ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο

Ενότθτα 5θ: Αριςτοτελικι Λογικι

«Φ

ιλο

ςο

φία

» Κ

λιμ

τ

Ορκι ςκζψθ

• Για να είναι θ ςκζψθ ορκι όχι μόνο τυπικά (μορφι)

• αλλά και ουςιαςτικά (περιεχόμενο),

• πρζπει να εκπλθρϊνονται οι π ρ α γ μα τ ι κ ο ί όροι τθσ αλικειασ τουσ οποίουσ διατυπϊνουν και ελζγχουν οι επιςτιμεσ.

Η τ υ π ι κ ή λ ο γ ι κ ή

• Είναι πολφτιμο, αναντικατάςτατο όργανο που ρυκμίηει τθν ορκι λειτουργία ςκζψθσ μασ.

• ΟΜΩΣ δεν μπορεί μόνθ τθσ να φκάςει ςτθν επιςτθμονικι γνϊςθ.

1. Ε Ν Ν Ο Ι Ε

• Π λ ά τ ο σ = ςφνολο ομοειδϊν αντικειμζνων

• Β ά θ ο σ = κοινά χαρακτθριςτικά

• Πςο > βάκοσ

Τόςο < πλάτοσ

Άςκθςθ (ςελ. 57 ςχολ. βιβλίου)

• Να βρεκεί το πλάτοσ των παρακάτω εννοιϊν (αρκοφν μερικά μόνο αντιπροςωπευτικά αντικείμενα):

• κθλαςτικό, πλοίο, πολίτευμα, αςκζνεια.

Άςκθςθ (ςελ. 57 ςχολ. βιβλίου)

• Να βρεκεί το βάκοσ των παρακάτω εννοιϊν (αρκοφν μερικά χαρακτθριςτικά γνωρίςματα):

• κεραυνόσ, αυτοκίνθτο, αςκζνεια, δθμοκρατία.

Οριςμόσ

• Γ ζ ν ο σ: ευρφτερθ ζννοια

• Ε ί δ ο σ: ςτενότερθ ζννοια

• Ε ι δ ο π ο ι ό σ δ ι α φ ο ρ ά: ιδιαίτερο χαρακτθριςτικό

Άςκθςθ (Οριςμόσ)

• Να εντοπίςετε τθν οριςτζα ζννοια, το γζνοσ, τθν ειδοποιό διαφορά

• «Γλϊςςα είναι κϊδικασ ςθμείων οριςμζνθσ μορφισ (γλωςςικισ), με τα οποία επιτυγχάνεται θ επικοινωνία μεταξφ των μελϊν μιασ γλωςςικισ κοινότθτασ».

Ρροςεχζσ γζνοσ, είδοσ

Το αμζςωσ ευρφτερο γζνοσ μιασ ζννοιασ το λζμε προςεχζσ γζνοσ, ενϊ το αμζςωσ ςτενότερο είδοσ προςεχζσ είδοσ.

ΕΝΝΟΙΕ Κ Α Σ Α Σ Ο Π Λ Α Σ Ο

• Επάλληλεσ (ίδιο πλάτοσ) ~ ςυνϊνυμεσ

• Τπάλληλεσ (ςχζςθ γζνουσ - είδουσ)

• Επαλλάςςουςεσ (το πλάτοσ ςυμπίπτει ς’ ζνα μόνο μζροσ)

• Παράλληλεσ (διαφορετικό πλάτοσ αλλά ανικουν ςτο πλάτοσ ευρφτερθσ ζννοιασ)

Επάλληλεσ

• Επάλληλεσ (ίδιο πλάτοσ) ~ ςυνϊνυμεσ

Τπάλληλεσ

• Τπάλληλεσ (ςχζςθ γζνουσ - είδουσ)

Επαλλάςςουςεσ

• Επαλλάςςουςεσ (το πλάτοσ ςυμπίπτει ς’ ζνα μόνο μζροσ)

Παράλληλεσ

• Παράλληλεσ (ζχουν διαφορετικό πλάτοσ αλλά ανικουν ςτο πλάτοσ ευρφτερθσ ζννοιασ)

Ανικουν ςτο πλάτοσ τθσ ευρφτερθσ ζννοιασ «ζπιπλο»

ΕΝΝΟΙΕ Κ Α Σ Α Σ Ο Π Λ Α Σ Ο

ΕΝΝΟΙΕ Κ Α Σ Α Σ Ο Β Α Θ Ο

• Αντίθετεσ (υπάρχουν ενδιάμεςεσ ζννοιεσ)

π.χ. άςπρο ≠ μαφρο

• Αντιφατικζσ (δεν υπάρχει τίποτα ενδιάμεςο ανάμεςά τουσ)

π.χ. άςπρο-όχι άςπρο

Άςκθςθ (ςελ. 57 ςχολ. βιβλίου)

• Να γράψετε τρία ηεφγθ αντίκετων εννοιϊν και

• τρία ηεφγθ αντιφατικϊν εννοιϊν.

2. Π Ρ Ο Σ Α Ε Ι

• Αποφαντικζσ ή δηλωτικζσ ή κατηγορικζσ είναι οι προτάςεισ που δθλϊνουν γνϊμεσ ι πεποικιςεισ οι οποίεσ μποροφν να χαρακτθριςτοφν αλθκείσ ι ψευδείσ.

• Ζχουν τθ μορφι Υ- Σ - Κ

Τα είδθ των αποφαντικϊν προτάςεων

→ καταφατικζσ

→ αποφατικζσ

→ κακολικζσ

→ μερικζσ → ατομικζσ

Άςκθςθ (ςελ. 57 ςχολ. βιβλίου)

• Σε ποιο από τα τζςςερα είδθ προτάςεων (κακολικι καταφατικι, κακολικι αποφατικι κτλ.) ανικουν οι παρακάτω προτάςεισ;

α. Ο Κϊςτασ δε λζει ποτζ ψζματα.β. Κάποια κθλαςτικά ηϊα ηουν ςτθ κάλαςςα.γ. Ρολλζσ φορζσ οι ακλθτζσ τραυματίηονται.δ. Τα ψυγεία είναι οικιακζσ ςυςκευζσ.ε. Υπάρχουν πάντοτε πολιτικοί που δεν προωκοφν το δθμόςιο ςυμφζρον.

3. Τ Λ Λ Ο Γ Ι Μ Ο Ι• Σα χαρακτηριςτικά τουσ:

α) δφο προκείμενεσ ςυμπζραςμαβ) Υ-Κ (απλι μορφι)γ) πάντοτε τρεισ ζννοιεσ

π.χ. Πλοι οι άνκρωποι είναι κνθτοίΟ Σωκράτθσ είναι άνκρωποσ Ο Σωκράτθσ είναι κνθτόσ

• Άνκρωποσ = μζςοσ όροσ (Μ)• Σωκράτθσ = ελάςςων όροσ (Υ)• Θνθτόσ = μείηων όροσ (Κ)

Ξεπεραςμζνθ Λογικι (;)

• Γενικά, θ λ ο γ ι κ ι του ΑΙΣΤΟΤΕΛΗ κακϊσ είναι λογικι Όρων, είναι ξεπεραςμζνθ.

• Η ςφγχρονη λογική χρθςιμοποιεί μακθματικά ςφμβολα.

• ΟΜΩΣ, ο ΑΙΣΤΟΤΕΛΗΣ πρϊτοσ επινόθςε τισ βαςικζσ αρχζσ τθσ λογικισ ςκζψθσ και εξζλαβε τισ αρχζσ αυτζσ ωσ ζνα μακθματικό ςφςτθμα.

J.L. Ackrill, Aristotle the Philosopher,Oxford 1981, ς. 88-89

• “Κατ’ αρχάσ πρζπει να ςθμειϊςουμε τουσ περιοριςμοφσ του αριςτοτελικοφ επιτεφγματοσ. Ο ςκοπόσ τθσ ςυλλογιςτικισ του είναι αρκετά περιοριςμζνοσ. Χειρίηεται μόνο κατθγορικζσ προτάςεισ *δθλαδι τθσ μορφισ “Υ-Κ”+ και μάλιςτα μόνο των τεςςάρων περιπτϊςεων. *…+ Ριο ςοβαρό όμωσ από αυτοφσ τουσ περιοριςμοφσ είναι το γεγονόσ ότι θ λογικι του είναι αποκλειςτικά λογικι όρων. Μια πλιρθσ τυπικι λογικι απαιτεί τόςο τθ λογικι όρων όςο και τθ λογικι προτάςεων. Μάλιςτα θ δεφτερθ είναι πιο ςθμαντικι από τθν πρϊτθ. Είναι πιο γενικι, γιατί χειρίηεται λογικζσ ςχζςεισ ςε προτάςεισ κάκε είδουσ. *…+Δεδομζνων όμωσ αυτϊν των περιοριςμϊν, το επίτευγμα του Αριςτοτζλθ είναι αξιοκαφμαςτο. Με μία λζξθ ςκοπεφει και πραγματοποιεί ςτον χϊρο που ερευνά ζναν υψθλό βακμό ςυςτθματικότθτασ και ακρίβειασ, αφαίρεςθσ και αυςτθρότθτασ. Η ίδια θ ιδζα μιασ τζτοιασ επιςτιμθσ τθσ λογικισ, που ςιμερα μασ φαίνεται προφανισ, ιταν κάτι ιδιοφυζσ. Ο Ρλάτων, εξίςου μεγάλοσ φιλόςοφοσ και ςτοχαςτισ με τον Αριςτοτζλθ και με μεγάλο ενδιαφζρον για τα μακθματικά και τθν αποδεικτικι τουσ αυςτθρότθτα, δεν ζδειξε ενδιαφζρον να τυποποιιςει τα επιχειριματα τθσ κοινισ γλϊςςασ και τθσ επιςτιμθσ. *…+ ”

Άςκηςη: Nα δείξετε ποιο είναι το ζργο τησ λογικήσ

• “Μακρφσ ο δρόμοσ από τον μάγο και τα ξόρκια ωσ τον γλωςςολόγο και τον λογικό φιλόςοφο. Στον ενδιάκετο λοιπόν λόγο αναφζρεται θ λογικι, με ςκοπό *…+ όχι να εξετάςει τι είναι νόθςθ -κζμα φιλοςοφικό- οφτε ποια θ φυςικι λειτουργία τθσ -κζμα ψυχολογικό. Μοναδικόσ ςκοπόσ τθσ να μελετιςει και να ςυλλάβει τισ αρκρϊςεισ τθσ ςκζψθσ, τισ μορφζσ, τουσ τφπουσ ςτουσ οποίουσ αποκρυςταλλϊνονται (ζννοιεσ, κρίςεισ, ςυλλογιςμοί), τουσ γενικοφσ και μεκοδολογικοφσ βθματιςμοφσ τθσ (οριςμόσ, διαίρεςθ και ταξινόμθςθ, παραγωγι, επαγωγι, αναλογία, ανάλυςθ, ςφνκεςθ, υπόκεςθ κτλ.), τισ γενικζσ αρχζσ που ακολουκεί, όταν είναι προςανατολιςμζνθ ςτθ λογικά αναγκαία εκείνθ πορεία, τθ λογικι δθλαδι αναγκαιότθτα, που τθν εξαςφαλίηει και τθν κατοχυρϊνει ωσ ορκι ςκζψθ *…+”.

(Β. Τατάκη, Λογική, Θεσσαλονίκη 1966)

Σο πρϊτο μζροσ του κειμζνου αναφζρεται ςτη ςωκρατική ζννοια και το δεφτερο ςτην πλατωνική ιδζα: α) Πϊσ “προχωροφςε” ο ωκράτησ ςτη ςφλληψη τησ ζννοιασ; β) Ποια είναι τα κοινά γνωρίςματα και ποιεσ οι διαφορζσ ανάμεςα ςτη ςωκρατική και την πλατωνική ζννοια;

• “O Σωκράτθσ πραγματευόταν τισ θκικζσ αρετζσ και πρϊτοσ αυτόσ προςπακοφςε να δϊςει ςχετικά με αυτζσ γενικοφσ οριςμοφσ. *…+ Mε λογικι ςυνζπεια ερευνοφςε τθν ουςία (το “τι ζςτιν”). Αυτό το ζκανε, γιατί προςπακοφςε να ςκεφτεί με ςυλλογιςμοφσ - και θ αρχι του ςυλλογιςμοφ είναι θ ουςία (το “τι ζςτιν”) Δφο λοιπόν κατακτιςεισ κα μποροφςε να αποδϊςει κανείσ δίκαια ςτον Σωκράτθ: τθν επαγωγικι ςκζψθ και το γενικό οριςμό. Και τα δφο είναι θ λογικι αρχι τθσ επιςτιμθσ. Αλλά ο Σωκράτθσ δεν ζκανε τισ γενικζσ ζννοιεσ και τουσ οριςμοφσ (αυκφπαρκτεσ) ουςίεσ. Οι άλλοι όμωσ ζκαναν αυκφπαρκτεσ ουςίεσ τα παρόμοια και τα ονόμαςαν ιδζεσ των όντων” (Ο Αριςτοτζλθσ εννοεί εδϊ τον Ρλάτωνα).

(Αριστοτέλης, Μετά τα Φυσικά)