8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

1/33

1

ΣΟ ΥΡΖΜΑ 1000-2010

ΠΔΡΗΟΟ ΠΡΩΣΖ. ΣΟ ΥΡΖΜΑ Η. 1000-1800

Σν ρξήκα. Σ είλα ηειά ην ρξήκα; Δίλα ηα κξά νκκαηάα ηπσκέλνπ ραξηνχ

νπ έρνπκε ζηα νξηνθφια καο; Δίλα ηα έξκαηα νπ νπδνπλίνπλ ζηο ηζέεο

καο; Δίλα ν ιαζηέο ζησηέο άξηεο κε ηο ννίεο κνξνχκε λα ανηάκεαγαά α πξεζίεο; Δίλα ηα κειινληά ζπκβφιαα αγνξάο ζηξψλ νπ έιεζε

έλα fund ζην city; Σ ήηαλ αξρά ην ρξήκα α σο εμειίρηε αηά ηλ ζηνξή

δαδξνκή ηνπ; η είλα ζήκεξα ην ρξήκα, έλαο ηάρα απηναλααξαγψκελνο ινχηνο;

ηα αξαάλσ εξσηήκαηα α ξνζαήζνπκε λα  ααληήζνπκε κέζα αφ ηλ

ζηνξία ηνπ ρξήκαηνο αφ ην 1000 α κεηά α θηάλνληαο σο ζήκεξα. Μέζα αφ ηλ

ζηνξία ηνπ ρξήκαηνο α κνξέζνπκε λα δαγλψζνπκε ηα ζηάδα αφ ηα ννία

έξαζαλ δχν νλσλά α ννλνκά ζπζηήκαηα. Ζ θενπδαξρία α ν

αηαιζκφο. Μα ζηνξία ενκέλσο ζπλδεδεκέλ κε η γέλλζ, ηλ αλάηπμ α

ηλ πξαξρία ηνπ αηαιζκνχ κέρξ η ζκεξλή ηνπ θάζ, κα θάζ νπ

ζηξίεηα αξβψο ζην ρξήκα.Ζ  πηή Δπξψ δελ εξέεζε νηέ ζε αηάζηαζ θπζήο ννλνκίαο αλ α

αηά η δάξεα ηνπ ξψκνπ Μεζαίσλα λνκζκαηή πινθνξία ήηαλ

εξνξζκέλ. Ο εξζζφηεξεο ζπλαιιαγέο, ζε ηνφ είεδν, γίλνληαλ κε η

κένδν ηο αληαιιαγήο ησλ ξντφλησλ, αληξαγκαηζκφο διαδή, α δαθνξά

ζηλ αμία ησλ αληαιιαζζφκελσλ ξντφλησλ αιπηφηαλ κε κξά αζκέλα

λνκίζκαηα. Σν κεγαιχηεξν εκφξν ααηνχζε ηλ ρξήζ ρξπζνχ λνκίζκαηνο α σο

ηέηνν ρξζκννείην ην Βπαληλφ ρξπζφ solidus, έλα λφκζκα κε ζηαεξή αμία

κέρξ ην 1100 ηνπιάρζηνλ. Σν 758 ν Πείλνο ένςε έλα λέν αξγπξφ δλάξν α ν

Καξινκάγλνο ην ηπννίζε ζε φιν ην βαζίιεν ηνπ ζε κνλάδεο ησλ δψδεα

αξγπξψλ δλαξίσλ ( 12 δλάξα ή έλεο=1 ζνιδίν ή ζειίλ ) α ζε κνλάδεο ησλ 20ζνιδίσλ ( 20 ζνιδία ή ζειίλα=1 ιίξα ). Σν αξγπξφ απηφ δλάξν ανηέιεζε, εί

έληε εξίνπ αψλεο, ην κνλαδφ ρξζκνννχκελν δπηνεπξσατήο νήο

λφκζκα. 

 ηαλ αηά ηνλ δέαην αψλα γεξκαλή ννλνκία αλέακςε, άξρζε εμφξπμ

αξγχξνπ ζηα αξγπξσξπρεία ηνπ Ρακκειζεξγ, δξχαλ λνκζκαηννεία α

μείλζε νή αξγπξψλ λνκζκάησλ. Δλψ ινφλ αηά η δάξεα ηνπ εληέαηνπ

α δσδέαηνπ αψλα εκνξή δξαζηξφηηα ζη πηή α βφξεα Δπξψ

εληείλεηα α εεηείλεηα, ηα λνκίζκαηα κε ηα ννία αιπηφηαλ απηή

δξαζηξφηηα ήηαλ ην solidus, κνπζνπικαλά α ηνά λνκίζκαηα. 

Ζ αξαέξα εέηαζ ηνπ εκνξίνπ αιιά α νιηή ζρπξννίζ ησλ city;

ηαιψλ δαίηεξα φιεσλ, έαλε δπλαηή α αλαγαία ηλ νή α πινθνξία

εξζζνηέξσλ α κεγαιχηεξο αμίαο λνκζκάησλ. ην ιαίζν ηνπ νιηνχ

αηαεξκαηζκνχ φιο ηο δπηήο Δπξψο άε γεκφλαο ή γεκνλίζνο

εσξνχζε ζφκν λα φβε λνκίζκαηα, ξάγκα νπ εέηελε ηλ λνκζκαηή

ζχγρπζ.

Ζ Βελεηία ήηαλ ξψη εκνξή φι νπ ένςε α έεζε ζε πινθνξία, ην

1202, έλα κεγαιχηεξν αφ ηα πινθνξνχληα, αξγπξφ λφκζκα. Ήηαλ ην grosso ή

metapan νπ εξείρε 2,18 γξακκάξα ααξνχ αξγχξνπ 965 βακψλ α ήηαλ ίζν

κε 24 δλάξα. Δίρε βέβαα ξνγεί αηαιήζηεπζ ησλ κνπζνπικαλψλ

ζαπξψλ αφ ηνπο ζηαπξνθφξνπο, α ην ίδν α ανινπνχζε ην 1204, κε ηνπο

ζαπξνχο ηνπ Βπαληίνπ αηά η δάξεα ηο ’ ζηαπξνθνξίαο. Σν 1203 Βεξφλα

ένςε απηή έλα κεγάιν αζκέλν λφκζκα ην soldo Veronese, κε αμία ίζ κε 12

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

2/33

2

δλάξα ανινπνχκελ αφ η Φισξεληία ννία ην 1237 έεζε πινθνξία ην

δφ ηο soldo α ην Μιάλν ανινπεί ζηα κέζα ηνπ αψλα. Ανινχζαλ άιιεο

φιεο φσο ην νπάην ηο Ανπιίαο, κε ην δνπάην ηνπ, α Νάνι κε ην

gigliato ην 1285. 

Βάζ φισλ απηψλ ησλ λνκζκάησλ ήηαλ αζκέλα έλα ηο Καξνιίγγεαο

νήο, ννία ήηαλ κξήο αμίαο α δελ ήηαλ αηάιιι γα κεγάιεο ζπλαιιαγέο.Σν ζειίλ (sous ) α ιίξα ( livre ) ήηαλ ινγζηέο κνλάδεο α δελ είραλ πφζηαζ

σο πινθνξνχληα λνκίζκαηα. Σν 1266 ν Λνπδνβίνο ηο Γαιιίαο, ν

ενλνκαφκελνο α άγνο, ένςε η κεγάι αζκέλα ηνξλέ ιίξα ( gros tournois

), νπ εξείρε 4,22 γξακκάξα αξγχξνπ α ήηαλ ίζ κε 12 δλάξα. Ο Λνπδνβίνο

ηπννίζε ην λφκζκα α ν βαζιέο νέο ήζαλ ν κφλεο λφκκεο ζηο ηήζεο

ηνπ, ελψ αιινχ πινθνξνχζαλ αξάιιια κε ηα λνκίζκαηα ησλ ηνψλ

γεκφλσλ. Σν 1290 ην tournois αλαβάκζε ηλ αμία ηνπ, ζε ζρέζ κε ην δλάξν,

ζηα 13 α 1/8 δλάξα αλά tournois. Ζ αμία ηο νλήο αζκέλαο έλαο άξρζε

έηνηε λα πνηκάηα ζε ζρέζ κε φια ηα λνκίζκαηα ηο Δπξψο. 

Σν ξψην ρξπζφ λφκζκα νπ φε ζη πηή Δπξψ φε αφ ηνλΦξεδεξίν ην Β, ζη ειία, α ήηαλ ην Απγνπζηάιν ( Augustalis ), ην ννίν, αλ α

πινθνξία ηνπ ήηαλ εξνξζκέλ, ζκαηνδφηζε κα λέα ενρή γα η πηή

Δπξψ. Σν  Augustalis φε ην 1231, α ην 1248 Βελεηία φβε ην δφ ηο

ρξπζφ λφκζκα, ην γλσζηφ δνπάην, ανινπνχκελ αφ η Γέλνβα ην 1252 κε ην

 januino α η Φισξεληία κε ην florin (θνξίλ ) ηο, ην ννίν α γλψξζε κεγάι

πινθνξία δαίηεξα ζην Βνξξά. Σν  januino εξείρε 3,5 γξακκάξα ααξνχ

ρξπζνχ α ην florin είζο 3,5 γξακκάξα.

Σν 1257 ν Λνπδνβίνο ν Θ’ ένςε ρξπζφ λφκζκα, ηλ νξφλα, κε αμία ίζ κε κζή

ιίξα. Ζ ξνζάεα ηο Αγγιίαο λα φςε ρξπζφ λφκζκα ηλ ίδα ενρή, αηέιμε

ζε ανηπρία ιφγσ ηο κξήο ηο εκινήο κε ην εκφξν ηο Μεζνγείνπ, κεανηέιεζκα ρξπζφ λφκζκα λα νεί ζηλ Αγγιία ην 1344. Σν ρξπζφ  januino ή

genovino είρε κεγαιχηεξ πινθνξία ζην Νφην α κε ην έξαζκα ηνπ ρξφλνπ

αληαηέζηζε ην δλάξν ζην εκφξν ηο Μεζνγείνπ.

Ζ αλάηπμ ησλ εκνξψλ δαδαζψλ ζη ψλ ηο Βφξεαο άιαζζαο είρε ζαλ

ανηέιεζκα νιιέο ρψξεο ηο εξνρήο λα φςνπλ κεγάια αζκέλα λνκίζκαηα. Ζ

Οιιαλδία ξψη ανινπνχκελ αφ ηλ Brabant α η Λέγ πινθφξζαλ

αξγπξά λνκίζκαηα ην 1268 ην 1225 α ην 1302 αληίζηνρα. ιεο απηέο ν εδφζεο

είραλ ζαλ ξφηπν ην gros tournois ηο Γαιιίαο α αηά ηνλ δέαην ηέηαξην αψλα

oιινί γεκφλεο α φιεο ηο Γεξκαλίαο ένςαλ λνκίζκαηα άι κε ην ίδν

ξφηπν. Ζ Αγγιία ένςε έλα groat κε αμία ηέζζεξο κφλν έλεο. 

Πξνο ην ηέινο ηνπ δεάηνπ ηεηάξηνπ αψλα δάθνξεο ρψξεο άξρζαλ λα φβνπλ

ιένλ ρξπζά λνκίζκαηα. Ζ Αξαγφλα, ν Κάησ Υψξεο, φσο ην gulden ησλ Κάησ

Υσξψλ. Παξ φη ζη Γαιιία εγαηαζηάε κα ελή λνκζκαηννή ρξπζνχ

λνκίζκαηνο γχξσ ζην 1290, δελ αεξψε άνν ξφηπν σο ην 1385 νφηε

εδφε ην ecu, νπ εξείρε 4,079 γξακκάξα ρξπζνχ α ήηαλ ίζν κε ην livre

tournois νπ αεξψε σο ξφηπ κνλάδα πνινγζκνχ. Ζ Αγγιία ένςε ην

1344 ην noble νπ ήηαλ ίζν κε κζφ κάξν ή κε ην έλα ηξίην ηο ιίξαο.

ην εδίν ησλ κξψλ αζκέλσλ λνκζκάησλ πινθνξνχζαλ αφ ηνλ δσδέαην

αψλα ην δλάξν ζηλ Ηηαιία, Γαιιία α ζε άνα κέξ ηο Γεξκαλίαο, έλα ζηλ

 Αγγιία α ην pfennig ή bracteates ζηο ρψξεο ηο Βαιηήο, η αμνλία, α

αλαηνιφηεξα. Ο δκεηαιιζκφο ήηαλ αξψλ ζε φι η πηή α βφξεα Δπξψ

αφ ηνλ δέαην ηξίην αψλα α κεηά. Αξρά ν ρξπζφο βξέε ζηα ρέξα ησλ

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

3/33

3

δπηψλ κε ηλ ιειαζία α ηλ αξαγή πξίσο, αιιά φζν εληελφηαλ εκνξή

δξαζηξφηηα κε ηλ Αλαηνιή ρξπζφο εζέξξεε α αφ ηο εκνξέο αληαιιαγέο.

Μεηά ηνλ δέαην έην αψλα κεγάιεο νζφηηεο ρξπζνχ εζέξξεπζαλ ζηλ Δπξψ,

κέζσ ηο Πνξηνγαιίαο α ηο Ηζαλίαο, αφ ηλ Αθξή α ηλ Ακεξή.

ηλ Δπξψ ινφλ πινθνξνχζαλ αφ ηνλ δέαην ηξίην αψλα α κεηά, έλαο

κεγάινο αξκφο λνκζκάησλ αφ δάθνξεο ρψξεο α κε δάθνξεο εξεηφηηεοζε ρξπζφ α άξγπξν αψο α κε δάθνξα βάξ. Ο δάθνξεο ν νέο δελ ήζαλ

ηπννκέλεο, α κε ην έξαζκα ηνπ ρξφλνπ ηφζν εξεηφηηα ζε νιχηκν

κέηαιιν φζν α ηα βάξ άιιααλ, κε βαζφ ραξαηξζηφ ηλ κείσζ ηο

εξεηφηηαο ή ηνπ βάξνπο ή α ηα δχν. Ζ πνηίκζ ησλ λνκζκάησλ ήηαλ ν

γελφο αλφλαο.

Ο Γάιιν ζηα κέζα ηνπ δεάηνπ ηεηάξηνπ αψλα κείσζαλ ηλ ααξφηηα ηνπ

λνκίζκαηνο ζη λέα έδνζ blanc α αφκ εξζζφηεξν ζηλ έδνζ albus. Σν

αζκέλν κάξν ηο Κνινλίαο ζνδπλακνχζε κε 55 groschen ην 1226, 91 ην 1350, 70

ην 1378 α 100 ην 1459. Σν θισξεληλφ florin ήηαλ ζνδχλακν κε 20 soldi ην 1252

αιιά ην 1480 κε 111 soldi. Σν λφκζκα νπ πνηκήε δαίηεξα ήηαλ ην δλάξν,ην ννίν ζην ηέινο ηνπ Μεζαίσλα έγλε γλσζηφ σο καχξν ρξήκα ( monnaie noire). (

αφ TUMA). Τνηκήε είζο α ην ecu α ην noble κε κεψζεο ηνπ βάξνπο

ηο εξεηφηηαο.

ηα αξαάησ δαγξάκκαηα ξνβιένπκε η ζπλερή κείσζ ηο εξεηφηηαο

ζε νιχηκν κέηαιιν ζε κα ζεξά επξσατψλ λνκζκάησλ, γα κα εξίνδν αφ ηα

κέζα ηνπ δέαηνπ έκηνπ αψλα έσο α ηα κέζα ηνπ δέαηνπ φγδννπ. Σν νλφ

ραξαηξζηφ φισλ ησλ λνκζκάησλ είλα ζπλερήο κείσζ ηο εξεηφηηαο

ηνπο ζε νιχηκν κέηαιιν. 

 Διάγραμμα 1 

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

4/33

4

 Διάγραμμα 2  

 Αιιά γαηί απηή ζπλερήο κείσζ ηο εξεηφηηαο ή ηνπ βάξνπο ησλ

λνκζκάησλ ζε φι ηλ Δπξψ α ζε φιν απηφ ην ρξνλφ δάζηκα; Μα

αάληζ λνκίσ φη βξίζεηα, ζην φη α’ φι απηή ηλ εξίνδν, δκνπξγνχληα

ηα ζπγεληξσηά ξάη κε η ζχγρξνλή ηνπο κνξθή. Ζ εληξή εμνπζία ελζρχεηα

α εεηείλε ηνλ έιεγρφ ηο ζε επξχηεξεο εξνρέο. Δμ απηνχ α ν ζπρλνί φιεκν

κεηαμχ γεκφλσλ, βαζιέσλ α φιεσλ ζε φι ηλ έηαζ ηο Δπξψο. Ζ εμνπζία

αφ δσηή γίλεηα δκφζα. Ο ζηξαηνί αφ θενπδαξρνί κεηαζρκαηίνληα ζε

κζνθνξνχο ή ζε έλα κίγκα απηψλ, ηνπιάρζηνλ ζηλ αξρή ηο εξφδνπ, κέρξ ην

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

5/33

5

1200 διαδή. Αξρίε είζο ζγά ζγά λα ζρκαηίεηα α δνηή

γξαθενξαηία. Ο γεκφλεο είραλ αλάγ αφ φιν α κεγαιχηεξα ρξκαηά νζά,

γα λα αιχηνπλ ηο ννλνκέο αλάγεο ελφο φιν α κεγαιχηεξνπ, ηφζν ζε έηαζ

φζν α ζε έληαζ δξαζηξνηήησλ, ξάηνπο. 

Ζ αξρή ηνπ δαλεζκνχ ησλ ξαηψλ είρε αξρίζε αφ νιχ λσξίο, αφ ηνλ

δσδέαην αψλα ήδ. «Ζ Βελεηία είρε ζηλ ξαγκαηφηηα αλαηχμε έλα ζχζηκαηνπ δκφζνπ ρξένπο αφκ λσξίηεξα αφ η Φισξεληία, ξνο ην ηέινο ηνπ

δσδέαηνπ αψλα. Απηφ … δαδξακάηζε έλα βαζφ ξφιν ζη ρξκαηνδφηζ ησλ

νιέκσλ ηο Βελεηίαο κε η Γέλνβα α άιινπο αληαγσλζηέο» γξάθε ν Ferguson

(FERGUSON ζ 72). Ζ ίδα αηάζηαζ ζπλερίζηε, εληελφκελ, α αηά ηνπο

εφκελνπο αψλεο, «ην λέν ρξένο (ηο Βελεηίαο) ξνέπςε αφ ηνλ αξαηεηακέλν

φιεκν κε ηνπο Σνχξνπο νπ έγλε κεηαμχ 1463 α 1479. Ο εελδπηέο έιαβαλ

εηήζν εηφν 5% νπ ιξσλφηαλ  δχν θνξέο ην ρξφλν αφ ηνπο δάθνξνπο

θφξνπο ηο φιο ( νπ εβιήαλ ζηλ αηαλάισζ, φσο ζην αιάη). σο ην

Florentine prestanze ην ελεηφ prestiti ήζαλ αλαγαζηά δάλεα, αιιά κε κα

δεπηεξνβάκα αγνξά νπ εέηξεε ζηνπο εελδπηέο λα νπιήζνπλ η ζπκκεηνρήηνπο ζην δάλεν ζε άιινπο εελδπηέο» (FERGUSON ζ 72).

Ζ δαδαζία απηή ήηαλ γελεπκέλ α αθνξνχζε φιεο ηο ρψξεο ηο βφξεαο α

δπηήο Δπξψο. Κα φιεο ην έιπλαλ κε ηνπο ίδνπο γλσζηνχο ηξφνπο.

 αλείνληαλ αφ ηνπο ινχζνπο α ανιήξσλαλ, φηαλ ανιήξσλαλ, κε θφξνπο

ζηνπο ν αδχλαηνπο. Έηζ γα ηλ Αγγιία γξάθε ν Μann:

«Σέηννπ είδνπο έζεο δελ έιηηαλ κφλν ηλ Αγγιία. Μέρξ ηα ηέι ηνπ

δσδέαηνπ αψλα ν ζπλνιφο αξκφο ησλ νηψλ (α ησλ αφινπσλ ηνπο) νπ

απηνεμνιίνληαλ αλά ηλ Δπξψ ήηαλ ίζνο κε ηνλ αξκφ ησλ κζνθφξσλ

νηψλ νπ ααηνχζαλ ιξσκή. Ζ πβέξλζ ησλ θιακαλδψλ φιεσλ ηνπ

δέαηνπ ηξίηνπ αψλα, νλφηηα ηο έλαο αφ ην 1286 Φισξεληία αφ ηνλδέαην ηέηαξην αψλα α Γαιιία αφ  ηνλ δέαην ηξίην σο ηνλ δέαην έκην

αψλα έλσζαλ φιεο ηνπο απηή ηλ ννλνκή ίεζ. Αφ ηα ηέι ηνπ δσδέαηνπ

αψλα κέρξ ηνλ δέαην έην ν επξσατνί ζηξαηνί ζπλδχααλ ηνλ εαγγεικαηζκφ

κε ζηνρεία ηνπ θενπδαξρήο ζηξαηνιφγζο α αξέκελαλ εί καξφλ ζηα εδία

ησλ καρψλ. Ανινχσο έγλαλ ιήξσο εαγγεικαηνί - α ζηλ Αγγιία. Καηά ηνλ

δέαην ηξίην αψλα δε, ην κέγεφο ηνπο ( ζε αφιπηνπο αξκνχο αιιά α αλαινγά

κε ηνλ ιπζκφ ) απμήε δξακαηά». ( ΜΑΝΝ ζ 581 ).

Ο εδφηο ενκέλσο ηνπ λνκίζκαηνο είρε ζπκθέξνλ λα κεψλε ηλ αμία ησλ

λνκζκάησλ νπ έεηε ζε πινθνξία, ψζηε λα αιχηε ηο πνρξεψζεο νπ είρε

αλαιάβε, δαηξψληαο ηλ ίδα νλνκαζηή αμία. Μα ζκαληφηαη γή γα ηλ

άιπς ησλ ννλνκψλ αλαγψλ ησλ ξαηψλ ήηαλ α ν δαλεζκφο. Πάι ην

ζπκθέξνλ ησλ γεκφλσλ ήηαλ ανιξσκή ησλ ρξεψλ κε κξφηεξο αμίαο

λνκίζκαηα. Ζ αλάηπμ ηνπ πξνβνινχ απηή ηλ εξίνδν, φρ κφλν ζρπξννίζε

ηνλ βαζιά έλαλη ησλ ηνψλ αξρφλησλ α νδήγζε ζε αχμζ ηο ζπγέληξσζο

ηο εμνπζίαο, αιιά δκνχξγζε απμκέλεο ννλνκέο αλάγεο γα ηλ ξνκήεα

απηνχ ηνπ αξβνχ φινπ. ε κα εξίνδν νπ θνξνινγία φρ κφλν ήηαλ

αλχαξη, αιιά ν ξνζάεεο εθαξκνγήο ηο φηαλ ζκεψλνληαλ ζπλαληνχζαλ

κεγάι αληίδξαζ, ν έιεγρνο ηνπ λνκίζκαηνο αφ ηλ ιεπξά ηνπ γεκφλα ήηαλ έλα

ζρπξφ κέζν αληίζηαζο ζηο ννλνκέο έζεο.

«ηνπο αλήνπο ή ζηνπο εμαλαγαζκέλνπο αφ ηλ ίεζ ησλ γεγνλφησλ

άξρνληεο ( απηνί ν ηειεπηαίν κε ην έξαζκα ησλ ρξφλσλ έγλαλ ιενςθία ζην

είδνο ηνπο ) ηαηά θαλεξψλνληαλ ζαλ αζηξαή ανάιπςο, δέα σο

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

6/33

6

κνξνχζαλ λα ιγνζηέςνπλ ηλ νζφηηα ηνπ κεηάιινπ ζηα λνκίζκαηά ηνπο ή λα

ξνζέζνπλ άνν θλφηεξν κέηαιιν ζε απηά. Κα είραλ άληα ηλ ειίδα σο

αλείο δελ α ην αξαηξνχζε, ακέζσο ηνπιάρζηνλ. Έηζ κα κξφηεξ νζφηηα

αζκνχ ή ρξπζαθνχ α αγφξαε ηα ίδα φζα αγφξαε ξλ». ( GALBRAITH ΣΟ

ΥΡΖΜΑ ζ 15 ). Αλ α αφ ηνλ δέαην ηξίην αψλα α κεηά θνξνινγία α ν

δαζκνί απμάλνληα, κφλν κεηά ηνλ δέαην έκην αψλα α δαίηεξα   αηά ηνλδέαην έβδνκν, θνξνινγία α κάιζηα άκεζ ανηέιεζαλ ιένλ ηλ χξα γή

ησλ ξαηψλ εζφδσλ.

Κα άι ηλ ίδα δαδαζία δαλεζκνχ κνξνχκε λα δνχκε α αξγφηεξα ζηλ

Οιιαλδία φηαλ απηή έρε ιένλ δκνπξγήζε έλα ζχγρξνλν ξάηνο. « Καηά ην 1650

πήξραλ εξζζφηεξν αφ 65.000 Οιιαλδνί εζνδκαηίεο, άηνκα νπ είραλ

εελδχζε ηα εθάιαά ηνπο ζε άνν αφ ηα ξντφληα ηνπ δκφζνπ ρξένπο α

νπ κε απηφ ηνλ ηξφν ελζρχε ρξκαηνδφηζ ηο καξφρξνλο ξνζάεαο

ηο Οιιαλδίαο λα ζπληξήζε ηλ αλεμαξηζία ηο. Καψο ν Οιιαλδνί ξνρψξζαλ

αφ ηλ απηνάκπλα ζηλ απηνξαηνξή εέηαζ ην χςνο ηνπ ρξένπο ηνπο αφ 50

εαηνκκχξα θινξίλα ην 1632 έθηαζε ζηα 250 εαηνκκχξα ην 1752»(FERGUSON ζ74-75)

ηα γξαθήκαηα νπ ανινπνχλ βιένπκε ηα ξαηά έζνδα ζην ξψην γα ηλ

εξίνδν 1155-1688, α ηο δαάλεο ηο Αγγιίαο ζην δεχηεξν αφ ην 1695 σο ην

1800. Ζ Αγγιία είλα ρψξα γα ηλ ννία δαέηνπκε ηα εξζζφηεξα νζνηά

ζηνρεία, αλ α κνξνχκε λα εσξήζνπκε φη α ν άιιεο  δπηνεπξσατέο ρψξεο

ανινχζαλ αξφκνα νξεία φσο έρνπκε ήδ δαζηψζε. 

 Διάγραμμα 3 

0

50

100

150

200

250

300

350

400

ΕΣΗΙΑ ΕΟΔΑ ΑΓΓΛΙΚΟΤ ΚΡΑΣΟΤ

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

7/33

7

 Διάγραμμα 4 

Ο ηκέο γα η δκνπξγία ησλ δαγξακκάησλ έρνπλ αξεί αφ ηνλ Μann α ν

ηκέο ζηνλ αηαφξπθν άμνλα διψλνπλ εαηνκκχξα ιίξεο, ζην κελ ξψην ζε

ζηαεξέο ηκέο ηο εξφδνπ 1451-1475, ζην δε δεχηεξν ζε ζηαεξέο ηκέο ηο

εξφδνπ 1690-1699.

Παξαηξνχκε κα αχμζ ησλ ξαηψλ δααλψλ αηά 600% αφ ην 1300 σο ην

1700 εξίνπ, αλ εσξήζνπκε φη ην ζχλνιν ησλ εζφδσλ ηο εξφδνπ 1155 -1688

ήζαλ αληίζηνρα κε ηο δαάλεο ζε άνν βάνο ρξφλνπ. αξίλνληα ηξείο θάζεο.

Ζ ξψη, αφ ηο αξρέο σο ηα κέζα ηνπ δεάηνπ ηεηάξηνπ αψλα, κε κα αχμζ ησλ

ξαηψλ εζφδσλ αηά 100%. Μα δεχηεξ θάζ, αφ ηα κέζα ηνπ δεάηνπ ηεηάξηνπ

έσο ηο ξψηεο δεαεηίεο ηνπ δέαηνπ έβδνκνπ αψλα, ζηλ ννία, ζε καξνρξφλα

βάζ, ν δαάλεο κέλνπλ ζρεδφλ ζηαεξέο. ηλ ηξίη θάζ, αφ ηο ξψηεο

δεαεηίεο ηνπ δέαηνπ έβδνκνπ αψλα σο ην ηέινο ηνπ, ζηλ ννία ν δαάλεο

απμάλνληα αικαησδψο αηά 300%. Σλ εφκελ εληνληαεηία αξακέλνπλ

ζρεδφλ ζηαεξέο σο ην 1750 εξίνπ, ελψ ηλ ηειεπηαία εληνληαεηία ηνπ

δέαηνπ φγδννπ αψλα απμάλνληα άι αηά 250% εξίνπ. 

 Έλα άιιν αίην ηο κείσζο ηο εξεηφηηαο ή ηνπ βάξνπο ησλ λνκζκάησλ,

κνξνχκε λα ην εληνίζνπκε ζηλ άγα ννλνκή εσξία α ξαηή ηνπκεξαληιζκνχ, νπ πξαξρνχζε σο α ηο αξρέο ηνπ δέαηνπ φγδννπ αψλα

ηνπιάρζηνλ. Καη απηήλ, ην ξάηνο ξέε λα θξνληίε ψζηε λα αηέρε φζν ην

δπλαηφλ κεγαιχηεξ νζφηηα νιχηκσλ κεηάιισλ α λα ανηξέε ηλ εμαγσγή

ηνπο. ην ιαίζν απηήο ηο νιηήο, λφεπζ ηνπ λνκίζκαηνο κείσλε ηλ

εμαγσγή νιχηκσλ κεηάιισλ αφ ηλ άε ρψξα. Ωο ηξίην αίην ξέε λα

ιεηνχξγζε ν ισξζκφο, νπ εκθαλφηαλ αηά εξφδνπο ζε φιν απηφ ην καξφ

ρξνλφ δάζηκα, δαίηεξα αηά ηνλ δέαην ηέηαξην α δέαην έβδνκν αψλα.

Ζ λφεπζ ηνπ λνκίζκαηνο είλα θπζά αίην α αηαηφ ηνπ ισξζκνχ. Σλ

εξίνδν φκσο απηή άλνδνο ησλ ηκψλ ησλ αγαψλ αζνχζε έζεο ζηλ νιηή

εμνπζία, ννία είρε κεσκέλα έζνδα, σψληαο ηλ λα κεψζε ηο ζπλέεεο ηνπισξζκνχ ζηνλ ξαηφ ξνυνινγζκφ, κε λφεπζ ηνπ λνκίζκαηνο. Έλαο

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

8/33

8

ηέηαξηνο ιφγνο είλα, αλά, αξρή ζχκθσλα κε ηλ ννία "ην αφ ρξήκα δψρλε

ην αιφ". ηαλ διαδή άννο έρε ζηα ρέξα ηνπ ηφζν ην αλνλνχ βάξνπο φζν α

ην κεσκέλνπ βάξνπο λφκζκα, ηφηε α άλε ηο ζπλαιιαγέο ηνπ κε ην λνεπκέλν

λφκζκα α α ξαηήζε ην αιφ ανζαπξίνληαο ην αλ κνξεί. Ζ αξρή απηή

δαηπψε ξηά ην 1558 αφ ηνλ Σφκαο Γξέζζακ, α έηνηε θέξε ην φλνκα ηνπ,

αλ α ηλ αξαηήξζ είραλ άλε ήδ ηφζν ν Οξέζκ φζν α ν Κνέξλνο.Γλσξίνληαο ινφλ ηα ξάη φη κέζσ ηνπ δελνχο εκνξίνπ ρψξα ηνπο α γέκε

αφ ηα λνεπκέλα λνκίζκαηα άιισλ ρσξψλ, α ηα δά ηνπο αλφεπηα α

ανζαπξίνληαλ αιινχ, λφεπαλ απηνί κε η ζεξά ηνπο ηα λνκίζκαηά ηνπο.

 Αφ ην 1609 Σξάεα ηνπ Άκζηεξληακ άξρζε λα ειέγρε η γλζφηηα, ην

εξερφκελν α ην βάξνο ησλ λνκζκάησλ νπ έξρνληαλ ζηλ αηνρή ηο, α κα

ηάμ άξρζε λα καίλε ζηλ κέρξ ηφηε ανιχησο άλαξρ λνκζκαηή πινθνξία.

Ζ δαδαζία φκσο απηή, αλ α βξήε κκηέο, εεηάε κε βξαδχ ξπκφ.  Ο

κεγάινο  αξκφο  λνκζκάησλ νπ πινθνξνχζαλ, αιιά α ν δαθνξεηέο αμίεο

νπ είραλ αλάινγα κε η ρξνλνινγία α ηνλ ηφν νήο, εξέιεε νιχ ηο

δαδαζίεο αηάξηζο ησλ ζνηκψλ. Έξεε λα είλα άννο νιχ εδφο γα λακνξεί λα ανξίε ηλ αμία άε λνκίζκαηνο. Έλα εγρεξίδν γα ηνπο "Μεηαξάηεο

Υξήκαηνο" νπ εδφε ην 1606 αφ ην νιιαλδφ Κνλνβνχιν, αηέγξαςε 341

αξγπξά α 505 ρξπζά λνκίζκαηα. Έλα ράνο εξαηνχζε ζην λνκζκαηφ ζχζηκα

ηο Δπξψο α Σξάεα ηο Αληαιιαγήο έβαιε ηάμ γα ινγαξαζκφ ησλ

εκφξσλ α ηο νιιαλδήο πβέξλζο.

Ζ ζκαληφηεξ φκσο ιεηνπξγία ηο νιιαλδήο Σξάεαο ήηαλ απηή ησλ

ελαιιαηψλ ρξκαηνζηψζεσλ, η κεηαθνξά διαδή ρξκαηψλ νζψλ κε

εληνιή ησλ αηαεηψλ ηο. Σν κφλν δαίσκα νπ δελ ηο ερσξήε ήηαλ απηφ ηο

δαλενδφηζο. Ζ ηειεπηαία φκσο αξρή αηαζηξαηγήε κε ην έξαζκα ηνπ

ρξφλνπ. Άξρζε λα δίλε δάλεα ξνο ηλ Οιιαλδή Δηαξεία Αλαηνιψλ Ηλδψλ.Μεηά ην ηέινο ηνπ δέαηνπ έβδνκνπ αψλα εηαξεία δελ ήγαλε α ηφζν αιά. Με

ηνλ Αγγιν νιιαλδφ νιέκνπ ηνπ 1780 ν νιιαλδέο αψιεεο ήηαλ ζκαληέο α

Σξάεα έδσζε άι δάλεα. Σν 1819 Σξάεα ηνπ Άκζηεξληακ έεζε ηέινο ζηο

εξγαζίεο ηο.

Μεηά ηλ ίδξπζ ηο Σξάεαο ηνπ Άκζηεξληακ α άιιεο ηξάεεο κε κφζν

ραξαηήξα α αξφκνα ραξαηξζηά άξρζαλ λα δξχνληα. ην Ρφηεξληακ, ζην

Νηειθ, ζη Μιλικνπξγ. Φχιαεο -ηξάεεο, αηά ηλ έθξαζή ηνπ Galbraith. Ζ

Σξάεα ηνπ Ακβνχξγνπ δξχε ην 1619. Ζ Σξάεα φκσο νπ έαλε ην εφκελν

αλνηφκν βήκα ήηαλ έλαο ιάδνο ηο Σξάεαο ηνπ Άκζηεξληακ, Σξάεα ηο

ηνρφικο δξπκέλ ην 1656. Σν 1661 εμέδσζε έληπεο πνζρέζεο ιξσκήο, ηα

ηξαενγξακκάηα, ηα ννία α έεζε ζε πινθνξία. Ζ Σξάεα ηο ηνρφικο

ήηαλ ινφλ Σξάεα νπ εμέδσζε ραξηνλνκίζκαηα.

 Αλ α ην βήκα ήηαλ εαλαζηαηφ, κνξνχκε λα δνχκε κα ζπλέρεα ζηο

ηξαεέο ξαηέο νπ καο νδήγζε ζηλ έδνζ ηξαενγξακκαηίσλ. Αφ ηλ

ζησηή εζηνιή ζηλ εηαγή α ηλ ζπλαιιαγκαηή, α κάιζηα ζηλ

κεηαββάζκ ζπλαιιαγκαηή α εηαγή κε νζνγξάθζ. Έλα άιιν βήκα ήηαλ

φη, κε ηλ ίδξπζ ηο Σξάεαο ηνπ Άκζηεξληακ, δκνπξγήε έλα κφζν

ζησηφ ίδξπκα ην ννίν ήηαλ θεξέγγπν ζηο δνζνιςίεο ηνπ α ηλ αζθάιεα νπ

αξείρε ζηο αηαέζεο. Απηφ Σξάεα ηνπ Άκζηεξληακ ην έαλε θαλεξφ φηαλ, ην

1672 ν ζηξαηέο ηνπ Λνπδνβίνπ ηνπ Η’ ιζίαζαλ ην Άκζηεξληακ, α ζηνλ αλφ

νπ δκνπξγήε, ν έκνξν νιφξζαλ ηλ Σξάεα ηψληαο ηα ρξήκαηά

ηνπο ίζσ. ιν αλννήαλ, αιιά κφιο βεβαψαλ φη ηα ρξήκαηα  ηνπο

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

9/33

9

πήξραλ ζηλ Σξάεα α κάιζηα αζθαιή, δελ ήειαλ α λα ηα άξνπλ. Σν ιίκα

εκζηνζχλο κεηαμχ εκφξσλ αηαεηψλ α Σξάεαο είρε εκεδσεί. Σν

βκαηζκφ, α ζην ήηκα ηο κφζαο Σξάεαο, είρε δνεί άι αφ ηο ηαιέο

φιεο κε ηλ ίδξπζ ζη Βελεηία, αηά ηνλ δέαην ηέηαξην αψλα, καο κφζαο

βξαρχβαο Σξάεαο. 

Ζ αλνηνκία ενκέλσο ηο Σξάεαο ηο ηνρφικο ήηαλ ζκαληή γαηίκνξνχζε κα Σξάεα λα πινθνξήζε εξζζφηεξν ρξήκα αφ φζεο ήηαλ ν

αηαέζεο ηο. Ζ είξα είρε δείμε φη νηέ δελ ζπκίηνπλ ρξνλά ν ααηήζεο

ησλ αηαεηψλ γα αλάις ησλ ρξκάησλ ηνπο αφ κα ηξάεα. Αφ ηλ εκεξία

α άι ήηαλ γλσζηφ φη έλα 25 κε 30% ηο αμίαο ησλ πινθνξνχλησλ

ηξαενγξακκαηίσλ αλ ανηεινχζαλ ν αηαέζεο, αξνχζαλ  γα λα αιπθεί

ήηζ ζε ρξήκα ησλ αηαεηψλ. Γα λα γίλε εθηφ φκσο έλα ηέηνν βήκα, ήηαλ

αλαγαία εκζηνζχλ ησλ ειαηψλ ζηλ θεξεγγπφηηα ηο ηξάεαο. Σν ξψην

βήκα έγλε φκσο α ξνζάεα ζηέθε κε εηπρία. Φηάζακε ενκέλσο ζηλ

έδνζ ηνπ ξψηνπ ραξηνλνκίζκαηνο, κα ξαηή ννία εεηάε αξγά αιιά

έγλε πξίαξρ α έθηαζε ζηλ νξχθσζ ησλ ανηειεζκάησλ ηο αηά ηα ηέι ηνπ20νπ αψλα. Απηή ηλ νξεία φκσο α ηο ζπλέεέο ηο α ηλ αξανινπήζνπκε

φκσο ζην εφκελν άξξν.

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

10/33

10

ΠΔΡΗΟΟ  ΔΤΣΔΡΖ.

ΣΟ ΥΡΖΜΑ ΗΗ. 1800-1945

Ζ αξρή ηνπ δέαηνπ έλαηνπ αψλα βξήε η Βξεηαλία ζε φιεκν α ηλ Σξάεαηο Αγγιίαο λα έρε αλαζηείιε ην δαίσκα εμαγνξάο ησλ ηξαενγξακκαηίσλ α η

κεηαηξνή ηνπο ζε ρξπζφ. Ανηέιεζκα απηήο ηο ίλζο ήηαλ λα εμαθαλζηνχλ ηα

κξά κεηαιιά λνκίζκαηα ηα ννία ανζαπξίνληαλ. Ζ ηξάεα ηφηε, γα λα

δεπνιχλε ηο ζπλαιιαγέο ηχσζε ραξηνλνκίζκαηα κξήο αμίαο, ηο καο α ησλ

δχν ιξψλ. Αφ ην 1802 ζπλαιιαγκαηή ζνηκία ηο ζηεξιίλαο κε ην θξάγν α

ην κάξν γλψξζε γξήγνξ ηψζ α κεγάιεο νζφηηεο ρξπζνχ αηεπχλαλ

έμσ αφ η Βξεηαλία. Καψο ν ηκέο νιιψλ αγαψλ, αιιά α ηνπ ρξπζνχ,

απμάλνληαλ ζηλ Βξεηαλία ησλ αξρψλ ηνπ δέαηνπ έλαηνπ αψλα κα κεγάι

ζπήηζ άξρζε γχξσ αφ η θχζ ηνπ ρξήκαηνο.

Μα ζπήηζ δεμήρ ζην βξεηαλφ νλνβνχιν γα λα δεξεπλήζε α λααληκεησίζε ην ξφβικα νπ δκνπξγήε. Σν κεγάιν εξψηκα ήηαλ αλ είραλ

πνηκεί ηα ηξαενγξακκάηα ηο Σξάεαο ηο Αγγιίαο ή αλ είρε αλέβε ηκή

ηνπ ρξπζνχ. Δηφο αφ ηα κέι ηο βνπιήο ησλ Κνλνηήησλ ζη ζπήηζ ήξε

κέξνο α ν Ricardo. Ζ ζπήηζ δελ αηέιμε νπελά α ζπήηζ ζπλερίεηα

κέρξ ζήκεξα κα α «Σφηε, φσο α ζήκεξα, ήηαλ ααφξζην ην η έαλε έλαλ

άλξσν λνκζκαηφ εκεξνγλψκνλα» φσο ζρπξίεηα ν Galbraith (Galbraith Σν

ρξήκα ζ 42). Ζ κεηαηξεςκφηηα εαλήιε ζηλ Βξεηαλία ην 1821, κεηά η ιήμ ηνπ

νιέκνπ, α ηα ηξαενγξακκάηα κνξνχζαλ ειεχεξα λα κεηαηξένληα ζε ρξπζφ

ζηλ αιά ηκή αληαιιαγήο.

ε αξεηέο εξηψζεο, αηά η δάξεα ηνπ δέαηνπ έλαηνπ αψλα,

αξνπζάζηαλ εξηψζεο καήο ααίηζο κεηαηξνήο ησλ

ηξαενγξακκαηίσλ ζε ρξπζφ. ηλ Βξεηαλία ηέηνεο ζρπξέο έζεο

κεηαηξεςκφηηαο εδιψαλ ζηο ξίζεο ηνπ 1825, ηνπ 1833 κε ηλ ν

εακαηή απηή ηνπ 1890 φηαλ λδχλεπζε κε αηάξξεπζ ν  ηξαεφο νίνο ησλ

Baring ιφγσ ηνπ φη βξέε λα αηέρε 21 εαηνκκχξα αθεξέγγπεο νκνινγίεο ηο

 Αξγεληλήο. ε φιεο ζρεδφλ ηο εξηψζεο ξίζ αληκεησφηαλ κε άλνδν ηνπ

εηνίνπ αφ ηλ εληξή Σξάεα.

Σν 1844 ςθίζηε ζη Βξεηαλία ν Νφκνο εξί Σξαεψλ. «Ο λφκνο απηφο πήξμε

ξψη ξνζάεα αηαιζηνχ ξάηνπο λα ξνβεί ζε ζπζηκαηή ξχκζ

ηο ξνζθνξάο ηνπ ρξήκαηνο γα λα εηχρε κεγαιχηεξ ννλνκή ζηαεξφηηα»

γξάθνπλ ν Λααβίηζαο α Itoh (Λααβίηζαο-Itoh ζ 25). ηλ ςήθζ ηνπ λφκνπ

ανθαζζηή ήηαλ ζπκβνιή ηο ιεγφκελο ρνιήο ηο Κπινθνξίαο-ανγφλνπ

ηο νζνηήο εσξίαο ηνπ ρξήκαηνο ηνπ Ricardo- α ξφγνλνο ησλ ζκεξλψλ

κνλεηαξζηψλ αφςεσλ. Πξλ ηλ ςήθζ ηνπ λφκνπ Σξάεα ηο Αγγιίαο

εθάξκνζε ηνλ ιεγφκελν «αλφλα ηνπ Palmer» ζχκθσλα κε ηνλ ννίν Σξάεα

έξεε λα αηέρε ηίηινπο νπ α ζνδπλακνχζαλ κε ηα δχν ηξίηα ηνπ αηνχ ηο

α ηα ανέκαηα ζε ρξπζφ λα ανηεινχλ ην πφινν ηνπ ελεξγηνχ ηο. Ο

«αλφλα ηνπ Palmer» ήηαλ έλαο εκεξφο αλφλαο ν ννίνο νπζαζηά εέβαιε ηα

ανέκαηα ζε ρξπζφ ηο Σξάεαο λα είλα εξίνπ ίζα κε ην έλα ηξίην ησλ

ηξαενγξακκαηίσλ ηο νπ βξίζνληαλ ζε πινθνξία.

Ο Νφκνο εξί Σξαεψλ ηνπ 1844, νπ ανηέιεζε α ηνλ αηαζηαηφ ράξη ηοΣξάεεο ηο Αγγιίαο, ρψξζε ηλ ηξάεα ζε δχν ηκήκαηα. Σν Δδνηφ α ην

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

11/33

11

Σξαεφ. Σν ελεξγηφ ηνπ εδνηνχ ηκήκαηνο αηείρε ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ

ανεκάησλ ζε ρξπζφ α άξγπξν-ν ηειεπηαίνο δελ έξεε λα είλα εξζζφηεξνο

αφ ην έλα ηέηαξην ηνπ ζπλνινχ νζνχ- α ην αηφ ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ

πινθνξνχλησλ ηξαενγξακκαηίσλ. Ζ νζφηηα ησλ πινθνξνχλησλ

ηξαενγξακκαηίσλ βξζφηαλ ενκέλσο, ζε άε ζηγκή, ζε επεία αλαινγία κε ηα

ανέκαηα ρξπζνχ νπ αηείρε Σξάεα. Σν ελεξγηφ ηνπ Σξαενχ ηκήκαηνοαηείρε πξίσο ηο ξνεμνθικέλεο ζπλαιιαγκαηέο α ηίηινπο ηνπ δκνζίνπ. Σν

ηκήκα απηφ κνξνχζε λα ξνζέζε άιιεο 14 εαηνκκχξα ιίξεο ζην αηφ ηνπ

αζθαιζκέλν αφ ξαηνχο ηίηινπο. 

Ο λφκνο ηνπ 1844 αξαρσξνχζε ζηλ Σξάεα ηο Αγγιίαο κνλνψιν   ζηλ

έδνζ ηξαενγξακκαηίσλ ζε φι η ρψξα έηνληαο νζνηά φξα, νπ

κεψλνληαλ κε ην ρξφλν, ζην εδνηφ δαίσκα ησλ πφινσλ ηξαεψλ. Ο Νφκνο

εξί Σξαεψλ ζηξίρε ζη εσξηή ξνζέγγζ ηνπ λνκίζκαηνο α ηνπ

ξφινπ ηνπ αφ η ρνιή ηο Κπινθνξίαο, ηνπ δενινγνχ ξναηφρνπ ηνπ

κνλεηαξζκνχ. Καηά ηλ ξίζ ηνπ 1847 ν Νφκνο αλεζηάι, άησ αφ η

λνκζκαηή ίεζ νπ δκνχξγζε ξίζ. Σν εσξηφ πφβαξφ ηνπ έδεμεαφ ηλ αξρή η ιαεκέλ έδξαζή ηνπ αψο, ζε άε ξίζ νπ ανινχζε ν

Νφκνο αλαζηειιφηαλ. Ο φγνο ηνπ ρξπζνχ νπ βξζφηαλ ζε πινθνξία ζη

Βξεηαλία ην 1856 αλέξρνληαλ, ζε αμία, ζηα 75 εαηνκκχξα ιίξεο ελψ ην 1895

πνινγίεηα ζηα 92,5 εαηνκκχξα ιίξεο αμία ηνπ πινθνξνχληνο ρξπζνχ, ε ησλ

ννίσλ ηα 30 εαηνκκχξα βξίζνληαλ αλά ζηα ρέξα ηξαεηψλ, ελψ ν φγνο

φισλ ησλ πινθνξνχλησλ ηξαενγξακκαηίσλ αφ 39 εαηνκκχξα ιίξεο έθηαζε

κφιο ηα 40 εαηνκκχξα. (Λααβίηζαο Itoh ζ 330).

Σν 1800 αρπνςία ησλ Γάιισλ αέλαλη ζηο ηξάεεο, κεηά ηλ αηάξξεπζ

ηνπ ζπζηήκαηνο ηνπ Low, πνρψξζε α δξχε Κεληξή Σξάεα ηο Γαιιίαο.

 Ακέζσο ζρεδφλ κεηά ηλ νιηή ελννίζ ηο Γεξκαλίαο εληξή Σξάεα ηοΠξσζίαο έγλε Κεληξή Σξάεα ηνπ Ράτρ ην 1875. Αλάκεζα ζηα ζκαληά

λνκίζκαηα αεξψε κα ζηαεξή ζρέζ αληαιιαγήο ελψ κέζα ζηλ άε ρψξα

ηα ηξαενγξακκάηα ήζαλ ειεχεξα κεηαηξεηά ζε ρξπζφ. Ο εληξέο ηξάεεο

ήζαλ απηέο νπ αφξαλ ηλ ηαηή α ξνζηάηεπαλ η κεηαηξνή ησλ

ηξαενγξακκαηίσλ ζε ρξπζφ. 

 Αλ α ν ρξπζφο εμανινπνχζε λα είλα ζάλνο φιν α κεγαιχηεξεο νζφηηεο

ρξπζνχ νπ αλααιχηνληαλ, ζηλ Ακεξή, ζηλ Απζηξαιία α ζηλ Αθξή

δκνπξγνχζαλ αλζπρία ζε αξεηνχο γα η ζηαεξφηηα ηο αμίαο ησλ

ηξαενγξακκαηίσλ α ησλ λνκζκάησλ. Φπζά ν δαπκάλζεο ζηλ αμία ηνπ

λνκίζκαηνο είρε ζκαληέο αιιά α δαθνξεηέο εηψζεο ζηο δάθνξεο ηάμεο.

 σο εζκαίλε ν Ricardo: «Μνξεί λα δαηπσεί ζαλ κα αξρή κε αγφζκα

εθαξκνγή φη άε άλξσνο βιάηεηα ή σθειείηα αφ η δαχκαλζ ηο αμίαο

ηνπ πινθνξνχληνο κέζνπ, ζε αλαινγία κε ην φζν εξνπζία ηνπ ανηειείηα

αφ ρξήκαηα, ή αφ ην φζν ν ζηαεξέο ρξκαηέο ηνπ πνρξεψζεο πεξβαίλνπλ

ηο ζηαεξέο ααηήζεο νπ κνξεί λα έρε απηφο αφ άιινπο». (Ricardo.

Pamphlets and Papers, 1809-1811. ζ 136).

Δλψ ζηλ Δπξψ ζπλέβαλαλ φζα έρνπκε εξγξάςε, ζηο ακεξάλεο ανίεο

ηα ξάγκαηα ήζαλ ιίγν δαθνξεηά. Αφ η Νέα Αγγιία σο η Βξηίλα, ζηα ξψηα

ρξφλα ηνπ ανζκνχ, ζαλ κξά λνκίζκαηα ρξζκννήαλ φζηξαα, ηα ννία

ήδ ρξζκνννχζαλ ζα λνκίζκαηα ν αγελείο ιπζκνί. Σν 1641 ηα φζηξαα

έγλαλ είζκν ρξήκα ζη Μαζαρνπζέη αιιά αψο ιζίαε ν δέαηνο φγδννο

αψλαο ρξήζ ηνπο εξνξφηαλ φιν α εξζζφηεξν. η Βξηίλα, αφ ηλ αξρή

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

12/33

12

ζρεδφλ ηνπ ανζκνχ, ν αλφο ρξζκννήε ζαλ ρξήκα α αφ ην 1642

έγλε ην είζκν λφκζκα ηο ανίαο α ην ίδν έγλε ζην Μέξπιαλη α ζηλ

Καξνιίλα. Έλα ρξήκα αξάμελν, αθνχ κνξνχζε λα αιιεξγεί α γ απηφ, ην

1666, ν αξαάλσ ανίεο εέβαιαλ εξνξζκνχο ζηλ αιιέξγεα αλνχ.

Μα α «αξαράξαμ» ήηαλ εχνι, κε η ρξήζ αήο νφηηαο αλνχ ψζηε

λα απμεί αξαγσγή, δκνπξγήαλ δκφζεο ανήεο ζηο ννίεοαξαδλφηαλ ν αλφο, πγφηαλ, αηαηαζζφηαλ ζε αηγνξίεο α εδίδνληαλ

ζηννηά νπ αληζηνρνχζαλ ζε ζπγεξκέλ νζφηηα αλνχ, αληί λα

πινθνξεί ν ίδνο ν αλφο. Σα ζηννηά απηά έγλαλ ην λφκκν ρξήκα ζη

Βξηίλα ην 1727 α πινθνξνχζαλ σο ην ηέινο ηνπ δέαηνπ φγδννπ αψλα. Πέξα

αφ ηα φζηξαα α ηνλ αλφ δάθνξα άιια αγαά ρξζκννήαλ ζαλ ρξήκα

ζηο δάθνξεο ανίεο α ζε δάθνξεο ρξνλέο εξφδνπο. Σν ξχ, ηα βφδα, ην

ζηάξ, ην νπίζ α δάθνξα άιια ρξζκννήαλ ζαλ λνκίζκαηα. Πέξα φκσο

αφ ηα αξαάλσ ζηλ Ακεξή ζηψλεηα α ξψη ρξήζ ραξηνλνκζκάησλ.

Σα  ραξηνλνκίζκαηα δαθνξνννχληα αφ ηα ηξαενγξακκάηα κφλν ζην φη ν

εδφηο δελ είλα κα ηξάεα αιιά ην ίδν ην ξάηνο. Αληί κα πβέξλζ λα δφζ ηονκνινγίεο ηο ζηλ ηξάεα α λα ρξζκννήζε αηφλ ηα ηξαενγξακκάηά

ηο γα ηο ιξσκέο ηο εδίδε αεπείαο ην ίδν ην ραξηνλφκζκα ρσξίο η

δακεζνιάβζ ηξάεαο. Καηά ηα άιια δαηξνχλ ηα ραξαηξζηά ησλ

ηξαενγξακκαηίσλ φληαο απηά πνζρέζεο ιξσκήο κε ηλ άκεζ

αληαιιαμκφηηά ηνπο κε ρξπζφ. Σα ξψηα κάιζηα ραξηνλνκίζκαηα είραλ   έλα

αξαάλσ ιενλέηκα κε ην λα ξνζθέξνπλ έλα κξφ ηφν φηαλ α

εζηξέθνληαλ γα εμαγνξά. Δλζρχαλ είζο κε ηλ πνρξέσζ ησλ ζησηψλ

λα ανδέρνληα πνρξεσηά γα ηλ εμφθιζή ηνπο ραξηνλνκίζκαηα. 

Ζ ξψη έδνζ ραξηνλνκζκάησλ έγλε ην 1690 αφ ηλ ανία ηνπ Κφινπ ηο

Μαζαρνπζέηο γα λα ιξσνχλ ν ζηξαηψηεο καο είεζο αηά ηνπ Κεκέαθνχ δελ πήξρε ρξπζφο γα ηλ ιξσκή ηνπο α ηα ιάθπξα, νπ ηνπο είρε

πνζρεεί ν αξργφο, δελ ήξαλ αθνχ ην Κεκέ δελ έεζε. Παξ’ φι ηλ άζρκ

απηή αξρή ηα ραξηνλνκίζκαηα ζπλέρζαλ λα εδίδνληα ζε φιν α κεγαιχηεξνπο

αξκνχο καο α κε απηά ιξψλνληαλ α ν θφξν. Καηά η δάξεα ηνπ δέαηνπ

φγδννπ αψλα α άιιεο ανίεο άξρζαλ λα εδίδνπλ ραξηνλνκίζκαηα. Ζ Νέα

 Αγγιία, Νφηα Καξνιίλα, ην Ρφνπλη Άτιαλη, Πελζπιβάλα ην 1723 α αηφλ

Νέα Τφξ, ην Ννπ Σέξζευ, ην Νηειαγνπέξ α ην Μέξπιαλη.

Ο εξζζφηεξεο αφ ηο ανίεο έαλαλ κα ζπλεηή ρξήζ ηο έδνζο

ραξηνλνκζκάησλ αλ α πήξμαλ α εξηψζεο αληίεηεο φσο απηέο ηο Νφηαο

Καξνιίλαο α ηνπ Ρφνπλη Άτιαλη. Ζ ιένλ εηπρκέλ έδνζ ραξηνλνκζκάησλ

ήηαλ απηή ηο Πελζπιβάλα α ίζσο δελ είλα ηπραίν φη εεί δξαζηξνννχληαλ ν

Φξαγιίλνο, έλεξκνο πνζηξηήο ησλ ραξηνλνκζκάησλ, ν ννίνο , ην 1729

δκνζίεπζε ην «κία ζχληνκ έξεπλα άλσ ζη θχζ α ηλ αλαγαφηηα ησλ

ραξηνλνκζκάησλ». Σν 1751 Βξεηαλία ααγφξεςε ηλ έδνζ ραξηνλνκζκάησλ

αφ ηο ανίεο, αξρά ζη Νέα Αγγιία α κεηά δεαηξία ρξφλα ζε φιεο ηο

ανίεο.

Ζ έδνζ ραξηνλνκζκάησλ εαλαιήθε ακέζσο κεηά ην μέζαζκα ηο

ακεξαλήο εαλάζηαζο. Οχησο ή άιισο δελ πήξραλ α άιιεο ιχζεο γα η

ρξκαηνδφηζή ηο. Ζ θνξνινγία, ννία κνξνχζε λα ανηειέζε ηλ ελαιιαηή

ξφηαζ, ήηαλ ζρεδφλ αδχλαη φρ κφλν ιφγσ ηο αξαδνζαήο αληάεαο ησλ

 Ακεξαλψλ ξνο απηή αιιά α γα ιφγνπο ξαηνχο. Πξλ α αφ ηλ

ζπγέληξσζ ηνπ Πξψηνπ Ζεξσηνχ Κνγξέζνπ νξζκέλεο ανίεο άξρζαλ άι

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

13/33

13

ηλ έδνζ ραξηνλνκζκάησλ γα λα αληανξνχλ ζηο νιεκέο δαάλεο. Ζ

 Ακεξάλ εαλάζηαζ ρξκαηνδνηήε αφ ηα ραξηνλνκίζκαηα. Σν Ακεξάλν

χληαγκα έδσζε ην δαίσκα λνκζκαηννίαο κφλν ζηλ νκνζνλδαή πβέξλζ

ααγνξεχνληαο ηαπηφρξνλα ζε φινπο ηλ ηχσζ ραξηνλνκζκάησλ. 

Σν εγρείξκα φκσο εαλαιήθε ην 1812-1814 άι άησ αφ ηλ  ίεζ ησλ

νιεκψλ αλαγψλ α άι αηφλ αηά η δάξεα ηνπ ακεξάλνπ εκθπιίνπ. Ζκ ςήθζ ηνπ αηαζηαηνχ ηο Κεληξήο Σξάεαο ην 1810 είρε ζαλ ανηέιεζκα

ηλ αχζ άε ειέγρνπ ζηλ έδνζ ραξηνλνκίζκαηνο αφ ηο πφινεο ηξάεεο.

Ζ έδνζ ραξηνλνκζκάησλ αφ 45 εαηνκκχξα δνιάξα ην 1812 έθηαζε ηα 100

εαηνκκχξα ην 1817. «Άιιεο εηαξείεο α έκνξν εδίδαλ λφκζκα. Αφκα α ν

νπξείο α ν κάξκαλ ζπλαγσλίνληαλ ηλ ηξάεα ζ΄ απηφ ην ζκείν… ζρεδφλ

άε νιίηο εσξνχζε σο ήηαλ ζπληαγκαηφ ηνπ δαίσκα λα εδίδε

ραξηνλνκίζκαηα» ( αλαθέξεηα αφ ην Galbraith Σν ρξήκα ζ 83).

ηνλ ίλαα 3 βιένπκε ηο αηά εθαιή αηαέζεο ζηο ΖΠΑ α ην αηά εθαιή

λφκζκα ζε πινθνξία αφ ην 1840 σο ην 1910. Μνξνχκε λα αξαηξήζνπκε η

ξαγδαία άλνδν ησλ αηαέζεσλ αφ ην 1870 α κεηά α ηλ νκαιή αχμζ ηνππινθνξνχληνο λνκίζκαηνο. 

ΠΗΝΑΚΑ 2

ΠΖΓΖ: ΝΗΔΜΗ ζ 199 

Ζ εκεξία φκσο απηή δελ ήηαλ ανιεζηφ ξνλφκν ηο Ακεξήο. Σλ ίδα

ηαηή ανινχζε α Γαιιία αηά η δή ηο εαλάζηαζ. Ίδεο αλάγεο

νδγνχλ ενκέλσο ζε αξφκνεο ιχζεο. Μα α ν ρξπζφο α ν άξγπξνο ήηαλδνηζία ησλ ινχζσλ α κνξνχζε λα ξπθηεί ή λα εμαρεί Γάιιν ζπλέδεζαλ

ην ραξηνλφκζκα νπ πινθφξζαλ, ην αζζαλάην (assignats), κε η γ ννία δε

έθεπγε αφ η έζ ηο. η δάεζ ηο εαλάζηαζο δε βξζφηαλ νχηε νιχηκα

κέηαιια, νχηε δάλεα, νχηε θφξν κα α ν θφξν ήζαλ έλαο αφ ηνπο ζηφρνπο ηο

Σξίηο Σάμο α είραλ ξπρηεί αξάλνκν αφ ηλ Δλνζπλέιεπζ ηνλ Ηνχλν ηνπ

1789.

Ζ ειζαζηή γ ήηαλ αξρά κφλν ζη δάεζή ηο α απηή, νιχ έμπλα,

ρξζκννήε γα ηλ έδνζ γξακκαηίσλ ηα ννία α εμαξγπξψλνληαλ κε γ. Σν

 εέκβξ ηνπ 1789 ελνζπλέιεπζ ξνρψξζε ζηλ έδνζ 400 εαηνκκπξίσλ

γαιιψλ ιξψλ, ησλ αζζλάησλ, ηα ννία πνηίεηα σο α εμαγνξάνληαλ κέζαζε έληε ρξφλα κε ηα έζνδα αφ ηλ ψιζ ίζο αμίαο γο ηο ειζίαο α ηνπ

ΚΑΣΑ ΚΔΦΑΛΖΚΑΣΑΘΔΔΗ 

ΚΑΣΑ ΚΔΦΑΛΖ ΝΟΜΗΜΑ ΔΚΤΚΛΟΦΟΡΗΑ 

1840 7,01 10,88

1850 6,28 11,99

1860 9,84 13,82

1870 19,42 19,42

1880 44,20 19,37

1890 72,57 22,66

1900 117,24 27,35

1910 194,20 34,07

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

14/33

14

ζηέκκαηνο. Σα αζζλάηα ήηαλ έληνα, κε εηφν 5%, α ξάγκαη κνξνχζε

άννο λα ηα αληαιιάμε κε γ. Ζ εφκελ έδνζ αζζλάησλ, ην αιναίξ ηνπ

1790, ν ηφνο εγαηαιείθε. Ζ αμία ησλ αζζλάησλ αξέκελε αξρά ζηαεξή

αιιά αφ ην 1793 αμία ηνπο είρε αξρίζε λα κεψλεηα αθελφο ιφγσ ηο φιν α

κεγαιχηεξο πινθνξίαο ηνπο αφ ηο Γαιιέο αξρέο αιιά α ιφγσ ηνπ δφηπνπ

νιέκνπ ηο Αγγιίαο νπ έδσζε ηλ άδεα ζηνπο εμφξζηνπο Γάιινπο λα ηπψλνπλαζζλάηα α λα ηα εμάγνπλ ζη Γαιιία. Ζ πνλφκεπζ α κείσζ ηο αμίαο ησλ

αζζλάησλ, αιιά α ειήξσζ ηνπ ξφινπ ηνπο, νδήγζαλ ην εππληήξν, ην

1979, άι ζηνλ αλφλα ηνπ ρξπζνχ α ηνπ αξγχξνπ.

Ξαλαγπξίνληαο γα ιίγν ζηο ΖΠΑ κνξνχκε λα νχκε σο ζε φιν, ζρεδφλ, ηνλ

δέαην έλαην αψλα εξαηνχζε κα λνκζκαηή α ηξαεή αλαξρία ννία α

εηάε αηά η δάξεα ηνπ ακεξάλνχ εκθπιίνπ. Σξάεεο δξχνληαλ α

ηχσλαλ ηα δά ηνπο ηξαενγξακκάηα ρνξγψληαο α ηα δά ηνπο δάλεα.

«Δληνχηνο, ηλ ενρή νπ θηάζακε ζηνλ εκθχιν φιεκν, ην ακεξάλν

λνκζκαηφ ζχζηκα ήηαλ, ρσξίο αλάινγφ ηνπ, ην ν κεξδεκέλν ζη καξά

ζηνξία ηνπ εκνξίνπ α ηο ζπλδεκέλο κε απηφ αιζηίαο. Σα λνκίζκαηα νπέθηαλαλ ζην Άκζηεξληακ ξλ αφ ην 1609, ήηαλ ζε ζχγξζ, αιφηηα

ξνζσννκέλ. Γχξσ ζηα 7.000 δαθνξεηά ηξαενγξακκάηα βξίζνληαλ ζε

κεγαιχηεξν ή κξφηεξν βακφ ζε πινθνξία, ηπσκέλα αφ εξίνπ 1.600

δαθνξεηέο ή κ αλχαξηεο α νιηεαέο ηξάεεο» γξάθε ν Galbraith (Σν

ρξήκα ζ 97). Κ απηφ ρσξίο λα πνινγίζνπκε γχξσ ζηο 5.000 ιαζηέο εδφζεο. 

Σν ράνο απηφ δελ εκφδζε ηλ ννλνκή α αξαγσγή αλάηπμ ησλ ΖΠΑ

ννία απηή ηλ εξίνδν ανγεσλφηαλ. Σν 1863 ςθίζηε ν λφκνο ελψλ

ηξαεψλ ν ννίνο αέξσζε έλα λέν ζχζηκα γα ηο ελέο ηξάεεο κε ην ννίν

νξίζηε σο κνξνχζαλ λα εδίδνπλ ηξαενγξακκάηα ζην 90% ηο αμίαο ησλ

νκνζνλδαψλ νκνινγψλ νπ α αγφξαε εδφηξα ηξάεα α α αηέεηε ζηνεληξφ ζαπξνθπιάν. Ζ έδνζ ενκέλσο ηξαενγξακκαηίσλ ζπλδέε κε

ην πβεξληφ ρξένο. Μεηά ην 1837 ην λφκζκα ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηεψλ ήηαλ ην

ρξπζφ πξίσο λφκζκα. Πξλ αφ ηνλ εκθχιν φιεκν ην λφκζκα νπ εξαηνχζε

ήηαλ ην αξγπξφ α ρξπζφ έξκα α φιν α εξζζφηεξν ην ρξπζφ. Σα κφλα ράξηλα

λνκίζκαηα νπ πινθνξνχζαλ ήζαλ ηα γξακκάηα δαθφξσλ ηξαεψλ.

Καψο ην 1861 άξρζε ν ακεξάλνο εκθχινο φιεκνο ν αλάγεο ηο

πβέξλζο γα ρξήκα γίλνληαλ φιν α κεγαιχηεξεο. Σν ννλνκφ έηνο 1861 ηα

έμνδα ηο πβέξλζο ησλ ΖΠΑ ήηαλ 67 εαηνκκχξα α ην εφκελν έηνο αλέβε

ζηα 475 εαηνκκχξα. Σν 1865 έθηαζαλ ηα 1,3 δζεαηνκκχξα δνιάξα νζφ ξεφξ

νπ ην μαλαέθηαζαλ κφλν ην 1917. Σα έζνδα ην 1862 αλήιαλ ζηα 52 εαηνκκχξα

α ην έιιεκκα απηνχ ηνπ έηνπο αλήιε ζηα 423 εαηνκκχξα. Αλ α ηα έζνδα ην

1865 αλήιαλ ζηα 334 εαηνκκχξα δνιάξα ην έιιεκκα ιζίαζε ην έλα

δζεαηνκκχξν. Ο κφλνο ηξφνο λα αιπθεί ην έιιεκκα ήηαλ έδνζ

ραξηνλνκζκάησλ α ν δαλεζκφο.

 Αφ ην 1862 άξρζε έδνζ ηξαενγξακκαηίσλ, ηα ννία ήζαλ λφκκν ρξήκα,

α ιφγσ ηνπ ρξψκαηφο ηνπο νλνκάζηαλ γξήλκαλο. Ο αξκφο ησλ

γξήλκαλο νπ εδίδνληαλ απμαλφηαλ ζπλερψο αψο ν αλάγεο ηο πβέξλζο

απμάλνληαλ αηαφξπθα. Παξφη αφζπξζ ησλ γξήλκαλο άξρζε ην 1866

δαδαζία ζηακάηζε ην 1868 α αφ ην 1871 άξρζε εαλέδνζ ησλ

γξήλκαλο. Σν 1867 ν κεγαιχηεξεο επξσατέο ρψξεο είραλ ανθαζίζε λα

άλνπλ ην ρξπζφ σο ην κφλν αφεκα γα ηα λνκίζκαηά ηνπο αψο α ην κέζν γα

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

15/33

15

ηο κεηαμχ ηνπο ιξσκέο. Σνλ ίδν δξφκν ανινχζαλ α ν ΖΠΑ α ην αζκέλν

δνιάξν ζηακάηζε λα πινθνξεί.

Μέζα αφ ηο αξαάλσ ζηνξέο δεξγαζίεο είρε γελλεί ην ραξηνλφκζκα,

αιά νκκάηα ηπσκέλν ραξηί, ηα ννία κνξνχζαλ, ζην κέιινλ ζπλήσο, λα

αληαηαζηανχλ κε άη κε ην ννίν νπδένηε αληαιιάρηαλ κα α ην ξφιν ησλ

ιξσκψλ νπ είραλ αλαιάβε ηνλ έααλ αξεηά αιά.Καηά η δάξεα ηνπ δέαηνπ έλαηνπ αψλα πξαξρία ηο Βξεηαλίαο ζη

βνκραλή αξαγσγή, ζην εκφξν α ζηο μέλεο εελδχζεο είραλ ζαλ

ανηέιεζκα ηλ πξαξρία ηο ζηεξιίλαο ζην αγφζκν λνκζκαηφ ζχζηκα. φσο  

ην δαηπψλε ν Jones: «Ο ηεξάζηεο εελδχζεο ηο Βξεηαλίαο ζην εμσηεξφ

έδσζαλ κεγάι ψζ ζη ήηζ ζηεξιίλαο, ννία εδξαψε σο ην

ζκαληφηεξν δελέο λφκζκα α ρξζκννήε επξχηαηα γα η

ρξκαηνδφηζ φρ κφλν ηνπ βξεηαλνχ εμσηεξνχ εκνξίνπ, αιιά α γα η

ρξκαηνδφηζ ηνπ κεγαιχηεξνπ κέξνπο ηνπ εκνξίνπ ηνπ πφιννπ φζκνπ»

(Geoffrey Jones ζ 82).

Σν μέζαζκα ηνπ ξψηνπ αγνζκίνπ νιέκνπ είρε ζαλ ανηέιεζκα νεκιεφκελεο ρψξεο-Γεξκαλία, Γαιιία, Βξεηαλία α Απζηξία-λα εγαηαιείςνπλ ηνλ

αλφλα ηνπ ρξπζνχ. Καψο έλα κεγάιν κέξνο ησλ ακεξαλψλ ρξενγξάθσλ

βξζφηαλ ζηα ρέξα ησλ Βξεηαλψλ-ίζσο άλσ αφ έμ δζεαηνκκχξα δνιάξα-

έληνλ ήηαλ λ αλζπρία ζηο ΖΠΑ γα εμαξγχξσζ απηψλ ησλ νκνιφγσλ ξάγκα

νπ κε η ζεξά ηνπ α νδγνχζε ζε εμαθάλζ ησλ, φρ α κεγάισλ, ανεκάησλ

ρξπζνχ ησλ ΖΠΑ. Σν λέν Οκνζνλδαφ Σξαεφ χζηκα είρε κφλν 203

εαηνκκχξα ζε ρξπζφ ζηα ζαπξνθπιάά ηνπ.

Ο θφβν ηο αδπλακίαο εμαξγχξσζο ησλ ρξενγξάθσλ νδήγζαλ ζε καή

ξεπζηννίζή ηνπο αιιά κεηά αφ ιίγν ρξφλν έγλε αληιηφ σο ν ΖΠΑ, καξά

αφ ηνλ φιεκν, ήζαλ αζθαιέζηεξ ρψξα. Ζ δαδαζία αληζηξάθε α κεγάιεονζφηηεο ρξπζνχ άξρζαλ λα εζξένπλ ζηο ΖΠΑ. Παξάιιια νιεκή

ξνζάεα έδσζε ηεξάζηα ψζ ζη ήηζ αγαψλ αφ ηο ΖΠΑ, δαίηεξα

ζηαξνχ α νιεκνχ πινχ. ην ηέινο ηνπ 1917 ν ΖΠΑ είραλ ζηλ αηνρή ηνπο 2

δζεαηνκκχξα δνιάξα ζε ρξπζφ έλαλη 1,5 νπ είραλ ην 1914. Σν 1918 ηα

ανέκαηα ρξπζνχ ησλ ΖΠΑ έθηαζαλ ηα 2,9 δζεαηνκκχξα δνιάξα γα λα

εηλαρηνχλ ζηα 4,2 δζεαηνκκχξα ζην ηέινο ηνπ 1926. Σν ανηέιεζκα ηο

αξαάλσ δαδαζίαο ήηαλ λα κεσνχλ ζε κεγάιν βακφ ηα ανέκαηα ζε ρξπζφ

ησλ Κεληξψλ Σξαεψλ ηο Γαιιίαο α ηο Ρσζίαο α θπζά λα είλα αδχλαη

αληαιιαμκφηηα ησλ ραξηνλνκζκάησλ κε ρξπζφ. Αλ ζηο αξαάλσ ρψξεο ν

αλφλαο ηνπ ρξπζνχ πνλνκεχηε αφ ηλ ανπζία ρξπζνχ, ζηο ΖΠΑ απηφ έγλε

γα ηνλ αληίεην ιφγν. Αφ ηλ ιψξα ρξπζνχ. Ζ είζνδνο ησλ ΖΠΑ ζηνλ φιεκν,

ην 1917, ζκαηνδφηζ ηλ έμνδν α ηο ρψξαο απηήο αφ ηνλ αλφλα ηνπ ρξπζνχ.

Καηά ηνπο Λααβίηζα α Itoh «Ο βακαίνο εμνβειζκφο ηνπ εκνξεπκαηνχ

ρξήκαηνο αφ ηο δελείο ιξσκέο κεηαμχ αηαιζηψλ ρσξψλ αηά η δάξεα

ηνπ ενζηνχ αψλα έρε κεηαβάιε ζε ζκαληφ βακφ ηο ιεηνπξγίεο ηο εληξήο

ηξάεαο α ησλ ηξαενγξακκαηίσλ ηο. Ζ έλαξμ ηνπ Α΄ αγνζκίνπ νιέκνπ

ζκαηνδφηζε ηλ εδξαίσζ ηνπ ξπκζηνχ ξφινπ ηνπ ξάηνπο ζηλ αηαιζηή

ννλνκία ννία εθξάζηε α κε ηλ αφθαζ ηνπ εξνξζκνχ ηνπ ξφινπ ηνπ

ρξπζνχ ζηο εγρψξεο α ηο δελείο ζπλαιιαγέο» (Λααβίηζα, Itoh ζ 222).

Μία αφ ηο ιξνλνκέο ηνπ ξψηνπ αγνζκίνπ νιέκνπ ήηαλ λνκζκαηή

αζηάεα ησλ λνκζκάησλ νιιψλ ρσξψλ. Ζ ανδέζκεπζ ησλ λνκζκάησλ αφ

ηνλ αλφλα ηνπ ρξπζνχ ή ηερλή ζηαεξφηηα νπ εβιήε αηά η δάξεα

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

16/33

16

ηνπ νιέκνπ, εγαηαιείθηε κεηά ηνλ φιεκν α ηα εξζζφηεξα επξσατά

λνκίζκαηα ήζαλ νιχ άησ αφ ηο ξννιεκέο ζνηκίεο ηνπο κε ην δνιάξν. Ο

ΖΠΑ πνέηζαλ ηνλ αλφλα ηνπ ρξπζνχ ην 1919 ελψ α ν εξζζφηεξεο

επξσατέο ρψξεο ξνζανχζαλ λα εαλέινπλ ζηνλ αλφλα ηνπ ρξπζνχ αλ α

απηφ ανδείρε δχζνιν ζε αξεηέο εξηψζεο. Έηζ κεηά ηνλ ξψην

αγφζκν φιεκν ν αλφλαο ηνπ ρξπζνχ εγαηαιείθε νπζαζηά αληνχ. Καηάη δάξεα ηο πξαξρίαο ηνπ έαμε έλαλ νπζψδ ξφιν ζηλ ελννίζ ησλ

ννλνκψλ, πξίσο ησλ αλαηπγκέλσλ ννλνκά ρσξψλ, ανξίνληαο έλαλ

ζρεηά ζηαεξφ αλφλα ζηο κεηαμχ ηνπο ννλνκέο α εκνξέο δνζνιςίεο.

Ζ αηάζηαζ κεηά ηνλ φιεκν είρε δακνξθσεί σο εμήο: «ην έλα άξν βξζφηαλ

κα είιεη νκάδα ρσξψλ νπ είραλ αηνξψζε λα αλαηήζνπλ ηο ξννιεκέο

ζνηκίεο ηνπο: ν ρψξεο απηέο ήζαλ Βξεηαλία,  Διβεηία, Οιιαλδία, αλία,

νπδία α Ννξβγία. …ην άιιν άξν βξίζνληαλ έληε ρψξεο - Απζηξία,

Οπγγαξία, Πνισλία Γεξκαλία α Ρσζία-ν ννίεο αλαγάζηαλ λα

εζαγάγνπλ λέεο λνκζκαηέο κνλάδεο, εεδή ηα βίαα ιήγκαηα ηνπ ισξζκνχ

αηαβαξάξσζαλ ηα λνκίζκαηά ηνπο. Ο πφινεο ρψξεο ζηαεξννήαλαλάκεζα ζηα δχν απηά άξα, κε ζνηκίεο ησλ ελψλ ηνπο λνκζκάησλ νιχ

ρακιφηεξεο αφ ηο ξννιεκέο, φσο, αξαδείγκαηνο ράξλ, Γαιιία, κε αμία

ηνπ λνκίζκαηφο ηο ζην 20% ηο ξνγνχκελο αμίαο ηνπ ζε δνιάξα, ην Βέιγν (ζην

14,3%), Ηηαιία (ζην 25%), Ρνπκαλία (ζην 3,7%) Βνπιγαξία (ζην 3,7%),

Γνπγνζιαβία (ζην 9,1%), Σζερνζινβαία (ζην 14,3%), Φιαλδία (ζην 12,5%).»

(Aldcroft ζ 83).

η Γαιιία ην θξάγν, αψο ν ισξζκφο ζη Γαιιία αλέβαλε α ν δαλεζκφο

εξνξφηαλ, άξρζε λα αηαξξέε αφ ην 1922. Μεηά ηνλ φιεκν ην θξάγν ήηαλ

γχξσ ζηα 5,45 ην δνιάξν. ην ηέινο ηνπ 1922 ήηαλ 13,84 θξάγα ην δνιάξν α

ζην ηέινο ηνπ 1923 19,02. Σν 1926 κε κα ζεξά πβεξληψλ αξεκβάζεσλ πνηίκζ ηνπ θξάγνπ ζηακάηζε α ηκή ηνπ ζηαεξννήε καί κε η

ζηαεξννίζ α ησλ ηκψλ. Καψο Γαιιία ήηαλ κα, αφ ηο ιίγεο ρψξεο, ζηλ

ννία ζκεψε κεγάι εζξνή ρξπζνχ μαλαγχξζε ζηνλ αλφλα ρξπζνχ ην 1928.

Ζ κεηάβαζ φκσο δελ ήηαλ νπζαζηή αψο κφλν ν νιχ ινχζν κνξνχζαλ λα

κεηαηξέςνπλ ηα θξάγα ζε ρξπζφ αψο ην ειάρζην ααηνχκελν νζφ γα η

κεηαηξνή ήηαλ 215.000 θξάγα. (ηα ζηνρεία αφ Galbraith Σν ρξήκα ζ 155 -172).

Ζ λνκζκαηή ζηαεξννίζ ζηο ρψξεο ηο Δπξψο ήηαλ κα καξφρξνλ

δαδαζία α λνκζκαηή κεηαξξχκζ έγλε, ζε άνεο ρψξεο ιίγν ξλ η

λνκζκαηή αηάξξεπζ. η Γαιιία, ην Βέιγν α ηλ Ηηαιία, αλ α ν ισξζκφο

πκαλφηαλ ζε κέηξα είεδα, ηα κέηξα γα η λνκζκαηή κεηαξξχκζ

ξνρψξζαλ κε αξγνχο ξπκνχο κε η Γαιιία λα ηλ νινιξψλε ην 1828

ζπλνδεπφκελ αφ αχμζ ηο θνξνινγίαο α κείσζ ησλ ξαηψλ δααλψλ, ελψ

ζηλ Ηηαιία, ν Μνπζνιίλ, κε κα δέζκ απζηξψλ αληισξζηψλ κέηξσλ

ζηήξμε η ιξέηα ζε κα πςιή ζπλαιιαγκαηή ζνηκία. 

η Γεξκαλία έλαο ξσηφγλσξνο ισξζκφο, αφ ην ηέινο ηνπ 1923, αλάγαζε

η γεξκαλή πβέξλζ λα ιάβε κα ζεξά κέηξσλ γα η ζηαεξννίζ ηνπ

λνκίζκαηνο. Σα πξφηεξα αφ απηά ήζαλ. ην ζηακάηκα ηο ρξκαηνδφηζο ηο

αηήο αληίζηαζο ζην Ρνπξ, ζχλδεζ ησλ θφξσλ κε ην ρξπζφ α εζαγσγή

ελφο λένπ λνκίζκαηνο, ηνπ Rentenmark, νπ αληαζηνχζε ην αιφ. Ζ έδνζ ηνπ

λένπ λνκίζκαηνο ήηαλ απζηξά εξνξζκέλ α ζηξφηαλ ζε έλα δελέο δάλεν

νπ κε η  ζεξά ηνπ δαζθαιφηαλ αφ ξαγκαηά εξνπζαά ζηνρεία.  Σν

Rentenmark ανινχζε διαδή ην δξφκν νπ είραλ αλνίμε ηα αζζλάηα. Με κα

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

17/33

17

δαθνξά. Καλείο δε κνξνχζε λα αληαιιάμε Rentenmark κε γ ή άιια εξνπζαά

ζηνρεία ηνπ γεξκαλνχ ξάηνπο.  Σν λνκζκαηφ δεψδεο αηέζη πξίαξρν ζηλ

ννλνκή ζές αξεηψλ πβεξλήζεσλ α ννλνκνιφγσλ α πξάξρζε έζ

γα άνα πνηέκελ πξαξρία ηνπ λνκζκαηνχ ζπζηήκαηνο εί ηο ννλνκίαο. 

Ωο ην ηέινο ηο δεαεηίαο ηνπ 1920 φιεο ν επξσατέο ρψξεο είραλ ζηαεξννήζε

ηα λνκίζκαηά ηνπο α είραλ ηαζεχζε ηνλ κεγάιν ισξζκφ έρνληαο πνεηήζεάνα εδνρή ηνπ αλφλα ηνπ ρξπζνχ, αλ α ηα ρξπζά λνκίζκαηα έαςαλ λα

πινθνξνχλ ζε φιεο ζρεδφλ ηο ρψξεο. Μα α ηα ανέκαηα ρξπζνχ νιιψλ

ρσξψλ ήζαλ εξνξζκέλα έγλε ανδεηφο έλαο αλφλαο ρξπζνχ ζπλαιιάγκαηνο

κε ηο ρψξεο λα πναζηνχλ ηα ανεκαηά ηνπο ζε ρξπζφ κε μέλν ζπλάιιαγκα.

Σν νζνζηφ ινφλ ηνπ μέλνπ ζπλαιιάγκαηνο ζηο εληξέο ηξάεεο απμήε

εληπσζαά ξνο ην ηέινο ηο δεαεηίαο ηνπ 1920. «Σα 1927, ην μέλν ζπλάιιαγκα

ανηεινχζε ην 42% ησλ ζπλνιψλ ανεκαηψλ (ζε ρξπζφ α μέλν ζπλάιιαγκα)

ζηο είνζ ηέζζεξο επξσατέο εληξέο ηξάεεο ελψ ην 1913 ην νζνζηφ απηφ

ήηαλ εξίνπ 12%.» (Aldcroft ζ 89). 

Σα χξα ανεκαηά λνκίζκαηα έγλαλ ζηεξιίλα α ην δνιάξν, κε ηλ εληξήηξάεα ηο Γαιιίαο λα αηέρε ην κεγαιχηεξν ανεκαηφ ζηνλ φζκν, ξνο ην

ηέινο ηο δεαεηίαο ηνπ 1920.  Ζ χαξμ ιένλ εξζζφηεξσλ αφ ξλ

εθαιααγνξψλ είρε ζαλ ανηέιεζκα ηλ επνιφηεξ   κεηάβαζ εθαιαίσλ νπ

ανινπνχζαλ ην κεγαιχηεξν εηφν. Ζ χαξμ, ζηο εληξέο ηξάεεο, κεγάισλ

ανεκαηψλ ζε ζπλάιιαγκα, άκεζα κεηαηξέςκσλ ζε ρξπζφ, είρε ζαλ ανηέιεζκα

ηλ άζζ ζρπξήο ίεζο, δαίηεξα ζη ζηεξιίλα, αθνχ Βξεηαλία δελ α

κνξνχζε λα αιχςε η κεηαηξνή ησλ ζηεξιλψλ ζε ρξπζφ ζε εξίησζ ξίζο.

Ο πνρξεψζεο ηο Βξεηαλίαο ζε ζηεξιίλεο ξνο ηο εληξέο ηξάεεο ήζαλ

ηνπιάρζηνλ ηεηξαιάζεο ησλ ανεκάησλ ηο ζε ρξπζφ. ηλ αληίεη έζ

βξίζνληαλ ν Ζλσκέλεο Πνιηείεο ηα ανέκαηα ρξπζνχ ησλ ννίσλ πεξέβαλαληα ηέζζεξα δζεαηνκκχξα δνιάξα, ζηα ηέι ηο δεαεηίαο ηνπ ’20, η ζηγκή νπ ν

πνρξεψζεο ηνπο ξνο ηο εληξέο ηξάεεο ήζαλ κφιο 0,6 δζεαηνκκχξα

δνιάξα.  (Aldcroft ζ 92). Σν ξφβικα εδελσλφηαλ αφ ηνλ ξφρεξν ηξφν κε

ηνλ ννίν είραλ ανξζηεί ν ζπλαιιαγκαηέο ζνηκίεο α ηλ αξνπκία, αιιά α

αδπλακία, ησλ πβεξλήζεσλ λα ηο αιιάμνπλ. Ο ρψξεο κε πνηκκέλν λφκζκα,

φσο Γαιιία, δελ ήειαλ λα ράζνπλ ην ιενλέηκα ηο πνηίκζο δαίηεξα

απηφ ησλ εθαιααψλ ξνψλ, ν δε ρψξεο κε ηα πεξηκκέλα λνκίζκαηα δε

δέρνληαλ λα ηα πνηκήζνπλ πξίσο ιφγσ ηο κείσζο ηνπ χξνπο α ηο

αμνζηίαο ηνπο.

Ζ Βξεηαλία ήηαλ ν αδχλαηνο ξίνο ηνπ ζπζηήκαηνο ιένλ κε ηα ανέκαηά ηο ζε

ρξπζφ λα κεψλνληα ζπλερψο. «Ο Ζλσκέλεο Πνιηείεο, Γαιιία α ν νπδέηεξεο

ρψξεο ηο Δπξψο ανξξνθνχζαλ απμαλφκελν νζνζηφ ησλ αγφζκσλ

ανεκάησλ ρξπζνχ, κε ανηέιεζκα λα έρε αλέιε ην κεξίδφ ηνπο, ζην ηέινο ηο

δεαεηίαο ηνπ 1920, ζην 65% ηνπ ζπλφινπ, ελψ ην νζνζηφ ηνπο ζην ζχλνιν ην

1913 ήηαλ 54%» εζκαίλε ν Aldcroft (Aldcroft ζ 92). Σν λνκζκαηφ ζχζηκα νπ

ζηήε κεηά ηνλ ξψην αγφζκν φιεκν ήηαλ ενκέλσο αζηαέο κα α άξρζε

λα ζηξίεηα, φιν α εξζζφηεξν, ζε πναηάζηαηα ηνπ ρξπζνχ α επζηάεά

ηνπ εμαξηφηαλ αφ η ζηαεξφηηα ηνπ ανεκαηνχ λνκίζκαηνο, ηλ ννλνκή

εάξεα ηο ρψξαο έδνζήο ηνπ αιιά α αφ ηα εξδνζνά αρλίδα. 

Ζ λνκζκαηή ζηαεξφηηα έγλε δπλαηή κφλν φηαλ ηαζεχηε ν ισξζκφο

ζηο εξζζφηεξεο επξσατέο ρψξεο. Ο ιήξο αλφλαο ηνπ ρξπζνχ (Full gold

standard) εγαηαιείθηε φκσο γελά. Ο εξζζφηεξεο ρψξεο ξνηίκζαλ λα

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

18/33

18

πνεηήζνπλ κα ήα εδνρή ηνπ αλφλα ηνπ ρξπζνχ ννία ζπλίζηαην ζε κα

ζηαεξή ζνηκία ηνπ ελνχ λνκίζκαηνο κε έλα μέλν λφκζκα νπ είηε ήηαλ ρξπζφ

είηε έλαο αλφλαο ρξπζνχ. Έηζ ιήξο κεηαηξεςκφηηα ζε ρξπζφ ησλ

ραξηνλνκζκάησλ αλήε ιένλ ζην αξειφλ αφκ α ζηο ρψξεο, φσο

Βξεηαλία, αλία α Ννξβγία, νπ πνέηζαλ έλα αλφλα ρξπζνχ αθνχ εεί

ηα ραξηνλνκίζκαηα δε κεηαηξένληαλ ακέζσο ζε ρξπζφ α ηφηε κφλν ζε καζηαεξή ζνηκία α γα κξά νζά.

 σο γξάθε ν Κίληιεκεξεξ: «Σν δελέο ννλνκφ ζχζηκα αηέζη αζηαέο

δφη Αγγιία δε κφξεζε λα αλαιάβε ηλ επχλ α ν ΖΠΑ ηλ ανζψζαλ,

φζνλ αθνξά η ζηαεξννίζ ζε ηξεο δαίηεξνπο ηνκείο. Πξψηνλ, δαηξψληαο

ζρεηά αλνρηή κα αγνξά γα εκνξεχκαηα νπ δελ εχξζαλ αγνξαζηέο. εχηεξνλ,

ξνκεχνληαο ρσξίο λα πνινγίε ηα πιά θαλφκελα, καξνξφεζκα δάλεα.

Σξίηνλ, πνηκψληαο ην εχξνο ηο ξίζο. Σν αγφζκν ννλνκφ ζχζηκα ήηαλ

αζηαέο, εηφο αλ κα ρψξα ην ζηαεξνννχζε, αψο ην είρε άλε ηνλ 19 ν αψλα

α κέρξ ην 1913 Αγγιία. Σν 1929, ν Άγγιν δελ ην κνξνχζαλ α ν Ακεξαλνί

δελ ην ήειαλ. ηαλ άε ρψξα βάιε λα ξνζηαηέςε ηα ελά ηο ζπκθέξνληα,ην αγφζκν γελφ ζπκθέξνλ δαρσξίζηε, καί α ηα μερσξζηά ζπκθέξνληα ηνπ

άε έλνπο.» κάιινλ φκσο μερλά ν Κίληιεκεξεξ φη άληα ήηαλ έηζ. Ο

αηαζηάζεο ζνξξνίαο νπ αλανιεί δελ ήηαλ ανηέιεζκα άναο νπξάλαο

αξκνλίαο αιιά ζνξξνία ζπκθεξφλησλ ηλ ννία αλείο δελ είρε η δχλακ λα

δαηαξάμε. ηαλ ν ζπλήεο κεηαβάιινληαλ απηφ α άιιαε φσο α ξαγκαηά

έγλε ιίγν κεηά ηλ εξίνδν νπ ζαγξαθεί αξαάλσ. 

Ζ ξίζ ηνπ 1929 νδήγζε ζε αηάξξεπζ ην ηξαεφ ζχζηκα κε η κεγαιχηεξ

ίεζ λα δέρεηα, ην αιναίξ ηνπ 1931, ζηεξιίλα ηο ννίαο έζ ήηαλ δαίηεξα

αδχλαη κεηά ηνλ ξψην αγφζκν φιεκν. Ο κεγάιεο εξνέο εθαιαίσλ απηή ηλ

εξίνδν νδήγζαλ η Βξεηαλία ζε αδπλακία δαηήξζο ηο ζηαεξήο ζνηκίαο ηοζηεξιίλαο. Ζ έζ ηο Βξεηαλίαο εδελψε ζε ηέηνν βακφ, ψζηε κφλ ιχζ

λα είλα ιένλ ανκάξπλζ ηο Βξεηαλίαο αφ ην ζχζηκα ζηαεξψλ ζνηκψλ

α ηλ είζκ ανκάξπλζ ηο ζηεξιίλαο αφ ηνλ αλφλα ηνπ ρξπζνχ.

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

19/33

19

ΠΔΡΗΟΟ ΣΡΗΣΖ 

ΣΟ ΥΡΖΜΑ ΗΗΗ. 1945-ΖΜΔΡΑ 

η Γεξκαλία κεηά ην δεχηεξν αγφζκν φιεκν ην ξάρζκαξ, ην ννίν είρε

αληαηαζηήζε ην Rentenmark, βξέε άι ρσξίο  αμία α ην 1948

αληαηαζηάε ρσξίο ιπδσλζκνχο α ρσξίο άλνδν ησλ ηκψλ αφ ην

ληφυηζκαξ. Ζ θίλνπζα αξαγσγή αλφηηα ηο Βξεηαλίαο πνλφκεπζε ην ξφιν

ηο ζηεξιίλαο σο αγφζκν ανεκαηφ λφκζκα. Ζ ζηεξιίλα πνηκήε, σο

ξνο ην δνιάξν, ην 1949 α μαλά ην 1967. Καηά η δάξεα ηο δεαεηίαο ηνπ 1950

ην κζφ, εξίνπ, ηνπ ζπλφινπ ηνπ αγφζκνπ εκνξίνπ εμανινπνχζε λα

εθξάεηα ζε ζηεξιίλεο αιιά ν δελήο ηνπ ξφινο ζπλερψο κεσλφηαλ. Μεηά η

δεχηεξ πνηίκζ, ην 1967, ζηεξιίλα έαςε λα ανηειεί ην δεχηεξν αγφζκν

ανεκαηφ λφκζκα α κφλν ην 20%  ηνπ αγφζκνπ εκνξίνπ εθξαφηαλ ζε

ζηεξιίλεο αηά η δεαεηία ηνπ 1970.

Ο άλζνο αηακεξζκφο ηνπ αγφζκνπ ανέκαηνο ρξπζνχ κεηά ηνλ φιεκν, αφ

ηα αγφζκα ανέκαηα ρξπζνχ αμίαο 34 δζεαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ ηα 24

δζεαηνκκχξα βξίζνληαλ ζηλ αηνρή ησλ ΖΠΑ, αιιά α ν αλάγεο ηνπ δελνχο

εκνξίνπ εέβαιαλ ηλ χαξμ καο λέαο λνκζκαηήο ζπκθσλίαο. Ζ ζπκθσλία

νπ εβιήε αφ ηο Ζλσκέλεο Πνιηείεο ζη ζπλάληζ νπ έγλε ζην Μξέληνλ

Γνπληο ην 1944, ζηλ ννία ζπκκεηείραλ 44 ρψξεο, αφξζε ζηαεξέο α

ξνανξζκέλεο ζνηκίεο κεηαμχ ησλ λνκζκάησλ ησλ δαθφξσλ ρσξψλ κε κα

δαχκαλζ ηο ηάμο ηνπ 1%. Υσξίο διαδή λα έρνπκε αλαβίσζ ηνπ αλφλα ηνπ

ρξπζνχ ανξίζηαλ αιά ν ζηαεξέο ζνηκίεο ησλ λνκζκάησλ. Ο Κεληξέο

Σξάεεο ησλ ρσξψλ πνρξεψλνληαλ λα ζηξίνπλ ην λφκζκα ηο ρψξαο φηαλ

δερφηαλ έζεο κε ζηφρν η δαηήξζ ηο ζνηκίαο ηνπ ζηα ανξζκέλα είεδα.

«Σν ζχζηκα Μξέληνλ Γνπληο, νπ εκειψε ην 1944, ελίζρπζε η ζρεηήζηαεξφηηα ησλ ηκψλ (ηλ αληαιιαηή αμία ηνπ ρξήκαηνο). Σν ζχζηκα έεζε

ζηαεξέο ηκέο ζπλαιιάγκαηνο κεηαμχ ηνπ ακεξαλνχ δνιαξίνπ α ησλ άιισλ

λνκζκάησλ, δεδνκέλο ηο πνρξέσζο ησλ ΖΠΑ λα κεηαηξένπλ 35 δνιάξα ζε 1

νπγά ρξπζνχ, αλ δέρνληαλ ηέηνν αίηκα μέλσλ πβεξλήζεσλ ή λνκζκαηψλ

αξρψλ» γξάθνπλ ν Λααβίηζαο α Itoh.

Παξάιιια ανθαζίζηε δκνπξγία ελφο Σακείνπ, ην ννί α κεηεμειζζφηαλ

ζην ελέο Ννκζκαηφ Σακείν, σο χζηαη ιχζ αηαθπγήο ζε εξίησζ νπ ν

Κεληξέο Σξάεεο εμαληινχζαλ ηο δπλαηφηηέο ηνπο ζηήξμο ηνπ λνκίζκαηνο.

Κάε ρψξα κέινο ζπλεζέθεξε έλα νζφ γα η δκνπξγία ηνπ Σακείνπ α ην νζφ

νπ κνξνχζε λα δαλεζηεί ήηαλ αλάινγν ηο ζπλεζθνξάο ηο. Οπζαζηά διαδήην Σακείν ήηαλ έλαο γξήγνξνο ηξφνο δαλεζκνχ.

 ηαλ κα ρψξα αηέθεπγε ζην Σακείν γα ηλ ξνκήεα ρξπζνχ ή ζιξνχ

λνκίζκαηνο αηέεηε ζην Σακείν ίζο αμίαο νζφ ηνπ λνκίζκαηφο ηο. ε εξίησζ

φκσο αηαθπγήο ζην Σακείν κα ζεξά αφ πνρξεψζεο αλαιάκβαλε ρψξα κε

ανηέιεζκα ιεηνπξγία ηνπ Σακείνπ λα είλα άη νιχ αξαάλσ α’ φη

εξγξάςακε εδψ, κε ην Σακείν λα γίλεηα νπζαζηά έλαο νξγαλζκφο νπ αφξε

ηλ ννλνκή νιηή ηο ρψξαο νπ αηέθεπγε ζη βνήεά ηνπ. Σν Σακείν

μείλζε η ιεηνπξγία ηνπ ην 1947. Ο αξρνί φξν ηνπ Σακείνπ ήζαλ 2,75

δζεαηνκκχξα δνιάξα νπ ξνζέθεξαλ ν ΖΠΑ α 6,8 δζεαηνκκχξα νπ

ξνζέθεξαλ ν πφινεο ρψξεο κέι. Πνζφ κξφ ζπγξλφκελν αφκ α κε ηα12,5 δζεαηνκκχξα δνιάξα ηνπ ρεδίνπ Μάξζαι.

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

20/33

20

Σν ζχζηκα ηνπ Bretton Woods ζηξφηαλ ζηλ αφιπη γεκνλία ησλ ΖΠΑ εί

ηνπ αηαιζηνχ φζκνπ. Μα γεκνλία νπ είρε ζαλ βάζ ηο ηλ ννλνκή α

αξαγσγή ξσηναεδξία ησλ ΖΠΑ. Μεηά ηνλ φιεκν ν ΖΠΑ δελ αηείραλ αιά

ηα δχν ηξίηα ησλ είζκσλ αγφζκσλ ανεκάησλ ρξπζνχ αιιά ξσηίζησο κα

ηεξάζηα αξαγσγή αλφηηα. Αφ ηα ηέι ηο δεαεηίαο ηνπ 1960 ν

ιενλαζκαηφο ραξαηήξαο ηνπ εκνξνχ ζνπγίνπ ησλ ΖΠΑ αλαηξάε. Σν1971 ν ΖΠΑ αλαζηέιινπλ η κεηαηξεςκφηηα ησλ δνιαξίσλ ζε ρξπζφ α

ξνρσξνχλ ζε πνηίκζ ηνπ δνιαξίνπ ζε ζρέζ κε ην ρξπζφ  ην 1971 α γα

δεχηεξ θνξά ην 1973. Σν ζχζηκα ηνπ Bretton Woods αηέξξεπζε α

ξνζάεα δκνπξγίαο ελφο ζπζηήκαηνο ζνηκψλ κέζα ζε κα επξεία ψλ

δαχκαλζο δε κφξεζε λα ζηαεξννήζε ηλ ζνηκία ηνπ δνιαξίνπ.

Ο ξψηνο αγφζκνο φιεκνο ανηέιεζε ακή ζην ραξαηήξα ζηλ

αηαλνκή ηνπ δελνχο δαλεζκνχ. Νέα ρξέ δκνπξγήαλ ελψ ν ζρπξέο

επξσατέο ρψξεο έραζαλ κεγάιν κέξνο ησλ εξνπζαψλ ζηνρείσλ ηνπο ζην

εμσηεξφ. Ζ Γαιιία α αζηή ηάμ ηο έραζε ην κζφ εξίνπ ησλ εξνπζαψλ

ζηνρείσλ ηο ζην εμσηεξφ, Βξεηαλία ην 15% εξίνπ ελψ Γεξκαλία έραζε ηνκεγαιχηεξν κέξνο ησλ εξνπζαψλ ζηνρείσλ ηο. Πέξα φκσο αφ απηή η

κεηαβνιή ν εκφιεκεο ρψξεο αηέθπγαλ ζε εηεηακέλν δαλεζκφ ξνεκέλνπ λα

αληαεμέινπλ ζηα  νιεκά έμνδα. η Γεξκαλία ην δκφζν ρξένο είρε απμεί

αηαφξπθα αηά η δάξεα ηνπ νιέκνπ. Αφ 5 δζεαηνκκχξα κάξα ην 1914

εηλάρηε ζηα 105 ην 1918. «Σν ζπλνιφ δκφζν ρξένο ησλ εκφιεκσλ ρσξψλ,

αφ 26 δζεαηνκκχξα δνιάξα νπ ήηαλ ηο αξακνλέο ηνπ νιέκνπ, έθηαζε ηα

225 δζεαηνκκχξα ην 1920» αηά ηνλ Beaud. (Beaud ζ 249).

ην δάγξακκα νπ ανινπεί βιένπκε η δαρξνλή νξεία ησλ πβεξληψλ

δααλψλ ηο Βξεηαλίαο αφ ην 1200 α κεηά ζαλ νζνζηφ ηνπ ΑΔΠ. 

 Διάγραμμα 1 

ΚΤΒΔΡΝΖΣΗΚΔ ΑΠΑΝΔ Ω ΠΟΟΣΟ ΣΟΤ ΑΔΠ 

ΠΖΓΖ: CLARC. ζ 14 

Ο ρξκαηνννλνκέο ζπλέεεο ηνπ ξψηνπ αγνζκίνπ νιέκνπ ήζαλ νιχ

κεγάιεο, ηο ηάμο ησλ 260 δζεαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ, αλ ζπκεξιθνχλ φιν ν

εκφιεκν. Ο ρψξεο νπ πξίσο εσκίζηαλ απηφ ην φζηνο ήζαλ Βξεηαλία, ν

ΖΠΑ, Γεξκαλία, Γαιιία, Απζηξννπγγαξία α Ηηαιία. «Μα δέα γα ην κέγενοηο ζπλνιήο δαάλο καο δίλε ην γεγνλφο φη αληξνζψεπε εξίνπ εμήκζ

8/20/2019 ΤΟ ΧΡΗΜΑ.1000-2010

21/33

21

θνξέο ην ζχλνιν φισλ ησλ ελψλ ρξεψλ νπ είραλ ζπζζσξεπηεί ζε φιν ηνλ φζκν

αφ ην ηέινο ηνπ 18νπ  αψλα έσο ηο αξακνλέο ηνπ Α’ αγνζκίνπ νιέκνπ»

(Aldcroft ζ 25)

Σν κεγαιχηεξν κέξνο αφ ην φζηνο απηφ αιχθε κε δαλεζκφ. Ζ Γ