ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

www.facebook.com/PRISMASCIENCEMAGAZINE

ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2020

ΠΡΙΣΜΑ# 80

,,7

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Τα χειρόγραφα με τις φαρμακευτικέςσυνταγές στην υπηρεσία της ελληνι-κής κοινωνίας έως τον 20ό αιώνα

Τα γιατροσόφια είναικώδικες γραμμένοιστην ελληνική γλώσσαπου προέρχονται απόμια πολύ παλιά, κοινήγραπτή παράδοση κα-ταγραφής ιαματικώνσυνταγών και ιατρι-κών γνώσεων η οποίαταξίδεψε ανά τους αι-ώνες από τη Δύσηστην Ανατολή.

Time Machine: Μια «Μηχανή του Χρόνου» για την πολιτιστική κληρονομιάΑπό τις αρχές του 21ου αιώνα οι επιστήμονες εργάζο-νται για την εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία ψηφιο-ποίησης της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς. Τοέργο «Μηχανή του Χρόνου» (Time Machine) ενώνει τοπλούσιο παρελθόν της Ευρώπης με το μέλλον των ψη-φιακών καινοτομιών δημιουργώντας έναν ζωντανόπόρο που μας επιτρέπει να ταξιδεύουμε όχι μόνο μέ-σα στον χώρο, αλλά και στον χρόνο!

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Η νανοτεχνολογία στην υπηρεσία της ΙατρικήςΗ σύνθεση νέων αντιμικροβιακών υλικών που θα καλύ-πτουν επιφάνειες υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη μικροορ-γανισμών είναι ένας ερευνητικός τομέας που μπορεί να επι-φέρει εντυπωσιακά αποτελέσματα. Ένα τέτοιο παράδειγμααποτελεί η ανακάλυψη ερευνητικής ομάδας από το Πανε-πιστήμιο McMaster του Καναδά, που δημοσιεύτηκε τον Δε-κέμβριο στο περιοδικό «ACS Nano».

,,6

EΡΕΥΝΑ

Μελετώντας τη διαδικασία της γήρανσης σε κυτταρικό επίπεδο Ο δρ Γεώργιος Γαρίνης, καθηγητής στο Τμήμα Βιολο-γίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και διευθυντής Ερευ-νών του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνο-λογίας του ΙΤΕ, επικεφαλής του Εργαστηρίου Γενωμι-κής Αστάθειας και Φυσιολογίας Θηλαστικών, μελετά μετην ερευνητική του ομάδα τον ρόλο των γενετικών καιπεριβαλλοντικών παραγόντων στη διαδικασία της γή-ρανσης και της μακροβιότητας.

Όταν η επιστήμητων υλικών μιμείται τηνΑστροφυσικήΤις τελευταίες τρεις δεκαετίες η νανοτεχνολογία έχει εδραιωθεί και δεκάδεςεφαρμογές της είναι διαθέσιμες και χρησιμοποιούνται καθημερινά. Μια πρόσφατημελέτη εμπνευσμένη από μεθόδους της Αστροφυσικής ενδέχεται να φέρειεπανάσταση στον τρόπο που ελέγχουμε τις ιδιότητες των νανοϋλικών και ναπροκαλέσει ακόμα πιο ραγδαία πρόοδο της νανοτεχνολογίας.

,,2-3

,,4-5

,,8

9Η μελέτη του φυσικού κό-σμου εκτείνεται από τις μι-κρότερες δυνατές στις με-γαλύτερες παρατηρούμε-νες χωρικές κλίμακες. Απότη μία μελετάμε τα μικρο-

σκοπικά σωματίδια που απαρτίζουν τηνύλη και στη συνέχεια τα σωματίδια που,με τη σειρά τους, απαρτίζουν τα συστατι-κά της ύλης. Από την άλλη παρατηρούμετους πλανήτες, τους αστέρες και τους γα-λαξίες ως τις εσχατιές του Σύμπαντος.Δεδομένου ότι είμαστε εξοικειωμένοι μετο μέγεθος του 1 μέτρου, οι αστέρες καιοι γαλαξίες βρίσκονται σε αποστάσεις τε-τράκις εκατομμύρια (δηλαδή δισεκατομ-μύρια δισεκατομμυρίων) μεγαλύτερες,ενώ ο κόσμος των ατόμων περιορίζεταισε χώρους δισεκατομμύρια φορές μι-κρότερους από 1 μέτρο. Το 1 δισεκατομ-μυριοστό του μέτρου ονομάζεται νανό-μετρο και η νανοτεχνολογία περιλαμβά-νει τις τεχνικές που βασίζονται στη μελέ-τη και εκμετάλλευση των ιδιοτήτων τωνυλικών σε ατομικό και μοριακό επίπεδο.Δεν θα ήταν, επομένως, υπερβολή αν λέ-γαμε ότι η νανοτεχνολογία βρίσκεταιστους αντίποδες του κόσμου που μελετάη Αστροφυσική.

Η επεξεργασία των υλικών και η «χειρα-γώγηση» των ιδιοτήτων τους από τον άν-θρωπο δεν είναι χαρακτηριστικό γνώρι-σμα μόνο της εποχής μας. Από την αρχαιό-τητα γνωρίζουμε εμπειρικά πώς να κατα-σκευάζουμε γυαλί και να επεξεργαζόμα-στε τα μέταλλα δίνοντάς τους διαφορετι-κές ιδιότητες με γνώμονα την προοριζό-μενη χρήση τους. Ομοίως, χρησιμοποιώ-ντας ως πρώτες ύλες μεταλλεύματα καιουσίες ή μέρη παραγόμενα από φυτά καιζώα, κατασκευάζουμε βαφές, καλλυντικάκαι γιατροσόφια.

Με την επιστημονική και βιομηχανική ε-πανάσταση και την εντατικοποίηση που α-παιτούσε η τελευταία, ξεκίνησε και η πιοσυστηματική μελέτη των ιδιοτήτων τωνπρώτων υλών. Οι προσπάθειες αυτές εί-χαν ως σκοπό όχι μόνο τη βαθύτερη κατα-νόηση του κόσμου αλλά και την ανάπτυξηπιο αποτελεσματικών υλικών και πιο απο-δοτικών/οικονομικών διαδικασιών. Με τιςεξελίξεις στην επιστήμη κατά τον 19ο αιώ-να και κυρίως κατά τον 20ό αποκτήσαμεμια πληρέστερη εικόνα για τη σύσταση τηςύλης, των δυνάμεων που εμφανίζονται α-νάμεσα στα δομικά της στοιχεία και τοντρόπο που αυτές διαμορφώνουν τις ιδιό-

τητες των υλικών. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, οιτεχνικές που είναι γνωστές στον άνθρωποεδώ και αιώνες άρχισαν να γίνονται περισ-σότερο κατανοητές και η βελτίωση/συστη-ματικοποίησή τους απολύτως εφικτή. Τιςτελευταίες δεκαετίες η πρόοδος στον το-μέα είναι αλματώδης και μεγάλο μέρος τηςέρευνας είναι εστιασμένο στη μελέτη τωνιδιοτήτων σε επίπεδο ατόμων και μορίων.Ενώ όμως οι εδώ και αιώνες γνωστές τε-χνικές βρίσκονται κοντά στα όρια της αν-θρώπινης εμπειρίας, σε πολύ μικρότερεςκλίμακες αυτό παύει να ισχύει και η αλλη-λεπίδραση της ύλης με το φως, τον ηλε-κτρισμό και τον μαγνητισμό καθορίζονταιαπό την κβαντομηχανική.

Επηρεασμένος από τις πρόσφατες επι-στημονικές εξελίξεις, το 1959 ο ΡίτσαρντΦάινμαν διατύπωσε για πρώτη φορά τηνπεποίθηση ότι θα μπορέσουμε να κατα-σκευάσουμε υλικά και συσκευές χρησιμο-ποιώντας τα ίδια τα άτομά τους. Στη δεκα-ετία του 1960 κατασκευάστηκαν οι πρώ-τες ημιαγώγιμες διατάξεις που περιείχανστρώσεις υλικών με πάχος μικρότερο από100 νανόμετρα. Ωστόσο, ο όρος «νανοτε-χνολογία» χρησιμοποιήθηκε για πρώτηφορά το 1974 από τον Ιάπωνα καθηγητήΝόριο Τανιγκούτσι και έγινε ευρύτερα

ΠΡΙΣΜΑ

ΤΟ ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ για τα Digital Humanities κυκλο-φόρησε στο Διαδίκτυο -στη μπλογκόσφαιρα- το2008. Κύριοι εμπνευστές του ήταν οι JeffreySchnapp, Todd Presner, Peter Lunenfeld καιJohanna Drucker. Ο στόχος του ήταν να αποτυ-πώσει τη σχέση των Ανθρωπιστικών Σπουδών μετην ψηφιακότητα και να προτείνει μορφές επιτέ-λεσης που θα αξιοποιούν τον τεχνολογικό μετα-σχηματισμό προς όφελος μιας ριζικής επανίδρυ-σης του πεδίου. Τα χρόνια που μεσολάβησαν,ωστόσο, από το 2004 που προτάθηκε για πρώτηφορά ο όρος Digital Humanities μέχρι σήμερα,έδειξαν ότι η χρήση του διατηρεί μια καταστατικήασάφεια. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να θυμηθούμετι σημείωναν οι συντελεστές του μανιφέστουόταν ακόμα το πεδίο ήταν υπό διαμόρφωση (δια-τηρώ τα στιλιστικά στοιχεία του πρωτοτύπου):

«Πέρα από τα Digital Humanities. Χρησιμοποι-ούμε την ταμπέλα ‘Digital Humanities’ για τακτι-κούς λόγους (σκεφτείτε τη ως ‘στρατηγική ουσιο-κρατία’) και όχι επειδή πιστεύουμε ότι η φράση πε-ριγράφει επαρκώς τις τεκτονικές μετατοπίσειςπου περιλαμβάνονται σ’ αυτό το κείμενο. Αλλάένα αναδυόμενο διεπιστημονικό πεδίο χωρίς όνο-μα διατρέχει τον κίνδυνο να προσδιοριστεί λιγό-τερο από τους υπερασπιστές του και περισσότε-ρο από τους επικριτές και τους αντιπάλους του,όπως ο κυβισμός έγινε η ονομασία που συνδέθη-κε με τους εικονιστικούς πειραματισμούς τουPicasso, του Braque, και του Gris.

Η φράση έχει αξία χρήσης στον βαθμό που μπο-ρεί να αποτελέσει ομπρέλα κάτω από την οποίαθα συνταχθούν άνθρωποι και πρότζεκτ που έχουνστόχο να μετασχηματίσουν και να αναζωογονή-σουν τις πρακτικές των σύγχρονων τεχνών καιΑνθρωπιστικών Σπουδών και να επεκτείνουν ταόριά τους. Έχει αξία χρήσης στον βαθμό που επι-σημαίνουμε τις σημασιολογικές της απολήξεις:εκεί όπου το digital ρυπαίνεται από βρόμικα δά-χτυλα, δηλαδή από έννοιες απτότητας και κατα-σκευαστικής επινοητικότητας, οι οποίες γεφυρώ-νουν το (μη) χάσμα ανάμεσα στο φυσικό και το δυ-νητικό· τις απολήξεις όπου τα humanities δηλώ-νουν έναν πολλαπλασιασμό του human ή τουhumanity ως αξιών που μπορούν να (ανα)διαμορ-φώσουν την ίδια την ανάπτυξη και χρήση των ψη-φιακών εργαλείων.

Απορρίπτουμε τη φράση στον βαθμό που δη-λώνει μια ψηφιακή στροφή που θα άφηνε ανεπη-ρέαστες τις Ανθρωπιστικές Σπουδές: ως λειτουρ-γούσες στο ίδιο σταθερό ακαδημαϊκό πλαίσιο πουτις διαχωρίζει από την κοινωνία ή τις κοινωνικέςκαι φυσικές επιστήμες που κυριάρχησαν σε όλη τηδιάρκεια του προηγούμενου αιώνα.

Απορρίπτουμε, επίσης, τη φράση στον βαθμόπου δηλώνει ότι οι Ανθρωπιστικές Σπουδές μορ-φοποιούνται από το ψηφιακό, κατά κάποιον τρό-πο ‘απέξω’, με το ψηφιακό να οδηγεί και τις Αν-θρωπιστικές Σπουδές να ακολουθούν. Αντιθέτως,το όραμά μας είναι ένας κόσμος συνύπαρξης καιτριβών, όπου η ανάπτυξη και εφαρμογή των τε-χνολογιών και τα είδη των ερευνητικών ερωτη-μάτων, απαιτήσεων και έργων φαντασίας που χα-ρακτηρίζουν τις τέχνες και τις ΑνθρωπιστικέςΣπουδές συγχωνεύονται.

Βρείτε έναν καλύτερο τίτλο ή φράση. Θα μετο-νομάσουμε το μανιφέστο. Στο μεταξύ, ας λερώ-σουμε τα χέρια μας».

Μ.Π.

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Λήδα Αρνέλλου, Διδάκτωρ Επικοινωνίας της ΕπιστήμηςΓιάννης Κοντογιάννης, Διδάκτωρ ΑστροφυσικήςΜανώλης Πατηνιώτης, Καθηγητής Ιστορίας των Επιστημών ΕΚΠΑΔημήτρης Πετάκος, Διδάκτωρ Ιστορίας των ΕπιστημώνΜαρία Τσίπη, Διδάκτωρ Γενετικής

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Επικοινωνία: prisma@avgi.grwww.facebook.com/PRISMASCIENCEMAGAZINE

ΠΡΙΣΜΑ

Digital Humanities

ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΚΡΟΚΟΣΜΟ ΣΤΟΝ ΜΙΚΡΟΚΟΣΜΟ:

Όταν η επιστήμη των υλι

Οι διαστάσεις του φυσικού κόσμου σε σύγκριση με τον άνθρωπο. Οι θετικοί εκθέτες εκφράζουν αριθμό μηδενικών μετά τη μονάδα, ενώ οι αρ-νητικοί εκφράζουν αντίστοιχες υποδιαιρέσεις (πηγή: https://www.gabrian.com/the-scale-of-universe/)

δο έχουν βασιστεί κυρίως στη χρήση με-μονωμένων μεθόδων, η καινοτομία τηςσυγκεκριμένης μελέτης είναι ότι συν-δύασε πολλές μεθόδους ταυτόχρονα,μιμούμενη την προσέγγιση της πολυμη-νυματικής Αστρονομίας. Πιο συγκεκρι-μένα, στο πείραμα χρησιμοποιήθηκανταυτόχρονα η μικροσκοπία ατομικής καιμαγνητικής δύναμης, η οπτική μικροσκο-πία σάρωσης κοντινού πεδίου και η υ-

περταχεία διέγερση μέσω λέιζερ.Η μικροσκοπία ατομικής δύναμης εί-

ναι μια τεχνική που μας επιτρέπει τη με-λέτη της μορφολογίας μιας επιφάνειαςσε μοριακό επίπεδο. Αποτελείται απόμια πολύ λεπτή ακίδα διαστάσεων τηςτάξης των 20 νανομέτρων, η οποία τα-λαντώνεται καθώς σαρώνει την επιφά-νεια του υλικού που εξετάζουμε, ενώμια δέσμη λέιζερ μας επιτρέπει να κατα-γράφουμε αυτές τις ταλαντώσεις. Σεμια παρόμοια λογική στηρίζεται και η μι-κροσκοπία μαγνητικής δύναμης, η οποίαμας δίνει τη δυνατότητα να «απεικονί-σουμε» τις μαγνητικές ιδιότητες της επι-φάνειας. Η οπτική μικροσκοπία σάρω-σης κοντινού πεδίου είναι μια τεχνική μι-κροσκοπίας που ξεπερνάει τα όρια τηςοπτικής μικροσκοπίας και δίνει τη δυνα-τότητα της παρατήρησης σε πολύ μι-κρές κλίμακες. Χρησιμοποιώντας το ο-ρατό φως με τα συμβατικά μικροσκόπιαδεν μπορούμε να δούμε σε κλίμακες μι-κρότερες από μερικές εκατοντάδες να-νόμετρα με αποτέλεσμα δύο αντικείμε-να που βρίσκονται σε μικρότερες απο-στάσεις να φαίνονται ως ένα. Αν όμωςτο αντικείμενο που μελετάμε τοποθετη-θεί πολύ κοντά στην οπτική διάταξη, οπεριορισμός αυτός παύει να ισχύει δίνο-ντάς μας τη δυνατότητα να εντοπίσουμεμεταβολές σε μικρότερες κλίμακες. Τέ-λος, με την υπερταχεία διέγερση μέσωλέιζερ μελετούμε τη δυναμική συμπερι-φορά της επιφάνειας «βομβαρδίζο-

ντάς» τη με εξαιρετικά σύντομους παλ-μούς λέιζερ.

Στο πείραμα του Μακλάουντ και τωνσυνεργατών του μια ακτίνα λέιζερ διο-χετεύθηκε στην άκρη μιας μικροσκοπι-κής βελόνας-ανιχνευτή η οποία ήταν κα-λυμμένη με ένα μαγνητικό υλικό. Το α-ποτέλεσμα ήταν η βελόνα αυτή να στέλ-νει έναν ισχυρό φωτεινό παλμό στο υπόμελέτη υλικό. Ο παλμός αυτός άλλαζετην κατάσταση σε μια περιοχή με έκτα-ση της τάξης των μερικών δεκάδων να-νομέτρων, η οποία στη συνέχεια εμφάνι-ζε μια σειρά από νέες ιδιότητες. Τις ιδιό-τητες αυτές μπορούσαν να μελετήσουνκαταγράφοντας ταυτόχρονα τις οπτι-κές, ηλεκτρικές και μαγνητικές ιδιότητεςτης περιοχής.

Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο περιοδι-κό «Nature» τον περασμένο Δεκέμβριοκαι, σύμφωνα με τους ερευνητές, το πεί-ραμα αυτό είναι ενδεικτικό των τερά-στιων δυνατοτήτων που έχει μια «πολυ-μηνυματική» προσέγγιση της μελέτηςτου νανόκοσμου. Τα αποτελέσματα αυ-τών των πειραμάτων μπορούν να ανοί-ξουν τον δρόμο σε νέους τρόπους ελέγ-χου των ιδιοτήτων των υλικών σε μορια-κό επίπεδο. Στη συνέχεια αυτά μπορούννα αξιοποιηθούν σε υπολογιστικά συ-στήματα νέας γενιάς, πολύ μεγαλύτερηςταχύτητας και αποτελεσματικότητας.

Αξίζει να σημειωθεί πώς η προσέγγι-ση αυτή βασίζεται σε μια ευρύτερη φι-λοσοφία που ακολουθούν οι ερευνητέςτου Κολούμπια, καθώς πρόσφατα έλα-βαν χρηματοδότηση που ξεπερνά τα 10εκατομμύρια δολάρια για να δημιουργή-σουν το Programmable QuantumMaterials (Pro-QM). Αυτό θα έχει ως σκο-πό τη διερεύνηση των ιδιοτήτων κβαντι-κών υλικών υπό την επίδραση φωτός,πίεσης, ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεωνκ.λπ., συγκεντρώνοντας ερευνητές απόδιαφορετικές ειδικότητες και ινστιτούτακαι στοχεύοντας σε μια συνθετική καισυνεργατική προσέγγιση των ζητημά-των αιχμής στο συγκεκριμένο πεδίο.Σύμφωνα με τον Dimitri Basov, καθηγη-τή και μέλος της ερευνητικής ομάδας, τοPro-QM αντικατοπτρίζει πλήρως τη φι-λοσοφία του Κολούμπια, στο οποίο συ-νεργάζονται ερευνητές από διάφορουςκλάδους και επιστήμες.

Γ.Κ.

https://news.columbia.edu/news/quantum-breakthrough-brings-technique-astronomy-nano-scalehttp://www.physics4u.gr/faq/forcemicroscope.htmlhttps://en.wikipedia.org/wiki/Ultrafast_laser_spectroscopyhttps://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1910/1910.10361.pdfhttp://cni.columbia.edu/https://science.fas.columbia.edu/news/columbia-receives-10-7-million-for-department-of-energy-frontier-research-center/

γνωστός τη δεκαετία του 1980 από τονΑμερικανό μηχανικό Έρικ Ντρέξλερ.Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, η να-νοτεχνολογία εδραιώθηκε και οι τεχνι-κές της αναπτύχθηκαν ραγδαία. Δεκά-δες εφαρμογές είναι ήδη διαθέσιμες καιχρησιμοποιούνται καθημερινά και πι-στεύεται ότι το πεδίο έρευνας θα επη-ρεάσει σημαντικά στο μέλλον τομείς ό-πως η Χημεία, η Ιατρική, η Ηλεκτρονική,η Πληροφορική, το περιβάλλον κ.ά.

Η Αστροφυσική είναι η κατεξοχήν επι-στήμη που στηρίζεται στην ανίχνευσηκαι ανάλυση του φωτός που μας έρχεταιαπό τα ουράνια αντικείμενα. Ο όρος«φως» σε αυτή την περίπτωση χρησιμο-ποιείται για να υποδηλώσει όλα τα είδητης ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, ηοποία, εκτός τους ορατού φωτός, περι-λαμβάνει τις ακτίνες Χ και γ, την υπεριώ-δη, την υπέρυθρη, τα μικροκύματα καιτα ραδιοκύματα. Τηλεσκόπια και διατά-ξεις ανίχνευσης, όπως π.χ. δορυφορικάπιάτα, είναι τοποθετημένα στη Γη καιστο Διάστημα και συλλέγουν αυτές τις α-κτινοβολίες μετρώντας τη ροή τουςή/και αποτυπώνοντας την εικόνα των α-στρικών πεδίων από τα οποία προέρχο-νται. Ταυτόχρονα, όμως, η Γη μας «λού-ζεται» συνεχώς από υποατομικά σωμα-τίδια, τις κοσμικές ακτίνες, οι οποίες προ-έρχονται από τις διάφορες αστροφυσι-κές διεργασίες. Το 1987 παρατηρήσαμεγια πρώτη φορά νετρίνα από την έκρηξηενός υπερκαινοφανούς, ενώ μέχρι σή-μερα έχουν ανιχνευθεί νετρίνα προερ-χόμενα και από άλλα κοσμικά αντικείμε-να, όπως ενεργοί γαλαξιακοί πυρήνες.Το 2015 προστέθηκε άλλο ένα εργαλείομελέτης του Σύμπαντος, αυτό των βα-ρυτικών κυμάτων, τα οποία αποτελούνταλαντώσεις του ίδιου του χωρόχρονουκαι είναι ανιχνεύσιμα όταν συγχωνεύο-νται αντικείμενα τεράστιας μάζας, όπωςμαύρες τρύπες και αστέρες νετρονίων.Η πολυμηνυματική Αστρονομία συνίστα-ται στην ταυτόχρονη μελέτη των ηλε-κτρομαγνητικών ταλαντώσεων (φως),των σωματιδίων και των ταλαντώσεωντου χωροχρόνου που προκύπτουν απόαστροφυσικά φαινόμενα και, πλέον, μαςδίνει τη δυνατότητα να έχουμε μια πιο ο-λοκληρωμένη εικόνα γι’ αυτά.

Από αυτή την προσέγγιση εμπνεύστη-κε μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλήςτους ερευνητές Μακλάουντ και Ζανγκτων Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια,του Σαν Ντιέγκο και του Κολούμπια γιατη μελέτη των ιδιοτήτων της ύλης σεμοριακό επίπεδο. Πώς όμως μπορεί μιαμεθοδολογία που χρησιμοποιούμε στονμακρόκοσμο να εφαρμοστεί στον μι-κρόκοσμο;

Ενώ τα αποτελέσματα που μέχρι στιγ-μής έχουν παρουσιαστεί σχετικά με τις ι-διότητες των υλικών σε ατομικό επίπε-

ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 202019/

κών μιμείται την Αστροφυσική

Αρχή λειτουργίας ενός μικροσκοπίου ατομικής δύναμης

ΑΝΙΧΝΕΥΤΗΣ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ

ΔΙΑΤΑΞΗ ΕΛΕΓΧΟΥ

Φωτοδίοδος

Μοχλός με ακίδακαι ελατήριο

Επιφάνεια του δείγματος

Λέιζερ

Η κούπα του Λυκούργου, η οποία προέρχεται από την ύστερη ρωμαϊκή περίοδο και βρίσκεται στο ΒρετανικόΜουσείο. Είναι κατασκευασμένη από γυαλί στο οποίο περιέχονται νανοσωματίδια χρυσού και ασημιού. Αυτάέχουν ως αποτέλεσμα το γυαλί να φαίνεται πράσινο όταν φωτίζεται από έξω και κόκκινο όταν φωτίζεταιεσωτερικά. Επομένως, το γυαλί παρουσιάζει διαφορετική αλληλεπίδραση με το φως που διέρχεται από αυτό(όταν φωτίζεται εσωτερικά) απ’ ό,τι με το διάχυτο φως που πέφτει πάνω του και αποτελεί ένα πρώιμοπαράδειγμα νανοϋλικού, κατασκευασμένο με εμπειρική διαδικασία

Από τις αρχές του 21ου αιώνα οι επιστήμονεςεργάζονται για την εξαιρετικά πολύπλοκη διαδι-κασία ψηφιοποίησης της ευρωπαϊκής πολιτιστικήςκληρονομιάς. Το έργο «Μηχανή του Χρόνου»(Time Machine) ενώνει το πλούσιο παρελθόν τηςΕυρώπης με το μέλλον των ψηφιακών καινοτο-μιών δημιουργώντας έναν ζωντανό πόρο που μαςεπιτρέπει να ταξιδεύουμε όχι μόνο μέσα στον χώ-ρο, αλλά και στον χρόνο!

Η «Μηχανή του Χρόνου» είναι το πιο φιλόδοξοκαι μεγάλης εμβέλειας έργο που έχει επιχειρηθείποτέ χρησιμοποιώντας τα μεγάλα δεδομένα τουπαρελθόντος. Πρόκειται για μια διεθνή συνεργα-σία για την οικοδόμηση ενός χάρτη της ευρωπαϊ-κής Ιστορίας που θα εκτείνεται σε χιλιάδες χρόνιακαι θα φέρει επανάσταση στον τρόπο που βιώ-νουμε την ευρωπαϊκή Ιστορία και τον πολιτισμό. Οδυναμικός πόρος ανοιχτής πρόσβασης που θαπροκύψει αφορά πολλά ενδιαφερόμενα μέρη, α-πό ακαδημαϊκούς μέχρι τη βιομηχανία, και φυσικάμπορεί να εμπνεύσει την επόμενη γενιά ερευνη-τών Ανθρωπιστικών Επιστημών εξερευνώνταςτα όρια της επιστήμης και της τεχνολογίας και επι-τρέποντας στο ευρύ κοινό να διερευνήσει το πα-ρελθόν του με έναν μοναδικό τρόπο.

Το έργο συνδέει ακαδημαϊκούς και ερευνητι-κούς οργανισμούς, ιδρύματα πολιτιστικής κληρο-νομιάς και ιδιωτικές επιχειρήσεις από όλη την Ευ-ρώπη. Οι συνεργάτες του έργου, περισσότεροι α-πό 400 οργανισμοί σε 34 χώρες, συμπεριλαμβα-νομένων κορυφαίων ακαδημαϊκών και ερευνητι-κών οργανισμών, ιδρυμάτων πολιτιστικής κληρο-νομιάς και ιδιωτικών επιχειρήσεων, διαθέτουν με-γάλη τεχνογνωσία σε θέματα τεχνολογίας και και-νοτομίας. Στόχος τους να αντιμετωπίσουν τις βα-σικές επιστημονικές και τεχνολογικές προκλήσειςτου εγχειρήματος, να παρέχουν πολιτιστικό, ιστο-ρικό και γεωγραφικό υλικό και εμπειρία και νασυμβάλλουν στην ανάπτυξη της δομής και των υ-πηρεσιών του «Time Machine».

Προκειμένου η «Μηχανή του Χρόνου» να μπο-ρεί να ξεκινήσει το ταξίδι της, τεράστιες ποσότη-τες αρχειακού υλικού πρέπει να σαρωθούν και ναυποβληθούν σε επεξεργασία με πολύ μεγάλη τα-χύτητα. Ο μόνος τρόπος για να επιταχυνθεί αυτή ηδιαδικασία είναι με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοη-μοσύνης. Όπως εξηγεί στο «Πρίσμα» ο δρ ΒασίληςΓάτος, διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Πλη-ροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΕΚΕΦΕ «Δη-μόκριτος» και ένας εκ των τριών εθνικών εκπρο-σώπων της Ελλάδας στο «Time Machine», «το έρ-γο αυτό αφορά μια ιδιαίτερα σημαντική προσπά-θεια όπου θα χρησιμοποιηθούν ώριμες τεχνολογι-κές λύσεις από τους τομείς της υπολογιστικής ευ-φυΐας, της αναγνώρισης προτύπων, της επεξερ-γασίας εικόνων και πολυμεσικής πληροφορίας για

τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματοςμε το οποίο δημιουργούνται νέες προοπτικέςπρόσβασης των ειδικών και του κοινού σε θησαυ-ρούς πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω Διαδικτύου.Το έργο προωθεί τη χρήση της Πληροφορικήςστις Ανθρωπιστικές Επιστήμες, ενώ συνεισφέρειστη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των παρα-

δοσιακών ειδικών και της σύγχρονης γενιάς που εί-ναι εξοικειωμένη με τις νέες τεχνολογίες. Κεντρι-κός άξονας του έργου είναι η ανάλυση και η ανα-γνώριση παλιών ιστορικών εγγράφων χρησιμοποι-ώντας τεχνολογίες αιχμής από τον ευρύτερο επι-στημονικό τομέα της μηχανικής μάθησης (machinelearning), όπως τα βαθιά νευρωνικά δίκτυα (deepneural networks). Με τα νευρωνικά δίκτυα βαθιάςαρχιτεκτονικής αποφεύγουμε τη χρήση εμπειρι-κών κανόνων και βασιζόμαστε αποκλειστικά στηνεκπαίδευση με τη βοήθεια παραδειγμάτων. Με τοντρόπο αυτό δημιουργούμε αποτελεσματικά καιγρήγορα συστήματα ανάλυσης και αναγνώρισηςαρχειακού υλικού με ισχυρή ικανότητα γενίκευσηςσε παραδείγματα παρόμοια με αυτά που χρησιμο-ποιούνται κατά το στάδιο της εκπαίδευσης».

Η ιδέα γεννήθηκε το 2013, όταν η ΟμοσπονδιακήΠολυτεχνική Σχολή της Λωζάννης (Ecolepolytechnique fédérale de Lausanne, EPFL) και τοΠανεπιστήμιο Ca’ Foscari της Βενετίας ξεκίνησανένα έργο που στόχευε στην οικοδόμηση ενός πο-λυδιάστατου μοντέλου της πόλης της Βενετίας καιτης εξέλιξής της, που κάλυπτε μια περίοδο πάνω α-πό χίλια χρόνια. Το φιλόδοξο σχέδιο περιλάμβανετη συνεργασία μεγάλων Ιδρυμάτων της Βενετίας:το κρατικό αρχείο στη Βενετία που περιέχει αρχείαπου φτάνουν χίλια χρόνια πίσω, τη βιβλιοθήκηMarciana, μία από τις μεγαλύτερες δημόσιες βι-βλιοθήκες της Ιταλίας, το Ινστιτούτο Veneto και τοΊδρυμα Cini.

Με αφετηρία το πλούσιο κρατικό αρχείο της Βε-νετίας, «χιλιόμετρα» αρχείων ψηφιοποιήθηκαν, με-ταγράφηκαν και τεκμηριώθηκαν, αποτελώντας τημεγαλύτερη βάση δεδομένων των εγγράφων τηςΒενετίας που δημιουργήθηκε ποτέ. Τώρα, το δί-κτυο των τοπικών μηχανών του χρόνου περιλαμ-

ΠΡΙΣΜΑΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ,

ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Πηγή: Η ιστοσελίδα του έργουwww.timemachine.eu/

Μια «Μηχανή του Χρόνου» για TIME MACHINE

Στη σειρά βίντεο «Europe Time Machine_Digitising Europe’s CulturalHeritage» που είναι διαθέσιμη στο Διαδίκτυο μπορεί κανείς να ανακαλύ-ψει πολλά ενδιαφέροντα σημεία της διαδικασίας ψηφιοποίησης της πολιτι-στικής κληρονομιάς, όπως είναι οι προκλήσεις των παλιών αρχείων, ο ρόλοςτων τεχνολογιών μηχανικής μάθησης και τεχνητής νοημοσύνης για την επε-ξεργασία των μεγάλων δεδομένων (big data), η αξία ψηφιοποίησης μνημεί-ων που βρίσκονται σε κίνδυνο.

Πηγή: Βίντεο “Europe Time Machine_Digitising Europe’s Cultural Heritage” (Arte.tv)

Πηγή: Η ιστοσελίδα του έργουwww.timemachine.eu/

ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2020

πως εξηγεί στο βίντεο “Europe Time Machine_

Digitising Europe’s Cultural Heritage” ο Harry

Verwayen του Ιδρύματος Europeana, «πιθανότα-

τα η Google να έχει τα μέσα για να φέρει εις πέ-

ρας την πρόκληση αυτή, έχουν σίγουρα τους κα-λύτερους αλγόριθμους, αλλά νομίζω ότι είναι κρί-σιμο η Ευρώπη να προχωρήσει σ’ αυτό το εγχείρη-μα με τους δικούς της όρους. Δεν θα ήθελα νασκέφτομαι ότι τα παιδιά μου στο μέλλον θα πρέ-πει να ρωτήσουν εικονικές βοηθούς όπως η Siri ήη Alexa για να μάθουν τι έγινε στον Πρώτο Παγκό-σμιο Πόλεμο, ώστε να ακούσουν μια εκδοχή της Ι-στορίας που η Google και το Facebook έχουν επι-λέξει. Αν δε σκεφτούμε ότι ένας αλγόριθμος θαδείχνει μόνο τα στοιχεία της πολιτιστικής μας κλη-ρονομιάς που θα κρίνει πιο σχετικά με γνώμονα ταδιαφημιστικά έσοδα, αυτό σημαίνει ότι θα παίρ-νουμε μια τμηματική μόνο εικόνα της Ιστορίας».

Τις τελευταίες δεκαετίες, με την υποστήριξητων τελευταίων εξελίξεων της τεχνολογίας, γίνε-ται σε ολόκληρη την Ευρώπη μια συστηματικήπροσπάθεια ψηφιοποίησης της πολιτιστικής κλη-ρονομιάς. Χαρακτηριστικό είναι το ΠρόγραμμαEuropeana, που ξεκίνησε από την Ευρωπαϊκή Έ-νωση και έχει ήδη ψηφιοποιήσει πάνω από 50 ε-κατομμύρια τίτλους (βιβλία, έργα τέχνης, μουσική)προσφέροντας στο κοινό μια πολύτιμη και ανοι-χτή βάση δεδομένων διαθέσιμη σε όλους μέσα α-πό το Διαδίκτυο. Η Ευρώπη διαθέτει έναν εκπλη-κτικό πλούτο πολιτιστικής κληρονομιάς: κρατικάαρχεία, έγγραφα, χάρτες, αρχεία και συλλογέςτων μουσείων. Το έργο «Time Machine» αποτελείμια ιδιαίτερα φιλόδοξη και ελπιδοφόρα προσπά-θεια για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονο-μιάς, ενώνοντας ερευνητές, ιδρύματα και οργανι-σμούς από όλη την Ευρώπη σε μια κοινή προσπά-θεια!

Λ.Α.

βάνει ανάλογα έργα σε πόλεις της Ευρώπης, όπωςτο Άμστερνταμ, το Παρίσι, η Βαρκελώνη, η Αμβέρ-σα, η Βουδαπέστη αλλά και η Ιερουσαλήμ.

Όπως αναφέρει ο δρ Βασίλης Γάτος, «η ελληνικήσυμμετοχή στη ‘Μηχανή του Χρόνου’ είναι ιδιαίτε-ρα σημαντική από το ξεκίνημα της βασικής ιδέαςμέχρι και σήμερα αξιοποιώντας την υψηλής στάθ-μης τεχνογνωσία των ελληνικών εταίρων στο ερευ-νητικό αντικείμενο του έργου. Στόχος είναι να δημι-ουργηθούν διάφορες τοπικές ‘Μηχανές του Χρό-νου’ αλλά και να διερευνηθεί η προοπτική μιας εθνι-κής ‘Μηχανής του Χρόνου’ η οποία θα αποτελεί ση-μείο αναφοράς για την ψηφιοποίηση και πρόσβασηστην ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, αλλά και τηδιασύνδεση με τις υπόλοιπες αντίστοιχες προσπά-θειες στην Ευρώπη».

Στις 9 Ιανουαρίου 2020 πραγματοποιήθηκε ηπρώτη συνάντηση των ελληνικών φορέων - εταί-ρων του ευρωπαϊκού μεγάλης κλίμακας ερευνητι-κού έργου «Time Machine - Η Μηχανή του Χρόνου».Η συνάντηση διοργανώθηκε στις εγκαταστάσειςτου Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών«Δημόκριτος» υπό τον συντονισμό των εθνικών εκ-προσώπων της Ελλάδας Ελένης Γαλιώτου, καθηγή-τριας στο Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής και Υ-πολογιστών του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής,Βασίλη Γάτου, διευθυντή Ερευνών του ΙνστιτούτουΠληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΕθνικούΚέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκρι-τος», και Έλενας Παπαλεξίου, επίκουρης καθηγή-τριας στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπι-στημίου Πελοποννήσου.

Στη συνάντηση παρέστησαν εκπρόσωποι τωνσυνεργαζόμενων ελληνικών φορέων - εταίρωντου «Time Machine»: Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλά-δας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθη-νών, Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών“Δημόκριτος”, Εκπαιδευτική Ραδιοτηλεόραση, Σύ-μπραξη Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονί-κης, Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Διεθνούς Πανεπι-στημίου της Ελλάδας, Ίδρυμα Μελετών Χερσονή-σου του Αίμου, Pi Τech και Εκπαιδευτηρίων «Πλά-των», CREARCH-Creative European Archives asInnovative Cultural Hubs, Innovation in Research andEngine ering Solutions, Δημοκρίτειο ΠανεπιστήμιοΘράκης, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Πανεπιστήμιο Αιγαίου,Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Στη συνάντηση συμ-μετείχε και η εταιρεία Schuman Associates, η οποίασυνέπραξε ενεργά με το έργο «Time Machine» κατάτη φάση κατάρτισης και υποβολής της ερευνητικήςπρότασης.

Ο αγώνας δρόμου για την ψηφιοποίηση της πολι-τιστικής κληρονομιάς δεν αφορά μόνο κρατικούςφορείς και επιστήμονες. Υπάρχει το ρίσκο της ιδιω-τικοποίησης του παρελθόντος της Ευρώπης θέτο-ντας επιτακτικά μια πρόκληση στις χώρες της. Ό-

21/

την πολιτιστική κληρονομιά

Στο βίντεο στο YouΤube “A virtual time machine for Venice” περιγράφεταιπώς οι εταίροι του “Venice Time Machine” χρησιμοποίησαν καινοτόμες τε-χνολογίες προκειμένου να ξεκλειδώσουν τα μυστικά των κρατικών αρχείωντης Βενετίας με στόχο να κάνουν τον τεράστιο όγκο δεδομένων που περιέ-χουν προσβάσιμο στους ερευνητές. Χάρτες, χειρόγραφα, μονογραφίες, έγ-γραφα που κατέγραφαν γενιές γραφειοκρατίας στη Βενετία, μια τεράστιασυλλογή που δεν έχει διαβαστεί από πολλούς σύγχρονους ιστορικούς, σα-ρώθηκαν και με τη χρήση οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων (Opticalcharacter recognition) και Τεχνητής Νοημοσύνης, παρείχαν πληροφορίες οιοποίες διασταυρώθηκαν και συνδέθηκαν σε πολλά επίπεδα επιτρέπονταςτην ψηφιακή αναπαράσταση της Βενετίας που περιγράφουν. Πληροφορίεςαπό χάρτες διασταυρώθηκαν με ιστορικούς πίνακες και σύγχρονες φωτο-γραφίες αλλά και πληροφορίες από αρχεία κάθε εποχής, επιτρέπονταςστους ιστορικούς να ανακατασκευάσουν τις λεπτομέρειες της πόλης σε σχε-δόν κάθε χρονική στιγμή της Ιστορίας της.

Πηγή: Βίντεο Youtube “A virtual time machine for Venice” (κανάλι Nature Video)

Περισσότερα για το έργο «Time Machine»:https://www.timemachine.eu/

Πληροφορίες για την Europeana:https://www.europeana.eu/

ουσιών, έτσι ώστε να διατηρείται ο χώρος όσο πιοαποστειρωμένος γίνεται. Τα διαθέσιμα απολυμα-ντικά όμως εμφανίζουν μειωμένη αποτελεσματι-κότητα, η οποία περιορίζεται τοπικά και χρονικά, ε-νώ επιβαρύνουν σημαντικά το περιβάλλον. Για τονλόγο αυτό ορισμένες ερευνητικές ομάδες έχουν ε-πικεντρωθεί στην ανάπτυξη υλικών, οργανικών ή α-νόργανων, με αντιμικροβιακές ιδιότητες, τα οποίαθα μπορούν να αντικαταστήσουν τα υπάρχοντασυμβατικά υλικά στους χώρους με αυξημένο κίνδυ-νο μόλυνσης από παθογόνους μικροοργανισμούς.Διάφορα υλικά έχουν προταθεί μέχρι στιγμής, τα ο-ποία είτε απωθούν τους μικροοργανισμούς απο-τρέποντας την προσκόλλησή τους στις επιφάνειες,είτε τους σκοτώνουν αφού είναι δεσμευμένες πά-νω τους διάφορες τοξικές γι’ αυτούς ουσίες. Η α-ντικατάσταση όμως όλων των επίπλων και των συ-σκευών στις δομές του συστήματος Υγείας είναι α-νέφικτη για πρακτικούς και οικονομικούς λόγους.Αντιθέτως, η προσθήκη των αντιμικροβιακών υλι-κών πάνω στις ήδη υπάρχουσες επιφάνειες είναι τοπιο ρεαλιστικό σενάριο.

Η ερευνητική ομάδα των καθηγητών LeylaSoleymani και Tohid Didar, έχοντας εμπνευστεί απότην υδρόφοβη επιφάνεια των φύλλων του λωτού,κατασκεύασε ένα εύκαμπτο πλαστικό περιτύλιγμαχρησιμοποιώντας μεθοδολογίες νανοτεχνολογίαςκαι Χημείας. Έτσι προέκυψε μια δομή με αυλακώ-σεις η οποία είναι τροποποιημένη χημικά έτσι ώστενα απωθεί τα βακτήρια. Αρχικά κατασκευάστηκε έ-να κάλυμμα από πολυστυρένιο, που είναι ένα ευρεί-ας χρήσης συνθετικό πολυμερές. Στη συνέχεια τουλικό υπέστη επεξεργασία με θέρμανση έτσι ώστενα συρρικνωθεί και να αποκτήσει αυλακώσεις. Έ-πειτα τοποθετήθηκε μέσα σε διάλυμα νανοσωματι-δίων σιλικόνης και καλύφθηκε με φθοριούχες χημι-κές ουσίες. Το αποτέλεσμα ήταν μια επιφάνεια μεσύνθετες μικροσκοπικές δομές οι οποίες παγιδεύ-ουν τον αέρα ανάμεσα στα νανοσωματίδια και κα-θιστούν ιδιαίτερα δύσκολη την προσκόλληση στην

επιφάνεια όχι μόνο των βακτηρίων αλλά ακόμα καιμικροσκοπικών σταγόνων νερού. Τα σταγονίδια νε-ρού, τα βακτήρια αλλά και οι κόκκοι σκόνης τελικάγλιστρούν και απομακρύνονται από την επιφάνεια.

Το επόμενο βήμα, μετά την κατασκευή των συν-θετικών καλυμμάτων, ήταν η επαφή τους με μολυ-σμένες επιφάνειες προκειμένου να διαπιστωθεί ανόντως έχουν τις επιθυμητές αντιμικροβιακές ιδιό-τητες. Σύμφωνα με τα πειραματικά δεδομένα, τακαλύμματα αυτά κατόρθωσαν να περιορίσουν ση-μαντικά την επιμόλυνση εξ επαφής από δύο πολύ ε-πικίνδυνα πολυανθεκτικά μικρόβια, τα βακτήριαStaphylococcus aureus και Pseudomonas aerugi -nosa, κατά 87% και 84% αντίστοιχα, εμποδίζονταςτον σχηματισμό βιοφίλμ. Επιπρόσθετα, οι επιφάνει-ες που καλύφθηκαν με τα εν λόγω καλύμματα πα-ρέμειναν αμόλυντες από το βακτήριο Escherichiacoli μετά από επαφή με επιφάνεια που είχε αποι-κίες του συγκεκριμένου μικροοργανισμού. Όπωςπεριγράφουν και οι ίδιοι οι συγγραφείς: οι αντιμι-κροβιακές ιδιότητες των σύνθετων υλικών που δη-μιούργησαν είναι αποτέλεσμα της ικανότητας απώ-θησης των υγρών σε συνδυασμό με την έλλειψησημείων όπου θα μπορούσαν να αγκυροβολήσουνοι μικροοργανισμοί προκειμένου να εγκαταστα-θούν και να δημιουργήσουν το βιοφίλμ.

Η συγκεκριμένη μελέτη, που αποτελεί διεπιστη-μονική προσέγγιση, ενισχύει το οπλοστάσιο της Ια-τρικής απέναντι στη διαρκή μάχη των ανθρώπωνμε τους παθογόνους μικροοργανισμούς. Σύμφωναμε τους ίδιους τους συγγραφείς, το αντιμικροβιακόκάλυμμα παρασκευάζεται με σχετικά απλό και οι-κονομικό τρόπο, ενώ μπορεί να έχει ευρεία χρήσησε βιομηχανική και οικιακή κλίμακα, γεγονός πουμπορεί να αλλάξει την καθημερινότητά μας όπωςτη γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.

Μ.Τ.

ΕΠΙΣΤΗΜΕΣΤHΣ ΖΩΗΣ

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ

Πηγές:1. Imani, S.M., et al., “FlexibleHierarchical Wraps Repel Drug-Resistant Gram-Negative andPositive Bacteria”, “ACS Nano”,2019.2. brighterworld.mcmaster.ca/

Πηγή: McMaster University(www.mcmaster.ca), GeorgiaKirkos

9Η ανακάλυψη μιας επιφάνειας μεσύνθετες μικροσκοπικές δομές πουβάζει «στοπ» στην ανάπτυξη των μι-κροοργανισμών έρχεται να απαντή-σει σε μία από τις σημαντικότερεςπροκλήσεις της επιστημονικής κοινό-

τητας, που είναι η αντιμετώπιση των πολυανθεκτι-κών μικροβίων, τα οποία δεν καταπολεμώνται μετα διαθέσιμα αντιβιοτικά και αποτελούν σοβαρήαπειλή για την υγεία.

Τα πολυανθεκτικά μικρόβια ευθύνονται για τιςενδονοσοκομειακές λοιμώξεις και συναντώνται σεδιάφορες επιφάνειες μέσα στους νοσοκομειακούςχώρους. Εκτός από την ανακάλυψη νέων φαρμά-κων και αντιβιοτικών, η σύνθεση νέων αντιμικρο-βιακών υλικών που θα καλύπτουν επιφάνειες υψη-λού κινδύνου για ανάπτυξη μικροοργανισμών είναιένας ερευνητικός τομέας που μπορεί να επιφέρειεντυπωσιακά αποτελέσματα. Ένα τέτοιο παράδειγ-μα αποτελεί η ανακάλυψη ερευνητικής ομάδας μεεπικεφαλής τους καθηγητές Leyla Soleymani καιTohid Didar από το Πανεπιστήμιο McMaster του Κα-ναδά που δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο στο περιο-δικό «ACS Nano».

Η αναζήτηση αντιμικροβιακών υλικών προϋπο-θέτει πρωτίστως την κατανόηση του μηχανισμούπροσκόλλησης των μικροβίων στις διάφορες επι-φάνειες και του συνεπακόλουθου πολλαπλασια-σμού τους. Είναι γνωστό ότι τα βακτήρια αρχικά δε-σμεύονται πάνω στην επιφάνεια με αναστρέψιμοτρόπο. Στη συνέχεια αρχίζουν να εκκρίνουν πρω-τεΐνες που ενισχύουν τη σταθερή προσκόλληση καιτη μόνιμη εγκατάσταση πάνω στις επιφάνειες. Κα-θώς αναπτύσσονται και πολλαπλασιάζονται, απε-λευθερώνουν στο περιβάλλον ουσίες, όπως πολυ-σακχαρίτες και διάφορες πρωτεΐνες, που σχηματί-ζουν ένα εξωκυττάριο υλικό που συγκρατεί τα κύτ-ταρα μεταξύ τους. Η δομή αυτή, που περιλαμβάνειτα βακτήρια και τις εξωκυττάριες ουσίες, ονομάζε-ται βιοφίλμ και αποτελεί μια προστατευτική ασπίδαγια τους μικροοργανισμούς και ταυτόχρονα ένα ση-μαντικό εμπόδιο για την καταπολέμησή τους.

Τα βακτήρια επωφελούνται ποικιλοτρόπως απότον σχηματισμό των βιοφίλμ. Το κυριότερο όφελοςείναι ότι γίνονται απροσπέλαστα από αντιμικροβια-κές ουσίες των οργανισμών μέσα στους οποίουςπαρασιτούν αλλά και από άλλους οργανισμούς πουτρέφονται από αυτά, όπως τα πρωτόζωα. Τα βιο-φίλμ επηρεάζουν τους ανθρώπους με πολλούς δια-φορετικούς τρόπους διότι σχηματίζονται σε διάφο-ρες επιφάνειες, από αντικείμενα καθημερινής χρή-σης μέχρι ιατρικές συσκευές. Για παράδειγμα, οσχηματισμός βιοφίλμ σε εμφυτεύματα ή καθετή-ρες μπορεί να είναι αιτία εμφάνισης χρόνιων λοιμώ-ξεων. Σχηματισμός βιοφίλμ έχει παρατηρηθεί καιστο ανθρώπινο σώμα, όπως στο δέρμα, στα δόντιακαι στο ουροποιητικό σύστημα.

Ένας κλασικός τρόπος αντιμετώπισης των παθο-γόνων βακτηρίων που μολύνουν διάφορες επιφά-νειες στα νοσοκομεία είναι η χρήση απολυμαντικών

ΣΥΝΘΕΤΑ ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΟΥΝ ΠΟΛΥΑΝΘΕΚΤΙΚΑ ΒΑΚΤΗΡΙΑ

Η νανοτεχνολογία στην υπηρεσία της Ιατρικής

ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 202023/

|Έχετε καταλήξει σε κάποια αποτελέσματαπου θεωρείτε ότι έχουν ενδιαφέρον ή

προκαλούν έκπληξη και αξίζει να διερευνηθούνπεραιτέρω;

eΟι έρευνές μας τα τελευταία δέκα χρόνια έ-χουν δείξει ότι οι γενετικές βλάβες σχετίζο-

νται με συγκεκριμένες ορμονικές διαταραχές, χρό-νια φλεγμονή και μεταβολικές παθήσεις που εμφα-νίζονται με τη πάροδο του χρόνου. Μια αλλαγήστον τρόπο ζωής μας, ακόμη και στη μέση ηλικίαμπορεί να αντιστρέψει αρκετές από αυτές τις δια-ταραχές και να επιφέρει εξαιρετικά θετικά αποτε-λέσματα για την υγεία μας.

|Πώς συνδέεται η γήρανση με ασθένειεςόπως ο καρκίνος;

eΗ πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου αυξάνεταιραγδαία με την ηλικία μας. Αυτό από μόνο

του δείχνει την άμεση σχέση μεταξύ της φθοράςτου χρόνου, της συσσώρευσης των γενετικών βλα-βών και της διαδικασίας καρκινογένεσης. Οι γενετι-κές βλάβες «μπερδεύουν» τη μηχανή αντιγραφής

του DNΑ και οδηγούν σε μεταλλαγές. Αν η μεταλ-λαγή δημιουργηθεί σε ένα γονίδιο κρίσιμο για τη δι-αίρεση ή την ανάπτυξη του κυττάρου, αυτό μπορείνα οδηγήσει δυνητικά σε καρκινογένεση.

|Υπάρχουν αποτελέσματα της έρευναςπου μπορεί να συνδεθούν και με κάποια

πρακτική εφαρμογή, για παράδειγμα τη δημι-ουργία ενός φαρμάκου;

eΣτο εργαστήριό μας είμαστε ήδη στα αρχικάστάδια εξέλιξης μια νέας γενιάς φαρμάκων

που στοχεύουν στην καταπολέμηση νευροεκφυλι-στικών παθήσεων που σχετίζονται με τις γενετικέςβλάβες τη χρόνια φλεγμονή και τη γήρανση. Τα α-ποτελέσματα είναι αρκετά ενθαρρυντικά σε ποντι-κούς-μοντέλα του εργαστηρίου μας που εμφανί-ζουν πρώιμα νευροεκφυλιστικές ασθένειες όμοιεςμε εκείνες που απαντώνται και στο άνθρωπο κατάτην γήρανση. Ήδη γίνονται οι κατάλληλες επαφέςμε ιατρικά κέντρα του εξωτερικού για τον μελλο-ντικό έλεγχο της αποτελεσματικότητας αυτών τωννέων φαρμάκων σε ασθενείς.

|Tο βραβείο Friedrich Wilhelm BesselResearch Award που λάβατε αποτελεί και

πρόσκληση για ερευνητική συνεργασία με τοίδρυμα Alexander Von Humboldt. Τι περιλαμβά-νει η συνεργασία αυτή;

eΗ συνεργασία αφορά τη μεταφορά τεχνο-γνωσίας σε ένα ευρύ φάσμα μεθοδολογιών

από και προς το εργαστήριό μας με το εργαστήριοτου καθηγητή Bjorn Schumacher στο Πανεπιστήμιοτης Κολωνίας. Η συγκεκριμένη συνεργασία αναμέ-νεται να οδηγήσει σε νέα αποτελέσματα σε ό,τι α-φορά τους μηχανισμούς μακροβιότητας τόσο στοεπίπεδο του οργανισμού όσο και στο επίπεδο τουκυττάρου αλλά και πιθανόν σε νέες χρηματοδοτή-σεις.

Περισσότερες πληροφορίες: www.garinislab.grΛ.Α.

Στο Ηράκλειο:u Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ(ΙΗΔΛ)u Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολο-γίας (ΙΜΒΒ), Τμήμα Βιοϊατρικών Ερευνών στα Ιωάν-νινα (TBE-IMBB)u Ινστιτούτο Πληροφορικής (ΙΠ)u Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών (ΙΥΜ)u Ινστιτούτο Αστροφυσικής (ΙΑ) - ιδρύθηκε το 2018Στο Ρέθυμνο:u Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών (ΙΜΣ)Στα Χανιά:u Ινστιτούτο Πετρελαϊκής Έρευνας (ΙΠΕ) - ιδρύθηκετο 2019Στην Πάτρα:u Ινστιτούτο Επιστημών Χημικής Μηχανικής (ΙΕΧ-ΜΗ)Το ΙΤΕ έχει επίσης ιδρύσει τις κάτωθι δομές:u Τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (ΠΕΚ)u Το Δίκτυο ΠΡΑΞΗu Το Επιστημονικό και Τεχνολογικό Πάρκο Κρήτης(ΕΤΕΠ-Κ)Περισσότερες πληροφορίες: https://www.forth.gr/

EΡΕΥΝΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερακαι πιο άρτια οργανωμένα ερευνητικά κέντρα της χώρας, με διεθνή ανα-γνώριση και προσωπικό υψηλών δεξιοτήτων. Ιδρύθηκε το 1983 και επο-πτεύεται από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) τουυπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων.Το Ίδρυμα επικεντρώνεται σε νέες διατμηματικές ερευνητικές κατευθύν-σεις μεγάλου επιστημονικού, κοινωνικού και οικονομικού ενδιαφέροντοςκαι υψηλής προστιθέμενης αξίας, όπως: Επιστήμη Λέιζερ και Φωτονικής,Μικρο/Νανο-ηλεκτρονική, Προηγμένα Υλικά, Μοριακή Βιολογία και Γενετι-κή, Βιοτεχνολογία, Πληροφορική, Βιοπληροφορική, Ιατρική Ακριβείας, Βιο-λογία Συστημάτων, Ρομποτική, Τηλεπικοινωνίες, Εφαρμοσμένα και Υπολο-γιστικά Μαθηματικά, Χημική Μηχανική, Ενέργεια, Περιβάλλον, ΚοινωνικέςΕπιστήμες, Αστροφυσική και Αστρονομία.Η έδρα και η κεντρική διεύθυνση του ΙΤΕ είναι στο Ηράκλειο Κρήτης.

|Στο εργαστήριο Γενωμικής Αστάθειας καιΦυσιολογίας Θηλαστικών μελετάτε τη

διαδικασία της γήρανσης σε κυτταρικό επίπεδο.Ποιους μηχανισμούς μελετάτε και πού αποσκο-πεί η έρευνα;

eΑντίθετα με όλα τα υπόλοιπα μακρομόρια, τοDNA μας παραμένει αναντικατάστατο. Ωστό-

σο, με την πάροδο του χρόνου το γενετικό μας υλι-κό συσσωρεύει βλάβες οι οποίες προάγουν τη γή-ρανση και τις ασθένειες που τη συνοδεύουν, συ-μπεριλαμβανομένου και του καρκίνου. Στο εργα-στήριό μας μελετάμε το πώς τα κύτταρά μας επι-διορθώνουν το πλήθος των γενετικών βλαβών πουπροσβάλλουν καθημερινά το γονιδίωμά τους. Σκο-πός μας είναι, αφού κατανοήσουμε τους μηχανι-σμούς αυτούς, να ανιχνεύσουμε τρόπους με τουςοποίους θα μπορούσαμε να επιμηκύνουμε τη γενε-τική σταθερότητα του DNA μας και άρα τα «υγιήχρόνια» της ζωής μας.

|Ποια μεθοδολογία χρησιμοποιείτε στηνέρευνά σας; Βασίζεστε σε ζωικά μοντέλα;

eΥπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι φέρουν μεταλ-λαγές σε γονίδια που εμπλέκονται σε επιδιορ-

θωτικούς μηχανισμούς γενετικών βλαβών. Οι α-σθενείς αυτοί γερνούν πρόωρα ή έχουν αυξημένησυχνότητα εμφάνισης καρκίνου. Για να μελετήσου-με τα νοσήματα αυτών των ασθενών, έχουμε δημι-ουργήσει γενετικά τροποποιημένα ποντίκια τα ο-ποία φέρουν τις ίδιες μεταλλαγές και εμφανίζουντα ίδια νοσήματα με εκείνα που απαντάμε στους α-σθενείς.

Μελετώντας τη διαδικασίατης γήρανσης σε κυτταρικό επίπεδο

ΕΝΘΕΤΟ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΠΡΙΣΜΑ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

9«Ερμηνείας ιατρικάς θαυμαστάς συ-ναχθήσας εκ διαφόρων αρίστων ια-τρών παληών και νέων» γράφει οσυντάκτης ενός ιατρικού εγχειριδί-ου του 18ου αι. στην επικεφαλίδα.Τα γιατροσόφια είναι κώδικες

γραμμένοι στην ελληνική γλώσσα που προέρχο-νται από μια πολύ παλιά, κοινή γραπτή παράδοσηκαταγραφής ιαματικών συνταγών και ιατρικώνγνώσεων η οποία ταξίδεψε ανά τους αιώνες απότη Δύση στην Ανατολή για να επιστρέψει ακόμηπιο πλούσια σε υλικό και να διαμορφώσει ένα νε-ότερο είδος ιατρικών κειμένων.

Περιέχουν φαρμακευτικές συνταγές, γενικέςιατρικές πληροφορίες, κάποιες πρακτικές συμ-βουλές, όπως συνταγές μαγειρικής, ζαχαροπλα-στικής, παραγωγής χρωμάτων, διατροφικές οδη-γίες, ενίοτε δε και προσευχές, τροπάρια, μαγικά ήξόρκια. Όλες οι γνώσεις για τις ασθένειες και ταφάρμακα θεωρούνταν ανέκαθεν πληροφορίεςπρώτης ανάγκης. Tα γιατροσόφια επιβίωσαν στονχρόνο χάρη στα απαραίτητα γιατρικά και τη μεγά-λη χρηστικότητά τους. Σώζεται ικανός αριθμόςτέτοιων κωδίκων σε δημόσιες και ιδιωτικές συλ-λογές χειρογράφων, εντός και εκτός των σημερι-νών ελληνικών συνόρων. Τα στοιχεία που σχετί-ζονται με την υγεία, την ασθένεια, την ίαση και πε-ριέχονται στα γιατροσόφια εντάσσονται σε παρα-δοσιακά συστήματα που λειτουργούν συνεκτικά.Παρά το γεγονός ότι αυτά αποτελούν ένα μέροςτου υλικού παρελθόντος των κοινωνιών, φέρουνπαράλληλα και αφανή πνευματικά στοιχεία. Οι συ-γκεκριμένοι κώδικες διασώζουν την παραδοσια-κή κουλτούρα της ίασης που λειτουργούσε στιςελληνικές περιοχές. Το ιατρικό σύστημα του ελλα-δικού χώρου, όπως και όλα τα αντίστοιχα στη βά-ση των οποίων τα υποκείμενα ασκούσαν την ια-τρική πρακτική της κάθε περιόδου, συγκροτούν ι-στορικά φαινόμενα που λειτουργούσαν αποτελε-σματικά για αιώνες στους ίδιους τόπους.

Τα χειρόγραφα γιατροσόφια κυκλοφορούσανστις ελληνικές περιοχές και άλλαζαν κτήτορες α-πό τον 16ο έως και τον 20ό αιώνα. Περιλαμβά-νουν θεραπευτικές πληροφορίες που έχουν συλ-λεχθεί από αρχαία κείμενα στα οποία συχνά οι συ-ντάκτες προσέθεταν νεότερες ιατρικές συνταγέςαπό τις δικές τους εμπειρίες ως γιατροί. Τα για-τροσόφια έχουν στενή σχέση με την παράδοσητου έργου του Διοσκουρίδη (περίπου 10-90 μ.Χ.)«Περί Ύλης Ιατρικής» που επηρέασε τα φαρμα-κευτικά κείμενα έως το 1600. Τα ονόματα των αρ-χαίων, Ιπποκράτη, Γαληνού, Διοσκουρίδη, Μελέτι-ου κ.ά., προσδίδουν κύρος στα χειρόγραφα καικαταγράφονται συχνότατα στα κείμενα. Οι συ-ντάκτες αναφέρονται στη σχέση τους με τους α-σθενείς, αλλά και στις απόψεις τους για την Ιατρι-κή και τον τρόπο που την ασκούσαν οι γιατροί τηςεποχής τους. Πολλά γιατροσόφια σώθηκαν σε μο-ναστηριακές συλλογές χειρογράφων, ενώ οι συ-ντάκτες και χρήστες τους κάποιες φορές ήταν μο-ναχοί που ασκούσαν και οι ίδιοι τη θεραπευτική.

Τα γιατροσόφια, στον μακρύ χρόνο της επιβίω-σής τους, αξιοποιήθηκαν είτε ως προσωπικά/οι-

κογενειακά βοηθήματα είτε ως επαγγελματικά/ιατρικά εγχειρίδια από πρακτικούς και πτυχιού-χους γιατρούς. Οι γιατροί έδιναν τις δικές τους κα-θημερινές μάχες με κάθε είδους κακοπάθεια, ωςεμπειρικοί και πτυχιούχοι ή ως χειρουργοί οι οποί-οι ταξίδευαν και πρόσφεραν τις υπηρεσίες τουςσε μακρινούς τόπους για να θεραπεύουν τους α-σθενείς που τους επέλεγαν για τις επαγγελματι-κές τους ικανότητες. Ήταν σε θέση να ανταποκρι-θούν με πρακτικά μέσα και κυρίως βοτανικά φάρ-μακα σε διάφορες ασθένειες, τραυματισμούς, κα-τάγματα, ακρωτηριασμούς, απλές επεμβάσεις, ό-πως αφαίρεση κήλης, πέτρας, ή οφθαλμικές επεμ-βάσεις για τον καταρράκτη1.

Στην ύλη τους βρίσκουμε συνταγές για κάθεσωματική πάθηση και αντλούμε στοιχεία για την ε-θνοϊατρική της κάθε περιοχής. Καταγράφονται α-σθένειες όπως: χελώνια, απόστεμα, πρίσμα, πα-νούκλα, καρβούνια, πρίσματα βηζίων γυναικών,ζωχάδες, νεύρα, ασθένειες της μήτρας, δυσου-ρία, δυσεντερία, σιάτικα (ισχιαλγία), αχαμνία τωννεύρων, πόνος δοντιών, δαγκώματα φαρμακε-ρών θηρίων (φίδι, σκορπιός, αράχνη), πέτρα στηφούσκα (ουροδόχο κύστη), δαγκώματα μελισσώνκαι σφηκών, σπάσματα, καύσιμον της φωτιάς, ζε-μάτισμα του θερμού, δαγκώματα του κάθε ζώου,βήχαν, όχτικα (φυματίωση, όταν ξερνά αίμα κά-ποιος) και άλλα που δεν αναφέρονται σ’ αυτή τησυνοπτική παρουσίαση.

Από τα χειρόγραφα μαθαίνουμε τα βασικά φυ-σικά συστατικά φαρμάκων, ζωικά και φυτικά κα-τάλοιπα, πετρώματα και μέταλλα, πλούσιο υλικόγια τη φαρμακολογία και την εθνοφαρμακολογία.Ένα ελάχιστο δείγμα υλικών παραθέτουμε εδώ:Τσουκνίδα, απήγανος, αριστολοχία, αψίνθια,θρούμπη, σμύρνα, λεύκα, κέδρος, πίσσα, κίνα, αλ-θαία, δάφνη, δενδρολίβανο, γλυκόριζα, γεθιανή,ραβέντι, κένταβο, μαστιχάγγαθο, δίψαχο, ύσωπο,φλασκούνι, δίκταμο, δελφήνιο ή σένα, κέρατο ε-λαφιού, σκορπιός, κέλυφος χελώνας, μύγες, βά-θρακος (=βάτραχος) αλλά και λιθάργυρος, μαγνί-της, μελίτης, αματίτης, σαπφίρης, σεληνίτης καιάλλα.

Τα είδη των φαρμάκων που κατασκεύαζαν οιθεραπευτές σύμφωνα με τα χειρόγραφα ήταν:μαντζούνια, χάπια, σιρόπια, βότανα για να καθαρί-σουν τους χυμούς, σκευάσματα για λοιμικά φάρ-

μακα, οδηγίες για σκευάσματα βασικών φαρμά-κων, ποιοτικές δοκιμές υλικών, αλοιφές για κάθεδερματική πάθηση, έμπλαστρα, διαρρόδια, κα-θάρσια, ντεκότα, ζουλάπια, σερβιετζάλε, ρακή,τεντούρες, βάλσαμα, σκόνες κ.ά.

Τα απλούστερα γιατροσόφια ήταν χρηστικά οι-κογενειακά χειρόγραφα για την αντιμετώπιση τωνκαθημερινών προβλημάτων που τα αξιοποιούσανστην ελληνική ύπαιθρο έως τον 20ό αιώνα2. Οι οι-κογένειες των εμπειρικών που τα διατηρούσανγνώριζαν το περιεχόμενό τους και στο πλαίσιομιας άτυπης οικογενειακής παράδοσης, από γενιάσε γενιά, χρησιμοποιούσαν μια σειρά σκευασμά-των, βοτάνων, συνταγών για θεραπείες.

Είτε πρόκειται για απλούστερα γιατροσόφια, εί-τε για μεγαλύτερα που είχαν συντάξει πτυχιούχοιγιατροί, αυτά αποτελούν τα κατεξοχήν τεκμήριαγια το ιατρικό/θεραπευτικό περιβάλλον της περιό-δου στην οποία αναφέρονται ακόμη κι όταν περιέ-χουν αρκετά κείμενα από την αρχαία Ιατρική καιΦαρμακευτική.

Γνωρίζουμε ότι η Ιστορία φτιάχνει εργαλείαπου μελετούν τις ιστορίες του παρελθόντος αλλάκαι δίνει εργαλεία για την κατανόηση του κόσμουστο παρελθόν. Τα γιατροσόφια, παρ’ όλο που κα-ταγράφουν ένα σπουδαίο φαινόμενο που έχει μα-κρότατο χρόνο επιβίωσης, δεν έχουν μελετηθεί ε-ντατικά ως τεκμήρια για την ιστορία της θεραπευ-τικής και της καθημερινότητας, παρά τον μεγάλοαριθμό που σώζονται από αυτά. Η απλή όψη καιγλώσσα, η κακή κατάσταση από τη μεγάλη χρήση,η λαϊκότητά τους εξαιτίας των δεισιδαιμονικώνστοιχείων τα κατέστησαν ένα παρεξηγημένο εί-δος. Έχουν γίνει φιλολογικές εκδόσεις από ειδι-κούς επιστήμονες που γνωρίζουν πολύ καλά το εί-δος. Προσεγγίζονταν κυρίως ως σύνολα συντα-γών με πηγές τα κείμενα αρχαίων και μεσαιωνι-κών ιατρικών συγγραμμάτων ή ως υλικό λαογρα-φίας και όχι ως ιστορικές πηγές. Για να απαντή-σουμε στο αρχικό ερώτημα, τα γιατροσόφια σή-μερα αναγνωρίζονται ως τεκμήρια για την ιστορίατης ίασης της κάθε περιοχής, για τις περιόδουςπου γράφτηκαν σε εποχές που δεν έχουν παρα-δώσει άλλες πηγές για την ελληνική ιστορία της Ια-τρικής. Το ιατρικό σύστημα που καταγράφουν ή-ταν το μόνο που διέθεταν τα υποκείμενα, εξ ουκαι ο λόγος του συντάκτη ενός χειρογράφου του17ου αι. προς τους αναγνώστες, «…διά τούτο πρέ-πει να έχετε τον νουν σας εις την ακριβήν γνώσιντου νοσήματος, δια να προβλέπετε και τους μέλ-λοντας κινδύνους των αρρώστων και να τους ια-τρεύεται με δόξαν της τέχνης και αύξησιν του ο-νόματός σας».

ΠΟΠΗ ΣΕΡΙΑΤΟΥ, υποψήφια διδάκτωρ Ιστορίας,

Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΕΚΠΑ

1 Π. Σεριάτου, «Η λειτουργία της πρακτικής ιατρι-κής στον ελλαδικό χώρο, οι θεραπευτές και τα χει-ρόγραφά τους (18ος και 19ος αι.)», Τα Ιστορικά, 70(2019) 71-88.

2 Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το χειρόγραφο τουπρακτικού Ν.Κ. Θεοδωράκη από το χωριό Μέρω-νας του Ρεθύμνου στο Patricia Ann Clark «A Cretanhealer’s Handbook in the Byzantine Tradition, TextTranslation and commentary», Routledge, 2011.

Συνταγή (232) για θερμασίαπου περιέχει κίνα. Xειρόγρα-φο με φαρμακευτικές συντα-γές (ΧΦ245, Αρχείο ιστορι-κών χειρογράφων ΙΕΕΕ ).

Κίνα ή κιγχόνη, για αντιπυρε-τική δράση, ο «περουβιανόςφλοιός» από τον οποίοπροήλθε το κινίνο, το διάση-μο ανθελονοσιακό

Το φυτό δυόσμος και οι ιδιό-τητές του. Κώδικας Διοσκου-ρίδη (500-699 αι. Εθνική Βι-βλιοθήκη Νάπολης)

Απλή ζωγραφική απεικόνιση του μετακινούμενουπρακτικού γιατρού Στεφανή

από το Ζαγόρι της Ηπείρου (19ος αι.)

ΣΑΒΒΑΤΟ1 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2020

Τα χειρόγραφα με τις φαρμακευτικές συνταγές στην υπηρεσία της ελληνικής κοινωνίας έως τον 20ό αιώνα