ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ (1899 - 1909)

laquoΘεέ microου να lsquoναι ο Παράδεισός microου microια Κρήτη γεmicroάτη microερτιές και σηmicroαίες και να βαστά αιώνια η στιγmicroή που πατάει ο πρίγκηπας Γεώργιος το πόδι του στην Κρήτηhellipraquo (Ν Καζαντζάκης laquoΑλέξης Ζορmicroπάςraquo 1964)Στην περίοδο της Κρητικής Πολιτείας (1899-1909) η Κρήτη πραγmicroατοποιεί τη microετά-βαση από την οθωmicroανική κατοχή στο ελληνικό κράτος Η microετάβαση ολοκληρώνεται όταν η Κρήτη ενώνεται microε την Ελλάδα το 1913 Η συγκρότηση και η άσκηση της πολι-τικής εξουσίας στην Κρήτη βασίστηκε στο κρητικό Σύνταγmicroα του 1899 που καθιέρωνε πολίτευmicroα τυπικά microοναρχικό και αυστηρά συγκεντρωτικό Οι εξουσίες του microονάρχη συγκεντρώνονταν στο πρόσωπο του διορισmicroένου από τις Μεγάλες Δυνάmicroεις ύπατου αρmicroοστή πρίγκιπα Γεωργίου Καταστατικός στόχος της αρmicroοστειακής διακυβέρνησης ήταν να κατοχυρώσει το καθεστώς αυτονοmicroίας που παραχωρήθηκε από τους Ευρωπαί-ους στους κατοίκους του νησιούΣτο πολιτικό τοπίο αυτή την εποχή στην Κρήτη δεσπόζει η αντιπαράθεση των βενι-ζελικών και των φιλοπριγκιπικών Η Κρητική Εκκλησία πολώνεται microε τη δηmicroιουργία των laquoιωακειmicroιστώνraquo και των laquoαντιιωακειmicroιστώνraquo Κύριο αίτηmicroα όλων των πολιτικών φορέων της Κρητικής Πολιτείας είναι η ένωση microε την Ελλάδα Τις διεργασίες και τη διαδροmicroή προς αυτόν τον στόχο θα προσδιορίσει καθοριστικά ο Ελευθέριος Βενιζέ-λος

Το Κρητικό ΖήτηmicroαΗ επανάσταση των Κρητών το 1866 microε σκοπό την ένωση της Μεγαλονήσου microε την Ελλάδα οδήγησε στη σύνταξη από τον Αλή πασά κατά το 1868 του Οργανικού Νόmicroου Ο νόmicroος αυτός καθιέρωνε ένα καθεστώς ηmicroιαυτονοmicroίας microε τη microερική συmicromicroετοχή των χριστιανών στη διοίκηση και στη δικαιοσύνη Τον Οκτώβριο του 1878 η Τουρκία (δυνά-microει του άρθρου 23 της συνθήκης του Βερολίνου) ανέλαβε microε τη σύmicroβαση της Χαλέπας την υποχρέωση να επεκτείνει και να εφαρmicroόσει πλήρως τον Οργανικό Νόmicroο

Ιστορικός χάρτης της Κρήτης (Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εται-

Στις 10 Αυγούστου 1881 η Πρεσβευτική Διάσκεψη στην Κωνσταντινούπολη κατέληξε σε τελεσίδικη απόφαση των Μεγάλων Δυνάmicroεων σχετικά microε τον καθορισmicroό των συνό-ρων ανάmicroεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία Η Θεσσαλία εκτός της Ελασσόνας και το διαmicroέρισmicroα της Άρτας από την Ήπειρο παραχωρούνταν στην Ελλάδα Με την προ-σάρτηση των νέων εδαφών η ελληνική κυβέρνηση έστρεψε την προσοχή της αφενός στην οργάνωση αντάρτικων σωmicroάτων microε σκοπό την εισβολή στο τουρκικό έδαφος για την απελευθέρωση των εδαφών της Μακεδονίας και της Θράκης αφετέρου στο Κρητικό ζήτηmicroα Το 1889 η τουρκική κυβέρνηση κατήργησε την ηmicroιαυτονοmicroία που όριζε η σύmicroβαση της Χαλέπας Παράλληλα προσπαθούσε microε κάθε τρόπο να προκαλέσει τη συσπείρωση του φανατικού microωαmicroεθανικού στοιχείου ώστε να microαταιωθεί κάθε ενωτική κίνηση που αφορούσε την ΚρήτηΣτις 29 Ιανουαρίου 1897 διατάχθηκε microοίρα τορπιλοβόλων microε διοικητή τον πρίγκιπα Γεώργιο microε σκοπό να αποπλεύσει για την Κρήτη Στις 3 Φεβρουαρίου αναχώρησε για τη Μεγαλόνησο εκστρατευτικό σώmicroα 1500 ανδρών microε επικεφαλής τον υπασπιστή του βασιλιά συνταγmicroατάρχη Τιmicroολέοντα Βάσσο ο οποίος microόλις αφίχθηκε στην Κρήτη διακήρυξε από το microοναστήρι της Γωνιάς σε προκήρυξή του προς τον κρητικό λαό ότι laquoεν ονόmicroατι της ΑΜ του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Αrsquo καταλαmicroβάνει την νήσον Κρήτηνraquo Ωστόσο ήδη πριν από την άφιξη του εκστρατευτικού σώmicroατος οι Δυνάmicroεις είχαν απο-φασίσει τη διεθνή κατοχή του νησιού Αγήmicroατα των στόλων των Μεγάλων Δυνάmicroεων έφτασαν στις αρχές Μαρτίου στα Χανιά στο Ηράκλειο και στο Ρέθυmicroνο Οι κυβερνή-σεις της Μεγάλης Βρετανίας της Γαλλίας της Γερmicroανίας και της Ρωσίας ζήτησαν από την Ελλάδα να αποσύρει τα στρατεύmicroατά της που είχαν φτάσει από τον Φεβρουάριο στην Κρήτη αλλά η τελευταία αρνήθηκε να συmicromicroορφωθεί Στις 20 Μαρτίου 1897 οι Μεγάλες Δυνάmicroεις έχοντας έντονο ενδιαφέρον για την Κρήτη λόγω της σπουδαίας στρατηγικής της σηmicroασίας χώρισαν το νησί σε διεθνείς τοmicroείς Από τον διαmicroελισmicroό προέκυψαν πέντε στρατιωτικές ζώνες α) Η Γαλλική στην περιοχή Λασιθίου β) η Αγγλική στην περιοχή του Ηρακλείου γ) η Ρωσική στην περιοχή του Ρεθύmicroνου δ) η Ιταλική στην περιοχή των Χανίων ε) η microεικτή κατοχή στη ζώνη της πρωτεύουσας (πολυεθνικός τοmicroέας)

Σκηνή από την Κρητική επανά-σταση του 1866 από τον Α Ζ

Σκηνή από τα γεγονότα της Κρήτης όπου απεικονίζονται χρι-

Σειρά από καρτ ποστάλ που ταυ-τίζουν τους χώρους του νησιού

Ένας από τους βασικούς όρους της ανακωχής που αποδέχτηκε microετά τον laquoατυχήraquo πόλεmicroο του 1897 ο Έλληνας βασιλιάς αφορούσε την Κρήτη Οι ελληνικές δυνάmicroεις υποχρεώθηκαν να αναχωρήσουν από την Κρήτη ενώ την αποχώρηση θα ακολουθούσε η εγκαθίδρυση καθεστώτος αυτονοmicroίας στο νησί Στη βάση ενός laquoτυχαίουraquo γεγονότος τέθηκαν τα θεmicroέλια της Κρητικής Πολιτείας Στις 25 Αυγούστου 1898 δηmicroιουργήθηκαν σοβαρά επεισόδια στα τελωνεία του Ηρακλείου τα οποία βρίσκονταν υπό βρετανική διοίκηση Στα επεισόδια αυτά έχασαν τη ζωή τους Τούρκοι Βρετανοί αλλά και πολλοί Έλληνες Μεταξύ των θυmicroάτων ήταν ο ελληνικής καταγωγής υποπρόξενος της Αγγλίας στο Ηράκλειο Λυσίmicroαχος Καλοκαιρινός Οι πρω-ταίτιοι της σφαγής microουσουλmicroάνοι καταδικάστηκαν στις 8 Σεπτεmicroβρίου 1898 άλλοι σε απαγχονισmicroό και άλλοι σε εξορία Κατόπιν τούτου microε διακοίνωση προς την Πύλη οι Δυνάmicroεις ζήτησαν την αποχώρηση του τουρκικού στρατού Ύστερα από την άρνηση της Πύλης να ανακαλέσει τα στρατεύmicroατά της η Βρετανία microεθόδευσε τη βίαιη αποβολή του στρατού και του στόλου των Τούρκων από το νησί Έπειτα από τη λύση στο στρατιωτικό πρόβληmicroα που έδωσε ο βρετανικός στρατός απέmicroενε προς επίλυση το πολιτικό ζήτηmicroα το σύστηmicroα διακυβέρνησης του νησιού Για τη διευθέτησή του οι Δυνάmicroεις αποφάσισαν να εκλέξουν ανώτατο επίτροπο ή αρmicroοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο γιο του βασιλιά της Ελλάδας Γεωργίου Με τη συγκατάθεση του τελευταίου και παρά την επίmicroονη άρνηση της Πύλης να συναινέσει στο πρόσωπο του υποψήφιου αρmicroοστή οι Δυνάmicroεις επέλεξαν οmicroόφωνα τον πρίγκιπα Γεώργιο Στις 9 Δεκεmicroβρίου 1898 ο ύπατος αρmicroοστής έφτασε στην Κρήτη microε τη ρωσική ναυ-αρχίδα Νικόλαος Αrsquo η οποία συνοδευόταν και από πλοία των άλλων Δυνάmicroεων Τον υποδέχτηκαν στη Σούδα οι ναύαρχοι Ποττιέ Νόελ Σκρύδλωφ και Μπέτολλο καθώς και ο κρητικός λαός σε παραλήρηmicroα ενθουσιασmicroού Την επόmicroενη ηmicroέρα 10 Δεκεmicroβρίου 1898 αναχώρησε ο στόλος της διεθνούς προστα-

Οmicroάδα Βαζιβουζούκων (Τούρ-κοι άτακτοι) οι οποίοι στα τέλη

Η πυρποληmicroένη χριστιανική συνοικία του Ηρακλείου (Εθνικό

Οι τουρκικές αρχές παρέδωσαν τους πρωταιτίους των σφαγών

laquoΌταν έφτασε το βασιλικό βαπόρι σηmicroαιοστόλιστο κι άρχισαν οι κανονιές και πάτησε ο πρίγκηπας το πόδι του στην Κρήτηhellip Είδες ποτέ τον λαό να ζουρλαίνεται όλος microαζί γιατί είδε τη λευτεριά του [hellip] Εγώ και χίλια χρόνια να ζήσω αυτό που είδα κείνη τη microέρα δε θα το ξεχάσωhellipraquo (Ν Καζαντζάκης laquoΑλέξης Ζορmicroπάςraquo)

Την 9η21η Δεκεmicroβρίου 1898 ο αντιναύαρχος Pottier παραδίδοντας εξrsquo ονόmicroατος των τεσσάρων ναυάρχων των Μεγάλων Δυνάmicroεων την Κρήτη στον ύπατο αρmicroοστή Γεώργιο τόνισε τα εξής laquoΕκλαmicroπρότατε εν ονόmicroατι του Συmicroβουλίου των Ναυάρχων και συmicroφώνως προς τας οδηγίας τας οποίας ελάβοmicroεν υπο των Κυβερνήσεών microας έχω την τιmicroήν να παραδώσω εις την Βασιλικήν Μεγαλειότητα Σας την διακυβέρνησιν της Κρήτης η οποία ησκείτο υπό των Ναυάρχων από της 4ης Νοεmicroβρίου Η Υψηλότης Σας διεπίστωσε microε ποίον ενθουσιασmicroόν εγίνατε δεκτός Αι εκδηλώσεις κατά την άφιξιν Σας εις Σούδαν αι οποίαι δεν έπαυσον έκτοτε αποτελούν την απόδειξιν της εmicroπιστοσύνης microε την οποίαν ο Κρητικός Λαός Σας περιβάλλει Ο Λαός αυτός υπέφερε πολύ Εκλαmicroπρότατε Διψά δια ησυχίαν και εναπέθεσεν εις την Υψηλότητά Σας όλας του τας ελπίδας Έχει την σταθεράν θέλησιν να σας βοηθήση ειλικρινώς εις την microε-γάλην ειρηνικήν αποστολήν την οποίαν αι Δυνάmicroεις Σας ενεπιστεύθησαν Η Υψηλότης Σας θα ευρή όλην την καλήν θέλησιν και αφοσίωσιν δίχως υστεροβουλίαν Την αυτήν απόλυτον ανταπόκρισιν θα ευρήτε επίσης από τους αντιπροσώπους των Δυνάmicroεων και από το Σώmicroα κατοχής Οι Ναύαρχοι γνωρίζουν εξ άλλου τα αισθήmicroατα δικαιοσύνης και ανιδιοτέλειας που εmicroπνέουν την Βασιλικήν Υψηλότητά Σας έχουν δε πεποίθησιν ότι η πατρική και πεφωτισmicroένη διακυβέρνησις Σας θα επαναφέρη σύντοmicroα και διά παντός εις ολόκληρον την Νήσον την οmicroόνοιαν και την ειλικρινή ενότητα Όσον αφορά ηmicroάς Εκλαmicroπρότατε θεωρούmicroεν το καθήκον microας περαιωθέν Εντός ολίγων ηmicroερών θα απο-χωρήσωmicroεν κατασυγκινηmicroένοι Παρέστηmicroεν επί τόσους microήνας microάρτυρες του πόνου microε τον οποίον ο Λαός αυτός υπέmicroεινε τόσον θαρραλέως και συνεδέθηmicroεν βαθειά microαζί του Εκ βάθους λοιπόν καρδίας αυτήν την επίσηmicroον στιγmicroήν εκφράζω εις την Υψηλότητά Σας τας ευχάς των Ναυάρχων δια την επιτυχίαν εις το έργον Σας και την ευηmicroερίαν και ευτυχίαν όλων των τέκνων της Νήσουraquo(Μετάφραση από Georges Streit laquoLa question gretiose au point de vue du droit internationalraquo Δηmicroοσιεύθηκε στο laquoREVUE GENERALE DE DROIT INTERNATIONAL PUBLICraquo TOME X1 903 σελ 376)

Ο πρίγκιπας Γεώργιος ύπατος αρmicroοστής των Μεγάλων Δυνά-

σίας Η κρητική αυτονοmicroία διήρκεσε από το 1899 έως το 1913 οπότε και πραγmicroατο-ποιήθηκε η πολυπόθητη ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

Κάτοψη της Κρητικής Πολιτείας (1899-1900)Κρητική Πολιτεία ονοmicroάστηκε το laquoπολίτευmicroαraquo της Κρήτης που εγκαθιδρύθηκε το 1898 έπειτα από απόφαση των Μεγάλων Δυνάmicroεων και διήρκεσε microέχρι την ένωση της Μεγαλονήσου microε την Ελλάδα Η αυτονοmicroία που απολάmicroβαναν οι κάτοικοι του νησιού και που βρισκόταν υπό τη διεθνή προστασία των εγγυητριών Δυνάmicroεων ήταν συναρτηmicroένη microε την εγκαθίδρυση της αρmicroοστειακής διακυβέρνησης Το 1909 καταρ-γήθηκε η αρmicroοστεία Το 1913 πραγmicroατοποιήθηκε η ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα και καταργήθηκε σιωπηρά η αυτονοmicroία Η Κρητική Πολιτεία από την πρώτη στιγmicroή της ίδρυσής της προβληmicroατιζόταν για την τακτική της δυναmicroικής microειοψηφίας των microωαmicroεθανών Γιrsquo αυτό προσπάθησε να δηmicroιουργήσει τις προϋποθέσεις της απρόσκοπτης και ειρηνικής συmicroβίωσης των θρη-σκευτικών κοινοτήτων της Κρήτης Οι πηγές της εποχής αναφέρονται στη συγκεκρι-microένη στάση των microωαmicroεθανών προς την κυρίαρχη χριστιανική πλειοψηφία της Κρητικής Πολιτείας αλλά και στις προσπάθειες που κατέβαλλαν οι χριστιανοί για να βοηθήσουν τόσο στην ειρηνική συνύπαρξή τους microε τους microουσουλmicroάνους όσο και στην παραmicroονή τους στην Κρήτη Η αναλογία χριστιανών και microωαmicroεθανών στην Κρήτη σε απογραφή του 1881 ήταν αντίστοιχα 202934 και 72353 σε συνολικό πληθυσmicroό 276208 Στην απογραφή του 1900 η αναλογία αυτή διαmicroορφώνεται ως εξής 269319 χριστιανοί και

Στις 10 Δεκεmicroβρίου 1898 ο ύπατος αρmicroοστής πρίγκιπας

Στην επίσηmicroη εφηmicroερίδα της Κρητικής Πολιτείας δηmicroοσιεύθηκε στις 25 Δεκεmicroβρίου 1898 η προκήρυξη του πρίγκιπα Γεωργίου

laquoΚρήτεςΑποδεχθείς τον υπό της Ρωσσίας Αγγλίας Γαλλίας και Ιταλίας διορισmicroόν microου ως Υπάτου Αρmicroοστού της αυτονόmicroου πατρίδος σας και την επιθυmicroίαν σας εκπληρών αναλαmicroβάνω την Κυβέρνησιν της νήσουΒαθείαν έχω την συναίσθησιν των καθηκόντων microου και πλήρη συνείδησιν των δυσχε-

ρειών της αποστολής microου αλλά πρωτίστως στηρίζοmicroαι εις την φιλοπατρίαν σας όπως δυνηθώ να εκτελέσω το ευρωπαϊκόν βούλευmicroα και εκπληρώσω τας ευχάς σαςΘα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπερ της ευηmicroερίας σας θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς δικαίως και αmicroερολήπτως να αποκτήσετε ανεξαιρέτως ασφάλειαν και αληθή ελευθερίαν ην εγγυάται microόνον το κράτος των νόmicroων και θεσmicroοί λυσιτελείςΠέποιθα ότι θα ήσθε φιλόνοmicroοι θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραmicromicroένας την εκτέλεσιν των νόmicroων θα λησmicroονήσετε τας εκ του παρελθόντος διαmicroάχας σας και αδιακρίτως φυλής και θρησκεύmicroατος θα συmicroβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα κοινής φιλο-στόργου πατρίδοςΆνευ των όρων τούτων άνευ διαλλογής και ειρήνης δεν θα είναι δυνατόν να οργανωθή διοίκησις ανάλογος προς τας ανάγκας τα microέσα και την κατάστασιν του τόπου συνεπώς να συνταχθή και να ευηmicroερήση η ΚρήτηΕπικαλούmicroαι την συνδροmicroήν πάντων υπέρ του κοινού καλού και δεν αmicroφιβάλλω ότι δια της φιλοπατρίας σας θrsquo αποδείξητε την Κρήτην ευνοmicroούmicroενη ευηmicroερούσαν και παράγοντα προόδου και ότι θα εξασφαλίσητε την πολύτιmicroον υποστήριξιν των Μεγάλων ΔυνάmicroεωνΚρήτες Είθε ο Θεός να ευλογήση τας υπέρ της ευηmicroερίας σας και της πληρώσεως των δικαίων πόθων σας κοινάς προσπάθειας microαςraquo

Εν Χανίοις τη 9η Δεκεmicroβρίου 1898ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Ως σηmicroαία του νέου κράτους εγκρίθηκε microια παραλλαγή της ελληνικής λευκός σταυρός που χώριζε τη σηmicroαία σε τέσσερα τετράγωνα από τα οποία τα τρία ήταν κυανά ενώ το τέταρτο το ευρισκόmicroενο επάνω προς το microέρος του κονταριού ήταν κόκκινο microε ένα λευκό άστρο στο κέντρο του σύmicroβολο της επικυριαρχίας του σουλτάνου laquoΉτο κυανή διασχιζόmicroενη υπό λευκού σταυρού του Αγίου Γεωργίου έχουσα ερυθρόν το τετράγωνον της άνω γωνίας εν τω microέσω του οποίου υπήρχε λευκός αστήρ microε πέντε ακτίναςraquo

33496 microουσουλmicroάνοι Πρωτεύουσα της Κρητικής Πολιτείας και έδρα του αρmicroοστή ήταν τα Χανιά microεγάλο διοικητικό πνευmicroατικό εmicroπορικό και βιοmicroηχανικό κέντρο Στις αρχές του 20ού αιώνα (σύmicroφωνα microε την απογραφή του 1900) τα Χανιά είχαν περίπου 21000 κατοίκους Στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας γίνονται πολλά έργα ανασυγκρότησης διάνοιξη δρό-microων και πλακόστρωση έργα εξωραϊσmicroού και αποχέτευσης ανέγερση της περίφηmicroης δηmicroοτικής αγοράς της πόλης Το αρχιτεκτονικό ρεύmicroα του νεοκλασικισmicroού έρχεται να προσθέσει τη σφραγίδα του στα στενά δροmicroάκια της παλαιάς πόλης της πρωτεύου-σας Όταν άρχισε η λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας όπου η χριστιανική πλειοψηφία θα είχε τον πρώτο λόγο στη διακυβέρνηση του νησιού οι Τουρκοκρήτες στο Ρέθυmicroνο άρχισαν να αναχωρούν για τη Σmicroύρνη Ο επίσκοπος Κρήτης Ευmicroένιος τον Οκτώβριο του 1898 γράφει σε επιστολή του ότι laquoοι Τούρκοι Ρεθύmicroνης σωρηδόν απέρχονται εις Σmicroύρνην αι δε Χριστιανικαί οικογένειαι της πόλεως εκείνης ετοιmicroάζονται να κατέλ-

Τα στρατεύmicroατα των Μεγάλων Δυνάmicroεων εξασφάλιζαν την

Ο πληθυσmicroός των Χανίων αποτελείτο από Έλληνες και Τούρκους Χριστιανοί και microουσουλ-microάνοι ήταν microοιρασmicroένοι στις δικές τους συνοικίες δίνοντας το δικό τους πολιτισmicroικό χρώmicroα στον τόπο όπου διαβιούσαν laquoΤο Σαντριβάνι Ποιος επήγε στην Κρήτη και δεν το έmicroαθε Ποιος επήγε στα Χανιά και δεν έγινεν από τους τακτικούς του θαmicroώνας Ποιος έφυγε και το ελησmicroόνησε Αι Αθήναι έχουν την πλατείαν Συντάγmicroατος η Κωνσταντινούπολις το κέντρο του Γαλατά Σεράι η Σmicroύρνη το Και η Κέρκυρα την Σπιανάδαν η Σύρος την Πλατείαν της αι Πάτραι την πλατείαν Γεωργίου το Παρίσι την Place de la Concorde το Λονδίνον το Trafalgar Square η Νέα Υόρκη το Herald Square Τα Χανιά έχουν το Σαντριβάνι των και είναι υπερήφανα διrsquo αυτό Εις την microικράν αυτήν πλακόστρωτον πλατείαν την οποίαν περικλείουν καφενεία και καταστήmicroατα και ξενοδοχεία και λέσχαι ζουν χειmicroώνα και θέρος τα πολι-τικολογούντα τα εmicroπορευόmicroενα τα εργαζόmicroενα πολυάσχολα Χανιά Εκεί τα Ευρωπαϊκά εδωδιmicroοπωλεία τα καταστήmicroατα πολυτελείας και νεωτερισmicroών εκεί τα microικρά αλλά κοmicroψό-τατα κουρεία εκεί τέλος η κεντρική αγορά και τα πολιτιστικά κέντρα προεξαρχούσης της λέσχης του Κονδυλάκη και του ιστορικού laquoσιmicroπιλχανέraquo είδους οκνηροστασίου ανάγοντος την ύπαρξίν του εις τους παλαιούς της τουρκοκρατίας χρόνους Χειmicroώνα ή καλοκαίρι αδι-

33496 microουσουλmicroάνοι Πρωτεύουσα της Κρητικής Πολιτείας και έδρα του αρmicroοστή ήταν τα Χανιά microεγάλο διοικητικό πνευmicroατικό εmicroπορικό και βιοmicroηχανικό κέντρο Στις αρχές του 20ού αιώνα (σύmicroφωνα microε την απογραφή του 1900) τα Χανιά είχαν περίπου 21000 κατοίκους Στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας γίνονται πολλά έργα ανασυγκρότησης διάνοιξη δρό-microων και πλακόστρωση έργα εξωραϊσmicroού και αποχέτευσης ανέγερση της περίφηmicroης δηmicroοτικής αγοράς της πόλης Το αρχιτεκτονικό ρεύmicroα του νεοκλασικισmicroού έρχεται να προσθέσει τη σφραγίδα του στα στενά δροmicroάκια της παλαιάς πόλης της πρωτεύου-σας Όταν άρχισε η λειτουργία της Κρητικής Πολιτείας όπου η χριστιανική πλειοψηφία θα είχε τον πρώτο λόγο στη διακυβέρνηση του νησιού οι Τουρκοκρήτες στο Ρέθυmicroνο άρχισαν να αναχωρούν για τη Σmicroύρνη Ο επίσκοπος Κρήτης Ευmicroένιος τον Οκτώβριο του 1898 γράφει σε επιστολή του ότι laquoοι Τούρκοι Ρεθύmicroνης σωρηδόν απέρχονται εις Σmicroύρνην αι δε Χριστιανικαί οικογένειαι της πόλεως εκείνης ετοιmicroάζονται να κατέλ-

Τα στρατεύmicroατα των Μεγάλων Δυνάmicroεων εξασφάλιζαν την

Ο πληθυσmicroός των Χανίων αποτελείτο από Έλληνες και Τούρκους Χριστιανοί και microουσουλ-microάνοι ήταν microοιρασmicroένοι στις δικές τους συνοικίες δίνοντας το δικό τους πολιτισmicroικό χρώmicroα στον τόπο όπου διαβιούσαν laquoΤο Σαντριβάνι Ποιος επήγε στην Κρήτη και δεν το έmicroαθε Ποιος επήγε στα Χανιά και δεν έγινεν από τους τακτικούς του θαmicroώνας Ποιος έφυγε και το ελησmicroόνησε Αι Αθήναι έχουν την πλατείαν Συντάγmicroατος η Κωνσταντινούπολις το κέντρο του Γαλατά Σεράι η Σmicroύρνη το Και η Κέρκυρα την Σπιανάδαν η Σύρος την Πλατείαν της αι Πάτραι την πλατείαν Γεωργίου το Παρίσι την Place de la Concorde το Λονδίνον το Trafalgar Square η Νέα Υόρκη το Herald Square Τα Χανιά έχουν το Σαντριβάνι των και είναι υπερήφανα διrsquo αυτό Εις την microικράν αυτήν πλακόστρωτον πλατείαν την οποίαν περικλείουν καφενεία και καταστήmicroατα και ξενοδοχεία και λέσχαι ζουν χειmicroώνα και θέρος τα πολι-τικολογούντα τα εmicroπορευόmicroενα τα εργαζόmicroενα πολυάσχολα Χανιά Εκεί τα Ευρωπαϊκά εδωδιmicroοπωλεία τα καταστήmicroατα πολυτελείας και νεωτερισmicroών εκεί τα microικρά αλλά κοmicroψό-τατα κουρεία εκεί τέλος η κεντρική αγορά και τα πολιτιστικά κέντρα προεξαρχούσης της λέσχης του Κονδυλάκη και του ιστορικού laquoσιmicroπιλχανέraquo είδους οκνηροστασίου ανάγοντος την ύπαρξίν του εις τους παλαιούς της τουρκοκρατίας χρόνους Χειmicroώνα ή καλοκαίρι αδι-

άφορον το Σαντριβάνι είναι πάντοτε αειθαλές κέντρον συζητήσεων Εκεί σχολιάζονται οι νόται των Δυνάmicroεων και τα άρθρα του Μπάουτσερ αι δηλώσεις του Γκρέυ και τα τηλε-γραφήmicroατα του Γκάλλι το Τουρκικόν Σύνταγmicroα και τα έργα της Εκτελεστικής Διότι όλα κι όλα αλλά οι Κρητικοί και ιδίως οι Χανιώται είναι πολιτικοί Λέγω ιδίως οι Χανιώται διότι εις το Ρέθυmicroνον και το Ηράκλειον ο κόσmicroος είναι πρακτικώτερος και εmicroπορικώτερος Αλλά εις τα Χανιά Ειmicroπορείς να καθήσης από το πρωί microέχρι βαθείας νυκτός εις το Σαντριβάνι και να microην εξαντληθή η συζήτησις Όλη η πολιτική ιστορία της Κρήτης microε τους αγώνας τας περιπετείας τας χαράς και τας απογοητεύσεις της περνά καθηmicroερινώς εις αφηγήσεις από τας οποίας ένας ξένος πάντοτε θα microάθη microίαν λεπτοmicroέρειαν που δεν εγνώριζε Περνώ-ντας στενούς και κατερηmicroωmicroένους δρόmicroους σκύβοντας κάτω από καmicroάρες ndashαποmicroεινάρια θλιβερά των παλιών κατακτητώνndash βγαίνεις στη Σπλάντζια την ολοκόκκινη από τα τουρκικά φέσια Η Σπλάντζια είναι η τουρκική πλατεία των Χανίων Γύρω-γύρω τουρκόσπιτα εγείρο-νται microε καφασωτά παράθυρα και περιστερεώνες επάνω στην κορνίζα Η πλατεία είναι ένα κοmicromicroάτι ζωντανής τουρκιάς microέσα στην πρωτεύουσα της Κρήτης Καφενεία και microαγαζάκια τούρκικα γύρω και Τουρκαλάδες καλοντυmicroένοι και ξυπόλητοι αράπηδες καψαλιασmicroένοι microε κάτι microπράτσα και πόδια σαν να τα γαλβάνισεν η δουλειά ροφούν σε microεγάλα φλυτζάνια τον καφέ τους ή συζητούνε microε χαmicroηλωmicroένη φωνή και σκυmicromicroένα κεφάλια Στη microέση ένα κιόσκι τουρκικό εγείρεται microέσα σε ένα microικρό και ανθισmicroένο κηπάκον Εκεί πάνε και πίνουνε οι προεστοί οι τούρκοι και οι microπέηδες τον καφέ τους και τον αργιλέ Ένας γεροπλάτανος δίπλα στέκεται σοβαρός και microελαγχολικός σαν χότζας Όλη η Τούρκικη πλατεία γεmicroάτη άνθη και κλαριά και βασιλικούς και δροσιά και φρεσκάδα Απέναντι εγείρεται ένα τζαmicroί (Χουνγκιάρ τζαmicroισί = τέmicroενος του Μονάρχου αφιερωmicroένο στον Σουλτάνο) δείχνοντας τον ουρανό microε τον άσπρο microιναρέ του Αυτά microεταξύ ενός ποτηριού νερό και ενός καφέ στην πλατεία της τούρκικης γειτονιάς ανάmicroεσα σε ραχατλήδες Τούρκους ξαπλωmicroένους σε κατάmicroαυρους αράπηδες σε Τουρκόπουλα που χοροπηδούν επάνω εις το καλντιρίmicroι και σε χανούmicroισες που συχνοπερνούν microεγαλοπρεπώς microε ανοιχτές τις κατάmicroαυρες οmicroβρέλλες Άλλοτε εις χρόνια microαύρα τα οποία επέρασαν εις την πλατείαν αυτήν εθανατώνοντο οι Χριστιανοί microάρτυρες της Κρητικής Ελευθερίας και από των κλάδων του πλατάνου εκρεmicroώ-ντο τα microέλη των διά να χρησιmicroεύσουν ως στόχος βολής των Τουρκικών τσιφτέδων Τώρα η πλατεία είναι ένα ήmicroερον κέντρον εις το οποίον microεταβαίνων ο Χριστιανός είναι βέβαιος ότι θα τύχη microεγάλων και προπαντός ειλικρινών περιποιήσεων Η Σπλάντζια ευρίσκεται εν τη

θωσιν εξrsquo Αθηνών άmicroα τη απελάσει του Τουρκικού στρατού ήτοι microετά 15 ηmicroέραςraquo Την ανασφάλεια των microουσουλmicroάνων στο Ρέθυmicroνο επέτεινε το γεγονός της παρουσίας εκεί του ρωσικού στρατού Ενώ οι άλλες παραλιακές πόλεις της Κρήτης έχουν καταλη-φθεί από τα στρατεύmicroατα των Μεγάλων Δυνάmicroεων της Δύσης το Ρέθυmicroνο βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Ρώσων Ο Ρωσοτουρκικός πόλεmicroος και το πρόβληmicroα των Στενών ήταν αναmicroενόmicroενο να έχουν επιδράσει αρνητικά στη συmicroπεριφορά των Ρώσων προς τους Τουρκοκρήτες του Ρεθύmicroνου και αυτό αποτελούσε επαρκή αιτία για να προκαλέ-σει την αναχώρησή τους για τη ΣmicroύρνηΣτο Ηράκλειο η στάση των Τούρκων στη νέα πραγmicroατικότητα που δηmicroιουργήθηκε ανε-ξάρτητα από τα πραγmicroατικά τους αισθήmicroατα microας γνωστοποιείται microε επιστολή του επι-σκόπου Κρήτης Ευmicroένιου προς τον αρχιmicroανδρίτη Παρθένιο Κελαϊδή laquoΑναφανδόν δε κηρύττουσιν (οι Τούρκοι) ότι αυτοί microεν έσονται αείποτε πιστοί και αφοσιωmicroένοι τω Πρίγκηπι οι δε Χριστιανοί έσονται εις πρώτην ευκαιρίαν οι πολέmicroιοι του Εκτός τού-των αντί πάσης θυσίας και εις πάσαν διδοmicroένην ευκαιρίαν προσπαθώσιν ενώπιον ιδίως των Άγγλων να εκδηλώσουν τον ενθουσιασmicroό τους για τον διορισmicroό του πρί-γκηπαraquo

Εκκλησία και πνευmicroατική κίνησηΗ Εκκλησία της Κρήτης ndashαποστολική (από τις πρώτες που ίδρυσε ο Απόστολος Παύ-λος)ndash διήνυσε microία πολυτάραχη διαδροmicroή στον ιστορικό χρόνο Υπαγόmicroενη από το 732 στο πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως υπέστη microεγάλη αποδιοργάνωση κατά τις αραβικές κατακτήσεις (826-961) και σηmicroαντικούς περιορισmicroούς από την ενετοκρατία Με την επικράτηση των Τούρκων στο νησί παραχωρήθηκαν στους χριστιανικούς πλη-θυσmicroούς προνόmicroια microε αντάλλαγmicroα εισφορές πολλές φορές δυσβάστακτες

δόξη της κατά τας microεγάλας microουσουλmicroανικάς εορτάςhellip Παίζει η microουσική της Χωροφυλακής καίονται πυροτεχνήmicroατα το βράδυ γίνεται διασκέδασις microοναδικήraquo Τούτη η συνοικία που στα παλιά σχεδιαγράmicromicroατα αναφέρεται ως Ponte de Viari είναι για τους Τούρκους ότι είναι για τους Χριστιανούς το Σαντριβάνιraquo (Από την ετήσια έκδοση του Δήmicroου Χανίων laquoΕλλωτίαraquo 9ος τόmicroος)

Η συmicroβολή του κλήρου στην Κρητική επανάσταση υπήρξε

θωσιν εξrsquo Αθηνών άmicroα τη απελάσει του Τουρκικού στρατού ήτοι microετά 15 ηmicroέραςraquo Την ανασφάλεια των microουσουλmicroάνων στο Ρέθυmicroνο επέτεινε το γεγονός της παρουσίας εκεί του ρωσικού στρατού Ενώ οι άλλες παραλιακές πόλεις της Κρήτης έχουν καταλη-φθεί από τα στρατεύmicroατα των Μεγάλων Δυνάmicroεων της Δύσης το Ρέθυmicroνο βρίσκεται υπό τον έλεγχο των Ρώσων Ο Ρωσοτουρκικός πόλεmicroος και το πρόβληmicroα των Στενών ήταν αναmicroενόmicroενο να έχουν επιδράσει αρνητικά στη συmicroπεριφορά των Ρώσων προς τους Τουρκοκρήτες του Ρεθύmicroνου και αυτό αποτελούσε επαρκή αιτία για να προκαλέ-σει την αναχώρησή τους για τη ΣmicroύρνηΣτο Ηράκλειο η στάση των Τούρκων στη νέα πραγmicroατικότητα που δηmicroιουργήθηκε ανε-ξάρτητα από τα πραγmicroατικά τους αισθήmicroατα microας γνωστοποιείται microε επιστολή του επι-σκόπου Κρήτης Ευmicroένιου προς τον αρχιmicroανδρίτη Παρθένιο Κελαϊδή laquoΑναφανδόν δε κηρύττουσιν (οι Τούρκοι) ότι αυτοί microεν έσονται αείποτε πιστοί και αφοσιωmicroένοι τω Πρίγκηπι οι δε Χριστιανοί έσονται εις πρώτην ευκαιρίαν οι πολέmicroιοι του Εκτός τού-των αντί πάσης θυσίας και εις πάσαν διδοmicroένην ευκαιρίαν προσπαθώσιν ενώπιον ιδίως των Άγγλων να εκδηλώσουν τον ενθουσιασmicroό τους για τον διορισmicroό του πρί-γκηπαraquo

Εκκλησία και πνευmicroατική κίνησηΗ Εκκλησία της Κρήτης ndashαποστολική (από τις πρώτες που ίδρυσε ο Απόστολος Παύ-λος)ndash διήνυσε microία πολυτάραχη διαδροmicroή στον ιστορικό χρόνο Υπαγόmicroενη από το 732 στο πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως υπέστη microεγάλη αποδιοργάνωση κατά τις αραβικές κατακτήσεις (826-961) και σηmicroαντικούς περιορισmicroούς από την ενετοκρατία Με την επικράτηση των Τούρκων στο νησί παραχωρήθηκαν στους χριστιανικούς πλη-θυσmicroούς προνόmicroια microε αντάλλαγmicroα εισφορές πολλές φορές δυσβάστακτες

δόξη της κατά τας microεγάλας microουσουλmicroανικάς εορτάςhellip Παίζει η microουσική της Χωροφυλακής καίονται πυροτεχνήmicroατα το βράδυ γίνεται διασκέδασις microοναδικήraquo Τούτη η συνοικία που στα παλιά σχεδιαγράmicromicroατα αναφέρεται ως Ponte de Viari είναι για τους Τούρκους ότι είναι για τους Χριστιανούς το Σαντριβάνιraquo (Από την ετήσια έκδοση του Δήmicroου Χανίων laquoΕλλωτίαraquo 9ος τόmicroος)

Η συmicroβολή του κλήρου στην Κρητική επανάσταση υπήρξε

Με την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας πρόβαλε επιτακτική η ανάγκη να διευθετηθούν οι σχέσεις της Εκκλησίας της Κρήτης microε το Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και να οριο-θετηθεί η δικαιοδοσία της έναντι του σουλτάνου Στα 1897 ο Ευmicroένιος επίσκοπος Λάmicroπης και Σφακίων εξελέγη microητροπολίτης Κρήτης Το γεγονός ότι η laquoεκλογήraquo του έγινε microε laquoτουρκικό φιρmicroάνιraquo ώθησε τον Βενιζέλο microαζί microε την πλειοψηφία των microελών του Εκτελεστικού να microην αναγνωρίσουν την εκλογή του microε την αιτιολογία ότι ο τόπος πρέπει να έχει λόγο στην ανάδειξη του microητροπολίτη Το γεγονός αυτό προκάλεσε την αντιπαράθεση των δύο ανδρών Οι τεταmicroένες σχέσεις Βενιζέλου-Ευmicroένιου που προκλήθηκαν από τη microη αναγνώριση κράτησαν χρόνια microε αποτέλεσmicroα η Εκκλησία της

Οι προσπάθειες για ειρηνική συmicroβίωση χριστιανών και microουσουλmicroάνων υπήρξαν πρώτι-στο microέληmicroα του Εκτελεστικού που ανέmicroενε να παραδώσει την εξουσία στον πρίγκιπα Στις 5 Νοεmicroβρίου 1898 η laquoΕκτελεστική Επιτροπή της Συνελεύσεωςraquo απηύθυνε το παρακάτω κείmicroενο προς τους χριστιανούς κατοίκους του νησιού laquoΣrsquo ότι αφορά την συmicroπεριφοράν των Χριστιανών προς τους Μωαmicroεθανούς συmicroπατριώτας θεωρούmicroεν πάσαν σύστασιν περιττήν Οι Χριστιανοί γνωρίζουσι καλώς ότι αφού απήλθεν ο ξένος κατακτητής και οι Μωα-microεθανοί είνε έτοιmicroοι να συmicromicroορφωθώσι προς την νέαν τάξιν των πραγmicroάτων δεν υπάρχει πλέον καmicromicroιά εύλογος αφορmicroή εχθρότητος microεταξύ microας Ότι απεκτήθη διά της σηmicroερινής microεταβολής αποτελεί την κοινήν περιουσίαν Οι Χριστιανοί δεν αξιούσι να επιφυλάξωσι τίποτε αποκλειστικώς διrsquo εαυτούς Επιθυmicroούσι να συζήσωσι microετά των Μωαmicroεθανών συmicroπατριωτών εν ισότητι και δικαιοσύνη υποβαλλόmicroενοι χάριν της πολιτείας εις τα αυτά βάρη microετέχοντες των αυτών δικαιωmicroάτων και απολαmicroβάνοντες εν πάσι της αυτής παρά των νόmicroων προστασίας Η αδυσώπητος φορά των πραγmicroάτων εχώρισεν ηmicroάς κατά το παρελθόν εις δύο εχθρικά στρατόπεδα προς κοινήν δυστυχίαν Η αυτή φορά των πραγmicroάτων αλλrsquo ευmicroενεστέρα ωθεί σήmicroερον ηmicroάς εις συνένωσιν και συνδιαλλαγήν Ας ενδώσωmicroεν προθύmicroως εις την ευεργετικήν ταύτην ώθησιν Ας τείνωmicroεν προς αλλήλους χείρα φιλικήν και ενθυmicroού-microενοι αmicroφότεροι τα διδάγmicroατα του παρελθόντος ας microείνωmicroεν εις το microέλλον ηνωmicroένοι και συmicroπράττοντες προς το κοινόν καλόνraquo

Κρήτης να ταλαιπωρηθεί από τη σκληρή αντιπολίτευση που άσκησε ο Ευmicroένιος στον Βενιζέλο Αντιθέτως οι σχέσεις του τελευταίου microε την πλειοψηφία των υπόλοιπων επισκόπων ήταν άριστες microάλιστα κάποιοι από αυτούς ήταν φανατικοί υποστηρικτές της πολιτικής του Η διαmicroάχη του Βενιζέλου microε τον Ευmicroένιο ενισχύθηκε από το γεγονός του χωρισmicroού της εκκλησιαστικής ιεραρχίας και του ποιmicroνίου σε laquoιωακειmicroικήraquo και laquoαντιιωακειmicroικήraquo microερίδα Οι laquoιωακειmicroιστέςraquo ήταν αυτοί που υποστήριζαν τον πατριάρχη Κωνσταντινου-πόλεως Ιωακείmicro Γrsquo του οποίου οι πατριαρχίες κατά τα έτη 1878-1884 και 1901-1913 εξέφραζαν τα αιτήmicroατα κυρίως των λαϊκών τάξεων Με τη δηmicroιουργία microερίδας laquoαντιι-ωακειmicroιστώνraquo η Κρητική Πολιτεία ήλθε αντιmicroέτωπη microε τον εκκλησιαστικό διχασmicroό Το πρόβληmicroα της αναγνώρισης του microητροπολίτη έληξε τον Μάιο του 1900 Η δυνα-microική της οργάνωσης της Κρητικής Πολιτείας επέβαλε τη δηmicroοσίευση Καταστατικού Χάρτη για την Εκκλησία της Κρήτης Ως εκ τούτου η αναγνώριση του Ευmicroένιου ήταν επιβεβληmicroένη Στις 14 Οκτωβρίου 1900 καταρτίστηκε σύmicroβαση ανάmicroεσα στην Κρητική Πολιτεία και το Οικουmicroενικό Πατριαρχείο για τη ρύθmicroιση της κανονικής εξάρτησης και της οργάνωσης της Εκκλησίας της Κρήτης Στις 20 Δεκεmicroβρίου 1900 δηmicroοσιεύτηκε το διάταγmicroα (υπrsquo αριθmicroόν 276) laquoΠερί Καταστατικού Νόmicroου της εν Κρήτη Ορθοδόξου Εκκλησίαςraquo Στο προοίmicroιό του προέβλεπε την παραχώρηση πληρεξουσιότητας από τον οικουmicroενικό πατριάρχη και τον ύπατο αρmicroοστή προς τον microητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιο και τον επί της δικαιοσύνης σύmicroβουλο Ελευθέριο Βενιζέλο Σύmicroφωνα microε το άρθρο 6 του Κατα-στατικού Νόmicroου η Εκκλησία της Κρήτης laquoφυλάττουσα απαραmicroείωτα τα δόγmicroατα τους Ιερούς Κανόνες και τας τυπικάς διατάξεις της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίαςraquo είναι ελεύθερη να ρυθmicroίζει οτιδήποτε άλλο σε συνεργασία microε την Κρητική Πολιτεία Το πνευmicroατικό και πολιτιστικό επίπεδο στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας φτάνει σε υψηλό σηmicroείο Λειτουργούν νέα σχολεία και το ποσοστό του αναλφαβητισmicroού περιο-ρίζεται Συγκροτείται από το 1899 ο φιλολογικός σύλλογος Χρυσόστοmicroος και στη συνέ-χεια ιδρύονται όλο και περισσότερα πνευmicroατικά φιλανθρωπικά αθλητικά και εργατικά σωmicroατεία Την εποχή αυτή έρχονται πολυmicroελείς και καλά καταρτισmicroένοι ελληνικοί και ξένοι θίασοι ενώ microαθητές δίνουν θεατρικές παραστάσεις microε αξιώσεις και microάλιστα στα αρχαία ελληνικά θέατρα Χώροι των παραστάσεων είναι ο Δηmicroοτικός Κήπος τα

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο γραφείο του από ταχυδροmicroικό

Κρήτης να ταλαιπωρηθεί από τη σκληρή αντιπολίτευση που άσκησε ο Ευmicroένιος στον Βενιζέλο Αντιθέτως οι σχέσεις του τελευταίου microε την πλειοψηφία των υπόλοιπων επισκόπων ήταν άριστες microάλιστα κάποιοι από αυτούς ήταν φανατικοί υποστηρικτές της πολιτικής του Η διαmicroάχη του Βενιζέλου microε τον Ευmicroένιο ενισχύθηκε από το γεγονός του χωρισmicroού της εκκλησιαστικής ιεραρχίας και του ποιmicroνίου σε laquoιωακειmicroικήraquo και laquoαντιιωακειmicroικήraquo microερίδα Οι laquoιωακειmicroιστέςraquo ήταν αυτοί που υποστήριζαν τον πατριάρχη Κωνσταντινου-πόλεως Ιωακείmicro Γrsquo του οποίου οι πατριαρχίες κατά τα έτη 1878-1884 και 1901-1913 εξέφραζαν τα αιτήmicroατα κυρίως των λαϊκών τάξεων Με τη δηmicroιουργία microερίδας laquoαντιι-ωακειmicroιστώνraquo η Κρητική Πολιτεία ήλθε αντιmicroέτωπη microε τον εκκλησιαστικό διχασmicroό Το πρόβληmicroα της αναγνώρισης του microητροπολίτη έληξε τον Μάιο του 1900 Η δυνα-microική της οργάνωσης της Κρητικής Πολιτείας επέβαλε τη δηmicroοσίευση Καταστατικού Χάρτη για την Εκκλησία της Κρήτης Ως εκ τούτου η αναγνώριση του Ευmicroένιου ήταν επιβεβληmicroένη Στις 14 Οκτωβρίου 1900 καταρτίστηκε σύmicroβαση ανάmicroεσα στην Κρητική Πολιτεία και το Οικουmicroενικό Πατριαρχείο για τη ρύθmicroιση της κανονικής εξάρτησης και της οργάνωσης της Εκκλησίας της Κρήτης Στις 20 Δεκεmicroβρίου 1900 δηmicroοσιεύτηκε το διάταγmicroα (υπrsquo αριθmicroόν 276) laquoΠερί Καταστατικού Νόmicroου της εν Κρήτη Ορθοδόξου Εκκλησίαςraquo Στο προοίmicroιό του προέβλεπε την παραχώρηση πληρεξουσιότητας από τον οικουmicroενικό πατριάρχη και τον ύπατο αρmicroοστή προς τον microητροπολίτη Κρήτης Ευmicroένιο και τον επί της δικαιοσύνης σύmicroβουλο Ελευθέριο Βενιζέλο Σύmicroφωνα microε το άρθρο 6 του Κατα-στατικού Νόmicroου η Εκκλησία της Κρήτης laquoφυλάττουσα απαραmicroείωτα τα δόγmicroατα τους Ιερούς Κανόνες και τας τυπικάς διατάξεις της Ορθοδόξου Ανατολικής Εκκλησίαςraquo είναι ελεύθερη να ρυθmicroίζει οτιδήποτε άλλο σε συνεργασία microε την Κρητική Πολιτεία Το πνευmicroατικό και πολιτιστικό επίπεδο στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας φτάνει σε υψηλό σηmicroείο Λειτουργούν νέα σχολεία και το ποσοστό του αναλφαβητισmicroού περιο-ρίζεται Συγκροτείται από το 1899 ο φιλολογικός σύλλογος Χρυσόστοmicroος και στη συνέ-χεια ιδρύονται όλο και περισσότερα πνευmicroατικά φιλανθρωπικά αθλητικά και εργατικά σωmicroατεία Την εποχή αυτή έρχονται πολυmicroελείς και καλά καταρτισmicroένοι ελληνικοί και ξένοι θίασοι ενώ microαθητές δίνουν θεατρικές παραστάσεις microε αξιώσεις και microάλιστα στα αρχαία ελληνικά θέατρα Χώροι των παραστάσεων είναι ο Δηmicroοτικός Κήπος τα

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο γραφείο του από ταχυδροmicroικό

θέατρα της Σπλάντζιας του Καλέ-Καπισί του Φαλήρου του Καστελλιού Στο Ακταίον ο Χρήστος Κονιτσιώτης laquoο πρύτανις των ανδρεικέλωνraquo microε τον microεγάλο ξύλινο θίασό του συγκεντρώνει στο κουκλοθέατρο πλήθη microικρών και microεγάλων Δίδονται συναυ-λίες και διοργανώνονται microουσικο-φιλολογικές εσπερίδες ενώ παράλληλα στα Χανιά εισάγονται ο φωνογράφος και ο κινηmicroατογράφος Κυκλοφορούν οι εφηmicroερίδες Κήρυξ Λευκά Όρη Πατρίς Το Θέρισον και περιοδικά microε αξιοθαύmicroαστη ύλη Αρχίζει να εκδί-δεται η επίσηmicroη εφηmicroερίδα της Κρητικής Πολιτείας Το 1901 ο Σφακιανός βουλευτής Γεώργιος Δασκαλογιάννης υποβάλλει στην κρητική Βουλή πρόταση χειραφέτησης της γυναίκας Αmicroέσως microετά την laquoανεξαρτησίαraquo της Κρήτης microία από τις πρώτες ενέργειες του πρί-γκιπα Γεωργίου ήταν η πρόσκληση για έρευνα ξένων επιστηmicroονικών αποστολών Την ευκαιρία δεν άφησε ανεκmicroετάλλευτη η ιταλική αρχαιολογική αποστολή που επιδί-ωξε να διευρύνει το πεδίο δράσης της Εκτός από τις αρχαιολογικές ανασκαφές στη Μεσαρά κινήθηκε δραστήρια και προς άλλες κατευθύνσεις κινητοποιώντας τον επι-στηmicroονικό κόσmicroο της Ιταλίας Το Instituto Veneto di Scienze Lettere ed Arti αποφά-σισε να στείλει στο νησί προκειmicroένου να καταγράψει όσα microνηmicroεία διασώζονταν ακόmicroη από την περίοδο της βενετοκρατίας τον νεαρό ερευνητή Giuseppe Gerola ο οποίος έφθασε στην Κρήτη στις αρχές του 1900 και παρέmicroεινε έως τα microέσα του 1902 συγκε-ντρώνοντας πλούσιο υλικό Η πολιτειακή οmicroαλότητα επέτρεψε και την έναρξη συστη-microατικών αρχαιολογικών ανασκαφών Δόθηκε άδεια έρευνας στον Έβανς ο οποίος έφερε στο φως τον αρχαίο πολιτισmicroό της Κνωσού Παράλληλα η Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή ανέσκαψε τα ανάκτορα της Φαιστού και της Αγίας Τριάδας

Η Εκκλησία της Κρήτης αποτελούσε τότε microητρόπολη microε επτά επισκόπους Τον Ρεθύmicroνης και Αυλοποτάmicroου Διονύσιο Καστρινογιαννάκη τον Κυδωνίας και Αποκορώνου Νικηφόρο Ζαχαριάδη τον Πέτρας Τίτο Ζωγραφίδη τον Ιεροσητείας Αmicroβρόσιο Σφακιανάκη τον Κισσάmicroου και Σελίνου Δωρόθεο Κλωνάρη τον Αρκαδίας Βασίλειο Μαρκάκη τον Λάmicroπης και Σφακίων Αγαθάγγελο Παπαδάκη τον από Χερρονήσου εκλεγέντα microετά την κατάρ-γηση της επισκοπής Χερρονήσου το 1900

Ο Έβανς στον οποίο δόθηκε άδεια έρευνας στην Κνωσό

ΟικονοmicroίαΤο καθεστώς της κρητικής αυτονοmicroίας κλήθηκε να δοκιmicroαστεί όχι microόνο πολιτικά αλλά και οικονοmicroικά Οι οικονοmicroικές συνθήκες της νεοσύστατης πολιτείας δεν ευνοούσαν την αποδοτικότητα των διοικητικών microηχανισmicroών και την ευηmicroερία των κατοίκων Η γεωγραφική θέση της Κρήτης ήταν στρατηγική και η γη της εύφορη Ο πληθυσmicroός της κατά τα πρώτα έτη του αυτόνοmicroου καθεστώτος microόλις που ξεπερνούσε τους 300000 κατοίκους Όmicroως η επί microακρόν οθωmicroανική κυριαρχία και οι αλλεπάλληλες χριστιανικές εξεγέρ-σεις είχαν καταδικάσει τη Μεγαλόνησο σε στασιmicroότητα Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η παραγωγή του 1897 ήταν ίδια microε εκείνη του 1852 (15000000 γαλλικά φρά-γκα) Τα λιmicroάνια δεν ήταν εξοπλισmicroένα και οργανωmicroένο οδικό δίκτυο δεν υπήρχε Τα πλούσια χωράφια παρέmicroεναν ανεκmicroετάλλευτα λόγω έλλειψης κατάλληλων γνώσεων και αναγκαίων microέσων καλλιέργειας Η αλιεία είχε ουσιαστικά εγκαταλειφθεί καθώς ο πληθυσmicroός αναζητούσε ασφάλεια στο εσωτερικό της χώρας Μετά την απώθηση του τουρκικού στρατού από τον βρετανικό αναχώρησαν περίπου 40000 microουσουλmicroάνοι Επρόκειτο για έmicroπειρους και ικανούς γεωργούς οι οποίοι έφυγαν microε τις περιουσίες τους διευρύνοντας έτσι την οικονοmicroική κρίση Οι συντονιστές της γεωργικής παραγωγής είχαν επιπλέον να αντιmicroετωπίσουν την έλλειψη χρηmicroατικών κεφαλαίων έmicroπειρων στελεχών και τεχνικών microέσων Η παραγωγή λαδιού κρασιού οπωροκηπευτικών προϊόντων και βιοmicroηχανικών παρασκευασmicroάτων ήταν πολύ περιορισmicroένη Οι επίσηmicroες στατιστικές των ετών 1901-1904 δείχνουν ότι η αξία των εισαγωγών υπερέβαινε σταθερά την αξία των εξαγωγών γεγονός που επέβαλλε στην Κρητική Πολιτεία τον εξωτερικό δανεισmicroό Ήδη από τις αρχές του αιώνα είχε εξαντληθεί το αρχικώς δανεισθέν από τις Δυνάmicroεις ποσό των 4000000 φράγκωνΗ ιδιότυπη διεθνής θέση του νησιού επέτεινε την οικονοmicroική δυσπραγία Η πολι-τειακή προσωρινότητα και η πολιτική αστάθεια αποθάρρυναν την εισροή των ξένων κεφαλαίων η οποία αποτελούσε βασική προϋπόθεση για την εσωτερική ανάπτυξη της χώρας Η σοβαρότερη συνέπεια της διακυβέρνησης από το αυτόνοmicroο καθεστώς ήταν ο τελωνειακός αποκλεισmicroός του νησιού Τα κρητικά προϊόντα επιβαρύνονταν microε τους

συνήθεις εισαγωγικούς δασmicroούς ακόmicroη και όταν χώρες υποδοχής ήταν η Ελλάδα και η ΤουρκίαΈτσι το έλλειmicromicroα του δηmicroόσιου προϋπολογισmicroού το οποίο βρισκόταν σταθερά πάνω από τα 400000 φράγκα ανήλθε κατά το 1904 στα 534000 φράγκαΈνα από τα θετικά βήmicroατα της Κρητικής Πολιτείας που συνέβαλαν στην οmicroαλοποί-ηση της οικονοmicroίας της ήταν η εισαγωγή του δραχmicroικού νοmicroισmicroατικού συστήmicroατος (1900-1901) microε το οποίο διευθετήθηκε η νοmicroισmicroατική τάξη Διαλύθηκε η νοmicroισmicroα-τική σύγχυση που υπήρχε microέχρι τότε λόγω των ποικίλων τουρκικών και ευρωπαϊκών νοmicroισmicroάτων και διαmicroορφώθηκε microια νέα κατάσταση που απέβλεπε πέρα από το να εξαφανίσει τις δυσκολίες στις συναλλαγές και να περιορίσει την παραχάραξη στην προετοιmicroασία της οmicroαλής νοmicroισmicroατικής αφοmicroοίωσης της Κρητικής Πολιτείας από το ελληνικό κράτος Εκτός από την Τράπεζα Κρήτης που ιδρύθηκε από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος πλήθος αλλοδαπών ασφαλιστικών εταιρειών εισαγωγέων και επιχειρήσεων microεταλλευ-τικών ερευνών πήραν άδεια για microόνιmicroη εγκατάσταση στην Κρήτη Στις 30 Μαρτίου 1900 εγκαινιάστηκε στο microέγαρο της κρητικής Βουλής η διεθνής έκθεση εmicroπορευmicroά-των

Αρmicroοστεία ndash Επικυριαρχία Το νεοσύστατο κρητικό κράτος ήταν τυπικά microια αυτόνοmicroη ηγεmicroονία υπό την επικυρι-αρχία του σουλτάνου Ουσιαστικά όmicroως η Κρήτη ήταν ένα laquoπροτεκτοράτοraquo υπό την άmicroεση στρατιωτική κατοχή της Αγγλίας της Γαλλίας της Ιταλίας και της Ρωσίας και την έmicromicroεση εξουσία της Γερmicroανίας και της Αυστροουγγαρίας Όπως προκύπτει από το κείmicroενο της διακοίνωσης ο ρόλος του αρmicroοστή ο οποίος είχε διοριστεί για τρία χρόνια θα ήταν αυτός του microεσάζοντα-διαmicroεσολαβητή ανάmicroεσα στις Δυνάmicroεις και τον κρητικό λαό Για τον χαρακτήρα της αρmicroοστείας ενδεικτική είναι και η σύνθεση της φρουράς που παραχωρήθηκε στον Γεώργιο Επρόκειτο για έναν διεθνή ουλαmicroό που συγκροτείτο από τις πέντε ενωmicroοτίες χωροφυλακής των εγγυη-τριών Δυνάmicroεων (εκτός της Αγγλίας που δεν διέθετε χωροφυλακή) Καθεmicroία από τις ενωmicroοτίες αυτές αποτελείτο από πέντε ιππείς Λίγο καιρό microετά την ίδρυση του νέου laquoκράτουςraquo άρχισε να προβάλει ανησυχητικό το

ερώτηmicroα τι θα γινόταν όταν θα έληγε η τρίχρονη θητεία του Γεωργίου ως αρmicroοστή Οι πολιτικοί παράγοντες αλλά και ο λαός της Κρήτης είχαν δεχτεί την laquoαυτονοmicroίαraquo ως microεταβατικό στάδιο Όmicroως οι Μεγάλες Δυνάmicroεις δεν είχαν καmicroία διάθεση να αλλά-ξουν το καθεστώς του νησιού που εξισορροπούσε τις βλέψεις τους στην ανατολική Μεσόγειο και τις σχέσεις τους microε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία Η πολιτική κρίση που δηmicroιουργήθηκε ήδη από την πρώτη θητεία του Γεωργίου σχετιζόταν και microε το ζήτηmicroα της διαδοχής του που προσδιόριζε σηmicroαντικά την προοπτική της Μεγαλονήσου

laquo1898 Ο Μίνως Καλοκαιρινός είχε υποσχεθεί στον φίλο του τον Ζαν Δεmicroάργν εταίρο της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Σχολής να επισκεφθούν εκείνο το πρωί τις ανασκαφές του στην Κνωσό και στο σπήλαιο του Λαβυρίνθου επίσκεψη σχεδόν εθιmicroοτυπική για κάθε ξένο αρχαιολόγο που περνούσε από την Κρήτη Ο Γάλλος (hellip) έπρεπε οπωσδήπο-τε να δει τη microοναδική microινωική ανασκαφή που microάζευε γύρω της microελίσσι τους θερmicroούς microνηστήρες ποιος θα την συνέχιζε καθώς και το σπήλαιο του Λαβυρίνθου Από τη microεριά του ο Μ Καλοκαιρινός ήθελε να φωτογραφίσει επιτέλους την ανασκαφή του [hellip] Η microι-σθωmicroένη άmicroαξα τους έφερε πρώτα στο ανάκτορο του βασιλέως Μίνωος microήκους εξήντα περίπου microέτρων και πλάτους τριάντα από το οποίο είχε ανασκάψει τη δυτική και νότια είσοδο Ο Κρης αρχαιολόγος σκέφθηκε ότι έπρεπε να βιαστεί να φωτογραφίσει και τα microινωικά ευρήmicroατα [hellip] Είπε στον Δεmicroάργν ότι επανειληmicromicroένως είχε κάνει ενέργειες προς την ελληνική κυβέρνηση προκειmicroένου να microεριmicroνήσει για την microεταφορά και την εγκατάστασά τους στο κεντρικό microουσείο της Αθήνας αλλά λόγω των εmicroποδίων που έθετε η Διοίκηση στη νήσο λόγω των αδιάκοπων επίσης ταραχών η συλλογή παρέmicroενε στην Κρήτη Ο Μ Καλοκαιρινός υποστήριζε ότι η λαξευτή σπηλιά στην περιοχή της φοι-νικιάς ήταν ο Κνωσιανός Λαβύρινθος βάσει των περιγραφών που είχαν αφήσει οι αρ-χαίοι γεωγράφοι [hellip] Τις τελευταίες microέρες του microοιραίου Αυγούστου γύρισε απότοmicroα ο τροχός της ιστορίας λύνοντας διά microιας το χρόνιο κρητικό ζήτηmicroα Τέσσερις microέρες πριν εκπνεύσει ο microήνας αποφασίσθηκε από τις τέσσερις Δυνάmicroεις νrsquo αποσυρθεί ο Οθωmicroανι-κός στρατός από τη νήσο να λειτουργήσει ο στρατιωτικός νόmicroος και να απαγχονιστούνε οι πρωταίτιοι microουσουλmicroάνοι Το αίmicroα των Άγγλων στρατιωτών κυρίως microα και το αίmicroα εκατοντάδων δολοφονηmicroένων χριστιανών της νήσου έδωσαν τη λύσηraquo (Ρ Γαλανάκη laquoΟ Αιώνας των Λαβυρίνθωνraquo 2002)

Το νεκροταφείο των Άγγλων στρατιωτών στο Ηράκλειο η

συνήθεις εισαγωγικούς δασmicroούς ακόmicroη και όταν χώρες υποδοχής ήταν η Ελλάδα και η ΤουρκίαΈτσι το έλλειmicromicroα του δηmicroόσιου προϋπολογισmicroού το οποίο βρισκόταν σταθερά πάνω από τα 400000 φράγκα ανήλθε κατά το 1904 στα 534000 φράγκαΈνα από τα θετικά βήmicroατα της Κρητικής Πολιτείας που συνέβαλαν στην οmicroαλοποί-ηση της οικονοmicroίας της ήταν η εισαγωγή του δραχmicroικού νοmicroισmicroατικού συστήmicroατος (1900-1901) microε το οποίο διευθετήθηκε η νοmicroισmicroατική τάξη Διαλύθηκε η νοmicroισmicroα-τική σύγχυση που υπήρχε microέχρι τότε λόγω των ποικίλων τουρκικών και ευρωπαϊκών νοmicroισmicroάτων και διαmicroορφώθηκε microια νέα κατάσταση που απέβλεπε πέρα από το να εξαφανίσει τις δυσκολίες στις συναλλαγές και να περιορίσει την παραχάραξη στην προετοιmicroασία της οmicroαλής νοmicroισmicroατικής αφοmicroοίωσης της Κρητικής Πολιτείας από το ελληνικό κράτος Εκτός από την Τράπεζα Κρήτης που ιδρύθηκε από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος πλήθος αλλοδαπών ασφαλιστικών εταιρειών εισαγωγέων και επιχειρήσεων microεταλλευ-τικών ερευνών πήραν άδεια για microόνιmicroη εγκατάσταση στην Κρήτη Στις 30 Μαρτίου 1900 εγκαινιάστηκε στο microέγαρο της κρητικής Βουλής η διεθνής έκθεση εmicroπορευmicroά-των

Αρmicroοστεία ndash Επικυριαρχία Το νεοσύστατο κρητικό κράτος ήταν τυπικά microια αυτόνοmicroη ηγεmicroονία υπό την επικυρι-αρχία του σουλτάνου Ουσιαστικά όmicroως η Κρήτη ήταν ένα laquoπροτεκτοράτοraquo υπό την άmicroεση στρατιωτική κατοχή της Αγγλίας της Γαλλίας της Ιταλίας και της Ρωσίας και την έmicromicroεση εξουσία της Γερmicroανίας και της Αυστροουγγαρίας Όπως προκύπτει από το κείmicroενο της διακοίνωσης ο ρόλος του αρmicroοστή ο οποίος είχε διοριστεί για τρία χρόνια θα ήταν αυτός του microεσάζοντα-διαmicroεσολαβητή ανάmicroεσα στις Δυνάmicroεις και τον κρητικό λαό Για τον χαρακτήρα της αρmicroοστείας ενδεικτική είναι και η σύνθεση της φρουράς που παραχωρήθηκε στον Γεώργιο Επρόκειτο για έναν διεθνή ουλαmicroό που συγκροτείτο από τις πέντε ενωmicroοτίες χωροφυλακής των εγγυη-τριών Δυνάmicroεων (εκτός της Αγγλίας που δεν διέθετε χωροφυλακή) Καθεmicroία από τις ενωmicroοτίες αυτές αποτελείτο από πέντε ιππείς Λίγο καιρό microετά την ίδρυση του νέου laquoκράτουςraquo άρχισε να προβάλει ανησυχητικό το

ερώτηmicroα τι θα γινόταν όταν θα έληγε η τρίχρονη θητεία του Γεωργίου ως αρmicroοστή Οι πολιτικοί παράγοντες αλλά και ο λαός της Κρήτης είχαν δεχτεί την laquoαυτονοmicroίαraquo ως microεταβατικό στάδιο Όmicroως οι Μεγάλες Δυνάmicroεις δεν είχαν καmicroία διάθεση να αλλά-ξουν το καθεστώς του νησιού που εξισορροπούσε τις βλέψεις τους στην ανατολική Μεσόγειο και τις σχέσεις τους microε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία Η πολιτική κρίση που δηmicroιουργήθηκε ήδη από την πρώτη θητεία του Γεωργίου σχετιζόταν και microε το ζήτηmicroα της διαδοχής του που προσδιόριζε σηmicroαντικά την προοπτική της Μεγαλονήσου

laquo1898 Ο Μίνως Καλοκαιρινός είχε υποσχεθεί στον φίλο του τον Ζαν Δεmicroάργν εταίρο της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Σχολής να επισκεφθούν εκείνο το πρωί τις ανασκαφές του στην Κνωσό και στο σπήλαιο του Λαβυρίνθου επίσκεψη σχεδόν εθιmicroοτυπική για κάθε ξένο αρχαιολόγο που περνούσε από την Κρήτη Ο Γάλλος (hellip) έπρεπε οπωσδήπο-τε να δει τη microοναδική microινωική ανασκαφή που microάζευε γύρω της microελίσσι τους θερmicroούς microνηστήρες ποιος θα την συνέχιζε καθώς και το σπήλαιο του Λαβυρίνθου Από τη microεριά του ο Μ Καλοκαιρινός ήθελε να φωτογραφίσει επιτέλους την ανασκαφή του [hellip] Η microι-σθωmicroένη άmicroαξα τους έφερε πρώτα στο ανάκτορο του βασιλέως Μίνωος microήκους εξήντα περίπου microέτρων και πλάτους τριάντα από το οποίο είχε ανασκάψει τη δυτική και νότια είσοδο Ο Κρης αρχαιολόγος σκέφθηκε ότι έπρεπε να βιαστεί να φωτογραφίσει και τα microινωικά ευρήmicroατα [hellip] Είπε στον Δεmicroάργν ότι επανειληmicromicroένως είχε κάνει ενέργειες προς την ελληνική κυβέρνηση προκειmicroένου να microεριmicroνήσει για την microεταφορά και την εγκατάστασά τους στο κεντρικό microουσείο της Αθήνας αλλά λόγω των εmicroποδίων που έθετε η Διοίκηση στη νήσο λόγω των αδιάκοπων επίσης ταραχών η συλλογή παρέmicroενε στην Κρήτη Ο Μ Καλοκαιρινός υποστήριζε ότι η λαξευτή σπηλιά στην περιοχή της φοι-νικιάς ήταν ο Κνωσιανός Λαβύρινθος βάσει των περιγραφών που είχαν αφήσει οι αρ-χαίοι γεωγράφοι [hellip] Τις τελευταίες microέρες του microοιραίου Αυγούστου γύρισε απότοmicroα ο τροχός της ιστορίας λύνοντας διά microιας το χρόνιο κρητικό ζήτηmicroα Τέσσερις microέρες πριν εκπνεύσει ο microήνας αποφασίσθηκε από τις τέσσερις Δυνάmicroεις νrsquo αποσυρθεί ο Οθωmicroανι-κός στρατός από τη νήσο να λειτουργήσει ο στρατιωτικός νόmicroος και να απαγχονιστούνε οι πρωταίτιοι microουσουλmicroάνοι Το αίmicroα των Άγγλων στρατιωτών κυρίως microα και το αίmicroα εκατοντάδων δολοφονηmicroένων χριστιανών της νήσου έδωσαν τη λύσηraquo (Ρ Γαλανάκη laquoΟ Αιώνας των Λαβυρίνθωνraquo 2002)

Το νεκροταφείο των Άγγλων στρατιωτών στο Ηράκλειο η

ερώτηmicroα τι θα γινόταν όταν θα έληγε η τρίχρονη θητεία του Γεωργίου ως αρmicroοστή Οι πολιτικοί παράγοντες αλλά και ο λαός της Κρήτης είχαν δεχτεί την laquoαυτονοmicroίαraquo ως microεταβατικό στάδιο Όmicroως οι Μεγάλες Δυνάmicroεις δεν είχαν καmicroία διάθεση να αλλά-ξουν το καθεστώς του νησιού που εξισορροπούσε τις βλέψεις τους στην ανατολική Μεσόγειο και τις σχέσεις τους microε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία Η πολιτική κρίση που δηmicroιουργήθηκε ήδη από την πρώτη θητεία του Γεωργίου σχετιζόταν και microε το ζήτηmicroα της διαδοχής του που προσδιόριζε σηmicroαντικά την προοπτική της Μεγαλονήσου

laquo1898 Ο Μίνως Καλοκαιρινός είχε υποσχεθεί στον φίλο του τον Ζαν Δεmicroάργν εταίρο της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Σχολής να επισκεφθούν εκείνο το πρωί τις ανασκαφές του στην Κνωσό και στο σπήλαιο του Λαβυρίνθου επίσκεψη σχεδόν εθιmicroοτυπική για κάθε ξένο αρχαιολόγο που περνούσε από την Κρήτη Ο Γάλλος (hellip) έπρεπε οπωσδήπο-τε να δει τη microοναδική microινωική ανασκαφή που microάζευε γύρω της microελίσσι τους θερmicroούς microνηστήρες ποιος θα την συνέχιζε καθώς και το σπήλαιο του Λαβυρίνθου Από τη microεριά του ο Μ Καλοκαιρινός ήθελε να φωτογραφίσει επιτέλους την ανασκαφή του [hellip] Η microι-σθωmicroένη άmicroαξα τους έφερε πρώτα στο ανάκτορο του βασιλέως Μίνωος microήκους εξήντα περίπου microέτρων και πλάτους τριάντα από το οποίο είχε ανασκάψει τη δυτική και νότια είσοδο Ο Κρης αρχαιολόγος σκέφθηκε ότι έπρεπε να βιαστεί να φωτογραφίσει και τα microινωικά ευρήmicroατα [hellip] Είπε στον Δεmicroάργν ότι επανειληmicromicroένως είχε κάνει ενέργειες προς την ελληνική κυβέρνηση προκειmicroένου να microεριmicroνήσει για την microεταφορά και την εγκατάστασά τους στο κεντρικό microουσείο της Αθήνας αλλά λόγω των εmicroποδίων που έθετε η Διοίκηση στη νήσο λόγω των αδιάκοπων επίσης ταραχών η συλλογή παρέmicroενε στην Κρήτη Ο Μ Καλοκαιρινός υποστήριζε ότι η λαξευτή σπηλιά στην περιοχή της φοι-νικιάς ήταν ο Κνωσιανός Λαβύρινθος βάσει των περιγραφών που είχαν αφήσει οι αρ-χαίοι γεωγράφοι [hellip] Τις τελευταίες microέρες του microοιραίου Αυγούστου γύρισε απότοmicroα ο τροχός της ιστορίας λύνοντας διά microιας το χρόνιο κρητικό ζήτηmicroα Τέσσερις microέρες πριν εκπνεύσει ο microήνας αποφασίσθηκε από τις τέσσερις Δυνάmicroεις νrsquo αποσυρθεί ο Οθωmicroανι-κός στρατός από τη νήσο να λειτουργήσει ο στρατιωτικός νόmicroος και να απαγχονιστούνε οι πρωταίτιοι microουσουλmicroάνοι Το αίmicroα των Άγγλων στρατιωτών κυρίως microα και το αίmicroα εκατοντάδων δολοφονηmicroένων χριστιανών της νήσου έδωσαν τη λύσηraquo (Ρ Γαλανάκη laquoΟ Αιώνας των Λαβυρίνθωνraquo 2002)

Το νεκροταφείο των Άγγλων στρατιωτών στο Ηράκλειο η

Στις 9 Ιανουαρίου 1899 εκδόθηκε διάταγmicroα laquoΠερί συγκροτήσεως της Κρητικής Συνε-λεύσεωςraquo Διεξήχθησαν εκλογές (2411899) για την ανάδειξη αντιπροσώπων και εξελέγησαν 138 χριστιανοί και 50 microουσουλmicroάνοι πληρεξούσιοι Στις 821899 πραγ-microατοποιήθηκε η πρώτη πανηγυρική συνεδρία της Κρητικής Συνέλευσης και το κρητικό Σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε στην επίσηmicroη εφηmicroερίδα την Εφηmicroερίδα της Κρητικής Πολι-τείας στις 16 Απριλίου 1899 Η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας ορκίστηκε στις 29 Απριλίου Συγκροτήθηκε το συmicroβούλιο του ηγεmicroόνα και συστήθηκαν πέντε Ανώτερες Διευθύνσεις αντίστοιχες microε τα σηmicroερινά υπουργεία Οικονοmicroικών Εσωτε-ρικών Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως και Θρησκευmicroάτων Συγκοινωνιών και Ασφαλείας και Δικαιοσύνης Στο νεοσύστατη Κρητική Πολιτεία δεν υπήρχε κοινοβουλευτισmicroός ούτε προβλεπόταν από το σύνταγmicroα πολιτική ευθύνη των υπουργών απέναντι στη Βουλή Οι σύmicroβουλοι

Το ιταλικό στρατιωτικό νοσοκο-microείο στα Χανιά

Στη διακοίνωση που επιδόθηκε στον Έλληνα βασιλιά στις 26 Νοεmicroβρίου 1898 αναφερό-ταν ότι laquoΑι Δυνάmicroεις [hellip] πεποιθυίαι επί την σύνεσιν της Υmicroετέρας Μεγαλειότητος επεφόρτισαν ηmicroάς να παρακαλέσωmicroεν Αυτήν όπως παράσχη εις την ΑΒΥ τον Πρί-γκηπα Γεώργιον την εξουσιοδότησιν νrsquo αποδεχθή την εντολήν του Υπάτου Αρmicroοστού εν Κρήτη υπό τους επόmicroενους όρους 1ον Ο Ύπατος Αρmicroοστής θέλει περιβληθή προσωρινήν εντολήν διαρκείας τριών ετών προς ειρήνευσιν της νήσου και εγκαθίδρυσιν αυτονόmicroου διοικήσεως 2ον Ο Ύπατος Αρmicroοστής θέλει αναγνωρίσει την υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου και θέλει λάβει microέτρα δια την προστασίαν της τουρκικής σηmicroαίας η οποία συνωδά τη υπό των τεσσάρων Δυνάmicroεων δοθείση υποσχέσει θα κυmicroατίζει επί ενός των οχυρωmicroέ-νων σηmicroείων της Νήσου 3ον Το πρώτον αυτού microέληmicroα έσται όπως εκ συmicroφώνου microετά της Εθνικής Συνελεύ-σεως εν η θα αντιπροσωπεύονται πάντα τα κρητικά στοιχεία ιδρύσει σύστηmicroα αυτονό-microου κυβερνήσεως ικανής να ασφαλίση εν ίσω microέτρω τα τε πρόσωπα και τας περιουσίας ως και την ελευθέραν εξάσκησιν πάντων των θρησκευmicroάτων 4ον Ο Ύπατος Αρmicroοστής οφείλει να προβή πάραυτα εις την οργάνωσιν χωροφυλακής είτε πολιτοφυλακής ικανής να ασφαλίση την τάξινhellipraquo Στις 24 Ιανουαρίου 1899 προ-

κηρύχτηκαν εκλογές πληρεξου-

εξαρτιόνταν από τον laquoηγεmicroόναraquo και ήταν πολιτικώς υπεύθυνοι έναντι αυτού και microόνο Ο laquoηγεmicroόναςraquo αποτελούσε το κεντρικό όργανο της Πολιτείας και το κέντρο όλων των εξουσιών Η Βουλή εκλεγόταν microε καθολική ψηφοφορία και συνερχόταν σε τακτική σύνοδο microία microόνο φορά κατά το διετές διάστηmicroα της βουλευτικής περιόδου Οι αρmicroο-διότητές της ήταν περιορισmicroένες ενώ η κύρωση των νόmicroων εξαρτιόταν microόνο από τη θέληση του laquoηγεmicroόναraquo Η δικαστική αρχή απολάmicroβανε σχετικής ανεξαρτησίας αλλά ο έλεγχος της συνταγmicroατικότητας των νόmicroων ήταν εκτός των αρmicroοδιοτήτων της Αmicroέσως microετά τη συγκρότησή της η κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας ανέλαβε το έργο της Στα θέmicroατα της εσωτερικής διοίκησης και της οικονοmicroίας υπήρχε πλήρης αυτονοmicroία Θεσmicroοθετήθηκε για τους κατοίκους της Κρήτης ιδιαίτερη ιθαγένεια και ιδι-αίτερο φορολογικό σύστηmicroα Η κυβέρνηση έκοψε δικά της νοmicroίσmicroατα τύπωσε γραmicro-microατόσηmicroα και θέσπισε παράσηmicroα Όmicroως η εξωτερική πολιτική της Κρήτης παρέmicroεινε δέσmicroια των laquoπροστατώνraquo της Η Κρητική Πολιτεία δεν είχε δικαίωmicroα να κηρύξει πόλεmicroο και οι σχέσεις της microε άλλα κράτη περνούσαν ουσιαστικά από την έγκριση των Μεγάλων Δυνάmicroεων Ωστόσο το πρώτο διάστηmicroα της αρmicroοστείας υπήρξε δηmicroιουργικό ιδιαίτερα όσον αφορά τη διοι-κητική οργάνωση τη δηmicroόσια τάξη την εργασία των κατοίκων και την εκπαίδευση Η συνεργασία της κυβέρνησης microε τον πρίγκιπα Γεώργιο που είχε την εκτίmicroηση και την αγάπη του κρητικού λαού υπήρξε ιδιαίτερα εποικοδοmicroητική

ΝοmicroοθεσίαΤο κρητικό δίκαιο είναι ένα πολυσύνθετο σύνολο Λόγω της πολυκύmicroαντης ιστορίας της Κρήτης η οποία χαρακτηρίζεται από πολλές περιόδους ξενικής κατοχής το κρη-τικό δίκαιο υπέστη αλλεπάλληλες επιρροές ανατροπές ρήξεις και ανανεώσεις Στο δικαιικό πλαίσιο που άφησε ο microινωικός πολιτισmicroός υπήρξαν αλλαγές και επιδράσεις από τις περιόδους κατακτήσεων από Αχαιούς Δωριείς από την Ελληνιστική περίοδο κλπ Στη συνέχεια επεmicroβάσεις από τη ρωmicroαιοκρατία την περίοδο του Βυζαντίου την κατάκτηση των Αράβων των Γενοβέζων των Ενετών και των Τούρκων συνέβαλαν στη διαmicroόρφωση της δικαιικής φυσιογνωmicroίας του νησιού Στους νεότερους χρόνους υπήρξαν οι επιρροές από το δικαιικό σύστηmicroα της Ελλάδας την περίοδο 1821-1830 αλλά και από την επανάσταση του 1866 την οποία ακολούθησε το καθεστώς ηmicroιαυ-

Μία από τις σηmicroαντικότερες πολιτικές φυσιογνωmicroίες της

τονοmicroίας microε την εισαγωγή του Οργανικού ΝόmicroουΤην εποχή της Κρητικής Πολιτείας (1898-1913) το δίκαιο διέρχεται φάση ανάπτυξης ενός αυθύπαρκτου κρητικού δικαίου microε ενδιαφέροντα και πρωτοποριακά σε σχέση microε την υπόλοιπη Ελλάδα στοιχεία Σε σύντοmicroο διάστηmicroα ο Γεώργιος ανέθεσε σε επιτροπή από 16 microέλη (12 χριστια-νούς και 4 microουσουλmicroάνους) microε πρόεδρο τον Ιωάννη Σφακιανάκη τη σύνταξη σχεδίου συντάγmicroατος που θα ενέκρινε η Κρητική Συνέλευση Η τελευταία συγκροτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 1899 ενώ ταυτόχρονα προκηρύχτηκαν για τις 24 του ίδιου microήνα εκλογές των πληρεξουσίων Η Συνέλευση microε πρόεδρο τον Ιωάννη Σφακιανάκη ψήφισε το Σύνταγmicroα της Κρητικής Πολιτείας Την 1η Οκτωβρίου 1902 ο ύπατος αρmicroοστής εξέδωσε διάταγmicroα microε το οποίο συστήθηκε νοmicroοπαρασκευαστική επιτροπή υπό την προεδρία του συmicroβούλου Παιδείας και Δικαιο-σύνης Αντωνίου Βορεάδου Στις 3 Οκτωβρίου 1902 η επιτροπή ανέθεσε την επεξερ-γασία νοmicroοσχεδίου του Αστικού Κώδικα στον δικαστικό σύmicroβουλο Ιωάννη Σκαλτσούνη

Μετά την επικύρωσή του από τον ύπατο αρmicroοστή και την έγκρισή του microε ελάχιστες microεταβολές από τις Μεγάλες Δυνάmicroεις το σύνταγmicroα δηmicroοσιεύτηκε στις 16 Απριλίου του 1899 στην laquoΕφηmicroερίδα της Κυβερνήσεωςraquo laquoΚυρούντες το υπο της Συνελεύσεως των Κρητών ψηφισθέν Σύνταγmicroα της Κρητικής Πολιτείας διατάσσοmicroεν την δια της Επισήmicroου Εφηmicroερίδος δηmicroοσίευσιν αυτού ως έπεταιraquo Βάση του κρητικού συντάγmicroατος αποτέ-λεσε το ελληνικό Σύνταγmicroα του 1864 ο οργανικός χάρτης της Ανατολικής Ρωmicroυλίας και εν microέρει το σερβικό σύνταγmicroα Το σύνταγmicroα διατυπώθηκε microε πνεύmicroα συντηρητικό που αντανακλούσε το ειδικό καθεστώς υπό το οποίο βρισκόταν η Μεγαλόνησος Οι ειση-γητές του πίστευαν ότι microε την ενίσχυση της κεντρικής εξουσίας το πολιτικό σύστηmicroα θα ανταποκριθεί καλύτερα στις έκτακτες ανάγκες microιας χρονικά σύντοmicroης microεταβατικής περιόδου Από τους βασικούς εισηγητές των laquoσυγκεντρωτικώνraquo διατάξεων υπήρξε ο Ελευθέριος Βενιζέλος Το σύνταγmicroα περιλάmicroβανε 114 άρθρα που κατανέmicroονταν σε δέκα κεφάλαια Ήταν ένα τυπικό microοναρχικό σύνταγmicroα που συγκέντρωνε όλες τις εξουσίες στα χέρια του ηγεmicroόνα και έδινε λίγα περιθώρια να ασκήσουν ουσιαστική εξουσία η Βουλή και ο λαός

Το πρώτο κεφάλαιο (άρθρα 1-27) περιείχε τις διατάξεις για την αυτονοmicroία της πολιτείας το αναπαλλοτρίωτο του εδάφους της την οργάνωση της χωροφυλακής και πολιτοφυλα-κής την αναγνώριση της ελληνικής ως επίσηmicroης γλώσσας της πολιτείας την ιθαγένεια η οποία απονέmicroεται και laquoεις τους microετασχόντας των περι ελευθερίας αγώνων της Κρήτης και εις τους παρασχόντας microεγάλας και εξαιρέτους υπηρεσίας προς τον τόπονraquo τη φορο-λογική ισότητα την ελευθερία της θρησκείας της εργασίας της περιουσίας του λόγου και της σκέψης την εξασφάλιση του απαραβίαστου της αλληλογραφίας το δικαίωmicroα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι και τέλος τη χορήγηση προηγούmicroενης άδειας για την έκδοση εφηmicroερίδας Το δεύτερο κεφάλαιο (άρθρα 28-36) καθιέρωνε το πολιτικά ανεύθυνο και απαραβίαστο του ηγεmicroόνα την απαρίθmicroηση των δικαιωmicroάτων του για τον διορισmicroό των υπαλλήλων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των microουφτήδων και καδήδων την εγκαθίδρυση του microητρο-πολίτη και των επισκόπων την κύρωση των νόmicroων που ψηφίζονται από τη Βουλή τη σύγκληση ή διάλυση της Βουλής την αναβολή την παράταση και τη διακοπή των εργασιών της το δικαίωmicroα χορήγησης χάρης και παροχής αmicroνηστίας Το τρίτο κεφάλαιο (άρθρα 37-65) περιείχε τις ρυθmicroίσεις για την ανάδειξη και τη λει-τουργία της Βουλής Προσδιόριζε τα καθήκοντα τα δικαιώmicroατα και το ασυmicroβίβαστο των βουλευτών (microε τα καθήκοντα του έmicromicroισθου δηmicroοσίου υπαλλήλου του αντιπροσώπου ξένου κράτους των θρησκευτικών λειτουργών και των στρατιωτικών εν γένει) την εκλογή των αιρετών microελών microε το σύστηmicroα της ενιαίας ψήφου το οποίο (σύστηmicroα) microπορούσε να microεταβληθεί και τον διορισmicroό δέκα microη αιρετών microελών από τον ηγεmicroόνα Οι βουλευτές εκλέγονταν κάθε δύο χρόνια η δε Βουλή βρισκόταν σε σύνοδο άπαξ κατά τη διάρκεια της διετίας Παρεχόταν όmicroως η δυνατότητα στον ηγεmicroόνα να καλέσει αυτήν σε έκτακτη σύνοδο Το τέταρτο κεφάλαιο (άρθρα 65-87) αφορούσε τους συmicroβούλους του ηγεmicroόνα και περι-λάmicroβανε τις πράξεις για τις οποίες microπορούσαν να κατηγορηθούν από τη Βουλή ενώπιον του ειδικού δικαστηρίου Το πέmicroπτο κεφάλαιο (άρθρα 88-92) αναφερόταν στη δικαστική εξουσία και προέβλεπε τη σύσταση συmicroβουλίου της δικαιοσύνης Χωρίς απόφαση του συmicroβουλίου κανείς δικα-στής ή εισαγγελέας δεν microπορούσε να παυτεί προσωρινά ή διαρκώς κανείς δεν microπορούσε να διοριστεί ή να προαχθεί χωρίς πρόταση ούτε να microετατεθεί χωρίς γνωmicroοδότηση

(ο οποίος microάλιστα ήρθε σε αντίθεση microε τον Ελευθέριο Βενιζέλο επειδή ο τελευταίος ήθελε τη microεταφορά στην Κρήτη του Γερmicroανικού Κώδικα ενώ ο Σκαλτσούνης ήθελε προσαρmicroογή στην Κρήτη στοιχείων του Γαλλικού και του Ιταλικού Κώδικα) και στον νοmicroικό σύmicroβουλο Στάmicroο Παπαφράγκο Την επεξεργασία νοmicroοσχεδίου Πολιτικής Δικο-νοmicroίας ανέθεσε στον πρόεδρο εφετών Σ Τσαγγρή στον εφέτη Πέτρο Φούmicroη και στον δικηγόρο Γεώργιο Πλουmicroίδη την επεξεργασία νοmicroοσχεδίου Ποινικής Δικονοmicroίας στον εισαγγελέα εφετών Αναστάσιο Τσέλο στον εφέτη Βασίλειο Ταmicroπακόπουλο και στον δικηγόρο Χρίστο Πολογεώργη Τα νοmicroοσχέδια ψηφίστηκαν λίγους microήνες microετά στις 17 Ιουνίου 1903 Η ύπαρξη και microόνο ολοκληρωmicroένου Αστικού Κώδικα και Κώδικα Πολιτικής Δικονοmicroίας

Το έκτο κεφάλαιο (άρθρα 93 και 94) αφορούσε τους δηmicroοσίους υπαλλήλους Το έβδοmicroο κεφάλαιο (άρθρο 95) τη διοίκηση των νοmicroών και των δήmicroων Το όγδοο κεφάλαιο (άρθρα 96-99) τις περιπτώσεις κήρυξης στρατιωτικού νόmicroουΤο ένατο κεφάλαιο (άρθρα 100-106) την αναθεώρηση των διατάξεων του συντάγmicroα-τος Το δέκατο κεφάλαιο (άρθρα 107-114) περιείχε τις microεταβατικές διατάξεις

Στο ίδιο φύλλο της εφηmicroερίδας της Κρητικής Πολιτείας όπου δηmicroοσιεύθηκε το σύνταγmicroα δηmicroοσιεύθηκε και το διάταγmicroα βάσει του οποίου ο αρmicroοστής ασκούσε την αρmicroοδιότητα παροχής αmicroνηστίας laquoΗΜΕΙΣ ΠΡΙΓΚΗΨ ΓΕΩΡΓΙΟΣ της ΕΛΛΑΔΟΣΎπατος Αρmicroοστής εν Κρήτη Έχοντες υπόψη το υπrsquo αριθ 26 πρακτικόν δηmicroοσίας συνεδριάσεως της Συνελεύσεως των Κρητών Αποφασίζοmicroεν και ΔιατάσσοmicroενΕπικυρούmicroεν την κατά την συνεδρίαν της 15 Απριλίου 1899 ληφθείσαν απόφασιν υπό της Συνελεύσεως των Κρητών έχουσαν ως έπεταιΠαρέχεται εις την Α Β Υψηλότητα τον Ύπατον Αρmicroοστήν το δικαίωmicroα να χορηγήση αmicroνηστείαν εις όσα κρίνη χρήσιmicroον εκ των αδικηmicroάτων microεταξύ ετεροθρήσκων των διαπραχθέντων από της 16 Σεπτεmicroβρίου 1896 microέχρι της 9 Δεκεmicroβρίου 1898raquo

αποτελεί ένα πολύ θετικό στοιχείο για το δικαιικό σύστηmicroα της Κρήτης Για την αντι-microετώπιση παρόmicroοιων θεmicroάτων στην Ελλάδα οι δικαστές κατέφευγαν στις διατάξεις της Βυζαντινής εποχής ή σε Ρωmicroαίους νοmicroικούς Τα δικαιικά συστήmicroατα παρακολουθούν τις κοινωνικές και τις πολιτικές εξελίξεις της εποχής τους Η σύνταξη των κωδίκων της Κρήτης έγινε το 1904 εποχή κατά την οποία το συγκεκριmicroένο αστικό κοινωνικό σύστηmicroα έmicroπαινε microε ορmicroή στο ιστορικό προσκήνιο και είχε στοιχεία φρεσκάδας και προοδευτισmicroού Υπήρξε εποmicroένως microια δηmicroιουργική ενσωmicroάτωση και προσαρmicroογή στοιχείων από τον ευρωπαϊκό δικαιικό πολιτισmicroόΉταν τόσο λειτουργικά και αποτελεσmicroατικά αυτά τα σύνολα διατάξεων και οι κώδικες ώστε ακόmicroα και microετά την ένωση microε την Ελλάδα διατηρήθηκαν σε ισχύ στην Κρήτη Για παράδειγmicroα ο Αστικός Κώδικας της Κρητικής Πολιτείας διατηρήθηκε σε ισχύ microέχρι το 1946 ενώ το ελληνικό δίκαιο δεν διέθετε καν Αστικό Κώδικα microέχρι τότε Η κρητική πολιτική δικονοmicroία διατηρήθηκε σε ισχύ microέχρι το 1968

Πολιτική κρίση και εκτροπή από τη νοmicroιmicroότητα (1901-1905)Ο πρίγκιπας Γεώργιος έγινε δεκτός στην Κρήτη ως ελευθερωτής Οι Κρητικοί πίστευαν ότι είχαν τελειώσει τα βάσανά τους Ωστόσο η πολυπόθητη ένωση microε την Ελλάδα τέθηκε εκείνη την ηmicroέρα εν αmicroφιβόλω Ο λόγος ήταν η θέσπιση της αυτονοmicroίας σε περιβάλλον διεθνούς προτεκτοράτου Αν δεν αποmicroακρυνόταν οι διεθνείς στρατιωτικές δυνάmicroεις η ένωση δεν microπορούσε να πραγmicroατοποιηθεί Την πραγmicroατικότητα αυτή από νωρίς διείδε ο τριανταπεντάχρονος βουλευτής Κυδωνιών Ελευθέριος Βενιζέλος Ο νεαρός πολιτικός από πολύ νωρίς ήρθε σε ρήξη microε τον πρίγκιπα Γεώργιο γιrsquo αυτόν τον λόγο και αναγκάστηκε να υποβάλει την παραίτηση τουΣτις 28 Απριλίου 1899 ο Γεώργιος διόρισε την πρώτη laquoκυβέρνησηraquo του νησιού Οι υπουργοί είχαν τον τίτλο του laquoσυmicroβούλουraquo και ήταν οι ακόλουθοι Ελευθέριος Βενι-ζέλος της Δικαιοσύνης Μανούσος Κούνδουρος των Εσωτερικών Νικόλαος Γιαmicroαλάκης της Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως και των Θρησκευmicroάτων Κωνσταντίνος Φούmicroης των Οικο-νοmicroικών και Χασάν Σκυλιανάκης της Δηmicroοσίας Ασφαλείας Η πρώτη σοβαρή διάσταση απόψεων στη συνεργασία του αρmicroοστή microε τους συmicroβού-λους σηmicroειώθηκε το 1900 Ενόψει της επικείmicroενης συmicroπλήρωσης της πρώτης τριε-τούς εντολής του ο Γεώργιος ανήγγειλε στις Προστάτριες Δυνάmicroεις την πρόθεσή του

Αψίδα στην άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου στο Ηράκλειο το

Στις 9 Δεκεmicroβρίου 1898 διο-ρίστηκε ύπατος αρmicroοστής της

Το πρώτο κεφάλαιο (άρθρα 1-27) περιείχε τις διατάξεις για την αυτονοmicroία της πολιτείας το αναπαλλοτρίωτο του εδάφους της την οργάνωση της χωροφυλακής και πολιτοφυλα-κής την αναγνώριση της ελληνικής ως επίσηmicroης γλώσσας της πολιτείας την ιθαγένεια η οποία απονέmicroεται και laquoεις τους microετασχόντας των περι ελευθερίας αγώνων της Κρήτης και εις τους παρασχόντας microεγάλας και εξαιρέτους υπηρεσίας προς τον τόπονraquo τη φορο-λογική ισότητα την ελευθερία της θρησκείας της εργασίας της περιουσίας του λόγου και της σκέψης την εξασφάλιση του απαραβίαστου της αλληλογραφίας το δικαίωmicroα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι και τέλος τη χορήγηση προηγούmicroενης άδειας για την έκδοση εφηmicroερίδας Το δεύτερο κεφάλαιο (άρθρα 28-36) καθιέρωνε το πολιτικά ανεύθυνο και απαραβίαστο του ηγεmicroόνα την απαρίθmicroηση των δικαιωmicroάτων του για τον διορισmicroό των υπαλλήλων συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και των microουφτήδων και καδήδων την εγκαθίδρυση του microητρο-πολίτη και των επισκόπων την κύρωση των νόmicroων που ψηφίζονται από τη Βουλή τη σύγκληση ή διάλυση της Βουλής την αναβολή την παράταση και τη διακοπή των εργασιών της το δικαίωmicroα χορήγησης χάρης και παροχής αmicroνηστίας Το τρίτο κεφάλαιο (άρθρα 37-65) περιείχε τις ρυθmicroίσεις για την ανάδειξη και τη λει-τουργία της Βουλής Προσδιόριζε τα καθήκοντα τα δικαιώmicroατα και το ασυmicroβίβαστο των βουλευτών (microε τα καθήκοντα του έmicromicroισθου δηmicroοσίου υπαλλήλου του αντιπροσώπου ξένου κράτους των θρησκευτικών λειτουργών και των στρατιωτικών εν γένει) την εκλογή των αιρετών microελών microε το σύστηmicroα της ενιαίας ψήφου το οποίο (σύστηmicroα) microπορούσε να microεταβληθεί και τον διορισmicroό δέκα microη αιρετών microελών από τον ηγεmicroόνα Οι βουλευτές εκλέγονταν κάθε δύο χρόνια η δε Βουλή βρισκόταν σε σύνοδο άπαξ κατά τη διάρκεια της διετίας Παρεχόταν όmicroως η δυνατότητα στον ηγεmicroόνα να καλέσει αυτήν σε έκτακτη σύνοδο Το τέταρτο κεφάλαιο (άρθρα 65-87) αφορούσε τους συmicroβούλους του ηγεmicroόνα και περι-λάmicroβανε τις πράξεις για τις οποίες microπορούσαν να κατηγορηθούν από τη Βουλή ενώπιον του ειδικού δικαστηρίου Το πέmicroπτο κεφάλαιο (άρθρα 88-92) αναφερόταν στη δικαστική εξουσία και προέβλεπε τη σύσταση συmicroβουλίου της δικαιοσύνης Χωρίς απόφαση του συmicroβουλίου κανείς δικα-στής ή εισαγγελέας δεν microπορούσε να παυτεί προσωρινά ή διαρκώς κανείς δεν microπορούσε να διοριστεί ή να προαχθεί χωρίς πρόταση ούτε να microετατεθεί χωρίς γνωmicroοδότηση

(ο οποίος microάλιστα ήρθε σε αντίθεση microε τον Ελευθέριο Βενιζέλο επειδή ο τελευταίος ήθελε τη microεταφορά στην Κρήτη του Γερmicroανικού Κώδικα ενώ ο Σκαλτσούνης ήθελε προσαρmicroογή στην Κρήτη στοιχείων του Γαλλικού και του Ιταλικού Κώδικα) και στον νοmicroικό σύmicroβουλο Στάmicroο Παπαφράγκο Την επεξεργασία νοmicroοσχεδίου Πολιτικής Δικο-νοmicroίας ανέθεσε στον πρόεδρο εφετών Σ Τσαγγρή στον εφέτη Πέτρο Φούmicroη και στον δικηγόρο Γεώργιο Πλουmicroίδη την επεξεργασία νοmicroοσχεδίου Ποινικής Δικονοmicroίας στον εισαγγελέα εφετών Αναστάσιο Τσέλο στον εφέτη Βασίλειο Ταmicroπακόπουλο και στον δικηγόρο Χρίστο Πολογεώργη Τα νοmicroοσχέδια ψηφίστηκαν λίγους microήνες microετά στις 17 Ιουνίου 1903 Η ύπαρξη και microόνο ολοκληρωmicroένου Αστικού Κώδικα και Κώδικα Πολιτικής Δικονοmicroίας

Το έκτο κεφάλαιο (άρθρα 93 και 94) αφορούσε τους δηmicroοσίους υπαλλήλους Το έβδοmicroο κεφάλαιο (άρθρο 95) τη διοίκηση των νοmicroών και των δήmicroων Το όγδοο κεφάλαιο (άρθρα 96-99) τις περιπτώσεις κήρυξης στρατιωτικού νόmicroουΤο ένατο κεφάλαιο (άρθρα 100-106) την αναθεώρηση των διατάξεων του συντάγmicroα-τος Το δέκατο κεφάλαιο (άρθρα 107-114) περιείχε τις microεταβατικές διατάξεις

Στο ίδιο φύλλο της εφηmicroερίδας της Κρητικής Πολιτείας όπου δηmicroοσιεύθηκε το σύνταγmicroα δηmicroοσιεύθηκε και το διάταγmicroα βάσει του οποίου ο αρmicroοστής ασκούσε την αρmicroοδιότητα παροχής αmicroνηστίας laquoΗΜΕΙΣ ΠΡΙΓΚΗΨ ΓΕΩΡΓΙΟΣ της ΕΛΛΑΔΟΣΎπατος Αρmicroοστής εν Κρήτη Έχοντες υπόψη το υπrsquo αριθ 26 πρακτικόν δηmicroοσίας συνεδριάσεως της Συνελεύσεως των Κρητών Αποφασίζοmicroεν και ΔιατάσσοmicroενΕπικυρούmicroεν την κατά την συνεδρίαν της 15 Απριλίου 1899 ληφθείσαν απόφασιν υπό της Συνελεύσεως των Κρητών έχουσαν ως έπεταιΠαρέχεται εις την Α Β Υψηλότητα τον Ύπατον Αρmicroοστήν το δικαίωmicroα να χορηγήση αmicroνηστείαν εις όσα κρίνη χρήσιmicroον εκ των αδικηmicroάτων microεταξύ ετεροθρήσκων των διαπραχθέντων από της 16 Σεπτεmicroβρίου 1896 microέχρι της 9 Δεκεmicroβρίου 1898raquo

αποτελεί ένα πολύ θετικό στοιχείο για το δικαιικό σύστηmicroα της Κρήτης Για την αντι-microετώπιση παρόmicroοιων θεmicroάτων στην Ελλάδα οι δικαστές κατέφευγαν στις διατάξεις της Βυζαντινής εποχής ή σε Ρωmicroαίους νοmicroικούς Τα δικαιικά συστήmicroατα παρακολουθούν τις κοινωνικές και τις πολιτικές εξελίξεις της εποχής τους Η σύνταξη των κωδίκων της Κρήτης έγινε το 1904 εποχή κατά την οποία το συγκεκριmicroένο αστικό κοινωνικό σύστηmicroα έmicroπαινε microε ορmicroή στο ιστορικό προσκήνιο και είχε στοιχεία φρεσκάδας και προοδευτισmicroού Υπήρξε εποmicroένως microια δηmicroιουργική ενσωmicroάτωση και προσαρmicroογή στοιχείων από τον ευρωπαϊκό δικαιικό πολιτισmicroόΉταν τόσο λειτουργικά και αποτελεσmicroατικά αυτά τα σύνολα διατάξεων και οι κώδικες ώστε ακόmicroα και microετά την ένωση microε την Ελλάδα διατηρήθηκαν σε ισχύ στην Κρήτη Για παράδειγmicroα ο Αστικός Κώδικας της Κρητικής Πολιτείας διατηρήθηκε σε ισχύ microέχρι το 1946 ενώ το ελληνικό δίκαιο δεν διέθετε καν Αστικό Κώδικα microέχρι τότε Η κρητική πολιτική δικονοmicroία διατηρήθηκε σε ισχύ microέχρι το 1968

Πολιτική κρίση και εκτροπή από τη νοmicroιmicroότητα (1901-1905)Ο πρίγκιπας Γεώργιος έγινε δεκτός στην Κρήτη ως ελευθερωτής Οι Κρητικοί πίστευαν ότι είχαν τελειώσει τα βάσανά τους Ωστόσο η πολυπόθητη ένωση microε την Ελλάδα τέθηκε εκείνη την ηmicroέρα εν αmicroφιβόλω Ο λόγος ήταν η θέσπιση της αυτονοmicroίας σε περιβάλλον διεθνούς προτεκτοράτου Αν δεν αποmicroακρυνόταν οι διεθνείς στρατιωτικές δυνάmicroεις η ένωση δεν microπορούσε να πραγmicroατοποιηθεί Την πραγmicroατικότητα αυτή από νωρίς διείδε ο τριανταπεντάχρονος βουλευτής Κυδωνιών Ελευθέριος Βενιζέλος Ο νεαρός πολιτικός από πολύ νωρίς ήρθε σε ρήξη microε τον πρίγκιπα Γεώργιο γιrsquo αυτόν τον λόγο και αναγκάστηκε να υποβάλει την παραίτηση τουΣτις 28 Απριλίου 1899 ο Γεώργιος διόρισε την πρώτη laquoκυβέρνησηraquo του νησιού Οι υπουργοί είχαν τον τίτλο του laquoσυmicroβούλουraquo και ήταν οι ακόλουθοι Ελευθέριος Βενι-ζέλος της Δικαιοσύνης Μανούσος Κούνδουρος των Εσωτερικών Νικόλαος Γιαmicroαλάκης της Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως και των Θρησκευmicroάτων Κωνσταντίνος Φούmicroης των Οικο-νοmicroικών και Χασάν Σκυλιανάκης της Δηmicroοσίας Ασφαλείας Η πρώτη σοβαρή διάσταση απόψεων στη συνεργασία του αρmicroοστή microε τους συmicroβού-λους σηmicroειώθηκε το 1900 Ενόψει της επικείmicroενης συmicroπλήρωσης της πρώτης τριε-τούς εντολής του ο Γεώργιος ανήγγειλε στις Προστάτριες Δυνάmicroεις την πρόθεσή του

Αψίδα στην άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου στο Ηράκλειο το

Στις 9 Δεκεmicroβρίου 1898 διο-ρίστηκε ύπατος αρmicroοστής της

(ο οποίος microάλιστα ήρθε σε αντίθεση microε τον Ελευθέριο Βενιζέλο επειδή ο τελευταίος ήθελε τη microεταφορά στην Κρήτη του Γερmicroανικού Κώδικα ενώ ο Σκαλτσούνης ήθελε προσαρmicroογή στην Κρήτη στοιχείων του Γαλλικού και του Ιταλικού Κώδικα) και στον νοmicroικό σύmicroβουλο Στάmicroο Παπαφράγκο Την επεξεργασία νοmicroοσχεδίου Πολιτικής Δικο-νοmicroίας ανέθεσε στον πρόεδρο εφετών Σ Τσαγγρή στον εφέτη Πέτρο Φούmicroη και στον δικηγόρο Γεώργιο Πλουmicroίδη την επεξεργασία νοmicroοσχεδίου Ποινικής Δικονοmicroίας στον εισαγγελέα εφετών Αναστάσιο Τσέλο στον εφέτη Βασίλειο Ταmicroπακόπουλο και στον δικηγόρο Χρίστο Πολογεώργη Τα νοmicroοσχέδια ψηφίστηκαν λίγους microήνες microετά στις 17 Ιουνίου 1903 Η ύπαρξη και microόνο ολοκληρωmicroένου Αστικού Κώδικα και Κώδικα Πολιτικής Δικονοmicroίας

Το έκτο κεφάλαιο (άρθρα 93 και 94) αφορούσε τους δηmicroοσίους υπαλλήλους Το έβδοmicroο κεφάλαιο (άρθρο 95) τη διοίκηση των νοmicroών και των δήmicroων Το όγδοο κεφάλαιο (άρθρα 96-99) τις περιπτώσεις κήρυξης στρατιωτικού νόmicroουΤο ένατο κεφάλαιο (άρθρα 100-106) την αναθεώρηση των διατάξεων του συντάγmicroα-τος Το δέκατο κεφάλαιο (άρθρα 107-114) περιείχε τις microεταβατικές διατάξεις

Στο ίδιο φύλλο της εφηmicroερίδας της Κρητικής Πολιτείας όπου δηmicroοσιεύθηκε το σύνταγmicroα δηmicroοσιεύθηκε και το διάταγmicroα βάσει του οποίου ο αρmicroοστής ασκούσε την αρmicroοδιότητα παροχής αmicroνηστίας laquoΗΜΕΙΣ ΠΡΙΓΚΗΨ ΓΕΩΡΓΙΟΣ της ΕΛΛΑΔΟΣΎπατος Αρmicroοστής εν Κρήτη Έχοντες υπόψη το υπrsquo αριθ 26 πρακτικόν δηmicroοσίας συνεδριάσεως της Συνελεύσεως των Κρητών Αποφασίζοmicroεν και ΔιατάσσοmicroενΕπικυρούmicroεν την κατά την συνεδρίαν της 15 Απριλίου 1899 ληφθείσαν απόφασιν υπό της Συνελεύσεως των Κρητών έχουσαν ως έπεταιΠαρέχεται εις την Α Β Υψηλότητα τον Ύπατον Αρmicroοστήν το δικαίωmicroα να χορηγήση αmicroνηστείαν εις όσα κρίνη χρήσιmicroον εκ των αδικηmicroάτων microεταξύ ετεροθρήσκων των διαπραχθέντων από της 16 Σεπτεmicroβρίου 1896 microέχρι της 9 Δεκεmicroβρίου 1898raquo

αποτελεί ένα πολύ θετικό στοιχείο για το δικαιικό σύστηmicroα της Κρήτης Για την αντι-microετώπιση παρόmicroοιων θεmicroάτων στην Ελλάδα οι δικαστές κατέφευγαν στις διατάξεις της Βυζαντινής εποχής ή σε Ρωmicroαίους νοmicroικούς Τα δικαιικά συστήmicroατα παρακολουθούν τις κοινωνικές και τις πολιτικές εξελίξεις της εποχής τους Η σύνταξη των κωδίκων της Κρήτης έγινε το 1904 εποχή κατά την οποία το συγκεκριmicroένο αστικό κοινωνικό σύστηmicroα έmicroπαινε microε ορmicroή στο ιστορικό προσκήνιο και είχε στοιχεία φρεσκάδας και προοδευτισmicroού Υπήρξε εποmicroένως microια δηmicroιουργική ενσωmicroάτωση και προσαρmicroογή στοιχείων από τον ευρωπαϊκό δικαιικό πολιτισmicroόΉταν τόσο λειτουργικά και αποτελεσmicroατικά αυτά τα σύνολα διατάξεων και οι κώδικες ώστε ακόmicroα και microετά την ένωση microε την Ελλάδα διατηρήθηκαν σε ισχύ στην Κρήτη Για παράδειγmicroα ο Αστικός Κώδικας της Κρητικής Πολιτείας διατηρήθηκε σε ισχύ microέχρι το 1946 ενώ το ελληνικό δίκαιο δεν διέθετε καν Αστικό Κώδικα microέχρι τότε Η κρητική πολιτική δικονοmicroία διατηρήθηκε σε ισχύ microέχρι το 1968

Πολιτική κρίση και εκτροπή από τη νοmicroιmicroότητα (1901-1905)Ο πρίγκιπας Γεώργιος έγινε δεκτός στην Κρήτη ως ελευθερωτής Οι Κρητικοί πίστευαν ότι είχαν τελειώσει τα βάσανά τους Ωστόσο η πολυπόθητη ένωση microε την Ελλάδα τέθηκε εκείνη την ηmicroέρα εν αmicroφιβόλω Ο λόγος ήταν η θέσπιση της αυτονοmicroίας σε περιβάλλον διεθνούς προτεκτοράτου Αν δεν αποmicroακρυνόταν οι διεθνείς στρατιωτικές δυνάmicroεις η ένωση δεν microπορούσε να πραγmicroατοποιηθεί Την πραγmicroατικότητα αυτή από νωρίς διείδε ο τριανταπεντάχρονος βουλευτής Κυδωνιών Ελευθέριος Βενιζέλος Ο νεαρός πολιτικός από πολύ νωρίς ήρθε σε ρήξη microε τον πρίγκιπα Γεώργιο γιrsquo αυτόν τον λόγο και αναγκάστηκε να υποβάλει την παραίτηση τουΣτις 28 Απριλίου 1899 ο Γεώργιος διόρισε την πρώτη laquoκυβέρνησηraquo του νησιού Οι υπουργοί είχαν τον τίτλο του laquoσυmicroβούλουraquo και ήταν οι ακόλουθοι Ελευθέριος Βενι-ζέλος της Δικαιοσύνης Μανούσος Κούνδουρος των Εσωτερικών Νικόλαος Γιαmicroαλάκης της Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως και των Θρησκευmicroάτων Κωνσταντίνος Φούmicroης των Οικο-νοmicroικών και Χασάν Σκυλιανάκης της Δηmicroοσίας Ασφαλείας Η πρώτη σοβαρή διάσταση απόψεων στη συνεργασία του αρmicroοστή microε τους συmicroβού-λους σηmicroειώθηκε το 1900 Ενόψει της επικείmicroενης συmicroπλήρωσης της πρώτης τριε-τούς εντολής του ο Γεώργιος ανήγγειλε στις Προστάτριες Δυνάmicroεις την πρόθεσή του

Αψίδα στην άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου στο Ηράκλειο το

Στις 9 Δεκεmicroβρίου 1898 διο-ρίστηκε ύπατος αρmicroοστής της

αποτελεί ένα πολύ θετικό στοιχείο για το δικαιικό σύστηmicroα της Κρήτης Για την αντι-microετώπιση παρόmicroοιων θεmicroάτων στην Ελλάδα οι δικαστές κατέφευγαν στις διατάξεις της Βυζαντινής εποχής ή σε Ρωmicroαίους νοmicroικούς Τα δικαιικά συστήmicroατα παρακολουθούν τις κοινωνικές και τις πολιτικές εξελίξεις της εποχής τους Η σύνταξη των κωδίκων της Κρήτης έγινε το 1904 εποχή κατά την οποία το συγκεκριmicroένο αστικό κοινωνικό σύστηmicroα έmicroπαινε microε ορmicroή στο ιστορικό προσκήνιο και είχε στοιχεία φρεσκάδας και προοδευτισmicroού Υπήρξε εποmicroένως microια δηmicroιουργική ενσωmicroάτωση και προσαρmicroογή στοιχείων από τον ευρωπαϊκό δικαιικό πολιτισmicroόΉταν τόσο λειτουργικά και αποτελεσmicroατικά αυτά τα σύνολα διατάξεων και οι κώδικες ώστε ακόmicroα και microετά την ένωση microε την Ελλάδα διατηρήθηκαν σε ισχύ στην Κρήτη Για παράδειγmicroα ο Αστικός Κώδικας της Κρητικής Πολιτείας διατηρήθηκε σε ισχύ microέχρι το 1946 ενώ το ελληνικό δίκαιο δεν διέθετε καν Αστικό Κώδικα microέχρι τότε Η κρητική πολιτική δικονοmicroία διατηρήθηκε σε ισχύ microέχρι το 1968

Πολιτική κρίση και εκτροπή από τη νοmicroιmicroότητα (1901-1905)Ο πρίγκιπας Γεώργιος έγινε δεκτός στην Κρήτη ως ελευθερωτής Οι Κρητικοί πίστευαν ότι είχαν τελειώσει τα βάσανά τους Ωστόσο η πολυπόθητη ένωση microε την Ελλάδα τέθηκε εκείνη την ηmicroέρα εν αmicroφιβόλω Ο λόγος ήταν η θέσπιση της αυτονοmicroίας σε περιβάλλον διεθνούς προτεκτοράτου Αν δεν αποmicroακρυνόταν οι διεθνείς στρατιωτικές δυνάmicroεις η ένωση δεν microπορούσε να πραγmicroατοποιηθεί Την πραγmicroατικότητα αυτή από νωρίς διείδε ο τριανταπεντάχρονος βουλευτής Κυδωνιών Ελευθέριος Βενιζέλος Ο νεαρός πολιτικός από πολύ νωρίς ήρθε σε ρήξη microε τον πρίγκιπα Γεώργιο γιrsquo αυτόν τον λόγο και αναγκάστηκε να υποβάλει την παραίτηση τουΣτις 28 Απριλίου 1899 ο Γεώργιος διόρισε την πρώτη laquoκυβέρνησηraquo του νησιού Οι υπουργοί είχαν τον τίτλο του laquoσυmicroβούλουraquo και ήταν οι ακόλουθοι Ελευθέριος Βενι-ζέλος της Δικαιοσύνης Μανούσος Κούνδουρος των Εσωτερικών Νικόλαος Γιαmicroαλάκης της Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως και των Θρησκευmicroάτων Κωνσταντίνος Φούmicroης των Οικο-νοmicroικών και Χασάν Σκυλιανάκης της Δηmicroοσίας Ασφαλείας Η πρώτη σοβαρή διάσταση απόψεων στη συνεργασία του αρmicroοστή microε τους συmicroβού-λους σηmicroειώθηκε το 1900 Ενόψει της επικείmicroενης συmicroπλήρωσης της πρώτης τριε-τούς εντολής του ο Γεώργιος ανήγγειλε στις Προστάτριες Δυνάmicroεις την πρόθεσή του

Αψίδα στην άφιξη του πρίγκιπα Γεωργίου στο Ηράκλειο το

Στις 9 Δεκεmicroβρίου 1898 διο-ρίστηκε ύπατος αρmicroοστής της

να επισκεφθεί τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και να συναντηθεί microε τους Ευρωπαίους αρχηγούς των κρατών Ο πρίγκιπας διατηρούσε την ελπίδα ότι η συmicroπαράσταση των ευρωπαϊκών βασιλικών Αυλών microε τις οποίες η ελληνική δυναστεία διατηρούσε στε-νούς συγγενικούς δεσmicroούς θα microπορούσε να ανοίξει τον δρόmicroο για την επίλυση του εθνικού ζητήmicroατος Παράλληλα ανακοίνωσε τον σκοπό του ταξιδιού του στον κρητικό λαό Ο Βενιζέλος δυσαρεστήθηκε από τη στάση του ηγεmicroόνα αφενός γιατί η ανακοίνωση έγινε χωρίς να ενηmicroερωθεί προηγουmicroένως το Συmicroβούλιο των Υπουργών αφετέρου γιατί θεώρησε ότι microε αυτήν δίνονταν ελπίδες στον λαό οι οποίες κατά πάσα πιθανό-τητα θα έmicroεναν ανεκπλήρωτες Γινόταν έτσι ανακίνηση ενός θέmicroατος τόσο ευαίσθη-του σε ακατάλληλη ώρα Ο Βενιζέλος πίστευε ότι η άmicroεση επίτευξη της ένωσης microε τις δεδοmicroένες συνθήκες ήταν αδύνατη Η παράταση του καθεστώτος της αρmicroοστείας στην αρχική του microορφή κρατούσε το νησί υποχείριο της διεθνούς εξάρτησης και το καθιστούσε έρmicroαιο των αλληλοσυγκρουόmicroενων ευρωπαϊκών συmicroφερόντων Επιπρόσθετα ελλόχευε ο κίνδυνος να διοριστεί στο microέλλον ως ύπατος αρmicroοστής πρόσωπο που δεν θα ανταποκρινό-ταν στις εθνικές απαιτήσεις εφόσον δεν προβλεπόταν εκλογή microε λαϊκή ψηφοφορία Έπρεπε εποmicroένως να επιτευχθεί η ένωση σταδιακά microε πρώτο βήmicroα την αποmicroάκρυνση του Γεωργίου και την εκλογή του αρmicroοστή από τον λαό σύmicroφωνα microε τις υποσχέσεις των Δυνάmicroεων και τις προβλέψεις του κρητικού Συντάγmicroατος για πραγmicroάτωση της αυτονοmicroίας Η παρουσία του διεθνούς στρατού και η διοίκηση του νησιού από τον laquoεντολοδόχοraquo των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων αποτελούσαν ανασταλτικό παράγοντα στην ευνοϊκή εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος Δεύτερο βήmicroα θα αποτελούσε εποmicroένως η επιδί-ωξη της αποχώρησης των στρατευmicroάτων των Δυνάmicroεων από το νησί Παράλληλα θα έπρεπε να επιδιωχθεί η οργάνωση ισχυρής πολιτοφυλακής από Έλληνες αξιωmicroατικούς ώστε να προετοιmicroαστεί το έδαφος για δυναmicroική διεκδίκηση της ένωσης στην κατάλ-ληλη στιγmicroή από τον κρητικό λαό Το καλοκαίρι του 1900 ως σύmicroβουλος της Δικαιοσύνης ο Ελ Βενιζέλος είχε ήδη εισηγηθεί εmicroπιστευτικά στον ύπατο αρmicroοστή και στον Ανδρέα Παπαδιαmicroαντόπουλο γραmicromicroατέα και σύmicroβουλο του πρίγκιπα τις απόψεις του για τη microεθόδευση της εξέλι-

Η φυσιογνωmicroία του Ελευθέριου Βενιζέλου απεικονίζεται σε έργα

ξης προς την ενωτική λύση Ο Γεώργιος τότε είχε αρνηθεί να τις αποδεχτεί

Ρήξη του Ελευθέριου Βενιζέλου microε τον ύπατο αρmicroοστήΆκαρπη υπήρξε η επίσκεψη του πρίγκιπα Γεωργίου στις πρωτεύουσες της Βρετανίας της Γαλλίας της Ρωσίας και της Ιταλίας Η ευρωπαϊκή άρνηση στις εισηγήσεις του ύπα-του αρmicroοστή πήρε και επίσηmicroη microορφή όταν η Πρεσβευτική Συνδιάσκεψη της Ρώmicroης δήλωσε την εmicromicroονή της στο status quo της Κρήτης στις 25 Φεβρουαρίου 1901 Μετά την αποτυχία των πριγκιπικών διαβηmicroάτων στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ο Βενιζέλος επανέφερε ανεπίσηmicroα (χωρίς την παρουσία του ηγεmicroόνα) τις προτάσεις του στο Ηγεmicroονικό Συmicroβούλιο στις 22 Φεβρουαρίου 1901 Η νέα εισήγησή του προσέ-κρουσε στην αρχή (του ύπατου αρmicroοστή και του ελληνικού θρόνου που τον καθοδη-γούσε) ότι η διαχείριση των διπλωmicroατικών θεmicroάτων και ιδιαίτερα του κρητικού ανήκε αποκλειστικά στην αρmicroοδιότητα της βασιλικής οικογένειας η οποία microε το κύρος τους συγγενικούς δεσmicroούς και τις φιλικές σχέσεις της microε τις δυναστείες της Ευρώ-πης microπορούσε να πετύχει περισσότερα από κάθε άλλη διπλωmicroατική δραστηριότητα Από τα microέλη του Υπουργικού Συmicroβουλίου ο Μανούσος Κούνδουρος και ο Νικόλαος Γιαmicroαλάκης φάνηκαν επιφυλακτικοί απέναντι στις προτάσεις του Βενιζέλου Ο Κων-σταντίνος Φούmicroης διατύπωσε τη γνώmicroη ότι θα ήταν καλύτερο να microην υποστηριχθούν

Η Κρητική Πολιτοφυλακή (1907) γυmicroνάζεται από Έλληνες

Παράλληλα έχοντας πλήρη επίγνωση της κρητικής πραγmicroατικότητας από νωρίς συνει-δητοποίησε ο Βενιζέλος ότι ο microόνος τρόπος για να τηρηθεί το Σύνταγmicroα ήταν να το θέλουν και οι ίδιες οι Μεγάλες Δυνάmicroεις Τον Ιανουάριο του 1903 διακήρυττε laquoΤο Κρητικόν ζήτηmicroα είναι πλέον ζήτηmicroα ευρωπαϊκόν εφrsquo όσον δε microάλιστα παρατείνεται η διεθνής κατοχή η κατά τους εθνικούς ηmicroών πόθους οριστική αυτού λύσις θα επέλθη τότε microόνον ότε τα γενικώτερα συmicroφέροντα των microεγάλων Δυνάmicroεων θα ευρίσκωνται εν αρmicroονία προς την πραγmicroατοποίησιν της λύσεως ταύτηςraquo (laquoΚήρυξraquo 24 Ιανουαρίου 1903 Λόγος στο Καστέλλι Κισσάmicroου) Αλλά και αργότερα στα 1906 τόνιζε κατηγορηmicroατικά laquoΕίmicroαι κύριοι βαθύτατα πεπεισmicroένος ότι η ευmicroένεια των Δυνάmicroεων είναι αναγκαίος όρος όχι microόνον της λύσεως του Κρητικού ζητήmicroατος διά της άρσεως της στρατιωτικής κατοχής αλλά και της λύσεως όλων των εθνικών microας ζητηmicroάτωνraquo (Συνεδρίαση της 7ης Οκτωβρίου 1906 της Βrsquo Συντακτικής Συνελεύσεως)

θέσεις αντίθετες προς τη θέληση του πρίγκιπα ο οποίος χειριζόταν τα θέmicroατα της εξωτερικής πολιτικής Στις 6 Μαρτίου ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπέβαλε την παραίτησή του επικαλούmicroενος τη διαφωνία microε τους συναδέλφους του και την αντίθεσή του προς την πολιτική της αρmicroοστείας Ο Γεώργιος αρνήθηκε δύο φορές να δεχτεί την παραίτηση του Βενιζέλου (στις 7 και στις 8 Μαρτίου 1901) Όταν όmicroως δηmicroοσιεύτηκαν σε δύο αθηναϊκές εφη-microερίδες οι απόψεις του Βενιζέλου για το Κρητικό ζήτηmicroα ο ύπατος αρmicroοστής εξέδωσε στις 20 Μαρτίου 1901 διάταγmicroα απόλυσης του συmicroβούλου του επί της Δικαιοσύνης laquoεπειδή όλως αναρmicroοδίως υπεστήριξε και δηmicroοσίως εξέθηκε γνώmicroας επί σπουδαιο-τάτου ζητήmicroατος του τόπου αντιθέτους προς το φρόνηmicroα και την εντολήν Ηmicroώνraquo Ο Γεώργιος σηmicroείωνε σε εmicroπιστευτική επιστολή laquoΕάν παρακαλούσα τον κ Βενιζέλον να υποβάλη την παραίτησιν του θα ήτο τούτο αβρότερον εκ microέρους microου αλλά υπό τας παρούσας συνθήκας θα είναι πολιτικώς σκοπιmicroώτερον να τον απολύσω διότι

Το διάταγmicroα της απόλυσης θορύβησε έντονα τους βενιζελικούς κύκλους Ο φίλος του απολυθέντος συmicroβούλου Δικαιοσύνης επίσκοπος Ρεθύmicroνης και Αυλοποτάmicroου Διονύσιος Καστρινογιαννάκης συνειδητοποιώντας την πολιτική απώλεια για τον τόπο έσπευσε να του εκφράσει τη συmicroπαράστασή του laquoΕλευθέριέ microου ως κεραυνός ενέσκηψε κατrsquo εmicroού και πάντων των φιλούντων σε και των αγαπώντων την Πατρίδα ειλικρινώς η απόλυσις Σου Λυπούmicroαι εκ καρδίας όχι Σε αλλά τον δυστυχή τόπον καθrsquo ου πλήγmicroα φοβερόν είναι η αποmicroάκρυνσις Έχεις αρκούσαν φιλοπατρίαν και εν τη καρδία σου είναι τόσον αγνόν το πυρ της προς το έθνος ηmicroών και την πατρίδα microας αγάπης ώστε δεν αmicroφιβάλλω ότι δεν θα επιτρέψεις να κυριαρχήσωσιν εν σοι σκέψεις και ιδέαι άλλαι παρά εκείναι ας το αληθές το πραγmicroατικόν συmicroφέρον του έθνους και της Κρήτης microας σοι επιβάλλουσιν Ναι διrsquo υψηλόφρονος διαγωγής θrsquo ανυψω-θής και εις σεαυτόν και εις αυτούς εκείνους οίτινες εφαντάσθησαν ότι ηδύναντο να σε ταπεινώσωσι συκοφαντούντες σε Οι άνθρωποι καταρρίπτουσιν ους ο Θεός προώρισεν εις θέσιν υπέροχον Νικά δε πάντοτε ισχυρότερος Ερρωσό microοι Εν Ρεθύmicroνη τη 22 Μαρτίου Μετά πόνου ψυχής και καρδίας ο ασπαζόmicroενος και υπεραγαπών σε αδελφός σου Ρεθύmicroνης και Αυλοποτάmicroου Διονύσιοςraquo

εάν τον παρακαλούσα να παραιτηθή ο τύπος και ο κόσmicroος εις τας Αθήνας θα είπουν υπό το κράτος του σηmicroερινού ερεθισmicroού ότι υφίσταται συνεννόησις δια να microη είπω συmicroπαιγνία microεταξύ Βενιζέλου και εmicroού και ότι ίσως ενδοmicroύχως να εκολακευόmicroην εκ της παραιτήσεως τουraquoΕπιπλέον laquoαρmicroοστειακοί κύκλοιraquo κατηγορούσαν τον Βενιζέλο ότι microε τις ενέργειές του συνετέλεσε στη microαταίωση της λύσης της ένωσης Η εφηmicroερίδα Πατρίς ηmicroιεπίσηmicroο αρmicroοστειακό όργανο δηmicroοσίευσε στις 21 Φεβρουαρίου 1902 τη δήλωση του Έλληνα βασιλιά προς τον διευθυντή της εφηmicroερίδας ότι laquoαι πολιτικαί ιδέαι του κ Βενιζέλου απέβησαν επιβλαβέσταται δια το ζήτηmicroα της Κρήτηςraquo Μετά την απόλυσή του ο Βενιζέλος επέδειξε σύνεση και ρεαλισmicroό Όπως έγραψε στο ιδιαίτερο σηmicroειωmicroατάριό του laquoορθώς εγένετο απόλυσις και όχι αποδοχή παραιτή-σεως διότι αύτη θα εξήγειρε υπονοίας περί συmicroπαιγνίαςraquo Στις εκλογές του Απριλίου του 1901 που είχαν προκηρυχθεί πριν από την απόλυσή του ο Βενιζέλος δεν έλαβε microέρος και επί εννέα microήνες απείχε από κάθε πολιτική δρα-στηριότητα Στις εκλογές επικράτησαν οι φιλοπριγκιπικοί Εξελέγησαν όmicroως και δέκα φίλοι του τέως Συmicroβούλου της Δικαιοσύνης Η εντολή προς τον Γεώργιο ανανεώθηκε για δεύτερη τριετία Βαθmicroιαία όλες οι εξου-σίες άρχισαν να περνούν στον άmicroεσο έλεγχο του ύπατου αρmicroοστή Με νόmicroο της νέας Βουλής περιορίστηκαν οι εξουσίες του Υπουργικού Συmicroβουλίου οι δηmicroοτικοί άρχο-ντες διορίζονταν από τον ίδιο τον πρίγκιπα και αντικαταστάθηκε το καθεστώς των δικαστηρίων microε νέο οργανισmicroό που ευνοούσε τις επεmicroβάσεις του αρmicroοστή Ο Γεώργιος απέκτησε το δικαίωmicroα να διορίζει ο ίδιος δέκα βουλευτές και περιορίστηκαν οι ελευ-θερίες του Τύπου Ο Βενιζέλος επιδίωξε το 1902 αποκατάσταση των σχέσεών του microε τον αρmicroοστή υπο-στηρίζοντας ότι εγκαταλείπει ακόmicroη και το ίδιο το πολιτικό του πρόγραmicromicroα επειδή έκρινε ότι η σύγκρουση laquoδεν ηδύνατο παρά να αποβή εις βλάβην των εθνικών συmicro-φερόντωνraquo Ο πρίγκιπας όmicroως απέκρουσε κάθε προσπάθεια συνδιαλλαγής θεωρώντας κατάλληλη την ευκαιρία για πολιτική εξόντωση του άλλοτε συmicroβούλου του Έτσι αντί να εξοmicroαλύνει τις αντιθέσεις στην πολιτική ζωή της Κρητικής Πολιτείας ενίσχυε την πόλωση βενιζελικών-φιλοπριγκιπικών Στις εκλογές του 1903 ο πρίγκιπας Γεώργιος ηγήθηκε αυτοπροσώπως της προεκλογικής

Η είσοδος του ηγεmicroόνα Κρή-της Γεωργίου στο Ηράκλειο

εάν τον παρακαλούσα να παραιτηθή ο τύπος και ο κόσmicroος εις τας Αθήνας θα είπουν υπό το κράτος του σηmicroερινού ερεθισmicroού ότι υφίσταται συνεννόησις δια να microη είπω συmicroπαιγνία microεταξύ Βενιζέλου και εmicroού και ότι ίσως ενδοmicroύχως να εκολακευόmicroην εκ της παραιτήσεως τουraquoΕπιπλέον laquoαρmicroοστειακοί κύκλοιraquo κατηγορούσαν τον Βενιζέλο ότι microε τις ενέργειές του συνετέλεσε στη microαταίωση της λύσης της ένωσης Η εφηmicroερίδα Πατρίς ηmicroιεπίσηmicroο αρmicroοστειακό όργανο δηmicroοσίευσε στις 21 Φεβρουαρίου 1902 τη δήλωση του Έλληνα βασιλιά προς τον διευθυντή της εφηmicroερίδας ότι laquoαι πολιτικαί ιδέαι του κ Βενιζέλου απέβησαν επιβλαβέσταται δια το ζήτηmicroα της Κρήτηςraquo Μετά την απόλυσή του ο Βενιζέλος επέδειξε σύνεση και ρεαλισmicroό Όπως έγραψε στο ιδιαίτερο σηmicroειωmicroατάριό του laquoορθώς εγένετο απόλυσις και όχι αποδοχή παραιτή-σεως διότι αύτη θα εξήγειρε υπονοίας περί συmicroπαιγνίαςraquo Στις εκλογές του Απριλίου του 1901 που είχαν προκηρυχθεί πριν από την απόλυσή του ο Βενιζέλος δεν έλαβε microέρος και επί εννέα microήνες απείχε από κάθε πολιτική δρα-στηριότητα Στις εκλογές επικράτησαν οι φιλοπριγκιπικοί Εξελέγησαν όmicroως και δέκα φίλοι του τέως Συmicroβούλου της Δικαιοσύνης Η εντολή προς τον Γεώργιο ανανεώθηκε για δεύτερη τριετία Βαθmicroιαία όλες οι εξου-σίες άρχισαν να περνούν στον άmicroεσο έλεγχο του ύπατου αρmicroοστή Με νόmicroο της νέας Βουλής περιορίστηκαν οι εξουσίες του Υπουργικού Συmicroβουλίου οι δηmicroοτικοί άρχο-ντες διορίζονταν από τον ίδιο τον πρίγκιπα και αντικαταστάθηκε το καθεστώς των δικαστηρίων microε νέο οργανισmicroό που ευνοούσε τις επεmicroβάσεις του αρmicroοστή Ο Γεώργιος απέκτησε το δικαίωmicroα να διορίζει ο ίδιος δέκα βουλευτές και περιορίστηκαν οι ελευ-θερίες του Τύπου Ο Βενιζέλος επιδίωξε το 1902 αποκατάσταση των σχέσεών του microε τον αρmicroοστή υπο-στηρίζοντας ότι εγκαταλείπει ακόmicroη και το ίδιο το πολιτικό του πρόγραmicromicroα επειδή έκρινε ότι η σύγκρουση laquoδεν ηδύνατο παρά να αποβή εις βλάβην των εθνικών συmicro-φερόντωνraquo Ο πρίγκιπας όmicroως απέκρουσε κάθε προσπάθεια συνδιαλλαγής θεωρώντας κατάλληλη την ευκαιρία για πολιτική εξόντωση του άλλοτε συmicroβούλου του Έτσι αντί να εξοmicroαλύνει τις αντιθέσεις στην πολιτική ζωή της Κρητικής Πολιτείας ενίσχυε την πόλωση βενιζελικών-φιλοπριγκιπικών Στις εκλογές του 1903 ο πρίγκιπας Γεώργιος ηγήθηκε αυτοπροσώπως της προεκλογικής

Η είσοδος του ηγεmicroόνα Κρή-της Γεωργίου στο Ηράκλειο

εκστρατείας επικαλούmicroενος το ενωτικό σύνθηmicroα και κατάφερε να νικήσει Ηγετικές προσωπικότητες του τόπου όπως ο Αντώνιος Μιχελιδάκης ο Μανούσος Κούνδουρος και ο Αριστείδης Κριάρης υποστήριζαν την πολιτική του ύπατου αρmicroοστή του οποίου η εντολή ανανεώθηκε από τις Μεγάλες Δυνάmicroεις για τρίτη τριετία Ο λαός της υπαί-θρου εξακολουθούσε στην πλειονότητά του να παραmicroένει πιστός στον laquoηγεmicroόναraquo ικανοποιηmicroένος από την τάξη και την ασφάλεια που επικρατούσε στην Κρήτη έπειτα από τους αιώνες των τουρκικών αυθαιρεσιών Όmicroως σταδιακά άρχισε να γίνεται περισσότερο αισθητή η αντίφαση microεταξύ των δύο ιδιοτήτων του ύπατου αρmicroοστή ο οποίος ήταν ταυτόχρονα εγγυητής της υπάρχουσας κατάστασης της αρmicroοστείας microε την επικυριαρχία του σουλτάνου και την παρουσία ξένων αγηmicroάτων αλλά και εκπρόσωπος της ενωτικής ιδέας Επιπρόσθετα είχε πλέον αποδειχθεί περίτρανα από τη στασιmicroότητα στην ευρωπαϊκή διπλωmicroατία η αποτυχία του πρίγκιπα να οδηγήσει στην ένωση τον απώτερο στόχο των ΚρητώνΓύρω από τον Βενιζέλο άρχισαν να συσπειρώνονται οι δυσαρεστηmicroένοι από τη συγκε-ντρωτική και αυταρχική διακυβέρνηση του πρίγκιπα και από τον αποκλεισmicroό των εγχώ-ριων παραγόντων από τη λήψη των κρίσιmicroων αποφάσεων Την αντιπολιτευτική τάση microεγάλωνε και η οικονοmicroική στασιmicroότητα Αναστολή ανάπτυξης της γεωργικής παραγω-γής και αδυναmicroία έναρξης των βασικών έργων υποδοmicroής του νησιού κυρίως οδών και λιmicroανιών εξαιτίας και των πενιχρών οικονοmicroικών πόρων της Κρητικής ΠολιτείαςΜόλις επανήλθε στην πολιτική δραστηριότητα ο Βενιζέλος άρχισε να αρθρογραφεί στην εφηmicroερίδα Κήρυξ εκθέτοντας τις απόψεις του Ζωηρή εντύπωση προκάλεσε microία σειρά άρθρων του αποκαλυπτικών και microαχητικών microε τον γενικό τίτλο Γεννηθήτω φως Το περιβάλλον του ύπατου αρmicroοστή όπου κυριαρχούσε ο προσωπικός σύmicroβουλός του Παπαδιαmicroαντόπουλος αντέδρασε και διέκοψε τρεις φορές την έκδοση του Κήρυκος επιβάλλοντας στον εκδότη του χρηmicroατικό πρόστιmicroο (που πληρώθηκε microε συνεισφορά φίλων) Την ίδια περίοδο του επιβλήθηκε και φυλάκιση ενός microηνός στο Ιτζεδίν έπειτα από microήνυση του φιλοπριγκιπικού microητροπολίτη Κρήτης Οι προγραmicromicroατικές αρχές του Βενιζέλου συνέπιπταν και microε τις αναζητήσεις και τις επιδιώξεις microιας σηmicroαντικής microερίδας της κρητικής κοινής γνώmicroης και ιδιαίτερα της ανερχόmicroενης αστικής τάξης Ο Κρητικός πολιτικός γνώριζε τα ρεύmicroατα των ιδεών της

Η κρητική χωροφυλακή στην παρέλαση του ηγεmicroόνα Γεωρ-

εποχής στη Δύση τα βασισmicroένα στις φιλελεύθερες αρχές Πίστευε στη στενή σχέση πολιτικής και ηθικής και στην κατοχύρωση των ατοmicroικών ελευθεριών Στην ανάγκη αποφασιστικής ενίσχυσης της ρυθmicroιστικής αποστολής του κράτους στα πλαίσια πάντα της φιλελεύθερης πρακτικής Πίστευε στην εφαρmicroογή του νόmicroου και στην κατοχύρωση των θεmicroελιωδών φιλελεύθερων αρχών Θεωρούσε ότι η οmicroαλή λειτουργία του κράτους σε συνδυασmicroό microε την ώθηση προς την οικονοmicroική ανάπτυξη ενίσχυε ηθικά και υλικά τους κατοίκους προκειmicroένου να επιτύχουν την ένωση microε την Ελλάδα Η πολιτική πραγmicroατικότητα επέβαλε τη διεύρυνση της κρητικής χωροφυλακής τη φιλελευθεροποίηση του συντάγmicroατος και τον διορισmicroό του ύπατου αρmicroοστή από τον Έλληνα βασιλιά Ο Βενιζέλος γνωρίζει ότι microόνο όταν ο κρητικός λαός θα microπορεί να εκφράζει ελεύθερα τη θέλησή του και τους πόθους του τότε microόνο θα δυναmicroώσει η φλόγα του ενωτικού αγώνα Απαιτεί microετά τον τερmicroατισmicroό της τριετούς θητείας του πρίγκιπα ο νέος αρmicroοστής να εκλεγεί από την κρητική εθνοσυνέλευση και να διοριστεί laquoεν ονόmicroατι του βασιλέως των Ελλήνωνraquo Εάν συνέβαινε αυτό ο Έλληνας βασιλιάς θα είχε το δικαίωmicroα να ανακαλέσει τον αρmicroοστή του και να κηρύξει την ένωση του νησιού microε την Ελλάδα χωρίς να περιmicroένει την έγκριση των Μεγάλων ΔυνάmicroεωνΟι εφηmicroερίδες των Αθηνών τονίζουν αυτή την εποχή ότι η Κρήτη είναι ελληνική και ότι η προσοχή της Ελλάδας πρέπει να είναι προσανατολισmicroένη στη Μακεδονία laquoΗ Κρήτη δεν είναι ακόmicroη ελληνικήraquo απαντά ο Βενιζέλος laquoκαι πρέπει να γίνη πριν να τεθή microακεδονικόν ζήτηmicroα γιατί τότε η Ελλάς θα υποχρεωθή να συmicroβιβασθή ndash και θα κερδίσει την Κρήτη αλλά θα χάσει την Μακεδονίαraquo Ο Αντώνιος Γιάνναρης καθηγητής πανεπιστηmicroίου στη Σκωτία microε επιστολή του προς την ελληνική κυβέρνηση συνιστούσε να αντικατασταθεί ο πρίγκιπας Γεώργιος από τον αδελφό του Νικόλαο για να σταmicroατήσει η πολιτική διαmicroάχη στην Κρήτη Η κυβέρ-νηση κοινοποίησε την επιστολή του στην αρmicroοστεία Ο Παπαδιαmicroαντόπουλος ενήρ-γησε διπλωmicroατικά ώστε ο Αντώνιος Γιάνναρης και ο οπλαρχηγός των Λάκκων Σπύρος Μαλινδρέτος να συλληφθούν τον Μάρτιο του 1904 και να φυλακιστούν για ενάmicroιση χρόνο Στις αρχές Απριλίου του 1904 24 οπλαρχηγοί του νοmicroού Χανίων σε microυστικές επαφές τους συmicroφώνησαν ότι τα πράγmicroατα είχαν φτάσει σε τέτοιο σηmicroείο ώστε να χρειά-ζεται ένοπλη αντίδραση Διεmicroήνυσαν στον Ελευθέριο Βενιζέλο την απόφασή τους

Οmicroάδα αρχηγών του κρητικού επαναστατικού κινήmicroατος (Le

αλλά εκείνος τους συνέστησε να microην προχωρήσουν σε επαναστατικές ενέργειες γιατί προέβλεπε την αποτυχία ενός τέτοιου εγχειρήmicroατος Παρά την αντίθεση του Βενιζέλου οι οπλαρχηγοί έχοντας προσεταιριστεί και τον Κωνσταντίνο Μάνο εισέβαλαν στις 24 Ιουλίου 1904 στους Λάκκους κατέβασαν από το δηmicroαρχείο τη σηmicroαία της Κρητικής Πολιτείας ύψωσαν την ελληνική microε την επι-γραφή laquoΖήτω η Ένωσιςraquo και διέτρεξαν τους δρόmicroους του χωριού microε πυροβολισmicroούς και ζητωκραυγές για την ένωση Κανείς άλλος όmicroως δεν τους ακολούθησε Όταν έmicroαθαν ότι καταδιωκτικά αποσπάσmicroατα κινήθηκαν εναντίον τους εγκατέλειψαν τους Λάκκους Υπακούοντας σε συmicroβουλή του Βενιζέλου κατέβηκαν τη νύχτα σε ένα ελαιο-τριβείο κοντά στα Χανιά Στη Νέα Χώρα επιβιβάστηκαν σε ένα καΐκι που περίmicroενε και έφυγαν για τον Πειραιά Αργότερα στις 26 Οκτωβρίου 1904 τους δόθηκε αmicroνηστία Το κίνηmicroα στους Λάκκους υπήρξε η πρώτη ένοπλη αντίδραση κατά του Γεωργίου Με προτροπή του Βενιζέλου οργανώθηκαν την Κυριακή 6 Αυγούστου 1904 στις

Καθιστοί στην πρώτη σειρά παρίστανται οι Ελευθέριος Βενι-

Οι Ε Βενιζέλος Κ Μάνος Β Σκουλάς Ν Πιστολάκης Εmicromicro Παπαδερός Κων Φού-microης Εmicromicro Μουντάκης Γεωργ Φούmicroης Στυλ Α Κολοκυθάς Εmicromicro Μαρκαντωνάκης Μιχ Σακλαmicroπανάκης Γ Πλουmicroίδης Εmicromicro Παπαγιαννάκης Παν Φωτάκης Ανδρ Κακούρης Κυριάκος Μπιράκης Ιωάν Παπαδόγιαννης Ιωάν Καλογεράς υπέγραψαν το ακόλουθο πρωτόκολλοlaquoα) Πρώτον και κύριον microέληmicroα ηmicroών έστω η επίτευξις του από αιώνος επιδιωκοmicroένου σκοπού της ενώσεως της Κρήτης microετά της ελευθέρας Ελλάδος β) Αδυνάτου αποβαίνοντος του σκοπού τούτου θέλοmicroεν επιδιώξει την πολιτικήν προ-σέγγισιν της πατρίδος προς την ελευθέραν Ελλάδα microεταβαλλοmicroένης από διεθνούς από-ψεως της σηmicroερινής πραγmicroατικότηταςγ) Μη εκπληρουmicroένου microηδέ του σκοπού τούτου θέλοmicroεν επιδιώξει την αναθεώρησιν του ηmicroετέρου Συντάγmicroατος κατά το πρότυπον του Ελληνικού όπως απαλλαγή ο τόπος του δεσποτισmicroού Του προγράmicromicroατος τούτου την πραγmicroατοποίησιν θέλοmicroεν επιδιώξει και διrsquo ενόπλων λαϊκών συναθροίσεων Εν ταις ενεργείαις ηmicroών δεν θέλοmicroεν επιδιώξει προσωπικήν microεταβολήν αλλrsquo επελθούσης τοιαύτης θέλοmicroεν αποκρούσει παντί σθένει και διά των όπλων έτι πάντα microη Έλληνα Κυβερνήτηνraquo

πόλεις και στα χωριά της Κρήτης συλλαλητήρια microε σύνθηmicroα την ένωση Ενισχυmicroένος από τις λαϊκές συγκεντρώσεις ο Βενιζέλος microαζί microε τους συνεργάτες του Κωνσταντίνο Μάνο και Κωνσταντίνο Φούmicroη ανέβηκε στην Αθήνα και ζήτησε να παρουσιαστεί στον πρωθυπουργό Γεώργιο Θεοτόκη για να συζητήσουν την κατάσταση στην Κρήτη Ο Θεοτόκης για να microη δυσαρεστήσει την Αυλή δεν τον δέχτηκε όπως είχε κάνει και πριν από έναν χρόνο Επιστρέφοντας ο Βενιζέλος επιδίωξε συνάντηση microε τον αρχηγό της συmicroπολίτευσης Αντώνιο Μιχελιδάκη Συmicroπολίτευση και αντιπολίτευση συmicroφώνησαν να ζητήσουν microε έγγραφό τους από τον πρίγκιπα την ανάκληση των απολυταρχικών microέτρων που είχε ψηφίσει η κρητική Βουλή Ο Γεώργιος όmicroως επιστρέφοντας από ταξίδι του στην Ευρώπη τον Νοέmicroβριο του 1904 κάλεσε σε ιδιαίτερη συνάντηση τον Μιχελιδάκη και απαίτησε να αναιρεθεί το αίτηmicroα Το αίτηmicroα περί ανακλήσεως αναιρέθηκε τελικά Ωστόσο ο Βενιζέλος πέτυχε να ενώσει τους δυσαρεστηmicroένους κατά της Αρmicroοστείας σε microια laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσηraquo Στις 26 Φεβρουαρίου 1905 η laquoΗνωmicroένη Αντιπολίτευσηraquo microε πρωτόκολλό της διακή-ρυττε πως microόνη ορθή λύση ήταν η ένωση Ζητούσε να δοθεί φιλελεύθερο και δηmicroο-κρατικό σύνταγmicroα στον κρητικό λαό για να εκφράσει τη θέλησή του Διαφορετικά θα άρχιζε ένοπλη εξέγερση Αυτή ήταν και η τελευταία πράξη της laquoΗνωmicroένης Αντιπολίτευσηςraquo πριν από την επα-νάσταση στο Θέρισο Ο πρίγκιπας δεν αντέδρασε ούτε θετικά ούτε αρνητικά στο διά-βηmicroα της Ηνωmicroένης Αντιπολίτευσης Στηριζόmicroενος στις Μεγάλες Δυνάmicroεις πίστευε ότι αν αγνοούσε το πρωτόκολλο θα microείωνε τη σηmicroασία του Στις αρχές Μαρτίου ενόψει των επικειmicroένων εκλογών ο ύπατος αρmicroοστής ετοιmicroάστηκε για περιοδεία στην Κρήτη αποβλέποντας στον επηρεασmicroό των ψηφοφόρων υπέρ του καθεστώτος

Η επανάσταση στο ΘέρισοΗ αποmicroάκρυνση του συmicroβούλου Δικαιοσύνης Ελευθέριου Βενιζέλου από την εξουσία το 1901 και ο ουσιαστικός παραmicroερισmicroός του συνετέλεσαν ώστε το πρόσωπο του Βενιζέλου να ταυτιστεί microε την πολιτική αλλαγή Η παρατεταmicroένη πολιτική πόλωση επί ενός τόσο σοβαρού εθνικού ζητήmicroατος αποτέλεσαν την αιτία για την εκτροπή από τα πλαίσια της laquoπολιτειακής νοmicroιmicroότηταςraquo και το πέρασmicroα στη δυναmicroική αναmicroέτρηση

Στις 10 Μαρτίου 1905 στο Θέρισο microία σηmicroαντική microερίδα

Στις 10 Μαρτίου 1905 ο Ελευθέριος Βενιζέλος microαζί microε τον Κωνσταντίνο Φούmicroη και τον Κωνσταντίνο Μάνο (microε τους οποίους αποτέλεσε την επαναστατική τριανδρία) επικεφαλής microιας σηmicroαντικής οmicroάδας της αντιπολίτευσης ανέβηκαν στο ορεινό χωριό Θέρισο Την πρώτη ηmicroέρα της επανάστασης σε πάνδηmicroο συλλαλητήριο στο Θέρισο εξελέγη η Προσωρινή Επαναστατική Επιτροπή και εγκρίθηκε το ακόλουθο ψήφισmicroα laquoΟ κρητικός λαός συνελθών σήmicroερον την 10ην Μαρτίου 1905 κηρύττει ενώπιον Θεού και ανθρώπων την πολιτικήν αυτού ένωσιν microετά του Βασιλείου της Ελλάδος εις microίαν αδιαίρετον ελευθέραν συνταγmicroατικήν πολιτείανraquo Το ψήφισmicroα αυτό που τυπώθηκε στο microικρό χειροκίνητο πιεστήριο που είχε microεταφερθεί από τα Χανιά στάλθηκε σε όλη την Κρήτη Στο ίδιο πιεστήριο άρχισε να τυπώνεται και η εφηmicroερίδα Το Θέρισον microε άρθρα και ειδήσεις σχετικές microε το κίνηmicroα Τυπώθηκαν επίσης γραmicromicroατόσηmicroα για την αλληλογραφία microε τις διάφορες περιφέρειες της Κρήτης και γραmicromicroάτια για σύναψη δανείου 100000 δραχmicroών Την εποmicroένη η Επαναστατική Συνέλευση των Κρητών κήρυξε την Ένωση microε την Ελλάδα και ύψωσε την ελληνική σηmicroαία στο Θέρισο Περίπου 1000 άνδρες από τους οποίους οι microισοί ένοπλοι αποτελούσαν τον πυρήνα της επαναστατικής δύναmicroης Ο Φούmicroης τέως εισαγγελέας πρωτοδικών βουλευτής και τέως υπουργός είχε αναλάβει τον οικο-νοmicroικό τοmicroέα ο Μάνος πολιτικός και τέως δήmicroαρχος Χανίων τον στρατιωτικό τοmicroέα και ο Βενιζέλος τον οργανωτικό και πολιτικό Στον Εmicromicroανουήλ Παπαδερό ανατέθηκε η διεύθυνση του στρατοπέδου Το Θέρισο επιλέχθηκε ως έδρα του επαναστατικού κινήmicroατος γιατί πέρα από τον ιστορικό ρόλο που είχε διαδραmicroατίσει το 1821 και κατά τις microετέπειτα κρητικές επα-ναστάσεις βρισκόταν σε microικρή σχετικά απόσταση από τα Χανιά (14 χιλιόmicroετρα) η φυσική του θέση λειτουργούσε ως οχυρό στους πρόποδες των Λευκών Ορέων και τέλος παρείχε τη δυνατότητα άmicroεσης επικοινωνίας των ευρισκοmicroένων σε αυτό microε τα άλλα ορεινά χωριά της Κυδωνίας και microε την Ανώπολη των Σφακιών Ο στόχος του επαναστατικού διαβήmicroατος ήταν διπλός η πιο ουσιαστική προώθηση του θέmicroατος της ένωσης microε την Ελλάδα και η δηmicroοκρατικότερη διακυβέρνηση της Κρήτης Στις 20 Μαρτίου 1905 διεξήχθησαν εκλογές για την ανάδειξη 64 βουλευτών Στους εκλεγέντες ο αρmicroοστής θα προσέθετε κατά την κρίση του ακόmicroη 10 Η αντιπο-

Το επαναστατικό κίνηmicroα στο Θέρισο συγκέντρωσε σηmicroαντικά

λίτευση δεν συmicromicroετείχε στις εκλογές και τις κατήγγειλε ως διαβλητές Κατά τον εορτασmicroό της Εθνικής Εορτής της 25ης Μαρτίου στα Κεραmicroειά ο Βενιζέλος εκφώ-νησε εmicroψυχωτικό πολιτικό λόγο Το κίνηmicroα εδραιώθηκε Συγκροτήθηκε laquoΠροσωρινή Κυβέρνησις Κρήτηςraquo και υπήρξαν ψηφίσmicroατα συmicroπαράστασης από όλη την Κρήτη Στο κίνηmicroα προσχώρησαν ισχυροί τοπικοί παράγοντες (Ιω Κ Σφακιανάκης Α Στεργιάδης Εmicromicro Πολυχρονίδης οι επίσκοποι Ρεθύmicroνου Διονύσιος Καστρινογιαννάκης και Πέτρος Τίτου Ζωγραφίδης κά)Η επαναστατική αρχή ήρθε αmicroέσως σε επαφή microε τους οπαδούς του κινήmicroατος σε όλη την Κρήτη Χρήmicroατα και κάθε είδους εφόδια άρχισαν να συγκεντρώνονται ενώ ένοπλοι ξεκινούσαν από παντού microε κατεύθυνση το Θέρισο ή δηmicroιουργούσαν τοπικούς επαναστατικούς πυρήνες Ηγετικές προσωπικότητες όπως ο Ιωάννης Σφακιανάκης microε δηλώσεις τους τάσσονταν microε το microέρος των επαναστατών Ο Κλέαρχος Μαρκαντωνάκης στάλθηκε στην Αθήνα όπου εγκατέστησε παράνοmicroο αλλά δραστήριο Γραφείο Τύπου για την ενηmicroέρωση της ελληνικής κυβέρνησης και των δηmicroοσιογραφικών και οικονοmicroι-κών κύκλων Στις 7 Απριλίου η κρητική Βουλή microε ψήφισmicroά της κήρυξε την ένωση της Κρήτης microε την ΕλλάδαΗ αντίδραση του ύπατου αρmicroοστή ήταν σπασmicroωδική Απαίτησε από τους επαναστά-τες να παραδώσουν τα όπλα microέσα σε 36 ώρες Κήρυξε τον στρατιωτικό νόmicroο microε την έγκριση των Δυνάmicroεων Διέταξε συλλήψεις και φυλακίσεις αντικαθεστωτικών και επέ-βαλε λογοκρισία στον Τύπο Κατόπιν κάλεσε σε σύσκεψη τους προξένους και ζήτησε να λάβουν επείγοντα microέτρα για την καταστολή του κινήmicroατος Για να αυξήσει τις ένοπλες δυνάmicroεις του συγκρότησε το σώmicroα των δηmicroοφρουρών Στην Αθήνα ο πρω-θυπουργός Θεόδωρος Δηλιγιάννης ενηmicroέρωσε τον βασιλιά Γεώργιο και προέβη σε δηλώσεις προς τους διευθυντές των εφηmicroερίδων καταγγέλλοντας το laquoπραξικόπηmicroα του Βενιζέλου εν Κρήτηraquo Ο Βενιζέλος είχε σταθmicroίσει σωστά την περιορισmicroένη δυνατότητα ένοπλης καταστολής του επαναστατικού κινήmicroατος Ο πρίγκιπας δεν διέθετε παρά microόνο το microικρό σώmicroα της κρητικής χωροφυλακής (περίπου 1100 άνδρες) που δεν αυξήθηκε σηmicroαντικά από τους δηmicroοφρουρούς ενώ οι τέσσερις Δυνάmicroεις ήταν δύσκολο να συνεννοηθούν για κοινή στρατιωτική δράση Χρειάστηκε να περάσει σχεδόν ένα τρίmicroηνο για να αρχίσουν οι πολεmicroικές επιχειρήσεις

Οι αιτίες που οδήγησαν στη δηmicroιουργία του επαναστατικού

Το κτίριο της Διοίκησης της κρη-τικής χωροφυλακής στα Χανιά

Εκείνοι που ανέπτυξαν microεγαλύτερη και φανερή δραστηριότητα ήταν οι Ρώσοι Κατέ-λαβαν χωρίς microάχη το Μελιδόνι και microε αντίσταση των επαναστατών τον Βάmicroο στον Αποκόρωνα τον οποίο όmicroως αναγκάστηκαν γρήγορα να εγκαταλείψουν Στις 9 Ιουνίου η κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας υπέβαλε την παραίτησή της ενώ ο σύmicroβουλος επί των Οικονοmicroικών Μανούσος Κούνδουρος δήλωνε ότι laquoτο παρόν καθεστώς παταγω-δώς κατέρρευσεν η δηmicroοσία τάξις ριζηδόν διεσαλεύθηraquo και τίποτα πια δεν αποmicroένει παρά laquoη πλήρης [της Κρήτης] ένωσις microετά της Ελλάδοςraquo Μολονότι οι πιέσεις των ξένων προξένων και του Γεωργίου έκαναν τα microέλη της κυβέρνησης να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους το γόητρο του πρίγκιπα είχε τρωθεί σε microεγάλο βαθmicroό Στις 19 Ιουνίου το ρωσικό πολεmicroικό Χάmicroπρι βοmicroβάρδισε την Αγία Μαρίνα και τον Πλατανιά της Κυδωνίας και αποβίβασε στρατιώτες που κατέλαβαν τον Αλικιανό Στρα-τιωτικές δυνάmicroεις κατέλαβαν στις 22 Ιουνίου τις Μαργαρίτες Μυλοποτάmicroου Οι Άγγλοι παρά την υποστήριξη του καθεστώτος του Γεωργίου microε διάφορα microέτρα που έλαβαν στο Ηράκλειο τηρούσαν τα προσχήmicroατα ενώ οι Γάλλοι και οι Ιταλοί απέφευγαν να αναλάβουν αντεπαναστατική δράση Οι κυβερνήσεις των κρατών αυτών δεν ήθελαν να προκαλέσουν την κοινή γνώmicroη των χωρών τους microε την άσκηση βίας κατά των Κρητικών Ο Βενιζέλος θέλοντας να αποφύγει microια αιmicroατηρή εmicroφύλια διαmicroάχη που θα δηmicroιουρ-γούσε βαθύ microίσος microεταξύ των δύο αντίπαλων microερίδων και θα ζηmicroίωνε την ενωτική πολιτική εφάρmicroοσε αρχικά τακτική υποχώρησης κατά τις πολεmicroικές συγκρούσεις τόσο microε τη χωροφυλακή όσο και microε τα στρατεύmicroατα των ξένων Δυνάmicroεων Αργότερα άλλαξε γνώmicroη αλλά έως το τέλος αποφεύχθηκαν οι microεγάλης έκτασης microάχες Οι επαναστατικές πρωτοβουλίες περιορίστηκαν κυρίως σε αιφνιδιαστικές ενέργειες όπως η κατάληψη του Καστελλιού Κισσάmicroου και του φρουρίου της φυλακής Ιτζεδίν Τον Ιούλιο οι Ρώσοι συνεχίζοντας τις επιχειρήσεις τους καταλαmicroβάνουν το Κολυmicroπάρι και το Καστέλλι στην Κίσσαmicroο ενώ αποτυγχάνουν στην έφοδο κατά του Πανόρmicroου παρά τον βοmicroβαρδισmicroό του από το καταδροmicroικό Χάmicroπρι Στις 2 Ιουλίου πραγmicroατοποι-ήθηκε η πρώτη συνάντηση της επαναστατικής τριανδρίας microε τους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάmicroεων στο χωριό Μουρνιές Ο Βενιζέλος ζήτησε να στείλουν οι Δυνάmicroεις διεθνή εξεταστική επιτροπή που θα microελετούσε τις αναγκαίες microεταρρυθmicroίσεις που πρότεινε για τη βελτίωση της κατάστασης στην Κρήτη Οι προτάσεις του αποτέλεσαν

Τα στρατεύmicroατα κατοχής των Μεγάλων Δυνάmicroεων παρέmicroει-

τη βάση των συζητήσεων στις διαπραγmicroατεύσεις που παρατάθηκαν έως το τέλος του Αυγούστου microε επικεφαλής των δύο αντιπροσωπειών τον Ιωάννη Σφακιανάκη και τον Βρετανό πρόξενο E Howard Η σηmicroαντικότερη πολεmicroική σύγκρουση microε τους Ρώσους ήταν η microάχη στο Ατσιπόπουλο του Ρεθύmicroνου στις 2 Αυγούστου όπου οι επαναστάτες microε επικεφαλής τον Κωνστα-ντίνο Μάνο αντιστάθηκαν για πολλές ώρες εναντίον 500 Ρώσων και χωροφυλάκων Υποχώρησαν στις τρεις το απόγευmicroα microε 14 νεκρούς Παρά τη στρατιωτική ήττα η microάχη του Ατσιπόπουλου microε την έντονη προβολή της από τον αθηναϊκό αλλά και τον διεθνή Τύπο microετατράπηκε σε ηθική νίκη των επαναστατών τους οποίους ευνοούσαν και οι πολιτικές εξελίξεις Η τελική συνάντηση του Βενιζέλου microε τους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάmicroεων έγινε στις 15 Νοεmicroβρίου στην Αγία Μονή των Μουρνιών Εκεί υπογράφηκε πρωτόκολλο τερmicroατισmicroού του κινήmicroατος microε αποδοχή στην ουσία των όρων που έθεσε ο Βενιζέλος στη διεθνή εξεταστική επιτροπή Με βάση την έκθεση της διεθνούς επιτροπής οι Ευρωπαίοι εκπρόσωποι κατέληξαν σε δύο διαπιστώσεις α) η microόνη βιώσιmicroη λύση για το Κρητικό ζήτηmicroα ήταν η ένωση και β) η στάση του πρίγκιπα Γεωργίου παρεmicroπόδιζε την οmicroαλή προσωρινή έστω διαρρύθ-microιση των εσωτερικών πολιτικών πραγmicroάτων του νησιού Οι βλέψεις όmicroως της Βρετανίας για την Κρήτη που έφταναν microέχρι την υπαγωγή της στη Βρετανική αυτοκρατορία και η επιθυmicroία των άλλων Δυνάmicroεων να την εντάξουν στη σφαίρα επιρροής τους οδήγησε τις τέσσερις κυβερνήσεις στον αποκλεισmicroό της ένωσης Όσον αφορά τα θέmicroατα εσωτερικής διοίκησης της Κρήτης αποφασίστηκε α) η αποχώ-ρηση των διεθνών στρατευmicroάτων microετά την αποκατάσταση της τάξης στο νησί β) η αναδιάρθρωση της χωροφυλακής και η δηmicroιουργία πολιτοφυλακής από Έλληνες αξιω-microατικούς που θα διαγράφονταν από τις τάξεις του ελληνικού στρατού γ) η χορήγηση νέου δανείου 9300000 γαλλικών φράγκων και η αναστολή έως το 1911 της πληρω-microής των τόκων του αρχικού δανείου δ) η αναθεώρηση του κρητικού συντάγmicroατος ε) η εκχώρηση στον βασιλιά της Ελλάδας του δικαιώmicroατος να διορίζει εκείνος τον ύπατο αρmicroοστή έπειτα από έγκριση των Δυνάmicroεων Οι ευρωπαϊκές αποφάσεις παρότι απέκλειαν την ένωση θεωρήθηκαν σηmicroαντικό

Ο Ιωάννης Σφακιανάκης και ο χάρτης της Ελλάδας microε την

βήmicroα προς την ενωτική κατεύθυνση και νίκη της αντιπολίτευσης η οποία έβλεπε τις προσδοκίες της να δικαιώνονται Ο πρίγκιπας Γεώργιος αρχικά αρνήθηκε να δεχτεί εφαρmicroογή των αρχών του συνταγmicroατικού πολιτεύmicroατος επικαλούmicroενος laquoεθνικούς κιν-δύνουςraquo Όταν διαπίστωσε όmicroως την εmicromicroονή των Μεγάλων Δυνάmicroεων στις αποφάσεις τους και στην ευθυγράmicromicroιση microε αυτές της ελληνικής κυβέρνησης Θεοτόκη υποχρεώ-θηκε να υποβάλει την παραίτησή του

Η δικαίωση του laquoπολιτικού προγράmicromicroατοςraquo του Ελευθέριου Βενιζέλου (1906-1909)Η επανάσταση του Θέρισου εκτός από την πολιτική και εθνική της σηmicroασία αποτέ-λεσε και προσωπική νίκη του Ελευθέριου Βενιζέλου που εξαιτίας της προβλήθηκε πανελληνίως αλλά και σε όλη την Ευρώπη Το Θέρισο άνοιξε τον δρόmicroο στον Κρητικό πολιτικό για την άνοδό του στη θέση του πρωθυπουργού της Ελλάδας Είναι αλήθεια πως οι πρόξενοι των Μεγάλων Δυνάmicroεων επιχείρησαν αρχικά να αντιδράσουν απειλώ-ντας τον Κρητικό ηγέτη Τελικά υποχώρησαν στις αξιώσεις του Βενιζέλου Ο Βενιζέλος ο οποίος είχε αναλάβει τη διεύθυνση των εξωτερικών υποθέσεων της Κρήτης θεωρούσε ότι η συγκεκριmicroένη συγκυρία δεν ήταν ευνοϊκή για την πραγmicroα-τοποίηση της ένωσης αλλά παράλληλα φοβόταν microήπως microαταιωθεί η ανάκληση των διεθνών στρατευmicroάτων από το νησί Γιrsquo αυτό πρότεινε την προσωρινή αναβολή της ένωσης microέχρι να έρθει το πλήρωmicroα του χρόνου και οι συνθήκες γίνουν πιο πρόσφο-ρες

Παραίτηση του πρίγκιπα Γεωργίου ndash Νέος ύπατος αρmicroοστής ο Α ΖαΐmicroηςΣηmicroαντική κατάκτηση του κινήmicroατος του Θέρισου ήταν το γεγονός ότι οι Μεγάλες Δυνάmicroεις τον Αύγουστο του 1906 είχαν παραχωρήσει στον βασιλιά των Ελλήνων Γεώργιο Αrsquo το δικαίωmicroα να διορίζει εκείνος τον ύπατο αρmicroοστή χωρίς να χρειάζεται η έγκριση της τουρκικής κυβέρνησηςΣτην απόφαση της διεθνούς εξεταστικής επιτροπής να θέσει στον πρίγκιπα Γεώργιο το ζήτηmicroα της παραίτησής του συνέβαλε και η κρίση της για τον χαρακτήρα του πρίγκιπα laquoΟ χαρακτήρ του πρίγκηπος η παιδεία αι τάσεις του ευρίσκονται εις πλήρη αντίφασιν προς τον ρόλον τον οποίον του ενεπιστεύθησαν Αι αρεταί του δεν είναι εκείναι αι

Συmicroβολική λαϊκή εικόνα microε τους επαναστάτες του Θέρισου τους

Η άφιξη του Αλέξανδρου Ζαΐmicroη στο Ηράκλειο όπου παρίσταται

οποίαι προσιδιάζουν εις ένα συνταγmicroατικόν ανώτατον άρχονταraquo Η άποψη της διεθνούς εξεταστικής επιτροπής για την επταετή εφαρmicroογή της αρmicroο-στειακής διακυβέρνησης είχε διαmicroορφωθεί από τον απολυταρχικό τρόπο διοίκησης του πρίγκιπα Μάλιστα η επιτροπή έκρινε ότι οι συγκεντρωτικές διατάξεις του κρη-τικού Συντάγmicroατος έπρεπε να είχαν ερmicroηνευθεί από τον αρmicroοστή laquomicroε microετριοπάθειαν εmicroπνεοmicroένην υπό πνεύmicroατος φιλελευθέρουraquoΤον Ιούνιο συγκροτήθηκε και η Βrsquo Συντακτική Συνέλευση των Κρητών η οποία στις 30 Ιουλίου 1906 εξέδωσε σε ατmicroόσφαιρα εθνικής συmicroφιλίωσης Ενωτικόν Ψήφισmicroα και ανέλαβε να εκπονήσει νέο σύνταγmicroα Περαιτέρω επανδρώθηκε η χωροφυλακή και η πολιτοφυλακή microε Έλληνες αξιωmicroατικούς ενώ παράλληλα ανακλήθηκε σηmicroαντικό τmicroήmicroα των ξένων στρατευmicroάτων στις 23 Ιουνίου 1906 Έως την τελευταία στιγmicroή ο πρίγκιπας αγωνίστηκε να κρατήσει το microικρό του laquoβασί-λειοraquo πριν φτάσει στην οδυνηρή παραίτηση Στις 12 Σεπτεmicroβρίου 1906 αναχώρησε ο πρίγκιπας Γεώργιος έπειτα από απαίτηση του διοικητή των ευρωπαϊκών στρατευmicroάτων συνταγmicroατάρχη Λουmicroπάνσκι Η αναχώρηση έγινε χωρίς επισηmicroότητες από την παραλία των Ταmicroπακαριών πίσω από το παλάτι για να αποφευχθεί η επέκταση των επεισοδίων που δηmicroιούργησαν στη Χαλέπα οπλισmicroένοι οπαδοί τουΟ βασιλιάς Γεώργιος Αrsquo υπέδειξε ως αντικαταστάτη του αποχωρούντος αρmicroοστή τον έmicroπειρο και microετριοπαθή πολιτικό Αλέξανδρο Ζαΐmicroη που διορίστηκε στις 12 Σεπτεmicro-βρίου 1906 ύπατος αρmicroοστής της Κρήτης και ανέλαβε καθήκοντα στις 18 Σεπτεmicroβρίου 1906 microε πενταετή εντολή

Προς την ΈνωσηΕν τω microεταξύ η Βrsquo Συντακτική Συνέλευση που είχε συγκροτηθεί τον Ιούνιο του 1906 microε κοινή συmicroφωνία των επαναστατών του Θερίσου και των αντιπροσώπων της κρητικής Βουλής υπέβαλε στις 2 Δεκεmicroβρίου 1906 στον Αλέξανδρο Ζαΐmicroη το νέο σύνταγmicroα στη σύνταξη του οποίου είχε συmicroβάλει και ο Βενιζέλος Σε αυτό ο Ζαΐ-microης ορκίστηκε πίστη και στο πλαίσιο εφαρmicroογής του σχηmicroατίστηκε νέα κυβέρνηση Σύντοmicroη ωστόσο θα είναι και η δεύτερη αρmicroοστεία Οι Κρητικοί έχοντας βρει πλέον τον αρχηγό τους στο πρόσωπο του Βενιζέλου στρέφονται ολοένα και περισσότερο προς την ενωτική λύση

Ο Αλέξανδρος Ζαΐmicroης δεύτε-ρος αρmicroοστής της Κρητικής

Επαναστάτες της Μαλάξας στη Χαλέπα στις 12 Σεπτεmicroβρίου

Η Κρητική Πολιτεία microετά την επανάσταση του Θερίσου εισήλθε σε φάση ανασυγκρό-τησης και ανάπτυξης Γεγονότα ωστόσο που συνέβησαν στον διεθνή χώρο έmicroελλαν να διαδραmicroατίσουν σηmicroαντικό ρόλο στην πορεία του Κρητικού ζητήmicroατος Η προσάρ-τηση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης στην Αυστρία και η ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε βασίλειο microε ταυτόχρονη προσάρτηση της Ανατολικής Ρωmicroυλίας καθώς και το κίνηmicroα των Νεότουρκων στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία προκάλεσαν στην Κρήτη λαϊ-κές κινητοποιήσεις Κύριο αίτηmicroα αυτών των εξεγέρσεων ήταν για άλλη microια φορά η αποmicroάκρυνση των ξένων αγηmicroάτων και η ένωση του νησιού microε την Ελλάδα Στις 21 Μαΐου 1908 ολοκληρώθηκε η εκκένωση της Κρήτης από τα ξένα στρατεύmicroατα και η κρητική Βουλή εξέδωσε ευχαριστήριο ψήφισmicroα προς τις Προστάτριες Δυνάmicroεις για τη συmicroβολή τους στην εξέλιξη του Κρητικού ζητήmicroατος Στις 23 Σεπτεmicroβρίου 1908 ψηφίστηκε η ένωση από microεγαλειώδη συγκέντρωση στην πλατεία του Άρεως στα Χανιά Ακολούθησαν ταυτόσηmicroα ψηφίσmicroατα σε όλη την Κρήτη Την εποmicroένη η κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας έδωσε στη δηmicroοσιότητα ενωτικό ψήφισmicroα Στις 25 Σεπτεmicroβρίου 1908 microέλη της κυβέρνησης της Κρήτης ορκίστηκαν ενώπιον του επισκόπου Κυδωνίας και Αποκορώνου Νικηφόρου εν ονόmicroατι του βασι-λιά των Ελλήνων Το κρητικό Σύνταγmicroα καταργήθηκε και ίσχυσε το ελληνικό Ο Αλέ-ξανδρος Ζαΐmicroης αναχώρησε από την Κρήτη στις 28 Σεπτεmicroβρίου 1908 Η ελληνική κυβέρνηση υπέδειξε στον αρmicroοστή να microην επιστρέψει στην Κρήτη Η κρητική συνέ-λευση κήρυξε επίσηmicroα την ένωση και κάλεσε τον Έλληνα βασιλιά να laquoλάβη κατοχήν της νήσουraquo Προχώρησε στην εκλογή προσωρινής διακοmicromicroατικής πενταmicroελούς κυβέρ-νησης (microε πρόεδρο τον Αντ Μιχελιδάκη και microέλη τους microεταξύ άλλων τον Ελευθέριο Βενιζέλο και Μ Πιτυχάκη) και διαλύθηκε Η σηmicroαία της Κρητικής Πολιτείας υπεστάλη για να δώσει τη θέση της στην κυανόλευκη ελληνική Υπάλληλοι και στρατιωτικοί ορκίστηκαν πίστη στον βασιλιά των Ελλήνων Η κυβέρνηση Θεοτόκη ωστόσο για να αποφύγει τις αντιδράσεις της Τουρκίας και τις διεθνείς περιπλοκές δεν προχώρησε στην επίσηmicroη αναγνώριση της ένωσης Οι Δυνά-microεις microε τη σειρά τους δεν την είχαν αναγνωρίσει αλλά βεβαίωναν ότι θα χειριστούν το ζήτηmicroα microε ευmicroένεια αν τηρηθεί η τάξη και εξασφαλιστεί ο microουσουλmicroανικός πληθυ-σmicroός Δέχονταν τις εξελίξεις στο νησί σιωπηρά microέχρι που υψώθηκε η ελληνική σηmicroαία στο Φιρκά οπότε επενέβησαν οι Άγγλοι για την υποστολή της Στην ξηρά βγήκαν

laquoΗ Ανάσταση της Κρήτηςraquo έγχρωmicroη λιθογραφία που ανα-

laquoΑπόγευmicroα της 23ης του Σεπτέmicroβρη (1908) ηmicroέρα Τρίτη του φάνηκε του Χουσεΐν Καούρη πως άκουσε τις χριστιανικές καmicroπάνες να σηmicroαίνουν αλλιώς Το βράδυ τον επισκέφθηκε ο Μεχmicroέτ Μετζίντ και του έφερε τα νέα Μόλις είχε φτάσει τηλεγράφηmicroα για την ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε ανεξάρτητο βασίλειο Ώρα τους και οι κρητικοί να ενωθούν microε την Ελλάδα δεν πρέπει λένε νrsquo αφήσουν την ευκαιρία να πάει χαmicroένη [hellip] Οι χριστιανοί βρίσκονται σε microεγάλο αναβρασmicroό ο Ζαΐmicroης λείπει υπάρχει φόβος εκτροπών οι πρόξενοι κάνουν ως συνήθως τους κουφούς έχουν ξεκινήσει microε τα πόδια ακόmicroη και από microακρινά χωριά οι χριστιανοί για να προλάβουν microε το χάραmicroα να microπουν στην πόλη και να διαδηλώσουν [hellip] Στις δύο το microεσηmicroέρι την εποmicroένη κλείσανε τα χριστιανικά microαγαζιά οι καmicroπάνες της Τριmicroάρτυρης και των Αγίων Αναργύρων δεν έλεγαν να πάψουν Οπαδοί και των δυο κοmicro-microάτων είχαν συγκεντρωθεί στο Πεδίον του Άρεως δώδεκα χιλιάδες κόσmicroος έγραψε την εποmicroένη ο laquoΚήρυξraquo καθrsquo υπερβολήν Και φώναζαν microrsquo ένα στόmicroα συνθήmicroατα υπέρ της Ενώσεως Οmicroιλητές ο Ζουρίδης και ο Ξηράς διάβασαν το ψήφισmicroα διακοπτόmicroενοι από ζητωκραυγές Αποφάσισαν όλοι microαζί να πορευτούν ως το Διοικητήριο και να το αποδώσουν στον πρόεδρο της κυβερνήσεως Παπαmicroαστοράκη Ο πρόεδρος απηύθυνε στο συγκεντρωmicroένο πλήθος χαιρετισmicroό χαρακτηρίζοντας δίκαιο το αίτηmicroα τους και τους υπενθύmicroισε ότι εκτός από τη σύmicroπνοια και την οmicroόνοια απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη του ιερού σκοπού είναι ο σεβασmicroός στα δικαιώmicroατα των microουσουλmicroάνων Φάνηκε τότε και ο Βενιζέλος για να τους προσγειώσει microε τη σαφήνειά του Ότι από την ευmicroένεια και microόνο από την ευmicroένεια των Μεγάλων Δυνάmicroεων εξαρτάται η τελική επιτυχία του αγώνα τους τονίζοντας κι αυτός microε την σειρά του ότι η ειλικρινής η πλήρης η αποτελεσmicroατική προστασία των microουσουλmicroάνων συmicroπολιτών είναι η βασική προϋπόθεση της επιτυχίας τους Και έτσι θα microπορούσε να πει κανείς συνοπτικά ενόσω ο Ύπατος Αρmicroοστής Αλ Ζαΐ-microης απουσίαζε επί τούτου όπως είχε αρχίσει ήδη να ψιθυρίζεται για διακοπές στην Αίγινα στις 24 Σεπτεmicroβρίου 1908 ηmicroέρα Τετάρτη σε microια παγκρήτια συγκέντρωση στον Πεδίον του Άρεως εγκρίθηκε οmicroόφωνα το πρώτο λαϊκό ψήφισmicroα για την Ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα [hellip] Κατάλαβες τώρα Ή microήπως ακόmicroη δεν κατάλαβες Ρώτησε τον παππού ο Χουσεΐν Γιανιτσαράκης Σύmicroβουλος Συγκοινωνίας και Δηmicroόσιας Ασφάλειας άλλοτε στην πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας Ούτε microια στάλα

διεθνή αγήmicroατα και αντικατέστησαν την ελληνική σηmicroαία microε αυτήν της αυτονοmicroίας Τότε η κυβέρνηση της Κρήτης παραιτήθηκε και για τρία χρόνια η Κρήτη διοικήθηκε microε το σύστηmicroα των τριmicroελών επιτροπών Εν τω microεταξύ στο διεθνές πεδίο η διεύρυνση των δεσmicroών της Κρητικής Πολιτείας microε το ελληνικό κράτος εξελίσσονταν παράλληλα microε τη βαθmicroιαία απαλλαγή του αυτόνοmicroου καθεστώτος από τα δεσmicroά του διεθνούς ελέγχου Αυτό υλοποιήθηκε τελικά από τις Δυνάmicroεις microε την αποχώρηση και των τελευταίων αγηmicroάτων τους στις 15 Ιουλίου 1909 χωρίς όmicroως να χορηγηθεί στον κρητικό λαό η δυνατότητα να καθορίσει αυτοβούλως την πορεία του Η αρmicroοστεία καταργήθηκε στην πράξη σιωπηρά και στη συνέχεια καταλύθηκε και η γενική διοίκηση Την 1η Δεκεmicroβρίου 1913 πραγmicroατοποιήθηκε στο φρούριο Φιρκά η επίσηmicroη τελετή της ένωσης της Κρήτης microε την Ελλάδα microέσα σε κλίmicroα ενθουσιασmicroού και απερίγραπτης χαράς

Το Κρητικό Ζήτηmicroα και το ενωτικό αίτηmicroαΤο Κρητικό ζήτηmicroα είχε microοιραία εmicroπλακεί στο ανατολικό πρόβληmicroα και ήταν στενά συνδεδεmicroένο microε την microεσογειακή laquoισορροπίαraquo Η διεθνής όψη του Κρητικού ζητήmicroατος ήταν συνυφασmicroένη microε τον ανταγωνισmicroό microεταξύ της διεθνούς διπλωmicroατίας και του εγχώριου εθνικού στοιχείου Η γεωγραφική θέση της Κρήτης είχε κινήσει το στρατη-γικό ενδιαφέρον όλων των microεγάλων microεσογειακών δυνάmicroεων από τους προϊστορικούς χρόνους microέχρι την microεταναπολεόντεια εποχή Ευρισκόmicroενη στο microεταίχmicroιο των δρόmicroων της θάλασσας που συνδέουν το ανατολικό microε το δυτικό άκρο της Μεσογείου και τις αφρικανικές ακτές microε τον Εύξεινο Πόντο δεν microπορούσε να microην αποτελέσει πεδίο και στόχο των σύγχρονων διεθνών ανταγωνισmicroών

αίmicroα δεν χύθηκε που να microη ήτανε για την Ένωση Αλλά ο παππούς ακόmicroη περίmicroενε Τι προσδοκούσε Ότι microπορεί και να microη χρειαστεί να ξεριζωθεί Είχε αρχίσει άθελα του να ελπίζει στους Νεότουρκους Στις συνταγmicroατικές ελευθερίες και στον εκσυγχρονισmicroό που θα γεφύρωναν το χάσmicroα ανάmicroεσα στους λαούς του σουλτανάτου [hellip] Το σουλ-τανάτο αφέντη microου ξεψυχά δεν ακούς το ψυχοmicroαχητό τουraquo (Μ Δούκα laquoΑθώοι και φταίχτες Στις γραmicromicroές του microύθου και της ιστορίαςraquo 2004)

Αυτή η εmicroπλοκή της αυτόνοmicroης Κρήτης στο Ανατολικό Ζήτηmicroα αποτελούσε και το σοβαρότερο εmicroπόδιο στην ικανοποίηση του ενωτικού αιτήmicroατος Το τελευταίο που θα microπορούσαν να επιθυmicroήσουν οι Δυνάmicroεις θα ήταν η ένωση microε την Ελλάδα Αλλά στην ένωση εναντιωνόταν microε κάθε τρόπο και η Πύλη τόσο για λόγους στρατηγικούς όσο και ψυχολογικούς Βέβαια αντίβαρο αν και όχι τόσο ισχυρό κατά τα πρώτα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας αποτελούσε η εσωτερική κρητική πραγmicroατικότητα Ο κρητικός λαός είχε δώσει κατά τον 19ο αιώνα αναρίθmicroητες microάχες προκειmicroένου να αποκτήσει την εθνική του αυτοδιάθεση Απέναντι στην αρνητική στάση της Ευρώπης έναντι του ενωτικού αιτήmicroατος η Ελλάδα δεν microπορούσε να αντιδράσει σοβαρά Στις αρχές του αιώνα η πολύπαθη Ελλάδα ήταν στρατιωτικά απροετοίmicroαστη και οικονοmicroικά ανίσχυρη Διπλωmicroατικά αποmicroονωmicroένη δεν microπορούσε να διαδραmicroατίσει σηmicroαντικό ρόλο στη λήψη των κρίσιmicroων διεθνών αποφά-σεων ούτε να αποτελέσει παράγοντα αποφασιστικής σηmicroασίας στον χώρο της ανατολι-κής Μεσογείου Στο γεγονός της στρατηγικής καθήλωσης συνέβαλε η βαλκανική και η τουρκική πίεση που υφίστατο το ελληνικό κράτος από τους γείτονές του Στο εσωτε-ρικό της Ελλάδας ο λαός έδινε προτεραιότητα στις εθνικές επιδιώξεις περισσότερο απrsquo

Ο σηmicroαντικός ρόλος που διαδραmicroάτισε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην επίτευξη της ένω-σης δικαίωσε και το όραmicroα που διέθετε ο microεγάλος πολιτικός ήδη από τη νεαρή του ηλικία Τελειόφοιτος ακόmicroη του Πανεπιστηmicroίου Αθηνών είχε βρει την ευκαιρία να ανα-πτύξει ενώπιον του Joseph Chamberlain τους λόγους για τους οποίους πίστευε στην ένωση laquoΠρωτίστως ένεκα του εθνικού αισθήmicroατος όπερ αναγκάζει τον άνθρωπον να αγωνίζεται διαρκώς προς απόκτησιν της πολιτικής αυτού ελευθερίας διrsquo ης και microόνης είναι δυνατόν να πραγmicroατοποιήση τον προορισmicroόν του εν τη σταδιοδροmicroία του πολι-τισmicroού Αλλrsquo ανεξαρτήτως του υψηλοτέρου τούτου λόγου αυτό τούτο το πραγmicroατικόν συmicroφέρον microας ωθεί προς τούτοhellip Αι καταπιέσεις της τουρκικής κυβερνήσεως δεν έπαυ-σαν αλλrsquo ασκούνται ήδη συστηmicroατικώς και υπό το πρόσχηmicroα της νοmicroιmicroότητος Αλλrsquo επαναλαmicroβάνοmicroεν ότι ο λόγος ούτος λαmicroβάνεται παρrsquo ηmicroών υπόψη ως εν παρόδω Και αν ακόmicroη έλειπεν ουδέποτε ηmicroείς ηθέλοmicroεν παύσει ζητούντες την ένωσιν microας διrsquo ης θέλοmicroεν αποκατασταθή εις εθνικήν αρτιότηταraquo

ότι στα εσωτερικά προβλήmicroατα γεγονός που ενίσχυε σε microεγάλο βαθmicroό την ελληνική εξωτερική πολιτική στο ζήτηmicroα της ένωσηςΟ Κρητικός ηγέτης πίστευε όπως δήλωνε στον διευθυντή της αθηναϊκής εφηmicroερίδας Το Άστυ Δ Κακλαmicroάνο ότι τα microικρά έθνη όχι microόνο έχουν συmicroφέρον να αποφεύγουν τη σύγκρουση microε τις Μεγάλες Δυνάmicroεις αλλά και οφείλουν να προσαρmicroόζονται στις περιστάσεις και να επιδιώκουν την εκπλήρωση των εθνικών τους διεκδικήσεων σε στάδια αναφέροντας χαρακτηριστικά το παράδειγmicroα της Ιταλίας και του Καβούρ Θεωρούσε δηλαδή ότι microόνο η διπλωmicroατία και η σταδιακή διεύρυνση των διεκδική-σεων ήταν ικανές να επιφέρουν το ενωτικό αποτέλεσmicroα Άλλωστε όπως υποστήριζε σε κάθε εθνική διεκδίκηση απαιτείται ως σηmicroαντικός αρωγός η καλή συνεργασία microε τα άλλα κράτη η οποία ούτως ή άλλως καθίσταται αναγκαία και θα επιτευχθεί microε προσεκτικούς διπλωmicroατικούς χειρισmicroούς laquoΓνωρίζετε Κύριοι Πληρεξούσιοι ότι αι πολιτείαι εις τον σηmicroερινόν χρόνον ευρίσκονται εις διη-νεκή σχέσιν προς τας παρακειmicroένας ή τας απωτέρω κειmicroένας πολιτείας εις την οικο-γένειαν δε των λαών των πεπολιτισmicroένων κανένα κράτος δεν δύναται σήmicroερον να ευρίσκηται κεχωρισmicroένον διά Σινικού Τείχουςraquo (Αγόρευση Βενιζέλου στη συνεδρίαση της 10ης Νοεmicroβρίου 1906 της Βrsquo Συντακτικής Συνέλευσης στα Χανιά)

Εφηmicroερίδα laquoΤο Άστυraquo 17 Φεβρουαρίου 1897

Προσπαθώντας ο Βενιζέλος να αναγάγει την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος σε επί-λυση ενός ευρωπαϊκού κατά βάση προβλήmicroατος τόνιζε προς τους Ευρωπαίους διπλω-microάτες την ιδέα της ενίσχυσης της Ελλάδας προκειmicroένου αυτή να αποτελέσει laquoισχυρά και προοδευτική προφυλακή της Δυτικής Ευρώπηςraquo Σηmicroείωνε την ανάγκη ο ελληνισmicroός laquoνα ηγηθή της αναπλάσεως και του εκπολιτισmicroού της ελληνικής Ανατολής εν πλήρει σεβασmicroώ προς τα δίκαια των άλλων συνοίκων λαώνraquo Και συmicroπλήρωνε laquoΑλλά προς επιτυχή διεξαγωγήν του έργου τούτου όπερ αληθώς είναι ηράκλειον επιβάλλεται όπως εγκαταλείψωmicroεν ταχέως τον αραmicroπάν επί του οποίου φερόmicroεθα εις την ρηθείσαν λεω-φόρον και πλάσωmicroεν όργανον κινήσεως τελειότερον ανάλογον δε προς εκείνο επί του οποίου φέρονται οι ευρωπαϊκοί λαοί Το όργανον τούτο είναι η διοίκησιςraquo (laquoΚήρυξraquo 27 Απριλίου 1908)

διεθνή αγήmicroατα και αντικατέστησαν την ελληνική σηmicroαία microε αυτήν της αυτονοmicroίας Τότε η κυβέρνηση της Κρήτης παραιτήθηκε και για τρία χρόνια η Κρήτη διοικήθηκε microε το σύστηmicroα των τριmicroελών επιτροπών Εν τω microεταξύ στο διεθνές πεδίο η διεύρυνση των δεσmicroών της Κρητικής Πολιτείας microε το ελληνικό κράτος εξελίσσονταν παράλληλα microε τη βαθmicroιαία απαλλαγή του αυτόνοmicroου καθεστώτος από τα δεσmicroά του διεθνούς ελέγχου Αυτό υλοποιήθηκε τελικά από τις Δυνάmicroεις microε την αποχώρηση και των τελευταίων αγηmicroάτων τους στις 15 Ιουλίου 1909 χωρίς όmicroως να χορηγηθεί στον κρητικό λαό η δυνατότητα να καθορίσει αυτοβούλως την πορεία του Η αρmicroοστεία καταργήθηκε στην πράξη σιωπηρά και στη συνέχεια καταλύθηκε και η γενική διοίκηση Την 1η Δεκεmicroβρίου 1913 πραγmicroατοποιήθηκε στο φρούριο Φιρκά η επίσηmicroη τελετή της ένωσης της Κρήτης microε την Ελλάδα microέσα σε κλίmicroα ενθουσιασmicroού και απερίγραπτης χαράς

Το Κρητικό Ζήτηmicroα και το ενωτικό αίτηmicroαΤο Κρητικό ζήτηmicroα είχε microοιραία εmicroπλακεί στο ανατολικό πρόβληmicroα και ήταν στενά συνδεδεmicroένο microε την microεσογειακή laquoισορροπίαraquo Η διεθνής όψη του Κρητικού ζητήmicroατος ήταν συνυφασmicroένη microε τον ανταγωνισmicroό microεταξύ της διεθνούς διπλωmicroατίας και του εγχώριου εθνικού στοιχείου Η γεωγραφική θέση της Κρήτης είχε κινήσει το στρατη-γικό ενδιαφέρον όλων των microεγάλων microεσογειακών δυνάmicroεων από τους προϊστορικούς χρόνους microέχρι την microεταναπολεόντεια εποχή Ευρισκόmicroενη στο microεταίχmicroιο των δρόmicroων της θάλασσας που συνδέουν το ανατολικό microε το δυτικό άκρο της Μεσογείου και τις αφρικανικές ακτές microε τον Εύξεινο Πόντο δεν microπορούσε να microην αποτελέσει πεδίο και στόχο των σύγχρονων διεθνών ανταγωνισmicroών

αίmicroα δεν χύθηκε που να microη ήτανε για την Ένωση Αλλά ο παππούς ακόmicroη περίmicroενε Τι προσδοκούσε Ότι microπορεί και να microη χρειαστεί να ξεριζωθεί Είχε αρχίσει άθελα του να ελπίζει στους Νεότουρκους Στις συνταγmicroατικές ελευθερίες και στον εκσυγχρονισmicroό που θα γεφύρωναν το χάσmicroα ανάmicroεσα στους λαούς του σουλτανάτου [hellip] Το σουλ-τανάτο αφέντη microου ξεψυχά δεν ακούς το ψυχοmicroαχητό τουraquo (Μ Δούκα laquoΑθώοι και φταίχτες Στις γραmicromicroές του microύθου και της ιστορίαςraquo 2004)

Αυτή η εmicroπλοκή της αυτόνοmicroης Κρήτης στο Ανατολικό Ζήτηmicroα αποτελούσε και το σοβαρότερο εmicroπόδιο στην ικανοποίηση του ενωτικού αιτήmicroατος Το τελευταίο που θα microπορούσαν να επιθυmicroήσουν οι Δυνάmicroεις θα ήταν η ένωση microε την Ελλάδα Αλλά στην ένωση εναντιωνόταν microε κάθε τρόπο και η Πύλη τόσο για λόγους στρατηγικούς όσο και ψυχολογικούς Βέβαια αντίβαρο αν και όχι τόσο ισχυρό κατά τα πρώτα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας αποτελούσε η εσωτερική κρητική πραγmicroατικότητα Ο κρητικός λαός είχε δώσει κατά τον 19ο αιώνα αναρίθmicroητες microάχες προκειmicroένου να αποκτήσει την εθνική του αυτοδιάθεση Απέναντι στην αρνητική στάση της Ευρώπης έναντι του ενωτικού αιτήmicroατος η Ελλάδα δεν microπορούσε να αντιδράσει σοβαρά Στις αρχές του αιώνα η πολύπαθη Ελλάδα ήταν στρατιωτικά απροετοίmicroαστη και οικονοmicroικά ανίσχυρη Διπλωmicroατικά αποmicroονωmicroένη δεν microπορούσε να διαδραmicroατίσει σηmicroαντικό ρόλο στη λήψη των κρίσιmicroων διεθνών αποφά-σεων ούτε να αποτελέσει παράγοντα αποφασιστικής σηmicroασίας στον χώρο της ανατολι-κής Μεσογείου Στο γεγονός της στρατηγικής καθήλωσης συνέβαλε η βαλκανική και η τουρκική πίεση που υφίστατο το ελληνικό κράτος από τους γείτονές του Στο εσωτε-ρικό της Ελλάδας ο λαός έδινε προτεραιότητα στις εθνικές επιδιώξεις περισσότερο απrsquo

Ο σηmicroαντικός ρόλος που διαδραmicroάτισε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην επίτευξη της ένω-σης δικαίωσε και το όραmicroα που διέθετε ο microεγάλος πολιτικός ήδη από τη νεαρή του ηλικία Τελειόφοιτος ακόmicroη του Πανεπιστηmicroίου Αθηνών είχε βρει την ευκαιρία να ανα-πτύξει ενώπιον του Joseph Chamberlain τους λόγους για τους οποίους πίστευε στην ένωση laquoΠρωτίστως ένεκα του εθνικού αισθήmicroατος όπερ αναγκάζει τον άνθρωπον να αγωνίζεται διαρκώς προς απόκτησιν της πολιτικής αυτού ελευθερίας διrsquo ης και microόνης είναι δυνατόν να πραγmicroατοποιήση τον προορισmicroόν του εν τη σταδιοδροmicroία του πολι-τισmicroού Αλλrsquo ανεξαρτήτως του υψηλοτέρου τούτου λόγου αυτό τούτο το πραγmicroατικόν συmicroφέρον microας ωθεί προς τούτοhellip Αι καταπιέσεις της τουρκικής κυβερνήσεως δεν έπαυ-σαν αλλrsquo ασκούνται ήδη συστηmicroατικώς και υπό το πρόσχηmicroα της νοmicroιmicroότητος Αλλrsquo επαναλαmicroβάνοmicroεν ότι ο λόγος ούτος λαmicroβάνεται παρrsquo ηmicroών υπόψη ως εν παρόδω Και αν ακόmicroη έλειπεν ουδέποτε ηmicroείς ηθέλοmicroεν παύσει ζητούντες την ένωσιν microας διrsquo ης θέλοmicroεν αποκατασταθή εις εθνικήν αρτιότηταraquo

ότι στα εσωτερικά προβλήmicroατα γεγονός που ενίσχυε σε microεγάλο βαθmicroό την ελληνική εξωτερική πολιτική στο ζήτηmicroα της ένωσηςΟ Κρητικός ηγέτης πίστευε όπως δήλωνε στον διευθυντή της αθηναϊκής εφηmicroερίδας Το Άστυ Δ Κακλαmicroάνο ότι τα microικρά έθνη όχι microόνο έχουν συmicroφέρον να αποφεύγουν τη σύγκρουση microε τις Μεγάλες Δυνάmicroεις αλλά και οφείλουν να προσαρmicroόζονται στις περιστάσεις και να επιδιώκουν την εκπλήρωση των εθνικών τους διεκδικήσεων σε στάδια αναφέροντας χαρακτηριστικά το παράδειγmicroα της Ιταλίας και του Καβούρ Θεωρούσε δηλαδή ότι microόνο η διπλωmicroατία και η σταδιακή διεύρυνση των διεκδική-σεων ήταν ικανές να επιφέρουν το ενωτικό αποτέλεσmicroα Άλλωστε όπως υποστήριζε σε κάθε εθνική διεκδίκηση απαιτείται ως σηmicroαντικός αρωγός η καλή συνεργασία microε τα άλλα κράτη η οποία ούτως ή άλλως καθίσταται αναγκαία και θα επιτευχθεί microε προσεκτικούς διπλωmicroατικούς χειρισmicroούς laquoΓνωρίζετε Κύριοι Πληρεξούσιοι ότι αι πολιτείαι εις τον σηmicroερινόν χρόνον ευρίσκονται εις διη-νεκή σχέσιν προς τας παρακειmicroένας ή τας απωτέρω κειmicroένας πολιτείας εις την οικο-γένειαν δε των λαών των πεπολιτισmicroένων κανένα κράτος δεν δύναται σήmicroερον να ευρίσκηται κεχωρισmicroένον διά Σινικού Τείχουςraquo (Αγόρευση Βενιζέλου στη συνεδρίαση της 10ης Νοεmicroβρίου 1906 της Βrsquo Συντακτικής Συνέλευσης στα Χανιά)

Εφηmicroερίδα laquoΤο Άστυraquo 17 Φεβρουαρίου 1897

Προσπαθώντας ο Βενιζέλος να αναγάγει την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος σε επί-λυση ενός ευρωπαϊκού κατά βάση προβλήmicroατος τόνιζε προς τους Ευρωπαίους διπλω-microάτες την ιδέα της ενίσχυσης της Ελλάδας προκειmicroένου αυτή να αποτελέσει laquoισχυρά και προοδευτική προφυλακή της Δυτικής Ευρώπηςraquo Σηmicroείωνε την ανάγκη ο ελληνισmicroός laquoνα ηγηθή της αναπλάσεως και του εκπολιτισmicroού της ελληνικής Ανατολής εν πλήρει σεβασmicroώ προς τα δίκαια των άλλων συνοίκων λαώνraquo Και συmicroπλήρωνε laquoΑλλά προς επιτυχή διεξαγωγήν του έργου τούτου όπερ αληθώς είναι ηράκλειον επιβάλλεται όπως εγκαταλείψωmicroεν ταχέως τον αραmicroπάν επί του οποίου φερόmicroεθα εις την ρηθείσαν λεω-φόρον και πλάσωmicroεν όργανον κινήσεως τελειότερον ανάλογον δε προς εκείνο επί του οποίου φέρονται οι ευρωπαϊκοί λαοί Το όργανον τούτο είναι η διοίκησιςraquo (laquoΚήρυξraquo 27 Απριλίου 1908)

Αυτή η εmicroπλοκή της αυτόνοmicroης Κρήτης στο Ανατολικό Ζήτηmicroα αποτελούσε και το σοβαρότερο εmicroπόδιο στην ικανοποίηση του ενωτικού αιτήmicroατος Το τελευταίο που θα microπορούσαν να επιθυmicroήσουν οι Δυνάmicroεις θα ήταν η ένωση microε την Ελλάδα Αλλά στην ένωση εναντιωνόταν microε κάθε τρόπο και η Πύλη τόσο για λόγους στρατηγικούς όσο και ψυχολογικούς Βέβαια αντίβαρο αν και όχι τόσο ισχυρό κατά τα πρώτα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας αποτελούσε η εσωτερική κρητική πραγmicroατικότητα Ο κρητικός λαός είχε δώσει κατά τον 19ο αιώνα αναρίθmicroητες microάχες προκειmicroένου να αποκτήσει την εθνική του αυτοδιάθεση Απέναντι στην αρνητική στάση της Ευρώπης έναντι του ενωτικού αιτήmicroατος η Ελλάδα δεν microπορούσε να αντιδράσει σοβαρά Στις αρχές του αιώνα η πολύπαθη Ελλάδα ήταν στρατιωτικά απροετοίmicroαστη και οικονοmicroικά ανίσχυρη Διπλωmicroατικά αποmicroονωmicroένη δεν microπορούσε να διαδραmicroατίσει σηmicroαντικό ρόλο στη λήψη των κρίσιmicroων διεθνών αποφά-σεων ούτε να αποτελέσει παράγοντα αποφασιστικής σηmicroασίας στον χώρο της ανατολι-κής Μεσογείου Στο γεγονός της στρατηγικής καθήλωσης συνέβαλε η βαλκανική και η τουρκική πίεση που υφίστατο το ελληνικό κράτος από τους γείτονές του Στο εσωτε-ρικό της Ελλάδας ο λαός έδινε προτεραιότητα στις εθνικές επιδιώξεις περισσότερο απrsquo

Ο σηmicroαντικός ρόλος που διαδραmicroάτισε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στην επίτευξη της ένω-σης δικαίωσε και το όραmicroα που διέθετε ο microεγάλος πολιτικός ήδη από τη νεαρή του ηλικία Τελειόφοιτος ακόmicroη του Πανεπιστηmicroίου Αθηνών είχε βρει την ευκαιρία να ανα-πτύξει ενώπιον του Joseph Chamberlain τους λόγους για τους οποίους πίστευε στην ένωση laquoΠρωτίστως ένεκα του εθνικού αισθήmicroατος όπερ αναγκάζει τον άνθρωπον να αγωνίζεται διαρκώς προς απόκτησιν της πολιτικής αυτού ελευθερίας διrsquo ης και microόνης είναι δυνατόν να πραγmicroατοποιήση τον προορισmicroόν του εν τη σταδιοδροmicroία του πολι-τισmicroού Αλλrsquo ανεξαρτήτως του υψηλοτέρου τούτου λόγου αυτό τούτο το πραγmicroατικόν συmicroφέρον microας ωθεί προς τούτοhellip Αι καταπιέσεις της τουρκικής κυβερνήσεως δεν έπαυ-σαν αλλrsquo ασκούνται ήδη συστηmicroατικώς και υπό το πρόσχηmicroα της νοmicroιmicroότητος Αλλrsquo επαναλαmicroβάνοmicroεν ότι ο λόγος ούτος λαmicroβάνεται παρrsquo ηmicroών υπόψη ως εν παρόδω Και αν ακόmicroη έλειπεν ουδέποτε ηmicroείς ηθέλοmicroεν παύσει ζητούντες την ένωσιν microας διrsquo ης θέλοmicroεν αποκατασταθή εις εθνικήν αρτιότηταraquo

ότι στα εσωτερικά προβλήmicroατα γεγονός που ενίσχυε σε microεγάλο βαθmicroό την ελληνική εξωτερική πολιτική στο ζήτηmicroα της ένωσηςΟ Κρητικός ηγέτης πίστευε όπως δήλωνε στον διευθυντή της αθηναϊκής εφηmicroερίδας Το Άστυ Δ Κακλαmicroάνο ότι τα microικρά έθνη όχι microόνο έχουν συmicroφέρον να αποφεύγουν τη σύγκρουση microε τις Μεγάλες Δυνάmicroεις αλλά και οφείλουν να προσαρmicroόζονται στις περιστάσεις και να επιδιώκουν την εκπλήρωση των εθνικών τους διεκδικήσεων σε στάδια αναφέροντας χαρακτηριστικά το παράδειγmicroα της Ιταλίας και του Καβούρ Θεωρούσε δηλαδή ότι microόνο η διπλωmicroατία και η σταδιακή διεύρυνση των διεκδική-σεων ήταν ικανές να επιφέρουν το ενωτικό αποτέλεσmicroα Άλλωστε όπως υποστήριζε σε κάθε εθνική διεκδίκηση απαιτείται ως σηmicroαντικός αρωγός η καλή συνεργασία microε τα άλλα κράτη η οποία ούτως ή άλλως καθίσταται αναγκαία και θα επιτευχθεί microε προσεκτικούς διπλωmicroατικούς χειρισmicroούς laquoΓνωρίζετε Κύριοι Πληρεξούσιοι ότι αι πολιτείαι εις τον σηmicroερινόν χρόνον ευρίσκονται εις διη-νεκή σχέσιν προς τας παρακειmicroένας ή τας απωτέρω κειmicroένας πολιτείας εις την οικο-γένειαν δε των λαών των πεπολιτισmicroένων κανένα κράτος δεν δύναται σήmicroερον να ευρίσκηται κεχωρισmicroένον διά Σινικού Τείχουςraquo (Αγόρευση Βενιζέλου στη συνεδρίαση της 10ης Νοεmicroβρίου 1906 της Βrsquo Συντακτικής Συνέλευσης στα Χανιά)

Εφηmicroερίδα laquoΤο Άστυraquo 17 Φεβρουαρίου 1897

Προσπαθώντας ο Βενιζέλος να αναγάγει την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος σε επί-λυση ενός ευρωπαϊκού κατά βάση προβλήmicroατος τόνιζε προς τους Ευρωπαίους διπλω-microάτες την ιδέα της ενίσχυσης της Ελλάδας προκειmicroένου αυτή να αποτελέσει laquoισχυρά και προοδευτική προφυλακή της Δυτικής Ευρώπηςraquo Σηmicroείωνε την ανάγκη ο ελληνισmicroός laquoνα ηγηθή της αναπλάσεως και του εκπολιτισmicroού της ελληνικής Ανατολής εν πλήρει σεβασmicroώ προς τα δίκαια των άλλων συνοίκων λαώνraquo Και συmicroπλήρωνε laquoΑλλά προς επιτυχή διεξαγωγήν του έργου τούτου όπερ αληθώς είναι ηράκλειον επιβάλλεται όπως εγκαταλείψωmicroεν ταχέως τον αραmicroπάν επί του οποίου φερόmicroεθα εις την ρηθείσαν λεω-φόρον και πλάσωmicroεν όργανον κινήσεως τελειότερον ανάλογον δε προς εκείνο επί του οποίου φέρονται οι ευρωπαϊκοί λαοί Το όργανον τούτο είναι η διοίκησιςraquo (laquoΚήρυξraquo 27 Απριλίου 1908)

ότι στα εσωτερικά προβλήmicroατα γεγονός που ενίσχυε σε microεγάλο βαθmicroό την ελληνική εξωτερική πολιτική στο ζήτηmicroα της ένωσηςΟ Κρητικός ηγέτης πίστευε όπως δήλωνε στον διευθυντή της αθηναϊκής εφηmicroερίδας Το Άστυ Δ Κακλαmicroάνο ότι τα microικρά έθνη όχι microόνο έχουν συmicroφέρον να αποφεύγουν τη σύγκρουση microε τις Μεγάλες Δυνάmicroεις αλλά και οφείλουν να προσαρmicroόζονται στις περιστάσεις και να επιδιώκουν την εκπλήρωση των εθνικών τους διεκδικήσεων σε στάδια αναφέροντας χαρακτηριστικά το παράδειγmicroα της Ιταλίας και του Καβούρ Θεωρούσε δηλαδή ότι microόνο η διπλωmicroατία και η σταδιακή διεύρυνση των διεκδική-σεων ήταν ικανές να επιφέρουν το ενωτικό αποτέλεσmicroα Άλλωστε όπως υποστήριζε σε κάθε εθνική διεκδίκηση απαιτείται ως σηmicroαντικός αρωγός η καλή συνεργασία microε τα άλλα κράτη η οποία ούτως ή άλλως καθίσταται αναγκαία και θα επιτευχθεί microε προσεκτικούς διπλωmicroατικούς χειρισmicroούς laquoΓνωρίζετε Κύριοι Πληρεξούσιοι ότι αι πολιτείαι εις τον σηmicroερινόν χρόνον ευρίσκονται εις διη-νεκή σχέσιν προς τας παρακειmicroένας ή τας απωτέρω κειmicroένας πολιτείας εις την οικο-γένειαν δε των λαών των πεπολιτισmicroένων κανένα κράτος δεν δύναται σήmicroερον να ευρίσκηται κεχωρισmicroένον διά Σινικού Τείχουςraquo (Αγόρευση Βενιζέλου στη συνεδρίαση της 10ης Νοεmicroβρίου 1906 της Βrsquo Συντακτικής Συνέλευσης στα Χανιά)

Εφηmicroερίδα laquoΤο Άστυraquo 17 Φεβρουαρίου 1897

Προσπαθώντας ο Βενιζέλος να αναγάγει την επίλυση του Κρητικού ζητήmicroατος σε επί-λυση ενός ευρωπαϊκού κατά βάση προβλήmicroατος τόνιζε προς τους Ευρωπαίους διπλω-microάτες την ιδέα της ενίσχυσης της Ελλάδας προκειmicroένου αυτή να αποτελέσει laquoισχυρά και προοδευτική προφυλακή της Δυτικής Ευρώπηςraquo Σηmicroείωνε την ανάγκη ο ελληνισmicroός laquoνα ηγηθή της αναπλάσεως και του εκπολιτισmicroού της ελληνικής Ανατολής εν πλήρει σεβασmicroώ προς τα δίκαια των άλλων συνοίκων λαώνraquo Και συmicroπλήρωνε laquoΑλλά προς επιτυχή διεξαγωγήν του έργου τούτου όπερ αληθώς είναι ηράκλειον επιβάλλεται όπως εγκαταλείψωmicroεν ταχέως τον αραmicroπάν επί του οποίου φερόmicroεθα εις την ρηθείσαν λεω-φόρον και πλάσωmicroεν όργανον κινήσεως τελειότερον ανάλογον δε προς εκείνο επί του οποίου φέρονται οι ευρωπαϊκοί λαοί Το όργανον τούτο είναι η διοίκησιςraquo (laquoΚήρυξraquo 27 Απριλίου 1908)

ΕπίλογοςΗ Κρητική Πολιτεία (1899-1909) έπειτα από πολλούς και αιmicroατηρούς εθνικούς αγώνες των Κρητών σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα κατάφερε να επιτελέσει τον εθνικό της στόχο Μέσα από τα δέκα αυτά χρόνια τα οποία χαρακτηρίστηκαν από τον πολι-τικό και τον εκκλησιαστικό διχασmicroό την οικονοmicroική δυσπραγία και microία επανάσταση που λίγο έλειψε να οδηγήσει σε εmicroφύλια διαmicroάχη η Μεγαλόνησος πέρασε από την οθωmicroανική κατοχή στην ενσωmicroάτωση microε το ελληνικό κράτος Η σύνθετη πραγmicroατικότητα της Κρήτης και η διπλωmicroατική αmicroηχανία των Ευρωπαίων για το microέλλον της Μεγαλονήσου το οποίο ήταν στενά συνυφασmicroένο microε το microέλλον των άλλων εθνών της Βαλκανικής χερσονήσου αποτέλεσαν τις προκλήσεις που σφράγισαν από νωρίς την πολιτική σκέψη και πράξη του Κρητικού ηγέτη Η ικανότητα χειρισmicroού αυτών των ασυmicroβίβαστων microεταξύ τους προκλήσεων και όλων των συναφών αντιφά-σεων προς όφελος των εθνικών επιδιώξεων αποτέλεσε το κύριο πολιτικό χάρισmicroα του Ελευθέριου Βενιζέλου που συνέβαλε καταλυτικά στην ένωση microε την Ελλάδα

Η διορατική αντίληψη του Ελ Βενιζέλου για το πολιτικό microέλλον της ευρωπαϊκής ηπεί-ρου η οποία ενδεχοmicroένως να αποτέλεσε και την πολιτική αφετηρία για τη δηmicroιουργία ισχυρού ελληνικού κράτους microε την επίτευξη της ένωσης αναδύεται από την αγόρευσή του ενώπιον της κρητικής Βουλής στις 11 Αυγούστου 1909 laquoΤις αγνοεί ότι παρά την θεωρητικήν υπό του Διεθνούς Δικαίου αναγνώρισιν της ισότητος των διαφόρων πολι-τειών αι Μεγάλαι Δυνάmicroεις έχουν από πολλού οικειοποιηθεί το δικαίωmicroα της επεmicroβά-σεως εις τας εσωτερικάς υποθέσεις των ασθενεστέρων ΄Οσον δε και αν θίγη τούτο την φιλοτιmicroίαν των τελευταίων τούτων αδύνατον νrsquo αρνηθή τις ότι διά της συστηmicroατοποι-ήσεως της επεmicroβάσεως ταύτης τελείται ολοέν προϊούσα microεταmicroόρφωσις του Διεθνούς Δικαίου εξυπηρετούσα τα συmicroφέροντα του πολιτισmicroού και τείνουσα εις οργάνωσιν της ευρωπαϊκής οικογενείας κατά σύστηmicroα ανάλογον προς το της αmicroερικάνικής συmicroπολι-τείαςraquo

Εικόνες από τους αγώνες και την απελευθέρωση της Κρήτης