ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΣΑΒΒΑΤΟ 28 IOYΛIOY 2018

ΠΡΙΣΜΑ# 46

Αισθητήρες που βασίζονται σε οπτικές τεχνικέςμπορούν να ολοκληρωθούν σε τσιπ μικρώνδιαστάσεων οδηγώντας σε πρωτοποριακέςεφαρμογές στον τομέα της υγείας. Για τοκαινοτόμο ερευνητικό πρόγραμμα BIOCDx τουΕργαστηρίου Φωτονικών Επικοινωνιών (ΕΦΕ)του ΕΜΠ μας μιλούν ο Δρ. ΧρήστοςΚουλουμέντας, ερευνητής του ΕΦΕ, και οιυποψήφιοι διδάκτορες Παναγιώτης Γκρούμαςκαι Ελευθέριος Γουναρίδης.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝΔΡ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ ΚΑΝΕΛΛΑΚΗ

Η σύσταση του ανθρώπινουσώματος και ο υπολογισμός του

σωματικού λίπους απασχολείτόσο τους ποδοσφαιριστές που

παρακολουθήσαμε πριν απόλίγες εβδομάδες στο Μουντιάλόσο και τους λουόμενους μίας

παραλίας. Γιατί μας αφορά;

Βαθιά μέσα στην

ατμόσφαιρα του Ήλιου

Μια νέα έρευνα για το στέμμα του Ήλιουπροκαλεί νέα ερωτήματα πάνω στην ώρα που η

ανθρωπότητα ετοιμάζεται να στείλει μια νέαδιαστημική αποστολή βαθιά μέσα στην

ατμόσφαιρα του Ήλιου.

,,2-3

ΜΕΛΕΤΩΝΤΑΣ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΣΩΜΑ

Mέτρηση τουσωματικού λίπους

,,7

Για τους λάτρεις του Rick and Morty, αυτότο καλοκαίρι είναι μια καλή ευκαιρία να«ξεσκονίσουν» μια από τις μεγαλύτερεςεπιρροές της σειράς, το Futurama.

,,6

Μπρούνο:επιστήμονας ή αιρετικός;Οι μελετητές αρκετές δε-καετίες ερίζουν για τοαν ο Bruno κάηκε ωςμάρτυρας της επι-στήμης ή ως αιρετι-κός. Η πολεμική γιατο ποιος υπήρξε οBruno και ανοδηγήθηκε στηνπυρά ως επιστή-μονας ή ως αι-ρετικός οφείλε-ται σε ένα λανθα-σμένο ερώτημα.

,,4-5

,,8,,8

Ο HΛΙΟΣ, αν και είναι το πιο εντατικά παρατηρούμενο ουράνιο σώμακαι το μόνο αστέρι του οποίου μπορούμε να δούμε τόσες λεπτομέρει-ες στην επιφάνειά του, είναι γεμάτος από μυστήρια. Τις τελευταίες δε-καετίες τα όργανα και οι τεχνικές παρατήρησης και μελέτης του Ήλιουέχουν γνωρίσει αλματώδη πρόοδο, ωστόσο, όσο καλύτερα παρατη-ρούμε τα φαινόμενα της ηλιακής ατμόσφαιρας, τόσο περισσότεραερωτήματα γεννιούνται.

Το μεγαλύτερο, ίσως, μυστήριο στην ατμόσφαιρα του Ήλιου είναι ομηχανισμός που τη θερμαίνει. Παρατηρείται ότι, ενώ η επιφάνεια τουΉλιου έχει θερμοκρασία περίπου 6.000 βαθμών, στο στέμμα (το ανώ-τερο στρώμα της ατμόσφαιρας) η θερμοκρασία φτάνει στο 1.000.000βαθμούς. Πιστεύουμε ότι η πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ τωνμαγνητικών σχηματισμών της ηλιακής ατμόσφαιρας και η δυνατότη-τά τους να αποθηκεύουν και να διοχετεύουν ενέργεια μέσω πολύ-πλοκων φυσικών διαδικασιών μπορεί να εξηγήσει αυτό το φαινόμε-νο, ωστόσο ένα μεγάλο μέρος των λεπτομερειών μάς διαφεύγει.

Σε αυτό το διαρκές κυνηγητό των μυστικών που κρύβει ο Ήλιοςμπροστά στα μάτια μας, φαίνεται ότι το φετινό καλοκαίρι είναι από ταπιο σημαντικά των τελευταίων ετών για τους ηλιοφυσικούς. Πριν μό-λις λίγες ημέρες δημοσιεύτηκε μια εργασία η οποία δείχνει με πρω-τοφανή λεπτομέρεια το ηλιακό στέμμα και τον ηλιακό άνεμο, ενώ στιςαρχές Αυγούστου θα εκτοξευτεί η νέα αποστολή της NASA, το ParkerSolar Probe, που θα ταξιδέψει βαθιά μέσα στην ατμόσφαιρα του Ήλι-ου.

Είναι η πρώτη φορά που ένα ανθρώπινο κατασκεύασμα θα πλη-σιάσει τόσο κοντά σε ένα αστέρι, στον Ήλιο, και ελπίζουμε ότι, πρινλιώσουν τα φτερά του μοντέρνου αυτού Ίκαρου, θα μας αποκαλύψειτα μυστικά του.

Πριν από μόλις μερικές ημέρες (δηλαδή τον Ιούλιο του 2018) δη-μοσιεύτηκε μια εργασία από ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τονCraig DeForest του Southwest Research Institute στο Boulder τουColorado. Χρησιμοποιώντας ειδικούς αλγορίθμους και διαδικασίεςαφαίρεσης θορύβου, η ομάδα κατάφερε να δει το ηλιακό στέμμαόπως δεν το έχουμε ξαναδεί ποτέ. Η νέα αυτή διαδικασία εφαρμό-στηκε σε παρατηρήσεις του εξωτερικού στέμματος και του ηλιακούανέμου που λαμβάνονται την τελευταία δεκαετία από την αποστολήSTEREO (Solar Terrestrial Relations Observatory).

Η αποστολή αυτή αποτελούνταν αρχικά από δυο διαστημόπλοια, ταοποία παρατηρούσαν τον Ήλιο από δυο απομακρυσμένα σημεία τηςτροχιάς τους γύρω από αυτόν, με το ένα από αυτά να προπορεύεταιτης Γης και το άλλο να υπολείπεται. Κατά συνέπεια με τη βοήθεια τουSTEREO μπορούμε έχουμε στερεοσκοπικές παρατηρήσεις του Ήλιου,αλλά και να παρατηρούμε μέρος της πίσω όψης του, το οποίο είναιαπροσπέλαστο σε όργανα που βρίσκονται γύρω από τη Γη.

Επίσης δίνεται η δυνατότητα να συνθέσουμε τις εικόνες που μαςπαρέχει αποκτώντας μια τρισδιάστατη προοπτική κάποιων ηλιακώνφαινομένων. Ένα από τα όργανα της αποστολής είναι ο στεμματο-γράφος, δηλαδή ένα όργανο που παρατηρεί το στέμμα και τον ηλιακόάνεμο. Ο ηλιακός άνεμος θα μπορούσε να περιγραφεί ως προέκτασητου ηλιακού στέμματος και είναι μια συνεχής ροή σωματιδίων, η οποίαλούζει συνεχώς κάθε αντικείμενο που βρίσκεται στην επικράτεια τουΉλιου. Μάλιστα ο Ήλιος χάνει συνεχώς υπό τη μορφή ηλιακού ανέμουπερίπου ένα εκατομμύριο τόνους υλικού, μια τεράστια ποσότητα μά-ζας, αλλά ασήμαντη μπροστά στη μάζα του αστεριού μας.

Εφαρμόζοντας τη νέα τους μέθοδο, ο DeForest και η ομάδα του κα-τάφεραν να εντοπίσουν πρωτοφανείς λεπτομέρειες στις εικόνες τουSTEREO διαπιστώνοντας ότι το ηλιακό στέμμα είναι περισσότερο πε-ρίπλοκο από ό,τι νομίζαμε, ειδικότερα η περιοχή που πιστεύεται ότισηματοδοτεί την αφετηρία του ηλιακού ανέμου, η ζώνη Alfvén. Όπως

επίσης διαπιστώνουν οι επιστήμονες, η περιοχή που βρίσκεται περίπουδέκα ηλιακές ακτίνες μακριά από την επιφάνεια του Ήλιου παρουσιά-ζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς φαίνεται να λαμβάνουν χώρα εκείπολύπλοκες φυσικές διαδικασίες, τις οποίες ακόμα δεν γνωρίζουμε.

Οι ανακαλύψεις του DeForest και της ομάδας του προκαλούν νέαερωτήματα σχετικά με τις ιδιότητες του στέμματος και του ηλιακούανέμου. Η συγκυρία όμως είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή καθώς στις αρχέςΑυγούστου θα εκτοξευτεί η αποστολή Parker Solar Probe της NASA, ηοποία φιλοδοξεί να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα.

Το Parker Solar Probe (PSP) θα είναι η συσκευή που θα πλησιάσειτον Ήλιο περισσότερο από κάθε άλλη αποστολή μέχρι σήμερα. Πρό-κειται να πραγματοποιήσει 24 συνεχόμενες βουτιές μέσα στο ηλιακόστέμμα, μέσα σε διάστημα περίπου επτά ετών, προσεγγίζοντας τονΉλιο τελικά σε απόσταση μικρότερη από 10 ηλιακές ακτίνες, δηλαδήλιγότερο από 7 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Η απόσταση αυτή βρίσκεταιγια τα καλά μέσα από την τροχιά του Ερμή και βαθιά στην ηλιακή ατμό-σφαιρα.

Το Parker Solar Probe θα μεταφέρει κυρίως όργανα επιτόπιων με-τρήσεων και ένα όργανο απεικόνισης. Ως αποστολή έχει περισσότερεςομοιότητες με αντίστοιχες πλανητικές, όπως π.χ. το Cassini, παρά με τιςτυπικές αποστολές που μελετούν τον Ήλιο, οι οποίες είναι συνήθωςεφοδιασμένες με τηλεσκόπια.

Με τα όργανα που διαθέτει θα μπορεί να μετρήσει την πυκνότητα

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

ΔΕΝ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ποτέ την οθόνη. Βλέπουμε μό-νο αυτό που δείχνει ή αυτό που παίζει η οθόνη.Στα αγγλικά χρησιμοποιείται η λέξη display ωςρήμα για να δηλώσει αυτό που κάνει η οθόνη, αλ-λά και ως ουσιαστικό γι’ αυτό που είναι η οθόνη.Η λέξη δεν έχει σχέση με το «παιχνίδι», αλλά μετη λατινική λέξη displicare, που σημαίνει ξεδι-πλώνω. Απλώνω το ρολό, ξεδιπλώνω το γράμμαγια να αποκαλύψω το περιεχόμενό τους. Επίσηςλύνω τη διπλωμένη σημαία για να αποκαλύψωτην ταυτότητά μου.

Η οθόνη, με αυτή την έννοια, είναι κάτι που με-σολαβεί ανάμεσα στον αποδέκτη ενός μηνύμα-τος και το ίδιο το μήνυμα. Ο ρόλος της είναι ναπάψει να υπάρχει. Δεν είναι τυχαίο ότι τοdisplicare έχει και την έννοια του διασκορπι-σμού: προκειμένου το μήνυμα να γίνει εμφανές,η οθόνη οφείλει να αποσυντεθεί, ώστε να διευ-κολύνει την απευθείας επικοινωνία του αποδέ-κτη του μηνύματος με το περιεχόμενο που κείταιπέραν της οθόνης.

Στα ελληνικά η λέξη οθόνη έχει διαφορετικήπροέλευση. Οθόνες (στον πληθυντικό) ήτανστην αρχαιότητα τα λεπτά λινά υφάσματα, ταοποία χρησιμοποιούνταν για ένδυση, για την πε-ριποίηση των νεκρών, αλλά και για την πλοήγη-ση μικρών σκαφών. Με αυτή την έννοια η οθόνηβρίσκεται πλησιέστερα στην αγγλική λέξηscreen και τη γαλλική écran: το πέτασμα που αρ-χικά είχε στόχο την προστασία από το κακό καιτην τιμωρία και στη συνέχεια απέκτησε την έν-νοια του διαχωριστικού εν γένει.

Η οθόνη χωρίζει δύο κόσμους: τον κόσμοόπου βρίσκεται το πάσχον σώμα και τον κόσμοόπου διαδραματίζεται η απειλή, το κακό ή απλώςη δράση. Το πάσχον σώμα συγκινείται, φοβάται,κυμαίνεται συναισθηματικά, βιώνει την απειλή,αλλά παραμένει ασφαλές και προστατευμένοαπό αυτή.

Και σε αυτή την εκδοχή της, η οθόνη οφείλεινα παραμείνει διαφανής, χωρίς να φορτίζει τονχώρο με την υλική της παρουσία. Ο ρόλος της εί-ναι να προσφέρει στο υποκείμενο όσο το δυνα-τόν πιο ρεαλιστικά τη ζάλη της έκθεσης, τον ίλιγ-γο της αιώρησης στα όρια της ύπαρξης, αλλάταυτόχρονα να το κρατά σε απόσταση από τονπραγματικό κίνδυνο. Η αποκάλυψη της παρου-σίας της θα κατέστρεφε την ψευδαίσθηση.

Ωστόσο η οθόνη δεν είναι ούτε αθώα ούτε πα-θητική. Αυτό το αντικείμενο, το οποίο δεν βλέ-πουμε ποτέ ως τέτοιο, μας επιβάλλει τους όρουςτου με μια ακατάλυτη δύναμη. Για να δούμε τομήνυμα, για να βιώσουμε την ψευδαίσθηση, πρέ-πει να πάρουμε μια συγκεκριμένη στάσηαπένα-ντί του. Να σιγάσουμε όλες τις αισθήσεις μαςεκτός από την όραση και να σταθούμε ακίνητοιεκτελώντας μόνο τις κινήσεις που εκείνη υπα-γορεύει. Πρέπει να γίνουμε ένα με αυτή, ναπροσδεθούμε στην ανυπαρξία της και να απο-δεχθούμε τον διασκορπισμό της ως υπόσχεσημιας αποκάλυψης που μόνο με την πλήρη παρά-δοσή μας θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί.

Μ. Π.

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της Επιστήμης

Βάλια Καϊμάκη, Διδάκτωρ Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού

Γιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ Αστροφυσικής

Μανώλης Πατηνιώτης, Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών ΕΚΠΑ

Δημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των Επιστημών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.gr

ΠΡΙΣΜΑ

Οθόνη Βαθιά μέσα στην ατμό

Σύμφωνα με τα νέα αποτελέσματα, το ηλιακό στέμμα είναιπολύ περισσότερο πολύπλοκο από όσο νομίζαμε

Σύνθετη εικόνα με την αποστολή Parker Solar Probeκαι τον Ήλιο

ΣΑΒΒΑΤΟ 28 IOYΛIOY 201815/

και τις ταχύτητες των σωματιδίων του ηλιακού ανέμου και τουστέμματος και τα τοπικά ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία. Επι-πλέον θα είναι σε θέση να αναπαράγει τις ίδιες μετρήσεις σεπερίπτωση που περάσει μέσα από μια εκτίναξη στεμματικήςμάζας (CME), δηλαδή μια απότομη αποβολή υλικού που συμ-βαίνει ως συνέπεια των ηλιακών εκρήξεων.

Θα είναι ίσως η πρώτη φορά που μια συσκευή θα συλλέξειεπιτόπου πληροφορίες από περιοχές που έχουμε καταφέρεινα παρατηρήσουμε μόνο με ειδικά όργανα από μακριά. Γι’ αυ-τόν τον λόγο ο συντονισμός του με άλλα όργανα παρατήρη-σης στο διάστημα (όπως οι αποστολές SDO και Hinode) καιστη Γη (όπως το μεγαλύτερο ηλιακό τηλεσκόπιο που έχει χτι-στεί ποτέ, το DKIST στη Χαβάη, με διάμετρο αντικειμενικούκατόπτρου ίση με 4 μέτρα) θα είναι τεράστιας σημασίας γιατην κοινότητα των ηλιοφυσικών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι μαζί με την αποστολή στα έγκατατης ηλιακής ατμόσφαιρας θα ταξιδέψουν και περισσότεροαπό ένα εκατομμύριο άνθρωποι ή, για να είμαστε πιο ακρι-βείς, τα ονόματά τους. Από τον περασμένο Μάρτιο (του 2018)η NASA, θέλοντας να δώσει δημοσιότητα στην αποστολή, κά-λεσε το κοινό να στείλουν τα ονόματά τους για να συγκε-ντρωθούν και να τοποθετηθούν μέσα στην αποστολή.

Τελικά ανταποκρίθηκαν 1.137.202 άνθρωποι, των οποί-ων τα ονόματα τοποθετήθηκαν μέσα σε μια κάρτα μνήμης, ηοποία με τη σειρά της τοποθετήθηκε σε μια πλακέτα αφιερω-μένη στον Eugene Parker, τον επιστήμονα από όπου η απο-στολή πήρε το όνομά της. Ο ίδιος υπογράφει την πλακέταγράφοντας: «Let’s see what lies ahead».

Η κάρτα μνήμης περιέχει επίσης φωτογραφίες του μεγά-λου επιστήμονα αλλά και ένα αντίγραφο της μνημειώδουςεργασίας του 1958, στην οποία ο ίδιος περιγράφει για πρώ-τη φορά τον ηλιακό άνεμο.

Γ.Κ.

ΠΩΣ ΘΑ ΕΠΙΒΙΩΣΕΙ η διαστημοσυσκευή PSP στους πε-ρισσότερους από ένα εκατομμύριο βαθμούς κελσίουτου ηλιακού στέμματος;

Πράγματι, οι θερμοκρασίες στις οποίες φτάνει τοστέμμα είναι τόσο υψηλές (εκατομμύρια βαθμοί) καιμπορούν να γίνουν δέκα φορές ψηλότερες σε περί-πτωση κάποιας ηλιακής έκρηξης. Ωστόσο θα πρέπεινα ξεκαθαριστεί ότι η θερμοκρασία ενός αντικειμέ-νου (ή περιβάλλοντος) δεν ταυτίζεται με τη θερμότη-τα που αυτό μπορεί να μας μεταφέρει. Η θερμότηταπου δεχόμαστε είναι επίσης συνάρτηση της πυκνότη-τας (και της αγωγιμότητας).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο αέρας και τονερό. Παρ’ όλο που κατά τη διάρκεια του χειμώνα οατμοσφαιρικός αέρας και το νερό μπορεί να βρίσκο-νται περίπου στην ίδια θερμοκρασία, το νερό μας φαί-νεται πολύ πιο κρύο, διότι είναι πυκνότερο και έχειμεγαλύτερη δυνατότητα να απορροφά τη θερμότητααπό ό,τι ο αέρας.

Ομοίως το υλικό που απαρτίζει το ηλιακό στέμμαέχει αμέτρητες φορές μικρότερη πυκνότητα από τονατμοσφαιρικό αέρα, με αποτέλεσμα η διαστημοσυ-σκευή να «αισθάνεται» μια θερμοκρασία της τάξηςτων 1.400 περίπου βαθμών. Ασφαλώς πρόκειται καιπάλι για μια πολύ υψηλή θερμοκρασία, ωστόσο ηNASA έχει λάβει τα μέτρα της.

Τα όργανα που θα συλλέγουν τα σωματίδια τουηλιακού ανέμου (και θα είναι εκτεθειμένα σε αυτέςτις συνθήκες), όπως επίσης και μέρος της καλωδίω-σης, είναι κατασκευασμένα από υλικά με σημείο τή-ξης πολύ υψηλότερο των 1.500 βαθμών. Για τα υπό-λοιπα όργανα της αποστολής έχει κατασκευάσει μιαειδική θερμική ασπίδα. Η ασπίδα αυτή είναι στην ου-σία ένα σύνθετο υλικό τύπου «σάντουιτς», δηλαδήένας πυρήνας αφρού άνθρακα πάχους 11,5 εκατο-στών, ο οποίος βρίσκεται ανάμεσα σε δυο υπερθερ-μασμένες σανίδες άνθρακα - άνθρακα.

Η πλευρά της ασπίδας που βρίσκεται προς τηνπλευρά του Ήλιου είναι βαμμένη λευκή, ώστε να ανα-κλά όσο γίνεται περισσότερη από την εκτυφλωτικήλάμψη του Ήλιου. Η διάμετρος της ασπίδας είναι 2,4μέτρα και ζυγίζει μόλις κάτι παραπάνω από εβδομή-ντα κιλά. Τα όργανα της αποστολής θα βρίσκονται πί-σω από την ασπίδα, σε θερμοκρασία χαμηλότερη τωντριάντα βαθμών.

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ PARKER SOLAR PROBE έφερε μέχρι πριν από περίπου έναέτος το όνομα Solar Probe Plus. Τότε, τον Μάιο του 2017, αποφασί-στηκε να μετονομαστεί σε Parker Solar Probe, προς τιμήν του μεγάλουφυσικού Eugene Parker. Για πρώτη φορά η NASA δίνει το όνομα ενόςεν ζωή επιστήμονα σε μια αποστολή, κάτι που δείχνει από μόνο του τησημασία του έργου του Parker στη μελέτη του Ήλιου, του διαστήματοςκαι του ηλιακού μας συστήματος.

Ο Parker (γεν. 1927) περιέγραψε με τη μνημειώδη εργασία του το1958 πώς επιταχύνεται ο ηλιακός άνεμος. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ηύπαρξη του ηλιακού ανέμου, αν και είχε διατυπωθεί με διάφορες μορ-φές προγενέστερα, δεν ήταν γενικώς αποδεκτή από την επιστημονικήκοινότητα.

Γι’ αυτόν τον λόγο η εργασία του Parker αρχικά απορρίφθηκε απότους συναδέλφους του όταν την κατέθεσε προς δημοσίευση στο πε-ριοδικό «Astrophysical Journal». Χρειάστηκε η παρέμβαση του εκδότητου περιοδικού, του μεγάλου αστροφυσικού Chandrasekhar, ώστε τε-λικά να εκδοθεί η εργασία, η οποία έμελλε να «φτιάξει» ένα νέο κόσμοστην αστροφυσική.

Η συγκυρία ήταν και πάλι ευνοϊκή. Η κούρσα για την κατάκτηση τουδιαστήματος είχε ήδη ξεκινήσει και μόλις το επόμενο έτος οι πρώτεςμετρήσεις στο διάστημα από το σοβιετικό δορυφόρο Luna 1, ακολου-θούμενες τα επόμενα χρόνια από περαιτέρω μετρήσεις από σοβιετικέςκαι αμερικανικές διαστημικές αποστολές, θα επιβεβαίωναν τη θεωρίατου Parker.

Ο ηλιακός άνεμος ήταν γεγονός και το παράθυρο στην κατανόησητου «σκοτεινού» διαστήματος είχε ανοίξει. Πλέον κάνουμε λόγο για δια-στημικό καιρό αναφερόμενοι στις συνθήκες του διαστημικού χώρου,όπως αυτές διαμορφώνονται από τον ηλιακό άνεμο και τα έκτακταηλιακά φαινόμενα.

Σήμερα δεν υπάρχει ηλιακός ή διαστημικός φυσικός που να μην στη-ρίζεται στο έργο του Parker. Ο Parker έχει επίσης συνεισφέρει σε θε-ωρίες σχετικά με την παραγωγή του μαγνητικού πεδίου του Ήλιου, τιςαστάθειες που προκαλούν τις ηλιακές εκρήξεις και τη θέρμανση τουστέμματος.

Σχετικά με το τελευταίο θέμα έχει προτείνει ότι η συνεχής δράση τωννανοεκλάμψεων, δηλαδή πολύ μικρής κλίμακας εκρήξεων οι οποίεςσυμβαίνουν συνεχώς στην ηλιακή ατμόσφαιρα, απελευθερώνουν τοσυνολικά τεράστιο ποσό ενέργειας που απαιτείται ώστε ο Ήλιος να έχειαυτό το υπέρθερμο αέριο περίβλημα.

σφαιρα του Ήλιου

Ο καθηγητής Eugene Parker, ο πρώτος εν ζωήεπιστήμονας του οποίου το όνομα δίνεται σε αποστολή

της NASA

Το τεύχος 46 αποτελεί το τελευταίο «ΠΡIΣΜΑ» της σεζόν!ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΤΟΥ ΕΝΘΕΤΟΥ ΣΑΣ ΕΥΧΟΝΤΑΙ ΚΑΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

Ας ελπίσουμεότι θα βρουν κανένα ενδιαφέρον θέμα και δεν θα τεμπελιάζουνόλο τον Αύγουστο

Φαντάζεστε ότι σερβίρω κάποιο

εξωτικό ρόφημα. Η αλήθειαόμως είναι ότι πρόκειται

για ένα εξαιρετικό…κατσικόζουμο

Το καλό είναι ότι δεν θα με τρέχουν πλεόν από game jam

σε game jam

Σνιφ!Δεν θα μπορώ να

απολαμβάνω (πρώτος) το μοναδικό αυτό

επιστημονικό ένθετο… Τι να τις κάνω, τότε,

τις διακοπές;

Άλλος ο χρόνος στη Συγγρού

κι άλλος στο Βερολίνο

Tέλεια!Γλίτωσα τον γάμο

πέφτoντας στην τρύπα, γλίτωσα και από το Πρίσμα

για έναν ολόκληρο μήνα!

Θα υπερασπιστώ όλο τον Αύγουστο τα δικαιώματα των

παραγνωρισμένων τυριώντων ελληνικών

νησιών

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΡ. ΣΠΥΡΙΔΩΝΑ ΚΑΝΕΛΛΑΚΗ

Τι στόχο έχει η έρευνά σας και πώς προέκυψετο αρχικό ερευνητικό σας ερώτημα σχετικάμε τη μέτρηση του σωματικού λίπους;Ο στόχος της μελέτης αυτής ήταν η δημιουργίαενός σετ εξισώσεων που με απλό εξοπλισμό,όπως μεζούρα ή/και δερματοπτυχόμετρο, θα

μπορεί ο επαγγελματίας υγείας ή ακόμα και κάποιος μό-νος του με πολύ λίγη εκπαίδευση να εκτιμήσει τη σύστασησώματος με σχετικά αξιόπιστο τρόπο. Πριν πούμε, όμως,οτιδήποτε άλλο, να εξηγήσουμε στον αναγνώστη τι είναι ησύσταση σώματος.

Το σώμα μας αποτελείται από πολλούς διαφορετικούςιστούς, όπως οστίτη ιστό, μυϊκό ιστό, λίπος κ.λπ. Κατά περί-πτωση, η γνώση της σύστασης σώματος, δηλαδή της ανα-λογίας των επιμέρους ιστών, μας ενδιαφέρει πάρα πολύ. Γιαπαράδειγμα η εκτίμηση της αύξησης του μυϊκού ιστού και ηαπώλεια λίπους σε έναν αθλητή κατά τη διάρκεια μιας προ-πονητικής περιόδου μας βοηθά να κατανοήσουμε την απο-τελεσματικότητα της προπόνησης και της διατροφής και, ανκρίνεται απαραίτητο, να την τροποποιήσουμε. Σε άλλη περί-πτωση η απώλεια λίπους και η διατήρηση μυϊκού ιστού σεέναν άνθρωπο που κάνει μια υποθερμιδική δίαιτα είναι απα-ραίτητη για να ξέρουμε αν έχουμε τα θεμιτά αποτελέσματα.

Η γνώση φυσικά του ποσοστού λίπους δεν αφορά μόνοαθλητές και διαιτώμενους, καθώς ξέρουμε πια ότι το υπερ-βάλλον σωματικό λίπος, εκτός από τα ζητήματα αισθητικήςπου προκαλεί σε κάποιους, επηρεάζει καταλυτικά το ορμο-νικό μας προφίλ αυξάνοντας δραματικά τον κίνδυνο για έναπλήθος χρόνιων νοσημάτων όπως καρδιαγγειακά νοσήμα-τα.

Επίσης είναι πια γνωστό ότι ακόμη και τα σημεία εναπό-θεσης αυτού του παραπάνω λίπους είναι σημαντικά για τηνυγεία μας, π.χ. ο αυξημένος λιπώδης ιστός στην κοιλιακή πε-ριοχή συνδέεται με πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο. Όλα αυτά κα-θιστούν τη δυνατότητα εκτίμησης της σύστασης του ανθρώ-πινου σώματος, με απλό εφικτό τρόπο στην καθημερινή

πρακτική, ένα πολύτιμο εργαλείο για τον επαγγελματία υγεί-ας ή τον προπονητή.

Ποιοι τρόποι υπάρχουν για τη μέτρηση σύ-στασης σώματος και ποιες είναι οι διαφορέςτους;Υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να εκτιμήσουμε τησωματική σύσταση. Υπάρχουν οι μέθοδοι ανα-φοράς, όπως είναι η απορροφησιομετρία διπλής

ενέργειας, η υδροπυκνομετρία, η χρήση δευτεριομένουνερού κ.λπ. Αυτές οι τεχνικές έχουν τη δυνατότητα να εκτι-μήσουν με πάρα πολύ μεγάλη ακρίβεια κάποιο συστατικότου ανθρώπινου σώματος.

Για παράδειγμα, κατά την υδροπυκνομετρία ζυγίζουμε

έναν άνθρωπο μέσα στο νερό και χρησιμοποιώντας την αρ-χή του Αρχιμήδη υπολογίζουμε την πυκνότητά του. Επειδήο λιπώδης ιστός έχει συγκεκριμένη πυκνότητα, μπορούμε ναυπολογίσουμε με πολύ μεγάλη ακρίβεια την ποσότητά του.

Στην απορροφησιομετρία διπλής ενέργειας «σκανάρου-με» τον άνθρωπο με μικρής έντασης ακτινοβολία και απότην απορρόφηση που έχει σε κάθε pixel μπορούμε να κατα-λάβουμε τι ιστοί υπάρχουν. Έτσι το μηχάνημα υπολογίζει μεπολύ μεγάλη ακρίβεια τον λιπώδη ιστό, τον οστίτη ιστό καιτην άλιπη μάζα σώματος. Δίνοντας δευτεριομένο νερό (έναισότοπο του νερού) σε έναν άνθρωπο, αν μετρήσουμε μετάαπό δυο ώρες την αραίωση που έχει αυτό στο ανθρώπινοσώμα, μπορούμε να εκτιμήσουμε με πολύ μεγάλη ακρίβειατην ποσότητα νερού.

Κατανοούμε, λοιπόν, ότι ανάλογα με την περίπτωση μπο-ρούμε να χρησιμοποιήσουμε διαφορετική τεχνική. Αν μαςενδιαφέρει αποκλειστικά η ποσότητα του λίπους, μπορούμενα χρησιμοποιήσουμε υδροπυκνομετρία. Αν μας ενδιαφέρεικαι ο οστίτης ιστός, θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε απορ-ροφησιομετρία διπλής ενέργειας κ.λπ.

Το πρόβλημα είναι ότι οι μέθοδοι αναφοράς απαιτούν πο-λύ ακριβό εργαστηριακό εξοπλισμό και είναι αδύνατον ναεφαρμοστούν στην καθημερινή πρακτική. Έτσι, λοιπόν, ανα-πτύχθηκαν άλλες τεχνικές που μπορούν να εκτιμήσουν τησύσταση σώματος, όπως η ανθρωπομετρία και η βιοηλε-κτρική αγωγιμότητα.

* Στην ανθρωπομετρία μετράμε κάποιες φυσικές διαστά-σεις του ανθρώπινου σώματος, όπως περιφέρειες και δερ-ματικές πτυχές κ.λπ., που σχετίζονται με τη συσσώρευση λί-πους.

* Στη βιοηλεκτρική αγωγιμότητα ένα χαμηλής έντασης,ανεπαίσθητο και απολύτως ασφαλές ηλεκτρικό ρεύμα δια-περνά το σώμα μας και το μηχάνημα που χρησιμοποιούμεμετρά την αγωγιμότητα και κάποιες άλλες ιδιότητές του, εκτι-μώντας έτσι την ποσότητα νερού στο σώμα μας αλλά και τοπου βρίσκεται αυτό το νερό.

Σε κάθε περίπτωση, δημιουργώντας κάποια μαθηματικάμοντέλα στον υπολογιστή, μπορούμε χρησιμοποιώντας τηςπληροφορίες που συλλέξαμε να εκτιμήσουμε το ποσοστό λί-πους ή/και τη μυϊκή μάζα. Γίνεται κατανοητό, λοιπόν, ότι μεχρήση πολύ απλού και φορητού εξοπλισμού μπορούμε ναεκτιμήσουμε τη σύσταση του σώματος και να αναβαθμίσου-με τις υπηρεσίες που παρέχουμε κάνοντάς τις πιο εξατομι-

κευμένες. Αυτό πουπολύς κόσμος αποκτρισσότερο για την αλ

Επομένωςτείνατε μίδιαφοροπΠερίπου. Εσιμοποιώναγωγιμότη

νια, ωστόσο τα μαθήταν φτιαγμένα γιατώρα, χρησιμοποιούευρωπαίους ή Αμερσωματική διάπλασδειγμα, είναι πολύ δκών λαών. Τα μοντσφάλμα στην εκτίμη

Όταν το είδαμε αυάλλη μελέτη που κάμιουργήσουμε τέτοιπαρέχοντας σημαντιτίες υγείας. Έτσι ξεκιStudy.

Σε πόσο μσυγκεκριμδύο λόγιαΗ μελέτη αέως 80 ετώκαι εργάστ

τυπη μέθοδος που σιομετρία διπλής ενθρωπομετρικών δετικές πτυχές), δεδομπλήθος άλλων παραάσκησης, ιατρικό ισδομένα αντίληψης εποια ψυχομετρικά ε

Οι μετρήσανάλογα μτε;Φυσικά! Γιντέλα που ποιήσαμε δ

να δημιουργήσουμένα πολύ ακριβές μκές πτυχές και περιφστο από όλους, καιπου χρησιμοποιεί μ

Επίσης, φτιάξαμε ανθρωπίνου σώματένα μοντέλο που εκτέχουν δημοσιευτεί σναι διαθέσιμα σε οποταία είναι υπό κρίση μα σύντομα.

Οι διαφορλες παραμτε υπόψη;Για να αυξμας, άρα καματος, σκε

μόνο παραμέτρους

; ;

;

;

;

;

! !

!

!

!

!

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

EΡΕΥΝΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΙΚΟΥ ΛΙΠΟΥΣ

Μελετώντας το ανθρώπινο

, επίσης, είναι πολύ σημαντικό είναι ότιτώντας αυτή τη γνώση κινητοποιείται πε-λλαγή.

ς θα μπορούσαμε να πούμε ότι προ-ία νέα μέθοδο μέτρησης; Αν ναι, πούποιείται αυτή η νέα μέθοδος;Εμείς αναπτύξαμε κάποια μοντέλα χρη-ντας ανθρωπομετρία και βιοηλεκτρικήητα. Οι τεχνικές αυτές υπάρχουν χρό-θηματικά μοντέλα που υπάρχουν δενα λαούς της Μεσογείου. Κυρίως, έωςύσαμε μοντέλα φτιαγμένα για Βορειο-ρικανούς. Όμως, καταλαβαίνουμε ότι ηη των Βορειοευρωπαίων, για παρά-διαφορετική από αυτήν των μεσογεια-τέλα αυτά λοιπόν είχαν πολύ μεγάλοηση. υτό, από κάποια πρώτα δεδομένα, σε μιαναμε σε Ελληνίδες, σκεφτήκαμε να δη-ια μοντέλα για τον ελληνικό πληθυσμόκά εργαλεία στους Έλληνες επαγγελμα-νήσαμε την Hellenic Body Composition

μεγάλο δείγμα πραγματοποιήθηκε ημένη έρευνα; Θέλετε να μας πείτεα για τη διαδικασία;αυτή είχε δείγμα 710 ενηλίκους από 18ών. Οι μετρήσεις διήρκησαν δύο χρόνιατηκαν πάνω από 10 ερευνητές. Η πρό-χρησιμοποιήσαμε ήταν η απορροφη-νέργειας, ενώ συλλέξαμε πλήθος αν-δομένων (7 περιφέρειες και 8 δερμα-μένα βιοηλεκτρικής αγωγιμότητας καιαμέτρων, όπως συνήθειες διατροφής,

στορικό κ.λπ. Επίσης συλλέξαμε και δε-εικόνας σώματος χρησιμοποιώντας κά-εργαλεία.

σεις που πήρατε είχαν διαφορέςμε τα εργαλεία που χρησιμοποιήσα-

α να καταλήξουμε στα μαθηματικά μο-εκτιμούν το ποσοστό λίπους, χρησιμο-διάφορα εργαλεία. Η βασική ιδέα ήτανε από τα ανθρωπομετρικά δεδομέναοντέλο, που να χρησιμοποιεί δερματι-φέρειες, και ένα δεύτερο πολύ εύχρη- μοιραία ελαφρώς λιγότερο ακριβές,όνο μια μεζούρα. ένα μοντέλο που εκτιμά τη σύσταση τουτος από βιοηλεκτρική αγωγιμότητα καιτιμά ειδικά το κοιλιακό λίπος. Τα πρώτα

σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και εί-οιονδήποτε δωρεάν, ενώ τα δύο τελευ- προς δημοσίευση και θα είναι διαθέσι-

ροποιήσεις εξαρτώνται και από άλ-μέτρους, τις οποίες έπρεπε να λάβε-;ήσουμε την εγκυρότητα των μοντέλωναι της εκτίμησης της σύστασης του σώ-εφτήκαμε να εισαγάγουμε σε αυτά όχιπου σχετίζονται με το λίπος, αλλά και

παραμέτρους που σχετίζονται με τον μυϊκό ιστό. Αυτό ήτανκαι κάτι καινοτόμο που ουσιαστικά αύξησε σημαντικά τηνακρίβεια των μοντέλων μας.

Σκεφτείτε έναν άνθρωπο με αυξημένο σωματικό βάροςπου έχει τόσο αυξημένο λίπος αλλά και μυϊκή μάζα. Τα συμ-βατικά μοντέλα παρουσίαζαν σοβαρά μειονεκτήματα σε τέ-τοιες περιπτώσεις. Ύστερα άλλες παράμετροι που έπρεπε ναληφθούν υπόψη είναι το φύλο, η ηλικία και η φυσική δρα-στηριότητα, όλοι παράγοντες που ξέρουμε ότι επηρεάζουντη σωματική σύσταση.

Κάνοντας συνεχείς επανελέγχους αποδείξαμε ότι τα μο-ντέλα που δημιουργήσαμε είναι αξιόπιστα για χρήση σε όλατα εύρη ηλικιών και βάρους, ενώ είναι κατάλληλα για χρήσηέως και άτομα με μέτρια προς υψηλή φυσική δραστηριότη-τα. Για τους υψηλού επιπέδου αθλητές είναι στα άμεσα σχέ-διά μας να δημιουργήσουμε ειδικά μοντέλα.

Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί η συγκεκριμένηέρευνα από επαγγελματίες διατροφολόγουςκαι διαιτολόγους; Επίσης ποιες άλλες κοινω-

νικές ή επαγγελματικές κατηγορίες αφορά;Τα εργαλεία που δημιουργήσαμε μπορούν ναχρησιμοποιηθούν τόσο από διαιτολόγους όσο καιαπό άλλους επαγγελματίες υγείας για την αξιο-

λόγηση του κινδύνου ενός ασθενούς για χρόνια νοσήμα-τα, από διαιτολόγους για την εξατομικευμένη παρέμβασηκαι στοχοθεσία. Επιπλέον, όπως είπαμε πιο πριν, βοηθώ-ντας τόσο τον επαγγελματία υγείας όσο και τον διαιτώμε-νο ή ασθενή να αποκτήσει γνώση της κατάστασής του θέ-τει κίνητρα για βελτίωση καθώς και ποσοτικοποίησή της.

Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι μπορεί πια πολύ οικο-νομικά και εύκολα, ακόμα και μόνο με μια μεζούρα κάποι-ος, να εκτιμήσει το ποσοστό σωματικού λίπους για τον ελ-ληνικό πληθυσμό.

Δ.Π.

;

!

Η ΕΡΕΥΝΑ αυτή πραγματοποιήθηκε στο Χαροκό-πειο Πανεπιστήμιο υπό την επιστημονική διεύθυν-ση του Δρ. Σπυρίδωνα Κανελλάκη. Σε αυτή συμμε-τείχαν 17 ερευνητές: Ευστάθιος Σκουφάς, ΕυτυχίαΑποστολίδου, Βλαντλένα Χουντοκονένκο, ΜαρίαΑνδριώτη, Λουκία Γερακίτη, Γεωργία Ζιώγου, Ίω-νας Παπασωτηρίου, Χριστιάνα Γεωργοπούλου, Θε-οδώρα Μακρίδη, Ευαγγελία Καραγλάνη, Μαρία Μι-χαλοπούλου, Αμαλία Γκέκα, Αιμιλία Κουτρουλάκη,Φλώρα Λουκιανού, Φωτεινή Μαρίκου, ΕυαγγελίαΜπουντουβή και υπό την επίβλεψη του καθηγητήκυρίου Γιάννη Μανιού. Όλοι οι ερευνητές εργάστη-καν εθελοντικά.

Οι μετρήσεις διήρκεσαν δύο χρόνια σε 710 εθε-λοντές. Τα πρώτα αποτελέσματα έχουν δημοσιευ-θεί, αρκετά είναι υπό δημοσίευση, ενώ τα δεδομέ-να ακόμα τελούν υπό στατιστική επεξεργασία καιθα δώσουν πιο πολλά αποτελέσματα στο μέλλοναναφορικά με συνήθειες διατροφής και άσκησηςκαι τη σχέση τους με τη σωματική σύσταση, αλλάκαι τη σχέση όλων αυτών με διαταραχές εικόναςσώματος.

Πληροφορίες: kanellakis@nutriscience.gr

Δ.Π.

https://www.youtube.com/playlist?list=PL8dPuuaLjXtNppY8ZHMPDH5TKK2UpU8Ng

ΣΑΒΒΑΤΟ 28 IOYΛIOY 201817/

ο σώμα

Oι σειρές animation έχουν απο-κτήσει τον δικό τους χώρο στιςπροτιμήσεις του κοινού. Είτε κω-μικές ή όχι, χρησιμοποιώντας τιςδυνατότητες που δίνει το σκίτσο

μπορούν να αναδείξουν διάφορες πτυχές τηςπραγματικότητας, οι οποίες θα ήταν αδύνατοννα αναδειχθούν μόνο με τη χρήση ηθοποιών,πραγματικών πλάνων και γραφικών.

Το αποτέλεσμα είναι πολλές φορές πραγμα-τικά εντυπωσιακό, όπως για παράδειγμα συμ-βαίνει με τη σειρά Bojack Horseman, στηνοποία συμμετέχουν άνθρωποι και ζωόμορφοιχαρακτήρες για να περιγράψουν τα υπαρξιακάαδιέξοδα του Hollywood, και το Big Mouth, τοοποίο περιγράφει με γλαφυρό τρόπο τα προ-βλήματα της προεφηβικής ηλικίας.

Για τους λάτρεις της επιστημονικής φαντα-σίας η σειρά που αναμφίβολα έχει ξεχωρίσει τατελευταία χρόνια είναι το Rick and Morty. Η σει-ρά έχει ήδη προβληθεί για τρεις σεζόν και πρό-σφατα μάθαμε ότι θα ανανεωθεί με επιπλέονεβδομήντα επεισόδια. Περιμένοντας λοιπόν τανέα επεισόδια, είναι ευκαιρία τώρα το καλοκαί-ρι να αφιερώσει κανείς λίγο χρόνο σε μια απότις μεγάλες επιρροές του Rick and Morty. Πρό-κειται για μια από τις πιο επιτυχημένες σειρέςanimation επιστημονικής φαντασίας, το Futu-rama.

To Futurama άρχισε να προβάλλεται το1999, δηλαδή λίγο πριν από την αλλαγή της χι-λιετίας, και ο πρώτος κύκλος προβολών ολο-κληρώθηκε το 2003. Ακολουθώντας συνεχείςεπαναλήψεις της σειράς και λόγω της μεγάληςαπήχησης που είχε στο κοινό, νέα επεισόδιασυνέχισαν να προβάλλονται από το 2008 έωςτο 2013.

Κεντρικός ήρωας της σειράς είναι ο Philip J.Fry, ένας σχετικά αποτυχημένος νεαρός της δε-καετίας του 1990. Ο Fry κλείνεται κατά λάθοςσε ένα θάλαμο κρυογονικής λίγα μόλις δευτε-ρόλεπτα πριν από τη νέα χιλιετία και επανέρχε-ται μια χιλιετία μετά, δηλαδή το 3000. Στο νέοτου «παρών» πιάνει δουλειά σε μια εταιρείαδιαστρικών μεταφορών / παραδόσεων, η οποίαανήκει στον μακρινό ανιψιό του, καθηγητήFarnsworth, ο οποίος έχει το προφίλ ενός

τρελού επιστήμονα. Το έτος 3000 η Γη είναι πλέον ένας σχεδόν

αγνώριστος κόσμος, στον οποίο κυριαρχούν ητεχνολογία, τα ρομπότ, τα αστρικά ταξίδια και οιαμέτρητες εξωγήινες φυλές, η οποίες συνυ-πάρχουν λιγότερο ή περισσότερο ειρηνικά μετους ανθρώπους. Παρ’ όλα αυτά, τα σημάδιατου σύγχρονου πολιτισμού παραμένουν εμφα-νή και στη νέα πραγματικότητα. Αυτό που στηνουσία καταφέρνουν οι δημιουργοί της σειράςείναι να σατιρίσουν τη σημερινή πραγματικότη-τα παρουσιάζοντας ένα μέλλον το οποίο φέρειέντονα χαραγμένες τις αποτυπώσεις της σύγ-χρονης αμερικανικής ιστορίας.

Τα στερεότυπα και οι κυρίαρχες προσωπικό-τητες του μεταπολεμικού δυτικού κόσμου εξα-κολουθούν να εμφανίζονται στο φανταστικόσύμπαν του Futurama με αποτέλεσμα, παρ’ όλοπου έχουν περάσει χίλια και πλέον χρόνια, διά-σημοι ηθοποιοί (όπως π.χ. η Λούσι Λιου), μου-σικοί (όπως ο Μπεκ) και πολιτικοί (όπως ο ΑλΓκορ και ο πρόεδρος Νίξον) να συνεχίζουν ναεμφανίζονται και να διαδραματίζουν πρωτα-γωνιστικό ρόλο, αφού με τη βοήθεια τηςτεχνολογίας η ανθρωπότητα έχει διατη-ρήσει τα κεφά-λια τουςαπείραχτα σεβάζα μευγρό.

Μάλιστα ησάτιρα για το πα-ρόν αρχίζει από τοπρώτο δευτερόλεπτο,με μηνύματα που εμφα-

νίζονται στους τίτλους έναρξης και είναι δια-φορετικά σε κάθε επεισόδιο.

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι πλέον ευρέωςδιαδεδομένη, με αποτέλεσμα ρομπότ και άν-θρωποι να συνυπάρχουν. Μάλιστα, στην πραγ-ματικότητα, η πραγματική κεντρική φιγούρα τηςσειράς, ήρωας και αντιήρωας, είναι ένα ρο-μπότ, ο Bender. Ο Bender, ο κολλητός φίλοςτου Fry, είναι ένας κακός χαρακτήρας, που έχειστο μυαλό του μόνο το κέρδος, το αλκοόλ (ταρομπότ καταναλώνουν αλκοόλ για να παραμεί-νουν στη ζωή) και τις καταχρήσεις. Στην πραγ-ματικότητα παρουσιάζει όλες τις αδυναμίεςενός ανθρώπου σε υπερβολικό βαθμό.

Όπως είναι φανερό, η επιστήμη και η τεχνο-λογία παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη σει-ρά. Με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο μπο-ρεί να δει κανείς ότι οι φίλοι της σειράς έχουνδημιουργήσει σελίδες με τη φυσική που κρύβε-ται πίσω από τα επεισόδια του Futurama.

Οι πιο οξυδερκείς θα παρατηρήσουν σίγουρατις λεπτομέρειες. Τα διαστημικά ταξίδια είναι

υπόθεση ρουτίνας, ενώ οι αμέτρητοι κα-τοικήσιμοι πλανήτες και τα παράλλη-

λα σύμπαντα μια πραγματικότητα. Οιεξελίξεις

σ τ η νεπιστή-μη καιτην τε-

χνολογίαπαρουσιά-

ζονται όμως μεμια έντονα σατι-

ρική ματιά και η

σειρά καταφέρνει να δείξει ότι στην πράξη οιανθρώπινες αυτές πρακτικές δεν έχουν κατα-φέρει ακόμα και μια χιλιετία αργότερα να αντι-μετωπίσουν τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζουνο άνθρωπος και οι κοινωνίες του.

Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν σατιρίζονται ταυ-τόχρονα και οι μελλοντολογικές επιστημονικο-φανείς προβλέψεις που διατυπώνονται συχνάαπό επιστήμονες του 20ού και του 21ου αιώνα.

Ποιοι βρίσκονται όμως πίσω από τη σειρά; ΤοFuturama δημιουργήθηκε από τους από τουςMatt Groenig και David X. Cohen, οι οποίοι ήτανεπίσης στην ομάδα που δημιούργησε το TheSimpsons. Η ομοιότητα ανάμεσα στις δυο σει-ρές είναι άλλωστε εμφανής από το πρώτο δευ-τερόλεπτο του κάθε επεισοδίου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο David X. Cohen έχειαποφοιτήσει από το Harvard με πτυχίο φυσικήςκαι από το Berkeley με μεταπτυχιακό στην επι-στήμη των υπολογιστών, είχε δηλαδή τη δυνα-τότητα να συνδυάσει την αγάπη του για την επι-στήμη με τη δημιουργικότητα που απαιτεί ηανάπτυξη των χαρακτήρων και του σεναρίουγια το Futurama.

Το σημαντικότερο όμως είναι ότι οι δημιουρ-γοί έχουν επιλέξει να δώσουν έμφαση στο χι-ούμορ, ακόμα κι αν χρειαστεί να «λυγίσουν»τους φυσικούς νόμους. Όπως λένε και οι ίδιοι,παρά τη μεγάλη αγάπη και τον σεβασμό πουέχουν για την επιστήμη, έκαναν από πολύ νω-ρίς την επιλογή να δώσουν τον πρώτο ρόλο στοχιούμορ και την ψυχαγωγία. Θα μπορούσε κά-ποιος με ασφάλεια να πει ότι το αποτέλεσματους έχει δικαιώσει.

Γ.Κ.

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

EΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΕΧΝΕΣΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΣΑΒΒΑΤΟ 28 IOYΛIOY 201819/

Ποιο είναι το βασικό ερευνητικό αντικείμενο τουπρογράμματος BIOCDx;Το BIOCDx (A miniature Bio-photonics Companion Di-agnostics platform for reliable cancer diagnosis andtreatment monitoring) είναι ένα φιλόδοξο ερευνητικό

πρόγραμμα που στοχεύει στην ανάπτυξη ενός πρακτικού βιοϊα-τρικού αισθητήρα μικρών διαστάσεων και χαμηλού κόστους γιατην εξέταση δειγμάτων αίματος και τον ποσοτικό προσδιορισμότριών πρωτεϊνών που μπορούν να λειτουργήσουν ως καρκινι-κοί δείκτες για τον καρκίνο του προστάτη, τον καρκίνο του μα-στού και το μελάνωμα.

Οι συγκεκριμένες πρωτεΐνες υπάρχουν ούτως ή άλλως μέσα στοαίμα όλων των ατόμων, αλλά η παρουσία τους σε υψηλότερα τωνφυσιολογικών επίπεδα συσχετίζεται με την εμφάνιση των συγκε-κριμένων τύπων καρκίνου.

Ποια είναι η βασική αρχή ανίχνευσης και ποσοτικούπροσδιορισμού των πρωτεϊνών που χρησιμοποιεί-ται;Η ανίχνευση και ο ποσοτικός προσδιορισμός των πρω-τεϊνών στηρίζεται σε οπτικές τεχνικές οι οποίες υλοποι-ούνται με τη βοήθεια ολοκληρωμένων οπτικών κυ-

κλωμάτων (οπτικά τσιπ). Επάνω σε ένα τέτοιο κύκλωμα λεπτέςδομές με μεγαλύτερο δείκτη διάθλασης από τον γύρω χώρο τουςλειτουργούν ως κυματοδηγοί εγκλωβίζοντας το φως και επιτρέ-ποντας τη διάδοσή του από τη μία άκρη του κυκλώματος στην άλ-λη, όπως οι μεταλλικές γραμμές επιτρέπουν τη ροή των ηλε-κτρονίων στα συνηθισμένα ηλεκτρονικά κυκλώματα.

Όταν λοιπόν το δείγμα αίματος έρθει σε επαφή με το οπτικό κύ-κλωμα και τα μόρια των πρωτεϊνών επικαθίσουν επάνω στους κυ-ματοδηγούς, μεταβάλλουν τον δείκτη διάθλασής τους και αλλά-ζουν τα χαρακτηριστικά της διάδοσης του φωτός. Χρησιμοποιώ-ντας κατάλληλους αλγόριθμους επεξεργασίας σήματος, η αλλαγήτου δείκτη διάθλασης υπολογίζεται εύκολα επιτρέποντας την ανί-χνευση των πρωτεϊνών με εξαιρετική ευαισθησία και την ποσοτι-κοποίησή τους με εξαιρετική ακρίβεια.

Πώς προέκυψε η ιδέα για τη συγκεκριμένη έρευνακαι σε ποιες ανάγκες απαντά;Η ανάπτυξη μικρών, φθηνών και αξιόπιστων βιοϊατρι-κών αισθητήρων για την εξέταση δειγμάτων αίματοςκαι την άμεση εκτίμηση καρκινικών δεικτών αποτελεί

διακαή πόθο της ιατρικής κοινότητας και των υπηρεσιών υγείαςανά τον κόσμο.

Η απουσία τους μέχρι σήμερα καθιστά αναγκαία τη χρήση συμ-βατικών λύσεων βιοχημικής ανάλυσης του αίματος, οι οποίες εί-ναι δυνατές μόνο σε εξειδικευμένα εργαστήρια, είναι ιδιαίτερα δα-πανηρές και απαιτούν μεγάλο χρόνο για την τελική εξαγωγή τωναποτελεσμάτων (από μερικές ώρες έως και αρκετές ημέρες) πε-ριορίζοντας το φάσμα πρακτικών εφαρμογών της τεχνολογίαςελέγχου των καρκινικών δεικτών.

Η διαθεσιμότητα αισθητήρων χαμηλής πολυπλοκότητας και κό-στους από την άλλη μεριά αναμένεται να δώσει νέα δυναμική σεαυτήν την τεχνολογία αξιοποιώντας την ως μαζικό εργαλείο προ-

ληπτικού ελέγχου στο πλαίσιο περιοδικών check-ups του γενικούπληθυσμού ή ως εργαλείο παρακολούθησης και αξιολόγησης τηςφαρμακευτικής αγωγής καρκινοπαθών.

Αυτού του είδους η παρακολούθηση εντάσσεται στο γενικότεροτεχνολογικό πεδίο των «companion diagnostics», όπου ένα δια-γνωστικό τεστ χρησιμοποιείται παράλληλα με την λήψη μίας φαρ-μακευτικής ουσίας για να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητά τηςκαι να βελτιστοποιήσει τη χρήση και τη δοσολογία της. Έχοντας λοι-πόν διαθέσιμο έναν μικρό, πρακτικό και φθηνό αισθητήρα, ο έλεγ-χος αυτός μπορεί να γίνεται εύκολα στο σπίτι του ασθενούς και ναείναι σχεδόν συνεχής μεγιστοποιώντας την αμεσότητα της παρα-κολούθησης και οδηγώντας σε βέλτιστες ιατρικές αποφάσεις.

Η απόφαση δε να επιλεχθούν οι οπτικές τεχνικές ως βάση γιατην ανάπτυξη του αισθητήρα βασίστηκε στη δυνατότητα των οπτι-κών κυκλωμάτων να ολοκληρωθούν σε οπτικά τσιπ μικρών δια-στάσεων καθώς και στα πλεονεκτήματα που παρουσιάζουν οι οπτι-κές τεχνικές ως προς την ευαισθησία της ανίχνευσης και την ακρί-βεια της ποσοτικοποίησης.

Ποιοι φορείς συνεργάζονται στο πρόγραμμα;

Η κοινοπραξία του προγράμματος αποτελείται από 7εταίρους από 4 ευρωπαϊκά κράτη. Από την Ελλάδα συμ-μετέχει το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Συ-

στημάτων Επικοινωνιών και Υπολογιστών (ΕΠΙΣΕΥ) του ΕΜΠ καιτο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑ).Το ΕΠΙΣΕΥ εκπροσωπείται από το Εργαστήριο Φωτονικών Επι-κοινωνιών (ΕΦΕ) με επικεφαλής τον καθηγητή Ηρακλή Αβραμό-πουλο και το Εργαστήριο Μικροεπεξεργασίας Υλικών και Διερ-γασιών με Λέιζερ (ΜΥΔΛ) με επικεφαλής την καθηγήτρια Ιωάν-να Ζεργιώτη, η οποία είναι και η συντονίστρια του έργου.

Το ΕΦΕ είναι υπεύθυνο για τη σχεδίαση των περισσότερων δο-μών επάνω στο οπτικό τσιπ, την ανάπτυξη των αλγορίθμων επε-ξεργασίας σήματος και την υλοποίηση των ηλεκτρονικών συστη-μάτων ελέγχου του αισθητήρα, ενώ το ΜΥΔΛ για την τοποθέτησηεπάνω στα οπτικά τσιπ των αντισωμάτων που αναγνωρίζουν καιπροσδένουν τα μόρια των πρωτεϊνών.

Το ΙΙΒΕΑ συμμετέχει με την ομάδα του Δρ. Απόστολου Κλινάκη, η

οποία είναι υπεύθυνη για τις ιατροβιολογικές μελέτες που συσχε-τίζουν τα επίπεδα των συγκεκριμένων πρωτεϊνών στο αίμα με ταείδη, το μέγεθος και τα στάδια εξάπλωσης των καρκινικών όγκων.Για τις μελέτες αυτές η ομάδα συνεργάζεται με τον καθηγητή Βα-σίλειο Γεωργούλια, πρόεδρο της Ελληνικής Ογκολογικής Εταιρείας.

Τέλος, από την Ολλανδία συμμετέχουν οι εταιρείες LioniX, LeadPharma και Future Diagnostics, από την Ελβετία το ερευνητικό ιν-στιτούτο CSEM και από τη Γερμανία η εταιρεία LRE Medical, πουέχει και την ευθύνη για την ανάπτυξη του τελικού πρωτότυπου.

Ποιες θεωρείτε τις μεγαλύτερες προκλήσεις σε αυ-τήν την έρευνα;Χωρίς αμφιβολία οι προκλήσεις που παρουσιάζονται σεαυτήν την έρευνα είναι πολλές και πολύπλοκες λόγωτης ανάγκης να συνδυαστούν ετερογενείς τεχνολογικές

πλατφόρμες (φωτονική, βιοχημική, μικρορροϊκή και ηλεκτρονι-κή) σε έναν ενιαίο αισθητήρα.

Οι κυριότερες από αυτές αφορούν την κατασκευή ενός οπτικούτσιπ μικρών διαστάσεων (επιφάνειας περίπου μισού τετραγωνικούεκατοστού) που να περιλαμβάνει όλα τα απαραίτητα οπτικά στοι-χεία, την εξασφάλιση υψηλής ευαισθησίας για την ακριβή ποσοτι-κοποίηση των πρωτεϊνών, την εξασφάλιση επιλεκτικότητας ωςπρος την ανίχνευση έτσι ώστε η μέτρηση να επηρεάζεται μόνο απότις συγκεκριμένες πρωτεΐνες που έχουν επιλεγεί ως καρκινικοί δεί-κτες και την επαναληψιμότητα των μετρήσεων.

Υπάρχουν έως τώρα αποτελέσματα του προγράμ-ματος που θεωρείτε ότι έχουν ιδιαίτερη σημασία;Σε όλα τα σημεία που προαναφέρθηκαν η πρόοδος πουέχει σημειωθεί είναι σημαντική και οι προοπτικές γιατην ανάπτυξη ενός λειτουργικού πρωτοτύπου εξαιρετι-

κά ευοίωνες. Σε ό,τι μας αφορά ως μέλη του ΕΦΕ, είμαστε ιδιαίτερα περήφα-

νοι για τη συμβολή που είχαμε στη σχεδίαση του πρώτου αυτόνο-μου οπτικού τσιπ για βιοχημική ανάλυση, το οποίο μπορεί να λει-τουργήσει χωρίς καμία σύνδεση με εξωτερικά οπτικά στοιχεία, γιατην ανάπτυξη καινοτόμων αλγορίθμων που επιτρέπουν την ανί-χνευση εξαιρετικά χαμηλών συγκεντρώσεων πρωτεϊνών ακόμακαι με χρήση φθηνών πηγών λέιζερ και ηλεκτρονικών και για τηνανάπτυξη μίας πλήρους ηλεκτρονικής πλατφόρμας ελέγχου τωνοπτικών, μικρορροϊκών και ηλεκτρονικών στοιχείων του αισθητή-ρα και αλληλεπίδρασης με τον χρήστη.

Η πλατφόρμα αυτή είναι έτοιμη στο ΕΦΕ και χρησιμοποιείται απότους υπόλοιπους εταίρους του προγράμματος για την διεξαγωγήδοκιμών που θα βελτιστοποιήσουν το βιολογικό και βιοχημικό μέ-ρος της έρευνάς μας.

Τι επεκτάσεις της εν λόγω έρευνας βλέπετε και ποι-ους τομείς μπορεί να αφορούν;Πέρα από τη μάχη κατά του καρκίνου θεωρούμε ότι ηδημιουργία βιοϊατρικών αισθητήρων μικρού μεγέθουςκαι χαμηλού κόστους για την εξέταση δειγμάτων αίμα-

τος ή σιέλου μπορεί να επιτρέψει την εντατικοποίηση των ελέγ-χων για μία σειρά μολυσματικών ασθενειών και να βοηθήσειαποφασιστικά στις πρακτικές πρόληψης και αντιμετώπισής τους.

Ο κοινωνικός αντίκτυπος αναμένεται να είναι μεγάλος στις ανε-πτυγμένες χώρες, αλλά ιδιαίτερα στις πιο φτωχές, καθώς η ύπαρ-ξη τέτοιων εργαλείων εξέτασης μπορεί να εντάξει για πρώτη φο-ρά στις διαδικασίες ελέγχων μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες.

Λ.Α.

;

;

;;

;

;

;

!

!

!!

!

!

!

Βιοϊατρικοί αισθητήρες στη μάχη για την έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου

Περισσότερες πληροφορίες:http://biocdx.eu/https://cordis.europa.eu/project/rcn/206184_en.html

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Μέρος του οπτικού τσιπ που κατασκευάστηκε στα πλαίσιατου προγράμματος BIOCDx από την Ολλανδική εταιρεία

LioniX με δομές που σχεδιάστηκαν από το ΕΦΕ για τηνολοκλήρωση των πηγών laser και των φωτοανιχνευτών

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Tο άγαλμά του στέκεται στην πλατεία Campo deiFiori στη Ρώμη από το 1889. Στο σημείο όπου οδη-γήθηκε στην πυρά από την Ιερά Εξέταση τον Φε-βρουάριο του 1600. Η μυστηριώδης και ομολο-γουμένως γοητευτικά σκοτεινή μορφή του Gior-

dano Bruno, με καταγωγή από τη Νόλα, φιλοτεχνήθηκε απότον Ettore Ferrari την εποχή που το πνεύμα της μοντερνικότη-τας δημιουργούσε πορτρέτα ηρώων της επιστήμης.

Αυτό συνέβαινε και στο νεοσύστατο ιταλικό κράτος με κοσμι-κή κατεύθυνση, του οποίου οι νεωτερικοί κύκλοι επιδίωκαν ναπεριορίσουν τη δύναμη του παπισμού. Τον 19ο αιώνα οικοδο-μούνται τα ευρωπαϊκά έθνη - κράτη και δομείται συστηματικά(έπαιρνε μάλιστα τη μορφή εθνικής υπόθεσης) η μυθολογία τηςεπιστήμης ως κυρίαρχου οργανωμένου συνόλου, το οποίο έρ-χεται να αντικαταστήσει σε ισχύ και επιρροή την Εκκλησία.

Ο Bruno αντικρίζει μελαγχολικά μέσα από τον μανδύα του τοΒατικανό. Η τελική θέση του καθορίστηκε όταν η Καθολική Εκ-κλησία ζήτησε από το δημοτικό συμβούλιο της Ρώμης να μηνέχει την πλάτη του γυρισμένη προς αυτήν στρεφόμενο προς τονήλιο, όπως είχε σχεδιαστεί αρχικά. Η σημειολογία του χώρου,ωστόσο, εξυπηρετεί την ανάδειξη της αντιπαλότητας, η οποία με-ταφράζεται στο σχήμα Επιστήμη vs Θρησκεία ή Αλήθεια vs Δόγ-μα.

Οι μελετητές, ωστόσο, αρκετές δεκαετίες ερίζουν για το αν οBruno κάηκε ως μάρτυρας της επιστήμης ή ως αιρετικός. Θέτουνκάτω από τον φακό τα πρακτικά της πολύχρονης δίκης του, αλ-λά και το corpus του στοχαστή, προκειμένου να διαπιστώσουναν πληροί το επιστημονικό προφίλ -όπως το περιγράφουν οιακόλουθοι της γραμμικής εξέλιξης της επιστήμης- ή αν οι θεο-λογικές του απόψεις αποτέλεσαν την αιτία που τον οδήγησε στηνεκτέλεση.

Ο Bruno σπάστηκε τον ηλιοκεντρισμό και την κίνηση των πλα-νητών του Κοπέρνικου, αλλά πολλοί ισχυρίζονται ότι η κοσμο-λογία του δεν είναι αρκετά επιστημονική. Δεν πρόκειται για έναναστρονόμο. Το κοσμολογικό του σχήμα απλώς αποτελούσε έναόχημα για τις πολιτικές και θεολογικές θέσεις του. Συνεπώς κα-κώς ταυτίζουν τον Γαλιλαίο με τον Bruno.

Οι αντίπαλοί του τον συνδέουν άμεσα με την εμφάνιση τηςσύγχρονης επιστήμης και του αποδίδουν τον τίτλο του πρωτο-πόρου Φυσικού Φιλόσοφου. Ο ίδιος κατευθύνει τις υποθέσειςτου ένα βήμα παραπέρα κάνοντας λόγο για άπειρους ήλιους,άπειρους πλανήτες, άπειρους κόσμους, άπειρο σύμπαν. Παράλ-ληλα υπερασπίζεται ένα νέο μοντέλο της ύλης, βασισμένο σε μιαιδιαίτερη μονιστική ατομική θεωρία, η οποία χρησιμοποιεί μερι-κές ιδέες των ανακτημένων κειμένων του Δημόκριτου, του Επί-κουρου και του Λουκρήτιου.

Ο Bruno φαντάστηκε ότι τα άτομα είναι άπειρα, ομοιογενή,αδιαίρετα, τρισδιάστατα σωματίδια, τα οποία έχουν την έμφυτηικανότητα της αυθόρμητης αυτοκίνησης. Απορρίπτει τον αριστο-τελικό υλομορφισμό, αλλά και τον διαχωρισμό της ύλης από τοπνεύμα του Πλάτωνα.

Σύμβολο πολλών αθεϊστών σήμερα, ο Bruno μόνο άθεος δενυπήρξε. Ο Δομινικανός θωμιστής μοναχός και ιερέας αργότεραπαρέμεινε συνεπής ένθεος μέχρι το τέλος. Βεβαίως δεν δίσταζενα διαβάζει τους απαγορευμένους συγγραφείς, όπως τον Έρα-σμο. Ο αναγεννησιακός ουμανισμός φαίνεται ότι τον συνεπαίρ-νει.

Οι πνευματικές του αναζητήσεις σύντομα τον φέρνουν σε ρή-ξη με το Τάγμα. Το 1579 αποχωρεί από την Ιταλία και αρχίζει τηδωδεκάχρονη περιπλάνησή του στη βόρεια Ευρώπη -Γαλλία,Γερμανία, Αγγλία (όπου θαυμάζει την Ελισάβετ και τον διανοητι-κό της κύκλο παρά την ψυχρή υποδοχή της Οξφόρδης). Στο Λον-δίνο εκδίδει την πλειονότητα των έργων του.

Κυρίως, ποτέ δεν απέσυρε την πίστη του από τον θεϊκό Νου,του οποίου οι ιδέες πραγματώνουν τον κόσμο, επηρεασμένοςαπό την πλατωνική παράδοση που αναβιώνει στις μεταφράσειςτου αναγεννησιακού Ficino. Η τελειότητα του θεού επιβάλλει μιαφυσική του απείρου και ανατρέπει τους περιορισμούς του αρι-στοτελικού σύμπαντος.

Εντοπίζονται, σαφώς, πανθεϊστικές τάσεις πίσω από την ιδέατου Bruno για ένα άπειρο ομοιογενές σύμπαν, που τείνει να ταυ-

τιστεί με την ίδια τη θεότητα. Το διαρκώς εξελισσόμενο σύμπαντου Νικόλαου Κουζάνου κινητοποιεί -έστω και με διαφορές- τησκέψη του Bruno.

Στην πνευματική του διαδρομή συναντά την πυθαγόρεια φι-λοσοφία μέσα από το αναγεννησιακό της αποτύπωμα. Οι θέσειςπερί μαγείας και πίστης του Giovanni Pico della Mirandola, τοαστρολογικό σύστημα του Ficino εμπνέουν, σύμφωνα με τουςερευνητές, τη νόλια φιλοσοφία.

Το 1964 η Francis Yates δυναμιτίζει την κατεστημένη ερευ-νητική μεθοδολογία για τον Νόλιο διανοητή. Ο Bruno της Yatesείναι ερμητικός φιλόσοφος και λάτρης της αρχαίας αιγυπτιακήςθρησκείας και των μυστηρίων της. Γοητεύεται από την ερμητικήπαράδοση του ενιαίου νοητικού Όλου, όπως την ανασύρει ο Fi-cino.

Το πνευματικό ρεύμα του ερμητισμού, διανθισμένο από πολ-λά καμπαλιστικά στοιχεία, συγκίνησε, σύμφωνα με τη Yates, σετέτοιο βαθμό τον Bruno, ώστε να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στηδιδασκαλία της μυστικής αιγυπτιακής σοφίας.

Στην ουσία όχι μόνο δεν συμμετέχει στο μέλλον της επιστή-μης, αλλά αντλεί τη γνώση του και επιδιώκει την εδραίωση μα-γικών και αστρολογικών δογμάτων από το μακρινό παρελθόν.Πρόκειται για έναν αναγεννησιακό μάγο, όπως ήταν και ο Ficino.Το άπειρο και αιώνιο σύμπαν του Bruno απομακρύνεται αρκετάαπό το χριστιανικό δόγμα.

Η Ingrid Rowland (2008) συντάσσει μια αξιόπιστη βιογραφίατου Bruno για να ρίξει φως σε όλες τις πτυχές της ταραχώδουςζωής του στοχαστή και της πανσπερμίας ιδεών στη νόλια σκέ-

ψη. Τοποθετεί τον στοχαστή στην εποχή του, προκειμένου να γί-νει περισσότερο κατανοητό το πολυδιάστατο και καθόλου πε-ρίεργο για εκείνη την περίοδο διανοητικό του ταξίδι. Εντοπίζειτις αλληλεπιδράσεις μεταξύ της φιλοσοφίας, της θεολογίας καιτης ποίησης ενός ανήσυχου και ανοικτόμυαλου πλάνητα φιλό-σοφου και αιρετικού.

Η Hilary Gatti (2011), αναφερόμενη στα -κατά διαστήματα μέ-χρι σήμερα- αποκαλυπτόμενα αρχεία της πολύχρονης δίκης,εστιάζει στη δίψα του Bruno σε δύο μεγάλες πνευματικές του μέ-ριμνες: τη γνώση και την πίστη.

Η ίδια υποστηρίζει ότι μαζί με έναν μικρό αριθμό άλλων αν-θρωπιστών του 16ου αιώνα προσέδωσε στον θρησκευτικόπλουραλισμό θετική αξία, αφού ο θεός του εκδηλώνεται σε απε-ριόριστη ποικιλία καταστάσεων και όψεων της ύπαρξης ξεδι-πλώνοντας την αρχή της ενότητας. Η ψυχή για τον Bruno ήταν οκαπετάνιος του πλοίου (σώμα) και μετά θάνατον επιστρέφουνκαι τα δύο -ως ένα- στον άπειρο ωκεανό του καθολικού Νου.

Τέτοιες ιδέες υπερασπίστηκε μέχρι το τέλος στους ανακριτέςτου. Πρέσβευε την ειρήνη και την αρμονία έναντι του μίσους καιτης βίας, κάτι που ασφαλώς το 1600 δεν μπορούσε να γίνει εύ-κολα αποδεκτό ούτε από τις πολιτικές ούτε από τις θρησκευτικέςεξουσίες.

Η πολεμική για το ποιος υπήρξε ο Bruno και αν οδηγήθηκεστην πυρά ως επιστήμονας ή ως αιρετικός οφείλεται σε ένα λαν-θασμένο, κατά τη γνώμη μας, ερώτημα. Οι διαχωριστικές γραμ-μές στην αναχρονιστική ανάγνωση μιας καθαρής ιστορίας τηςεπιστήμης που συγκρούεται με τη θρησκεία έχουν αμφισβητη-θεί προ πολλού από τα -περιθωριακά κάποτε- τεκμήρια που προ-σκομίζονται στην έρευνα.

Το πάθος για τη γνώση, τα περίπλοκα δίκτυα παραγωγής τηςγνώσης, το θέμα της πίστης, η σχέση μεταξύ εξουσιών και ιδεών,οι διαρκώς μεταβαλλόμενες έννοιες, ακόμα και του όρου «επι-στημονικό» κατά τις ιστορικές περιόδους καθιστούν, τουλάχιστον,άγονα παρόμοια ερωτήματα.

EΦΗ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥΥποψήφια διδάκτωρ

στην Ιστορία και Φιλοσοφία των Επιστημών, ΕΚΠΑ

ΣΑΒΒΑΤΟ28 IOYΛIOY 2018

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Μπρούνο: επιστήμονας ή αιρετικός;