ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2017

ΠΡΙΣΜΑ# 26

Νευροεπιστήμες: Το ερευνητικό πεδίο που «βουτά» στα άδυτα του εγκεφάλου

Το πεδίο των Νευροεπιστημών,

το οποίο ασχολείται με τη

μελέτη του νευρικού συστήματος

και του εγκεφάλου, βρίσκεται στο

επίκεντρο του ερευνητικού ενδιαφέροντος τις

τελευταίες δεκαετίες. Πόσα όμως γνωρίζουμε πραγματικά

για τον εγκέφαλο, το πολυπλοκότερο και σημαντικότερο

όργανο του σώματός μας; Ο δρ Σπύρος Ευθυμιόπουλος,

καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου

Αθηνών, μιλά στο «Πρίσμα», εγκαινιάζοντας το αφιέρωμα του

ένθετου στις Νευροεπιστήμες.

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Προοπτικέςτης εργασίας

«σε έναν γαλαξία πολύ, πολύ μακριά»

,, 2-3

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Ελληνικό ΙνστιτούτοΠαστέρ: 100 χρόνιαπροσφοράς στηνβιοϊατρική έρευνα και στην ενημέρωσητων πολιτώνΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΑΣΤΕΡ είναι τοπαλιότερο κέντρο βιοϊατρικών ερευνών στηνΕλλάδα. Ιδρύθηκε το 1920 με αρχικό στόχοκυρίως την υποστήριξη της δημόσιας Υγείας.Απέκτησε τον σημερινό του χαρακτήρα, ως κέ-ντρο ερευνών, το 1975. Η πρόεδρος του Διοι-κητικού Συμβουλίου του Παστέρ, καθηγήτριαΦωτεινή Στυλιανοπούλου μιλά στο “Πρίσμα”για το έργο του Ινστιτούτου.

Ανάμεσα στα διαφορετικά σύμπαντα της λογοτε-χνικής και κινηματογραφικής επιστημονικής φα-ντασίας, ξεχωρίζει ο κόσμος των ταινιών «Πόλε-μος των Άστρων», δημιούργημα του Τζορτζ Λού-

κας. Ποιος θα το περίμενε πως σε αυτό το popculture σύμπαν υπονοείται μια τόσο «ενδιαφέ-

ρουσα» προοπτική των σχέσεων τεχνολογίας καιεργασίας: Είναι δυνατό να έχεις αυτόματα και

νοήμονα droids σε αφθονία και ταυτόχρονα μι-σθωτή εργασία, δούλους και εξαθλίωση.

ΤΟ ASTROLAB είναι ένα εργαστή-ριο (Fabrication Laboratory) εξο-πλισμένο με μηχανήματα ψηφια-κής παραγωγής (3d printing,laser cutting, cnc milling). Μέσααπό τις υπηρεσίες του φιλοδοξείνα αποτελέσει ένα μέσο εκπαί-δευσης για την ενδυνάμωση τωνευπαθών πληθυσμών, ώστε ναμπορούν να εντοπίσουν μόνοιτους λύσεις στις καθημερινέςπροκλήσεις.

,,6

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΗ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Astrolab: Ένα εργαστήριο τεχνολογίας με στόχο την εκπαίδευση για τηνενδυνάμωση των ευπαθών πληθυσμών

Τον Μάιο θα τεθεί σε ισχύ στις νο-μοθεσίες των χωρών της Ε.Ε. o Γε-νικός Κανονισμός για την Προστα-σία των Προσωπικών Δεδομένων.Το άρθρο 8 υποχρεώνει παιδιά καιέφηβους κάτω των 16 ετών να ζη-τούν γονική συγκατάθεση πριν απότην πρόσβαση στις υπηρεσίες τηςκοινωνίας των πληροφοριών, ενώσήμερα οι περισσότερες διαδικτυα-κές υπηρεσίες θέτουν ως ηλικιακόπεριορισμό τα 13 χρόνια.

,, 4-5

,,8

,,7

Αποτελείται από 85 δισεκατομμύρια κύτταρα και σε κα-θένα από αυτά αντιστοιχούν έως 10.000 συνδέσεις.Μας βοηθά να κατανοήσουμε τον κόσμο χρησιμοποι-ώντας όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες που προέρχο-νται από τις αισθήσεις, τα συναισθήματα, τα ένστικτα

και τις αποθηκευμένες στη μνήμη εμπειρίες. Μας βοηθά να σκε-φτόμαστε και να επικοινωνούμε με τον κόσμο. Μιλάμε, φυσικά, γιατον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Το πεδίο των Νευροεπιστημών, το οποίο ασχολείται με τη μελέτητου νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου, βρίσκεται στο επίκε-ντρο του ερευνητικού ενδιαφέροντος τις τελευταίες δεκαετίες. Πόσαόμως γνωρίζουμε πραγματικά για τον εγκέφαλο, το πολυπλοκότεροκαι σημαντικότερο όργανο του σώματός μας; Στα τεύχη που ακολου-θούν, το «Πρίσμα» θα κάνει αφιέρωμα στο πεδίο των Νευροεπιστη-μών, βουτώντας σε ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια στο σύμπαν,τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ο δρ Σπύρος Ευθυμιόπουλος, καθηγητήςτου Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, μιλά στο «Πρί-σμα» και τη Λήδα Αρνέλλου, εγκαινιάζοντας το αφιέρωμα αυτό.

Ποιο είναι το αντικείμενο μελέτης τωνΝευροεπιστημών;

Οι Νευροεπιστήμες μελετούν την ανάπτυξη και ωρίμανση του νευ-ρικού συστήματος και ιδιαίτερα του εγκεφάλου (θα εστιάσουμε στονεγκέφαλο), τις λειτουργίες του εγκεφάλου και τις αλλαγές στη δομήκαι τη λειτουργία του οι οποίες αποτελούν τη βάση των νευρολογικώνκαι ψυχιατρικών διαταραχών. Μερικές από τις πολλές ερωτήσεις σχε-τικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου στις οποίες προσπαθούν να δώ-σουν απαντήσεις οι νευροεπιστήμονες είναι:α) Πώς κωδικοποιείται η πληροφορία στη «γλώσσα» του νευρικούσυστήματος; Πώς συγκεκριμένα ηλεκτρικά σήματα δηλώνουν πείνα,δίψα, επιθυμία για εύρεση συντρόφου κ.λπ.;β) Πώς αποθηκεύονται οι μνήμες και πώς ανακαλούνται;γ) Τι είναι τα συναισθήματα;δ) Τι είναι η εξυπνάδα; Τι είναι το ταλέντο;ε) Πώς επιτυγχάνεται η αντίληψη του χρόνου;Στ) Πώς ο εγκέφαλος «φαντάζεται» το μέλλον;ζ) Γιατί κοιμόμαστε και γιατί ονειρευόμαστε;η) Πώς οι διάφορες ομάδες νευρώνων συνεργάζονται μεταξύ τους;θ) Τι είναι συνείδηση;

Γιατί οι επιστήμονες μελετούν τονευρικό σύστημα;

Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ένα υγιές νευρι-κό σύστημα για την παραγωγή σκέψης, συναισθημάτων και συμπε-ριφοράς και για τη ρύθμιση σημαντικών λειτουργιών του σώματοςθα συμβάλει στην πρόληψη και θεραπεία διαφόρων ασθενειών ήδιαταραχών του νευρικού συστήματος.

Τι μελετούν οι διαφορετικοί κλάδοι τωνΝευροεπιστημών;

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί κλάδοι των Νευροεπιστημών, πουο καθένας εστιάζει σε συγκεκριμένα θέματα: η Αναπτυξιακή Νευρο-επιστήμη περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσεται, ωριμάζεικαι αλλάζει ο εγκέφαλος, η Γνωστική/Γνωσιακή Νευροεπιστήμη πε-ριλαμβάνει τη μελέτη τού πώς δημιουργούνται η σκέψη, η γλώσσακαι η μνήμη, η Μοριακή και η Κυτταρική Νευροεπιστήμη διερευνούντα γονίδια, τις πρωτεΐνες και άλλα μόρια που εμπλέκονται στη λει-τουργία των νευρώνων και των άλλων κυττάρων του νευρικού συ-

στήματος, η Συμπεριφορική Νευροεπιστήμη εξετάζει τις περιοχές τουεγκεφάλου που επηρεάζουν τη συμπεριφορά αλλά και τον τρόπο μετον οποίο ο εγκέφαλος ελέγχει τη συμπεριφορά, η Κλινική Νευροε-πιστήμη μελετά τη μοριακή βάση των νευρολογικών και ψυχιατρικώνασθενειών και επιπλέον τον τρόπο αντιμετώπισης και πρόληψής τους.

Ποιες διαταραχές/ασθένειες τουνευρικού συστήματος μελετά ηΝευροεπιστήμη;

Εκτός από τις μελέτες των φυσιολογικών διαδικασιών του νευρι-κού συστήματος, η Νευροεπιστήμη περιλαμβάνει μελέτες ασθενειώνκαι διαταραχών του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος. Σε αυ-τές συμπεριλαμβάνονται:α) Διανοητικές και αναπτυξιακές διαταραχές, όπως το σύνδρομοDown και οι διαταραχές του φάσματος του αυτισμού.β) Διαταραχές της συμπεριφοράς, όπως διαταραχή ελλειμματικήςπροσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ).γ) Ψυχιατρικές ασθένειες, όπως η σχιζοφρένεια, η κατάθλιψη, η δι-πολική διαταραχή, οι διαταραχές άγχους κ.ά. δ) Νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως η νόσος του Alzheimer καιη νόσος του Parkinson.ε) Τραυματισμούς του εγκεφάλου και αποκατάσταση έπειτα απότραυματισμό.στ) Καρκίνους του εγκεφάλου.ζ) Σκλήρυνση κατά πλάκας.η) Εθισμός.θ) Επιληψία.

Η κατανόηση του τρόπου πρόληψης και αντιμετώπισης αυτών τωνδιαταραχών και ασθενειών είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρησητης συνολικής υγείας και ευημερίας όλων των ανθρώπων.

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

ΣΤΟ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ σημείωμα αναφέρθηκαστις θεωρίες συνωμοσίας. Σε μια ιστοριογραφι-κά παράλληλη διάσταση υπάρχουν και οι μύθοιτης επιστήμης. Ο Γαλιλαίος που βγαίνει από τοδικαστήριο της Ιεράς Εξέτασης και ψιθυρίζει τοπερίφημο «Κι όμως κινείται» είναι μυθικός χα-ρακτήρας. Εξίσου μυθικός με τον Νεύτωνα, πουξεκουράζεται κάτω από μια μηλιά (έχετε δει μη-λιά; Πώς είναι δυνατό να ξεκουράζεται κάποιοςκάτω από μηλιά;) και ανακαλύπτει τον Νόμο τηςΠαγκόσμιας Έλξης εξαιτίας ενός μήλου που πέ-φτει στο κεφάλι του. Κατά μία έννοια, όλοι οι μύ-θοι αφορούν την Ιστορία της Επιστήμης. Αρκε-τοί, ωστόσο, έχουν περάσει στη δημόσια σφαίραως επιστημονικές αλήθειες. Το σπανάκι που πε-ριέχει μεγάλη ποσότητα σιδήρου είναι ένας τέ-τοιος μύθος: περιέργως, ο μαϊντανός περιέχειπερισσότερο σίδηρο από το σπανάκι. Επίσης, τοότι ο άνθρωπος κατάγεται από τον πίθηκο: στηνπραγματικότητα, ο Δαρβίνος μίλησε για κοινόπρόγονο. Και για να μην ξεχνάμε τα καθ’ ημάς, οτεράστιος μύθος του Κρυφού Σχολειού, που γιαπερισσότερο από έναν αιώνα συσκοτίζει τηνιστορία της ελληνικής πνευματικής ζωής σταχρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας.

Αυτά και πολλά άλλα είναι μύθοι. Για τουςιστορικούς, τους επιστήμονες, τους πολίτες - καιεπειδή όλοι είμαστε πολίτες, όλοι είμαστε φο-ρείς τέτοιων αντιλήψεων. Τι διαφορά έχει έναςμύθος από το κοινό ψέμα; Το ψέμα είναι η άρ-νηση ενός γεγονότος που υποστηρίζεται απότεκμήρια. Τις περισσότερες φορές, ο ψευδόμε-νος γνωρίζει ότι αρνείται τη μαρτυρία αυτώντων τεκμηρίων. Ο μύθος, αντίθετα, είναι μια κα-τάφαση: η κατάφαση ενός γεγονότος, το οποίοόμως δεν αντιστοιχεί στην τρέχουσα πραγματι-κότητα. Η σύγχυση ανάμεσα στο ψεύδος καιτον μύθο τροφοδοτεί τις «ηρωικές» προσπάθει-ες των myth busters, των ανθρώπων που έβα-λαν σκοπό να αποκαταστήσουν την επιστημο-νική αλήθεια. Όμως, η αλήθεια δεν είναι το αντί-θετο του μύθου. Ο μύθος δεν έχει αντίθετο,όπως δεν έχει αντίθετο η πραγματικότητα. Κα-τά μία έννοια, ο μύθος είναι μια εναλλακτικήπραγματικότητα και το μόνο που μπορούν νακάνουν οι άνθρωποι είναι να επιλέξουν σε ποιαπραγματικότητα επιθυμούν να ζουν - το οποίοδεν είναι και λίγο εδώ που τα λέμε.

Όπως έγραφα και για τις θεωρίες συνωμο-σίας, οι μύθοι δεν είναι για πέταμα. Αφενός επει-δή, είτε μας αρέσει είτε όχι, αποτελούν ισχυράερείσματα κοινωνικής πρακτικής, άρα δεν μπο-ρούμε να παραβλέψουμε τη σημασία τους στηδιαμόρφωση ατομικών και συλλογικών στάσε-ων. Αφετέρου επειδή για τους ιστορικούς τηςεπιστήμης αποτελούν πολύτιμο υλικό έρευνας.Μολονότι η δημιουργία μύθων συνδέεται μετην παράβλεψη ή την παραποίηση τεκμηρίωνπου αφορούν το παρελθόν της επιστήμης, η ίδιαη διαδικασία παραγωγής τους αποτελεί ανεκτί-μητο τεκμήριο για την εποχή και τις συνθήκεςστις οποίες παράχθηκε ο μύθος. Το γεγονός,ακριβώς, ότι οι μύθοι «ψεύδονται» για το πα-ρελθόν της επιστήμης μάς δίνει τη δυνατότητανα ανακαλύψουμε (συχνά ανομολόγητες) αλή-θειες για το δικό μας παρελθόν.

Μ.Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΒάλια Καϊμάκη, Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Αναπληρωτής Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών, Πανεπιστημίου ΑθηνώνΔημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.gr

ΠΡΙΣΜΑ

ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Μύθοι

Το ερευνητικό πεδίο που

ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΟΚTΩΒΡΙΟΥ 201731/

Ποιες λειτουργίες σχετικές με την υγεία ρυθμίζονται από το νευρικό σύστημα;

Το νευρικό σύστημα παίζει ρόλο σε όλες σχεδόν τις πτυχές τηςυγείας και της ευημερίας μας, από απλές λειτουργίες, όπως η ανα-πνοή, έως πολύπλοκες διαδικασίες, όπως η σκέψη, η ανάγνωση, ηανάμνηση και η αίσθηση συναισθημάτων.

Οι λειτουργίες που ρυθμίζονται από το νευρικό σύστημα περι-λαμβάνουν (αλλά δεν περιορίζονται σε αυτές): τις αισθήσεις (όπωςη αφή ή η ακοή) και την αντίληψη (η διανοητική διαδικασία της ερ-μηνείας των αισθητηριακών πληροφοριών), τη σκέψη και τα συ-ναισθήματα, τη μάθηση και τη μνήμη, την κίνηση, την ισορροπίακαι τον συντονισμό, τον ύπνο, τη θεραπεία και την αποκατάσταση,το στρες και τις αντιδράσεις του σώματος στο στρες, τη γήρανση,την αναπνοή και τον καρδιακό παλμό, τη θερμοκρασία του σώμα-τος, την πείνα, τη δίψα και την πέψη.

Υπάρχουν θέματα στα οποίαεπικεντρώνεται σε διεθνές επίπεδο η έρευνα για τις Νευροεπιστήμες;

Η έρευνα αφορά πολλά ζητήματα. Τους μηχανισμούς που διέ-πουν την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος και συγκεκριμέναστην έκφυση του άξονα, στην καθοδήγησή του στην περιοχή στό-χο, στη δημιουργία ειδικών συνάψεων στην περιοχή στόχο και τε-λικά στη δημιουργία των νευρωνικών κυκλωμάτων στα οποία στη-ρίζεται η εγκεφαλική λειτουργία. Την κατανόηση της φυσιολογίαςτων ενήλικων νευρικών βλαστικών κυττάρων. Την κατανόηση τηςνευρωνικής βάσης της συμπεριφοράς, της νόησης και της συνεί-δησης. Την κατανόηση του πώς η συμπεριφορά και o τρόπος ζω-ής μας επηρεάζουν, θετικά ή αρνητικά, την υγεία του εγκεφάλου(για παράδειγμα, τη μεγάλη σημασία του ύπνου για την υγεία τουεγκεφάλου, τη μνήμη και την μάθηση). Τους μηχανισμούς της μνή-μης και της μάθησης. Τη γενετική, μοριακή και κυτταρική βάση τωνδιαφόρων νευρολογικών αλλά και ψυχιατρικών ασθενειών. Τηνεπιδιόρθωση ή και αντικατάσταση νευρώνων που έχουν υποστείβλάβη ή έχουν πεθάνει. Την κατανόηση της συμπεριφοράς και τηνεπίδραση γενετικών/επιγενετικών, ορμονικών και περιβαλλοντι-κών παραγόντων στη διαμόρφωσή της. Την ανάπτυξη φαρμάκων

για αυτές τις νευρολογικές και ψυχιατρικές ασθένειες.

Πόσα γνωρίζουμε τελικά για τον εγκέφαλο και τη λειτουργία του;

Γνωρίζουμε πολλά για τον εγκέφαλο. Όπως τα κύτταρα από ταοποία αποτελείται, τις βασικές τους λειτουργίες και τον βασικό τρό-πο με τον οποίο αλληλεπιδρούν και δημιουργούν τον εγκέφαλο.Γνωρίζουμε σε ποιες ομάδες κυττάρων εδράζονται πολλές από τιςλειτουργίες του, ιδιαίτερα αυτές που σχετίζονται με το αισθητηρια-κό και το κινητικό σύστημα. Γνωρίζουμε ορισμένες από τις βλάβεςπου υφίσταται ο εγκέφαλος σε κάποιες νευρολογικές ασθένειεςόπως η νόσος Parkinson και η νόσος Alzheimer. Γνωρίζουμε ση-μαντικά γονίδια που εμπλέκονται στην ανάπτυξη του εγκεφάλουαλλά και σημαντικές του λειτουργίες όπως, π.χ., στον λόγο. Γνωρί-ζουμε πολλές από τις πρωτεΐνες που αποτελούν το πρωτέωμα τωνσυνάψεων (των λειτουργικών συνδέσεων μεταξύ των νευρώνων)και μπορούμε να αντιληφθούμε καλύτερα τη συναπτική λειτουρ-γία (την επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων). Γνωρίζουμε ότι οεγκέφαλος έχει νησίδες με ενήλικα νευρικά βλαστικά κύτταρα, ταοποία μπορούν να ενεργοποιούνται από διάφορους παράγοντεςκαι να διαιρούνται. Γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος είναι πλαστικόςκαι μπορεί να αλλάζει σε όλες τις ηλικίες ως αποτέλεσμα των δρα-στηριοτήτων και των εμπειριών μας.

Συνεχώς έρχονται στο φως πολλά νέα και εντυπωσιακά ευρή-ματα για τη λειτουργία του εγκεφάλου, όπως για παράδειγμα ηύπαρξη κατοπτρικών νευρώνων αλλά και νευρώνων που μας επι-τρέπουν να προσανατολιστούμε στον χώρο.

Η γνώση που έχει συγκεντρωθεί και η τεχνολογία που έχει ανα-πτυχθεί μας επιτρέπουν να σχεδιάσουμε νέες έρευνες, που θα μαςαποκαλύπτουν κάθε μέρα και περισσότερα για τον εγκέφαλο, τηδομή και τη λειτουργία του.

Επιπλέον αυτών των θεμάτων, σήμερα δεν έχουμε την τεχνο-λογία που θα επέτρεπε να δούμε έναν ολόκληρο νευρώνα με όλεςτις αποφυάδες του, δεν μπορούμε να δούμε όλες τις συνάψεις πουαναπτύσσει με άλλους νευρώνες και δεν μπορούμε να χαρτογρα-φήσουμε όλες τις συνάψεις που δέχεται ένας νευρώνας ούτε ποι-οι νευρώνες στέλνουν συνάψεις σε αυτόν. Έχουμε εντοπίσει πε-ριοχές του εγκεφάλου που διαχειρίζονται μια λειτουργία, αλλά δενγνωρίζουμε το σύνολο των νευρώνων που εμπλέκονται, ούτεέχουμε ξεκάθαρη άποψη για το πώς μια περιοχή συνεργάζεται μεάλλες περιοχές και άλλους νευρώνες. Δεν γνωρίζουμε πώς οεγκέφαλος συντονίζει όλα τα συστήματα ώστε να έχουμε μια γρή-γορη απόκριση.

Γνωρίζουμε πολλά, αλλά είμαστε συγχρόνως μακριά από το νακατανοήσουμε τα θέματα που απαριθμήθηκαν στην πρώτη ερώ-τηση. Θα ήταν σπουδαίο αν προς τα τέλη αυτού του αιώνα δώ-σουμε απάντηση στα θέματα αυτά!

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

«βουτά» στα άδυτα του εγκεφάλου

Υπάρχουν κάποια πολύ απλά πράγματα που μπο-ρούμε να κάνουμε για τον εγκέφαλό μας.Το ΠΡΩΤΟ και το σημαντικότερο φαίνεται να είναιη άσκηση. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονόςότι η άσκηση επεκτείνει το δίκτυο των αγγείωνμας (προκαλλεί αγγειογένεση), ακόμα και σε πολύμεγάλες ηλικίες, και με αυτό τον τρόπο επιτρέπειτην τροφοδοσία του εγκεφάλου με τα θρεπιτκάσυστατικά που υπάρχουν στο αίμα και για τα οποίαο εγκέφαλος έχει ειδικά συστήματα πρόσληψης.Παράλληλα, το πλούσιο σύστημα αγγείων επιτρέ-πει τη γρήγορη απομάκρυνση των παραπροϊό-ντων του μεταβολισμού του εγκεφάλου, τα οποίαμπορεί να είναι νευροτοξικά. Επιπλέον, η άσκησηέχει την ικανότητα να αντιστρέφει τις αρνητικές

επιδράσεις του στρες.

Το ΔΕΥΤΕΡΟ στη σειρά είναι η μεσογειακή δια-τροφή, την οποία έχουν εγκαταλείψει οι Έλληνες.Η διατροφή πρέπει να παρέχει πολλά αντιοξειδω-τικά και βιταμίνες (φρούτα και λαχανικά), τα οποίαεξουδετερώνουν τις οξειδωτικές ουσίες (ελεύθε-ρες ρίζες) που μπορούν να προβάλλουν τις πρω-τεΐνες, το DNA και τα λίπη και να προκαλέσουνβλάβες.

ΤΡΙΤΟ είναι η διανοητική άσκηση, η μάθηση και ηκοινωνική ζωή.

ΤΕΤΑΡΤΟΝ, η αποφυγή του έντονου ή συνε-χούς/μη ελεγχόμενου στρες, που είναι γνωστό ότιείναι επιβλαβές για τον εγκέφαλο.

Tον Μάιο του 2018 θα τεθεί σε ισχύστις νομοθεσίες όλων των χωρώντης Ευρωπαϊκής Ένωσης o ΓενικόςΚανονισμός για την Προστασία τωνΠροσωπικών Δεδομένων. Το άρθρο

8 του συγκεκριμένου Κανονισμού θα απαιτήσειαπό τα παιδιά και τους έφηβους κάτω των 16ετών να ζητούν γονική συγκατάθεση πριν απότην πρόσβαση στις υπηρεσίες της κοινωνίας τωνπληροφοριών (βλ. πλαίσιο), ενώ σήμερα οι πε-ρισσότερες διαδικτυακές υπηρεσίες θέτουν ωςηλικιακό περιορισμό τα 13 χρόνια.

Σύμφωνα με την οργάνωση Saferinternet.gr, ηαλλαγή του κατώτερου ορίου ηλικίας θα δημι-ουργήσει προβλήματα. Δεν γνωρίζουμε, για πα-ράδειγμα, τι θα γίνει με τους έφηβους που έχουνμέχρι σήμερα νομίμως δημιουργήσει τα προφίλτους, τα κανάλια τους, τα «vlogs» τους από τηνηλικία των 13 ετών. Θα πρέπει να διαγράψουν τοέργο τους;

Τι αντίκτυπο θα έχει το άρθρο 8 του Κανονι-σμού στους έφηβους των οποίων οι γονείς αρνη-θούν να δώσουν τη συγκατάθεσή τους ακόμα καιμετά τα 13 έτη, περιθωριοποιώντας τους απότους συμμαθητές τους και θέτοντάς τους σε με-γαλύτερο κίνδυνο αν επιλέξουν οι έφηβοι, αντ’αυτού, να πουν ψέματα για την ηλικία τους;

Και τι γίνεται εάν μια χώρα εφαρμόσει διαφο-ρετική ηλικία συγκατάθεσης από μια άλλη; Οιέφηβοι που θα υπόκεινται στην υψηλότερη ηλικίασυγκατάθεσης θα μείνουν πίσω απλώς και μόνολόγω του τόπου στον οποίο ζουν. Κάτι τέτοιο θαδιαιωνίσει την άνιση ευκαιρία και θα διευρύνει τιςψηφιακές ανισότητες πέρα από τα εθνικά σύνο-ρα.

Επίσης, τα σχολεία διαδραματίζουν σημαντικόρόλο στην καθοδήγηση των παιδιών και τωνέφηβων για την ασφαλή και υπεύθυνη χρήση ερ-γαλείων και πλατφορμών της κοινωνίας της πλη-ροφορίας, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.Εάν όλοι οι γονείς σε μια σχολική τάξη δεν παρά-σχουν τη συγκατάθεσή τους, οι εκπαιδευτικοί θαβρεθούν σε πολύ εύθραυστη θέση, ισορροπώ-ντας μεταξύ της στέρησης μιας μειοψηφίας απόσημαντικές ευκαιρίες και της στέρησης της πλειο-νότητας, ώστε να μη γίνονται διακρίσεις εις βά-ρος των λίγων.

Και ποια είναι τα δικαιώματα των γονέων, πουθα πρέπει να είναι ελεύθεροι να προστατεύουνκαι να καθοδηγούν τα παιδιά τους με τον τρόποπου θεωρούν εκείνοι πως είναι ο πιο σωστός (άρ-θρα 3, 4, 5 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα τουΠαιδιού);

Ο κανονισμός θα έχει εκτεταμένο αντίκτυποστους έφηβους σε όλη την Ευρώπη και κινδυνεύ-ει από τη μία να τους στερήσει το δικαίωμα να εν-σωματωθούν στη σημερινή κοινωνία των πληρο-φοριών και ταυτόχρονα να τους αφήσει να εισέλ-θουν σε αυτή χωρίς τις απαραίτητες ψηφιακές δε-ξιότητες και την απαραίτητη παιδεία στα μέσα, ικα-νότητες που είναι ζωτικής σημασίας για να γίνουνοι έφηβοι ενεργοί πολίτες στον κόσμο τού αύριο.

Το Saferinternet.gr καταλήγει στο συμπέρασμαότι υπάρχουν πιο αποτελεσματικά και πιο φιλικάπρος τους έφηβους μέσα για την προστασία αυ-τών των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων,

αντί της πρόσβασης στο Διαδίκτυο μέσω της γο-νικής συγκατάθεσης έως τα 16 τους χρόνια - κυ-ρίως επειδή οι νέοι έχουν συνήθως καλύτερη τε-χνική γνώση των υπηρεσιών πληροφόρησης απότους γονείς τους. Και για τον λόγο αυτό υλοποιείστην Ελλάδα μια εκστρατεία που «τρέχει» σε 13χώρες της Ε.Ε.: Βουλγαρία, Δανία, Ελλάδα, Ηνω-μένο Βασίλειο, Ισπανία, Κροατία, Κύπρο, Ολλαν-δία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβακία,Τσεχία.

Η εκστρατεία περιλαμβάνει μία πρόσκλησηπρος όλους τους νέους Γυμνασίου και Λυκείου ναπουν την άποψή τους για το παραπάνω ζήτημακαι να συνεργαστούν με άλλους νέους στην Ευ-ρώπη για να δημιουργήσουν μαζί ένα διαδικτυα-κό λεύκωμα για τα δικαιώματα των νέων στο Δια-δίκτυο:

Τα θέματα προς συζήτηση είναι:u Ποια θεωρούν πως είναι τα ψηφιακά δικαιώ-ματα που πρέπει να απολαμβάνουν.u Ποιες υποχρεώσεις συνδέονται με αυτά τα δι-καιώματα. u Ποια πέντε δικαιώματα από τη Σύμβαση για ταΔικαιώματα του Παιδιού είναι ιδιαίτερα σημαντικάγια αυτούς και θα πρέπει να είναι τα περισσότεροπροστατευμένα στη σημερινή εποχή.u Με ποιους τρόπους πιστεύουν ότι μπορεί ναδιασφαλιστεί το δικαίωμα προστασίας τους, δια-σφαλίζοντας ταυτόχρονα το δικαίωμά τους στησυμμετοχή.u Ποιες λύσεις ασφάλειας και ποια εναλλακτικάμέτρα για την προστασία της ιδιωτικής ζωής καιτων προσωπικών δεδομένων των νέων προτεί-

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Εκστρατεία: Πάρε θέση για τα ψηφιακά

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ EΠΙΤΡΟΠΗ:

1. Όταν εφαρμόζεται το άρθρο 6, παράγραφρεσιών της κοινωνίας των πληροφοριών απεσωπικού χαρακτήρα παιδιού είναι σύννομη εάπαιδί είναι ηλικίας κάτω των16 ετών, η επεξεργασία αυτήείναι σύννομη μόνο εάν καιστον βαθμό που η εν λόγωσυγκατάθεση παρέχεται ήεγκρίνεται από το πρόσωποπου έχει τη γονική μέριμνατου παιδιού. Τα κράτη - μέληδύνανται να προβλέπουν διάνόμου μικρότερη ηλικία γιατους εν λόγω σκοπούς, υπότην προϋπόθεση ότι η εν λό-γω μικρότερη ηλικία δεν εί-ναι κάτω από τα 13 έτη.

2. Ο υπεύθυνος επεξεργα-σίας καταβάλλει εύλογεςπροσπάθειες για να επαλη-θεύσει στις περιπτώσεις αυ-τές ότι η συγκατάθεση παρέ-χεται ή εγκρίνεται από τοπρόσωπο που έχει τη γονικήμέριμνα του παιδιού, λαμβά-νοντας υπόψη τη διαθέσιμητεχνολογία.

3. Η παράγραφος 1 δενεπηρεάζει το γενικό ενοχικόδίκαιο των κρατών - μελών,όπως τους κανόνες περίισχύος, κατάρτισης ή συνε-πειών μιας σύμβασης σε σχέ-ση με παιδί.

ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΟΚTΩΒΡΙΟΥ 2017

νουν να υλοποιηθούν αντί να αυξηθεί η ηλικίαελεύθερης πρόσβασης στις υπηρεσίες της κοινω-νίας των πληροφοριών στα 16 έτη.

Η ευρωπαϊκή ομάδα δημιούργησε μάλιστα έναειδικό εγχειρίδιο με δραστηριότητες που εμβαθύ-νουν στα ψηφιακά δικαιώματα και στις υποχρεώ-σεις, τις προκλήσεις που φέρνουν οι νέες τεχνο-λογίες, καθώς και στα ζητήματα ιδιωτικότητας καιασφάλειας που τίθενται δίπλα στις τεράστιες ευ-καιρίες που προσφέρει η κοινωνία των πληροφο-ριών. Οι περισσότερες από τις προτεινόμενεςδραστηριότητες απαιτούν περίπου 30-40 λεπτάγια να ολοκληρωθούν, προτρέποντας στην πα-ρουσίαση των απόψεων των έφηβων μέσω τηςδημιουργίας αφισών, βίντεο, κόμικς, μιμιδίων,νοητικών χαρτών κ.λπ. Όποιος επιθυμεί να χρη-σιμοποιήσει το εγχειρίδιο (https://goo.gl/4w6MDJ) μπορεί να επιλέξει τις δραστηριότητεςπου θεωρεί πως είναι οι πλέον κατάλληλες γιατους νέους ανθρώπους με τους οποίους εργάζε-ται ή να τους αφήσει να επιλέξουν οι ίδιοι τις δρα-στηριότητες που τους ενδιαφέρουν περισσότερο.

Σε κάθε περίπτωση, οι νέοι καλούνται να δημο-σιεύσουν τις απόψεις και τις δημιουργίες τουςχρησιμοποιώντας το hashtag #GDPRHaveYourSayGR στο Facebook ή το Instagram έως τις15 Δεκεμβρίου 2017. Οι πιο δραστήριοι συνει-σφέροντες θα κληθούν να βοηθήσουν στη δημι-ουργία ενός χάρτη διαδικτυακών δικαιωμάτωναπό τα περιεχόμενα των δημοσιεύσεων. Εκπρό-σωποι των έφηβων από κάθε χώρα θα κληθούννα παρουσιάσουν το έργο τους σε ειδική κεντρικήεκδήλωση που θα υλοποιηθεί σε ευρωπαϊκή πό-λη στο πλαίσιο του εορτασμού της Ημέρας Ασφα-λούς Διαδικτύου τον Φεβρουάριο του 2018, μεστόχο να αναδείξουν προς τα κέντρα αποφάσεωντα κορυφαία ψηφιακά δικαιώματα που έχουν επι-σημάνει οι νεαροί Ευρωπαίοι, καθώς ο Κανονι-σμός θα αρχίζει να ισχύει στη ζωή τους.

Β.Κ.

33/

Ευρωπαϊκός Κώδικας Ηλεκτρονικών ΕπικοινωνιώνΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ έδωσε στην εσθονική προεδρία την εντολή να ξεκινή-σει διαπραγματεύσεις με το κοινοβούλιο σχετικά με νέους κανόνες για τον τομέατων ηλεκτρονικών επικοινωνιών. Τους κανόνες που θα προετοιμάσουν την Ευρώ-πη για την εποχή του 5G, προωθώντας τις επενδύσεις, τον ανταγωνισμό, την προ-στασία των καταναλωτών και την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών. Μια πρώτη διερευ-νητική τριμερής συνάντηση δεν αποκλείεται να πραγματοποιηθεί έως τα τέληΟκτωβρίου.

Οι προτεινόμενοι κανόνες, και ειδικότερα ο λεγόμενος Ευρωπαϊκός ΚώδικαςΗλεκτρονικών Επικοινωνιών, καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα τομέων, από τα δικαιώ-ματα των καταναλωτών και την πρόσβαση των φορέων εκμετάλλευσης στα δίκτυαμέχρι τη συνεργασία των κρατών - μελών στη διαχείριση του ραδιοφάσματος. Οιαλλαγές που προωθούνται αφενός εκσυγχρονίζουν το υφιστάμενο θεσμικό πλαί-σιο που βρίσκεται σε ισχύ από το 2009 και αφετέρου παρέχουν ένα μελλοντικόπλαίσιο για την ταχεία και εκτεταμένη ανάπτυξη του 5G και άλλων τεχνολογιών νέ-ας γενιάς. Αυτές οι νέες τεχνολογίες θα διευκολύνουν τηνεισαγωγή και επέκταση καινοτόμων ψηφια-κών υπηρεσιών, όπως τα συνδεδε-μένα και αυτόνομα αυτοκίνητα,οι «έξυπνες» πόλεις και τα«έξυπνα» ενεργειακά δίκτυα.

Μάλιστα, η πρόταση τουΣυμβουλίου διευρύνει τοπεδίο εφαρμογής των υπη-ρεσιών ηλεκτρονικών επι-κοινωνιών, ώστε να ληφθείυπόψη η αυξανόμενη σημασίατων υπηρεσιών που παρέχονταιμέσω του Διαδικτύου (γνωστές και ωςυπηρεσίες Over The Top - OTT), η οποία περι-λαμβάνει υπηρεσίες VoIP, εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων και ηλεκτρονικό τα-χυδρομείο. Πρόκειται για μια σημαντική αλλαγή σε σύγκριση με τους ισχύοντες κα-νόνες, οι οποίοι καλύπτουν μόνο παραδοσιακές υπηρεσίες που συνδέονται με συ-γκεκριμένο αριθμό, όπως μηνύματα κειμένου και κλήσεις σταθερής και κινητής τη-λεφωνίας.

Επιπλέον, η πρόταση περιλαμβάνει και έναν μηχανισμό επανεξέτασης για να δια-σφαλίσει ότι τα δικαιώματα των τελικών χρηστών παραμένουν ενημερωμένα, δε-δομένου του γρήγορου ρυθμού αλλαγής των επιχειρηματικών μοντέλων και τηςσυμπεριφοράς των καταναλωτών.

Η θέση του Συμβουλίου προβλέπει, επίσης, αυξημένη συνεργασία μεταξύ τωνκρατών - μελών για την έγκαιρη και προβλέψιμη διάθεση του ραδιοφάσματοςστους φορείς εκμετάλλευσης.

European Cyber Security Month

σου δικαιώματα

European Cyber Security Month: στο https://goo.gl/JVgU1B

φος 1, στοιχείο α) σε σχέση με την προσφορά υπη-υθείας σε παιδί, η επεξεργασία δεδομένων προ-άν το παιδί είναι τουλάχιστον 16 χρόνων. Εάν το

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Tο Astrolab είναι ένα πρόγραμμα της Οδύσσειας(Odyssea, www.odyssea.org.gr/). Πρόκειται για έναεργαστήριο (Fabrication Laboratory) εξοπλισμένο μεμηχανήματα ψηφιακής παραγωγής (3d printing,laser cutting, cnc milling) που απαρτίζεται από μια

κεντρική ομάδα επτά ατόμων, εξειδικευμένου προσωπικού, μεεμπειρία εργασίας στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Μέσα απότις υπηρεσίες του χαράσσει τις κατευθυντήριες προς τηνεξερεύνηση ταλέντων και δυνατοτήτων. Μέσω της εκπαί-δευσης και της κατάρτισης σε νέες μεθόδους εργασίας και πα-ραγωγής έχει απώτερο σκοπό να οδηγήσει στην εύρεση εργα-σίας. Η ιστορία του Astrolab παραλληλίζεται με τον αστρολάβο,από όπου εμπνεύστηκε και το όνομά του. Όπως ο αστρολάβος,ως μεγάλο τεχνολογικό επίτευγμα της εποχής του, άλλαξε γιαπάντα τη ζωή των ναυτιλλομένων, έτσι και τα τεχνολογικά επι-τεύγματα της εποχής δίνουν νέες δυνατότητες και οδηγούν προςτη μετακίνηση από τη μαζική παραγωγή (mass production) στημαζική εξατομίκευση (mass customization), καθιστώντας τονάνθρωπο πλέον ικανό να παράγει τα δικά του αγαθά χωρίς ναεξαρτάται απόλυτα από τη βιομηχανία.

Το Astrolab γεννήθηκε σε συνεργασία με το Next FabFoundation, επιθυμώντας να αποτελέσει ένα μέσο εκπαί-δευσης για την ενδυνάμωση των ευπαθών πληθυσμών,ώστε να μπορούν να εντοπίσουν μόνοι τους λύσεις στις κα-θημερινές προκλήσεις. Στοχεύει στην ενεργοποίηση του τοπι-κού ανθρώπινου δυναμικού και την ενίσχυσή του (δημιουργία αυ-τοδημιούργητων θέσεων εργασίας). Βασικό μέλημα του είναι ησυνεισφορά στη σταδιακή επιστροφή ταλαντούχου ελληνικού αν-θρώπινου δυναμικού στην Ελλάδα.

To Astrolab καλύπτει ένα κενό που παρουσιάζει η ελληνική αγο-ρά ως προς την παραγωγή πρωτοτύπων από νεοφυείς επιχειρή-σεις ή και επαγγελματίες των δημιουργικών τομέων (αρχιτέκτο-νες, σχεδιαστές κλπ), οι οποίοι για την ώρα αναγκάζονται να πλη-

ρώνουν, σε τιμές βιομηχανίας, τη χρήση μηχανημάτων ψηφιακήςπαραγωγής (3d printers, laser cutters, cnc milling κ.ο.κ.). Το As-trolab δίνει τη δυνατότητα οι ενδιαφερόμενοι να δοκιμάσουν τιςιδέες τους μεταφέροντάς τες από τον ψηφιακό στον υλικό κόσμοκαι να τις βελτιστοποιήσουν. Με τον τρόπο αυτό αλλάζει την ελλη-νική πραγματικότητα που οδηγεί σε ακαμψία στους δημιουργικούςτομείς και αδυναμία κίνησης τους προς νέες καινοτόμες σχεδια-στικές και παραγωγικές λύσεις. Το Astrolab προσφέρει υπη-ρεσίες που καλύπτουν τρεις βασικές ανάγκες επιχειρήσε-ων, επαγγελματιών και φοιτητών: συνδυαστικό χώρο ερ-γασίας, τεχνική κατάρτιση καθώς και χρήση μηχανημάτωνψηφιακής παραγωγής.

Το πρόγραμμα διεκδικεί να αποτελέσει συνδετικό κρίκομεταξύ κοινωνίας και βιώσιμης οικονομίας. Έχει σκοπό ναδημιουργήσει μια κοινότητα που διαρκώς αυξάνεται ποσο-τικά και ποιοτικά καθώς και να αποτελέσει φορέα διασύν-δεσης μεταξύ οργανισμών, εταιρειών και βιομηχανίας. Υπο-στηρίζει μέσω της εκπαίδευσης ομάδες ανθρώπων που συμμετέ-χουν σε grassroot οργανώσεις και από το δίκτυο συνεργατών τουAscend Initiative, ενώ ταυτόχρονα συνάπτει συνεργασίες με ιδιω-τικούς φορείς, όπως η Microsoft και το Airbnb, επιθυμώντας νασυμβάλει διεθνώς στο κομμάτι της καινοτομίας αλλά και να δημι-ουργήσει μια γέφυρα επαγγελματικής απορρόφησης για την κοι-νότητα του Astrolab.

Ημερίδα Διάχυσης τουΕυρωπαϊκού ΠρογράμματοςSciFUN: Making LearningScience FunΤΗΝ ΤΕΤΑΡΤΗ 25 Οκτωβρίου, στις 6 μ.μ., το Πανεπιστήμιο Πελο-ποννήσου διοργανώνει εκδήλωση για τη Διάχυση του Ευρωπαϊ-κού Ερευνητικού Προγράμματος SciFUN: Making Learning ScienceFun. Το έργο SciFUN (www.scifun.eu) είναι ένα διετές πρόγραμμαErasmus+, το οποίο έχει ως στόχο να αντιμετωπίσει την πρόκλη-ση της εμπλοκής των μαθητών στις Φυσικές Επιστήμες, μέσω μιαςκαινοτόμου προσέγγισης στη διδασκαλία και τη μάθηση και, επι-πλέον, να κάνει την εκμάθηση των Φυσικών Επιστήμων πιο δια-σκεδαστική και ενδιαφέρουσα. Επίσης, στοχεύει να αυξήσει τα κί-νητρα και την επίδοση των μαθητών στις Φυσικές Επιστήμες, κα-θώς και να προετοιμάσει τους εκπαιδευτικούς στην Ευρώπη γιαμια καλύτερη συμμετοχή των μαθητών τους στα μαθήματα τωνΦυσικών Επιστημών. Για τον λόγο αυτό έχει δημιουργηθεί ένα σύ-νολο προτάσεων, εργαλείων και σχεδίων μαθημάτων που θα μπο-ρούν να χρησιμοποιηθούν στην εκπαιδευτική πράξη, το οποίο καιθα παρουσιαστεί στην εκδήλωση.

Οι εκπαιδευτικοί που θα συμμετάσχουν στην εκδήλωση θα ενη-μερωθούν για το περιεχόμενο και τα παράγωγα του προγράμμα-τος. Ένα από τα πιο βασικά προϊόντα τού έργου αποτελούν τα δια-θεματικά σχέδια μαθήματος που δημιουργήθηκαν. Τα διαθεματικάσχέδια μαθήματος περιγράφουν μια σειρά αλληλοσυνδεόμενωνμαθημάτων που χρησιμοποιούν ιδέες του έργου, τεχνολογίες καιμέσα κοινωνικής δικτύωσης για να κάνουν την εκμάθηση των Φυ-σικών Επιστημών πιο ενδιαφέρουσα και διασκεδαστική. Επίσης,έχουν ως σκοπό την επίτευξη των εκπαιδευτικών στόχων σε διά-

φορες περιοχές του αναλυτικού προγράμματος. Η ιστοσελίδα τουέργου περιλαμβάνει επίσης τη συλλογή ενός μεγάλου αριθμούπροτεινόμενων δράσεων και δραστηριοτήτων, ειδικά προσαρμο-σμένων για να βελτιώσουν την ποιότητα της διδασκαλίας των Φυ-σικών Επιστημών.

u Τόπος διεξαγωγής: AstroLab, Καρδίτσης 8, Σταθμός Λαρίσης,Αθήνα

u Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης θα πραγματοποιηθεί ξενάγη-ση των συμμετεχόντων στους χώρους του Astrolab και θα γίνειενημέρωση για το πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν για εκπαι-δευτικούς σκοπούς.

u Όσοι ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στην ημερίδα θα πρέπεινα αποστείλουν αίτημα αναφέροντας το όνομα και στην ειδικότη-τά τους στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου στο e-mail:douka@uop.gr.

u Λόγω περιορισμένου αριθμού θέσεων θα κρατηθεί σειρά προ-τεραιότητας. Στους συμμετέχοντες της εκδήλωσης θα δοθεί βε-βαίωση συμμετοχής από το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.

EΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Astrolab: Ένα εργαστήριο τεχνολογίας

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

ΚΥΡΙΑΚΗ 22 ΟΚTΩΒΡΙΟΥ 201735/

Θα μας πείτε λίγα λόγια για την ιστο-ρία και τον σκοπό του Ελληνικού Ιν-στιτούτου Παστέρ;

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ είναιτο παλιότερο κέντρο βιοϊατρικώνερευνών στην Ελλάδα. Ιδρύθηκε το

1920 με αρχικό στόχο κυρίως την υποστήριξητης δημόσιας Υγείας. Απέκτησε τον σημερινότου χαρακτήρα, ως κέντρο ερευνών, μετά τηνπτώση της χούντας, το 1975. Τρεις είναι οι βα-σικοί σκοποί του Ινστιτούτου.

Ο πρώτος αφορά την προσφορά στη δημόσιαΥγεία μέσω της δημιουργίας και προμήθειας εμ-βολίων, διαγνωστικών εξετάσεων και παρεμβά-σεων σε επιδημίες. Μία ίσως λιγότερο γνωστήιστορική δράση του ΕΙΠ σε αυτή την κατεύθυνσηείναι η παρουσία και βοήθεια που είχε παράσχειστην Σπιναλόγκα με στόχο την ανακούφιση καιιατρική αντιμετώπιση των ασθενών.

Ο δεύτερος σκοπός αφορά την έρευνα, παρα-δοσιακά στα λοιμώδη και εδώ και αρκετές δεκα-ετίες στα νευροεκφυλιστικά και νευροάνοσα νο-σήματα. Στην ερευνητική δραστηριότητα χρησι-μοποιούνται τεχνολογίες αιχμής και ο στόχος εί-ναι η επίτευξη αριστείας.

Ο τρίτος σκοπός αφορά την εκπαίδευση σε βι-οϊατρικά θέματα. Το κομμάτι τής εκπαίδευσης πε-ριλαμβάνει τόσο την επίσημη εκπαίδευση, μέσωμάστερ, διδακτορικών διατριβών και ευρύτερηςέρευνας, αλλά και την ενημέρωση-εκπαίδευσητου κοινού. Θεωρούμε πολύ σημαντική την ευαι-σθητοποίηση του κοινού, ιδίως των παιδιών, σεθέματα που άπτονται της υγείας, όπως είναι γιαπαράδειγμα η σημασία του εμβολιασμού και οικαλές συνήθειες διατροφής και ζωής.

Ποιες κατευθύνσεις αφορά η έρευναπου γίνεται στο Ινστιτούτο;

Οι κατευθύνσεις της έρευνας αφο-ρούν τη Μικροβιολογία (Βακτηριολο-γία, Παρασιτολογία, Ιολογία) και την

Ανοσολογία, τομείς που σχετίζονται στενά μετα λοιμώδη νοσήματα, καθώς και τη Νευροβιο-λογία, που επικεντρώνεται στα νευεκφυλιστικάκαι νευροάνοσα νοσήματα. Τελευταία έχει ανα-πτυχθεί και ο τομέας της Βιοπληροφορικής, μεστόχο και την ανάπτυξη καινούργιων «εργαλεί-ων» ανάλυσης πολύπλοκων δεδομένων (bigdata), αλλά και την υποστήριξη των άλλωνερευνητικών ομάδων του Ινστιτούτου.

Τα εργαστήρια του Ινστιτούτου συ-νεργάζονται μεταξύ τους και σε τι εί-δους project;

Τα εργαστήρια και τα τμήματα του Ιν-στιτούτου συνεργάζονται σε αρκετέςπεριπτώσεις. Όπως είπαμε παραπάνω,

η ομάδα της Βιοπληροφορικής συνεργάζεται μετις περισσότερες άλλες ερευνητικές ομάδες.Ένα άλλο παράδειγμα συνεργασίας αφορά τηχρήση κάποιου από τα αποτελέσματα της έρευ-νας, π.χ. μια καινούργια διαγνωστική τεχνική,στο Τμήμα Διάγνωσης. Το Ελληνικό ΙνστιτούτοΠαστέρ , εκτός από τα ερευνητικά εργαστήρια,διαθέτει Διαγνωστικό Τμήμα για διενέργεια ερ-γαστηριακών εξετάσεων, Τμήμα Εμβολίωνκαι Εθνικά Κέντρα Αναφοράς (για τη γρίπη,/Κέ-ντρο Αναφοράς Νοτίου Ελλάδος, για την ιλαράκαι την ερυθρά, τους πολιοϊούς/εντεροϊούς),διαπιστευμένα από τον Παγκόσμια ΟργανισμόΥγείας , καθώς και για τη λεϊσμανίαση (καλαα-ζάρ) και τους γονόκοκκους). Κάποια από ταερευνητικά αποτελέσματα βοηθούν στη λει-τουργία αυτών των εφαρμοσμένων τμημάτων.Διαθέτουμε επίσης ένα πολύ καλό Τμήμα Ζωι-κών Προτύπων (πειραματόζωων), τα οποίαεκτρέφονται για συγκεκριμένους ερευνητικούςσκοπούς, καθώς και ένα υψηλής τεχνολογίαςΤμήμα Βιοαπεικόνισης. Και οι δύο αυτές υπο-δομές στηρίζουν τις ερευνητικές δραστηριότη-τες του Ινστιτούτου μέσω συνεργασιών.

Ποια είναι η συνεισφορά του Ινστι-τούτου στη Δημόσια Υγεία; Πώς μπο-ρεί να βοηθήσει τον πολίτη;

Το ΕΙΠ προσφέρει στη δημόσια υγείαμε πολλούς τρόπους. Αρχικά, διαθέτειτα Εθνικά Κέντρα Αναφοράς που προ-

αναφέρθηκαν. Τα κέντρα αυτά σε συνεργασίαμε το ΚΕΕΛΠΝΟ εφαρμόζουν πρόγραμμα επι-τήρησης της γρίπης και άλλων λοιμωδών νό-σων. Το ΚΕΕΛΠΝΟ συλλέγει δείγματα από τανοσοκομεία και το το Ελληνικό Ινστιτούτο Πα-στέρ πραγματοποιεί τις απαραίτητες αναλύσειςγια να πιστοποιηθεί το στέλεχος, π.χ. της γρίπης,που εμφανίζεται κάθε χρόνο στη χώρα. Οι πλη-ροφορίες αυτές είναι πολύ σημαντικές για ναδημιουργηθούν τα κατάλληλα εμβόλια την επό-μενη χρονιά. Η παρακολούθηση της εξάπλωσηςτων μικροοργανισμών έχει, όπως γίνεται κατα-νοητό, μεγάλη αξία σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.Μια δεύτερη προσφορά αφορά την προμήθειαεμβολίων. Κάποια διανέμονται δωρεάν από τοκράτος και τα υπόλοιπα τα προμηθεύονται οιγιατροί ή οι πολίτες από το Ινστιτούτο (π.χ. εμ-βόλια ταξιδιωτικής ιατρικής). Τέλος, υπάρχειΔιαγνωστικό Τμήμα που πραγματοποιεί εξειδι-κευμένες εξετάσεις που σχετίζονται είτε με λοι-μώδη είτε με νευροάνοσα νοσήματα.

Τι δράσεις ενημέρωσης και εκπαί-δευσης του κοινού πραγματοποιείτε;

Το ΕΙΠ διοργανώνει ή συμμετέχει σεπληθώρα ενημερωτικών δράσεων.Μια μεγάλη μερίδα των δράσεων αυ-

τών αφορούν μαθητές και διενεργούνται είτεστον χώρο μας, είτε με επισκέψεις σε σχολεία.Όταν τα σχολεία επισκέπτονται το Ινστιτούτο,μπορούν να δουν τα εργαστήρια και να παρα-κολουθήσουν κάποια ομιλία ανάλογα με το τιέχει ζητήσει το σχολείο. Οι επισκέψεις αυτές γί-νονται κατόπιν πρωτοβουλίας και επικοινωνίαςτου σχολείου.

Μια άλλη ομάδα δράσεων αφορά διαλέξεις,όπως η σειρά διαλέξεων ερευνητών που γίνο-νται στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, στα θέματα ειδίκευ-σης του Ινστιτούτου, ή η συμμετοχή σε δράσειςόπως η «Βραδιά του ερευνητή» και το AthensScience Festival.

Φέτος θα ξεκινήσουμε και σειρά σεμιναρίωνμετεκπαίδευσης καθηγητών Μέσης Εκπαίδευσηςσε θέματα που αφορούν τα αντικείμενα του Ιν-στιτούτου (μικρόβια, εμβόλια, υγιεινή ζωή, πώςλειτουργεί ο εγκέφαλος κ.λπ.).

Συμμετέχουμε επίσης και στο πρόγραμμα «Ενι-αία Υγεία» που εξετάζει τη δημόσια Υγεία απόόλες τις πλευρές: τον άνθρωπο, τα ζώα και το πε-ριβάλλον. Το πρόγραμμα, μεταξύ άλλων, στοχεύ-ει στην ενημέρωση του κοινού και την ανάδειξητης αλληλεπίδρασης των τριών αυτών παραγό-ντων. Αναδεικνύει σοβαρά προβλήματα, όπως εί-ναι η ανάπτυξη αντοχής στα αντιβιοτικά, ζήτημαπου αφορά τόσο τον άνθρωπο όσο και τα ζώα.

Τέλος, μια πρωτοβουλία που είχε μεγάλη επι-τυχία την περασμένη χρονιά, ήταν η εκπαιδευτι-κή και κοινωνική δράση «Το Ελληνικό Ινστιτούτοπαστεριώνει το μικρόβιο της ξενοφοβίας» ηοποία πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τηνΎπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες.Σε αυτή, παιδιά πρόσφυγες σχολικής ηλικίας απόκέντρα φιλοξενίας της Αττικής επισκέπτονταν τοΙνστιτούτο, όπου μέσα από ένα διαδραστικό πρό-γραμμα παρουσιάσεων και δραστηριοτήτων-παιχνιδιών αλλά και με ταυτόχρονη παρουσίαμαθητών ελληνικών σχολείων, ενημερώθηκανγια διάφορα θέματα, όπως είναι ο εγκέφαλος καιοι λειτουργίες του, τα εμβόλια, τα μικρόβια, ανά-λογα πάντα με την ηλικία τους.. Στο πλαίσιο τηςδράσης τα παιδιά είχαν επίσης τη δυνατότητα ναπαρατηρήσουν δείγματα μέσα από το μικροσκό-πιο και να κάνουν απλά πειράματα. Αναζητούμετην απαραίτητη χρηματοδότηση, καθώς θα θέ-λαμε να πραγματοποιήσουμε αυτή τη δράση καιφέτος, πιο έμπειροι αυτή τη φορά.

Λ.Α.

;

;

;

;

;

!

!

!

!

!Τμήμα Μικροβιολογίας1. Εργαστήριο Κυτταρικής Ανοσολογίας2. Εργαστήριο Βακτηριολογίας3. Εργαστήριο Μοριακής Παρασιτολογίας4. Εργαστήριο Ιατρικής Μικροβιολογίας5. Εργαστήριο Μοριακής Ιολογίας

Τμήμα Ανοσολογίας1. Εργαστήριο Μοριακής Γενετικής2. Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτε-χνολογίας3. Εργαστήριο Ανοσολογίας

Τμήμα Νευροβιολογίας 1. Εργαστήριο Κυτταρικής και Μοριακής Νευ-ροβιολογίας 2. Εργαστήριο Μοριακής Νευροβιολογίας καιΑνοσολογίας

Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε στηνιστοσελίδα http://www.pasteur.gr

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΑΣΤΕΡ

100 χρόνια προσφοράς στη Δημόσια Υγεία και στην Έρευνα

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Aνάμεσα στα διαφορετικά σύμπα-ντα της λογοτεχνικής και κινημα-τογραφικής επιστημονικής φα-ντασίας, ξεχωρίζει ο κόσμος τωνταινιών «Πόλεμος των Άστρων»

(«Star Wars»), δημιούργημα του Τζορτζ Λού-κας. Οι ταινίες κατακτούν για περισσότερααπό σαράντα χρόνια το παγκόσμιο κοινό, συ-γκεντρώνοντας εκατομμύρια οπαδούς πουοργανώνονται σε συλλόγους (ένας τέτοιοςσύλλογος στη χώρα μας είναι η Star WarsHellenic Academy), ενώ παράλληλα εκδίδο-νται κόμικς, βιβλία, ηλεκτρονικά παιχνίδια, fanfilms, machinima κ.ά. με ιστορίες που εκτυ-λίσσονται στο σύμπαν τους. Ο γαλαξίας του«Star Wars» είναι ένας «ζωντανός» οργανι-σμός, ο οποίος συγκροτείται από το φανταστι-κό περιεχόμενο (χιλιάδες ιστορίες, βίντεο,αφηγήσεις κ.ά.) που παράγουν και διαθέτουνεπαγγελματίες και ερασιτέχνες fan και καλλι-τέχνες. Το περιεχόμενο αυτό ονομάζεται«επεκτεινόμενο σύμπαν», καθώς τα όριά τουαλλάζουν συνεχώς, όπως και τα όρια του σύ-μπαντος στο οποίο ζούμε άλλωστε. Το φαινό-μενο «Star Wars» ανήκει στο ρεύμα τής ποπκουλτούρας. Δεν διαθέτει το βάθος και τουςφιλοσοφικούς προβληματισμούς άλλων έρ-γων φαντασίας, όπως είναι το «ΗλεκτρικόΠρόβατο» του Φιλιπ Ντικ ή το «Σολάρις» τουΣτάνισλαβ Λεμ ή οι δυστοπίες των Χάξλεϊ καιΖαμιάτιν. Ή μήπως όχι; Ο Λούκας σίγουρα δεναποπειράθηκε να αποτυπώσει μια εικόνα τουμέλλοντος ή να μιλήσει για τις σχέσεις τεχνο-λογίας - κοινωνίας. Παρ’ όλα αυτά, το «επε-κτεινόμενο σύμπαν» ως άρθρωση διαφορετι-κών δημιουργημάτων και φανταστικών ιστο-ριών εμπεριέχει ενδιαφέρουσες υπόρρητεςπεποιθήσεις, παραδοχές και οράματα, ταοποία συνθέτουν μια συλλογική κοινωνικήγνώση.

Στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες βρίσκεταιβαθιά ριζωμένη η πεποίθηση (ή ελπίδα) ότι οιμετασχηματισμοί στη παραγωγή και κατ’ επέ-κταση στην εργασία οδηγούν σε ολοένα και πε-ρισσότερο αυτοματοποιημένες παραγωγικέςδιαδικασίες. Η μείωση των εργατών και η αύ-ξηση των υπαλλήλων γραφείου δείχνουν τηροπή του καπιταλισμού προς τη διανοητική ερ-γασία. Το αφήγημα αυτό υποστηρίζεται από τηραγδαία ανάπτυξη της ρομποτικής και της τε-χνητής νοημοσύνης. Περισσότερες έξυπνες μη-χανές θα εκτελούν εργασίες που μέχρι τώραεκτελούσαν αναξιόπιστα και απείθαρχα αν-θρώπινα χέρια. Έτσι, η εποχή μας είναι εποχήπεράσματος από την υλική στην άυλη εργασίακαι συνεπώς από την υλική παραγωγή στην πα-ραγωγή νοημάτων και ιδεών. Ορισμένοι στο-χαστές ανέπτυξαν θεωρητικές αναλύσεις εκκι-νώντας από την παραπάνω θέση. Αρχής γενο-μένης από τον Μαουρίτσιο Λατζαράτο και τηνάυλη εργασία, την Τιζιάνα Τερανόβα και τη δω-ρεάν εργασία, τη συγκινησιακή εργασία τωνΑντόνιο Νέγκρι και Μάικλ Χαρντ. Οι αλλαγέςστην παραγωγή, σύμφωνα με αυτό το ρεύμασκέψης, δεν τροποποιούν μόνο τον χαρακτήρα

της εργασίας (τη σχέση υλικής - άυλης εργα-σίας). Ταυτόχρονα, το κεφάλαιο μετατοπίζεταικαι στον χώρο (η ιδέα του κοινωνικού εργο-στασίου της Μαρξιστικής Αυτονομίας), επιδιώ-κει να παράγει όχι μόνο στο εργοστάσιο αλλάκαι στο σαλόνι του σπιτιού μας. Όπως το έθεσεο Ντάλας Σμιθ, «Όλος ο χρόνος που δεν κοιμό-μαστε είναι εργάσιμος χρόνος». Το κεφάλαιοεπεκτείνεται στην εκμετάλλευση των κοινωνι-κών σχέσεων και την εξαγωγή αξίας από τονχρόνο που ξοδεύουμε για να αναπαράγουμετην εργατική μας δύναμη. Δείτε για παράδειγματο Facebook, μια επιχείρηση που έχει τεράστιακέρδη από την εκμετάλλευση των δικτύων επι-κοινωνίας. Οι δραστηριότητες που έως τώρατοποθετούνταν εκτός του πλέγματος της παρα-γωγικής εργασίας γίνονται πλέον πρώτη ύληγια τη δημιουργία εμπορευμάτων για τους δια-φημιστές. Με αυτό τον τρόπο πλατφόρμεςόπως η Google, το Facebook, το Twitter, τοYouTube μετατρέπουν σε χρήματα οποιαδήπο-τε επιλογή ή κίνηση των χρηστών στους χώ-ρους τους. Τα όρια μεταξύ κατανάλωσης καιπαραγωγής γίνονται δυσδιάκριτα. Έτσι, οι έν-νοιες της «αϋλότητας», του νοήματος, των σχέ-σεων, των συναισθημάτων συγκροτούν ένανέο θεωρητικό πλαίσιο για τη μελέτη των μορ-φών εργασίας στον 21ο αιώνα. Οι όροι: ύλη,μόχθος, μισθός τείνουν να αποτελέσουν πα-ρελθόν. Τη θέση τους καταλαμβάνουν ένδοξεςμηχανές που κάνουν τη σκληρή δουλειά καιπρωτοπόροι καπιταλιστές που παράγουν αξίααπό τα νοήματα. Μαζί συνθέτουν την αιχμή τουδόρατος του νέου τρόπου παραγωγής.

Είναι δυνατόν να οραματιστούμε ένα μέλλον

στο οποίο αυτή η τάση θα καταστεί κυρίαρχη;Ένα μέλλον στο οποίο η εξαγωγή αξίας θα βα-σίζεται σε άυλες ποιότητες, όπου οι επιθυμίεςκαι οι προθέσεις θα είναι τα καύσιμα των οικο-νομιών της πληροφορίας; Ας επιστρέψουμε,προκειμένου να απαντήσουμε, στον γαλαξίατου «Star Wars», τον οποίο διασχίζουν σκάφηχρησιμοποιώντας μια εναλλακτική διάσταση, τουπερδιάστημα (hyperspace), όπου οι αποστά-σεις συρρικνώνονται. Τα ρομπότ (τα λεγόμεναdroids, με πιο διάσημο τον αξιαγάπητο R2D2)έχουν ιδιαίτερες μηχανικές και νοητικές δεξιό-τητες, σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα επι-βιώνουν μόνα τους προσαρμοζόμενα στο πε-ριβάλλον. Τα droids κατασκευάζουν και επι-σκευάζουν τα πάντα, είναι ικανά να συντηρούνπλανήτες και διαστημόπλοια. Παράλληλα, σεαυτό το τεχνολογικά ανεπτυγμένο σύμπαν, οιενεργειακές πηγές είναι ανεξάντλητες, ακατοί-κητοι πλανήτες λειτουργούν ως αποθήκες με-τάλλων και πολύτιμων υλικών. Την ίδια στιγμή,ωστόσο, η εργασία δεν σπανίζει. Αντίθετα, εί-ναι πανταχού παρούσα και ιδιαίτερα εντατική.Δίπλα στα droids βρίσκονται πάντα έμβια όνταπου εκτελούν με το σώμα τους βαριές και απαι-τητικές εργασίες. Παράλληλα, η εξαθλίωσηαποτελεί κοινό μοτίβο στους περισσότερουςπλανήτες: σκοτεινές καντίνες, εγκληματίες, λα-θρέμποροι, υποσιτισμένοι πληθυσμοί. Ο θε-σμός της δουλείας είναι σε άνθιση. Ένας απότους πρωταγωνιστές, μάλιστα, είναι παιδί σκλά-βας και, παρά την υψηλή θέση του, αδυνατεί νααπελευθερώσει τη μητέρα του.

Ποιος θα το περίμενε πως σε αυτό το popculture σύμπαν υπονοείται μια τόσο «ενδιαφέ-

ρουσα» προοπτική των σχέσεων τεχνολογίαςκαι εργασίας: Είναι δυνατό να έχεις αυτόματα καινοήμονα droids σε αφθονία και ταυτόχρονα μι-σθωτή εργασία, δούλους και εξαθλίωση. Μάλι-στα, όσο περισσότερο κοιτάζει κανείς τον φα-νταστικό αυτό κόσμο καταλαβαίνει ότι η μία συν-θήκη δεν γίνεται να διαχωριστεί από την άλλη.Η υποκουλτούρα του «Star Wars» υπαινίσσεταιέναν κόσμο πιο ζοφερό από αυτούς των διάση-μων δυστοπιών. Στον πλανήτη Taris, η επιφά-νεια του οποίου καλύπτεται από μια γιγαντιαίαπόλη, οι εύποροι κάτοικοι ζουν στα υψηλότεραεπίπεδα, ενώ οι πιο εξαθλιωμένοι στην επιφά-νεια του πλανήτη, χωρίς πόσιμο νερό, μολυσμέ-νοι από ανίατες ασθένειες, σε πρόχειρα καταλύ-ματα φτιαγμένα από τα απομεινάρια διαλυμέ-νων αστρόπλοιων ή από σκουπίδια που καταλή-γουν εκεί. Μια εικόνα του κόσμου που ζούμε:άυλου και γεμάτου υπηρεσίες και διαφημίσειςαπό τη μία και υλικού, γεμάτου φτώχεια, ανεργίακαι μόχθο από την άλλη. Η τεχνολογία δεν απο-μακρύνει την κοινωνία από το βασίλειο της ανα-γκαιότητας, αντιθέτως απομυζά έμβια όντα, χω-ρίς να προσδίδει προτεραιότητα στις υλικές ή τιςάυλες ποιότητες. Η άυλη παραγωγή επιτελείταικαι διασταυρώνεται με εξόχως υλικές, σκληρέςμορφές εντατικής εργασίας, με χαμηλούς μι-σθούς και ανασφάλεια. Στο «επεκτεινόμενο» σύ-μπαν της καπιταλιστικής συσσώρευσης, η τε-χνολογία διαδραματίζει ρόλο στην οργάνωσητης εκμετάλλευσης, παρά στην κατάργησή της.Ίσως λοιπόν το μέλλον της ανθρώπινης εργα-σίας να έρχεται από ένα γαλαξία πολύ πολύ μα-κριά, καλώντας μας να αναζητήσουμε τα θεω-ρητικά και πολιτικά εργαλεία της ανάλυσής του.

E.S.

ΚΥΡΙΑΚΗ 22 OKΤΩΒΡΙΟΥ 2017ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Προοπτικές της εργασίας«σε έναν γαλαξία πολύ πολύ μακριά»