DIS S ERT Λ TI O

D Ε

PRZECIPUIS CATECHETICAS EXERCITATiONES

INSTITUENDI METHODIS.

QUAM

SPECIALI S'.JE RMAJESTATIS GRATIA8 ET

VENIA MAX. VEN. FACULT. THEOL. UPS.

P. P.

mag. SEVERIN LÖWE Ν Η JE LMS, XHEOL. LICENT., ET IN FAC, PHIL. ADJ. ORD. BORGSTRÖM,

ET

OLAVUS BJURSTEDTVERMELANDUS

IN AUDIT. ECCLES. DIE I JUN. MDCCCXIV.II. Ρ. M. S.

P. II.

TPSALI.EEXCUDEBANT STENHAMMAR ET PALMBLAD-

REG, ACADEMLE TYPOGRAPHI,

V.. PASTORN OCH COM (VII NISTER Ν

VÅLÅ R Ε V O R D I G Ε OCfl HOGL^RDS

herr NILS WENNERSTAMSA Μ T

HOiiABLA FRU *

ELISA ¥|NN ERS TAM:Föoo ULLSTRÖM

»

Λ Med sann vördnad och tacksamhet tilegnadt

af

* ♦

OI.OF BJURSTEDT.

) 9 (

omnia velut ante oculos Sc aures fieri Sc dici videantur.Arbitramur ideo in omni religionis infhtutione primumincipiendum esfe a diligenri Scripturae Sacrae le£tione, Schoc diverias ob rationes urgendum esfe cenfemus: Pri¬mum enim eft h.3ec Religionis cognitio faeillima, Sc ca-ptui vulgi, vel rironum, vel incuinorum, vel majorumSc minorum naru aceomrnodattsiima, Summas deiode,c]nas in religions mens humana capere valet ideas in hishbris aut apercius, aut occultius indicatas intuemur. ExiHis Chnilianue religionis notiones erwuntur. Ab illis egre-dnnur,'ad» eosque revertimur quotquot religionem Chri-iiUnam profitemur· Eorurn exemplis Sc effatis dogrnatareligionis, catechurnems proponenda, confirrrtentur. Inhis deniqne· Litteris narrationes Sc di£ta, cet. obveniunt,quae iine animi comrnotione, religionisque fenfu excitan-do, volunrateque in bonum fle&enda, certe legi neque-ant. Grayisfiina denique prsecepta Sc exeaipla. cer. Scri-pt-urse Sacrae a teneris inde armis, usque ad fene£tutemmemoria plerumque tenemur, cum merae dogmatum de-finitiones faepe traduntur oblivioni.

Per hane Scripturae Sacrae le£lionem catechumenusquidem, non per abllra&as, fed populäres vel concrerasnotiones ad fa eras do&rinas capiendas, praepararur; do¬grnata enim Religionis in Sacris Litteris tam ar£te cum

exemplis, facbis, di£Eis Sc fymbolico fermone t) cohaj-renr, ut a rudioribus plerumque comprehendantur, ututcaptui accommodatisiima. Qui de cetero confideraverit,quam perperam Sc inconiülte elemenrarius^ quisque cate-

B che-*

v

e) Vid. Theologiam dogmatico · polemicam &c. a G. T. SeilerErlangae 1789· Ubi ea quae p. 78 de fymbolica noftra & analogica,de natura divioa, cognitione dicuntur, heic certe in memoriam re-vocari merentur.

) 10 (

cheticus Über, fins ullis pracparationibus1, rudioribus le-gendus proponatur, eum certe a noüra fentenria liaud lon-ge recesfurum esfe putamus.

Sed objicitur forte, hanc inftitutionem non merito cücicarechericam: carechumenus quippe ipfe difcit, «Sc catechetadocendi cura vacuus praeiens tantum audir. Novimus quidem,ledionem Sqripturae Sacrac hoc modo plerumque inftirui jat neque confulto, neque feüciter; in Scriptura Sacra enirnoccurrunt multa, orientales rirus, moresque 9 cet. defcri-bentia, vel alias res fpedantia, quae, niii explicentur, acatechumenis rite intelligi nequeunt. His itaque exerci-tationibus incuriofus haud adiic catecheta. Ejus enim eilBibljcum fermonem interpretari, libros <Sc capita Scripta-rae Sacrae catechumefiis apra eligere, nam in his, ut viriCel. Vierthaler «Sc Dinter f) optime monent, deledusquidem eft habendus. Examine dein tentet, an diüinde& firmiter res ledas memoria teneant, «Sc difcipulorumdenique quoeftionibus refpondeat, dubia folvat, moneatque,ur debita attentione «Sc veneratione leganr. Si difficilioraloca obveniunt eum haud pudeat ingenue fateri, harc rnaru-rioribus annis linquenda esfe vel smpliorem cognitionem,Ii probe intelligenda fint, pofcere.j

Ex allatis vero fequitur, hanc, de jufta Scriprunc Sa¬crae ledione, curam ad catechetas ctiam pertinere. Ne¬

que

/) Cfr. Geiß der Socratik von T. ftf. Vierthaler zsveyteverbesf. Auflage Saltzburg 1798 P· 176 — 178· & Die vorzügli¬chen Regeln der Katechetik. &c. von Dinter, .Neuftadt an der Orla.,8°5· P· 33·

) " (

que id perperam. Licet ii quidem non iumus, qui mino¬ris facras geftimemtis notiones, quas tirones a Chriftianisparentibtis comparaverint, vel in Chriftiana ecclefia im-biberint, paucas ramen eas & irr perfektas, ideoque veidenno diicendas, vel examinandas eile arbitramur, ut ma¬jorem meliorernque reddant frugem.

Quas vero in mäjoribus natu, vel alii religioni anteaaddiflis inftituendis cura iit habenda, de his non noftrumeil heic disferere; in traniiru tamen moneamus, nil cerreillos faeris veritatibus facilius imbuere, vel mentes eorumadeo fleüere & percellere, ac gravitarem Sc iimplicita-tem diftionis Scripturle Sacrae.

In omni inftiturione quoniam hoc maximi ponderiseft, ut illa, quam acqvifivimus, cognitio, perfpicua & deter-minata iit1 (nam fme claris notionibus male Sc perperamcogitatur) necefle eft, ut catechumenus veritatum religio-nis, per hiftoricas exercirationes comparatarum , diftin£tasjam in animo former notiones. Quae heic apta fif metho-dus, nunc exponere conabimur.

Catecheta? primum inrereft fcire, quas religionis dog-mata fint catechumenis proponenda. Aut ipfe e Scriptu-ra Sacra ilias eruet, aut ab aliis jam eruta accipiet. Cumautem in Theologia Dogmatica Sc Morali illa non tan-tum in univerfum expoiita, verum etiam in TheologiaCatechetica ipfa dogmatum elementä, catechumenis aptaSc necesfaria fele&a invenit, ex his fcientiis auxilia fibi

§· 4-

petat,

) 12 (

petat, vel ad fycnbolicum eccleiiae carecheticum librumieib denique convertat.

Jam propofitiöniim in catechefi expofitarum catechu-menus perfpicuas fibi formet noriones. Cum vero om-nis riotionurn perfpicuitas in eo coniiftat, ut partes, quaeipfius norionis esfentiam conftiruunt, invicem diföngvan¬tur & exponantur, necefie eft, ut catechurnenus nunc

dogmaticas illas propoiixiones in partes fuas ibivi.r & di-ftingvar. Omnis haec operatio, in notionum anälyii *eftoccupara, quae a catechumeno duobus folum modis ti i fe ipoteft. Aut catecheta eum docebit, aut ipfe fefe docebit.Cum vero difcens docendi munere fungi nequeat, alia viaeft procedendum. Si catecheta cominuo fermone docét,expiicat, notiodes & piopofitiones in partes folvir, indu-étionibus & fimilitudinibus, cet. illuftrar, & in plenamthefin vel definitionem explicatas notiones conjungit, fie-ri quidem poteft, ut catechurnenus difcat, perfpicuas no-tiones in ariimo formet , fed hoc ramen ambiguum eft,& incertum Si parüm credibile. Eft enirn omni,bus no-tisiimurn tirones feu rudiöres nihil, longa orationis ferie,continuis propoiitionibus compoiira, difficilius comprehen-dere. Idearum nexum plerumque amirrunt, & artenrio-nem hand retinere valent. Id de cerero , qued in hocnegotio primum c (t atque pdmarium eo modo plane o-nnittitur; quamdiu enirn c a tet heta hac docendi methodoutitur, dijudicare nequit, utrum catechumeni propoiitiorhsexplicarae notiones animo accurare formaverint, nec ne.Aliam iteque agendi rationem eligat; ed vero una tan-tum , erorematica feil, ahorum cogitationes elrciendi me·thodus. Hane ideo ut jatn sdbibear, ex ipfo inftiturionisfine praefcribitur.

Haec

) I? (

Haec meiho'dur, quas per qugeftiones & refponfa pro-grediens in dogmatum, definitionum notionumqtie analyiiverfatur, amlytica, vel plerumque catyhdica dicitur. g)Quas regulas Sc cautelas io quaeft-ionibus forman·dis h). in norionibus eliciendis i), in definicionibus compo-nendis k), cer. carecheta fpeciatim obfervet, haec omnia,licet levioris minime pondeiis, ad prsefentem diquißtio-nem non pertinent.

§■ 5-

Methodus, quam jam defcripfimus, in omnibus cate-cbeticis exercitationibus, usque ad poftrema decennia prae·terlapfi faeculi, fola plerumque regnavit; ab hoc verotempore erudiri ejus naturana curat ius examinarunt, underam mulrae Sc graves de illius in rehgionis inftitutionedefedibus exftirerunt qijerelcE, uc pium Sc ardens novaeinfotmandae rationis exortum fit defiderium, Ad Anti-quiores catcchetas quod adtinet, injurius esfer, qui con-tendeiet, ilJos numquam in religionis inftitutione aliam,

ac v

g) Tnventor illius, Epifcopus Wurzburg. Ssec. XI, Bruno faluta-tur. Cfr. Millers Anweil. zur Katechifirkunß &c. p.6r.

h) Vid. Neuefles Katecheiifches Magazin &c. von ff. F. C. Griffe.Zweite vermehrte Auflage. Göttingen J796. Dritter Band §. 19. Dievorzugl. Hegeln der- Katechet, von Dinter p. 3. ff. P. Millers An¬tuet]. zur Katechefir. &c. p. 268· fq. I.-F. C. Griffe Grudrifs derAllgemeinen Katechetik. &c. Gottingen 1796. p. 67. fq.

i) Vid I. F. Griffe Grundrifs d. allgem. Katechetik. p. 65 fq,Ejusdem Neuefles katechdijches Magazin &c. Göttingen 1796. Drit¬ter Band / 12.

k) Vid. Dinter. Lib. cit. ρ. ig fq. *

) 14 C

ac analyticam adhibuifle methödum. Pro certo enim ba-bemus, probos mulfos & fapienres catechetas aliis rnodiscatechumenorum fubveniife deiideriis.

Qu i in religionis inrtitutione methodo catecherica tan*tum uti vellet, aeque perverfe ageret, ac il le, qui eamnumquam adhibendäm efle cenferer. Si ex una parte im¬perfecta ert, ex altera tarnen maximi rnomenti virrutibuseminet; ejus enim auxilio cognitionis forma & perfpicui-tas determinatur·, haec vcro forma ert tanto magis neces-faria, quanto certius conftet, fine diftin&is notionibus ni¬hil certi perfpici vel cogirari porte. Ert praeterea haecmethodus cuicumque catechetae alia ratione non leviorisutilitatis: ejus enim ope folum perfcrutari & inquirerevalet, an dogmatum nortones in catechumenorum animis& memoria firmiter haereanr.

Sed alio refpe&u ii confideretur, fatendum ert, eamfolam, ad propofitum inftitutionis catecheticae finem as-fequendum, non fufficere; etenim in notionibus foivendisvel perfpicuis reddendis tantum verfatur; fed ex meranotionum analyft nulla oritur veritas, vel realis cognirio,quae fi obtineatur, necerte ert, ut notiones, ant cum obje-öis, aut ratiocinando cum aliis veritatibus, necesfarioquodam modo conjungantur. Ut vero huc in catecheri¬ca inftitudone perveniatur, nova opus ert methodo, dequa rtatim infra.

Si in exercitationibiis catechericis methodus analyti-ca tantum adniberur, inrelle£tus quidém & memoria, innotionibus religionis capiendis exercetur, fed ipfe verita¬ris feufus & fides tarnen abesfe fölet. Catechumenorum

prte-

) 15 ί

pra? te rea atrentio his laboribus defatigarur, eosque inuti-lium , ut putant, rricarum plerumque raedet, niii vividioriacumine & memoria präediti fint. Si his autem dotibuseminent, fibique. indulgenr, in v i t i a facile incurrere pos-funt. Animus eorum fit elatus ea proprer, quod notitiis condi-fcipulis antecellere fe putant. Alia fimnl adfunt incommo-da: familiari e. g. ferrnone vix.invicem colloquuntur ca-techeta & catechumenus. Cum catecheta in examinandorantum verfatur, catechumenus femper inteiiigat, necesfeeft,quanrum ab erudinone docentis diiter. Nulius deniqueeil locus quaeftionibus catechumeni Sc dubiis, quce dignacerte esfe posfent, qute audirenrur.

§. 6.

Quonisrn mentes humana? ejus funt indolis, ut cog-fntioaum finrum rariones, fundamenta, Sc principia, velpopulari, ve] fcientifico ir.odo propofita, perfpicere ve¬lin t , ii do£irinas fide & fiducia amplexuri fint, pofciturin catechetica inftitutione adhuc methödus, cujus ope ef-fici posfit, ut catechumeni non rantum accuratas facro-rum dogmatutn notiones fibi acquirant, verum in primis,ut eorum veritatem capianr, cogitando elicianr, Sc inda-genr. Cum hoc ratiocinando rantum fieri posfit, necesfeelf, ur dogmaticae in catechefi obvenienres analyticae pro-pofitiones vel definitiones, ex aliis notionibus Sc verita-tibus ita explicentur Sc eruantur, ut plena de iis oriaturperfvafio /). Haec methodus vel mentis operatio in eoconfiitir, ut notiones cum notionibus (necesfaria, popula¬ri

/) Cfr. Geiß der Soeratik von Fierthaler &c. quse in p. 80in notula obfervantur ad praefentem materiem facile & optime appli-cantur.

) 16 (

ri licet ratione) vel thefes cum aliis thefibus fenfim &continuo eo usque conjunganiur, donec expofuce ipfiuspropofirionis veritas perfpiciatur. Methodus illa ex optTa¬lionis modo Sijnthetlca merito dicitur.

Qnalis indolis & natura? il t illa veritas, qua? his ra-tiocinns eliceretur, non tföftrum eil. jam examinare. Inuniverfum indicare fufficiat, esfe in humana cognitioöequamdam veriratis confcientiam ,4 qua? non philciophicisvel fpeculattvis argumenris, fed tide ac fenfu inniritur,Sc de ea heic tanturn loquimur. Eft in pr im is hoc locograviter monendum, ut catecheta hoc in negotio num-quam abftra&is ac philofophicis nononibus utarur; ornnisenim catecherica inilitutio necesiano popularis ht, opor¬tet, teneris animis accommodata Se bibheo vel fymbölicofermone plerumque propofit3. Probe memnerir cateche¬ta San£tisiimi Salvaroris docendi rnodum, de quo in Marc.IV. 33* d iciiur Koci ελαλει ctvrois ν.οι&ως ε$υ\α\>το ακ&ειν.

Quoniam in inilirutione Synthetica neceiTe eft, utcatechumenus docentis auxilio fac.rorum· dogmarum veri-tatem ipis inveniat, excogitet, Sc peripichu ) fed aliorum'cogitandi modum h. e. rationem noiion.es invicem con-

jungendi, alirer ac interrogando perfcrurari nequit, fequi-tur, ur catecheta etiam heic erotematice agat, Cum veronunc non examinat, fed eo conhiio quaerit, ut catechume¬nus velut fe coram cogitet, notiones fuas conjungat, dog¬marum veritatem exphcet, facile pater, (implicera Sc com-munem. erotematicam formam in his exercitariooibus nonesfe adhibendam; illa enim in eo conhftir, ut Catechume¬nus femper refpondendo, vel pgffive agat, heic vero,ad majorem eulruram eve&us edivs ratione fimul refpon-deat, h. e. invicem interrogent, colloquium aut dialogum

in-.;

) '7 C

inftiiiiint. Ηal c vero colioquio perfe&a dialogica formanon qu.adrat, nam in foücis dialogis invicem pugnarur,heic vero catechumenus 'plerumque duritur, & docetur.

§. 7.

Methodus htec Syntherica, dialogica forma induta,ex inventore iuo Socrare, Soevatita plerumque d i c i tur.Fuit illa a plurimis neque rite dijudicata, neque fat cog-nica antequam Mosheimius illaγλ mirabsli arre & veritatedelineaVir m). hx hoc tempore η) de ejus 11 tu in cate-cheticis exerckationibus ferio cogitatum eft: & poitea 'in«numeros fere habuit laudatores, inque dies adhuc p!uresinvenit. Vix enim dici poteft, quantum vin doili & pitillam fummis laudibus ex tule rint. Non ii quidem fumusqui difriteamur, Methcrdum Socratic.am maximas eile »tili·tatis & momenti ad ultimum iinem inilitutionis careche-ticae asfeque/idum; fed nthilo tarnen minus pro cerro ha-bemus, neque hanc, neque catecheticam, neque hiüori-cam per fe folam inRirutioni religio,nis fufficere. Statcuique harum methodorum fua dignitas & pretium, &

• perfe£tio, cet. neque ullam earum in catecheticis exercita-tionibus pfsetereundam esfe puramus 0).

C Sed

in) Vid I- L. Mo/heims SittenLehre der Heiligen Schrift. Dritteaufläge. -Helmftadt 1742. 1. Th. p. 489, 490.

n) Cfr. Die Socratik nach ihrer urfpranglichen Befchafcnheit inkatechetijchev Riichßcht betrachtet vou 1. F. C, Gräfe. Dritte Auflage,Gottingen (798 p. 469 fq.

0) Inter eruditos m^gni nominis, qui methodtim Socraticam caf.e-cheticis exercitationibus prioum fere acihibuit nominari meretur Tro-zgudurfius Mkanchtonis difcipulus Cfr. L, C, Sander, Bidrag tili Patda-

) 18 (

Sed temporis anguftia presfi, jam filum disfertationisabrumpere cogimur.

gogfken og dens Hißorie. Forfta Bind. Kjobenhavn 1804 p. 263. Deejus inftituendi ratione dicitur. p. 266. „hans underviisning var faameget fom mueligt, en Ievende Samtale med Lserlingen. en beftandigcatechifering og Examinering efter Socrates's faa tidt misforftaaede ogmisbrugte Mynfter. "Wer diefe aus der Schule verbannt, fagte han , dernimt die Sonne aus der Welt."