ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΣΑΒΒΑΤΟ 10 MAΡΤΙΟΥ 2018

ΠΡΙΣΜΑ# 36 ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΚΙΝΑΗ επικαιρότητα του«Ερωτήματος του Νίνταμ»Γιατί η Επιστημονική Επανάσταση δεν έγινεστην Κίνα; Σε αυτό το αφιέρωμα τριών άρθρωνθα ασχοληθούμε με πιθανές απαντήσεις γύρωαπό αυτό το ερώτημα. Το «Ερώτημα του Νί-νταμ» παραμένει επίκαιρο, ειδικά σε μια εποχήπου για αρκετούς ιστορικούς και φιλοσόφουςβαδίζουμε στη μετανεωτερικότητα.

«ΤεχνολογίεςΠληροφορίας καιΕπικοινωνιών (ICT)στον Ορίζοντα 2020»,

Την Τρίτη 27 Φεβρουαρίου 2018 τοΕθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ),Εθνικό Σημείο Επαφής για τοΠρόγραμμα Πλαίσιο «Ορίζοντας 2020»της Ε.Ε., διοργάνωσε, με τηνυποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπήςκαι της Γενικής Γραμματείας Έρευναςκαι Τεχνολογίας, ημερίδα με θέμα«Τεχνολογίες Πληροφορίας καιΕπικοινωνιών (ICT) στον Ορίζοντα2020». ,,7

,,8

Είναι κρυφό μυστικό στον χώρο της τεχνολογίας ότι ο ρόλος τηςγυναίκας στην καινοτομία και την ανάπτυξη των επιχειρήσεωνείναι πολύ πιο σημαντικός από ό,τι δείχνουν τα ποσοστά των

γυναικών σταδιοικητικά συμβούλιαστα ερευνητικάτμήματα καιγενικότερα σταστελέχη αυτών τωνεπιχειρήσεων. Οιαριθμοί όμως είναιαμείλικτοι και λίγαέχουν γίνει για νατους διορθώσουν.

Η φασματική ταξινόμησητου Χάρβαρντ και η γέννηση

της ΑστροφυσικήςΟι σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις του 19ου αιώνα, οιεξελίξεις στη Φυσική και τη Χημεία αλλά και η ραγδαίασυστηματοποίηση της έρευνας και της εκπαίδευσηςοδήγησαν στη σταδιακή μετατροπή της Αστρονομίας σεΑστροφυσική. Σταθμός σε αυτή την πορεία ήταν τοτεράστιο πρόγραμμα μελέτης αστρικών φασμάτων στοΧάρβαρντ, που ξεκίνησε το 1886 και ολοκληρώθηκε τιςπρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

,, 4-5

Κινητά τηλέφωνα, cyborgs και«ρέπλικες»: Τα δυσδιάκριτα όριαεπιστημονικής φαντασίας και επιστήμηςΗ περίφημη φράση που εμφανιζόταν στους τίτλους αρχής της σειράς«Star Trek» αποτελεί ωδή στην περιέργεια του ανθρώπου και στα ταξίδιαστα οποία αυτή τον οδηγεί. Ταξίδια στα οποία ελπίζει να ξεπεράσει ταόρια της γνώσης και να πάει «εκεί που κανείς δεν έχει πάει ξανά». Ηαναζήτηση αυτή δεν είναι μονοδιάστατη και μοιάζει να συνοδεύεταιαναπόφευκτα από βαθιά φιλοσοφικά ερωτήματα για τη φύση τουανθρώπου, την ελεύθερη βούληση και τον κόσμο στον οποίο ζούμε.

,,2-3

Οι γυναίκες στην ψηφιακή εποχή

,,6

Τον 19ο αιώνα μπήκαν τα θεμέλια σε πολ-λές από τις τεχνικές που χρησιμοποιούνταιμέχρι και σήμερα από πολλά επιστημονικάπεδία. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, η Αστρονο-μία δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη.Οι φυσικοί και οι χημικοί της εποχής μελέτη-σαν εκτεταμένα τα φάσματα εκπομπής καιαπορρόφησης των αερίων. Όταν προσφέ-ρουμε αρκετή ενέργεια σε ένα αέριο ώστεαυτό να φωτοβολήσει, τότε το φως που αυτόεκπέμπει είναι χαρακτηριστικό του κάθε αε-ρίου. Για παράδειγμα, οι ατμοί του νατρίουεκπέμπουν ένα χαρακτηριστικό πορτοκαλίφως, συγκεκριμένου μήκους κύματος. Εάνσυνεχές φως διέλθει μέσα από ατμούς να-τρίου σε κατάλληλη θερμοκρασία, τότε αυτοίθα απορροφήσουν ακριβώς αυτό το φωςπου μπορούν να εκπέμψουν. Αν αναλύσου-με το συνεχές φως που έχει διέλθει μέσα απόατμούς νατρίου, θα διαπιστώσουμε ότι ηγνωστή ακολουθία των χρωμάτων της ίρι-δας (από το μπλε ώς το κόκκινο) διακόπτεταιαπό συγκεκριμένες σκοτεινές γραμμές, μεχαρακτηριστικότερη εκείνη που βρίσκεται στοπορτοκαλί χρώμα. Ομοίως, πειράματα μεατμούς άλλων μετάλλων έδειξαν ότι το κα-θένα από αυτά απορροφά το δικό του χαρα-κτηριστικό φως, παράγοντας το δικό του φά-σμα απορρόφησης.

Παράλληλα, ο Γερμανός φυσικός Φρά-ουνχοφερ μελέτησε με προσοχή το φάσματου Ήλιου και παρατήρησε ότι και αυτό δια-κόπτεται από πολλές σκοτεινές γραμμέςαπορρόφησης. Παρατηρώντας και άλλουςαστέρες, διαπίστωσε ότι ο καθένας από αυ-τούς έχει το δικό του χαρακτηριστικό φάσμααπορρόφησης. Αργότερα, η σύγκριση με τααποτελέσματα των πειραμάτων που έγινανστο εργαστήριο σε αέρια έδειξε ότι οι θέσειςαυτές των γραμμών απορρόφησης είναι συ-γκεκριμένες. Κάποιες από αυτές αντιστοιχούνσε γνωστά στοιχεία, όπως το υδρογόνο, ο σί-δηρος και το νάτριο. Έγινε έτσι σαφές ότι τοφάσμα του Ήλιου και των αστεριών σχημα-τίζεται όταν το φως που εκπέμπεται από τηνεπιφάνειά τους διέρχεται από το αέριο κέλυ-φος που τα περιβάλλει, την ατμόσφαιρά τους.Η Αστρική Φασματοσκοπία είχε γεννηθεί καιτο ενδιαφέρον των αστρονόμων μετατοπί-στηκε από την απλή μελέτη θέσεων και απο-στάσεων στην πιο προσεκτική μελέτη τουφωτός που αυτά εκπέμπουν. Σιγά-σιγά γεν-νιόταν η Αστροφυσική.

Παράλληλα, μέχρι τα μέσα του 19ου αιώ-να είχε ήδη αναπτυχθεί η τεχνική της φωτο-γραφίας. Όπως ήταν φυσικό, ο «πειρασμός»να εφαρμοστεί η τεχνική στην παρατήρηση

του ουρανού ήταν μεγάλος. Μέσα στον ίδιοαιώνα, η φωτογραφία έφτασε να θεωρείταιη μόνη αξιόπιστη αποτύπωση αστρονομικήςπληροφορίας, εκτοπίζοντας τα χειρόγραφασχέδια.

Ο Χένρι Ντρέιπερ, γιατρός και ερασιτέχνηςαστρονόμος, σκέφτηκε να συνδυάσει τις δύοτεχνικές, θέλοντας να φωτογραφίσει τα φά-σματα ουράνιων αντικειμένων. Κατασκεύα-σε τον φασματογράφο, ένα συνδυασμό φα-σματοσκοπίου και φωτογραφικής μηχανής,με τον οποίο αποτύπωσε για πρώτη φορά τοφάσμα ενός λαμπρού αστέρα, του Βέγα. Μετο ίδιο όργανο ο Ντρέιπερ αποτύπωσε το φά-σμα περισσότερων από εκατό αστεριών καιη φιλοδοξία του ήταν να μελετήσει λεπτομε-ρέστερα αυτά τα φάσματα αναπτύσσονταςκαι τα κατάλληλα όργανα μέτρησης. Ωστόσο,αυτό το σχέδιό του δεν πρόλαβε να το υλο-ποιήσει, καθώς πέθανε από πλευρίτιδα το

1882. Η σύζυγός του Αν Ντρέιπερ, με τηνοποία συνεργαζόταν στις αστρονομικές τουμελέτες, αποφάσισε να χρηματοδοτήσει τοΑστεροσκοπείο του Κολεγίου του Χάρβαρντ,υπό τη διεύθυνση του Έντουαρτ Πίκερινγκ,ώστε το όνειρο του Χένρι Νρέιπερ να υλο-ποιηθεί. Η φασματική ταξινόμηση τουΧάρβαρντ ήταν προ των πυλών.

Η εφαρμογή των τελευταίων τεχνολογιώντης εποχής στην Αστρονομία του 19ου αιώ-να είχε, χονδρικά, δύο μεγάλα αποτελέσματα.Όλο και μεγαλύτερα τηλεσκόπια, σε όλο καιπιο μεγάλα αστεροσκοπεία, συνοδεύονταναπό εφευρέσεις με τις οποίες μπορούσε κα-νείς να μετρήσει με ακρίβεια τις θέσεις τωναστεριών, να τα αποτυπώνει σε φωτογραφι-κές πλάκες και να παρακολουθεί τα μεγέθητους. Ταυτόχρονα, όμως, όπως ήταν φυσικό,συσσωρεύτηκε μεγάλος αριθμός παρατηρή-σεων. Κάθε βράδυ παρατήρησης, οι (άνδρες)αστρονόμοι σημείωναν τις μετρήσεις τους, οιοποίες, προτού χρησιμοποιηθούν για κάποιαεπιστημονική μελέτη, έπρεπε να διορθω-θούν. Έπρεπε, για παράδειγμα, να εκτιμηθείη απορρόφηση της ατμόσφαιρας, να υπολο-γιστούν οι συντεταγμένες των αστεριώνκ.λπ., διορθώσεις για τις οποίες απαιτούντανένας πολύ μεγάλος αριθμός πράξεων.

Για τις πράξεις αυτές χρησιμοποιήθηκανυπολογιστές. Ο όρος αυτός την εποχή εκείνηδεν αναφερόταν σε κάποιο μηχάνημα, αλλάσε άνθρωπο. Την εποχή που η Αν Ντρέιπεραποφάσισε να συνεχίσει το έργο του συζύ-γου της, το Αστεροσκοπείο του Χάρβαρντπροσλάμβανε ήδη γυναίκες για τις θέσεις

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ χρόνια γίνεται μεγάλη συζήτη-ση από εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς,«think tank» και εταιρείες συμβούλων σχετικάμε τις γνώσεις και τις δεξιότητες που θα πρέπεινα διαθέτουν οι άνθρωποι που θα εισέλθουνστην αγορά εργασίας το επόμενο διάστημα. Πώςπρέπει να μετασχηματιστεί η εκπαίδευση για ναανταποκριθεί στις αλλαγές που επιφέρει η ψη-φιακή τεχνολογία στην οργάνωση και εκτέλεσητης εργασίας; Περιέργως, οι απαντήσεις που δί-νουν οι περισσότεροι φορείς εστιάζουν σε μιαχρησιμοθηρική και κοντόφθαλμη αναθεώρησητης εκπαίδευσης: Τα πανεπιστήμια πρέπει να γί-νουν ευαίσθητοι δέκτες των αναγκών της «αγο-ράς» και να τροποποιήσουν τα γνωστικά τουςαντικείμενα κατά τρόπον ώστε να εφοδιάζουντους εκπαιδευόμενους με τις τεχνικές δεξιότη-τες που απαιτούνται για να ανταποκριθούν στην«ψηφιοποίηση» της εργασίας.

Σύμφωνα με αυτή την άποψη, οι αλλαγές πουεπιφέρει η ψηφιακότητα στην εργασία αφο-ρούν την «αγορά» ή την «οικονομία», ωσάν ηαγορά και η οικονομία να ήταν φυσικές οντό-τητες, οι οποίες μετασχηματίζονται στο πλαίσιομιας μονόδρομης εξελικτικής διαδικασίας. Τοβασικό πρόβλημα, όμως, είναι ότι ζούμε σε μιακοινωνία που χαρακτηρίζεται από ανισότητεςκαι η εργασία είναι η κύρια πηγή αυτών των ανι-σοτήτων. Οι εργαζόμενοι αποξενώνονται απότο προϊόν της εργασίας τους και από τη δημι-ουργικότητά τους· ο πλούτος κατανέμεται ανι-σομερώς· οι πολίτες χειραγωγούνται και επιτη-ρούνται· η υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιοεκτείνεται πλέον στον ελεύθερο χρόνο και στησφαίρα του ιδιωτικού. Πώς αυτός ο κόσμος τωνανισοτήτων μεταβαίνει στην ψηφιακότητα; Αυ-τό είναι το ερώτημα που θα κληθούν να απα-ντήσουν οι εργαζόμενοι των επόμενων δεκαε-τιών. Θα οξυνθούν ή θα αμβλυνθούν οι ανισό-τητες στο νέο πλαίσιο; Η εργασία θα γίνει πιο δη-μιουργική ή πιο αποξενωμένη; Μπορεί να μαςαπαλλάξει, άραγε, η Τεχνητή Νοημοσύνη απότην καταναγκαστική εργασία και ποιο θα ήταντο κοινωνικό κόστος για κάτι τέτοιο;

Το πανεπιστήμιο ήταν πάντοτε χώρος ελεύ-θερου και κριτικού στοχασμού. Έχουν αλλάξειπολλά από τότε που πρωτοεμφανίστηκε, εδώκαι οκτώ αιώνες, αλλά όχι αυτό. Η παραγωγήγνώσης για τις κρίσιμες αλλαγές που συμβαί-νουν στην κοινωνία δεν μπορεί να αφεθεί στα«think tank» και στις εταιρείες συμβούλων. Καιοι εργαζόμενοι που θα κληθούν να λειτουργή-σουν στο νέο πλαίσιο δεν επιτρέπεται να είναιπροϊόντα ενός εκπαιδευτικού συστήματος πουθα περιορίζεται στην τεχνική και επαγγελματι-κή κατάρτιση ― μιας φτηνής, αναλώσιμης εκ-παιδευτικής επένδυσης που θα μπορεί να επα-ναλαμβάνεται σε επικαλυπτόμενους κύκλους.Το πανεπιστήμιο έχει κρίσιμο ρόλο στη νέα συ-γκυρία: Αφενός, ως χώρος συλλογικού αναστο-χασμού των αλλαγών που φέρνει η μετάβασηστην ψηφιακότητα· αφετέρου, ως εκπαιδευτικόπλαίσιο που θα παρέχει στους πολίτες την ικα-νότητα να διαχειριστούν με επίγνωση και κριτι-κό πνεύμα τα τεχνολογικά, ανθρωπολογικά καιπολιτικά ζητήματα που θέτει η ψηφιοποίησητης εργασίας. Το λιγότερο που χρειάζεται σε αυ-τή τη φάση είναι η μετατροπή του σε ίδρυμα τε-χνικής και επαγγελματικής κατάρτισης.

Μ.Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΒάλια Καϊμάκη, Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών, Πανεπιστημίου ΑθηνώνΔημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.gr

ΠΡΙΣΜΑ

Πανεπιστήμιο

Η φασματική ταξινόμηση του

Πάνω: Φάσμα απορρόφησης τουΉλιου. Οι κατακόρυφες μαύρες

γραμμές είναι οι γραμμέςαπορρόφησης.

Δεξιά: Φάσμα εκπομπής του νατρίου

Ο Χένρι Ντρέιπερ

ΣΑΒΒΑΤΟ 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 201819/

των ανθρώπινων υπολογιστών. Είχε προηγηθείη θέσπιση γυναικείων κολεγίων στις ΗνωμένεςΠολιτείες Αμερικής, τα οποία έδιναν τη δυνατό-τητα σε γυναίκες να έχουν πλήρη πανεπιστημια-κή μόρφωση (κάτι που δεν ήταν δεδομένο εκεί-νη την εποχή). Οι απόφοιτες αυτών των κολε-γίων είχαν προχωρημένες γνώσεις στα Μαθη-ματικά και στις επιστήμες, χωρίς όμως απαραί-τητα να τους αναγνωρίζεται από την ανδροκρα-τούμενη επιστημονική κοινότητα της εποχής τοstatus ενός επιστήμονα. Θεωρούνταν λοιπόν,συχνά, ότι είναι οι καταλληλότερες για τις θέσειςτων υπολογιστών, καθώς θα μπορούσαν νααφοσιωθούν σε εργασίες ρουτίνας, ενώ οι άν-δρες συνάδελφοί τους θα είχαν την ευθύνη τουχειρισμού των τηλεσκοπίων και των οργάνωνπαρατήρησης.

Το 1886, με τη χρηματοδότηση από την ΑνΝτρέιπερ του προγράμματος της μελέτης τωναστρικών φασμάτων, ξεκίνησε μια εποχή εντα-τικής και πρωτοποριακής μελέτης. Δεκάδες γυ-ναίκες προσελήφθησαν από τον Πίκερινγκ για ναεπεξεργαστούν τις παρατηρήσεις του αστερο-σκοπείου, ενώ ταυτόχρονα κατασκευάστηκε έναπαρατηρητήριο στο Περού για να μελετηθούν καιαστέρες ορατοί από το νότιο ημισφαίριο. Από τοπροσωπικό που εργάστηκε για τη φασματική τα-ξινόμηση αναδείχτηκαν μεγάλες γυναίκες αστρο-νόμοι, όπως η Βιλεμίνα Φλέμινγ, η Άνι Τζαμπ Κά-νον, η Αντόνια Μάουρι και η Ενριέτα Λίβιτ, οιοποίες απέκτησαν ευρεία αναγνώριση τόσο στηνΑμερική όσο και στην Ευρώπη και η έρευνά τουςδιαμόρφωσε σε πολύ μεγάλο βαθμό την Αστρο-φυσική όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.

Για τη φασματική ταξινόμηση του Χάρβαρνττελικά μελετήθηκαν περισσότερα από 200.000φάσματα αστεριών. Αυτά ήταν αποτυπωμένα πά-νω σε ασπρόμαυρες φωτογραφικές πλάκες, στιςοποίες η ακολουθία των χρωμάτων από το μπλε

ώς το κόκκινο ήταν απλώς μια ακολουθία απο-χρώσεων του γκρι. Οι γυναίκες του Χάρβαρντμελετούσαν τα φάσματα με μεγεθυντικούς φα-κούς και ειδικά όργανα μέτρησης ώστε να προσ-διορίσουν τη θέση, το πάχος και το πλήθος τωνγραμμών. Τα διάφορα μοτίβα των κατακόρυφωνσκοτεινών γραμμών που περιείχαν τα φάσματαέπρεπε να ταξινομηθούν σε κατηγορίες.

Ήδη από τις δεκαετίες του 1860 και 1870, τααστέρια που είχαν παρατηρηθεί από τον ΙταλόΆντζελο Σέκι είχαν χωριστεί σε πέντε κατηγορίεςανάλογα με το χρώμα τους και το είδος τωνγραμμών που περιείχαν τα φάσματά τους. Γιαπαράδειγμα, στην Τάξη I ανήκαν αστέρες με λευ-κό ή μπλε χρώμα και πλατιές γραμμές υδρογό-νου, ενώ η Τάξη ΙΙ περιείχε αστέρες με εμφανείςτις γραμμές απορρόφησης μετάλλων, όπως ο

Ήλιος. Η έρευνα του Χάρβαρντ τελικά οδήγησεσε μια πολύ πιο συστηματική ταξινόμηση τωναστεριών και αντικατέστησε το σύστημα του Σέκι,ενώ με κάποιες μετατροπές και προσθήκες χρη-σιμοποιείται μέχρι σήμερα.

Για τις διάφορες κατηγορίες χρησιμοποιήθη-καν γράμματα του αγγλικού αλφαβήτου και συ-γκεκριμένα τα O, B, A, F, G, K και M. Σήμερα, οικατηγορίες αυτές συμπληρώνονται από δεκαδι-κές υποδιαιρέσεις (π.χ. G2 κ.λπ.), ενώ στα δύοάκρα της ταξινόμησης έχουν προστεθεί μερικέςακόμα, οι οποίες συμβολίζονται με τα γράμματαW, P, Q (στο αριστερό άκρο) και R, N, S (στο δεξίάκρο της ακολουθίας). Θα πρέπει να σημειωθείότι στη δεκαετία του 1940 ακόμα μία φασματικήταξινόμηση, εκείνη του αστεροσκοπείου τουΓιερκς, συμπλήρωσε τις κατηγορίες αυτές με επι-πλέον ένα χαρακτηριστικό, την τάξη φωτεινότη-τας (υπεργίγαντας, γίγαντας, νάνος κ.λπ.), ηοποία υποδηλώνεται με λατινικούς αριθμούς (I,II, ΙΙΙ κ.λπ.). Η κατάταξη των αστεριών που χρησι-μοποιούμε σήμερα είναι συνδυασμός των δύοαυτών μεγάλων ταξινομήσεων.

Η σημασία ενός συστήματος ταξινόμησης κρί-νεται από το μέγεθος του δείγματος πάνω στοοποίο στηρίζεται, από τη συμβατότητά του με τιςήδη υπάρχουσες γνώσεις αλλά και από τη δυνα-τότητά τους να κατευθύνουν την έρευνα σε νέεςκατευθύνσεις.

Το σύστημα ταξινόμησης του Χάρβαρντ ήταντο μεγαλύτερο και πιο φιλόδοξο πρόγραμμα τηςεποχής του. Τα εκατοντάδες χιλιάδες αστέριαπου περιείχε άφηναν πολύ μικρό περιθώριο σεόσους ήθελαν να αμφισβητήσουν τη σημασίατου. Ταυτόχρονα, έγινε αποδεκτό από πολλούςνέους και παλιούς επιστήμονες των αρχών του20ού αιώνα. Αρχικά, δέχτηκε κριτική από μερι-κούς διότι τα γράμματα της ακολουθίας δεν είναισε αλφαβητική σειρά. Πράγματι, αν και οι αρχι-κές προθέσεις ήταν να χρησιμοποιηθεί αλφαβη-τική σειρά, χρησιμοποιώντας την ταξινόμηση τουΣέκι ως σημείο αναφοράς, οι διάφορες κατηγο-

ρίες ταξινομήθηκαν διαφορετικά. Επιπλέον, εκ-φράστηκε από μερικούς ότι θα ήταν προτιμότεροοι κατηγορίες να χαρακτηρίζονται από γνω-στούς αντιπροσωπευτικούς αστέρες αντί γιαγράμματα, ώστε να δημιουργείται αμέσως η ει-κόνα στον επιστήμονα του τι συμβολίζει η κάθεομάδα. Πάντως, η τελική σειρά των κατηγοριώναπό το O ώς το M αποδείχτηκε ότι αντιπροσω-πεύει μια σειρά φθίνουσας θερμοκρασίας. Δηλα-δή τα αστέρια τύπου Ο είναι τα θερμότερα (μεεπιφανειακή θερμοκρασία περίπου 50.000 βαθ-μών Κέλβιν), ενώ τα αστέρια Μ τα ψυχρότερα(περίπου 3.000 βαθμοί Κέλβιν).

Την εποχή που δημοσιεύονταν οι πρώτες εκ-δοχές του καταλόγου του Χάρβαρντ, δημιουργή-θηκε η εσφαλμένη αντίληψη ότι αυτή η ακολου-θία αντιπροσωπεύει επίσης και την εξέλιξη τηςζωής των αστεριών. Από πολλούς πιστευόταν ότιοι αστέρες ξεκινούν τη ζωή τους ως θερμοί τύ-που Ο και καταλήγουν ως ψυχροί τύπου Μ. Σύ-ντομα όμως έγινε σαφές ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύ-ει, δηλαδή ότι η κατάταξη ενός αστέρα σε μια κα-τηγορία από αυτές της ταξινόμησης τουΧάρβαρντ δεν αντιπροσωπεύει την εξελικτικήτου κατάσταση, δηλαδή το στάδιο της ζωής τουστο οποίο βρίσκεται.

Η τεράστια σε όγκο δουλειά που έγινε στοαστεροσκοπείο του Χάρβαρντ τροφοδότησε τηνέρευνα στην Αστροφυσική και σε άλλους τομείςτου πεδίου. Σημαντική πρόοδος έγινε στη μελέτητων μεταβλητών αστεριών, δηλαδή των αστε-ριών τα οποία μεταβάλλουν τη λαμπρότητά τουςμε τον χρόνο. Μελετώντας μια κατηγορία μετα-βλητών αστεριών, τους Κηφείδες, η Ενριέτα Λί-βιτ, μέλος της ομάδας του Χάρβαρντ, έδειξε ότι ηλαμπρότητά τους συνδέεται με την περίοδο με-ταβολής του. Το πολύ σημαντικό αυτό εύρημαμας δίνει τη δυνατότητα να μετράμε αποστάσειςστο Σύμπαν. Επίσης, στις δεκαετίες που ακολού-θησαν, με τη βοήθεια ταξινομήσεων όπως αυτήτου Γιερκς, η οποία συμπλήρωσε τις κατηγορίεςτου Χάρβαρντ, είχαμε τη δυνατότητα να φτιάξου-με μοντέλα που να περιγράφουν ακόμα και τοεσωτερικό των αστεριών ή τα διάφορα στάδιατης ζωής τους, από τη γέννησή τους ώς τον, συ-χνά, εντυπωσιακό τους θάνατο.

Γ.Κ.

Χάρβαρντ και η γέννηση της Αστροφυσικής

Σχηματική απεικόνιση των φασματικών τύπων της ταξινόμησης Χάρβαρντ

Eίναι κρυφό μυστικό στον χώρο τηςτεχνολογίας ότι ο ρόλος της γυναί-κας στην καινοτομία και την ανάπτυ-ξη των επιχειρήσεων είναι πολύ πιοσημαντικός από ό,τι δείχνουν τα πο-

σοστά των γυναικών στα διοικητικά συμβούλιαστα ερευνητικά τμήματα και γενικότερα στα στε-λέχη αυτών των επιχειρήσεων.

Πριν μερικούς μήνες, ο ιδρυτής της AliBabaΤζακ Μα προέτρεπε τους καινοτόμους επιχειρη-ματίες να προσλάβουν και να δώσουν ρόλο σεπερισσότερες γυναίκες αν θέλουν να δουν τις επι-χειρήσεις τους να αναπτύσσονται. Βέβαια, και αυ-τός ο τεχνολογικός κλάδος, όπως και οι περισσό-τεροι κλάδοι της οικονομίας, απέχουν πολύ απότο να δίνουν στις γυναίκες τις ευκαιρίες και τις δυ-νατότητες που αξίζουν. Οι άντρες κυριαρχούν καιστην παραγωγή και τη χρήση των τεχνολογιών,με την απόσταση ανάμεσα στα δύο φύλα να με-γαλώνει αντί να μικραίνει την τελευταία δεκαετία.Από την άλλη, είναι διαπιστωμένο ότι οι εταιρείεςπου διοικούνται σε μεγάλο ποσοστό από γυναίκεςέχουν κατά μέσο όρο 20% αυξημένη παραγωγι-κότητα. Έτσι, ο στόχος για ίσες ευκαιρίες στηναπασχόληση και τη δημιουργική εξέλιξη στονεπαγγελματικό χώρο αποτελεί πλέον έναν παγκό-σμιο στόχο του Oργανισμού Ηνωμένων Εθνώνκαι μάλιστα αναφέρεται σαν ο στόχος υπ’ αριθμόν5 στην ανάπτυξη.

Η επίτευξη αυτού του στόχου αποτέλεσε φέτοςένα από τα βασικά θέματα του συνεδρίου ΜobileWorld Congress που πραγματοποιήθηκε στη Βαρ-κελώνη στα τέλη Φεβρουαρίου. Παρουσιάστηκανχαρακτηριστικά παραδείγματα διεύρυνσης τουπεδίου ευκαιριών για τις νέες κοπέλες και τις γυ-ναίκες στον χώρο της τεχνολογίας, καθώς επίσηςκαι πρωτοβουλίες που ενισχύουν τη δυνατότητασυμμετοχής τους σε όλα τα επίπεδα της επιχειρη-ματικής και εταιρικής δραστηριότητας.

Υποστηρίζοντας αυτή την πρωτοβουλία, ο Σύν-δεσμος Εταιρειών Κινητών Εφαρμογών Ελλάδος(ΣΕΚΕΕ) και ο σύνδεσμος των ελληνικών επιχει-ρήσεων που δημιουργούν εφαρμογές στις σύγ-χρονες κινητές συσκευές διοργάνωσε, με την ευ-καιρία της Ημέρας της Γυναίκας, την παρουσίασημιας πρωτότυπης έρευνας για τη θέση της Ελλη-νίδας στην ψηφιακή εποχή. Η εκδήλωση πραγμα-τοποιήθηκε την περασμένη Τετάρτη και συνοδεύ-τηκε από ανοιχτή συζήτηση με τη συμμετοχή γυ-ναικών που έχουν διακριθεί στις επιχειρήσειςστην πολιτική και την επιστήμη.

Δυστυχώς, η εικόνα για τη χώρα μας δεν είναικαθόλου καλή. Η Ελλάδα καταλαμβάνει την τε-λευταία θέση στον Δείκτη Ισότητας των Φύλωνσύμφωνα με την πρόσφατη ανακοίνωση του Ευ-ρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύ-λων (EIGE).

Η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση τηςγενικής κατάταξης με 50 βαθμούς, ενώ στηνπρώτη θέση είναι η Σουηδία με 82,6 βαθμούς.Αλλά και στις επιμέρους βαθμολογίες βρίσκεταικάτω από τη βάση.

* Στον τομέα εργασίας και ισότιμης πρόσβασηςστην απασχόληση, η Ελλάδα συγκέντρωσε 64,2,με μέσο όρο 71,5 στην Ε.Ε.

* Στην πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους, κα-θώς και στην οικονομική κατάσταση των γυναι-κών και των ανδρών, η Ελλάδα πέτυχε βαθμο-λογία 70,7, με μέσο όρο 79,6 στην Ε.Ε.

* Στον τομέα της γνώσης, που μετρά τις ανισό-τητες των φύλων στον εκπαιδευτικό τομέα, τηνεκπαίδευση και την κατάρτιση και τον διαχωρι-σμό των φύλων, η Ελλάδα βαθμολογήθηκε με55,6, με μέσο όρο 63,4 στην Ε.Ε.

* Στον τομέα του χρόνου, ο οποίος μετρά τιςανισότητες των φύλων στην κατανομή του χρό-

νου που αφιερώνεται στην οικιακή εργασία καιστις κοινωνικές δραστηριότητες, η Ελλάδα έχει44,7 βαθμούς, με μέσο όρο 65,7 στην Ε.Ε.

* Στον τομέα της εξουσίας, ο οποίος μετρά τηνισότητα των φύλων στις θέσεις λήψης αποφάσε-ων σε όλους τους πολιτικούς, οικονομικούς καικοινωνικούς φορείς, η Ελλάδα πετυχαίνει μόλις21,7, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στους 48,5βαθμούς.

* Στον τομέα της υγείας, που μετρά την ισότητατων φύλων ως προς την κατάσταση της υγείας,την υγιεινή συμπεριφορά και την πρόσβαση στιςυπηρεσίες υγείας, η Ελλάδα συγκέντρωσε 83,1,με τον ευρωπαϊκό μέσο να ανέρχεται σε 87,4.

Τον Απρίλιο του 2016, το Ευρωπαϊκό Κοινο-βούλιο συζήτησε και ενέκρινε ένα ψήφισμα σχε-τικά με την ισότητα των φύλων και την ενδυνά-μωση των γυναικών στην ψηφιακή εποχή. Στοψήφισμα είχαν αναφερθεί κάποια ιδιαίτερα εν-διαφέροντα στοιχεία, όπως για παράδειγμα ότιστην Ευρώπη μόλις το 9% των προγραμματιστώνείναι γυναίκες, ότι μόλις το 19% των ηγετικώνστελεχών στον τομέα των Τεχνολογιών Πληρο-φορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) είναι γυναίκες(έναντι 45% σε άλλους τομείς υπηρεσιών) και ότι

οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν μόλις το 19% τωνεπιχειρηματιών (έναντι 54% σε άλλους τομείςυπηρεσιών). Η βελτίωση των ψηφιακών δεξιοτή-των και των προσόντων στον τομέα των ΤΠΕαποτελεί μοναδική ευκαιρία για την ενίσχυση τηςένταξης των γυναικών και των κοριτσιών στηναγορά εργασίας. Η αύξηση του αριθμού των γυ-ναικών στον τομέα των ΤΠΕ, ο οποίος είναι έναςαπό τους καλύτερα αμειβόμενους τομείς, θα μπο-ρούσε να συμβάλει στην οικονομική ενδυνάμω-ση και την ανεξαρτησία των γυναικών, με αποτέ-λεσμα τη μείωση του συνολικού μισθολογικού χά-σματος μεταξύ των φύλων.

Η είσοδος περισσότερων γυναικών στον τομέατων ΤΠΕ θα μπορούσε να ενισχύσει μια αγοράστην οποία αναμένεται να σημειωθούν ελλείψειςεργατικού δυναμικού και όπου η ισότιμη συμμε-τοχή των γυναικών θα είχε ως αποτέλεσμα ετήσιααύξηση του ΑΕΠ της Ε.Ε. κατά περίπου 9 δισεκα-τομμύρια ευρώ. Οι γυναίκες εξακολουθούν ναυποεκπροσωπούνται σε σημαντικό βαθμό σταπρογράμματα πτυχίων ΤΠΕ, όπου αποτελούν μό-νο περίπου το 20% των αποφοίτων στον τομέα,ενώ μόνο το 3% του συνόλου των γυναικών απο-φοίτων έχουν πτυχίο ΤΠΕ. Επίσης, οι γυναίκες

αντιμετωπίζουν πολλές δυσκολίες όσον αφοράτην είσοδο και την παραμονή τους στον τομέα τωνΤΠΕ. Το ανδροκρατούμενο εργασιακό περιβάλ-λον, στο οποίο μόνο το 30% του εργατικού δυνα-μικού είναι γυναίκες, συντελεί στην εγκατάλειψητου τομέα των ΤΠΕ από πολλές γυναίκες λίγαχρόνια μετά την ολοκλήρωση της πανεπιστημια-κής τους εκπαίδευσης·

Επίσης, το ψήφισμα παραδεχόταν ότι υπάρχεισημαντικό χάσμα μεταξύ των φύλων όσον αφοράτην πρόσβαση σε επαγγελματικές και εκπαιδευτι-κές ευκαιρίες που σχετίζονται με τις Τεχνολογίεςτης Πληροφορίας και των Επικοινωνιών και με τιςικανότητες Πληροφορικής. Η ψηφιοποίηση έχειισχυρό αντίκτυπο στην κατανάλωση και την κατα-νομή των μέσων ενημέρωσης, κυρίως για τουςνεότερους χρήστες, δεδομένου ότι ανοίγει νέουςδιαύλους και επιτρέπει την εδραίωση ενός λιγό-τερο ιεραρχικού τοπίου μέσων ενημέρωσης, ενώμπορεί να διευκολύνει την ενδυνάμωση των γυ-ναικών αλλά και να τη θέσει προ νέων προκλήσε-ων λόγω της αρνητικής, ταπεινωτικής και στερε-οτυπικής παρουσίασης των γυναικών.

Το ψήφισμα υπογράμμιζε ότι είναι σημαντικόνα διασφαλιστεί η ενσωμάτωση της διάστασηςτου φύλου στον εκπαιδευτικό τομέα μέσω τηςπροώθησης του ψηφιακού γραμματισμού και τηςσυμμετοχής των γυναικών και των κοριτσιώνστην εκπαίδευση και κατάρτιση στον τομέα τωνΤΠΕ. Ο τρόπος είναι η ενσωμάτωση του προ-γραμματισμού, των νέων μέσων και τεχνολογιώνστα προγράμματα σπουδών όλων των επιπέδωνκαθώς και στην εξωσχολική, άτυπη και μη τυπικήεκπαίδευση και σε όλους τους τύπους εκπαίδευ-σης και κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένης τηςεκπαίδευσης του διδακτικού προσωπικού. Ο δεστόχος είναι η μείωση και η εξάλειψη των ελλεί-ψεων στις ψηφιακές δεξιότητες και η ενθάρρυνσητων κοριτσιών και των νέων γυναικών να ακο-λουθήσουν σταδιοδρομία στους τομείς της επι-στήμης και των ΤΠΕ.

Από τότε και μέχρι σήμερα…Β.Κ.

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Οι γυναίκες στην ψηφι

ΣΑΒΒΑΤΟ 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 201821/

Κάνε την καινοτομία πράξηΠαρατείνεται έως την Παρασκευή 23 Μαρτίου 2018 η προθεσμία υποβολής προτάσεωνγια τον διαγωνισμό «Κάνε την καινοτομία πράξη - Make Innovation Work», που διοργα-νώνεται από το Ελληνοαμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο, τoν Όμιλο ΧρηματιστηρίουΑθηνών και την E.Y. Πρόκειται για έναν διαγωνισμό επιχειρηματικότητας για την ανάδει-ξη των καλύτερων, πρωτότυπων και καινοτόμων επιχειρήσεων, που έχουν τη δυναμικήνα ενισχύσουν την ελληνική οικονομία και να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας στηνΕλλάδα. Παρά το γεγονός ότι δεν υφίσταται περιορισμός ως προς τον κλάδο/τομέα δρα-στηριότητας τον οποίο θα αφορά η υποβαλλόμενη επιχειρηματική πρόταση, ενθαρρύνο-νται ιδιαίτερα προτάσεις επιχειρήσεων που εστιάζουν σε σύγχρονες τεχνολογίες και εναλ-λακτικές μορφές.Περισσότερες πληροφορίες και αναλυτικά οι όροι του διαγωνισμού, στην ιστοσελίδαmiw.amcham.gr

Προστασία για τη smart TVΣύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, μέχρι το 2020 αναμένεται να συνδεθούν στο Διαδίκτυοέως και 30 δισεκατομμύρια συσκευές. Οι συσκευές αυτές προσφέρουν πολλά οφέλη στανοικοκυριά, αποτελούν όμως παράλληλα μια απειλή για την καθημερινή ζωή των κατα-ναλωτών. Ειδικά οι smart TV -με τα μι-κρόφωνα, τις κάμερες και τις θύρεςUSB- μετατρέπονται όλο και περισσό-τερο σε βασικούς στόχους malwareεπιθέσεων. Αποκτώντας τον έλεγχομιας έξυπνης τηλεόρασης, οι εγκλημα-τίες του κυβερνοχώρου, εκτός από ότιμπορούν να επιτεθούν σε άλλες συ-σκευές στο οικιακό δίκτυο του χρήστη,μπορούν και να κατασκοπεύσουν ταάτομα για να συλλέξουν ευαίσθητα και προσωπικά δεδομένα. Το ESET Smart TV Securityείναι ένα από τα πρώτα προϊόντα που κυκλοφορούν για την προστασία της τηλεόρασης.

European Robotics Forum 2018Στο ERF2018 ερευνητές, επιχειρηματίες και επενδυτές θα συζητήσουν τις σημερινές καιμελλοντικές τεχνολογίες που θα επιτρέψουν στα ρομπότ να περπατούν δίπλα στους αν-θρώπους στον πραγματικό κόσμο. Θα συζητήσουν επίσης τους κινδύνους και τα αποτε-λέσματα στην κοινωνία από τη δημιουργία όλο και περισσότερο έξυπνων μηχανών. Στοφόρουμ θα παρουσιαστούν επίσης επτά από τα πιο επιτυχημένα σχέδια που υποστηρί-χθηκαν από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο. Το φόρουμ θα διεξαχθεί στο Τάμπερε της Φιν-λανδίας από τις 13 ώς τις 15 Μαρτίου.Περισσότερες πληροφορίες https://goo.gl/5oAmUu

Γυναίκες στην τεχνολογία

“The key to more women in technology” στη διεύθυνση:https://youtu.be/XebNxUE3ugA (με αγγλικούς υπότιτλους)

ιακή εποχή

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

«Διάστημα: το τελικό όριο. Αυτά είναι τα ταξίδια του διαστη-μόπλοιου Enterprise. Η πενταετής αποστολή του: να εξε-

ρευνήσει παράξενους νέους κόσμους. Να αναζητήσει νέαζωή και νέους πολιτισμούς. Να πάει με τόλμη όπου κανείς

άνθρωπος δεν έχει πάει ώς τώρα!»

«Star Trek», τίτλοι αρχής

Hπερίφημη φράση που εμφανιζόταν στους τίτλουςαρχής της σειράς «Star Trek» αποτελεί ωδή στηνπεριέργεια του ανθρώπου και στα ταξίδια σταοποία αυτή τον οδηγεί. Ταξίδια στα οποία ελπίζεινα ξεπεράσει τα όρια της γνώσης και να πάει «εκεί

που κανείς δεν έχει πάει ξανά». Η αναζήτηση αυτή δεν είναι μο-νοδιάστατη και μοιάζει να συνοδεύεται αναπόφευκτα από βαθιάφιλοσοφικά ερωτήματα για τη φύση του ανθρώπου, την ελεύ-θερη βούληση και τον κόσμο στον οποίο ζούμε. Ίσως αυτή ακρι-βώς είναι και η γοητεία της.

Στο είδος της επιστημονικής φαντασίας, όπως φανερώνει και τοόνομα, η επιστήμη και η τεχνολογία κατέχουν κεντρικό ρόλο, απο-τελώντας πηγή έμπνευσης. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις στιςοποίες η σχέση αυτή γίνεται αμφίδρομη. Μέσα από τη δημιουργι-κή προσέγγιση της επιστημονικής φαντασίας, παρουσιάζεται η ει-κόνα μιας πιθανής εκδοχής του αύριο. Λειτουργεί, δηλαδή, σαν έναείδος προσομοίωσης του πώς θα μπορούσε ο κόσμος να μοιάζειστο μέλλον, παρέχοντας ιδέες και έμπνευση σε επιστήμονες καισχεδιαστές. Τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρούμε ότι πολλές τε-χνολογίες που ανήκαν στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίαςέχουν αρχίσει να παίρνουν σάρκα και οστά.

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα τεχνολογίας πουφαίνεται να «ξεπήδησε» κατευθείαν από τα επεισόδια της σειράς«Star Trek: The Original Series» του 1966, είναι τα κινητά τηλέ-φωνα. Ο Μάρτιν Κούπερ, ο εφευρέτης του πρώτου κινητού τηλε-φώνου, εμπνεύστηκε από ένα επεισόδιο όπου ο καπετάνιος Κερκχρησιμοποίησε μια φορητή συσκευή επικοινωνίας προκειμένου ναεπικοινωνήσει με το πλήρωμά του στο διαστημόπλοιο. Λιγότεροαπό μια δεκαετία αργότερα, εργαζόμενος στην εταιρεία Motorola,δημιούργησε το πρώτο κινητό τηλέφωνο χειρός, το οποίο κυκλο-φόρησε στην αγορά το 1983.

Η σειρά φαίνεται να επηρέασε και τους επιστήμονες της NASA,οι οποίοι, θέλοντας να προσεγγίσουν την ιδέα ενός τρισδιάστατουεκτυπωτή τύπου Replicator, που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί στοδιάστημα, στοχεύουν στη δημιουργία του Refabricator μέσα στο2018. Μπορεί ο Refabricator να μη δημιουργεί αντικείμενα με τηναποϋλοποίηση της ύλης και την επαναϋλοποίηση της σε άλλη μορ-φή με την αναδιάταξη υποατομικών σωματιδίων, όπως ένας Repli-cator, αλλά θα ανακυκλώνει οποιοδήποτε πλαστικό υλικό σε πρώ-τη ύλη, θα το σχηματοποιεί σε μορφή νήματος και στη συνέχεια θατυπώνει ένα νέο τρισδιάστατο αντικείμενο.

Στην ταινία «Επαφές μιας ξεχωριστής πραγματικότητας» (1992)ο δρ Λόρενς Άντζελο, που εργάζεται στη εταιρεία Virtual SpaceIndustries, φορά το κράνος εικονικής πραγματικότητας στο πρώ-το ανθρώπινο πειραματόζωό του, τον Τζομπ. Λίγα χρόνια αργότε-ρα έγιναν οι πρώτες προσπάθειες δημιουργίας γυαλιών εικονικήςπραγματικότητας. Σήμερα, περισσότερες από 230 εταιρείες έχουναναπτύξει ή αναπτύσσουν το δικό τους κράνος VR, προσπαθώνταςδιαρκώς να βελτιώσουν τα χαρακτηριστικά τους για την πληρέ-στερη βιωματική εμπειρία του χρήστη.

Από ταινίες επιστημονικής φαντασίας και με κάποια δόση αστε-ϊσμού φαίνεται να αντλεί τις ονομασίες της και η ιαπωνική εταιρείαCyberdyne, η οποία το 2004 κατασκεύασε το πρώτο μοντέλο cy-borg-εξωσκελετού, το «HAL-3» (Hybrid Assisted Leg), το οποίο,

σύμφωνα με την εταιρεία, αποτελεί μια μείξη ανθρώπου, μηχανήςκαι πληροφορίας. Παρόλο που η εταιρεία Cyberdyne δεν είναι απότις πρώτες εταιρείες που κατασκεύασαν εξωσκελετούς, έχει κατα-φέρει να δημιουργήσει τον πρώτο cyborg-εξωσκελετό που βελ-τιώνει, υποστηρίζει και ενισχύει τις σωματικές λειτουργίες του χρή-στη. Η ειρωνεία είναι ότι στην ταινία «Terminator 2» η φανταστικήεταιρεία Cyberdyne δημιούργησε το Skynet, ένα δίκτυο υπερυπο-λογιστών που έλεγχαν τα στρατιωτικά συστήματα, οι οποίοι αυτο-νομήθηκαν στρεφόμενοι κατά της «εφευρετικής» ανθρωπότητας.

Η επιστημονική φαντασία εδώ και χρόνια έχει άρει, ή έστω επε-ρωτήσει, τη διάκριση ανθρώπου και μηχανής, συμπαρασύρονταςμια σειρά από αξίες, που θεωρούσαμε παραδοσιακά ότι αποτελούνπρονόμιο του ανθρώπου. Η ελευθερία, τα δικαιώματα, οι επιθυ-μίες αποκτούν ως έννοιες νέα σημασία και καλούμαστε να τις επα-ναξιολογήσουμε εντός του δυναμικού συμπλέγματος «άνθρωπος-μηχανή».

Κάτι που φάνταζε ακόμα πιο απίθανο όταν πρωτοπροβλήθηκεστον κινηματογράφο ήταν τα ανθρωπόμορφα ρομπότ που διέθετανΤεχνητή Νοημοσύνη. Στην ταινία «Blade Runner» (1982), ο πρω-ταγωνιστής Ρικ Ντέκαρντ έχει κλιθεί να θέσει εκτός λειτουργίαςτέσσερις «ρέπλικες». Αποτελεί μία από τις πρώτες ταινίες όπου ταανθρωποειδή ρομπότ παρουσιάζονται πανομοιότυπα με πραγματι-κούς ανθρώπους, τόσο εμφανισιακά και εκφραστικά, όσο και απόάποψη συμπεριφοράς και ευφυίας. Το τεχνολογικό «επίτευγμα» -ηομοιότητα τους με τον άνθρωπο- εγείρει ηθικά διλήμματα που σχε-τίζονται με τη φύση του ανθρώπου και την ελεύθερη βούληση.

Στις μέρες μας, επιστήμονες όπως ο Ιάπωνας Χιρόσι Ισιγκούροκαι εταιρείες όπως η Kokoro Company Ltd και η Hanson Roboticsέχουν διανύσει μεγάλη απόσταση προς την κατεύθυνση αυτή. Τοπιο πρόσφατο και εντυπωσιακό ανθρωποειδές μοντέλο, η «Σοφία»

(Hanson Robotics), πέρα από το να πραγματοποιεί διαλόγους καινα εκφράζει τις φιλοδοξίες της για το μέλλον, διαθέτει κάμερες γιαμάτια που της επιτρέπουν να αναγνωρίζει τους ανθρώπους, αλλάκαι δέρμα που της επιτρέπει να μιμείται 62 διαφορετικές εκφρά-σεις του προσώπου και του λαιμού. Το 2017, η Σαουδική Αραβία,θέλοντας να ισχυροποιήσει τη θέση της στη βιομηχανία της Τε-χνητής Νοημοσύνης, απέδωσε στην «Σοφία» υποκοότητα! Στην πε-ρίπτωση αυτή, σε αντίθεση με την ταινία, οι «ρέπλικες» φαίνεταινα απολαμβάνουν περισσότερα δικαιώματα από τους «ζώντες»συμπολίτες τους.

Πολλές τεχνολογίες, όπως οι βίντεο κλήσεις, τα ολογράμματα,τα iPad, το blue tooth, η φορέσιμη τεχνολογία, οι hands free κον-σόλες παιχνιδιών, οι ψηφιακές πινακίδες, τα αυτοκινούμενα καιιπτάμενα αμάξια, τα jet packs, οι διαστημικοί σταθμοί, το υποβρύ-χιο, τα ενεργειακά όπλα, υπήρχαν ως θεωρητικοί ερευνητικοί στό-χοι όταν απεικονίστηκαν σε βιβλία, σειρές ή ταινίες επιστημονικήςφαντασίας, αλλά απείχαν πολύ από την κατασκευή και την ευρύ-τερη κυκλοφορία τους.

Οι μεγάλοι παραγωγοί και σκηνοθέτες ταινιών επιστημονικήςφαντασίας επιλέγουν πλέον να συμβουλευτούν σχεδιαστές, επι-στήμονες, μηχανικούς και διαφημιστές προκειμένου οι ταινίες τουςνα «πείθουν» για την αληθοφάνειά τους αλλά και να εμπλέκουνενεργά τον θεατή. Ίσως σε αυτό τον παράγοντα να οφείλεται τογεγονός ότι το είδος της επιστημονικής φαντασίας βρίσκει όλο καιπερισσότερους «φανατικούς» θεατές. Ίσως πάλι να συνδυάζει τηνέμφυτη περιέργεια του ανθρώπου, το δέος αλλά και τον φόβο γιατο άγνωστο. Ίσως οι θεατές αναμένουν με ενθουσιασμό τα νέα τε-χνολογικά επιτεύγματα που θα μεταπηδήσουν από τα βιβλία καιτον κινηματογράφο στην πραγματική ζωή, με μια μικρή, παράλλη-λη, υπαρξιακή αγωνία για το μέλλον της ανθρωπότητας.

ΔΑΦΝΗ ΑΡΝΕΛΛΟΥ

Κινητά τηλέφωνα, cyborgs και «ρέπλικες»:Τα δυσδιάκριτα όρια επιστημονικής φαντασίας και επιστήμης

Αριστερά, το ανθρωπόμορφο ρομπότ Σοφία της εταιρείας Hanson Robotics. Δεξιά, η πρωταγωνίστρια Σιν Γιανγκ στονρόλο της ρέπλικας Ρέιτσελ στην ταινία «Blade Runner»

ΣΑΒΒΑΤΟ 10 ΜΑΡΤΙΟΥ 201823/

Tην Τρίτη 27 Φεβρουαρίου 2018 τοΕθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης (ΕΚΤ),Εθνικό Σημείο Επαφής για το Πρό-γραμμα Πλαίσιο «Ορίζοντας 2020»της Ε.Ε., διοργάνωσε, με την υπο-

στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Γε-νικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας,ημερίδα με θέμα «Τεχνολογίες Πληροφορίαςκαι Επικοινωνιών (ICT) στον Ορίζοντα 2020».Στην εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στοΕθνικό Ίδρυμα Ερευνών, παρουσιάστηκαν οιδυνατότητες χρηματοδότησης στον τομέα τηςΠληροφορικής και Επικοινωνιών μέσω τουΟρίζοντα 2020, οι νέες προκηρύξεις και οι νέ-ες πρωτοβουλίες της Ε.Ε., όπως η Ψηφιοποίη-ση της Ευρωπαϊκής Βιομηχανίας (DigitizingEuropean Industry) και οι Κόμβοι ΨηφιακήςΚαινοτομίας (Digital Innovation Hubs).

Όπως ανέφερε στην εισήγησή της η διευθύ-ντρια του ΕΚΤ δρ Έυη Σαχίνη, ο βασικός στόχοςτης Ψηφιακής Ατζέντας της Ευρωπαϊκής Επιτρο-πής είναι η ανάπτυξη της Ενιαίας ΕυρωπαϊκήςΨηφιακής Αγοράς (Digital Single Market), πουαναμένεται να δημιουργήσει μια έξυπνη, βιώσι-μη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη στην Ευ-ρώπη. Μια ενιαία ψηφιακή αγορά μπορεί να συ-νεισφέρει στην Ευρωπαϊκή Ένωση έως και 415δισ. ευρώ, ανά έτος και να δημιουργήσει εκατο-ντάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας στην Ε.Ε.και τη χώρα μας, σύμφωνα με αναφορές της Ευ-ρωπαϊκής Επιτροπής. «Το Ινστιτούτο Γκάρτνερπροβλέπει ότι μέχρι το 2020 θα υπάρχουν περί-που 20,4 εκατομμύρια συνδεδεμένες συσκευέςστο Διαδίκτυο των Πραγμάτων (ΙοΤ) και ο όγκοςτων διαθέσιμων δεδομένων θα ξεπερνά κάθεπροηγούμενο» σημείωσε η Ε. Σαχίνη, προσθέτο-ντας ότι «το ΕΚΤ παρέχει ανοιχτή πρόσβαση σεεπιστημονικό και πολιτιστικό περιεχόμενο και σεεξειδικευμένες ψηφιακές υπηρεσίες».

H E. Σαχίνη αναφέρθηκε και στα τελικά στοι-χεία που δημοσίευσε το ΕΚΤ και έχουν αποσταλείστη Eurostat με βάση τα οποία το ποσοστό τωνδαπανών Έρευνας και Ανάπτυξης επί του ΑΕΠδιαμορφώθηκε το 2016 στο 1,01%, υπερβαίνο-ντας για πρώτη φορά το κατώφλι του 1%. Ανα-φερόμενη στη μέχρι σήμερα ελληνική συμμετο-χή στο πρόγραμμα ICT του Ορίζοντα 2020, η Ε.Σαχίνη παρουσίασε στατιστικά στοιχεία με βάσητα οποία οι Έλληνες ερευνητές, αλλά και οι εται-ρείες με τα τμήματα Έρευνας και Ανάπτυξής, κά-νουν «άριστη δουλειά», καθώς υπάρχει συμμε-τοχή σε 254 έργα, λαμβάνοντας χρηματοδότη-ση περίπου 158 εκατομμύρια ευρώ, γεγονόςπου κατατάσσει την Ελλάδα 7η, πίσω από τηνΟλλανδία, την Ιταλία, τη Γαλλία και άλλες χώρεςπου παραδοσιακά πρωτοστατούν στον Ορίζοντα2020. Το ποσοστό επιτυχίας της Ελλάδας στο ICTείναι 12% όσον αφορά τη συμμετοχή, με τον μέ-σο όρο της Ε.Ε. των 28 να είναι 14%. Το ποσο-στό επιτυχίας όσον αφορά την απορρόφηση

χρημάτων είναι 12%, με τον μέσο όρο της Ε.Ε.των 28 να ανέρχεται στο 13%.

Στόχος της Ε.Ε. είναι η βελτίωση όλων τωνσταδίων της βιομηχανίας με τη χρήση νέων τε-χνολογιών. Έτσι, με την πρωτοβουλία για τηνΨηφιοποίηση της Ευρωπαϊκής Βιομηχανίας θαβοηθηθούν επιχειρήσεις, ερευνητές, δημόσιοιοργανισμοί, βελτιώνοντας τις διαδικασίες και ταπροϊόντα της, δημιουργώντας προσαρμόσιμεςγραμμές παραγωγής που θα αλλάζουν ανάλογαμε τη ζήτηση, πάντα με τη βοήθεια των νέων ψη-φιακών συστημάτων. Η ελληνική βιομηχανίαέχει να ωφεληθεί τα μέγιστα από μια τέτοια με-ταστροφή, στην πορεία προς την τέταρτη Βιομη-χανική Επανάσταση.

Μια νέα δομή που μπορεί να βοηθήσει και τιςελληνικές επιχειρήσεις προς αυτή την κατεύθυν-ση και υποστηρίζεται από τον Ορίζοντα 2020 εί-ναι οι Κόμβοι Ψηφιακής Καινοτομίας, στόχος τωνοποίων είναι όλες οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις,είτε είναι υψηλής τεχνολογίας είτε όχι, να απο-κτήσουν πρόσβαση σε Τεχνολογικές Δοκιμές, Οι-κονομοτεχνική Συμβουλευτική, Πληροφόρησηγια τις Αγορές, καθώς και Δικτύωση. Περισσότε-

ρα στοιχεία παρουσιάστηκαν από τους βασικούςομιλητές, από τη Γενική Διεύθυνση Επικοινωνια-κών Δικτύων (DG CONNECT), Περιεχομένων καιΤεχνολογιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δρ Α.Λυμπέρη, δρ Ο. Πυροβολάκη και Α. Τασιγιώργου.Αναλυτικά στοιχεία για την ελληνική συμμετοχήστο ICT παρουσίασε ο αναπληρωτής εθνικός εκ-πρόσωπος στο πρόγραμμα Β. Γογγολίδης, απότη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας,o οποίος επισήμανε τις διαχρονικά πολύ καλέςεπιδόσεις της ελληνικής ερευνητικής κοινότηταςστο ICT.

Ακολούθησαν χρήσιμες συμβουλές και καλέςπρακτικές από τους Έλληνες συντονιστές τωνέργων 5G-Essence και ACTiCLOUD που έλαβανάριστη βαθμολόγηση στις προηγούμενες προ-σκλήσεις. Ο δρ Ι. Χοχλιούρος (ΟΤΕ) και ο δρ Κ.Νίκας (ΕΠΙΣΕΥ – ΕΜΠ), φορέων που συντονίζουντα έργα 5G-Essence και ACTICLOUD αντίστοιχα,έδωσαν πολυάριθμες συμβουλές για τη συγ-γραφή άρτιων προτάσεων. Η χρήση των Τεχνι-κών της Διοίκησης Έργων κατά την προετοιμα-σία και υλοποίηση ενός έργου είναι ό,τι πιο ση-μαντικό πρέπει να κάνει μια κοινοπραξία. Επίσης,

σημαντική είναι η επακριβής ανταπόκριση στιςαπαιτήσεις της προκήρυξης, με λεπτομερή, απλήκαι ευκολονόητη επιχειρηματολογία, καθώς καιη υπόδειξη μιας αξιόπιστης μεθοδολογίας καιενός επακριβώς καθορισμένου πλαισίου, μεεστίαση στην προτεινόμενη χρήση της τεχνολο-γίας, στις ανάγκες της αγοράς, την επιχειρηματι-κότητα, στους κανονισμούς, στα κοινωνικά ζη-τήματα κ.ά. Οι προτάσεις δεν είναι απαραίτητο νακαλύπτουν όλο το πεδίο εφαρμογής μιας προκή-ρυξης, πρέπει όμως να είναι σαφώς προκαθορι-σμένες και καλά ορισμένες όσον αφορά τα πα-ραδοτέα. Επίσης, θα πρέπει να αφορούν καινο-τόμες ιδέες, να είναι ταυτόχρονα και ρεαλιστικές(time to market) και να δίνεται έμφαση στηστρατηγική της διαχείρισης των δικαιωμάτωνδιανοητικής ιδιοκτησίας.

Στο πλαίσιο της εκδήλωσης παρουσιάστηκαναπό στελέχη του ΕΚΤ μια σειρά από δράσεις καιυπηρεσίες προς την ελληνική ερευνητική και επι-χειρηματική κοινότητα. Συγκεκριμένα, το ΕΚΤ λει-τουργεί ως Εθνικό Σημείο Επαφής για τον Ορί-ζοντα 2020 (www.ekt.gr/horizon2020), υπο-στηρίζοντας την ελληνική ακαδημαϊκή, ερευνη-τική και επιχειρηματική κοινότητα για τη συμμε-τοχή της, καλύπτοντας όλα τα στάδια των ερευ-νητικών έργων, από την προετοιμασία της πρό-τασης έως την υλοποίηση και την αξιοποίησητων ερευνητικών αποτελεσμάτων.

Παράλληλα, το ΕΚΤ συμμετέχει στο έργοIdeal-ist (www.ideal-ist.eu), που στοχεύει στημείωση των εμποδίων που συναντούν οι οργα-νισμοί που επιθυμούν να συμμετάσχουν στοπρόγραμμα ICT. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω τηςυποστήριξης διακρατικών αναζητήσεων συνερ-γασιών και μεσολαβήσεων, βελτιώνοντας τηνεπικοινωνία μεταξύ Ευρωπαϊκής Επιτροπής καισυμμετεχόντων. Επιπλέον, το ΕΚΤ, συντονιστήςτου μεγαλύτερου δικτύου επιχειρηματικής υπο-στήριξης Enterprise Europe Network-Hellas(www.enterprise-hellas.gr), παρέχει ένα πλέγμαδυναμικών υπηρεσιών συστηματικής ενημέρω-σης και υποστήριξης των μικρομεσαίων επιχει-ρήσεων, οι οποίες εμφανίζουν κατάλληλη δυνα-μική και στοχεύουν σε διεθνείς αγορές μέσα απόκαινοτόμες τεχνολογίες.

Tέλος, παρουσιάστηκε η πρωτοβουλία «Γέφυ-ρες Γνώσης και Συνεργασίας» (www.knowledgebridges.gr), η οποία υλοποιείται από το EKT σεσυνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Στρατηγι-κών και Ιδιωτικών Επενδύσεων του υπουργείουΟικονομίας και Ανάπτυξης, και αποσκοπεί στηνκαλύτερη δυνατή αξιοποίηση των γνώσεων καιτων εμπειριών των Ελλήνων του εξωτερικού καιστη διασύνδεσή τους με τη χώρα.

Λ.Α.

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

«Τεχνολογίες Πληροφορίαςκαι Επικοινωνιών (ICT) στον Ορίζοντα 2020»

MΙΑ ΕΚΔΗΛΩΣΗΑΠΟ ΤΟ ΕΘΝΙΚΟ

ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ

Το βίντεο της εκδήλωσης και όλες οιπαρουσιάσεις των ομιλητών διατίθενταιστην ιστοσελίδα http://www.ekt.gr/el/events/program/21513.

Ο δρ Α. Λυμπέρης, Head of Sector -Wearables and Bioelectronics, DG

CONNECT, Ευρ. Επιτροπή

Σαχίνη, διευθύντρια ΕθνικούΚέντρου Τεκμηρίωσης

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

«Μπορούν οι άνθρωποι πραγματικά να βρουν έναν τρόπο ναδιατηρήσουν την αρμονία μεταξύ ανθρωπότητας και φύσης, επι-στήμης και κοινωνίας, βιομηχανικής ανάπτυξης και ενός υγιούςοικολογικά περιβάλλοντος, παγκόσμιας οικονομικής ολοκλήρω-σης και πολιτισμικής πολυμορφίας; Αυτό είναι ένα κρίσιμο ζήτη-μα για την ανθρωπότητα στον νέο αιώνα. Με αυτή την έννοια, το‘Ερώτημα του Νίνταμ’ θα συνεχίσει να προκαλεί αποκλίνουσεςαπαντήσεις από διαφορετικά μέρη του κόσμου. Και, φυσικά, ησημασία του ερωτήματος θα επεκταθεί πολύ πέρα από το συ-γκεκριμένο παράδειγμα της επιστήμης και της Κίνας». Αυτά ήταντα λόγια του Κινέζου ιστορικού των επιστημών Λιου Ντουν τηςΚινέζικης Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών στο Παγκόσμιο Συ-νέδριο Επιστήμης που πραγματοποιήθηκε στη Βουδαπέστη το1999.

Τι είναι το «Ερώτημα του Νίνταμ» και γιατί είναι τόσο σημαντι-κό; Ο Βρετανός Τζόζεφ Νίνταμ (1900-1995) ήταν διακεκριμένοςιστορικός των επιστημών και σινολόγος. Ένας φοιτητής του στηδεκαετία του 1930 του έθεσε ένα «απλό» ερώτημα: Γιατί οι επι-στήμες δεν αναπτύχθηκαν στην Κίνα όπως αναπτύχθηκαν στηνΕυρώπη; Με άλλα λόγια: Γιατί η σύγχρονη επιστήμη, η οποία βα-σίζεται στη μαθηματικοποίηση της φύσης και στις πειραματικέςπρακτικές, αναπτύχθηκε στην εποχή του Γαλιλαίου (17ος αιώ-νας) και δεν συνέβη κάτι αντίστοιχο στην Ανατολή; Ο Νίνταμέγραψε ένα από τα πιο εμβληματικά έργα όλων των εποχών, το«Επιστήμη και Πολιτισμός στην Κίνα», το οποίο αποτελείται απόεπτά τόμους. Το έργο αυτό πυροδότησε μια σειρά από ιστορικέςμελέτες που είχαν ως στόχο να δουν συγκριτικά την ιστορία τηςμελέτης της φύσης στους δύο απομακρυσμένους πολιτισμούς,τον δυτικό και τον ανατολικό. Ο διαχωρισμός και η σύγκριση δενείχαν ως στόχο να αποφανθούν υπέρ της ανωτερότητας του δυ-τικού πολιτισμού, αλλά να διερευνήσουν το μεθοδολογικό, κοι-νωνικοπολιτικό, θρησκευτικό και φιλοσοφικό πλαίσιο μέσα απότο οποίο αναδύθηκαν οι σύγχρονες επιστήμες. Σε αυτό το άρθρο,το πρώτο από τρία, θα δούμε τις απαντήσεις που προσπάθησενα δώσει ο ίδιος ο Νίνταμ. Οι απαντήσεις αυτές έχουν αναθεω-ρηθεί ή εμπλουτιστεί από ιστορικούς των επιστημών. Μέσα απόαυτή τη γοητευτική διαδρομή, ο Νίνταμ έκανε τους ανθρώπουςτης Δύσης να ξαναδούμε τους εαυτούς μας με νέους όρους, λαμ-βάνοντας υπόψη τους άλλους. Και αυτό είναι εξαιρετικά κρίσιμοκαι επίκαιρο.

Τι συνέβη στη Δύση και δεν συνέβη στην Κίνα; Η περίφημηΕπιστημονική Επανάσταση του 16ου και του 17ου αιώνα. Ποιαήταν τα βασικά χαρακτηριστικά της Επιστημονικής Επανάστασης;Η Γη μετατοπίζεται από το κέντρο του κόσμου και μεταμορφώ-νεται σε έναν πλανήτη που περιστρέφεται γύρω από τον εαυτότου και γύρω από τον Ήλιο. Η αριστοτελική Φιλοσοφία και οι πολ-λαπλές «μεταλλάξεις» της χάνουν την πρωτοκαθεδρία στην εξή-γηση των φυσικών φαινομένων και αντικαθίστανται από τη Φυ-σική του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα. Τα Μαθηματικά και το πεί-ραμα εισάγονται για πρώτη φορά ως μέθοδοι στην εξήγηση τωνφυσικών φαινομένων. Το Σύμπαν παρομοιάζεται ως μια μηχανήσε κίνηση. Το μόνο που χρειάζεται να μελετήσουν οι διανοητέςείναι ύλη σε κίνηση, γεγονός που τους απομακρύνει από «περιτ-τές» υποθέσεις. Νέα επιστημονικά όργανα κατασκευάζονται,όπως το τηλεσκόπιο, το μικροσκόπιο, το βαρόμετρο και η αντλίακενού, τα οποία αλλάζουν δραματικά τη μελέτη της φύσης. Τέ-λος, ιδρύονται νέοι θεσμοί, όπως ακαδημίες, επιστημονικές εται-ρείες, περιοδικά και εφημερίδες. Μέσα σε αυτό το θεσμικό πλαί-σιο, συγκροτούνται νέες κοινωνικοεπαγγελματικές κοινότητεςκαι νέα δίκτυα μεταφοράς και παραγωγής της νέας γνώσης. Αυ-τά, σε γενικές γραμμές, είναι τα χαρακτηριστικά που αποδίδονταιστον 16ο και τον 17ο αιώνα και σηματοδοτούν τις απαρχές συ-γκρότησης των σύγχρονων επιστημών. Αν, επομένως, συνέβη-σαν αυτά στη Δύση, γιατί δεν συνέβησαν πρώτα στην Κίνα, όπουυπήρχε μεγάλη παραγωγή γνώσης, θεσμοί και μια Ιστορία χιλιε-τιών;

Ο Νίνταμ δίνει έξι λόγους. Ο πρώτος έχει να κάνει με το πολι-τικό καθεστώς της Κίνας. Η φεουδαλική γραφειοκρατία, η οποίαεκπορευόταν από τον αυτοκράτορα, ήταν εξαιρετικά δύσκαμπτηκαι δεν ευνοούσε την πολλαπλότητα στις εξηγητικές προσεγγί-σεις των φυσικών φαινομένων. Αντίθετα, στη Δύση επινοήθηκεη δημοκρατία, η οποία δημιουργούσε τις συνθήκες για την ανά-πτυξη πολλών και διαφορετικών φιλοσοφικών ρευμάτων. Δεν

είναι τυχαίο ότι στην αρχαία Αθήνα συνυπήρχαν για ένα μεγάλοχρονικό διάστημα η Ακαδημία του Πλάτωνα, το Λύκειο του Αρι-στοτέλη, ο Κήπος του Επίκουρου και η Στοά του Ζήνωνα. Κάθεσχολή έχει το δικό της πρόγραμμα σπουδών και διαφορετική φι-λοσοφική προσέγγιση στη μελέτη της φύσης. Ο δεύτερος λόγοςπου παραθέτει ο Νίνταμ αφορά τη δυσαρμονική συνύπαρξη τουΚομφουκιανισμού και Ταοϊσμού. Ο Κομφουκιανισμός ήταν πιοσυντηρητικός και βασική του αρχή ήταν η επιβολή κοινωνικήςτάξης. Από την άλλη, ο Ταοϊσμός ήταν πιο προοδευτικός, κάτι πουδιαφαινόταν και στον τρόπο με τον οποίο προσέγγιζε τις σχέσειςμεταξύ ανδρών και γυναικών, και ενθάρρυνε τη μελέτη της φύ-σης. Μέρος των βασικών αρχών του ήταν η αναζήτηση της φυ-σικής τάξης και της αρμονίας μεταξύ όλων των μερών της φύ-σης. Αντιθέτως, στην Ευρώπη το θρησκευτικό πλαίσιο ήταν πά-ντα με σαφήνεια προσδιορισμένο και οι μέθοδοι μεταξύ Θεολο-γίας και Φιλοσοφίας σαφώς διακριτές. Ακόμη και ο διαχωρισμόςμεταξύ Θεολογίας και Φιλοσοφίας ήταν ένας διαχωρισμός που οιΚινέζοι δεν μπορούσαν να φανταστούν (περισσότερα σε επόμε-νο άρθρο). Ακόμη κι όταν η ευρωπαϊκή Φυσική Φιλοσοφία απο-τελούσε κατά βάση μια θρησκευτική αναζήτηση (ειδικά από τον

13ο αιώνα κι έπειτα), το πλαίσιο μεθοδολογικής και θεσμικής τηςσυγκρότησης ήταν εντελώς διαφορετικό από εκείνο της Θεολο-γίας. Ο τρίτος λόγος που επικαλείται ο Νίνταμ είναι ότι η τάξη τωνεμπόρων δεν απέκτησε ποτέ κοινωνική αυτονομία στην Κίνα.Ήταν εξαρτημένη από το καθεστώς και είχε περιορισμούς από τηδιοικούσα γραφειοκρατική τάξη. Αντίθετα, στην Ευρώπη η τάξητων εμπόρων αποτέλεσε τα θεμέλια της αστικής τάξης, η οποίαδιεκδίκησε για τον εαυτό της πρωτοφανείς κοινωνικές και πολι-τικές ελευθερίες, ενώ πρωτοστάτησε στην παραγωγή νέας γνώ-σης. Ο τέταρτος λόγος είχε να κάνει ξανά με τη γραφειοκρατικήδομή της Κίνας, η οποία καθοδηγούσε την έρευνα σε συγκεκρι-μένα μονοπάτια, τα οποία δεν διατάραζαν την παράδοση καιήταν πιστά στις εντολές της κεντρικής αρχής. Αντίθετα, στην Ευ-ρώπη καλλιεργείται μια παράδοση αμφισβήτησης της κεντρικήςεξουσίας και παρεμβατικότητας ακόμη και στην ίδια τη φύση. Ηκουλτούρα του πειραματισμού, για παράδειγμα, απαιτεί ένα φι-λοσοφικό και κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο εξοικειωμένο με τηνπαρέμβαση. Ο Άγγλος ή Ολλανδός πειραματιστής έβαζε τα χέ-ρια του στη φύση, την «πείραζε» και προσπαθούσε να εξάγει συ-μπεράσματα από τις πράξεις του. Ο άνθρωπος, δηλαδή, προ-σπαθούσε να κατανοήσει τον κόσμο μέσα από τις πράξεις τουκαι όχι μέσα από το πώς του παρουσιαζόταν ο κόσμος. Ο πέ-μπτος λόγος έχει να κάνει με την έννοια του φυσικού νόμου. Στοκοσμοείδωλο των Κινέζων ο φυσικός νόμος θα ήταν μια εξαι-ρετικά αφελής και απλοϊκή προσέγγιση στη μελέτη της φύσης. Οικινεζικές εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων βασίζονταν στηναλληλεξάρτηση μεταξύ όλων των πραγμάτων στον κόσμο. Αντι-μετώπιζαν τον κόσμο ως μια συνύπαρξη μερών, όπου όλα αλ-ληλεξαρτώνται. Τέλος, ο Νίνταμ μας λέει ότι η κινεζική «ομοιό-σταση» δεν επέτρεψε την αλλαγή. Δανείζεται μια έννοια από τιςβιολογικές επιστήμες για να κάνει μια πολιτισμική αναλογία. Υπο-στήριξε, δηλαδή, ότι η Κίνα δεν αλληλεπίδρασε ποτέ με έναν πο-λιτισμό ο οποίος μοιραζόταν διαφορετική θεάση του κόσμου. Αυ-τό το γεγονός δεν οδήγησε την Κίνα ποτέ στην αλλαγή, την αμ-φισβήτηση και την αναθεώρηση του δικού της πλαισίου, κάτι πουστην Ευρώπη το είδαμε να συμβαίνει πολλές φορές σε διαφο-ρετικούς τόπους και χρόνους.

Το «Ερώτημα του Νίνταμ» παραμένει επίκαιρο, ειδικά σε μιαεποχή που για αρκετούς ιστορικούς και φιλοσόφους βαδίζουμεστη μετανεωτερικότητα. Αυτό σημαίνει ότι οι διασταυρώσεις με-ταξύ διαφορετικών πολιτισμικών παραδειγμάτων είναι μια πραγ-ματικότητα που απλώς συμβαίνει και την ίδια στιγμή που τη με-λετάμε βυθιζόμαστε σε αυτή. Όπως με τη γάτα του Σρέντιγκερ,είμαστε αναγκασμένοι να αλληλεπιδράσουμε προκειμένου ναμάθουμε τι είδους πραγματικότητα θα προκύψει από αυτές τιςδιασταυρώσεις.

Δ.Π.

ΣΑΒΒΑΤΟ10 ΜΑΡΤΙΟΥ 2018ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΚΙΝΑ Μέρος πρώτο

Η επικαιρότητα του «Ερωτήματος του Νίνταμ»

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 300 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.00000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages true /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000