Ενότητα «Παραμύθια και ήρωες σε ανατρεπτικό ρόλο»

Τίτλος ενότητας: «Γνωριμία με κλασσικά και ανατρεπτικά παραμύθια – κατάρριψη στερεοτύπων» (Η ενότητα οργανώθηκε στα πλαίσια της διδασκαλίας των γραμμάτων μέσα από παραμύθια και εμπλουτίστηκε με στοιχεία κριτικού γραμματισμού.)

Μάθημα: Γλώσσα και Πολιτισμός

Τάξη: Α’2

Σχολείο: Δημοτικό Σχολείο Φρενάρου

Διάρκεια: 8 Χ 40΄

Διδάσκουσα: Χατζηματθαίου Αναστασία

ΔΟΜΉ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΈΣ ΤΗΣ ΕΝΌΤΗΤΑΣ

1. Γενικός Σκοπός: Να έρθουν τα παιδιά σε ουσιαστική επαφή με τη γλώσσα, μέσα από τον κόσμο των παραμυθιών, με απώτερο στόχο την καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας και γενικότερα της αγάπης προς τη γλώσσα. Ειδικότερα, επιδιώκονται η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, η διάκριση μεταξύ πραγματικού και φανταστικού, αλλά και η κατάρριψη στερεοτύπων, ώστε να διευρύνουν τη σκέψη τους και το βαθμό αποδοχής του διαφορετικού. Επιδιώκεται, παράλληλα, να κατακτηθεί στο βαθμό των δυνατοτήτων των μαθητών/τριών, ο σχετικός με το θέμα γλωσσικός και κοινωνικός γραμματισμός, όπως επίσης, να αναπτυχθεί ο κριτικός γραμματισμός.

2. Επιμέρους Στόχοι

Γλωσσικοί:

Να έρθουν σε επαφή με το κειμενικό είδος του τίτλου και του εξωφύλλου ενός βιβλίου και να αναπτύξουν διαισθητική αντίληψη των κειμενικών συμβάσεων των δύο ειδών.

Να αντιληφθούν σε μερικό βαθμό το ρόλο της χρήσης των κεφαλαίων και των μικρών γραμμάτων (έμφαση, διαφοροποίηση) στον τίτλο και γενικότερα στα εξώφυλλα των βιβλίων.

Να διακρίνουν τους όρους «γράμμα», «συλλαβή», «λέξη», «πρόταση» και τη μεταξύ τους σχέση.

Να αναπτύξουν πλήρη φωνολογική ενημερότητα των γραμμάτων Ρρ και Σσς, αλλά και να εξασκηθούν στη χρήση των ήδη κατακτημένων γραμμάτων – φωνημάτων.

Να αναπτύξουν μια πρώιμη αντίληψη της χρήσης του κατευθυντικού λόγου (οδηγίες – συμβουλές), τόσο προφορικά, όσο και γραπτά. Διαισθητική χρήση υποτακτικής και προστακτικής.

1

Να έρθουν σε πρώτη επαφή με τη χρήση των επιθέτων και των περιγραφικών προτάσεων, που έχουν στόχο τον χαρακτηρισμό ενός προσώπου.

Να αρχίσουν να εντοπίζουν τα δομικά στοιχεία μιας ιστορίας.

Κοινωνικοσυναισθηματικοί: Να επικοινωνούν και να συνεργάζονται μεταξύ τους στα πλαίσια

κατανόησης και αλληλοσεβασμού. Να αναφέρουν την άποψή τους και να επιχειρηματολογούν για αυτή, αλλά

και να δέχονται με σεβασμό τις διαφορετικές θέσεις-απόψεις. Να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, να καταμερίζουν εργασίες και ρόλους,

ώστε να συνεργαστούν με στόχο τη δραματοποίηση σκηνών των παραμυθιών.

Να αισθανθούν την ανάγκη προστασίας των ζώων και γενικότερα του περιβάλλοντος.

Να καλλιεργήσουν τις δεξιότητες της ενσυναίσθησης και της περιβαλλοντικής συνείδησης.

ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΑ:

Α. Προετοιμασία παραμυθιού

1. Δίνονται στα παιδιά μικρές εικόνες από εξώφυλλα άλλων παραμυθιών με το λύκο. Συζητούμε, διαβάζουμε τίτλους με διάφορους τρόπους, μετρούμε λέξεις και σχολιάζουμε ομοιότητες και διαφορές στα εξώφυλλα.

2. Διαχωρίζουν τα παραμύθια σε ομάδες (κατηγορίες) με όποιους τρόπους θέλουν. (Εισηγούνται κριτήρια τα παιδιά, π.χ. τα χρώματα, αν είναι γνωστά ή άγνωστα παραμύθια, αν τους άρεσαν ή όχι, τι κάνουν οι λύκοι στο εξώφυλλο). Στο τέλος, αφού προταθεί κι από τα παιδιά, καταπιανόμαστε με το διαχωρισμό των εξωφύλλων βάση του ρόλο που κατέχει ο λύκος σε κάθε ιστορία – αν είναι ξεκάθαρα καλός, κακός, ή διαφοροποιείται ο χαρακτήρας του από την αρχή προς το τέλος.

3. Χαρακτηρίζουμε το λύκο όπως τον συναντήσαμε μέχρι τώρα στα παραμύθια «φανταστικός», «καλόκαρδος», «καλλιεργημένος» «πεινασμένος» «κακός» «μάγειρας» «πράσινος», «χορτοφάγος» «διαφορετικός». Τα παιδιά μπορούν να σκεφτούν και άλλους χαρακτηρισμούς για το λύκο. Υπάρχει έτοιμη εικόνα με ιδεοθύελλα και συμπληρώνουν πάνω κάποιες λέξεις από αυτές που συναντήσαμε και άλλες δικές τους. Η δραστηριότητα συζητείται με την ολομέλεια της

2

τάξης, αλλά κάθε παιδί συμπληρώνει την ιδεοθύελλα ατομικά. Σκέφτεται και δικούς του χαρακτηρισμούς, που ίσως δεν ειπώθηκαν.

4. Παρουσιάζεται το εξώφυλλο του καινούριου παραμυθιού και τα παιδιά καλούνται να μαντέψουν από το εξώφυλλο σε ποια από τις τρεις κατηγορίες που φτιάξαμε ταιριάζει το παραμύθι και γιατί. (Κάνουν υποθέσεις και τις δικαιολογούν. Χρήση λεξιλογίου «ίσως», «μπορεί», «μήπως», «αν»)

5. Σχολιάζεται το εξώφυλλο, εντοπίζεται ο συγγραφέας, ο εικονογράφος και διαβάζεται ο τίτλος. Ζητείται από τα παιδιά να κάνουν σχόλια για τον τίτλο, αν τους άρεσε ή όχι, αν τους παραξένεψε και γιατί. Αφού γίνουν οι γενικές παρατηρήσεις, δίνεται έμφαση στο όνομα «Ρεντ» - «τι σημαίνει, από πού βγαίνει … πώς θα διαβαστεί αν διώξουμε το πρώτο γράμμα;», «αν διώξουμε το ν;». Όσον αφορά τη λέξη «μπελάς» - «Τι σημαίνει μπελάς»; «Ποιος είναι ο μπελάς;», «Τι μας κάνει να υποψιαστούμε για το παραμύθι;», «Γιατί το Ρεντ είναι γραμμένο με κεφαλαία, ενώ το υπόλοιπο με μικρά;», «Πώς είναι τα γράμματα και γιατί τα έφτιαξε έτσι ο εικονογράφος;»

6. Μπαίνουν στη διαδικασία να μαντέψουν ποιο γράμμα θα μάθουν. Δεν τους επιβεβαιώνεται ακόμα, το γράμμα της ημέρας, για να παραταθεί ακόμη λίγο η αγωνία τους.

7. Αρχίζουμε το παραμύθι και διαβάζουμε μέχρι τη σελίδα 11, όπου η μητέρα της Ρεντ τη στέλνει να πάρει φαγητό στη γιαγιά στο δάσος. Συζητούμε ποια συμβουλή πιστεύουν τα παιδιά ότι πρέπει να δώσει η μητέρα στη Ρεντ. Καταγράφονται στον πίνακα οι συμβουλές που προτείνουν τα παιδιά και ζητείται από το καθένα να γράψει μια στο τετράδιό του. (Παραλείπονται κάποιες λέξεις από τις προτάσεις στον πίνακα, για να τις γράψουν μόνα τους τα παιδιά.) Έτσι, αφού γράψουν στο τετράδιό τους ημερομηνία και τον τίτλο του παραμυθιού, γράφουν τη συμβουλή που πιστεύουν ότι πρέπει να δώσει η μαμά στη Ρεντ, π.χ. «Ρεντ, να προσέχεις το λύκο.» ή «Ρεντ, πρόσεχε στο δάσος». Ζητείται από τα παιδιά να εντοπίσουν ένα κοινό γράμμα στις λέξεις «Ρεντ» και «πρόσεχε», που δεν έχουμε μάθει ακόμη. Το χρωματίζουν από πάνω με κόκκινο και τους ανακοινώνεται ότι στόχος της ημέρας είναι να μάθουν το γράμμα «Ρρ».

8. Ακολουθούν δραστηριότητες κατάκτησης της φωνολογικής ενημερότητας του καινούριου γράμματος Ρρ.

Ενδεικτικές δραστηριότητες εκμάθησης γράμματος

3

Ακούμε τον ήχο του νέου γράμματος και βλέπουμε από το λογισμικό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Ελλάδας τη γραφή του.

Τα παιδιά επαναλαμβάνουν τη γραφή με μολύβι στον αέρα και με το δάχτυλό τους στην πλάτη του διπλανού τους.

Λένε ή αναγνωρίζουν λέξεις που έχουν το γράμμα στην αρχή, στη μέση και στο τέλος. Παραδείγματα και αντιπαραδείγματα.

Δημιουργία συλλαβών με συνδυασμό συμφώνου – φωνήεντος υπό μορφή παιχνιδιού (αν υπάρχει ο χρόνος). Τα αγόρια κρατάνε το νέο σύμφωνο που έμαθαν και τα κορίτσια κρατούν από ένα φωνήεντο. Με το κτύπο της καμπανούλας αρχίζουν να τρέχουν και στο δεύτερο χτύπο γίνονται ζευγαράκια και παρουσιάζονται στη «βασίλισσα» ανακοινώνοντας τη συλλαβή που έφτιαξαν.

Ανάγνωση και γραφή συλλαβών, αλλά και λέξεων που έχουν μέσα το διδασκόμενο γράμμα στο τετράδιο «Ακούω και γράφω» και στο πινακάκι.

Άλλα πιθανά παιχνίδια: 1. «Ψάρεμα λέξεων» και τοποθέτησή τους σε διαφορετικά κουτιά, διαχωρίζοντας αυτές που αρχίζουν από το ρ ή το έχουν μέσα στη λέξη.

2. Καρτέλες συλλαβών: Δίνονται σε κάθε παιδί διάφορες συλλαβές από τα γράμματα που έχουμε μάθει, συμπεριλαμβανομένου και του Ρρ. Τα παιδιά συνδυάζουν τις συλλαβές για να σχηματίσουν λέξεις που τους ζητούνται ή ελεύθερα να δοκιμάσουν να συνθέσουν και να γράψουν λέξεις που σκέφτονται. Ακολούθως ζητούν από το διπλανό τους να διαβάσει τη λέξη που έφτιαξαν.

Β. Ανάγνωση παραμυθιού και επεξεργασία

Το παραμύθι «Ρεντ-μπελάς στο δάσος» καταπιάνεται με διάφορα ζητήματα και κυρίως με την ανθρώπινη στάση και συμπεριφορά προς το περιβάλλον. Η κατανόησή του προαπαιτεί τη γνώση βασικού οικολογικού, κυρίως, λεξιλογίου, αλλά και άλλων άγνωστων πιθανών λέξεων. Είναι,λοιπόν, απαραίτητη η επαφή των παιδιών με το άγνωστο βασικό λεξιλόγιο, που χρησιμοποιείται στο παραμύθι, προτού διαβαστεί στα παιδιά.

4

Άγνωστο βασικό λεξιλόγιο, θεωρούμε:

Ύδρα, περιβάλλον, μπελάς, χορτοφάγος, κρεατοφάγος, οικολόγος – οικολόγοι, σεβασμός, φύση, κτηνίατρος, εγωίστρια, κακομαθημένη.

9. Επιδιώκεται μια θεατρική ανάγνωση του παραμυθιού και ακολουθούν ερωτήσεις όπως αν τους άρεσε το παραμύθι και γιατί, τι τους άρεσε περισσότερο και σε ποια κατηγορία από αυτές στις οποίες διαχωρίστηκαν τα άλλα παραμύθια μπορούμε να το εντάξουμε.

10. Εντοπίζουμε τα δομικά στοιχεία της ιστορίας – Ήρωες, χώρος, χρόνος, δράση

11. Χωρισμός σε σκηνές (εικόνες), τις οποίες βάζουμε σε σειρά. Τα παιδιά αναδιηγούνται την ιστορία με τη βοήθεια μιας μαλακής μπάλας που την πετούν το ένα στο άλλο, για να συνεχίσουν την ιστορία.. Κάθε παιδί διηγείται μόνο μια σκηνή. Κτυπούν χέρια τα υπόλοιπα παιδιά και είναι υποχρεωμένος ο ομιλητής να σταματήσει.

12. Επιλέγουν τα παιδιά ποιες σκηνές θέλουν να δραματοποιήσουν και βάζοντας τη φαντασία τους, υποδύονται ρόλους και δραματοποιούν 2-3 σκηνές του παραμυθιού. Η φαντασία των παιδιών είναι δυνατό να τις τροποποιήσει δραματικά!

13. Συζητούμε για τον χαρακτήρα της Ρεντ και της δίνουμε διάφορους χαρακτηρισμούς – επίθετά, ακολουθώντας το παράδειγμα του παραμυθιού, που την περιγράφει ως «εγωίστρια, δύστροπη, κακομαθημένη κλπ». . Τα παιδιά λένε και δικά τους (κόκκινη, μικρή, άτακτη, κ.α.). Υπάρχει έτοιμη ιδεοθύελλα με τους χαρακτηρισμούς που δίνει το βιβλίο στη Ρεντ. Λείπουν μόνο συλλαβές που μπορούν να συμπληρώσουν τα παιδιά μόνα τους π.χ. _γ_ίστρια, _ _ κιά, δύστρο_ _, αγε_ _ _, πεισματά _α, _ _ _ _μαθημένη. Για τα παιδιά που δεν μπορούν να συλλαβίζουν, λείπουν μόνο γράμματα γνωστά από τις λέξεις. Ρωτούνται τα παιδιά, αν οι χαρακτηρισμοί που χρησιμοποιήσαμε για τη Ρεντ είναι «αρνητικοί» ή «θετικοί», αν δείχνουν ένα «καλό» ή «κακό» χαρακτήρα και γιατί. Αναφέρεται στα παιδιά, ότι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να περιγράψουμε τον χαρακτήρα ή την εμφάνιση κάποιου, ονομάζονται «επίθετα». Δεν επιμένουμε στην εκμάθηση του όρου.

14. Επαναφέρουμε την εικόνα από το εξώφυλλο του παραμυθιού και δηλώνεται στα παιδιά ότι ο εικονογράφος, ο κύριος Δημήτρης Φουσέκης, είχε δηλώσει σε μια συνέντευξή του ότι το σκέφτηκε πολύ προτού φτιάξει το εξώφυλλο. Διάβαζε και ξαναδιάβαζε την ιστορία, σχεδίαζε και ξανασχεδίαζε μέχρι που κατέληξε σε αυτό. «Γιατί λέτε να κατέληξε σε αυτό το εξώφυλλο;» (Γίνονται παρατηρήσεις και σχολιάζεται η εικόνα, οι ήρωες και η θέση τους στην εικόνα, ο τίτλος και πώς είναι γραμμένος κ.α.) «Αν ήσασταν εσείς οι εικονογράφοι, πώς θα το σχεδιάζατε;» Τα παιδιά προτείνουν τροποποιήσεις ή καθαρά καινούριες ιδέες και τις δικαιολογούν.

5

15. Οι συγγραφείς της ιστορίας, η Αγγελική Στρουμπούλη και ο Σωτήρης Ηλιάδης, μόλις είδαν το εξώφυλλο παραξενεύτηκαν και δεν ήταν βέβαιοι αν ταίριαζε στο παραμύθι. Σκέφτονταν αν θα ταίριαζε καλύτερα ένα άλλο εξώφυλλο. (Προβάλλεται το εξώφυλλο του παραδοσιακού παραμυθιού της Κοκκινοσκουφίτσας, γίνονται παρατηρήσεις και σύγκριση με το παραμύθι της Ρεντ, ώστε να προβληματιστούν τα παιδιά ποιο από τα δύο εξώφυλλα ταιριάζει καλύτερα στο παραμύθι που διαβάσαμε και να δικαιολογήσουν την απάντησή τους (Σχολιάζονται τα δύο εξώφυλλα και ρωτούνται τα παιδιά πώς είναι βέβαια ότι αυτά είναι εξώφυλλα παραμυθιών και δεν είναι κάποιες κομμένες σελίδες. Στη συνέχεια διαβάζονται και συγκρίνονται οι τίτλοι, μετρούνται λέξεις και εντοπίζονται γνωστά γράμματα και συλλαβές. Σχολιάζονται τα εξώφυλλα και εντοπίζονται οι ομοιότητες και οι διαφορές τους.

Γ. Έμφαση στον προφορικό και γραπτό λόγο

1. Εφόσον θα προηγηθεί αναπόφευκτα η σύγκριση της συμπεριφοράς – χαρακτήρα των δύο ηρωίδων, συζητούμε σε τι μοιάζουν και τι διαφέρουν η Ρεντ με την Κοκκινοσκουφίτσα και πώς θα χαρακτηρίζαμε τη δεύτερη – «Με ποια επίθετα μπορούμε να την περιγράψουμε;» Κρατούνται μερικά επίθετα που χρησιμοποιήθηκαν για να χαρακτηρίσουν τη Ρεντ και ταιριάζουν και στην Κοκκινοσκουφίτσα και αναφέρουν τα παιδιά κι άλλα. Γράφουν όσα μπορούν στο πινακάκι τους με μαρκαδόρο, στα πλαίσια συγκεκριμένου χρόνου διάρκειας λίγων λεπτών. Βλέπουμε μια – δυο λέξεις που έγραψαν τα παιδιά και σχολιάζουμε αν γράφηκαν σωστά. Γίνεται μια σύντομη ετεροαξιολόγηση και αυτοαξιολόγηση.

2. Ασκείται κριτική στη συμπεριφορά των δύο κοριτσιών και σχολιάζουμε αν θεωρούμε σωστή ή λανθασμένη τη συμπεριφορά της κάθε μιας ξεχωριστά. Αφού γίνει ο σχολιασμός και αν δεν αναφερθεί από τα ίδια τα παιδιά, τότε ως μεγαλύτερη, δηλώνω ότι «Πιστεύω ότι και τα δύο κορίτσια έκαναν ένα σημαντικό λάθος». Τα παιδιά καλούνται να μαντέψουν το λάθος, το οποίο είναι ότι δεν υπάκουσαν στη συμβουλή της μαμάς που ήταν να προσέχουν το λύκο.

3. Τώρα εμείς, ως αναγνώστες των παραμυθιών, που γνωρίζουν το τραγικό λάθος που έκαναν τα κορίτσια πρέπει να τους δώσουμε μια καινούρια συμβουλή. Συζητούμε με τα παιδιά ποια συμβουλή πρέπει να δώσουμε στις ηρωίδες. Καταγράφονται στον πίνακα οι ιδέες και στη συνέχεια τα παιδιά γράφουν σε ένα χαρτάκι τη συμβουλή τους για να τη στείλουμε στις ηρωίδες. (Αν υπάρχει χρόνος, επαναλαμβάνουμε τις συμβουλές-οδηγίες όπως θα τις έλεγε ο λύκος, η γιαγιά, κάποιο ζώο, η δασκάλα, το μικρό αρνάκι κ.ο.κ)

6

4. Με αφορμή τα παραπάνω, τα παιδιά επαναλαμβάνουν την πρόταση «Ρεντ, να ακούς τη συμβουλή της μαμάς σου» όπως θα την έλεγε το μικρό αρνάκι που βρέθηκε στο δρόμο της Ρεντ. Πιθανόν να της έλεγε «Ρεντ, να ακούθ τη θυμβουλή τηθ μαμάθ θου!».

5. Αναζητώντας το γράμμα που δεν μπορούσε να πει καθαρά το αρνάκι, εισάγουμε το νέο γράμμα Σσς και το χρωματίζουν τα παιδιά πάνω στη συμβουλή που έγραψαν.

6. Αν υπάρχει χρόνος, μπορεί να συζητηθεί το πώς θα εξελισσόταν η κάθε ιστορία, αν τα κορίτσια υπάκουαν στην οδηγία της μαμάς.

7. Συνεχίζουμε με δραστηριότητες εκμάθησης του νέου γράμματος, όπως περίπου αναφέρθηκαν και για το γράμμα Ρρ.

Δ. Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση είναι τόσο συντρέχουσα, όσο και τελική και διεκπεραιώνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της διδασκαλίας μέσα από αξιολόγηση του βαθμού κατάκτησης των επιμέρους στόχων, στους οποίους εστιάζεται η διδασκαλία σε κάθε φάση του μαθήματος.

7