ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ (1905 - 1909)

Η πορεία προς τις εκλογές του 1905 Η διετία 1902-1904 είναι microια περίοδος έντονης πολιτικής αστάθειας που χαρακτηρίζε-ται από συνεχείς εναλλαγές βραχύβιων κυβερνήσεων Κύριο χαρακτηριστικό της είναι η παρεmicroβολή του Ζαϊmicroικού Κόmicromicroατος στη διαmicroάχη των δύο microεγάλων κοmicromicroάτων Δηλι-γιαννικού και Θεοτοκικού και η ανάδειξή του σε ρυθmicroιστικό παράγοντα της πολιτικής ζωής microε την υποστήριξη που προσφέρει πότε στο ένα και πότε στο άλλο Το microικρό σε εκλογική δύναmicroη κόmicromicroα λειτουργεί απορρυθmicroιστικά για το δικοmicromicroατικό σύστηmicroα και προκαλεί κεντρόφυγες δυνάmicroεις για δυσαρεστηmicroένους βουλευτές και πολιτευτές Η ίδια φάση σηmicroαδεύεται από σηmicroαντικές κοινωνικές αναταραχές και χαρακτηριστική πολιτική αστάθεια Μετά τις εκλογές της 17ης Νοεmicroβρίου του 1902 δεν ήταν σαφές ποιο κόmicromicroα διέθετε πλειοψηφία στη Βουλή επειδή παρά τον οξύτατο κοmicromicroατικό αντα-γωνισmicroό οι υποψήφιοι βουλευτές σχηmicroάτισαν laquoοριζόντιεςraquo συmicromicroαχίες και συγκρότη-σαν microεικτούς συνδυασmicroούς προσπαθώντας να διασφαλίσουν την επανεκλογή τους σε τοπικό επίπεδο Δεν υπήρχε εποmicroένως αδιαφιλονίκητο πρόσωπο στο οποίο θα microπορούσε ο βασιλιάς να αναθέσει εντολή σχηmicroατισmicroού κυβέρνησης Ο Δηλιγιάννης επιχείρησε να εκβιάσει την ανάθεση εντολής σε αυτόν υποκινώντας διαδηλώσεις των οπαδών του στην Αθήνα που διήρκεσαν πέντε ηmicroέρες Οι εξαγριωmicroένοι διαδηλωτές πήραν σανίδες από τις υπό ανέγερση οικοδοmicroές και στράφηκαν εναντίον κατοικιών πολιτικών Τα γεγονότα αυτά έmicroειναν στην ιστορία ως Σανιδικά Κατά τη διάρκειά τους ακούστηκαν συνθήmicroατα κατά του βασιλικού θεσmicroού και οι πολιτικοί καταγγέλθηκαν ως laquoπαλιοτενεκέδεςraquo Άλλη σοβαρή κοινωνική κρίση γνωστή ως Ορεστιακά εκδηλώθηκε τον Νοέmicroβριο του 1903 Με αφορmicroή θεατρική παράσταση της Ορέστειας του Αισχύλου microεταφρασmicroένης στη δηmicroοτική γλώσσα ξέσπασε θύελλα αντιδράσεων από συντηρητι-κούς γλωσσικούς κύκλους Φοιτητές και οmicroάδες φανατικών κινήθηκαν microε απειλητικές

Η περίοδος 1902-04 χαρακτη-ρίστηκε από εναλλαγές κυβερ-

διαθέσεις προς το θέατρο όπου επρόκειτο να λάβει χώρα η παράσταση Επενέβη στρατιωτική δύναmicroη microε αποτέλεσmicroα τον θάνατο τριών πολιτών και τον τραυmicroατισmicroό επτά Τον Δεκέmicroβριο του 1903 σχηmicroατίζεται κυβέρνηση υπό τον Γ Θεοτόκη microε την υποστή-ριξη του Ζαϊmicroικού Κόmicromicroατος Η κυβέρνηση αυτή έχει να αντιmicroετωπίσει σοβαρότατα προβλήmicroατα microε κυριότερα το οικονοmicroικό και το Μακεδονικό ζήτηmicroα Η επιδείνωση των οικονοmicroικών microεγεθών και οι δηmicroοσιονοmicroικές δυσχέρειες οφείλονται στο κολοσσι-αίο έλλειmicromicroα του προϋπολογισmicroού απότοκο της εγγενούς οικονοmicroικής καχεξίας της microειωmicroένης φοροληπτικής ικανότητας της κρατικής microηχανής και συγκυριακών κρίσεων (Σταφιδικό ζήτηmicroα) οι οποίες είχαν όmicroως microακροχρόνιες παρενέργειες στα οικονοmicroικά του κράτους Το έλλειmicromicroα του προϋπολογισmicroού επιβαρυνόταν microε την υπέρmicroετρη διό-γκωση των δαπανών για το στράτευmicroα καθώς και τα microυστικά κονδύλια που προορίζο-νταν για την ενίσχυση των αντάρτικων οmicroάδων που πέρασαν στην τουρκοκρατούmicroενη Μακεδονία microε την αναζωπύρωση των συγκρούσεων και την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα τη διετία 1903-1904 Την περίοδο αυτή επιτείνεται η δράση βουλγαρικών εθνι-κιστικών στοιχείων που microάχονται microε την υποστήριξη του βουλγαρικού κράτους για τον έλεγχο της Μακεδονίας υπό τη σηmicroαία του λεγόmicroενου laquoβουλγαρικού κοmicroιτάτουraquo Στη δράση του τελευταίου αντιπαρατάχθηκαν αντάρτικες οmicroάδες γηγενών Ελλήνων οι οποίες συγκροτήθηκαν microε την ενθάρρυνση πολιτικών και δηmicroοσιογραφικών κύκλων στην Αθήνα Οι ελληνικές οmicroάδες ενισχύθηκαν microε τη microυστική αποστολή στην περιοχή Ελλήνων αξιωmicroατικών και αργότερα ένοπλων οmicroάδων που στηρίζονταν οικονοmicroικά από το ελληνικό κράτος Για την αντιmicroετώπιση της οικονοmicroικής κρίσης η κυβέρνηση Θεοτόκη εξήγγειλε στο τέλος του 1904 σειρά microέτρων επάνοδος στην laquoευρείαraquo εκλογική περιφέρεια και περι-ορισmicroός των βουλευτικών εδρών σε 120 προκειmicroένου να εξοικονοmicroηθούν πόροι από την περιστολή των βουλευτικών αποζηmicroιώσεων microείωση του αριθmicroού των νοmicroών της επικράτειας από 26 σε 16 κατάργηση ορισmicroένων πρωτοδικείων περικοπές στα λει-τουργικά έξοδα αστυνοmicroίας και χωροφυλακής επιβολή φορολογίας στον microισθό δηmicroο-σίων και δηmicroοτικών υπαλλήλων αύξηση της φορολογίας οινοπνευmicroατωδών ποτών Στις εξαγγελίες αυτές αντέδρασε έντονα η αντιπολίτευση υπό τον Δηλιγιάννη microε τον οποίο τώρα συνέπλεε το κόmicromicroα του Ζαΐmicroη Η κριτική του αντιπολιτευτικού microετώπου

Το Σταφιδικό ζήτηmicroα αν και προ-έκυψε ως συγκυριακή κρίση της

Το Μακεδονικό ζήτηmicroα απο-τέλεσε ένα από τα φλέγοντα

Θεόδωρος Δηλιγιάννης (1826-1905)Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1826 στα Καλάβρυτα Το 1840 έφθασε στην Αθήνα για να σπουδάσει νοmicroικά και τέσσερα χρόνια microετά πήρε το δίπλωmicroά του microε άριστα και ανακηρύχθηκε διδάκτορας της Νοmicroικής Σχολής Έπειτα διορίστηκε υπάλληλος της Βουλής και εν συνεχεία του Υπουργείου Εσωτερικών στο οποίο έmicroεινε 15 ολόκληρα χρόνια και αφού διήλθε τη διοικητική ιεραρχία έφτασε microέχρι τον βαθmicroό του γενικού γραmicromicroατέα Υπήρξε απrsquo τα φοιτητικά θρανία αντίθετος microε τη microοναρχία όmicroως στο επαναστατικό κίνηmicroα του 1860-1862 δεν θέλησε να λάβει microέρος προφανώς λόγω της προσωπικής γνωριmicroίας που είχε microε τον βασιλιά Όθωνα Μετά την εκθρόνιση του Όθωνα έφυγε από το Υπουργείο Εσωτερικών και έλαβε microέρος στις εκλογές του Νοεmicroβρίου του 1862 της Βrsquo Εθνικής Συνέλευσης όπου εξελέγη πληρεξούσιος Γορτυ-νίας Έκτοτε 44 ολόκληρα χρόνια εκλεγόταν συνέχεια χωρίς καmicroία αποτυχία βου-λευτής Γορτυνίας-Αρκαδίας Διατέλεσε πρέσβης στο Παρίσι κατrsquo επανάληψη υπουργός Εξωτερικών υπουργός Οικονοmicroικών υπουργός Εκκλησιαστικών και Δηmicroόσιας Εκπαίδευ-σης σε διάφορες κυβερνήσεις Μετά τον θάνατο του Κουmicroουνδούρου το 1883 το κόmicromicroα έmicroεινε χωρίς αρχηγό και οι βουλευτές του Κουmicroουνδουρικού Κόmicromicroατος αναγνωρίζοντας ως πιο κατάλληλο το Θ Δηλιγιάννη του ανέθεσαν την αρχηγία Στις εκλογές της 7ης Απριλίου του 1885 το Δηλιγιαννικό Κόmicromicroα ανήλθε θριαmicroβευτικά στην εξουσία και ο Δηλιγιάννης έγινε για πρώτη φορά πρωθυπουργός Ακολούθησαν άλλες τέσσερις πρω-θυπουργικές θητείες του από τις οποίες οι δύο microετά τις νίκες του στις εκλογές της 14ης Οκτωβρίου 1890 και της 16ης Απριλίου 1895 Τον Απρίλιο του 1897 έγινε ο ατυχής Ελληνοτουρκικός πόλεmicroος και αmicroέσως microετά οι αθηναϊκές διαδηλώσεις που τον ανάγκα-σαν να παραιτηθεί Επανήλθε στην Αρχή microετά τις νικηφόρες γιrsquo αυτόν εκλογές της 17ης Νοεmicroβρίου 1902 Τρεις microήνες microετά τη νίκη του στις εκλογές της 20ης Φεβρουαρίου 1905 και τον σχηmicroατισmicroό της νέας και τελευταίας (πέmicroπτης) κυβέρνησής του δέχθηκε την επίθεση χαρτοπαίκτη ο οποίος τον δολοφόνησε microε microαχαίρι προφασιζόmicroενος ότι εκδικήθηκε για το κλείσιmicroο των χαρτοπαικτικών λεσχών που είχε διατάξει ο Δηλιγιάννης (Πηγή Ν Μακρυγιάννης laquoΟι Πρωθυπουργοί της Ελλάδας 1843-1985raquo 4η έκδ Αθήνα 1985 σ 90 επ)

Πορτραίτο του Θεόδωρου Δηλι-γιάννη (Φωτογραφικό Αρχείο

εστιάστηκε επίσης στην πολιτική του Θεοτόκη για το Μακεδονικό ζήτηmicroα Ο πρωθυ-πουργός καταγγέλθηκε ότι ο laquoαπό βορρά κίνδυνοςraquo που επέσειε ήταν ανύπαρκτος ότι το Μακεδονικό ήταν χρόνιο πρόβληmicroα στον χώρο της Βαλκανικής και ότι η πολιτική της laquoδιαρκούς στρατεύσεωςraquo που ακολουθούσε η κυβέρνηση ήταν δηmicroοσιονοmicroικά ολέ-θρια και διεθνοπολιτικά επικίνδυνη εγκυmicroονούσα κινδύνους προστριβών microε γείτονες χώρες Υπό το κράτος αυτών των καταγγελιών η κυβέρνηση Θεοτόκη καταψηφίστηκε και στις 17 Δεκεmicroβρίου 1904 σχηmicroατίστηκε κυβέρνηση υπό τον Θ Δηλιγιάννη η πέmicroπτη microε επικεφαλής τον Γορτύνιο πολιτικό (ο επίγονος του Α Κουmicroουνδούρου είχε ήδη δια-τελέσει πρωθυπουργός άλλες τέσσερις φορές (1941885-3041886 24101890-1821892 3151895-1841897 24111902-1461903)) Ο πρωθυπουργός Θ Δηλιγιάννης ανέλαβε και το Υπουργείο Εσωτερικών ο Αλ Σκου-ζές το Υπουργείο Εξωτερικών ο Κ Καραπάνος το Υπουργείο Δικαιοσύνης και προ-σωρινά Εκκλησιαστικών και Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως ο Ν Γουναράκης το Υπουργείο Οικονοmicroικών ο Κ Μαυροmicroιχάλης το Υπουργείο Στρατιωτικών και προσωρινά Ναυτικών Η κυβέρνηση όmicroως αυτή ήταν θνησιγενής επειδή το microικρό κόmicromicroα Ζαΐmicroη το οποίο είχε αναδειχθεί σε ρυθmicroιστή της κατάστασης εστράφη εναντίον του Δηλιγιάννη Έτσι πέντε microέρες την ορκωmicroοσία της στις 22 Δεκεmicroβρίου 1904 διαλύθηκε η Βουλή και προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 2021905Η προεκλογική microάχη διεξήχθη σε ήπιο κλίmicroα και οι εκλογές διενεργήθηκαν κατά ανε-πίληπτο τρόπο χωρίς κυβερνητικές παρεmicroβάσεις και νοθεύσεις οι οποίες δεν ήταν άγνωστες στις εκλογικές αναmicroετρήσεις της εποχής Κατά την προεκλογική περίοδο δέσποσε η κριτική των δύο microεγάλων κοmicromicroάτων Δηλιγιαννικού και Θεοτοκικού ενα-ντίον του τρίτου κόmicromicroατος του Ζαΐmicroη το οποίο παρότι είχε microικρή εκλογική δύναmicroη διαδραmicroάτιζε έναν αστάθmicroητο ρόλο ρυθmicroιστή της πολιτικής κατάστασης Η επαmicroφο-τερίζουσα στάση του και οι ευκαιριακές συmicromicroαχίες του πότε microε το ένα και πότε microε το άλλο από τα microεγάλα κόmicromicroατα είχαν προκαλέσει τη δυσφορία του πολιτικού κόσmicroου ο οποίος ήταν εθισmicroένος στο πολωτικό δικοmicromicroατικό σύστηmicroα και κατήγγειλε το Ζαϊmicroικό Κόmicromicroα και τους βουλευτές του για laquoτυχοδιωκτικήraquo και ιδιοτελή πολιτική Η εναλλαγή των δύο microεγάλων κοmicromicroάτων στην εξουσία είχε κατοχυρωθεί στη συνείδηση του πολιτι-κού κόσmicroου ως οιονεί laquoσυνθήκη του πολιτεύmicroατοςraquo ώστε κάθε απόκλιση από αυτή να

Ο Αλέξανδρος Ζαΐmicroης microε την ίδρυση του laquoτρίτουraquo κόmicromicroατος

Οι εκλογές του 1905 διενερ-γήθηκαν βάσει των αρχών του

εκλαmicroβάνεται ως πολιτικό πρόβληmicroα microε θεσmicroικές προεκτάσεις Στην πραγmicroατικότητα το δικοmicromicroατικό σύστηmicroα λειτουργούσε ως εγγύηση ότι η όποια λαϊκή δυσαρέσκεια εκδηλωνόταν θα microπορούσε να παροχετευτεί microέσα από τους διαύλους του συστήmicroατος εmicroφανιζόmicroενη απλώς ως συντριβή ενός microεγάλου κόmicromicroατος Με τον τρόπο αυτό ετίθετο φραγmicroός σε οποιεσδήποτε απόπειρες ριζικών τοmicroών στην κοινωνική και πολιτική ζωή που έτειναν να υπερβούν τα στεγανά του συστήmicroατος Το συνταγmicroατικό πλαίσιο των εκλογών της περιόδου Οι ρυθmicroίσεις του εκλογικού νόmicroου Οι εκλογές στις 2021905 (όπως και οι επόmicroενες του 1906) διενεργήθηκαν υπό την ισχύ του Συντάγmicroατος του 1864 που καθιέρωνε την αρχή της άmicroεσης καθολικής και microυστικής ψηφοφορίας Το δικαίωmicroα ψήφου διέθεταν όλοι οι πολίτες που είχαν την ελληνική ιθαγένεια και είχαν συmicroπληρώσει το 21ο έτος της ηλικίας τους Το εκλογικό δικαίωmicroα στερούνταν δυνάmicroει ρητών διατάξεων του εκλογικού νόmicroου microόνο όσοι είχαν εκπέσει λόγω ηθικής αναξιότητας (laquoοι ένεκα καταδίκης στερηθέντες του δικαιώmicroατος του ψηφοφορείν εν όσω διαρκεί η στέρησις αύτηraquo και laquoοι δυνάmicroει οριστικού βου-λεύmicroατος διατελούντες υπόδικοι επί κακουργήmicroατιraquo κατά τις σχετικές ρυθmicroίσεις του εκλογικού νόmicroου) όσοι βρίσκονταν σε κατάσταση πνευmicroατικής αναπηρίας (τελούντες σε νόmicroιmicroη ή δικαστική απαγόρευση ή υπό δικαστική αντίληψη) καθώς επίσης οι κληρικοί και οι ανυπότακτοι Διοικητικής φύσης προϋπόθεση για την άσκηση του ενεργητικού εκλογικού δικαιώmicroατος ήταν η εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους που συντάσσο-νταν επιmicroελεία των κατά τόπους δηmicroάρχωνΠρόσθετη διασφάλιση της καθολικής ψηφοφορίας ήταν η microυστικότητα της ψήφου η οποία εξασφαλιζόταν microε τη ρητά κατοχυρωmicroένη στο σύνταγmicroα αρχή της διά σφαιρι-δίων ψηφοφορίας Τη microορφή αυτή ψηφοφορίας πρότειναν στη Βrsquo Εθνική Συνέλευση που ψήφισε το Σύνταγmicroα του 1864 οι Επτανήσιοι βουλευτές Λοmicroβάρδος και Λούζης ορmicroώmicroενοι από το σύστηmicroα των σφαιριδίων που ίσχυε στα Επτάνησα επί αγγλικής κατοχής και ανέτρεχε στα χρόνια της ενετοκρατίας Το σύστηmicroα αυτό διασφάλιζε πληρέστερα τη microυστικότητα της ψήφου έναντι νοθεύσεων τις οποίες καθιστούσαν δυνατές η ψήφος διά ψηφοδελτίου σε συνδυασmicroό microε τον αναλφαβητισmicroό microερίδας των ψηφοφόρων Τα περιστατικά αλλοίωσης της εκλογικής βούλησης που είχαν σηmicroειωθεί

στο παρελθόν διευκόλυναν την εισαγωγή του microέτρου Η διά σφαιριδίων ψηφοφορία διεξαγόταν κατά τον ακόλουθο τρόπο σε κάθε εκλογικό τmicroήmicroα υπήρχαν κάλπες ισά-ριθmicroες του αριθmicroού των υποψηφίων βουλευτών της περιφέρειας και ο ψηφοφόρος ήταν υποχρεωmicroένος να ψηφίσει σε όλες ρίχνοντας από ένα σφαιρίδιο σε κάθε κάλπη Η κάλπη ήταν διαιρεmicroένη σε δύο τmicroήmicroατα εκ των οποίων το ένα ήταν χρωmicroατισmicroένο εξωτερικά άσπρο και το άλλο microαύρο Ο ψηφοφόρος έριχνε το σφαιρίδιο στο ένα ή στο άλλο τmicroήmicroα περνώντας το χέρι του microέσα από έναν κυλινδρικό σωλήνα microικρού microήκους που απέληγε στο εσωτερικό της κάλπης χωρίς να είναι εmicroφανές εξωτερικά σε ποιο τmicroήmicroα της κάλπης έριχνε το σφαιρίδιό του Ρίψη στο άσπρο τmicroήmicroα σήmicroαινε θετική ψήφο ρίψη στο microαύρο αρνητική Με τον τρόπο αυτό κάθε ψηφοφόρος εξέφραζε τη θετική ή αρνητική επιλογή του για κάθε υποψήφιο Είχε έτσι τη δυνατότητα να υπερ-ψηφίσει ή να καταψηφίσει (να laquomicroαυρίσειraquo κατά την εκλογική αργκό που διατηρείται έως τις microέρες microας) όλους τους υποψηφίους ή microερικούς από αυτούς Βουλευτές ανα-δεικνύονταν όσοι είχαν συγκεντρώσει τις περισσότερες θετικές ψήφους δηλαδή τα περισσότερα σφαιρίδια στο άσπρο τmicroήmicroα της κάλπης τους Οι συνταγmicroατικές ρυθmicroίσεις συmicroπληρώνονταν από τις διατάξεις του εκλογικού νόmicroου ο οποίος όριζε ότι η εκλογική περιφέρεια ήταν η επαρχία διοικητική υποδιαίρεση στενότερη από τις σηmicroερινές εκλογικές περιφέρειες που κατά κανόνα ταυτίζονται microε τον νοmicroό Η επαρχία χαρακτηριζόταν ως laquoστενήraquo σε αντίθεση microε την laquoευρείαraquo που αντιστοιχούσε στη διοικητική διαίρεση σε νοmicroούς Ο αριθmicroός των αντιπροσώπων που εξέλεγε η κάθε επαρχία ήταν ανάλογος προς τον πληθυσmicroό των δηmicroοτών των δήmicroων που υπάγονταν σε αυτήν Οι επαρχίες που είχαν πληθυσmicroό microέχρι δέκα χιλιάδες εξέλε-γαν έναν βουλευτή όσες είχαν από δέκα έως είκοσι χιλιάδες δύο κοκ Εκλογικό microέτρο για την εκλογή ενός βουλευτή είχε τεθεί αρχικά ο αριθmicroός των δέκα χιλιάδων ψήφων αριθmicroός που ανήλθε αργότερα (1890) στις δώδεκα χιλιάδες και microετέπειτα (1905) στις δεκαέξι χιλιάδες Για την εκλογή δεύτερου βουλευτή απαιτούνταν τρεις και πέντε χιλιάδες ψήφοι αντίστοιχα Έτσι ο συνολικός αριθmicroός των αντιπροσώπων δεν ήταν εκ των προτέρων καθορισmicroένος όπως συmicroβαίνει σήmicroερα αλλά αποτελούσε συνάρτηση του πληθυσmicroού κάθε επαρχίας και συνολικά της επικράτειας

Οι εκλογές τους 1905 Η κυβέρνηση Θ Δηλιγιάννη Η Βουλή που θα εκλεγόταν από τις εκλογές του 1905 θα είχε 235 έδρες που θα κατα-λαmicroβάνονταν από εκπροσώπους 72 περιφερειών Από αυτές οι 69 ήταν επαρχίες και οι τρεις προνοmicroιούχες εκλογικές περιφέρειες η περιφέρεια των Σπετσών που εξέλεγε τρεις έδρες και οι περιφέρειες της Ύδρας και των Ψαρών που εξέλεγαν από δύο Το ειδικό προνόmicroιο απολάmicroβαναν τα συγκεκριmicroένα νησιά σε ένδειξη ευγνωmicroοσύνης για την προσφορά τους στον Αγώνα Μια καινοτοmicroία των εκλογών του 1905 για την ακρίβεια ένας κωδικοποιηmicroένος εκλο-γικός ελιγmicroός που αποσκοπούσε στον έλεγχο περισσότερων εδρών ήταν η απόσπαση του Πειραιά από την επαρχία Αττικής και η σύστασή του ως ξεχωριστής εκλογικής περιφέρειας που εξέλεγε τρεις αντιπροσώπους Η τροποποίηση αυτή microεθοδεύτηκε το 1904 από την κυβέρνηση Γ Θεοτόκη microε στόχο τη διασφάλιση της εκλογής βου-λευτών προσκείmicroενων στο Θεοτοκικό Κόmicromicroα από την επαρχία Πειραιά δεδοmicroένης της υπεροπλίας του κόmicromicroατος στην περιοχή αυτή Σε διαφορετική περίπτωση η θεοτοκική πλειοψηφία στην περιοχή θα έmicroενε χωρίς αντίκρισmicroα καθώς το πλειοψηφικό σύστηmicroα διοχέτευε το σύνολο των εδρών της Αττικής προς το αντίπαλο κόmicromicroα που διέθετε τη σχετική πλειοψηφία στο επίπεδο της επαρχίας Αττικής Η microεθόδευση αυτή ήταν η πρώτη εν Ελλάδι εφαρmicroογή laquoεκλογικής γεωmicroετρίαςraquo κατασκευής δηλαδή εκλογικών περιφερειών microε βάση τα εικαζόmicroενα εκλογικά συmicroφέροντα ενός κόmicromicroατος Στις εκλογές το Δηλιγιαννικό Κόmicromicroα κατήγαγε λαmicroπρή νίκη εκλέγοντας υπό τους συν-δυασmicroούς του 144 βουλευτές Το Θεοτοκικό Κόmicromicroα κατέλαβε 53 έδρες το Ζαϊmicroικό 18 ενώ εξελέγησαν και 16 ανεξάρτητοι βουλευτές microεταξύ των οποίων οι προσκείmicroενοι στον Δηλιγιάννη Στ Δραγούmicroης και Δ Ράλλης Η κυβέρνηση Θ Δηλιγιάννη διατήρησε τη σύνθεση που είχε κατά τον διορισmicroό του ως πρωθυπουργού στις 17121904 Μόνη ndashαναγκαστικήndash microεταβολή ήταν η ανάληψη του Υπουργείου Εσωτερικών από τον Ν Γουναράκη στις 3151905 microετά τη δολοφονία του πρωθυπουργού που όπως είδαmicroε είχε αναλάβει και αυτό το χαρτοφυλάκιοΟι γενικές κατευθυντήριες γραmicromicroές της οικονοmicroικής πολιτικής του Δηλιγιάννη απο-τυπώθηκαν στον λόγο του θρόνου που εκφωνήθηκε από τον βασιλιά Γεώργιο στις 1431905 Με τον λόγο αυτόν που συντάχθηκε κατά τα καθιερωmicroένα από τον πρω-

Στις εκλογές του 1905 ο Πει-ραιάς αποσπάστηκε από την

Για την προστασία της οικιακής οικονοmicroίας η κυβέρνηση Δηλι-

Ο βασιλιάς Γεώργιος εκφωνώ-ντας τον λόγο του θρόνου που

στο παρελθόν διευκόλυναν την εισαγωγή του microέτρου Η διά σφαιριδίων ψηφοφορία διεξαγόταν κατά τον ακόλουθο τρόπο σε κάθε εκλογικό τmicroήmicroα υπήρχαν κάλπες ισά-ριθmicroες του αριθmicroού των υποψηφίων βουλευτών της περιφέρειας και ο ψηφοφόρος ήταν υποχρεωmicroένος να ψηφίσει σε όλες ρίχνοντας από ένα σφαιρίδιο σε κάθε κάλπη Η κάλπη ήταν διαιρεmicroένη σε δύο τmicroήmicroατα εκ των οποίων το ένα ήταν χρωmicroατισmicroένο εξωτερικά άσπρο και το άλλο microαύρο Ο ψηφοφόρος έριχνε το σφαιρίδιο στο ένα ή στο άλλο τmicroήmicroα περνώντας το χέρι του microέσα από έναν κυλινδρικό σωλήνα microικρού microήκους που απέληγε στο εσωτερικό της κάλπης χωρίς να είναι εmicroφανές εξωτερικά σε ποιο τmicroήmicroα της κάλπης έριχνε το σφαιρίδιό του Ρίψη στο άσπρο τmicroήmicroα σήmicroαινε θετική ψήφο ρίψη στο microαύρο αρνητική Με τον τρόπο αυτό κάθε ψηφοφόρος εξέφραζε τη θετική ή αρνητική επιλογή του για κάθε υποψήφιο Είχε έτσι τη δυνατότητα να υπερ-ψηφίσει ή να καταψηφίσει (να laquomicroαυρίσειraquo κατά την εκλογική αργκό που διατηρείται έως τις microέρες microας) όλους τους υποψηφίους ή microερικούς από αυτούς Βουλευτές ανα-δεικνύονταν όσοι είχαν συγκεντρώσει τις περισσότερες θετικές ψήφους δηλαδή τα περισσότερα σφαιρίδια στο άσπρο τmicroήmicroα της κάλπης τους Οι συνταγmicroατικές ρυθmicroίσεις συmicroπληρώνονταν από τις διατάξεις του εκλογικού νόmicroου ο οποίος όριζε ότι η εκλογική περιφέρεια ήταν η επαρχία διοικητική υποδιαίρεση στενότερη από τις σηmicroερινές εκλογικές περιφέρειες που κατά κανόνα ταυτίζονται microε τον νοmicroό Η επαρχία χαρακτηριζόταν ως laquoστενήraquo σε αντίθεση microε την laquoευρείαraquo που αντιστοιχούσε στη διοικητική διαίρεση σε νοmicroούς Ο αριθmicroός των αντιπροσώπων που εξέλεγε η κάθε επαρχία ήταν ανάλογος προς τον πληθυσmicroό των δηmicroοτών των δήmicroων που υπάγονταν σε αυτήν Οι επαρχίες που είχαν πληθυσmicroό microέχρι δέκα χιλιάδες εξέλε-γαν έναν βουλευτή όσες είχαν από δέκα έως είκοσι χιλιάδες δύο κοκ Εκλογικό microέτρο για την εκλογή ενός βουλευτή είχε τεθεί αρχικά ο αριθmicroός των δέκα χιλιάδων ψήφων αριθmicroός που ανήλθε αργότερα (1890) στις δώδεκα χιλιάδες και microετέπειτα (1905) στις δεκαέξι χιλιάδες Για την εκλογή δεύτερου βουλευτή απαιτούνταν τρεις και πέντε χιλιάδες ψήφοι αντίστοιχα Έτσι ο συνολικός αριθmicroός των αντιπροσώπων δεν ήταν εκ των προτέρων καθορισmicroένος όπως συmicroβαίνει σήmicroερα αλλά αποτελούσε συνάρτηση του πληθυσmicroού κάθε επαρχίας και συνολικά της επικράτειας

Οι εκλογές τους 1905 Η κυβέρνηση Θ Δηλιγιάννη Η Βουλή που θα εκλεγόταν από τις εκλογές του 1905 θα είχε 235 έδρες που θα κατα-λαmicroβάνονταν από εκπροσώπους 72 περιφερειών Από αυτές οι 69 ήταν επαρχίες και οι τρεις προνοmicroιούχες εκλογικές περιφέρειες η περιφέρεια των Σπετσών που εξέλεγε τρεις έδρες και οι περιφέρειες της Ύδρας και των Ψαρών που εξέλεγαν από δύο Το ειδικό προνόmicroιο απολάmicroβαναν τα συγκεκριmicroένα νησιά σε ένδειξη ευγνωmicroοσύνης για την προσφορά τους στον Αγώνα Μια καινοτοmicroία των εκλογών του 1905 για την ακρίβεια ένας κωδικοποιηmicroένος εκλο-γικός ελιγmicroός που αποσκοπούσε στον έλεγχο περισσότερων εδρών ήταν η απόσπαση του Πειραιά από την επαρχία Αττικής και η σύστασή του ως ξεχωριστής εκλογικής περιφέρειας που εξέλεγε τρεις αντιπροσώπους Η τροποποίηση αυτή microεθοδεύτηκε το 1904 από την κυβέρνηση Γ Θεοτόκη microε στόχο τη διασφάλιση της εκλογής βου-λευτών προσκείmicroενων στο Θεοτοκικό Κόmicromicroα από την επαρχία Πειραιά δεδοmicroένης της υπεροπλίας του κόmicromicroατος στην περιοχή αυτή Σε διαφορετική περίπτωση η θεοτοκική πλειοψηφία στην περιοχή θα έmicroενε χωρίς αντίκρισmicroα καθώς το πλειοψηφικό σύστηmicroα διοχέτευε το σύνολο των εδρών της Αττικής προς το αντίπαλο κόmicromicroα που διέθετε τη σχετική πλειοψηφία στο επίπεδο της επαρχίας Αττικής Η microεθόδευση αυτή ήταν η πρώτη εν Ελλάδι εφαρmicroογή laquoεκλογικής γεωmicroετρίαςraquo κατασκευής δηλαδή εκλογικών περιφερειών microε βάση τα εικαζόmicroενα εκλογικά συmicroφέροντα ενός κόmicromicroατος Στις εκλογές το Δηλιγιαννικό Κόmicromicroα κατήγαγε λαmicroπρή νίκη εκλέγοντας υπό τους συν-δυασmicroούς του 144 βουλευτές Το Θεοτοκικό Κόmicromicroα κατέλαβε 53 έδρες το Ζαϊmicroικό 18 ενώ εξελέγησαν και 16 ανεξάρτητοι βουλευτές microεταξύ των οποίων οι προσκείmicroενοι στον Δηλιγιάννη Στ Δραγούmicroης και Δ Ράλλης Η κυβέρνηση Θ Δηλιγιάννη διατήρησε τη σύνθεση που είχε κατά τον διορισmicroό του ως πρωθυπουργού στις 17121904 Μόνη ndashαναγκαστικήndash microεταβολή ήταν η ανάληψη του Υπουργείου Εσωτερικών από τον Ν Γουναράκη στις 3151905 microετά τη δολοφονία του πρωθυπουργού που όπως είδαmicroε είχε αναλάβει και αυτό το χαρτοφυλάκιοΟι γενικές κατευθυντήριες γραmicromicroές της οικονοmicroικής πολιτικής του Δηλιγιάννη απο-τυπώθηκαν στον λόγο του θρόνου που εκφωνήθηκε από τον βασιλιά Γεώργιο στις 1431905 Με τον λόγο αυτόν που συντάχθηκε κατά τα καθιερωmicroένα από τον πρω-

Στις εκλογές του 1905 ο Πει-ραιάς αποσπάστηκε από την

Για την προστασία της οικιακής οικονοmicroίας η κυβέρνηση Δηλι-

Ο βασιλιάς Γεώργιος εκφωνώ-ντας τον λόγο του θρόνου που

Οι εκλογές τους 1905 Η κυβέρνηση Θ Δηλιγιάννη Η Βουλή που θα εκλεγόταν από τις εκλογές του 1905 θα είχε 235 έδρες που θα κατα-λαmicroβάνονταν από εκπροσώπους 72 περιφερειών Από αυτές οι 69 ήταν επαρχίες και οι τρεις προνοmicroιούχες εκλογικές περιφέρειες η περιφέρεια των Σπετσών που εξέλεγε τρεις έδρες και οι περιφέρειες της Ύδρας και των Ψαρών που εξέλεγαν από δύο Το ειδικό προνόmicroιο απολάmicroβαναν τα συγκεκριmicroένα νησιά σε ένδειξη ευγνωmicroοσύνης για την προσφορά τους στον Αγώνα Μια καινοτοmicroία των εκλογών του 1905 για την ακρίβεια ένας κωδικοποιηmicroένος εκλο-γικός ελιγmicroός που αποσκοπούσε στον έλεγχο περισσότερων εδρών ήταν η απόσπαση του Πειραιά από την επαρχία Αττικής και η σύστασή του ως ξεχωριστής εκλογικής περιφέρειας που εξέλεγε τρεις αντιπροσώπους Η τροποποίηση αυτή microεθοδεύτηκε το 1904 από την κυβέρνηση Γ Θεοτόκη microε στόχο τη διασφάλιση της εκλογής βου-λευτών προσκείmicroενων στο Θεοτοκικό Κόmicromicroα από την επαρχία Πειραιά δεδοmicroένης της υπεροπλίας του κόmicromicroατος στην περιοχή αυτή Σε διαφορετική περίπτωση η θεοτοκική πλειοψηφία στην περιοχή θα έmicroενε χωρίς αντίκρισmicroα καθώς το πλειοψηφικό σύστηmicroα διοχέτευε το σύνολο των εδρών της Αττικής προς το αντίπαλο κόmicromicroα που διέθετε τη σχετική πλειοψηφία στο επίπεδο της επαρχίας Αττικής Η microεθόδευση αυτή ήταν η πρώτη εν Ελλάδι εφαρmicroογή laquoεκλογικής γεωmicroετρίαςraquo κατασκευής δηλαδή εκλογικών περιφερειών microε βάση τα εικαζόmicroενα εκλογικά συmicroφέροντα ενός κόmicromicroατος Στις εκλογές το Δηλιγιαννικό Κόmicromicroα κατήγαγε λαmicroπρή νίκη εκλέγοντας υπό τους συν-δυασmicroούς του 144 βουλευτές Το Θεοτοκικό Κόmicromicroα κατέλαβε 53 έδρες το Ζαϊmicroικό 18 ενώ εξελέγησαν και 16 ανεξάρτητοι βουλευτές microεταξύ των οποίων οι προσκείmicroενοι στον Δηλιγιάννη Στ Δραγούmicroης και Δ Ράλλης Η κυβέρνηση Θ Δηλιγιάννη διατήρησε τη σύνθεση που είχε κατά τον διορισmicroό του ως πρωθυπουργού στις 17121904 Μόνη ndashαναγκαστικήndash microεταβολή ήταν η ανάληψη του Υπουργείου Εσωτερικών από τον Ν Γουναράκη στις 3151905 microετά τη δολοφονία του πρωθυπουργού που όπως είδαmicroε είχε αναλάβει και αυτό το χαρτοφυλάκιοΟι γενικές κατευθυντήριες γραmicromicroές της οικονοmicroικής πολιτικής του Δηλιγιάννη απο-τυπώθηκαν στον λόγο του θρόνου που εκφωνήθηκε από τον βασιλιά Γεώργιο στις 1431905 Με τον λόγο αυτόν που συντάχθηκε κατά τα καθιερωmicroένα από τον πρω-

Στις εκλογές του 1905 ο Πει-ραιάς αποσπάστηκε από την

Για την προστασία της οικιακής οικονοmicroίας η κυβέρνηση Δηλι-

Ο βασιλιάς Γεώργιος εκφωνώ-ντας τον λόγο του θρόνου που

θυπουργό εξαγγέλθηκε το πρόγραmicromicroα της κυβέρνησης για περιστολή των δαπανών και δηmicroοσιονοmicroική εξυγίανση και επιχειρήθηκε σύνδεση της οικονοmicroικής πολιτικής microε την κοινωνική ευηmicroερία Στις 7 Απριλίου 1905 η Βουλή εξέλεξε πρόεδρό της τον προ-σκείmicroενο στον Θ Δηλιγιάννη Αλ Ρώmicroα microε ψήφους 141 επί συνόλου 212 ψηφισάντων Συν τω χρόνω άρχισαν να κατατίθενται νοmicroοσχέδια που υλοποιούσαν την περιορι-στική οικονοmicroική πολιτική microε την αύξηση του microέτρου για την εκλογή βουλευτών από δώδεκα σε δεκαέξι χιλιάδες ψήφους και του υπολοίπου από τρεις σε πέντε χιλιάδες οι βουλευτικές έδρες περιορίζονταν σε 177 και microειώνονταν οι κρατικές δαπάνες για τις βουλευτικές αποζηmicroιώσεις Επίσης microε την κατάργηση της επαρχίας Πειραιώς οι εκλογικές περιφέρειες περιορίζονταν σε 71 Άλλα νοmicroοσχέδια προέβαιναν σε περιορι-σmicroό των λειτουργικών εξόδων δηmicroοσίων υπηρεσιών Περικοπές σε ταχυδροmicroικές και τηλεγραφικές υπηρεσίες προκάλεσαν microαζικές απεργίες και δοκίmicroασαν τη συνοχή της κοινοβουλευτικής οmicroάδας του κυβερνώντος κόmicromicroατος

Η δολοφονία του πρωθυπουργού Θ Δηλιγιάννη και η κρίση στους κόλ-πους του Εθνικού ΚόmicromicroατοςΣτο πλαίσιο της πολιτικής προστασίας της οικονοmicroίας γενικώς και της οικιακής οικο-νοmicroίας ειδικότερα η κυβέρνηση microε microια κίνησηndashlaquoπυροτέχνηmicroαraquo αποφάσισε να προβεί σε αυστηρή εφαρmicroογή των διατάξεων που αφορούσαν τη λειτουργία χαρτοπαιχτικών λεσχών Οι περισσότερες από τις λέσχες αυτές στην περιοχή των Αθηνών και αλλού έκλεισαν περί τα microέσα του 1905 Το γεγονός αυτό είχε όπως αποδείχθηκε απρόσmicroενες συνέπειες για τον ίδιο τον πρωθυπουργό ο οποίος πλήρωσε microε τη ζωή του την πρω-τοβουλία να λάβει αυτό το microέτρο Στις 31 Μαΐου 1905 ο πρωθυπουργός προσερχόmicroενος στη Βουλή δέχθηκε επίθεση από τον Αντ Κωσταγερακάρη γνωστό χαρτοπαίκτη και βιοποριζόmicroενο από τις χαρτοπαι-χτικές λέσχες ο οποίος επέλεξε αυτό τον τρόπο για να δείξει την αντίδρασή του στα microέτρα του Δηλιγιάννη Ανυποψίαστος ο τελευταίος θεώρησε ότι πρόκειται για πολίτη που θέλησε να του υποβάλει κάποιο αίτηmicroα και όταν στράφηκε προς το microέρος του δέχθηκε τη θανάσιmicroη επίθεση microε microαχαίρι Λίγο αργότερα ο πρωθυπουργός άφηνε την τελευταία του πνοή και microια περίοδος πολιτικής κρίσης microόλις άρχιζε Με τη δολοφονία του Δηλιγιάννη χήρεψαν τόσο η θέση του πρωθυπουργού όσο και η

Λαϊκή εικόνα όπου αποτυπώνε-ται η laquoείσοδοςraquo του πρωθυπουρ-

θέση του επικεφαλής του Εθνικού Κόmicromicroατος Δεδοmicroένου ότι δεν υπήρχε καταστατικά προβλεπόmicroενη διαδικασία για την εκλογή νέου αρχηγού κόmicromicroατος ενώ παράλληλα η microη πλήρης εmicroπέδωση της αρχής της δεδηλωmicroένης άφηνε κάποια περιθώρια ελιγmicroών στον βασιλιά οι δύο διαδικασίες συmicroπλέκονταν εξ αντικειmicroένου Πρόθεση του Γεωρ-γίου Αrsquo ήταν η εντολή σχηmicroατισmicroού κυβέρνησης να ανατεθεί σε πολιτικό από τις τάξεις του Εθνικού Κόmicromicroατος καθώς ήταν νωπή ακόmicroα η εκπεφρασmicroένη λαϊκή εmicroπιστοσύνη στο κόmicromicroα αυτό και microια νέα προσφυγή στις κάλπες θα έπρεπε να αποφευχθεί Υπο-ψήφιοι για την αρχηγία του κόmicromicroατος προβλήθηκαν οι Κυριακούλης Μαυροmicroιχάλης και Κωνσταντίνος Καραπάνος Ο δεύτερος διαβλέποντας ότι δεν έχει microεγάλη επιρροή και

Χαρακτηριστικό απόσπασmicroα από τον επικήδειο που εκφώνησε στην κηδεία του Θ Δηλιγιάννη ο υπουργός Στρατιωτικών και Ναυτικών Μαυροmicroιχάλης laquoΑνήρ microεγάλου αναστήmicroατος εισήλθεν εις τον δηmicroόσιον βίον φέρων microεθrsquo αυτού πλήρη τον οπλισmicroόν του microαχητού Από των πρώτων ηmicroερών ηυτύχησε να εγκολπωθή υπόθεσιν microεγάλην υπόθεσιν υψηλήν τον κοινοβουλευτισmicroόν Ανέλαβε δε microετά τοσαύτης αυθεντίας ωστε ουδείς ηδυνήθη να αmicroφισβητήση εις αυτόν το δικαίωmicroά του να φέρει-αυτός και microόνον- την σηmicroαίαν των τοιούτων ιδεών Την υπόθεσιν του κοινοβουλευτισmicroού υπερίσπησεν ερρωmicroένως επί εικοσαετίαν και πλέον περιφανείς δε ήρατο νίκας όχι microόνον προσωπι-κάς αλλά και νίκας υπέρ της microεγάλης ην υπερασπίζετο ιδέας Ταύτα δε πάντα κατόρ-θωσε δια της ρώmicroης των συζητήσεων και δια της γοητείας του βήmicroατος Ο αείmicroνηστός Θεόδωρος Δηλιγιάννης εδέσποζε πανταχού κα πάντοτε ως microεγαλοπρεπής και παναρχαία δρυς υπερέχουσα εν τη πληθύει των δένδρων Αλλrsquo είχοmicroεν τάχα προ ηmicroών microόνον τον θαλερόν γέροντα και τον δεινόν αγορητήν Ο εκλιπών υπήρξεν ο κοινοβουλευτικώτερος των ανδρών της νεωτέρας Ελλάδος Ουδrsquo επί στιγmicroήν επίστευσεν εις την βίαν ή την αυθαιρεσίαν Επίστευσεν microόνον εις το νόmicroιmicroον και εις το λυσιτελές της ελευθέρας συζητήσεως Πλούσιος βεβαίως δεν ήτο ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης απαξιούmicroεν δε να σηmicroειώσωmicroεν ενταύθα ότι ο διαχειρισθείς τοσαύτα εκατοmicromicroύρια και παραγmicroατευθείς τοσαύτα δάνεια απέθανε πτωχός Πλην η στυγερά του δολοφόνου microάχαιρα διέκοψε το νήmicroα υπάρξεως πολυτίmicroου εις την οποίαν η Θεία Πρόνοια είχε δωρίσει το ατελεύτητον έαρ προς εξυπηρέτησιν της πατρίδοςraquo (Πηγή Ν Μακρυγιάννης laquoΟι Πρωθυπουργοί της Ελλάδας 1843-1985raquo 4η εκδ Αθήνα 1985 σσ 94-95)

πιθανότητες αποχώρησε από την κούρσα της διαδοχής Επειδή όmicroως πολλοί βουλευ-τές απουσίαζαν στις περιφέρειές τους ενώ ταυτόχρονα έπρεπε να οριστεί πρωθυ-πουργός ο βασιλιάς προχώρησε στην ανάθεση διερευνητικής εντολής στον πρόεδρο της Βουλής Αλ Ρώmicroα Δηmicroιουργήθηκε έτσι ένα δίπολο ανάmicroεσα στον διεκδικητή της ηγεσίας του κόmicromicroατος και τον φορέα της διερευνητικής εντολής Η κοινοβουλευτική οmicroάδα του Δηλιγιαννικού Κόmicromicroατος microε πλειοψηφία 83 επί 104 παρόντων βουλευ-τών του Εθνικού Κόmicromicroατος πρόκρινε για αρχηγό τον Κυριακούλη Μαυροmicroιχάλη Οι 19 βουλευτές όmicroως που υποστήριξαν τον Αλ Ρώmicroα αρνήθηκαν να υποστηρίξουν τον Μαυροmicroιχάλη για πρωθυπουργό δηmicroιουργώντας έτσι την αίσθηση ότι ήταν εξαιρετικά αmicroφίβολο αν ο εκλεκτός της κοινοβουλευτικής οmicroάδας παρείχε τα εχέγγυα για τη συγκρότηση αυτοδύναmicroης κυβέρνησηςΤελικά ο Κ Μαυροmicroιχάλης ήλθε σε συmicroφωνία microε το Δ Ράλλη επικεφαλής του ισχνού σε κοινοβουλευτική δύναmicroη Νεοελληνικού Κόmicromicroατος που διέθετε microόλις τρεις βουλευτές τον αρχηγό του (Δ Ράλλη) και δύο προσχωρήσαντες από το Δηλιγιαννικό Κόmicromicroα Η συmicroφωνία αυτή προέβλεπε ότι ο Δ Ράλλης θα αναλάmicroβανε την πρωθυπουργία στηριζό-microενος στην κοινοβουλευτική δύναmicroη του Μαυροmicroιχάλη microε τη δέσmicroευση να εφαρmicroόσει το πολιτικό πρόγραmicromicroα του Εθνικού Κόmicromicroατος Ο διορισmicroός του Δ Ράλλη ως πρωθυ-πουργού από τον Γεώργιο Αrsquo αιφνιδίασε την κοινή γνώmicroη Η αναρρίχησή του προκάλεσε αντιδράσεις και microέσα στους κόλπους του Δηλιγιαννικού Κόmicromicroατος επειδή συν τοις άλλοις ο νεοδιορισθείς πρωθυπουργός επέmicroενε στην αντιδηmicroοφιλή αναδιοργάνωση των ταχυδροmicroείων και των δικαστηρίων και δήλωσε την πρόθεσή του να αυξήσει τους φόρους Τελικά όmicroως στις προγραmicromicroατικές δηλώσεις της κυβέρνησής του εmicroφανίστηκε πιο διαλλακτικός Διακήρυξε την προσήλωσή του στο παλιό πρόγραmicromicroα του Εθνικού Κόmicromicroατος και δεσmicroεύτηκε να το εφαρmicroόσει απαρέγκλιτα δηλώνοντας ότι η αύξηση φόρων θα επιβαλλόταν microόνο υπό την προϋπόθεση ότι το πρόγραmicromicroα λιτότητας δεν θα εξασφάλιζε τα αναmicroενόmicroενα

Ο συνταγmicroατικά αmicroφιλεγόmicroενος διορισmicroός του Δ Ράλλη ως πρωθυπουρ-γού Η νέα κυβέρνηση microε επικεφαλής τον Δ Ράλλη ορκίστηκε στις 9 Ιουνίου 1905 Ο πρω-θυπουργός ανέλαβε και το Υπουργείο Εσωτερικών Υπουργός Εξωτερικών ανέλαβε ο

Μετά τη δολοφονία του Δηλι-γιάννη προτάθηκε από κοι-

πιθανότητες αποχώρησε από την κούρσα της διαδοχής Επειδή όmicroως πολλοί βουλευ-τές απουσίαζαν στις περιφέρειές τους ενώ ταυτόχρονα έπρεπε να οριστεί πρωθυ-πουργός ο βασιλιάς προχώρησε στην ανάθεση διερευνητικής εντολής στον πρόεδρο της Βουλής Αλ Ρώmicroα Δηmicroιουργήθηκε έτσι ένα δίπολο ανάmicroεσα στον διεκδικητή της ηγεσίας του κόmicromicroατος και τον φορέα της διερευνητικής εντολής Η κοινοβουλευτική οmicroάδα του Δηλιγιαννικού Κόmicromicroατος microε πλειοψηφία 83 επί 104 παρόντων βουλευ-τών του Εθνικού Κόmicromicroατος πρόκρινε για αρχηγό τον Κυριακούλη Μαυροmicroιχάλη Οι 19 βουλευτές όmicroως που υποστήριξαν τον Αλ Ρώmicroα αρνήθηκαν να υποστηρίξουν τον Μαυροmicroιχάλη για πρωθυπουργό δηmicroιουργώντας έτσι την αίσθηση ότι ήταν εξαιρετικά αmicroφίβολο αν ο εκλεκτός της κοινοβουλευτικής οmicroάδας παρείχε τα εχέγγυα για τη συγκρότηση αυτοδύναmicroης κυβέρνησηςΤελικά ο Κ Μαυροmicroιχάλης ήλθε σε συmicroφωνία microε το Δ Ράλλη επικεφαλής του ισχνού σε κοινοβουλευτική δύναmicroη Νεοελληνικού Κόmicromicroατος που διέθετε microόλις τρεις βουλευτές τον αρχηγό του (Δ Ράλλη) και δύο προσχωρήσαντες από το Δηλιγιαννικό Κόmicromicroα Η συmicroφωνία αυτή προέβλεπε ότι ο Δ Ράλλης θα αναλάmicroβανε την πρωθυπουργία στηριζό-microενος στην κοινοβουλευτική δύναmicroη του Μαυροmicroιχάλη microε τη δέσmicroευση να εφαρmicroόσει το πολιτικό πρόγραmicromicroα του Εθνικού Κόmicromicroατος Ο διορισmicroός του Δ Ράλλη ως πρωθυ-πουργού από τον Γεώργιο Αrsquo αιφνιδίασε την κοινή γνώmicroη Η αναρρίχησή του προκάλεσε αντιδράσεις και microέσα στους κόλπους του Δηλιγιαννικού Κόmicromicroατος επειδή συν τοις άλλοις ο νεοδιορισθείς πρωθυπουργός επέmicroενε στην αντιδηmicroοφιλή αναδιοργάνωση των ταχυδροmicroείων και των δικαστηρίων και δήλωσε την πρόθεσή του να αυξήσει τους φόρους Τελικά όmicroως στις προγραmicromicroατικές δηλώσεις της κυβέρνησής του εmicroφανίστηκε πιο διαλλακτικός Διακήρυξε την προσήλωσή του στο παλιό πρόγραmicromicroα του Εθνικού Κόmicromicroατος και δεσmicroεύτηκε να το εφαρmicroόσει απαρέγκλιτα δηλώνοντας ότι η αύξηση φόρων θα επιβαλλόταν microόνο υπό την προϋπόθεση ότι το πρόγραmicromicroα λιτότητας δεν θα εξασφάλιζε τα αναmicroενόmicroενα

Ο συνταγmicroατικά αmicroφιλεγόmicroενος διορισmicroός του Δ Ράλλη ως πρωθυπουρ-γού Η νέα κυβέρνηση microε επικεφαλής τον Δ Ράλλη ορκίστηκε στις 9 Ιουνίου 1905 Ο πρω-θυπουργός ανέλαβε και το Υπουργείο Εσωτερικών Υπουργός Εξωτερικών ανέλαβε ο

Μετά τη δολοφονία του Δηλι-γιάννη προτάθηκε από κοι-

Αλ Σκουζές Δικαιοσύνης και προσωρινά Εκκλησιαστικών και Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως ο Κ Καραπάνος Οικονοmicroικών ο Ν Γουναράκης Στρατιωτικών και προσωρινά Ναυτι-κών ο Κ Μαυροmicroιχάλης Μετά την παραίτηση των Σκουζέ Καραπάνου και Γουναράκη στις 1261905 τα χαρτοφυλάκια τους ανέλαβαν ο πρωθυπουργός Ράλλης (Οικονο-microικών και προσωρινά Εξωτερικών) ο Κ Μαυροmicroιχάλης (προσωρινά Εσωτερικών) ο Ασ Χριστόπουλος (Δικαιοσύνης) ο Λ Καλλιφρονάς (Εκκλησιαστικών και Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως) ο Β Βουδούρης (Ναυτικών) Στις 1761905 ο Κ Μαυροmicroιχάλης microετα-κινήθηκε στο Υπουργείο Εσωτερικών αφήνοντας το Υπουργείο Στρατιωτικών στον Β Βουδούρη Το Υπουργείο Ναυτικών του οποίου προΐστατο ο τελευταίος ανατέθηκε στον Επ Δηλιγιάννη Τέλος στις 2291905 ο πρωθυπουργός ανέλαβε προσωρινά και

Δηmicroήτριος Ράλλης (1844-1921) Ο Δηmicroήτριος Ράλλης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1844 Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στην Αθήνα Εκεί τελείωσε δηmicroοτικό γυmicroνάσιο και αργότερα γράφτηκε στη Νοmicroική Σχολή του Εθνικού Πανεπιστηmicroίου Μετά τις microεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές του γύρισε στην Αθήνα το 1868 και ακολούθησε το δικηγορικό επάγγελmicroα ενώ ταυτό-χρονα έγινε υφηγητής του Εmicroπορικού Δικαίου στο Πανεπιστήmicroιο Αθηνών δίχως όmicroως ποτέ να εγκαταλείψει τις πολιτικές σκέψεις στις οποίες είχε προσανατολιστεί από τη φοιτητική του ζωή Το 1872 όταν συmicroπλήρωσε το 28ο έτος της ηλικίας του ασχολή-θηκε επίσηmicroα πλέον microε την πολιτική και εξελέγη βουλευτής Αττικής Με τον σχηmicroα-τισmicroό του Τρικουπικού Κόmicromicroατος το 1875 ο Δηmicroήτριος Ράλλης προσχώρησε σε αυτό ανεπιφύλακτα και στις 27 Απριλίου όταν ο Χαρίλαος Τρικούπης σχηmicroάτισε κυβέρνηση του ανέθεσε το Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Παιδείας Στη δεύτερη κυβέρνηση του Χαρίλαου Τρικούπη τον Μάρτιο του 1883 ο Δηmicroήτριος Ράλλης ανέλαβε το Υπουργείο Δικαιοσύνης όmicroως έναν χρόνο αργότερα έφυγε από το Τρικουπικό Κόmicromicroα ακολουθώντας ανεξάρτητη γραmicromicroή και σχηmicroάτισε το Τρίτο Κόmicromicroα Διετέλεσε συνολικά πέντε φορές πρωθυπουργός (1841897 2861903 961905 771909 4111920) επικεφαλής βραχύβιων ως επί το πλείστον κυβερνήσεων Πέθανε στην Αθήνα το 1921 σε ηλικία 77 ετών (Πηγή Ν Μακρυγιάννης laquoΟι Πρωθυπουργοί της Ελλάδας 1843-1985raquo 4η έκδ Αθήνα 1985 σ 106 επ)

υπουργός Εκκλησιαστικών και Δηmicroοσίας ΕκπαιδεύσεωςΗ επιλογή του Δ Ράλλη για την πρωθυπουργία προκάλεσε τα κοινοβουλευτικά αντα-νακλαστικά του πολιτικού κόσmicroου Η παρέmicroβαση του βασιλιά στην εσωκοmicromicroατική ζωή ενόχλησε microεγάλη microερίδα βουλευτών του Δηλιγιαννικού Κόmicromicroατος Αλλά και η αντι-πολίτευση ήταν εξοργισmicroένη microε την προσπάθεια του Στέmicromicroατος να διατηρήσει τον ευνοούmicroενό του Δ Ράλλη στην εξουσία παρά το ότι δεν είχε εξασφαλίσει εκ των προτέρων την πλειοψηφία των βουλευτών Αποφάσισε έτσι να ζητήσει ειδική συνεδρί-αση της Βουλής για να συζητηθεί το θέmicroα Για να προστατέψει τον Ράλλη ο Γεώργιος ανέστειλε τη λειτουργία της Βουλής για δέκα ηmicroέρες Ο ελιγmicroός αυτός δεν εmicroπόδισε ωστόσο την εκδήλωση της δυσαρέσκειας κοινοβουλευτικών παραγόντων από όλο το κοmicromicroατικό φάσmicroα στη συζήτηση που διεξήχθη στη Βουλή microετά τη σύγκλησή της στις 23 Ιουνίου Οι κυνικές βασιλικές microεθοδεύσεις επικρίθηκαν έντονα και microάλιστα όχι microόνο από τα έδρανα της αντιπολίτευσης Εξέχοντα στελέχη του Δηλιγιαννικού Κόmicromicroα-τος διατελέσαντες υπουργοί (Σκουζές Γουναράκης) καταδίκασαν τις παρασκηνιακές

Ο Γεώργιος Θεοτόκης ηγέτης της αντιπολίτευσης του 1905

laquoΠαραδέχοmicroαι ως απόλυτον το δικαίωmicroα του βασιλέως ινα διορίζει και παύη τους υπουργούς τουraquo υποστήριξε ο Γ Θεοτόκης στη Βουλή (2361905) laquoΑλλrsquo η εξά-σκησις του δικαιώmicroατος τούτου υποβάλλεται εις κανόνας τους οποίους δεν δύναται να παρίδη τις χωρίς να παραβεί την έννοιαν του Συντάγmicroατος Κανών δε απαράβατος είναι ότι ο υπό του βασιλέως διοριζόmicroενος πρωθυπουργός πρέπει να έχη υπέρ εαυτού την εν τη Βουλή πλειονοψηφίαν ανευ της οποίας δεν δύναται συνταγmicroατικώς να υπάρ-χει Δικαίωmicroα απόλυτον του βασιλέως είναι να διορίζει τον πρωθυπουργόν αλλά δια του διορισmicroού εξαντλεί το δικαίωmicroα όπερ το Σύνταγmicroα αναγνωρίζει Αυτώ Ουδόλως το Στέmicromicroα έχει το δικαίωmicroα να ενεργήση όπως συντελέση εις τον σχηmicroατισmicroόν πλειονοψη-φίας περιβαλλούσης και υποστηριζούσης τον υπrsquo αυτού διορισθέντα πρωθυπουργόν Εν τη περιστάσει ήτις microας απασχολεί το Στέmicromicroα δεν ετήρησεν την στάσιν ην ώφειλεν να τηρήσει και βεβαίως microόνον εάν πρόκειται να microη λάβωmicroεν υπrsquo όψιν τα προ ηmicroερών τελεσθέντα microόνον εάν επρόκειτο να microη λάβωmicroεν υπrsquo όψιν τα πιστοποιηθέντα κατά την εσπέραν ταύτην είναι δυνατόν να υποστηρίξωmicroεν και προ και microετά τον διορισmicroόν του πρωθυπουργού ότι το Στέmicromicroα έmicroεινεν εκτός της κοmicromicroατικής διαπάληςraquo

υπουργός Εκκλησιαστικών και Δηmicroοσίας ΕκπαιδεύσεωςΗ επιλογή του Δ Ράλλη για την πρωθυπουργία προκάλεσε τα κοινοβουλευτικά αντα-νακλαστικά του πολιτικού κόσmicroου Η παρέmicroβαση του βασιλιά στην εσωκοmicromicroατική ζωή ενόχλησε microεγάλη microερίδα βουλευτών του Δηλιγιαννικού Κόmicromicroατος Αλλά και η αντι-πολίτευση ήταν εξοργισmicroένη microε την προσπάθεια του Στέmicromicroατος να διατηρήσει τον ευνοούmicroενό του Δ Ράλλη στην εξουσία παρά το ότι δεν είχε εξασφαλίσει εκ των προτέρων την πλειοψηφία των βουλευτών Αποφάσισε έτσι να ζητήσει ειδική συνεδρί-αση της Βουλής για να συζητηθεί το θέmicroα Για να προστατέψει τον Ράλλη ο Γεώργιος ανέστειλε τη λειτουργία της Βουλής για δέκα ηmicroέρες Ο ελιγmicroός αυτός δεν εmicroπόδισε ωστόσο την εκδήλωση της δυσαρέσκειας κοινοβουλευτικών παραγόντων από όλο το κοmicromicroατικό φάσmicroα στη συζήτηση που διεξήχθη στη Βουλή microετά τη σύγκλησή της στις 23 Ιουνίου Οι κυνικές βασιλικές microεθοδεύσεις επικρίθηκαν έντονα και microάλιστα όχι microόνο από τα έδρανα της αντιπολίτευσης Εξέχοντα στελέχη του Δηλιγιαννικού Κόmicromicroα-τος διατελέσαντες υπουργοί (Σκουζές Γουναράκης) καταδίκασαν τις παρασκηνιακές

Ο Γεώργιος Θεοτόκης ηγέτης της αντιπολίτευσης του 1905

laquoΠαραδέχοmicroαι ως απόλυτον το δικαίωmicroα του βασιλέως ινα διορίζει και παύη τους υπουργούς τουraquo υποστήριξε ο Γ Θεοτόκης στη Βουλή (2361905) laquoΑλλrsquo η εξά-σκησις του δικαιώmicroατος τούτου υποβάλλεται εις κανόνας τους οποίους δεν δύναται να παρίδη τις χωρίς να παραβεί την έννοιαν του Συντάγmicroατος Κανών δε απαράβατος είναι ότι ο υπό του βασιλέως διοριζόmicroενος πρωθυπουργός πρέπει να έχη υπέρ εαυτού την εν τη Βουλή πλειονοψηφίαν ανευ της οποίας δεν δύναται συνταγmicroατικώς να υπάρ-χει Δικαίωmicroα απόλυτον του βασιλέως είναι να διορίζει τον πρωθυπουργόν αλλά δια του διορισmicroού εξαντλεί το δικαίωmicroα όπερ το Σύνταγmicroα αναγνωρίζει Αυτώ Ουδόλως το Στέmicromicroα έχει το δικαίωmicroα να ενεργήση όπως συντελέση εις τον σχηmicroατισmicroόν πλειονοψη-φίας περιβαλλούσης και υποστηριζούσης τον υπrsquo αυτού διορισθέντα πρωθυπουργόν Εν τη περιστάσει ήτις microας απασχολεί το Στέmicromicroα δεν ετήρησεν την στάσιν ην ώφειλεν να τηρήσει και βεβαίως microόνον εάν πρόκειται να microη λάβωmicroεν υπrsquo όψιν τα προ ηmicroερών τελεσθέντα microόνον εάν επρόκειτο να microη λάβωmicroεν υπrsquo όψιν τα πιστοποιηθέντα κατά την εσπέραν ταύτην είναι δυνατόν να υποστηρίξωmicroεν και προ και microετά τον διορισmicroόν του πρωθυπουργού ότι το Στέmicromicroα έmicroεινεν εκτός της κοmicromicroατικής διαπάληςraquo

διεργασίες που οδήγησαν στη συγκρότηση της κυβέρνησης Ράλλη κατήγγειλαν την τελευταία ως προϊόν συναλλαγής και δήλωσαν ότι θα την καταψηφίσουν Ο ηγέτης της αντιπολίτευσης Γ Θεοτόκης χαρακτήρισε τον διορισmicroό της κυβέρνησης Ράλλη αντισυ-νταγmicroατικό προβαίνοντας σε microια διευρυmicroένη ερmicroηνεία της αρχής της δεδηλωmicroένης ο διοριζόmicroενος από τον βασιλιά πρωθυπουργός θα έπρεπε ήδη πριν από τον διορισmicroό του να έχει το τεκmicroήριο ότι απολαmicroβάνει της εmicroπιστοσύνης της πλειοψηφίας της Βου-λής Μόνο έτσι αποτρεπόταν η laquoκατασκευήraquo βασιλικών πρωθυπουργών και η ανάmicroειξη του Στέmicromicroατος στα εσωτερικά των κοmicromicroάτων Την αντισυνταγmicroατική ενέργεια του βασιλιά και την παρέmicroβασή του στην (ενδο)κοmicromicroατική ζωή στηλίτευσε ο Τύπος της εποχής microε καυστικά σχόλια Τα σταχυολογεί ο Γ Αναστα-σιάδης (Ο διορισmicroός και η παύση των κυβερνήσεων στην Ελλάδα Θεσσαλονίκη 1981 σ 70 71) laquoΑτυχώς το Στέmicromicroα εν τη παρεξηγήσει του πόθου όπως ίδη την Βουλήν υφισταmicroένην δια της συγκροτήσεως και άλλου κόmicromicroατος χάριν της ισορροπίας του κοι-νοβουλευτικού πολιτεύmicroατος εισήλθεν εις οδόν microη απέχουσαν της προσωπικής ανα-microίξεως εν τω ανταγωνισmicroώ προς συmicroπήξεις κοmicromicroάτων και τη αmicroίλλη της κατισχύσεως ενός εξ αυτώνraquo (Εφηmicroερίδα Αθήναι φύλλο της 1161905) Η ίδια εφηmicroερίδα την επο-microένη έγραφε laquoΒλέποmicroεν υποψηφίους ηγέτας και πρωθυπουργούς καταβιβάζοντας το στέmicromicroα microέχρι του σηmicroείου να καυχώνται ότι ψηφοθηρεί υπέρ της αναρρήσεώς των ως ηγεmicroών κοmicromicroάτων Βλέποmicroεν προνόmicroια συνταγmicroατικά τα οποία microόνον όταν καθίστανται ενεργά επιτρέπεται και να εξωτερικεύονται κυκλοφορούντα προεξοφλητικώς όπως τα microελλοντικής λήξεως συναλλάγmicroαταraquo Στο φύλλο της 1361905 της εφηmicroερίδας

Από την κριτική του Στ Δραγούmicroη δηmicroοσιευmicroένη στην εφηmicroερίδα laquoΗmicroερησίαraquo (1561905) laquoΤο υπό τον βουλευτήν Αττικής [Δ Ράλλη] υπουργικόν συmicroβούλιον δεν είναι γνήσιον προϊόν φροντίδος να αναζητηθή επιmicroελώς η πλειοψηφία όπου και αν εν τη Βουλή έκειτο ουδέ περί τίνα αύτη ηδύνατο και ήθελεν ανεπηρεάστως και αυτοβού-λως να συναχθή αλλά γέννηmicroα αλλοτρίου προς τας υπαγορεύσεις του Συνταγmicroατικού χάρτου () κατά την εξωτερικήν microόνον επιφάνειαν υπουργικόν συmicroβούλιον αληθώς δε αντικοινοβουλευτικόν εξάmicroβλωmicroα εκ πολιτικής κλεψιγαmicroίας προελθόν () Αντικοινο-βουλευτικόν τέρας το οποίον οφείλει να θάψει δια της αποδοκιmicroασίας της η Βουλήraquo

Γελοιογραφία στην οποία παρα-τίθεται η παρωδία microε τα laquoκάλα-

Ακροπόλις διαβάζουmicroε laquoο κ Ράλλης ενεωτέρισε εις τον ΑΜ τον βασιλέα υπέβαλε διrsquo εν έκαστον υπουργείον τρεις υποψηφιότητας δια να εκλέξη όποιον εξ αυτών ήθελεν ο βασιλεύς Απεδείχθη έτσι βασιλικώτερος του βασιλέως Έχοmicroεν βασιλείαν χρίου-σαν ουχί πλέον πρωθυπουργούς αλλά αρχηγούς κοmicromicroάτων όπερ είναι αναφαίρετον δικαιωmicroα του λαού και των αντιπροσώπων τουraquo ενώ στο φύλλο της επόmicroενης microέρας η ίδια εφηmicroερίδα αποκαλεί laquoαντικοινοβουλευτικόν και βασιλόχριστον το υπουργείονraquo προσθέτοντας ότι laquoΕάν όmicroως ο βασιλεύς έχει δικαίωmicroα να χρίη η Βουλή έχει δικαί-ωmicroα να ξεχρίηraquo Ο αντισυνταγmicroατικός χειρισmicroός του βασιλιά πραγmicroατοποιήθηκε σε microια περίοδο κατά την οποία η αρχή της δεδηλωmicroένης είχε microεν από καιρού διακηρυχθεί δεν είχε ωστόσο ακόmicroα εδραιωθεί ως απαρέγκλιτος συνταγmicroατικός κανόνας λόγω του ρευστού συνταγ-microατικο-πολιτικού πλαισίου της εποχής laquoΓια ένα microεγάλο χρονικό διάστηmicroαraquo ndashσηmicroει-ώνει ο Ν Αλιβιζάτος (Εισαγωγή στην Ελληνική Συνταγmicroατική Ιστορία Αθήνα-Κοmicroοτηνή 1981 σ 92-93)ndash laquoη αρχή της δεδηλωmicroένης ερmicroηνεύτηκε ως αναγκαίο όχι όmicroως και ως επαρκές προσόν για την παραmicroονή των κυβερνήσεων στην εξουσία για δε τον διορισmicroό τους () ούτε και ως αναγκαίο προσόν πάντοτε Γιατί δεν έλειψαν οι περιπτώσεις όπου ο βασιλιάς έπαυσε ή εξανάγκασε σε παραίτηση κυβερνήσεις που είχαν τη δεδηλωmicroένη εmicroπιστοσύνη της Βουλής (κυβέρνηση Δηλιγιάννη το 1892 () κυβέρνηση Τρικούπη το 1895) ή ακόmicroη άλλες περιπτώσεις όπου ελλείψει σαφούς πλειοψηφίας στη Βουλή ο βασιλιάς διόρισε κυβερνήσεις microε βάση την εικαζόmicroενη κατrsquo αυτόν και όχι τη δεδηλωmicroένη εmicroπιστοσύνη του σώmicroατος Τέλος τόσο η συνταγmicroατική επιστήmicroη όσο και η σχετική κοινοβουλευτική πρακτική δεχόταν ότι microπορούσε όχι microόνο να παραmicroείνει στην εξουσία αλλά και να διοριστεί κυβέρνηση χωρίς τη δεδηλω-microένη εmicroπιστοσύνη της Βουλής αν η Βουλή διαλυόταν και προκηρύσσονταν εκλογέςraquoΠαρά την κριτική η κυβέρνηση Ράλλη έλαβε τελικά ψήφο εmicroπιστοσύνης την ψήφι-σαν 113 βουλευτές επί συνόλου 195 παρόντων Καταψηφίστηκε από 77 βουλευτές ενώ 40 βουλευτές απείχαν από τη συνεδρίαση Ο βίος όmicroως της κυβέρνησης ήταν εξαιρετικά βραχύς Το Νεοελληνικό Κόmicromicroα του πρωθυπουργού που είχε εν τω microεταξύ ενισχυθεί microε την προσχώρηση περίπου 30 βουλευτών διεκδικούσε microεγαλύτερο microερί-διο στη νοmicroή της εξουσίας και πίεζε για ανασχηmicroατισmicroό που θα απέφερε υπουργικούς θώκους σε δικά του στελέχη Έτσι δηmicroιουργήθηκαν προστριβές microε τη microεγάλη microερίδα

Αναπαράσταση του Ανάργυρου Σιmicroόπουλου σταθερού υπουρ-

των δηλιγιαννικών βουλευτών υπό τον Κ Μαυροmicroιχάλη που αποτελούσε άλλωστε τον κύριο κορmicroό υποστήριξης της κυβέρνησης Οι έριδες που εκδηλώθηκαν microεταξύ microαυροmicroιχαλικών και ραλλικών βουλευτών οδήγησαν στην πτώση της κυβέρνησης στα τέλη Νοεmicroβρίου του 1905 Η ανάδειξη του Γ Θεοτόκη στην πρωθυπουργία Μετά την πτώση της κυβέρνησης Ράλλη και microε δεδοmicroένο τον κατακερmicroατισmicroό των δυνάmicroεων του Δηλιγιαννικού Κόmicromicroατος δόθηκε εντολή σχηmicroατισmicroού κυβέρνησης στον αρχηγό της αντιπολίτευσης Γ Θεοτόκη Η κυβέρνηση ορκίστηκε στις 8121905 και αρχικά είχε την εξής σύνθεση Πρόεδρος κυβερνήσεως και υπουργός Στρατιωτικών Γ Θεοτόκης υπουργός Εξωτερικών Αλ Σκουζές υπουργός Δικαιοσύνης Δ Βοκο-τόπουλος υπουργός Εσωτερικών Ν Καλογερόπουλος υπουργός Εκκλησιαστικών και Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως Α Στεφανόπουλος υπουργός Οικονοmicroικών Αν Σιmicroόπουλος υπουργός Ναυτικών Κ Τρικούπης Στις 2171907 ο υπουργός Εσωτερικών Ν Καλο-γερόπουλος ανέλαβε προσωρινά και υπουργός Εξωτερικών ενώ στις 2311908 ο ίδιος ανέλαβε προσωρινά και υπουργός Οικονοmicroικών microετά την παραίτηση του Αν Σιmicroόπου-λου Στις 2161908 microετά τον ανασχηmicroατισmicroό της κυβέρνησης αναλαmicroβάνουν υπουρ-γός Εξωτερικών ο Γ Μπαλτατζής υπουργός Δικαιοσύνης ο Δ Στεφάνου υπουργός Εσωτερικών ο Ν Λεβίδης υπουργός Εκκλησιαστικών και Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως ο Σ Στάης υπουργός Οικονοmicroικών ο Δ Γούναρης και υπουργός Ναυτικών ο Επ Εmicroπει-ρίκος Στις 1811909 υπουργός Δικαιοσύνης διορίστηκε ο Κ Λοmicroβάρδος-Αργασάρης ενώ στις 1421909 υπουργός Οικονοmicroικών στη θέση του παραιτηθέντος Δ Γούναρη ανέλαβε ο Ν Καλογερόπουλος Η νεοδιορισθείσα κυβέρνηση του Γ Θεοτόκη δεν είχε επαρκή κοινοβουλευτική υπο-στήριξη και ήταν προφανές ότι δεν θα microπορούσε να microακροηmicroερεύσει Με δεδοmicroένο τον πολυκερmicroατισmicroό των κοmicromicroατικών δυνάmicroεων και παρά τη στήριξη από microερίδα των πρώην δηλιγιαννικών (οmicroάδα Ρώmicroα) απολάmicroβανε της εmicroπιστοσύνης microόνο του ενός τρίτου των microελών του κοινοβουλίου Αυτό ήταν γνωστό στους πολιτικούς κύκλους γιrsquo αυτό ο Γ Θεοτόκης είχε εφοδιαστεί microε την ευχέρεια διάλυσης της Βουλής και διε-νέργειας πρόωρων εκλογών Στις 3011906 διαλύθηκε η Βουλή και προκηρύχθηκαν εκλογές για τις 2631906 στις οποίες ο Γ Θεοτόκης κατήγαγε microεγάλη νίκη Το κόmicromicroα

του κονιορτοποιώντας το Δηλιγιαννικό Κόmicromicroα κέρδισε 110 έδρες σε σύνολο 170 Το τελευταίο microε επικεφαλής τον Μαυροmicroιχάλη ήρθε τρίτο καταλαmicroβάνοντας 13 έδρες Δεύτερο ήρθε το κόmicromicroα του Ράλλη microε 30 έδρες Το κόmicromicroα του Ζαΐmicroη εξασφάλισε

Γεώργιος Θεοτόκης (1844-1916)Ο Γεώργιος Θεοτόκης γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1844 Αmicroέσως microετά το τέλος της microαθητικής περιόδου έφυγε και πήγε στη Γενεύη όπου σπούδασε στο εκεί πανεπι-στήmicroιο νοmicroικά και πολιτικές επιστήmicroες και συνέχισε τις σπουδές του στον ίδιο κλάδο microετεκπαιδευόmicroενος στη Γαλλία Γύρισε στην Ελλάδα τον Μάρτιο του 1868 και άρχισε τη δικηγορία στην Κέρκυρα Με την πολιτική ασχολήθηκε στις εκλογές εκείνου του χρόνου όmicroως δεν κατόρθωσε να εκλεγεί βουλευτής και έτσι παρέmicroεινε στην Κέρκυρα όπου 7 χρόνια αργότερα έγινε δήmicroαρχος Κερκυραίων για τέσσερα χρόνια (1880-1884) Στις επαναληπτικές δηmicroοτικές εκλογές τον Σεπτέmicroβριο του 1884 εξελέγη ξανά δήmicroαρχος όmicroως πέντε microήνες microετά εγκατέλειψε το αξίωmicroα αυτό για να λάβει microέρος στις εκλογές της 7ης Απριλίου του 1885 microε το Τρικουπικό Κόmicromicroα οπότε εξελέγη βουλευτής για πρώτη φορά Έναν χρόνο αργότερα τον Μάιο του 1886 όταν ο Χαρίλαος Τρικούπης σχηmicroάτισε κυβέρνηση του ανέθεσε το Υπουργείο Ναυτικών Τον Φεβρουάριο του 1889 ανέλαβε το Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δηmicroόσιας Εκπαίδευσης Στην κυβέρνηση που σχηmicroάτισε ο Χαρίλαος Τρικούπης τον Ιούνιο του 1892 του ανέθεσε το Υπουργείο Εσωτερικών το οποίο κράτησε περίπου έναν χρόνο ενώ microετά την αποτυχία του Τρικούπη στις εκλο-γές του 1895 microάζεψε γύρω του σχεδόν όλους τους τρικουπικούς βουλευτές οι οποίοι τον αναγνώρισαν ως αρχηγό Ο Γεώργιος Θεοτόκης έλαβε microέρος στις εκλογές της 7ης Φεβρουαρίου του 1899 και θριάmicroβευσε Ανέλαβε τα πρωθυπουργικά του καθήκοντα στις 2 Απριλίου 1899 Την πρωθυπουργική αυτή περίοδο σταmicroάτησαν τα αιmicroατηρά γεγονότα της 8ης Νοεmicroβρίου του 1901 Πρόκειται για τα γνωστά laquoΕυαγγελικάraquo επεισόδια που οδήγησαν την κυβέρνησή του σε παραίτηση Ο Γεώργιος Θεοτόκης διετέλεσε πρωθυ-πουργός τέσσερις φορές (1899-1901 1903-1903 microόνο για δεκαπέντε microέρες 1903-1904 και Δεκέmicroβριος 1905-Ιούλιος 1909) Πέθανε το 1916 σε ηλικία 73 ετών Πηγή Ν Μακρυγιάννης laquoΟι Πρωθυπουργοί της Ελλάδαςraquo 1843-1985 4η έκδ Αθήνα 1985 σ 116 επ Ο Γεώργιος Θεοτόκης (Φωτο-

γραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ

του κονιορτοποιώντας το Δηλιγιαννικό Κόmicromicroα κέρδισε 110 έδρες σε σύνολο 170 Το τελευταίο microε επικεφαλής τον Μαυροmicroιχάλη ήρθε τρίτο καταλαmicroβάνοντας 13 έδρες Δεύτερο ήρθε το κόmicromicroα του Ράλλη microε 30 έδρες Το κόmicromicroα του Ζαΐmicroη εξασφάλισε

Γεώργιος Θεοτόκης (1844-1916)Ο Γεώργιος Θεοτόκης γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1844 Αmicroέσως microετά το τέλος της microαθητικής περιόδου έφυγε και πήγε στη Γενεύη όπου σπούδασε στο εκεί πανεπι-στήmicroιο νοmicroικά και πολιτικές επιστήmicroες και συνέχισε τις σπουδές του στον ίδιο κλάδο microετεκπαιδευόmicroενος στη Γαλλία Γύρισε στην Ελλάδα τον Μάρτιο του 1868 και άρχισε τη δικηγορία στην Κέρκυρα Με την πολιτική ασχολήθηκε στις εκλογές εκείνου του χρόνου όmicroως δεν κατόρθωσε να εκλεγεί βουλευτής και έτσι παρέmicroεινε στην Κέρκυρα όπου 7 χρόνια αργότερα έγινε δήmicroαρχος Κερκυραίων για τέσσερα χρόνια (1880-1884) Στις επαναληπτικές δηmicroοτικές εκλογές τον Σεπτέmicroβριο του 1884 εξελέγη ξανά δήmicroαρχος όmicroως πέντε microήνες microετά εγκατέλειψε το αξίωmicroα αυτό για να λάβει microέρος στις εκλογές της 7ης Απριλίου του 1885 microε το Τρικουπικό Κόmicromicroα οπότε εξελέγη βουλευτής για πρώτη φορά Έναν χρόνο αργότερα τον Μάιο του 1886 όταν ο Χαρίλαος Τρικούπης σχηmicroάτισε κυβέρνηση του ανέθεσε το Υπουργείο Ναυτικών Τον Φεβρουάριο του 1889 ανέλαβε το Υπουργείο Εκκλησιαστικών και Δηmicroόσιας Εκπαίδευσης Στην κυβέρνηση που σχηmicroάτισε ο Χαρίλαος Τρικούπης τον Ιούνιο του 1892 του ανέθεσε το Υπουργείο Εσωτερικών το οποίο κράτησε περίπου έναν χρόνο ενώ microετά την αποτυχία του Τρικούπη στις εκλο-γές του 1895 microάζεψε γύρω του σχεδόν όλους τους τρικουπικούς βουλευτές οι οποίοι τον αναγνώρισαν ως αρχηγό Ο Γεώργιος Θεοτόκης έλαβε microέρος στις εκλογές της 7ης Φεβρουαρίου του 1899 και θριάmicroβευσε Ανέλαβε τα πρωθυπουργικά του καθήκοντα στις 2 Απριλίου 1899 Την πρωθυπουργική αυτή περίοδο σταmicroάτησαν τα αιmicroατηρά γεγονότα της 8ης Νοεmicroβρίου του 1901 Πρόκειται για τα γνωστά laquoΕυαγγελικάraquo επεισόδια που οδήγησαν την κυβέρνησή του σε παραίτηση Ο Γεώργιος Θεοτόκης διετέλεσε πρωθυ-πουργός τέσσερις φορές (1899-1901 1903-1903 microόνο για δεκαπέντε microέρες 1903-1904 και Δεκέmicroβριος 1905-Ιούλιος 1909) Πέθανε το 1916 σε ηλικία 73 ετών Πηγή Ν Μακρυγιάννης laquoΟι Πρωθυπουργοί της Ελλάδαςraquo 1843-1985 4η έκδ Αθήνα 1985 σ 116 επ Ο Γεώργιος Θεοτόκης (Φωτο-

γραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ

οκτώ έδρες του Καραπάνου δύο ενώ εξελέγησαν και microερικοί ανεξάρτητοι Με τη νίκη του αυτή ο Γ Θεοτόκης εγκαινίαζε microια νέα πολιτική περίοδο Η κυβέρνηση που σχηmicroάτισε παρέmicroεινε στην εξουσία περίπου τρεισήmicroισι χρόνια έως τις αρχές Ιουλίου 1909 Επρόκειτο για τη microεγαλύτερη σε διάρκεια κυβερνητική θητεία της τελευταίας εικοσαετίας (1890-1910) φαινόmicroενο πρωτόγνωρο για τα πολιτικά δεδοmicroένα της επο-χής που χαρακτηριζόταν από βραχύβιες κυβερνήσεις και αλλεπάλληλες κυβερνητικές microεταβολέςΟι εκλογές διεξήχθησαν γενικά σε συνθήκες οmicroαλότητας Άλλωστε συν το χρόνω πραγmicroατωνόταν σταδιακά η εξοmicroάλυνση των πολιτικών ηθών Δεν έλειψαν ωστόσο microεmicroονωmicroένα κρούσmicroατα βίας καθώς και δύο σοβαρά περιστατικά νόθευσης του εκλο-γικού αποτελέσmicroατος Ο Τύπος της εποχής σηmicroειώνει ακροθιγώς microεmicroονωmicroένα περι-στατικά ψυχολογικής βίας εναντίον δικαστικών αντιπροσώπων και συνήθεις διαπλη-κτισmicroούς έξω από τα εκλογικά τmicroήmicroατα Ιδίως στην περιοχή των Αθηνών όπου λόγω της έντονης προεκλογικής δράσης το κλίmicroα ήταν ως συνήθως πιο φορτισmicroένο ανα-φέρονται συmicroπλοκές microικρής κλίmicroακας ανάmicroεσα σε αντιπάλους διαφορετικών κοmicromicroά-των Πιο σοβαρά ήταν τα κρούσmicroατα νοθείας που παρατηρήθηκαν σε δύο περιφέρειες (Πάλλης και Τήνου) τα οποία αντιmicroετωπίζονται microε έκπληξη αλλά και σκληρή κριτική από τον Τύπο που φαίνεται να τα θεωρεί θλιβερά περιστατικά που έρχονται σε αντίθεση microε το γενικό κλίmicroα των εκλογών και την πολιτική κατάσταση του τόπου Το κύρος των εκλογών ήλεγχε τότε η Βουλή microετά τη διενέργειά τους Στην εκτίmicroησή της υπεισέρχονταν συχνά κοmicromicroατικές σκοπιmicroότητες microε αποτέλεσmicroα πολλές φορές να συγκαλύπτονται ή να παραβλέπονται σηmicroαντικές αλλοιώσεις της εκλογικής βούλησης ενώ άλλες δευτερεύουσες να αναγορεύονται σε ουσιώδεις και να επιφέρουν ndashκατά περίπτωσηndash ακύρωση ή επικύρωση της εκλογής Χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση της επικύρωσης της εκλογής στην περιφέρεια της Τήνου παρά τη microαρτυρία των δικα-στικών αντιπροσώπων για απροκάλυπτη βία και νοθεία σε κάποια εκλογικά τmicroήmicroατα τα αποτελέσmicroατα των οποίων απέβησαν κρίσιmicroα για το τελικό αποτέλεσmicroα σε επίπεδο εκλογικής περιφέρειας Η σοβαρή ήττα του Εθνικού Κόmicromicroατος οφειλόταν όχι microόνο στο ότι έmicroεινε ουσιαστικά χωρίς πολιτικό αρχηγό που να έχει την εmicroβέλεια του Δηλιγιάννη αλλά και στο συγκε-κριmicroένο οικονοmicroικό πρόγραmicromicroα το οποίο βασιζόταν σε περικοπές δηmicroοσίων δαπανών

Γελοιογραφική απεικόνιση των αρχηγών των τριών κοmicromicroάτων

καθώς και στις εσωτερικές διχογνωmicroίες και έριδες microεταξύ των στελεχών του κόmicromicroατος που δεν κατάφερναν πάντοτε να πείσουν τον πληθυσmicroό για τους τρόπους εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Από την άλλη πλευρά η νέα κυβέρνηση είχε να αντιmicroετωπίσει τεράστια προβλήmicroατα στο εσωτερικό της χώρας microε κορυφαία το οικονοmicroικό και το στρατιωτικό προβλήmicroατα χρόνια και δυσεπίλυτα που ταλάνιζαν την πολιτική ζωή του τόπου και δηmicroιουργούσαν εκρηκτικές καταστάσεις Το αδιέξοδο στην κοινωνική και οικονοmicroική ζωή δηmicroιουργούσε επιτακτική την ανάγκη παραmicroερισmicroού της ξεπερασmicroένης νοοτροπίας στην κοινωνική συγκρότηση και την πολιτική διοίκηση και της εισόδου του έθνους στον δρόmicroο της αλλαγής στην οποία προσέβλεπαν ολοένα περισσότερες δυνάmicroεις της ανήσυχης και αναζητούσας νέο βηmicroατισmicroό ελληνικής κοινωνίας

Στον αστερισmicroό του κοινοβουλευτικού εκσυγχρονισmicroού Η οmicroάδα των laquoΙαπώνωνraquo Ένα αξιοσηmicroείωτο φαινόmicroενο της περιόδου είναι η εmicroφάνιση microιας οmicroάδας ανεξάρ-τητων βουλευτών που δρουν από κοινού microε συντονισmicroένη δράση Το γεγονός αυτό είναι καινοφανές στα κοινοβουλευτικά χρονικά δεδοmicroένου ότι η οmicroάδα αυτή κινείται πέρα και πάνω από συmicroβατικούς κοmicromicroατικούς διαχωρισmicroούς και αντιπολιτεύεται την κυβέρνηση microε συγκροτηmicroένο πολιτικό λόγο και εmicroπεριστατωmicroένες θέσεις Οι θέσεις αυτές βρίσκουν απήχηση στην κοινή γνώmicroη καθώς οι κοινοβουλευτικές συζητήσεις δηmicroοσιεύονται ολόκληρες στον ηmicroερήσιο Τύπο της εποχής και αποτελούν αντικείmicroενο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος των αναγνωστών Η οmicroάδα απαρτίζεται από πολιτικώς ετε-ρόκλητα στελέχη Άτυπος ηγέτης της είναι ο Στ Δραγούmicroης επιφανής τρικουπικός ο οποίος είχε διατελέσει κατrsquo επανάληψη υπουργός σε κυβερνήσεις του Τρικούπη είχε όmicroως ανεξαρτητοποιηθεί microετά την ήττα του από τον Γ Θεοτόκη στον αγώνα για τη διαδοχή στην αρχηγία του Τρικουπικού Κόmicromicroατος Στον Θεοτόκη πρόσκειται ο Δ Γού-ναρης ενώ microε το Δηλιγιαννικό Κόmicromicroα είχαν ταχθεί παλιότερα οι Π Πρωτοπαπαδάκης και Εmicromicro Ρέπουλης ο Χ Βοζίκης ήταν αρχικά δηλιγιαννικός και εν συνεχεία ζαϊmicroικός ενώ πρωτοεκλεγείς ήταν ο Απ Αλεξανδρής Η οmicroάδα αυτή συγκροτήθηκε το 1906 και πρωτοεmicroφανίστηκε στο κοινοβούλιο microε προ-τάσεις για την προστασία των Ελλήνων microεταναστών Αν και η ίδια δεν είχε επιλέξει όνοmicroα για τον εαυτό της έmicroεινε γνωστή στην ιστορία ως οmicroάδα των Ιαπώνων Την ονο-

microασία αυτή της απέδωσε ο διευθυντής της εφηmicroερίδας Ακρόπολις Β Γαβριηλίδης σε άρθρο του στις αρχές του 1907 λόγω της microαχητικότητας και αποφασιστικότητας που χαρακτήριζε την κοινοβουλευτική της δράση Όπως έγραφε στο άρθρο του (1021907) laquoΤι θα πει κρυφός και σκοτεινός πόλεmicroος δεν γνωρίζουν Την παρασκηνιακήν διπλω-microατίαν δεν την παραδέχονται Αδιάλλακτοι κοινοβουλευτικοί δεν αναγνωρίζουν άλλο πεδίον δράσεως έξω από την αίθουσα του κοινοβουλίου Ωχυρωmicroένοι εις την άκραν αριστεράν κατοπτεύουν από εκεί τας κινήσεις του εχθρού κάmicroνουν ξαφνικήν επίθεσιν ορmicroητικήν απότοmicroον απροκάλυπτον κατά microέτωπονraquo Η βασική πολιτική γραmicromicroή της οmicroάδας ήταν ότι η χώρα έπρεπε να απαλλαγεί ορι-στικά από το καθεστώς του κοτζαmicroπασισmicroού και τις παλαιοκοmicromicroατικές λειτουργίες και πρακτικές και να πορευθεί αποφασιστικά στον δρόmicroο της αστικής πολιτικής αλλαγής Επεσήmicroαναν την απόσταση που χώριζε την αναπτυσσόmicroενη κοινωνία από τους παρω-χηmicroένους θεσmicroούς και τις οπισθοδροmicroικές πρακτικές του πολιτικού συστήmicroατος και επαγγέλλονταν έναν εκσυγχρονισmicroό προσαρmicroοσmicroένο στα ευρωπαϊκά αστικά πρότυπα της εποχής Η τεχνοκρατική γνώση και εξειδίκευση των microελών της σε όλο το φάσmicroα των επίmicroαχων πολιτικών ζητηmicroάτων την καθιστούσαν τον πιο υπολογίσιmicroο αντίπαλο για την κυβέρνηση Θεοτόκη περισσότερο και από την επίσηmicroη αξιωmicroατική αντιπολί-

Τα κρούσmicroατα βίας και νοθείας που παρουσιάστηκαν στις εκλο-

Εισηγητική Έκθεση Προεξελεγκτικού Τmicroήmicroατος της Βουλής αναφορικά microε την εκλογή στην περιφέρεια Τήνου στις εκλογές του 1906 laquoκατά της ενεργηθείσης εκλογής εν αmicroφοτέροιις τοις τmicroήmicroασι του δήmicroου Πειραιώς ου οι εκλογείς ανέρχονται εν όλω εις 1160 περίπου δετυπώθησαν microετά την εκλογήν ενστάσεις επί τω λόγω 1) ότι αύτη ενεργήθη υπό το κράτος βίας 2) ότι απεκλείσθησαν της ψηφοφορίας εκλογείς ότι φαίνονται ψηφοφορήσαντες τεθνεώτες ή microη ευρισκόmicroενοι εν τω δήmicroω κατά την ηmicroέραν της εκλογής και 4) τέλος ότι ερρίπτοντο παρά τινών εκ των ψηφοφορούντων πλείονα του ενός σφαιρίδιαΌτι εκ των επισήmicroων πρακτικών της εκλογής του Αrsquo τmicroήmicroατος του δήmicroου Περαίας προ-κύπτει ότι το τελευταίον τούτο είναι αληθέςΌτι τουναντίον εκ των εκθέσεων των δύο εν τω τmicroήmicroατι τούτω παρασταθέντων δικαστι-κών αντιπροσώπων δικηγόρων Αθηνών κκ Κ Σάγγα και Σωτ Πετρόπουλου αν και προς

microασία αυτή της απέδωσε ο διευθυντής της εφηmicroερίδας Ακρόπολις Β Γαβριηλίδης σε άρθρο του στις αρχές του 1907 λόγω της microαχητικότητας και αποφασιστικότητας που χαρακτήριζε την κοινοβουλευτική της δράση Όπως έγραφε στο άρθρο του (1021907) laquoΤι θα πει κρυφός και σκοτεινός πόλεmicroος δεν γνωρίζουν Την παρασκηνιακήν διπλω-microατίαν δεν την παραδέχονται Αδιάλλακτοι κοινοβουλευτικοί δεν αναγνωρίζουν άλλο πεδίον δράσεως έξω από την αίθουσα του κοινοβουλίου Ωχυρωmicroένοι εις την άκραν αριστεράν κατοπτεύουν από εκεί τας κινήσεις του εχθρού κάmicroνουν ξαφνικήν επίθεσιν ορmicroητικήν απότοmicroον απροκάλυπτον κατά microέτωπονraquo Η βασική πολιτική γραmicromicroή της οmicroάδας ήταν ότι η χώρα έπρεπε να απαλλαγεί ορι-στικά από το καθεστώς του κοτζαmicroπασισmicroού και τις παλαιοκοmicromicroατικές λειτουργίες και πρακτικές και να πορευθεί αποφασιστικά στον δρόmicroο της αστικής πολιτικής αλλαγής Επεσήmicroαναν την απόσταση που χώριζε την αναπτυσσόmicroενη κοινωνία από τους παρω-χηmicroένους θεσmicroούς και τις οπισθοδροmicroικές πρακτικές του πολιτικού συστήmicroατος και επαγγέλλονταν έναν εκσυγχρονισmicroό προσαρmicroοσmicroένο στα ευρωπαϊκά αστικά πρότυπα της εποχής Η τεχνοκρατική γνώση και εξειδίκευση των microελών της σε όλο το φάσmicroα των επίmicroαχων πολιτικών ζητηmicroάτων την καθιστούσαν τον πιο υπολογίσιmicroο αντίπαλο για την κυβέρνηση Θεοτόκη περισσότερο και από την επίσηmicroη αξιωmicroατική αντιπολί-

Τα κρούσmicroατα βίας και νοθείας που παρουσιάστηκαν στις εκλο-

Εισηγητική Έκθεση Προεξελεγκτικού Τmicroήmicroατος της Βουλής αναφορικά microε την εκλογή στην περιφέρεια Τήνου στις εκλογές του 1906 laquoκατά της ενεργηθείσης εκλογής εν αmicroφοτέροιις τοις τmicroήmicroασι του δήmicroου Πειραιώς ου οι εκλογείς ανέρχονται εν όλω εις 1160 περίπου δετυπώθησαν microετά την εκλογήν ενστάσεις επί τω λόγω 1) ότι αύτη ενεργήθη υπό το κράτος βίας 2) ότι απεκλείσθησαν της ψηφοφορίας εκλογείς ότι φαίνονται ψηφοφορήσαντες τεθνεώτες ή microη ευρισκόmicroενοι εν τω δήmicroω κατά την ηmicroέραν της εκλογής και 4) τέλος ότι ερρίπτοντο παρά τινών εκ των ψηφοφορούντων πλείονα του ενός σφαιρίδιαΌτι εκ των επισήmicroων πρακτικών της εκλογής του Αrsquo τmicroήmicroατος του δήmicroου Περαίας προ-κύπτει ότι το τελευταίον τούτο είναι αληθέςΌτι τουναντίον εκ των εκθέσεων των δύο εν τω τmicroήmicroατι τούτω παρασταθέντων δικαστι-κών αντιπροσώπων δικηγόρων Αθηνών κκ Κ Σάγγα και Σωτ Πετρόπουλου αν και προς

αλλήλας microη τελείως συmicroφώνων βεβαιούται ότι τα καταγγελλόmicroενα πραγmicroατικώς έλαβον χώραν ότι ο αριθmicroός των εις το τmicroήmicroα τούτο πραγmicroατικών ψηφοφόρων δεν υπερέβαινε τους 300 και ότι συνεπώς οι επί πλέον φερόmicroενοι ψηφοφορήσαντες 250 είναι τεθνεώ-τες ή αποδηmicroούντεςΌτι ο δικαστ αντιπρόσωπος κ Σάγγας προ της αφίξεώς του εις το Α΄ τmicroήmicroα και δη την 23ην Μαρτίου ήτοι τρεις ηmicroέρας προ της εκλογής απηύθυνε προς τον επόπτην των δικαστ αντιπροσώπων εφέτην κ Σουλτάνην αίτησιν εν η υπεδείκνυε αυτώ ότι δυνατόν να συmicroβώσι πάσαι εκείναι οι παρανοmicroίαι τας οποίας δια της εκθέσεώς του κατόπιν βεβαιοί ως λαβούσας χώρανΌτι συνεπεία της αιτήσεως ταύτης απεστάλη ο δεύτερος αντιπρόσωπος κ Σωτ Πετρό-πουλος δικηγόρος Αθηνών Ότι η τοιαύτη πρόνοια και πρόβλεψις αξιέπαινος άλλω-στε και ανεπίληπτος δύναται να εmicroβάλη εις υπόνοιαν ότι ο κ Σάγγας δεν microετέβη εν τω τmicroήmicroατι τελείως απηλλαγmicroένος πάσης προκαταλήψεως και εν ψυχραιmicroία Ότι εν τη εκθέσει του ο κ Πετρόπουλος αναφέρει ότι αποχωρήσας του εκλογικού καταστήmicroατος την 512 micromicro ώραν επολιορκήθη υπό οπλοφόρων microετά του κ Σάγγα εν τη οικία εν η εφιλοξενούντο microέχρι τις 8 micromicro ότε διαφυγόντος του κ Σάγγα αυτός ήχθη βια εις το εκλογικόν κατάστηmicroα ηναγκάσθη να υπογράψει τα πρακτικά εν αγνοία του περιεχοmicroέ-νου αυτών και υπό το κράτος της αυτής βίας εδέχθη και δείπνον επιβληθέν αυτώ υπό του κ ΒιτάληΌτι το περιστατικόν τούτο ουχί βεβαίως επουσιώδες αποσιωπά εντελώς η έκθεσις του κ Σάγγα ήτις οmicroολογητέον είναι αρκούντως λεπτοmicroερής Ότι τα περί βίας και απει-λών αναγιγνωσκόmicroενα εις τας εκθέσεις των κκ δικαστ Αντιπροσώπων και δη εις την έκθεσιν του κ Πετροπούλου είτε κατά των εκλογέων είτε κατrsquo αυτών φαίνονται επίσης υπερβολικά και απίθανα αποτέλεσmicroα δε ουχί βεβαίως κακής πίστεως αλλrsquo απειρίας microάλλον περί τον τρόπον της διεξαγωγής των εκλογών διότι αν υποτεθεί αληθές το βεβαιούmicroενον ότι 300 microόλις γνήσιοι εκλογείς υπήρχον εν τω τmicroήmicroατι και ότι εκ τού-των θα ελάmicroβανον το ήmicroισυ τουλάχιστον οι ενιστάmicroενοι ως ισχυρίζονται είναι κάπως δύσκολον να δεχθή τις ότι έλαβον χώραν τα αναγραφόmicroενα ως αναγράφονται άνευ αναποφεύκτου αιmicroατοκυλίσmicroατος και ότι η φαντασία δεν έχει το microέρος τηςraquoΠηγή Γ Σωτηρέλης laquoΣύνταγmicroα και εκλογές στην Ελλάδα 1864-1909raquo Αθήνα 2003 σ 471

τευση Η οξύτατη κριτική που ασκούσαν στρεφόταν εναντίον της κυβέρνησης και της ολιγαρχίας δηλαδή της κυρίαρχης πολιτικής ελίτ Κατακεραύνωναν τις δυσλειτουργίες την αδιαφάνεια και τη διαφθορά που επικρατούσαν στον δηmicroόσιο βίο Υποστήριζαν την ανάγκη microεταρρύθmicroισης των θεσmicroών της δικαιοσύνης την κατοχύρωση της ασφά-λειας δικαίου και την εισαγωγή πρώιmicroων ρυθmicroίσεων ενός κράτους πρόνοιας ασφάλιση έναντι ασθενείας και ατυχηmicroάτων συνταξιοδότηση των εργαζοmicroένων κλπ Καίρια και εmicroπεριστατωmicroένη ήταν η παρέmicroβαση της οmicroάδας κατά τη συζήτηση του νοmicroοσχεδίου για τη διοίκηση της διώρυγας της Κορίνθου το 1907 καθώς και κατά την έντονη αντι-παράθεση γύρω από το σταφιδικό πρόβληmicroα το 1908 (χρόνιο πρόβληmicroα της εθνικής οικονοmicroίας από το 1894 ιδίως και microετά) όταν microε τη στάση της εξώθησε ουσιαστικά τον υπουργό Οικονοmicroικών Αν Σιmicroόπουλο σε παραίτηση Η οmicroάδα των Ιαπώνων παρά τις κοινοβουλευτικές αρετές που ανέδειξε είχε εγγενή προβλήmicroατα που ανάγονταν στην έλλειψη εσωτερικής συνοχής Πίσω από microια προ-microετωπίδα αστικού φιλελευθερισmicroού τα microέλη της δεν είχαν ούτε κοινό ιδεολογικό προσανατολισmicroό ούτε συγκεκριmicroένο πολιτικό πρόγραmicromicroα Αποτελούσαν δηλαδή microια συσπείρωση βουλευτών microε microάλλον συντονισmicroένη δράση παρά microια συmicroπαγή πολιτική οmicroάδα ή ένα κόmicromicroα αρχών έστω της εποχής Επιπλέον τα microέλη της δεν ήταν άmicroοιρα πολιτικών φιλοδοξιών και έβλεπαν την οmicroάδα ως ένα πρόσφορο πεδίο προσωπικής ανάδειξης ένα εφαλτήριο microιας κατοπινής λαmicroπρής πολιτικής σταδιοδροmicroίας Η οmicroάδα αποσυντέθηκε όταν η κυβέρνηση Θεοτόκη ενοχληmicroένη από τη συγκροτηmicroένη αντι-πολίτευση που ασκούσαν οι Ιάπωνες κατάφερε να προσεταιριστεί ένα από τα πιο αξιόλογα δυναmicroικά και επιφανή στελέχη της τον Δ Γούναρη ο οποίος διορίστηκε υπουργός Οικονοmicroικών το 1908 Αν και αισθητά αποδυναmicroωmicroένη η οmicroάδα δεν έπαψε να υφίσταται Άσκησε σφοδρή κριτική στο αποσκιρτήσαν microέλος της και εξανάγκασε τον Δ Γούναρη σε παραίτηση τον Φεβρουάριο του 1909 Πάντως παρά τον σύντοmicroο βίο της και την ανοργάνωτη δράση της η οmicroάδα των Ιαπώνων εισέφερε πολλά στην υπόθεση της αλλαγής του πολιτικού συστήmicroατος καθώς εισήγαγε ένα νέο microοντέλο σοβαρής κοινοβουλευτικής δράσης και εξέφρασε έστω και αποσπασmicroατικά έναν εκσυγχρονιστικό πολιτικό λόγο

Ο Στέφανος Δραγούmicroης άτυ-πος ηγέτης της οmicroάδας των

τευση Η οξύτατη κριτική που ασκούσαν στρεφόταν εναντίον της κυβέρνησης και της ολιγαρχίας δηλαδή της κυρίαρχης πολιτικής ελίτ Κατακεραύνωναν τις δυσλειτουργίες την αδιαφάνεια και τη διαφθορά που επικρατούσαν στον δηmicroόσιο βίο Υποστήριζαν την ανάγκη microεταρρύθmicroισης των θεσmicroών της δικαιοσύνης την κατοχύρωση της ασφά-λειας δικαίου και την εισαγωγή πρώιmicroων ρυθmicroίσεων ενός κράτους πρόνοιας ασφάλιση έναντι ασθενείας και ατυχηmicroάτων συνταξιοδότηση των εργαζοmicroένων κλπ Καίρια και εmicroπεριστατωmicroένη ήταν η παρέmicroβαση της οmicroάδας κατά τη συζήτηση του νοmicroοσχεδίου για τη διοίκηση της διώρυγας της Κορίνθου το 1907 καθώς και κατά την έντονη αντι-παράθεση γύρω από το σταφιδικό πρόβληmicroα το 1908 (χρόνιο πρόβληmicroα της εθνικής οικονοmicroίας από το 1894 ιδίως και microετά) όταν microε τη στάση της εξώθησε ουσιαστικά τον υπουργό Οικονοmicroικών Αν Σιmicroόπουλο σε παραίτηση Η οmicroάδα των Ιαπώνων παρά τις κοινοβουλευτικές αρετές που ανέδειξε είχε εγγενή προβλήmicroατα που ανάγονταν στην έλλειψη εσωτερικής συνοχής Πίσω από microια προ-microετωπίδα αστικού φιλελευθερισmicroού τα microέλη της δεν είχαν ούτε κοινό ιδεολογικό προσανατολισmicroό ούτε συγκεκριmicroένο πολιτικό πρόγραmicromicroα Αποτελούσαν δηλαδή microια συσπείρωση βουλευτών microε microάλλον συντονισmicroένη δράση παρά microια συmicroπαγή πολιτική οmicroάδα ή ένα κόmicromicroα αρχών έστω της εποχής Επιπλέον τα microέλη της δεν ήταν άmicroοιρα πολιτικών φιλοδοξιών και έβλεπαν την οmicroάδα ως ένα πρόσφορο πεδίο προσωπικής ανάδειξης ένα εφαλτήριο microιας κατοπινής λαmicroπρής πολιτικής σταδιοδροmicroίας Η οmicroάδα αποσυντέθηκε όταν η κυβέρνηση Θεοτόκη ενοχληmicroένη από τη συγκροτηmicroένη αντι-πολίτευση που ασκούσαν οι Ιάπωνες κατάφερε να προσεταιριστεί ένα από τα πιο αξιόλογα δυναmicroικά και επιφανή στελέχη της τον Δ Γούναρη ο οποίος διορίστηκε υπουργός Οικονοmicroικών το 1908 Αν και αισθητά αποδυναmicroωmicroένη η οmicroάδα δεν έπαψε να υφίσταται Άσκησε σφοδρή κριτική στο αποσκιρτήσαν microέλος της και εξανάγκασε τον Δ Γούναρη σε παραίτηση τον Φεβρουάριο του 1909 Πάντως παρά τον σύντοmicroο βίο της και την ανοργάνωτη δράση της η οmicroάδα των Ιαπώνων εισέφερε πολλά στην υπόθεση της αλλαγής του πολιτικού συστήmicroατος καθώς εισήγαγε ένα νέο microοντέλο σοβαρής κοινοβουλευτικής δράσης και εξέφρασε έστω και αποσπασmicroατικά έναν εκσυγχρονιστικό πολιτικό λόγο

Ο Στέφανος Δραγούmicroης άτυ-πος ηγέτης της οmicroάδας των

Η Θεοτοκική περίοδος διακυβέρνησης (1906-1909) Οι πολιτικές προ-τεραιότητεςΟ Γ Θεοτόκης διείδε έγκαιρα ότι οι διεθνείς εξελίξεις και οι νέοι συσχετισmicroοί δυνά-microεων οδηγούσαν σε αλλαγή στάσης τις κυβερνήσεις των microεγάλων ευρωπαϊκών χωρών απέναντι στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία Πίστευε ότι η ώρα της αποσύνθεσής της πλησίαζε και ότι θα επακολουθούσε σκληρός ανταγωνισmicroός microεταξύ των βαλκανικών δυνάmicroεων για τη νοmicroή των υπολειmicromicroάτων της Το όνειδος του 1897 δεν άφηνε πολλά περιθώρια αισιοδοξίας ως προς τη στρατιωτική ισχύ της χώρας η οποία θα microπορούσε να αξιοποιηθεί είτε ως τέτοια είτε ως διπλωmicroατικό microέσο όταν ο διαγκωνισmicroός για τη microοιρασιά θα εντεινόταν Ήδη στη Μακεδονία ο αγώνας για τον έλεγχο της περι-οχής διεξαγόταν αmicroείωτος και η κυβέρνηση επιχειρούσε να ενισχύσει τις αντάρτικες οmicroάδες που είχαν συγκροτηθεί αποστέλλοντας microυστικά αξιωmicroατικούς και οικονοmicroική βοήθεια Οι εξελίξεις οδηγούσαν στην πεποίθηση ότι ήταν αδήριτη ανάγκη η στρατιωτική προ-παρασκευή της χώρας Η προτεραιότητα αυτή υπερσκέλιζε όλες τις άλλες πολιτικές που έπρεπε να αναληφθούν στο επίπεδο της οικονοmicroίας ή των έργων υποδοmicroής και ανάπτυξης Η δηmicroοσιονοmicroική ισορροπία και η επίλυση microείζονων οικονοmicroικών προβλη-microάτων (σταφιδικό) που αποτελούσαν σηmicroεία αιχmicroής για τις κυβερνήσεις Δηλιγιάννη και Ράλλη περνούσαν συνειδητά σε δεύτερη microοίρα Προκειmicroένου να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην υλοποίηση της πολιτικής αναδιοργά-νωσης του στρατού ο Γ Θεοτόκης για συmicroβολικούς και πραγmicroατικούς λόγους ανέλαβε από την αρχή της κυβερνητικής του θητείας και το Υπουργείο Στρατιωτικών Η κατά-σταση που επικρατούσε στο στράτευmicroα το 1906 ήταν κάθε άλλο παρά ικανοποιητική Στις τάξεις του στρατού ιδίως στα microεσαία και κατώτερα στρώmicroατα υπήρχε πραγmicroατι-κός αναβρασmicroός από την κατάσταση διάλυσης και σήψης που είχε δηmicroιουργηθεί και οφειλόταν στη φατριαστική πολιτική που ξεκινούσε από τον διάδοχο Κωνσταντίνο και διαχεόταν microέσω των ηγετικών κλιmicroακίων του προς τα κάτω Μεγάλη microερίδα αξιωmicroα-τικών εmicroφορουmicroένων από το πνεύmicroα του lsquo21 και διακατεχοmicroένων από δηmicroοκρατικά αγωνιστικά φρονήmicroατα επιζητούσε την υπέρβαση αυτής της κρίσης Από την άλλη πλευρά η συνολική δύναmicroη των ενόπλων δυνάmicroεων ήταν 18000 άνδρες εκ των

Ελαιογραφική απεικόνιση του πολιτικού Εmicromicroανουήλ Ρέπουλη

Η παρέmicroβαση των laquoΙαπώνωνraquo στο διοικητικό ζήτηmicroα της διώ-

Η κατιούσα πορεία της οργάνω-σης των laquoΙαπώνωνraquo ξεκίνησε

οποίων οι 3000 απασχολούνταν σε υπηρεσίες χωροφυλακής και άλλοι 5000 σε υπη-ρεσίες microεταβατικών αποσπασmicroάτων δασοφυλακής τελωνοφυλακής φρουρών φυλακών και αστυνοmicroίας Η ένοπλη δύναmicroη υπαγόταν σε έντεκα συντάγmicroατα διασκορπισmicroένα στην επικράτεια ενώ επιmicroέρους τάγmicroατα και λόχοι ήταν στρατωνισmicroένοι σε διάφορες περιοχές εξυπηρετώντας ουσιαστικά microικροκοmicromicroατικές ανάγκες τοπικών κοmicromicroαταρχών οι οποίοι διεκδικούσαν την παρουσία στρατού στις περιοχές τους για την ενίσχυση της τοπικής οικονοmicroίας Ο οπλισmicroός του στρατού ήταν απαρχαιωmicroένος Τα καινούρ-για τουφέκια τύπου Μάνλιγχερ που είχε παραγγείλει η κυβέρνηση Ράλλη δεν είχαν ακόmicroα παραληφθεί λόγω microη καταβολής εκ microέρους της Ελλάδας του αντιτίmicroου ενώ τα φυσίγγια που καθιστούσαν ενεργά τα τουφέκια δεν είχαν καν παραγγελθεί επίσης λόγω οικονοmicroικών δυσχερειών Καmicroία πρόνοια δεν είχε ληφθεί για τον εφοδιασmicroό του στρατού microε άλλα όπλα ή βαρύ πυροβολικό Σοβαρές ελλείψεις υπήρχαν επίσης στον τοmicroέα του ιmicroατισmicroού του στρατεύmicroατος και του υγειονοmicroικού υλικού Επιπλέον το Ταmicroείο Εθνικής Άmicroυνας που είχε ιδρυθεί επί προηγούmicroενης πρωθυπουργίας Θεοτόκη (1904) δεν ήταν δυνατόν λόγω έλλειψης πόρων να καλύψει παρά microόνο ένα microικρό κλάσmicroα των δαπανών που ήταν αναγκαίες για microια στοιχειώδη συντήρηση και ανανέωση του στρατιωτικού υλικού σε ετήσια βάσηΗ αναδιοργάνωση του στρατού είχε αποτελέσει microέληmicroα των προηγούmicroενων κυβερνή-σεων Θεοτόκη ο οποίος είχε προσπαθήσει microε συνέπεια να χαράξει και να υλοποιήσει microια συστηmicroατική πολιτική σε αυτό τον τοmicroέα Το 1900 είχε microεταβιβάσει στη νεοσύ-στατη γενική διοίκηση του στρατού υπό τον διάδοχο Κωνσταντίνο την αρmicroοδιότητα για όλες τις υπηρεσιακές microεταβολές των στελεχών του στρατεύmicroατος προκειmicroένου να

Γελοιογραφικό πορτραίτο του πρωθυπουργού Γεωργίου Θεο-

Αναφορά του Γάλλου στρατιωτικού ακολούθου στην Αθήνα F De Bremond drsquo Ars microε ηmicroεροmicroηνία 3051906 προς την κυβέρνησή του laquo Το κόmicromicroα του Θεοτόκη κέρδισε microεγάλη νίκη στις τελευταίες εκλογές () Μέσα στις προσδοκίες του λαού παραmicroένουν οι ελληνικές διεκδικήσεις για εδαφική επέκταση Το Κρητικό ξεσήκωσε την Αθήνα τον προηγούmicroενο χρόνο [σσ εξέγερση στο Θέρισο] αλλά αυτό που τους παθιάζει τώρα πιο πολύ είναι η Μακεδονία () Από πλευράς Μακεδονίας η γενική κατάσταση (αυτή που όλος ο κόσmicroος βλέπει) και οι ιδιαίτερες πληροφορίες που έχω microε οδηγούν στη σκέψη

ότι η κατάσταση έχει χειροτερέψει πολύ για την ελληνική πλευρά Περιmicroένοντας την απόκτηση ενός στρατού δυνατού για να laquoδείξουν τις ξιφολόγχεςraquo όπως είχα ακούσει το 1904 οι Έλληνες δείχνουν τις συmicromicroορίες των laquoανταρτώνraquo και των laquoαρmicroατολώνraquo () Το κίνηmicroα των ελληνικών συmicromicroοριών που άρχισε σοβαρά από τον Οκτώβριο του 1905 δεν ήταν ποτέ τόσο ισχυρό όσο είναι τώρα Δεν ξέρω τι θα προκύψει απrsquo αυτό () Υπάρ-χουν στην Αθήνα τέσσερις επιτροπές που δουλεύουν συστηmicroατικά 1ο laquoΤο Μακεδονικό Κοmicroιτάτοraquo που ονοmicroάζεται και laquoΑλέξανδροςraquo διευθυνόmicroενο από τον κύριο Δραγούmicroη και δύο Έλληνες αξιωmicroατικούς του κυρίους Κοντούλη και Μαζαράκη Αυτό το κοmicroιτάτο είναι τώρα το ισχυρότερο διότι είναι το πιο πλούσιο Είναι αυτό που κάνει το λιγό-τερο θόρυβο και τις λιγότερες δηλώσεις () Σύmicroφωνα microε τον πληροφοριοδότη microου ιδού ποια είναι τα έσοδά του από το 1906 έως τώρα ποσά προερχόmicroενα από ελλη-νική κυβέρνηση 1000000 γαλλικά φράγκα από Λονδίνο διαmicroέσου των αδελφών Ράλλη (Δωρεές Ελληνικής Κοινότητας Λονδίνου) 475000 από Αλεξάνδρεια 275000 Δωρεές Ελλήνων της Αmicroερικής 52000 () 2ο Η επιτροπή laquoΕλληνισmicroόςraquo διευθυνοmicroένη από τον κύριο Καζάζη είναι το κέντρο της αποστολής χρηmicroάτων στη Μακεδονία () Μέσω αυτού οι πρόξενοι της Ελλάδος στη Μακεδονία επικοινωνούν microε την κυβέρνηση και έχουν επαφές microε τους αντάρτες Αυτή η microέθοδος είναι αρκετά ευφυής διότι είναι απλή Δίνει τη δυνατότητα στην κυβέρνηση νrsquo αρνηθεί τη συmicromicroετοχή της στη διατάραξη της τάξεως στη Μακεδονία () Είναι αναmicroφισβήτητο και είχα την απόδειξη για πολλοστή φορά ότι οι Έλληνες πρόξενοι ακολουθώντας αυτή τη microέθοδο δεν παύουν να είναι οι πρώτοι microυηmicroένοι στις συmicromicroορίες () Τέλος φαίνεται πως η επιτροπή laquoΕλληνισmicroόςraquo δέχεται από την ελληνική κυβέρνηση ετησίως 1000000 γαλλικά φράγκα 3ο Η τρίτη επιτροπή αποκαλούmicroενη laquoΚεντρικός Μακεδονικός Σύλλογοςraquo διευθύνεται από τον αντι-συνταγmicroατάρχη Γερογιάννη και κάνει περισσότερο θόρυβο παρά έργο Τον αφήνουν να ενεργεί έτσι διότι χρησιmicroεύει σαν microάσκα στους δύο άλλους () 4ο Η τέταρτη επι-τροπή καλουmicroένη laquoΗ Θράκηraquo δεν ασχολείται παρά microόνο microε το να προσφέρει βοήθεια στους δοκιmicroαζοmicroένους Έλληνες στη Μακεδονία και αλλού () Σύmicroφωνα microε τους πλη-ροφοριοδότες microου θα πρέπει να υπάρχουν τώρα στη Μακεδονία (30 Μαΐου) ή να είναι έτοιmicroοι να πάνε εκεί 25 έως 30 αξιωmicroατικοί 200 υπαξιωmicroατικοί 2000 Κρητικοί 2000 έως 3000 Έλληνες άλλοι τόσοι Μακεδόνες (δηλαδή 4000 έως 5000)raquo Πηγή Χ Τσιρκινίδης laquoΣύννεφα στη Μακεδονίαraquo Θεσσαλονίκη 1994 σ 154

περιορίσει την επιρροή και τις πιέσεις πολιτικών παραγόντων επί του στρατεύmicroατος Τον ίδιο χρόνο ίδρυσε το Ταmicroείο Εθνικού Στόλου στο οποίο ανέθεσε τη διαχείριση όλων των κληροδοτηmicroάτων υπέρ του στόλου καθώς και διαφόρων επιmicroέρους δασmicroών και τελών Το 1904 καθιερώθηκε ο θεσmicroός των γενικών ασκήσεων του στρατού microε την κλήση εφέδρων συγκροτήθηκε το σώmicroα γενικών επιτελών που επανδρώθηκε από νέους καταρτισmicroένους αξιωmicroατικούς ιδρύθηκε το Ταmicroείο Εθνικής Άmicroυνας εγκρίθηκε ο νέος οργανισmicroός του στρατού που προέβλεπε τη συγκρότηση σε περίοδο επιστράτευ-σης συνολικής στρατιωτικής δύναmicroης 60000 ανδρών κά Μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας το 1906 ο Γ Θεοτόκης επικεντρώθηκε στην αναδιοργάνωση και στην οικονοmicroική ενίσχυση του στρατού επιχειρώντας να αξιοποι-ήσει και τα διεθνή ερείσmicroατα της χώρας Ο πρωθυπουργός έλαβε microέτρα διοικητικής αναδιάρθρωσης του στρατεύmicroατος εισήγαγε ευεργετικές ρυθmicroίσεις για τους ανάπη-ρους πολέmicroου και τα παιδιά τους αύξησε τους microισθούς των οπλιτών ίδρυσε γενικό επιτελείο ναυτικού Ενίσχυσε τους πόρους του Ταmicroείου Εθνικής Άmicroυνας microε ειδικά κον-δύλια του Υπουργείου Στρατιωτικών και δάνειο από την Εθνική Τράπεζα και πρόβλεψε για τον στρατό και το ναυτικό κονδύλια στον τακτικό προϋπολογισmicroό και έκτακτες πιστώσεις Η microακρόπνοη αυτή πολιτική απέδωσε καρπούς Περί το 1909 ο στρατός στις προδιαγραφές του οργανισmicroού του 1904 ήταν σε επαρκή βαθmicroό εξοπλισmicroένος ενώ το ναυτικό είχε σηmicroαντικά ενισχυθεί microε την αγορά έξι αντιτορπιλικών Στα θετικά microέτρα που ελήφθησαν συγκαταλέγονται οι νοmicroοθετικές πρωτοβουλίες για την αλλαγή επιmicroέρους ρυθmicroίσεων του εκλογικού νόmicroου Λίγους microήνες microετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας ο Θεοτόκης καθιέρωσε τον νοmicroό ως εκλογική περιφέ-ρεια Έως τότε και microε εξαίρεση την περίοδο 1886-1890 η εκλογική περιφέρεια ήταν η λεγόmicroενη επαρχία υποδιαίρεση της διοικητικής διαίρεσης της χώρας σε νοmicroούς Την τετραετία εκείνη είχε εισαχθεί ως εκλογική περιφέρεια ο νοmicroός Εν τω microεταξύ ο αριθmicroός των νοmicroών της χώρας είχε αυξηθεί από 16 σε 26 Έτσι η έκταση της νεοεισαχθείσας ευρείας (περιφέρειας) ήταν πιο περιορισmicroένη από την αντίστοιχη της περιόδου 1886-1890 Το γεγονός αυτό microείωνε τις αντιδράσεις κοmicromicroαταρχών και φορέων τοπικών συmicroφερόντων που δεν πλήττονταν καίρια στα προνόmicroιά τους και έκαmicroπτε τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης που ήταν πάντοτε επιρρεπής στη microικρο-κοmicromicroατική εκmicroετάλλευση του θέmicroατος Επίσης ήρθη ο περιορισmicroός του αριθmicroού των

Η ίδρυση του Ταmicroείου Εθνικού Στόλου το 1904 διασφάλιζε

Ο Θεοτόκης ανέλαβε την ανα-διοργάνωση του στρατού που

περιορίσει την επιρροή και τις πιέσεις πολιτικών παραγόντων επί του στρατεύmicroατος Τον ίδιο χρόνο ίδρυσε το Ταmicroείο Εθνικού Στόλου στο οποίο ανέθεσε τη διαχείριση όλων των κληροδοτηmicroάτων υπέρ του στόλου καθώς και διαφόρων επιmicroέρους δασmicroών και τελών Το 1904 καθιερώθηκε ο θεσmicroός των γενικών ασκήσεων του στρατού microε την κλήση εφέδρων συγκροτήθηκε το σώmicroα γενικών επιτελών που επανδρώθηκε από νέους καταρτισmicroένους αξιωmicroατικούς ιδρύθηκε το Ταmicroείο Εθνικής Άmicroυνας εγκρίθηκε ο νέος οργανισmicroός του στρατού που προέβλεπε τη συγκρότηση σε περίοδο επιστράτευ-σης συνολικής στρατιωτικής δύναmicroης 60000 ανδρών κά Μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας το 1906 ο Γ Θεοτόκης επικεντρώθηκε στην αναδιοργάνωση και στην οικονοmicroική ενίσχυση του στρατού επιχειρώντας να αξιοποι-ήσει και τα διεθνή ερείσmicroατα της χώρας Ο πρωθυπουργός έλαβε microέτρα διοικητικής αναδιάρθρωσης του στρατεύmicroατος εισήγαγε ευεργετικές ρυθmicroίσεις για τους ανάπη-ρους πολέmicroου και τα παιδιά τους αύξησε τους microισθούς των οπλιτών ίδρυσε γενικό επιτελείο ναυτικού Ενίσχυσε τους πόρους του Ταmicroείου Εθνικής Άmicroυνας microε ειδικά κον-δύλια του Υπουργείου Στρατιωτικών και δάνειο από την Εθνική Τράπεζα και πρόβλεψε για τον στρατό και το ναυτικό κονδύλια στον τακτικό προϋπολογισmicroό και έκτακτες πιστώσεις Η microακρόπνοη αυτή πολιτική απέδωσε καρπούς Περί το 1909 ο στρατός στις προδιαγραφές του οργανισmicroού του 1904 ήταν σε επαρκή βαθmicroό εξοπλισmicroένος ενώ το ναυτικό είχε σηmicroαντικά ενισχυθεί microε την αγορά έξι αντιτορπιλικών Στα θετικά microέτρα που ελήφθησαν συγκαταλέγονται οι νοmicroοθετικές πρωτοβουλίες για την αλλαγή επιmicroέρους ρυθmicroίσεων του εκλογικού νόmicroου Λίγους microήνες microετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας ο Θεοτόκης καθιέρωσε τον νοmicroό ως εκλογική περιφέ-ρεια Έως τότε και microε εξαίρεση την περίοδο 1886-1890 η εκλογική περιφέρεια ήταν η λεγόmicroενη επαρχία υποδιαίρεση της διοικητικής διαίρεσης της χώρας σε νοmicroούς Την τετραετία εκείνη είχε εισαχθεί ως εκλογική περιφέρεια ο νοmicroός Εν τω microεταξύ ο αριθmicroός των νοmicroών της χώρας είχε αυξηθεί από 16 σε 26 Έτσι η έκταση της νεοεισαχθείσας ευρείας (περιφέρειας) ήταν πιο περιορισmicroένη από την αντίστοιχη της περιόδου 1886-1890 Το γεγονός αυτό microείωνε τις αντιδράσεις κοmicromicroαταρχών και φορέων τοπικών συmicroφερόντων που δεν πλήττονταν καίρια στα προνόmicroιά τους και έκαmicroπτε τις αντιδράσεις της αντιπολίτευσης που ήταν πάντοτε επιρρεπής στη microικρο-κοmicromicroατική εκmicroετάλλευση του θέmicroατος Επίσης ήρθη ο περιορισmicroός του αριθmicroού των

Η ίδρυση του Ταmicroείου Εθνικού Στόλου το 1904 διασφάλιζε

Ο Θεοτόκης ανέλαβε την ανα-διοργάνωση του στρατού που

βουλευτικών εδρών σε 150 microε αποτέλεσmicroα ο αριθmicroός των εδρών να αυξάνεται πλέον αναλόγως προς την αύξηση του πληθυσmicroού Στα microέσα του 1907 η κυβέρνηση εισήγαγε microια σηmicroαντική καινοτοmicroία η οποία είχε διατηρηθεί έως τις microέρες microας (καταργήθηκε πολύ πρόσφατα) ως microία από τις βασικότερες εγγυήσεις του αδιάβλητου της εκλογικής διαδικασίας Καθιέρωσε τον θεσmicroό του εκλογικού βιβλιαρίου ώστε να αποφεύγονται

Αποκαλυπτική είναι η αναφορά του Γάλλου πρέσβη στις 1361907 η οποία αποδίδει το περιεχόmicroενο συνοmicroιλίας του microε τον Έλληνα πρωθυπουργό Γ Θεοτόκη laquoΜόλις είχα microια ενδιαφέρουσα συνάντηση microε τον κ Θεοτόκη Αφού microου microίλησε για τις βουλγαρικές και τις ελληνικές συmicromicroορίες στη Μακεδονία έκανε υπαινιγmicroό για τις παρατηρήσεις και τις επικρίσεις κατά της Ελλάδας και για την εύνοια προς τη Βουλγαρία ιδιαίτερα από την Αγγλία Επίσης microίλησε για την αδυναmicroία της ελληνικής κυβέρνησης να σταmicroατήσει το κίνηmicroα διότι διαθέτει ηθική δύναmicroη εφόσον οι βουλγαρικές συmicromicroορίες δεν σταmicroα-τήσουν τις ενέργειές τους Ο πρωθυπουργός βιάστηκε να προσθέσει laquoΑυτά κατά την άποψή microου είναι λεπτοmicroέρειες Αυτό που είναι σοβαρό είναι η γενική κατάσταση είναι το microέλλον της Ελλάδας Βλέπω να διαmicroορφώνεται microια οmicroάδα δυνάmicroεων για τη διατή-ρηση των συmicroφερόντων στη Μεσόγειο στην οποία λαmicroβάνουν microέρος η Γαλλία η Αγγλία η Ισπανία η Πορτογαλία και η Ιταλία Βλέπω από την άλλη microεριά τη Γερmicroανία την Αυστρία και πιθανότατα την Τουρκία Η Ελλάδα παραmicroένει microετέωρη και αποmicroονωmicroένη σε περίπτωση σύγκρουσης Προς τη Γαλλία στρέφονται όλες οι συmicroπάθειες Προς τη Γαλλία επιθυmicroεί η Ελλάδα να προσανατολίσει την πολιτική της Προς το πλευρό της Γαλλίας θα επιθυmicroούσε η Ελλάδα να πάρει microέρος σε microια οmicroάδα δυνάmicroεων () ο ελληνικός στρατός και ιδιαίτερα το ναυτικό οφείλουν να συmicroπληρωθούν να αναδιοργανωθούν σύmicroφωνα microε ένα συνδυασmicroένο πρόγραmicromicroα Είmicroαι έτοιmicroος να εξετάσω όλες τις προτάσεις που θα microας γινόντουσαν προς αυτήν την κατεύθυνση από τη Γαλλία να τις λάβω υπrsquo όψιν microου και ακόmicroη να δεχθώ τη συνδροmicroή Γάλλων αξιωmicroατικών για την οργάνωση των ναυτικών microας δυνάmicroεων Η Γαλλία από την πλευρά της δεν θα microας αρνιόταν τη βοήθεια και την οικονοmicroική της υποστήριξη Την ηmicroέρα που θα έβλεπα εmicroπρός microου την πιθανότητα να φτάσουmicroε σrsquo έναν ακριβή σκοπό microε microια συmicroφωνία microε τη Γαλλία θα έκανα το παν για να πετύχουmicroε αυτό το στόχο raquoΠηγή Χ Τσιρκινίδης laquoΣύννεφα στη Μακεδονίαraquo Θεσσαλονίκη 1994 σσ 164-5

Γελοιογραφία του Φρίξου Αρι-στέα στον laquoΠετεινόraquo (1906)

οι διπλοψηφίες και έτσι η νόθευση του εκλογικού αποτελέσmicroατος Μετά την άσκηση του εκλογικού δικαιώmicroατος η εφορευτική επιτροπή σηmicroείωνε στο εκλογικό βιβλιάριο κάθε ψηφοφόρου ότι ψήφισε γεγονός που εmicroπόδιζε τον ψηφοφόρο να προσέλθει εκ νέου στο ίδιο ή σε άλλο εκλογικό τmicroήmicroα και να ξαναψηφίσει Το Κρητικό ΖήτηmicroαΜε το πέρασmicroα του χρόνου αρκετά σύννεφα άρχισαν να σωρεύονται στην κυβέρ-νηση Θεοτόκη Ένα σηmicroείο σφοδρής κριτικής αλλά και ευρείας λαϊκής αγανάκτησης που κορυφώθηκε προς το τέλος της θητείας της κυβέρνησης και αποτέλεσε microία από τις κυριότερες αιτίες για την εκδήλωση του κινήmicroατος στο Γουδί ήταν η στάση που τήρησε απέναντι στο κρητικό πρόβληmicroα Μετά τον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεmicroο του 1897 στην Κρήτη παραχωρήθηκε καθε-στώς αυτονοmicroίας υπό την εγγύηση των Μεγάλων Δυνάmicroεων και microε ύπατο αρmicroοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο Η λύση αυτή όmicroως δεν ανταποκρινόταν στις βαθύτερες στο-χεύσεις και στους πόθους τόσο του κρητικού όσο και του ελληνικού λαού για ένωση του νησιού microε την Ελλάδα Με την άφιξη του Γεωργίου στο νησί στα τέλη του 1898 δροmicroολογήθηκαν οι εξελίξεις που οδήγησαν στην ανάδειξη εθνοσυνέλευσης και στην έγκριση από αυτή του συντάγmicroατος της Κρητικής Πολιτείας τους πρώτους microήνες του 1899 Το σύνταγmicroα όmicroως αυτό προϊόν παρασκηνιακών microεθοδεύσεων ήταν σαφώς φιλοmicroοναρχικό και δεσποτικό Παραχωρούσε σχεδόν απολυταρχικές εξουσίες στον απαίδευτο πολιτικά και γνωστό για τα αντιδηmicroοκρατικά του φρονήmicroατα πρίγκιπα ενώ άφηνε ελάχιστα περιθώρια ελευθερίας στον κρητικό λαό Το σύνταγmicroα ήταν περαιτέρω ταξικό και αντιδραστικό διότι ενώ διασφάλιζε τα συmicroφέροντα των γαιοκτηmicroόνων δεν ικανοποιούσε ούτε τους αστούς των κρητικών πόλεων ούτε τους κατοίκους της υπαί-θρου και γενικότερα τη microεγάλη microάζα των ακτηmicroόνων οι οποίοι υπήρξαν οι στυλοβάτες των δυναmicroικών κινητοποιήσεων στο νησί Οι τελευταίοι έβλεπαν microε απογοήτευση τα δίκαια αιτήmicroατά τους και κυρίως το αίτηmicroα διανοmicroής της γης καίριο πρόβληmicroα του κοινωνικού βίου στο νησί και σπουδαίο κίνητρο των εξεγέρσεων κατά της τουρκι-κής καταπίεσης και των γαιοκτηmicroόνων να αγνοούνται παντελώς από τον καταστατικό χάρτη της Κρητικής Πολιτείας Η κυβέρνηση του νησιού αποτελείτο από συmicroβούλους του πρίγκιπα ndash ύπατου αρmicroοστή

Το καθεστώς αυτονοmicroίας στην Κρήτη microετά τον Ελληνοτουρκικό

Η πρώτη σελίδα της εφηmicroερίδας laquoΚαιροίraquo (12 Μαρτίου 1905) η

Πορτραίτο του Ελευθερίου Βενι-ζέλου ο οποίος κερδίζοντας

που ο τελευταίος διόριζε και έπαυε κατrsquo αρέσκεια Σύmicroβουλος επί της Δικαιοσύνης είχε διοριστεί από τον Γεώργιο ο Ελ Βενιζέλος ο οποίος αρχικά τύγχανε της απολύτου εmicroπιστοσύνης του Στην πορεία όmicroως οι σχέσεις των δύο ανδρών εισήλθαν σε περίοδο κρίσης Προς το τέλος microάλιστα της τριετούς θητείας του ως αρmicroοστή ο Βενιζέλος εισηγήθηκε στον Γεώργιο ότι αν κρινόταν ότι η προοπτική της ένωσης του νησιού microε την Ελλάδα δεν είχε πιθανότητες ευόδωσης θα έπρεπε να microην επιδιωχθεί η ανανέωση της θητείας του αρmicroοστή ως εντολοδόχου των Μεγάλων Δυνάmicroεων αλλά να κηρυχθεί η Κρήτη πραγmicroατικά αυτόνοmicroη πολιτεία microε την εκλογή του ανώτατου άρχοντά της από την εθνοσυνέλευση Πρακτικά αυτό σήmicroαινε την απόσυρση των ξένων στρατευ-microάτων το τέλος της κηδεmicroονίας και των επεmicroβάσεων των Δυνάmicroεων και τη διάνοιξη της προοπτικής ένωσης της νήσου microε την Ελλάδα Ο Γεώργιος αντέδρασε έντονα σε αυτή την πρόταση και άρχισε να απεργάζεται την υπονόmicroευση του πάλαι ποτέ έmicroπι-στου συmicroβούλου του Έκανε microυστικό διάβηmicroα προς την κυβέρνηση Θεοτόκη microε την οποία τον κατήγγειλε ως ανθενωτικό και πράκτορα των ξένων δυνάmicroεων που κινείται microε ιδιοτελή ταπεινά κίνητρα Στο τέλος αφού δεν έκανε δεκτή την υποβληθείσα δύο φορές παραίτηση Βενιζέλου σε microια κίνηση πρωτοφανούς εmicroπάθειας τον απέλυσε σκαιώς τον Μάρτιο του 1901 Στις αρχές του 1903 διεξήχθησαν εκλογές στο νησί Ο Γεώργιος έδωσε προσωπική microάχη για την πολιτική αποδυνάmicroωση του Βενιζέλου και περιόρισε την επιρροή του Στις εκλογές του 1905 ο microετέπειτα πρωθυπουργός κατέβηκε επικεφαλής ενός συνα-σπισmicroού δυνάmicroεων που αποκλήθηκε Ηνωmicroένη Αντιπολίτευση η οποία διακήρυξε την ένωση microε την Ελλάδα Προπαγάνδιζε την αναθεώρηση του κρητικού συντάγmicroατος χωρίς να αποκλείει προσφυγή σε ένοπλη εξέγερση Η ένοπλη εξέγερση έγινε πράξη στο Θέρισο το 1905 microε τη συmicromicroετοχή και των δυνάmicroεων που στήριζαν τον Βενιζέλο Η αντιπαράθεση διήρκεσε οκτώ microήνες και κατέληξε σε πολιτική νίκη των εξεγερθέντων Τις τάξεις του κινήmicroατος πύκνωσαν όλοι όσοι ήταν δυσαρεστηmicroένοι από την πολιτική κατάσταση οmicroηρίας στην οποία είχε περιέλθει το νησί Σύντοmicroα οι εξεγερθέντες κατέ-στησαν microια υπολογίσιmicroη πολιτική δύναmicroη η οποία διεκδικούσε σύγκληση συνέλευσης για την αναθεώρηση του συντάγmicroατος και παραχώρηση ατοmicroικών ελευθεριών κυρίως της ελευθεροτυπίας Τελικά η κρίση αmicroβλύνθηκε microε την κατάθεση των όπλων και τη χορήγηση γενικής αmicroνηστίας στους εξεγερθέντες Προκειmicroένου να αποκατασταθεί η

Το 1908 όταν πρωτοεκδη-λώθηκε το κίνηmicroα των Νεό-

τάξη στο νησί οι Μεγάλες Δυνάmicroεις έστειλαν επιτροπή Η κίνηση αυτή ενόχλησε τον Γεώργιο που υπέβαλε την παραίτησή του Τον Σεπτέmicroβριο του 1905 αντικαταστάθηκε από τον Αλέξανδρο Ζαΐmicroη Οι εκλογές ορίστηκαν για τον Μάρτιο του 1906 microε την παρουσία διεθνών παρατηρητών ενώ οι Μεγάλες Δυνάmicroεις ανέλαβαν τη δέσmicroευση να αποσύρουν τις δυνάmicroεις τους από το νησί και να επιτρέψουν τη συγκρότηση πολιτο-φυλακής από γηγενείς υπό τη διοίκηση Ελλήνων αξιωmicroατικώνΟ Αλ Ζαΐmicroης ήταν ύπατος αρmicroοστής Κρήτης όταν εκδηλώθηκε το κίνηmicroα των Νεό-τουρκων (1908) Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε ευφορία σε όλες τις εθνότητες που δια-βιούσαν στη Μακεδονία υπό οθωmicroανική κυριαρχία καθώς οι εξαγγελίες του κινήmicroατος προοιωνίζονταν microια νέα εποχή ειρηνικής συmicroβίωσης για Έλληνες Βούλγαρους Αρmicroε-νίους και Τούρκους Την αναστάτωση που προκάλεσε το κίνηmicroα εκmicroεταλλεύτηκαν η Βουλγαρία η οποία ανακήρυξε την ανεξαρτησία της από την οθωmicroανική εξουσία παρά την συνθήκη του Βερολίνου και η Αυστρία η οποία προσάρτησε τις σλαβικές επαρχίες Βοσνία και Ερζεγοβίνη που κατείχε ήδη στρατιωτικά Επωφελούmicroενος της συγκυρίας ο κρητικός λαός έσπευσε και αυτός να διακηρύξει την ανεξαρτησία του Το φθινόπωρο του 1908 σε microαζικό συλλαλητήριο ο λαός των Χανίων κήρυξε την κατάργηση του καθε-στώτος του ύπατου αρmicroοστή και την ένωση microε την Ελλάδα Την ίδια ηmicroέρα (6101908) η κρητική εθνοσυνέλευση microετά την ανεπίσηmicroη υπόδειξη του Έλληνα πρωθυπουργού Γ Θεοτόκη κατήργησε τις αρχές του παλιού καθεστώτος και συγκρότησε πενταmicroελή εκτελεστική επιτροπή microε αρmicroοδιότητα τη διακυβέρνηση της νήσου στο όνοmicroα του Έλληνα βασιλιά και σύmicroφωνα microε τους νόmicroους του ελληνικού κράτους Η στάση των Προστάτιδων Δυνάmicroεων απέναντι στην ανακήρυξη της ανεξαρτησίας δεν ήταν εντελώς αρνητική Δήλωσαν έτοιmicroες να συζητήσουν το κρητικό ζήτηmicroα microε την τουρκική πλευρά υπό την προϋπόθεση ότι θα διατηρείτο η τάξη στο νησί και θα προστατευόταν ο microουσουλmicroανικός πληθυσmicroός Η ελληνική κυβέρνηση πίστευε ότι το ζήτηmicroα θα microπορούσε να τεθεί microέσα στο πλαίσιο που προδιέγραφαν οι Μεγάλες Δυνάmicroεις βοηθούσης και microιας γενικότερης ελληνοτουρκικής προσέγγισης που θα επι-διωκόταν Οι προσδοκίες της όmicroως προσέκρουσαν στην απόλυτα αρνητική στάση του νεοτουρκικού καθεστώτος Το τελευταίο microετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Βουλγαρίας και την προσάρτηση της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης από την Αυστρία έψα-χνε εναγωνίως να επιδείξει microια διπλωmicroατική επιτυχία Η σθεναρή στάση στο κρητικό

O πρωθυπουργός Θεοτόκης αναλαmicroβάνοντας προσωπικά

εξυπηρετούσε αυτό τον στόχο Μπροστά στην αντίδραση των Νεότουρκων εθνικιστών οι δυνάmicroεις υπαναχώρησαν και παρέπεmicroψαν το ζήτηmicroα για επίλυση σε πιο εύθετο χρόνο microε απαραίτητο όρο τη σύmicroφωνη γνώmicroη της τουρκικής πλευράς Η ελληνική κυβέρνηση φοβούmicroενη στρατιωτική εmicroπλοκή microε την Τουρκία αποφάσισε να microην οξύ-νει την αντιπαράθεση και τήρησε microετριοπαθή στάση Το γεγονός αυτό προκάλεσε τη σφοδρή αγανάκτηση του ελληνικού λαού και αισθήmicroατα απογοήτευσης και οργής για την ελληνική κυβέρνηση η οποία κατηγορήθηκε ότι δεν microπορούσε να υπερασπισθεί τα εθνικά δίκαια Συmicroβολική αποκορύφωση της εφεκτικής στάσης της ελληνικής πλευράς ήταν η υποστολή της ελληνικής σηmicroαίας από το φρούριο των Χανίων τον Αύγουστο του 1909 όπου είχε αναρτηθεί microετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας Η αντιmicroετώπιση του κρητικού ζητήmicroατος από την ελληνική κυβέρνηση έπληξε καίρια το εθνικό φρόνηmicroα του λαού και αποτέλεσε microία από τις αιτίες που οδήγησαν στο κίνηmicroα στο Γουδί τον Αύγουστο του 1909 Το κοινωνικο-οικονοmicroικό πρόβληmicroα Το Θεσσαλικό ΖήτηmicroαΗ σχεδόν ολοκληρωτική αφοσίωση του Γ Θεοτόκη στην υπόθεση της στρατιωτικής προπαρασκευής είχε όπως αναmicroενόταν αντίκτυπο στη γενικότερη πολιτική της κυβέρνησης Οι αυξηmicroένες ανάγκες για τον εξοπλισmicroό του στρατεύmicroατος προσδιόρισαν microονοσήmicroαντα τους προσανατολισmicroούς της οικονοmicroικής πολιτικής επιβάρυναν σοβαρά τα δηmicroόσια οικονοmicroικά και έθεσαν σε δεύτερη microοίρα άλλους στόχους Ελάχιστα microέτρα κοινωνικής πρόνοιας ελήφθησαν ενώ από την άλλη πλευρά τα έργα υποδοmicroής υπήρ-ξαν microηδαmicroινά Ανησυχητικό σύmicroπτωmicroα ήταν η ύφεση στην οποία βυθιζόταν η εθνική οικονοmicroία Το διογκούmicroενο έλλειmicromicroα του προϋπολογισmicroού δεν οφειλόταν microόνο στην κατακόρυφη αύξηση των στρατιωτικών δαπανών αλλά και στη microείωση των εσόδων Τα περιθώρια εποmicroένως για microια πιο φιλολαϊκή πολιτική ήταν εξόχως στενά Το γεγονός αυτό εκτός του ότι δυσαρεστούσε τα ασθενέστερα λαϊκά στρώmicroατα παρείχε επιχει-ρήmicroατα στην αντιπολίτευση που microπορούσε ανέξοδα να ασκεί κριτική εστιάζοντας τεχνηέντως σε αυτόν τον τοmicroέα Τον Φεβρουάριο του 1909 η κυβέρνηση δέχθηκε βαρύ πλήγmicroα από την παραίτηση του υπουργού της Οικονοmicroίας Δ Γούναρη οκτώ microόλις microήνες αφότου το πρώην επιφανές στέλεχος της οmicroάδας των Ιαπώνων εισήλθε στην κυβέρνηση Στην κακή πορεία της

Ο Δηmicroήτριος Γούναρης microη microπορώντας να εφαρmicroόσει microια

Λιθογραφία του 1832 στην οποία απεικονίζεται άποψη του

Τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας καλλιεργούνταν από κολλήγους-

οικονοmicroίας ήρθαν να προστεθούν επιmicroέρους πολιτικές που επιχείρησε να υλοποιήσει ο Γούναρης όπως η ριζική αναδιοργάνωση του υπουργείου η καταπολέmicroηση του λαθρε-microπορίου και η φορολόγηση των αποδόσεων των microετοχών τα οποία προσέκρουσαν στην αντίδραση διαφόρων παραγόντων Δύο νοmicroοσχέδια που έφεραν τη σφραγίδα του και αφορούσαν το microεν πρώτο τη φορολόγηση του φωτιστικού οινοπνεύmicroατος το δε δεύτερο την εκ νέου επιβολή φορολογίας σε οινοπνευmicroατώδη ποτά microε ταυτόχρονη microείωση της φορολογίας ειδών microαζικής κατανάλωσης αποσύρθηκαν τελικά εξαιτίας της σφοδρής αντίδρασης των παραγωγών και εκπροσώπων του εmicroπορικού κόσmicroου Υπό το κράτος αυτών των εξελίξεων ο Γούναρης υπέβαλε την παραίτησή τουΈνα άλλο κοινωνικο-οικονοmicroικό πρόβληmicroα microε σοβαρές πολιτικές προεκτάσεις που είχε να αντιmicroετωπίσει η κυβέρνηση Θεοτόκη ήταν τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας Κατά την περίοδο αυτή τεράστιες εκτάσεις περίπου 6000000 στρεmicromicroάτων αποτελούσαν τα λεγόmicroενα τσιφλίκια δηλαδή microεγάλες ιδιοκτησίες γης που ανήκαν σε microεγαλογαιοκτή-microονες Οι αγροτικές αυτές εκτάσεις δεν καλλιεργούνταν από τους ίδιους τους ιδιο-κτήτες τους αλλά από εργάτες της γης (τους λεγόmicroενους κολλήγους) στους οποίους νοικιάζονταν microικρότερα τmicroήmicroατα των microεγάλων ιδιοκτησιών Οι συmicroβάσεις όmicroως αυτές ήταν ετεροβαρείς εις βάρος των κολλήγων καθώς διασκεύαζαν γιrsquo αυτούς ένα καθε-στώς παρόmicroοιο microε εκείνο των δουλοπάροικων Οι κολλήγοι δούλευαν υπό σκληρές και αντίξοες συνθήκες στα χωράφια και την επίβλεψή τους είχαν οι επιστάτες ως εκπρό-σωποι των συνήθως απόντων microεγαλοϊδιοκτητών Οι όροι microάλιστα των συmicroβάσεων που συνέδεαν microεγαλοϊδιοκτήτη και κολλήγο σταδιακά είχαν επιδεινωθεί microε αποτέλεσmicroα ο πρώτος να microπορεί ανά πάσα στιγmicroή να αποβάλει από το microίσθιο τον δεύτερο χωρίς ο τελευταίος να έχει καmicroία αξίωση έναντι του εργοδότη του Η κατάσταση αυτή ανισό-τητας και εκmicroετάλλευσης δηmicroιουργούσε ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβληmicroαΔεν ήταν όmicroως το microόνο Οι microεγαλοϊδιοκτήτες γης δεν διέπονταν από επιχειρηmicroατικό πνεύmicroα ούτε ήταν διατεθειmicroένοι να παρακολουθήσουν τις νέες microεθόδους καλλιέργειας προκειmicroένου να κερδοφορήσουν Από την άλλη πλευρά δεν αξιοποιούσαν στο έπα-κρο τη microεγάλη ακίνητη ιδιοκτησία τους σε γεωργικές εκmicroεταλλεύσεις Ενδιαφέρονταν για τη διατήρηση των σταθερών αποδόσεων έχοντας microάλλον νοοτροπία ενοικιαστή παρά επιχειρηmicroατία Επιπλέον η τάξη των τσιφλικάδων κατάφερνε αξιοποιώντας τις προσβάσεις της εντός και εκτός κοινοβουλίου να διατηρεί τα προνόmicroιά της όπως οι

Ο αγωνιστής Μαρίνος Αντύπας επικεφαλής των αγροτών της

Η laquomicroαινόmicroενη Ηρωδιάδαraquo γελοιογραφία του Ηλία Κουmicroε-

υψηλοί δασmicroοί που επιβάλλονταν στα εισαγόmicroενα σιτηρά και διασφάλιζαν την αγορά των δικών τους προϊόντων εις βάρος βεβαίως των συmicroφερόντων των καταναλωτών Η εξάρτηση των κολλήγων από τους εργοδότες τους τσιφλικάδες είχε και microία άλλη συνέ-πεια που νόθευε την άσκηση της λαϊκής κυριαρχίας Επωφελούmicroενοι του συστήmicroατος της καθολικής ψηφοφορίας οι τσιφλικάδες κατηύθυναν τις ψήφους των κολλήγων χρησιmicroοποιώντας συνήθως αθέmicroιτα microέσα και βεβαίως την απειλή της απόλυσης Οι πιέσεις αυτές είχαν ως αποτέλεσmicroα την εκλογή στο κοινοβούλιο εκλεκτών προσώπων των microεγαλοϊδιοκτητών και τη συγκρότηση microιας κοινοβουλευτικής οmicroάδας προσκείmicroε-νης σε αυτούς Η οmicroάδα microάλιστα αυτή υπερέβαινε τους κάθετους κοmicromicroατικούς διαχω-ρισmicroούς και ενεργούσε ως όmicroιλος υπεράσπισης συmicroφερόντωνΗ πρακτική αυτή δεν αποτελούσε όπως είναι ευνόητο microόνο νόθευση της λαϊκής κυρι-αρχίας microέσω της υφαρπαγής της ψήφου των κολλήγων οι οποίοι έτσι απεmicroπολούσαν κάθε δυνατότητα πολιτικής χειραφέτησης ή διασφάλισης έστω των οικονοmicroικών και κοινωνικών τους συmicroφερόντων Αποτελούσε επίσης νόθευση της κοινοβουλευτικής λειτουργίας στο microέτρο που η παραπάνω οmicroάδα των βουλευτών microη υποκείmicroενη σε κοmicromicroατική ένταξη ή πειθαρχία ενεργούσε συνήθως ως microονοmicroερής εκπρόσωπος στε-νών ταξικών συmicroφερόντων και όχι του γενικού συmicroφέροντος που τα συmicroφέροντα αυτά συχνά αντιστρατευόταν Συmicroπερασmicroατικά η τάξη των τσιφλικάδων λειτουργούσε από οικονοmicroική κοινωνική και πολιτική άποψη microε έναν τρόπο συνολικά παράταιρο microε τις αναδυόmicroενες στην ελληνική κοινωνία απαιτήσεις αστικού microετασχηmicroατισmicroού Οι κολλήγοι της Θεσσαλίας και γενικότερα η αγροτική τάξη της χώρας βρήκαν τον εκπρόσωπό τους στο πρόσωπο του Μαρίνου Αντύπα Επιστάτης σε κτήmicroα Θεσσαλού τσιφλικά φορέας των αγωνιστικών και ριζοσπαστικών παραδόσεων της πατρίδας του Κεφαλονιάς και εmicroφορούmicroενος από σοσιαλιστικές ιδέες έζησε από κοντά τον πόνο και την καταπίεση που υφίσταντο οι καλλιεργητές της γης Προσωπικότητα microε έντονα ηγετικά χαρακτηριστικά τίθεται επικεφαλής των αγροτών της Θεσσαλίας Το 1906 διακηρύσσει την απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και τη διανοmicroή της γης στους καλλι-εργητές Η δράση του ενόχλησε τους microεγαλοϊδιοκτήτες οι οποίοι έβλεπαν σrsquo αυτόν έναν δυναmicroικό και ανυποχώρητο υπερασπιστή των συmicroφερόντων των κολλήγων και άρα έναν επικίνδυνο αmicroφισβητία των δικών τους κεκτηmicroένων Η δράση του Μαρίνου Αντύπα έλαβε άδοξα τέλος όταν τον Μάρτιο του 1907 microισθωmicroένος εκτελεστής από

τους τσιφλικάδες τον δολοφόνησε

Η γενικευmicroένη αmicroφισβήτηση του πολιτικού συστήmicroατος Κινήσεις ιδεο-λογικής και πολιτικής laquoαφύπνισηςraquoΠαράλληλα ο στρατός ευαίσθητος δέκτης της κοινωνικής δυσφορίας δεν έmicroενε ανε-πηρέαστος από την περιρρέουσα πολιτική ατmicroόσφαιρα Ιδίως οι microεσαίοι και κατώτεροι αξιωmicroατικοί απογοητευmicroένοι από τη διάβρωση που είχε επιφέρει στο στράτευmicroα η φατριαστική και ευνοιοκρατική πολιτική του διαδόχου αναζητούσαν ένα οmicroαλό πλαίσιο σταδιοδροmicroίας και ανέλιξης ενώ παράλληλα επεδίωκαν τον τερmicroατισmicroό του καθεστώ-τος παραmicroερισmicroού των δηmicroοκρατικών και αντιβασιλικών στελεχών του στρατεύmicroατος Η microερίδα αυτή των αξιωmicroατικών αποτελούσε την περίοδο εκείνη microία από τις δυνάmicroεις που microάχονταν για τον εκσυγχρονισmicroό των δοmicroών όχι microόνο του στρατεύmicroατος αλλά και

Την επικρατούσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση περιγράφει γλαφυρά ο Τ Βουρνάς laquoΜε τη λήξη της πρώτης δεκαετίας του αιώνα microας και ενώ παλλαϊκή διατυπωνόταν η αξίωση στην Ελλάδα για microια βαθιά τοmicroή στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας η κατά-σταση που επικρατούσε ήταν συνώνυmicroη του χάους Οι κυβερνήσεις και το στέmicromicroα είχαν πολιτευθεί microε τέτοιο τρόπο ώστε ήταν αδύνατη η εξέλιξη προς προοδευτικότερες κοινωνικές microορφές Η οικονοmicroία βρισκόταν σε αδιέξοδο τα microεγάλα εθνικά ζητήmicroατα οδηγούνταν στην προδοσία ο στρατός βρισκόταν σε διάλυση έρmicroαιο στα χέρια της αυλής και του διαδόχου ενώ τα κεφαλαιώδη εθνικά προβλήmicroατα της ανεξαρτησίας της κατοχής της γης και της εκδηmicroοκρατικοποίησης της εσωτερικής ζωής είχαν ταφεί βαθύτερα από κάθε άλλη φορά στην ιστορία του ελεύθερου εθνικού microας βίου Επιπλέον διατυπώνονταν καθηmicroερινά εκ microέρους των Τούρκων απειλές κατά της εθνικής ανεξαρτη-σίας της Ελλάδας εξ αιτίας του Κρητικού και του Μακεδονικού που είχαν δηmicroιουργήσει microεγάλο εκνευρισmicroό στην κοινή γνώmicroη της χώρας και είχαν εδραιώσει στη συνείδηση του λαού τη δίκαιη πεποίθηση ότι κύριος ένοχος για την κακοδαιmicroονία της Ελλάδας ήταν ο κοτζαmicroπασισmicroός και ο φορέας του της πολιτικής εξουσίας παλαιοκοmicromicroατισmicroός και η ανατροπή τους αποτελούσε το πρώτιστο πλέον εθνικό καθήκονraquo Πηγή Τ Βουρνάς laquoΙστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδαςraquo τ Αrsquo έκτη εκτύ-πωση Αθήνα 2003 σ 595)

της ελληνικής κοινωνίας συνολικά Τον Μάιο του 1909 σε microυστική σύσκεψη κατώτε-ρων στελεχών του στρατεύmicroατος στην οικία του αξιωmicroατικού Θεόδωρου Πάγκαλου έγινε microια πρώτη εκτίmicroηση της κατάστασης και δροmicroολογήθηκαν τα επόmicroενα βήmicroατα Τον Ιούνιο του 1909 διεξάγεται σύσκεψη microεσαίων στελεχών όπου αν και εκφράζονται ριζοσπαστικές θέσεις που φτάνουν microέχρι και την κατάργηση της βασιλείας επικρα-τούν τελικά microετριοπαθέστερες λύσεις προς ηπιότερες microεταβολές αποmicroάκρυνση του διαδόχου και των πριγκίπων από το στράτευmicroα ενίσχυση των ενόπλων δυνάmicroεων εξοmicroάλυνση του πολιτικού βίου της χώρας Μέσα στο καλοκαίρι του 1909 εντείνονται οι διεργασίες microε την εmicroπλοκή περισσοτέρων αξιωmicroατικών που αρχίζουν πλέον να συντονίζουν τις κινήσεις τους και να οργανώνουν τα περαιτέρω βήmicroατά τους τα οποία κατέληξαν τελικά στη συγκρότηση του laquoΣτρατιωτικού Συνδέσmicroουraquo που υποκίνησε το κίνηmicroα στο Γουδί τον Αύγουστο του 1909 Όλες αυτές οι εξελίξεις στον εξωτερικό στον οικονοmicroικό και κοινωνικό τοmicroέα δια-microόρφωναν ένα γενικότερο κλίmicroα αmicroφισβήτησης όχι microόνο της κυβέρνησης Θεοτόκη η οποία ήταν ο πρώτος και φυσικός αποδέκτης της αλλά και του πολιτικού συστήmicroατος γενικότερα Η κριτική στρεφόταν εναντίον του καθεστώτος της εναλλαγής των δύο microεγάλων κοmicromicroάτων στην εξουσία τα οποία χρεώνονταν παρά τις επιmicroέρους επιτυχίες

Η ίδρυση του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήmicroατος το

Το πάνδηmicroο αίτηmicroα της αλλαγής που διατυπωνόταν είχε εύστοχα αποδώσει microε το κύριο άρθρο του της 2251909 ο διευθυντής της έγκριτης laquoΑκροπόλεωςraquo Β Γαβριηλίδης laquoη Ειρηνική επανάστασις πρόκειται λοιπόν να εκτοπίση την κρατούσαν διεφθαρmicroένην ολιγαρχίαν δια την οποίαν δεν υπάρχουν συmicroφέροντα αγροτικά ούτε συmicroφέροντα κτη-microατικά ούτε συmicroφέροντα εξυγιάνσεως και ρωmicroαλώσεως της φυλής ούτε συmicroφέροντα εθνικά ούτε ανάγκη στρατού και στόλου πραγmicroατικού Δεν υπάρχει λοιπόν παρά ο αγών των τάξεων και εν ονόmicroατι του αγώνος αυτού ζητούmicroεν την Ειρηνικήν Επανάστα-σιν Όταν λέγοmicroεν ότι το κράτος είναι ο εχθρός ταυτίζοmicroεν το κράτος microε την κρατούσαν τάξιν η οποία είναι η τάξις της ολιγαρχίας της ελκούσης microεν το γένος από τους πολεmicroι-στάς του εικοσιένα περιλαmicroβανούσης δε εντός αυτής όλα τα στοιχεία εκείνα τα οποία κατrsquo ανάγκην σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της εξελίξεως των αποτελούντων τα κράτη έπρεπε να υπεισέλθουν εις αυτήν την κρατούσαν τάξιν και υπεισήλθονraquoΠηγή laquoΙστορία του Ελληνικού Έθνουςraquo τ ΙΔrsquo Εκδοτική Αθηνών 1977 σ 191

τους τσιφλικάδες τον δολοφόνησε

Η γενικευmicroένη αmicroφισβήτηση του πολιτικού συστήmicroατος Κινήσεις ιδεο-λογικής και πολιτικής laquoαφύπνισηςraquoΠαράλληλα ο στρατός ευαίσθητος δέκτης της κοινωνικής δυσφορίας δεν έmicroενε ανε-πηρέαστος από την περιρρέουσα πολιτική ατmicroόσφαιρα Ιδίως οι microεσαίοι και κατώτεροι αξιωmicroατικοί απογοητευmicroένοι από τη διάβρωση που είχε επιφέρει στο στράτευmicroα η φατριαστική και ευνοιοκρατική πολιτική του διαδόχου αναζητούσαν ένα οmicroαλό πλαίσιο σταδιοδροmicroίας και ανέλιξης ενώ παράλληλα επεδίωκαν τον τερmicroατισmicroό του καθεστώ-τος παραmicroερισmicroού των δηmicroοκρατικών και αντιβασιλικών στελεχών του στρατεύmicroατος Η microερίδα αυτή των αξιωmicroατικών αποτελούσε την περίοδο εκείνη microία από τις δυνάmicroεις που microάχονταν για τον εκσυγχρονισmicroό των δοmicroών όχι microόνο του στρατεύmicroατος αλλά και

Την επικρατούσα κοινωνικοπολιτική κατάσταση περιγράφει γλαφυρά ο Τ Βουρνάς laquoΜε τη λήξη της πρώτης δεκαετίας του αιώνα microας και ενώ παλλαϊκή διατυπωνόταν η αξίωση στην Ελλάδα για microια βαθιά τοmicroή στην κοινωνική και πολιτική ζωή της χώρας η κατά-σταση που επικρατούσε ήταν συνώνυmicroη του χάους Οι κυβερνήσεις και το στέmicromicroα είχαν πολιτευθεί microε τέτοιο τρόπο ώστε ήταν αδύνατη η εξέλιξη προς προοδευτικότερες κοινωνικές microορφές Η οικονοmicroία βρισκόταν σε αδιέξοδο τα microεγάλα εθνικά ζητήmicroατα οδηγούνταν στην προδοσία ο στρατός βρισκόταν σε διάλυση έρmicroαιο στα χέρια της αυλής και του διαδόχου ενώ τα κεφαλαιώδη εθνικά προβλήmicroατα της ανεξαρτησίας της κατοχής της γης και της εκδηmicroοκρατικοποίησης της εσωτερικής ζωής είχαν ταφεί βαθύτερα από κάθε άλλη φορά στην ιστορία του ελεύθερου εθνικού microας βίου Επιπλέον διατυπώνονταν καθηmicroερινά εκ microέρους των Τούρκων απειλές κατά της εθνικής ανεξαρτη-σίας της Ελλάδας εξ αιτίας του Κρητικού και του Μακεδονικού που είχαν δηmicroιουργήσει microεγάλο εκνευρισmicroό στην κοινή γνώmicroη της χώρας και είχαν εδραιώσει στη συνείδηση του λαού τη δίκαιη πεποίθηση ότι κύριος ένοχος για την κακοδαιmicroονία της Ελλάδας ήταν ο κοτζαmicroπασισmicroός και ο φορέας του της πολιτικής εξουσίας παλαιοκοmicromicroατισmicroός και η ανατροπή τους αποτελούσε το πρώτιστο πλέον εθνικό καθήκονraquo Πηγή Τ Βουρνάς laquoΙστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδαςraquo τ Αrsquo έκτη εκτύ-πωση Αθήνα 2003 σ 595)

της ελληνικής κοινωνίας συνολικά Τον Μάιο του 1909 σε microυστική σύσκεψη κατώτε-ρων στελεχών του στρατεύmicroατος στην οικία του αξιωmicroατικού Θεόδωρου Πάγκαλου έγινε microια πρώτη εκτίmicroηση της κατάστασης και δροmicroολογήθηκαν τα επόmicroενα βήmicroατα Τον Ιούνιο του 1909 διεξάγεται σύσκεψη microεσαίων στελεχών όπου αν και εκφράζονται ριζοσπαστικές θέσεις που φτάνουν microέχρι και την κατάργηση της βασιλείας επικρα-τούν τελικά microετριοπαθέστερες λύσεις προς ηπιότερες microεταβολές αποmicroάκρυνση του διαδόχου και των πριγκίπων από το στράτευmicroα ενίσχυση των ενόπλων δυνάmicroεων εξοmicroάλυνση του πολιτικού βίου της χώρας Μέσα στο καλοκαίρι του 1909 εντείνονται οι διεργασίες microε την εmicroπλοκή περισσοτέρων αξιωmicroατικών που αρχίζουν πλέον να συντονίζουν τις κινήσεις τους και να οργανώνουν τα περαιτέρω βήmicroατά τους τα οποία κατέληξαν τελικά στη συγκρότηση του laquoΣτρατιωτικού Συνδέσmicroουraquo που υποκίνησε το κίνηmicroα στο Γουδί τον Αύγουστο του 1909 Όλες αυτές οι εξελίξεις στον εξωτερικό στον οικονοmicroικό και κοινωνικό τοmicroέα δια-microόρφωναν ένα γενικότερο κλίmicroα αmicroφισβήτησης όχι microόνο της κυβέρνησης Θεοτόκη η οποία ήταν ο πρώτος και φυσικός αποδέκτης της αλλά και του πολιτικού συστήmicroατος γενικότερα Η κριτική στρεφόταν εναντίον του καθεστώτος της εναλλαγής των δύο microεγάλων κοmicromicroάτων στην εξουσία τα οποία χρεώνονταν παρά τις επιmicroέρους επιτυχίες

Η ίδρυση του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήmicroατος το

Το πάνδηmicroο αίτηmicroα της αλλαγής που διατυπωνόταν είχε εύστοχα αποδώσει microε το κύριο άρθρο του της 2251909 ο διευθυντής της έγκριτης laquoΑκροπόλεωςraquo Β Γαβριηλίδης laquoη Ειρηνική επανάστασις πρόκειται λοιπόν να εκτοπίση την κρατούσαν διεφθαρmicroένην ολιγαρχίαν δια την οποίαν δεν υπάρχουν συmicroφέροντα αγροτικά ούτε συmicroφέροντα κτη-microατικά ούτε συmicroφέροντα εξυγιάνσεως και ρωmicroαλώσεως της φυλής ούτε συmicroφέροντα εθνικά ούτε ανάγκη στρατού και στόλου πραγmicroατικού Δεν υπάρχει λοιπόν παρά ο αγών των τάξεων και εν ονόmicroατι του αγώνος αυτού ζητούmicroεν την Ειρηνικήν Επανάστα-σιν Όταν λέγοmicroεν ότι το κράτος είναι ο εχθρός ταυτίζοmicroεν το κράτος microε την κρατούσαν τάξιν η οποία είναι η τάξις της ολιγαρχίας της ελκούσης microεν το γένος από τους πολεmicroι-στάς του εικοσιένα περιλαmicroβανούσης δε εντός αυτής όλα τα στοιχεία εκείνα τα οποία κατrsquo ανάγκην σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της εξελίξεως των αποτελούντων τα κράτη έπρεπε να υπεισέλθουν εις αυτήν την κρατούσαν τάξιν και υπεισήλθονraquoΠηγή laquoΙστορία του Ελληνικού Έθνουςraquo τ ΙΔrsquo Εκδοτική Αθηνών 1977 σ 191

της ελληνικής κοινωνίας συνολικά Τον Μάιο του 1909 σε microυστική σύσκεψη κατώτε-ρων στελεχών του στρατεύmicroατος στην οικία του αξιωmicroατικού Θεόδωρου Πάγκαλου έγινε microια πρώτη εκτίmicroηση της κατάστασης και δροmicroολογήθηκαν τα επόmicroενα βήmicroατα Τον Ιούνιο του 1909 διεξάγεται σύσκεψη microεσαίων στελεχών όπου αν και εκφράζονται ριζοσπαστικές θέσεις που φτάνουν microέχρι και την κατάργηση της βασιλείας επικρα-τούν τελικά microετριοπαθέστερες λύσεις προς ηπιότερες microεταβολές αποmicroάκρυνση του διαδόχου και των πριγκίπων από το στράτευmicroα ενίσχυση των ενόπλων δυνάmicroεων εξοmicroάλυνση του πολιτικού βίου της χώρας Μέσα στο καλοκαίρι του 1909 εντείνονται οι διεργασίες microε την εmicroπλοκή περισσοτέρων αξιωmicroατικών που αρχίζουν πλέον να συντονίζουν τις κινήσεις τους και να οργανώνουν τα περαιτέρω βήmicroατά τους τα οποία κατέληξαν τελικά στη συγκρότηση του laquoΣτρατιωτικού Συνδέσmicroουraquo που υποκίνησε το κίνηmicroα στο Γουδί τον Αύγουστο του 1909 Όλες αυτές οι εξελίξεις στον εξωτερικό στον οικονοmicroικό και κοινωνικό τοmicroέα δια-microόρφωναν ένα γενικότερο κλίmicroα αmicroφισβήτησης όχι microόνο της κυβέρνησης Θεοτόκη η οποία ήταν ο πρώτος και φυσικός αποδέκτης της αλλά και του πολιτικού συστήmicroατος γενικότερα Η κριτική στρεφόταν εναντίον του καθεστώτος της εναλλαγής των δύο microεγάλων κοmicromicroάτων στην εξουσία τα οποία χρεώνονταν παρά τις επιmicroέρους επιτυχίες

Η ίδρυση του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήmicroατος το

Το πάνδηmicroο αίτηmicroα της αλλαγής που διατυπωνόταν είχε εύστοχα αποδώσει microε το κύριο άρθρο του της 2251909 ο διευθυντής της έγκριτης laquoΑκροπόλεωςraquo Β Γαβριηλίδης laquoη Ειρηνική επανάστασις πρόκειται λοιπόν να εκτοπίση την κρατούσαν διεφθαρmicroένην ολιγαρχίαν δια την οποίαν δεν υπάρχουν συmicroφέροντα αγροτικά ούτε συmicroφέροντα κτη-microατικά ούτε συmicroφέροντα εξυγιάνσεως και ρωmicroαλώσεως της φυλής ούτε συmicroφέροντα εθνικά ούτε ανάγκη στρατού και στόλου πραγmicroατικού Δεν υπάρχει λοιπόν παρά ο αγών των τάξεων και εν ονόmicroατι του αγώνος αυτού ζητούmicroεν την Ειρηνικήν Επανάστα-σιν Όταν λέγοmicroεν ότι το κράτος είναι ο εχθρός ταυτίζοmicroεν το κράτος microε την κρατούσαν τάξιν η οποία είναι η τάξις της ολιγαρχίας της ελκούσης microεν το γένος από τους πολεmicroι-στάς του εικοσιένα περιλαmicroβανούσης δε εντός αυτής όλα τα στοιχεία εκείνα τα οποία κατrsquo ανάγκην σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της εξελίξεως των αποτελούντων τα κράτη έπρεπε να υπεισέλθουν εις αυτήν την κρατούσαν τάξιν και υπεισήλθονraquoΠηγή laquoΙστορία του Ελληνικού Έθνουςraquo τ ΙΔrsquo Εκδοτική Αθηνών 1977 σ 191

όλη την κακοδαιmicroονία που κατάτρυχε την ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια Έτσι κατά έναν microάλλον παράδοξο τρόπο το δικοmicromicroατικό σύστηmicroα από τη microία πλευρά αποτέλεσε παράγοντα θεσmicroικής σταθερότητας που βοήθησε σηmicroαντικά στην εδραί-ωση του δηmicroοκρατικού πολιτεύmicroατος ενώ από την άλλη θεωρήθηκε υπαίτιο της συνο-λικής καχεξίας και δυστοκίας του ελληνικού κράτουςlaquoΑυτό το σύστηmicroα της πολιτικής και κυβερνητικής ρεmicroούλαςraquo ndashγράφει η εφηmicroερίδα Χρόνος (24-11-1908)- laquoδεν είναι ούτε Σύνταγmicroα ούτε κοινοβουλευτισmicroός αλλά καθαρά λαφυραγωγία της χώρας τας ευθύνας της οποίας θα ζητήσει ο Λαός όταν χάσει τελείως την υποmicroονήν τουraquo Η ελληνική κοινωνία βρίσκεται εξάλλου σε έναν γενικότερο αναβρασmicroό Οι ανερχόmicroε-νες αστικές δυνάmicroεις βρίσκουν σύmicromicroαχό τους το εργατικό και συνδικαλιστικό κίνηmicroα και άλλες κινήσεις διανοουmicroένων που συγκλίνουν και αυτές στην κατεύθυνση της γενικότερης κοινωνικοπολιτικής αλλαγής Την περίοδο αυτή εκδίδεται το βιβλίο του Γ Σκληρού Το Κοινωνικόν microας ζήτηmicroα που προκάλεσε έντονες ιδεολογικοπολιτικές συζη-τήσεις για το σοσιαλιστικό microετασχηmicroατισmicroό της ελληνικής κοινωνίας ενώ ιδρύεται η Σοσιαλιστική Δηmicroοκρατική Ένωσις και η οmicroάδα των Κοινωνιολόγων Μεγάλη άνθηση σηmicroειώνει την περίοδο αυτή το εργατικό κίνηmicroα microε την εmicroφάνιση οργανωmicroένων συνδικαλιστικών πυρήνων σε πολλά αστικά κέντρα εκτός Αθηνών Ιδι-αίτερη ανάπτυξη παρατηρείται στον Βόλο όπου η λειτουργία βιοmicroηχανικών επιχειρή-σεων και εργοστασίων επεξεργασίας καπνού ευνοεί τη συγκρότηση microαχητικών οmicroάδων εργατών Σύντοmicroα το Εργατικό Κέντρο Βόλου γίνεται κυψέλη πολιτικών και ιδεολο-γικών αναζητήσεων και αναλαmicroβάνει την πρωτοκαθεδρία στους αγώνες του ελληνι-κού εργατικού κινήmicroατος Στην πόλη αναπτύσσεται έντονη πνευmicroατική κίνηση microε τη συmicromicroετοχή συνδικαλιστικών στελεχών και άλλων διανοουmicroένων Μεταξύ αυτών και ο Αλ Δελmicroούζος γνωστός για τις σοσιαλιστικές του ιδέες ο οποίος τον Νοέmicroβριο του 1908 δέχθηκε να αναλάβει τη διεύθυνση του laquoΑνώτερου Παρθεναγωγείου Βόλουraquo προτύπου και πειραmicroατικού σχολείου Το σχολείο αυτό ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1908 από τον Δήmicroο Βόλου και η ίδρυσή του εγγράφεται στο ρεύmicroα του εκπαι-δευτικού δηmicroοτικισmicroού της κίνησης δηλαδή εκείνης η οποία επεδίωκε να εισάγει τη δηmicroοτική microητρική γλώσσα των ελληνοπαίδων στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα Ο Αλ Δελmicroούζος ο οποίος είχε αναλάβει τη διεύθυνσή του laquoΠαρθεναγωγείουraquo υπό

τον όρο ότι θα έχει απόλυτη ελευθερία στην οργάνωσή του επιχείρησε να εισάγει καινοτόmicroες microεθόδους διδασκαλίας Η συmicroβολή του στη πνευmicroατική ζωή της πόλης και οι πρωτοποριακές ιδέες του ενόχλησαν συντηρητικούς κύκλους οι οποίοι microε πρω-τοστάτες τον microητροπολίτη Δηmicroητριάδος Γερmicroανό και τον δηmicroοσιογράφο Κούρτοβικ τον κατηγόρησαν για laquoαθεΐαraquo laquoρούσικη προπαγάνδαraquo laquomicroασονισmicroόraquo laquoαναρχισmicroόraquo laquoασέλγειαraquo και laquoδιαφθορά της εθνικής γλώσσαςraquo Οι διώξεις εναντίον του Δελmicroούζου συνεχίστηκαν εναντίον του κινήθηκε ποινική διαδικασία που οδήγησε αργότερα στη δίκη του Ναυπλίου και τελικά στην αθώωσή του (1914) Εν τω microεταξύ η έντονη αντί-δραση των υποστηρικτών της καθαρεύουσας microε επικεφαλής τον καθηγητή Μιστριώτη

Το ιδεολογικοπολιτικό στίγmicroα της οmicroάδας των laquoΚοινωνιολόγωνraquo όπως αποτυπώνεται στις θέσεις του ηγέτη τους γύρω από το εθνικό και κοινωνικό πρόβληmicroα της χώρας Αλ Παπαναστασίου laquoΣπουδαίος κόmicroβος τον οποίον κατrsquo αρχήν οφείλωmicroεν να λύσωmicroεν είναι το εθνικόν ζήτηmicroα σχετικώς microε τον σοσιαλισmicroόν Πολλοί φρονούν ότι ο σοσιαλι-σmicroός είναι εχθρός της πατρίδος όπως θα ιδήτε δεν υπάρχει τίποτε ψευδέστερον από αυτό Ο Έλλην σοσιαλιστής κατά παρόmicroοιον τρόπον όπως και ο ξένος ποθεί και θέλει την απελευθέρωσιν του Έλληνος ραγιά και την θέλει και την ποθεί βέβαια βαθύτερα από κάθε πατριδορήτορα εθνικόφρονα Θέλει όmicroως συγχρόνως και την απελευθέρωση και του Βουλγάρου ραγιά και του Σέρβου και του Τούρκου Ο Έλλην σοσιαλιστής θα ζητήσει να εύρη εις τον Βούλγαρον τον Σέρβον και τον Τούρκον επαναστάτην σύmicromicroα-χον και όχι εχθρόν Θα το θεωρήσουν αυτό απλοϊκότητα και ουτοπίαν microερικοί Αντί νrsquo απαντήσει κανείς microερικώς θα περιοριστώ να αναφέρω τους Βουλγάρους τους οποίους θεωρούmicroεν βαρβάρους και οι οποίοι προηγήθησαν εις την ανάπτυξιν του σοσιαλισmicroού Ενθυmicroείσθε ότι όταν ο βουλγαρικός λαός δηλητηριασmicroένος από την φωνήν των δηmicroο-σιεύσεων των εθνικοφρόνων ελύσσα και εmicroαίνετο κατά των Ελλήνων της Βουλγαρίας το microικρόν βουλγαρικόν σοσιαλιστικόν κόmicromicroα αντετάχθη ηρωικά κατά του όγκου και της οργής του λαού και επλήρωσε microε αίmicroα την αντίστασιν αυτήν ndash πέντε νέοι σπουδασταί έπεσαν εις τον αγώνα εκείνο υπέρ των Ελλήνων Δεν είναι λοιπόν ουτοπία η συνεν-νόησιςraquoΠηγή Τ Βουρνάς laquoΙστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδαςraquo τ Αrsquo έκτη εκτύ-πωση Αθήνα 2003 σ 589

Η πόλη του Βόλου ανέπτυξε σηmicroαντικότατη καλλιτεχνική και

τον όρο ότι θα έχει απόλυτη ελευθερία στην οργάνωσή του επιχείρησε να εισάγει καινοτόmicroες microεθόδους διδασκαλίας Η συmicroβολή του στη πνευmicroατική ζωή της πόλης και οι πρωτοποριακές ιδέες του ενόχλησαν συντηρητικούς κύκλους οι οποίοι microε πρω-τοστάτες τον microητροπολίτη Δηmicroητριάδος Γερmicroανό και τον δηmicroοσιογράφο Κούρτοβικ τον κατηγόρησαν για laquoαθεΐαraquo laquoρούσικη προπαγάνδαraquo laquomicroασονισmicroόraquo laquoαναρχισmicroόraquo laquoασέλγειαraquo και laquoδιαφθορά της εθνικής γλώσσαςraquo Οι διώξεις εναντίον του Δελmicroούζου συνεχίστηκαν εναντίον του κινήθηκε ποινική διαδικασία που οδήγησε αργότερα στη δίκη του Ναυπλίου και τελικά στην αθώωσή του (1914) Εν τω microεταξύ η έντονη αντί-δραση των υποστηρικτών της καθαρεύουσας microε επικεφαλής τον καθηγητή Μιστριώτη

Το ιδεολογικοπολιτικό στίγmicroα της οmicroάδας των laquoΚοινωνιολόγωνraquo όπως αποτυπώνεται στις θέσεις του ηγέτη τους γύρω από το εθνικό και κοινωνικό πρόβληmicroα της χώρας Αλ Παπαναστασίου laquoΣπουδαίος κόmicroβος τον οποίον κατrsquo αρχήν οφείλωmicroεν να λύσωmicroεν είναι το εθνικόν ζήτηmicroα σχετικώς microε τον σοσιαλισmicroόν Πολλοί φρονούν ότι ο σοσιαλι-σmicroός είναι εχθρός της πατρίδος όπως θα ιδήτε δεν υπάρχει τίποτε ψευδέστερον από αυτό Ο Έλλην σοσιαλιστής κατά παρόmicroοιον τρόπον όπως και ο ξένος ποθεί και θέλει την απελευθέρωσιν του Έλληνος ραγιά και την θέλει και την ποθεί βέβαια βαθύτερα από κάθε πατριδορήτορα εθνικόφρονα Θέλει όmicroως συγχρόνως και την απελευθέρωση και του Βουλγάρου ραγιά και του Σέρβου και του Τούρκου Ο Έλλην σοσιαλιστής θα ζητήσει να εύρη εις τον Βούλγαρον τον Σέρβον και τον Τούρκον επαναστάτην σύmicromicroα-χον και όχι εχθρόν Θα το θεωρήσουν αυτό απλοϊκότητα και ουτοπίαν microερικοί Αντί νrsquo απαντήσει κανείς microερικώς θα περιοριστώ να αναφέρω τους Βουλγάρους τους οποίους θεωρούmicroεν βαρβάρους και οι οποίοι προηγήθησαν εις την ανάπτυξιν του σοσιαλισmicroού Ενθυmicroείσθε ότι όταν ο βουλγαρικός λαός δηλητηριασmicroένος από την φωνήν των δηmicroο-σιεύσεων των εθνικοφρόνων ελύσσα και εmicroαίνετο κατά των Ελλήνων της Βουλγαρίας το microικρόν βουλγαρικόν σοσιαλιστικόν κόmicromicroα αντετάχθη ηρωικά κατά του όγκου και της οργής του λαού και επλήρωσε microε αίmicroα την αντίστασιν αυτήν ndash πέντε νέοι σπουδασταί έπεσαν εις τον αγώνα εκείνο υπέρ των Ελλήνων Δεν είναι λοιπόν ουτοπία η συνεν-νόησιςraquoΠηγή Τ Βουρνάς laquoΙστορία της Νεώτερης και Σύγχρονης Ελλάδαςraquo τ Αrsquo έκτη εκτύ-πωση Αθήνα 2003 σ 589

Η πόλη του Βόλου ανέπτυξε σηmicroαντικότατη καλλιτεχνική και

υποκινητή φοιτητικών κινητοποιήσεων microε στόχο το κλείσιmicroο του laquoΠαρθεναγωγείουraquo και η δηmicroοσιότητα που έλαβε το ζήτηmicroα των laquoΑθεϊκών του Βόλουraquo όπως αποκλήθηκε έφερε αργότερα (1911) το θέmicroα στη Βουλή Σε microια θυελλώδη συζήτηση σχετική microε το γλωσσικό ο βουλευτής και ποιητής Λ Μαβίλης υπέρmicroαχος της δηmicroοτικής αντικρού-οντας τους πολέmicroιούς της είπε την περίφηmicroη φράση laquoΔεν υπάρχει χυδαία γλώσσα υπάρχουν χυδαίοι άνθρωποιraquo Η laquoΣοσιαλιστική Δηmicroοκρατική Ένωσιςraquo υπήρξε η σοβαρότερη ίσως προσπάθεια συγκρό-τησης οmicroάδας σοσιαλιστών διανοουmicroένων Αποτελούνταν από εκλεκτά στελέχη της αριστερής πτέρυγας του δηmicroοτικιστικού κινήmicroατος και πνευmicroατικές προσωπικότητες κύρους Κωνσταντίνο Χατζόπουλο Γ Ζερβό Φώτο και Γιώργο Πολίτη Κ Ελευθερου-

Η οmicroάδα των laquoΚοινωνιολόγωνraquo ιδρύθηκε το 1907 από διανοούmicroενους φορείς σοσιαλι-στικών ιδεών Διακήρυσσε την κατάργηση του κοτζαmicroπασισmicroού και του φεουδαρχισmicroού την ανασυγκρότηση της οικονοmicroίας και τη βελτίωση της θέσης των εργατών και των αγροτών Η οmicroάδα είχε επικεφαλής τον Αλ Παπαναστασίου τον άνθρωπο που συνέ-δεσε microετέπειτα (1924) το όνοmicroά του microε την ανακήρυξη της αβασίλευτης δηmicroοκρατίας στην Ελλάδα Μέλη της οmicroάδας των laquoΚοινωνιολόγωνraquo ήταν microεταξύ άλλων οι Ν Αρα-βαντινός Αλ Δελmicroούζος Κ Τριανταφυλλόπουλος Ν Εξαρχόπουλος Δ Γληνός Θρ Πετιmicroεζάς Λ Νάκος Κ Βαρβαρέσος Αλ Μυλωνάς κά Η οmicroάδα αποτέλεσε τον πυρήνα γύρω από τον οποίο διαmicroορφώθηκε στη Βrsquo Αναθεωρητική Βουλή του 1910 το πολιτικό κόmicromicroα του Αλ Παπαναστασίου το οποίο απαρτιζόταν από microέλη της laquoΕταιρίας των Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστηmicroώνraquo (όmicroιλο που είχε ως microήτρα την οmicroάδα των laquolaquoΚοι-νωνιολόγωνraquo) που είχαν επίσης εκλεγεί βουλευτές Πιστό στο πνεύmicroα του πολιτικού εκσυγχρονισmicroού που υπερασπιζόταν η οmicroάδα των laquoΚοινωνιολόγωνraquo το κόmicromicroα του Αλ Παπαναστασίου στήριξε τις microεταρρυθmicroιστικές προσπάθειες του Ελ Βενιζέλου κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του πρόβαλε τα αιτήmicroατα των αγροτών περί διανοmicroής της γης και έλαβε θέση υπέρ της δηmicroοτικής Πολλοί άλλωστε από τους laquoΚοινωνιολόγουςraquo αποτέλεσαν ιδρυτικά microέλη του laquoΕκπαιδευτικού Οmicroίλουraquo (Αλ Δελmicroούζος Κ Παλαmicroάς Γ Κορδάτος Ι Δραγούmicroης Δ Γληνός κά) που ήταν ο πνευmicroατικός βραχίονας του δηmicroοτικισmicroού και διαδραmicroάτισε σηmicroαντικό ρόλο στο γλωσσικό και εκπαιδευτικό πρό-βληmicroα του τόπου

δάκη Ν Γιαννιό Γ Παπανικολάου Π Μπακάκο Μ Ζαβιτσιάνο Λ Πορφύρα κά που επεδίωκαν την ταξική συνειδητοποίηση και οργάνωση της εγχώριας εργατικής τάξης microε απώτερο στόχο τον σοσιαλιστικό microετασχηmicroατισmicroό της ελληνικής κοινωνίας Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η Σοσιαλιστική Δηmicroοκρατική Ένωσις αποσυντέθηκε σχετικά γρήγορα εντάσσεται και αυτή στο γενικότερο κύmicroα ιδεολογικής και πολιτικής αφύπνισης που χαρακτηρίζει την περίοδο πριν από το 1909

Η παραίτηση Θεοτόκη Προς το κίνηmicroα του 1909 Στις 18 Φεβρουαρίου 1909 microεγάλο αντικυβερνητικό συλλαλητήριο στην Οmicroόνοια προ-αναγγέλλει ίσως την ανατροπή της κυβέρνησης Γ Θεοτόκη Στο Αρσάκειο από τον εξώστη της εφηmicroερίδας Αστραπή εκφώνησαν πύρινους λόγους ο Ράλλης και ο διευθυ-ντής της εφηmicroερίδας Κ Γιολδάσης Ακολούθησε πολυπληθής πορεία προς τη Βουλή Οι διαδηλωτές έριξαν πέτρες και microία ρουκέτα microέσα στην αίθουσα των συνεδριάσεων όπου δηmicroιουργήθηκε πανικός Το διαmicroαρτυρόmicroενο πλήθος καταβρέχτηκε microε αντλίες έγιναν πολλές συλλήψεις ενώ υπήρξαν τραυmicroατίες 20 πολίτες και στρατιώτες Υπό το βάρος της εντεινόmicroενης λαϊκής δυσφορίας ο Γ Θεοτόκης υπέβαλε στις 1951909 την παραίτηση της κυβέρνησής του την οποία όmicroως αmicroέσως ανακάλεσε Εν συνεχεία υπέβαλε εκ νέου παραίτηση στις 471909 ενώ ήδη ορισmicroένες εφηmicroερίδες ζητούσαν έναν νέο ηγέτη Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος κυρίου άρθρου της εφηmicroερίδας Χρόνος (2061909) laquoΘέλοmicroεν νέον άνδραν δια τον αγώνα Ο Ελευθέριος Βενιζέλος να τεθή επικεφαλήςraquo Μετά τη δεύτερη παραίτηση Θεοτόκη ορκίστηκε κυβέρνηση υπό τον Δ Ράλλη (771909) ο οποίος αναλάmicroβανε για τέταρτη φορά πρωθυπουργός Ο πρω-θυπουργός ανέλαβε και υπουργός Οικονοmicroικών Η σύνθεση της κυβέρνησης είχε ως εξής υπουργός Εξωτερικών Γ Ζωγράφος- Χρηστάκης υπουργός Δικαιοσύνης Επ Δηλι-γιάννης υπουργός Εσωτερικών Ν Στράτος υπουργός Εκκλησιαστικών και Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως Κ Γεροκωστόπουλος υπουργός Στρατιωτικών Εmicromicro Μανουσογιαννάκης υπουργός Ναυτικών Αθ Μιαούλης Ο Ράλλης ζήτησε από τον βασιλιά να του χορηγήσει το δικαίωmicroα διάλυσης της Βουλής επειδή η υπάρχουσα σύνθεσή της δεν microπορούσε να εξασφαλίσει κυβερνητική σταθερό-τητα Κάτι τέτοιο όmicroως δεν έγινε αποδεκτό επειδή η επίσηmicroη κρητική ηγεσία δήλωσε ότι θα microετείχε σε πιθανές ελληνικές εκλογές γεγονός που θα όξυνε την ελληνοτουρ-

Γελοιογραφία εmicroπνευσmicroένη από τους ήρωες του Θερβάντες

δάκη Ν Γιαννιό Γ Παπανικολάου Π Μπακάκο Μ Ζαβιτσιάνο Λ Πορφύρα κά που επεδίωκαν την ταξική συνειδητοποίηση και οργάνωση της εγχώριας εργατικής τάξης microε απώτερο στόχο τον σοσιαλιστικό microετασχηmicroατισmicroό της ελληνικής κοινωνίας Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι η Σοσιαλιστική Δηmicroοκρατική Ένωσις αποσυντέθηκε σχετικά γρήγορα εντάσσεται και αυτή στο γενικότερο κύmicroα ιδεολογικής και πολιτικής αφύπνισης που χαρακτηρίζει την περίοδο πριν από το 1909

Η παραίτηση Θεοτόκη Προς το κίνηmicroα του 1909 Στις 18 Φεβρουαρίου 1909 microεγάλο αντικυβερνητικό συλλαλητήριο στην Οmicroόνοια προ-αναγγέλλει ίσως την ανατροπή της κυβέρνησης Γ Θεοτόκη Στο Αρσάκειο από τον εξώστη της εφηmicroερίδας Αστραπή εκφώνησαν πύρινους λόγους ο Ράλλης και ο διευθυ-ντής της εφηmicroερίδας Κ Γιολδάσης Ακολούθησε πολυπληθής πορεία προς τη Βουλή Οι διαδηλωτές έριξαν πέτρες και microία ρουκέτα microέσα στην αίθουσα των συνεδριάσεων όπου δηmicroιουργήθηκε πανικός Το διαmicroαρτυρόmicroενο πλήθος καταβρέχτηκε microε αντλίες έγιναν πολλές συλλήψεις ενώ υπήρξαν τραυmicroατίες 20 πολίτες και στρατιώτες Υπό το βάρος της εντεινόmicroενης λαϊκής δυσφορίας ο Γ Θεοτόκης υπέβαλε στις 1951909 την παραίτηση της κυβέρνησής του την οποία όmicroως αmicroέσως ανακάλεσε Εν συνεχεία υπέβαλε εκ νέου παραίτηση στις 471909 ενώ ήδη ορισmicroένες εφηmicroερίδες ζητούσαν έναν νέο ηγέτη Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος κυρίου άρθρου της εφηmicroερίδας Χρόνος (2061909) laquoΘέλοmicroεν νέον άνδραν δια τον αγώνα Ο Ελευθέριος Βενιζέλος να τεθή επικεφαλήςraquo Μετά τη δεύτερη παραίτηση Θεοτόκη ορκίστηκε κυβέρνηση υπό τον Δ Ράλλη (771909) ο οποίος αναλάmicroβανε για τέταρτη φορά πρωθυπουργός Ο πρω-θυπουργός ανέλαβε και υπουργός Οικονοmicroικών Η σύνθεση της κυβέρνησης είχε ως εξής υπουργός Εξωτερικών Γ Ζωγράφος- Χρηστάκης υπουργός Δικαιοσύνης Επ Δηλι-γιάννης υπουργός Εσωτερικών Ν Στράτος υπουργός Εκκλησιαστικών και Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως Κ Γεροκωστόπουλος υπουργός Στρατιωτικών Εmicromicro Μανουσογιαννάκης υπουργός Ναυτικών Αθ Μιαούλης Ο Ράλλης ζήτησε από τον βασιλιά να του χορηγήσει το δικαίωmicroα διάλυσης της Βουλής επειδή η υπάρχουσα σύνθεσή της δεν microπορούσε να εξασφαλίσει κυβερνητική σταθερό-τητα Κάτι τέτοιο όmicroως δεν έγινε αποδεκτό επειδή η επίσηmicroη κρητική ηγεσία δήλωσε ότι θα microετείχε σε πιθανές ελληνικές εκλογές γεγονός που θα όξυνε την ελληνοτουρ-

Γελοιογραφία εmicroπνευσmicroένη από τους ήρωες του Θερβάντες

κική ένταση Ο Δ Ράλλης επικεφαλής microιας ανίσχυρης microεταβατικής ουσιαστικά κυβέρνησης δεν είχε ούτε το προσωπικό σθένος ούτε την πολιτική συγκυρία microε το microέρος του Η βραχύβια θητεία του έληξε άδοξα όταν στις 14 προς 15 Αυγούστου 1909 ξέσπασε το κίνηmicroα στο Γουδί οπότε η κυβέρνησή του κατέρρευσε υπό το κράτος των εξελίξεων Τις ίδιες ηmicroέρες είχε επιφυλαχθεί υπέρ των αποφάσεων των Μεγάλων Δυνάmicroεων αναφορικά microε το Κρητικό στάση που οδήγησε στη microειωτική για το εθνικό γόητρο υποστολή της ελληνικής σηmicroαίας από το φρούριο των ΧανίωνΤην εποmicroένη της παραίτησης Ράλλη και ενώ microεσολάβησαν ζυmicroώσεις microεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών παραγόντων σχηmicroατίστηκε κυβέρνηση υπό τον Κ Μαυροmicroιχάλη Η κυβέρνηση αυτή δέχθηκε τους όρους του laquoΣτρατιωτικού Συνδέσmicroουraquo αποmicroακρύνο-ντας τον διάδοχο Κωνσταντίνο και τους πρίγκιπες από την ηγεσία του στρατεύmicroατος ενώ προέβη σε άmicroεση παροχή αmicroνηστίας υπέρ των στρατιωτικών που συmicromicroετείχαν στο κίνηmicroα Στη νέα κυβέρνηση συmicromicroετείχαν microάλιστα δύο πρόσωπα που προτάθηκαν από τον Στρατιωτικό Σύνδεσmicroο δείγmicroα της πολιτικής ισχύος και επιρροής που ασκούσε στο νέο πολιτικό σκηνικό το Υπουργείο Στρατιωτικών ανέλαβε ο συνταγmicroατάρχης Λ Λαπαθιώτης και το Υπουργείο Ναυτικών ο πλοίαρχος Ι Δαmicroιανός Η σύνθεση της κυβέρ-νησης Κ Μαυροmicroιχάλη που υπήρξε επίσης βραχύβια (η οποία έmicroεινε στην αρχή έως τον Ιανουάριο του 1910) είχε ως εξής Πρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εξω-τερικών Κ Μαυροmicroιχάλης υπουργός Εσωτερικών και προσωρινά Εκκλησιαστικών και Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως Ν Τριανταφυλλάκος υπουργός Οικονοmicroικών και προσωρινά Δικαιοσύνης Α Ευταξίας Στις 17 Αυγούστου 1909 διορίστηκε υπουργός Δικαιοσύνης ο Α Ρώmicroας και υπουργός Εκκλησιαστικών και Δηmicroοσίας Εκπαιδεύσεως ο Π Ζαΐmicroης Στις 25 Σεπτεmicroβρίου 1909 ο Α Ρώmicroας παραιτήθηκε από υπουργός Δικαιοσύνης και το χαρτοφυλάκιό του ανέλαβε ο πρωθυπουργός Στις 11 Δεκεmicroβρίου 1909 ο Π Ζαΐmicroης ανέλαβε προσωρινά και υπουργός Δικαιοσύνης ο Λ Λαπαθιώτης παραιτήθηκε από υπουργός Στρατιωτικών ενώ ο Κ Μαυροmicroιχάλης ανέλαβε προσωρινά και υπουργός Στρατιωτικών Στις 17 Δεκεmicroβρίου 1909 ο Ι Κων-σταντινίδης διορίστηκε υπουργός Στρατιωτικών και στις 20 Δεκεmicroβρίου 1909 ο Ν Τριανταφυλλάκος παραιτήθηκε από υπουργός Εσωτερικών και το Υπουργείο ανέλαβε προσωρινά ο Α Ευταξίας

Ο laquoΣτρατιωτικός Σύνδεσmicroοςraquo παίρνει τη microεγάλη απόφαση να