Πολυπολιτισμικότητα και Δημοσιογραφία

Εισαγωγή

Ευγενία Σιαπέρα

esiapera@jour.auth.gr

Περίληψη

• Γιατί πολυπολιτισμικότητα;

• Η κρίση της πολυπολιτισμικότητας

• Ο ρόλος των ΜΜΕ

• Η δομή του μαθήματος

Γιατί Πολυπολιτισμικότητα;

• Τι κοινό έχουν:– Οι πρόσφατες νίκες του Geert Wilders στην

Ολλανδία (Ιούνιος 2010) και του Jimmie Akesson στη Σουηδία (Σεπ 2010);

– Ο νόμος για τη μετανάστευση στην Αριζόνα τον Απρίλιο του 2010;

– Η παρέλαση της 25ης Μαρτίου 2010 στην Αθήνα;– Οι γελιογραφίες του Μωάμεθ το 2005;

Πολυπολιτισμικότητα

• Προς έναν ορισμό: η πολυπολιτισμικότητα αφορά το ζήτημα της ζωής με τη διαφορετικότητα

• Ως όρος εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960, στον Καναδά, με αφορμή τα κινήματα αναγνώρισης των Ιθαγενών Αμερικανών (Native Americans, Iroquois κλπ). Ο Καναδάς ήταν η πρώτη χώρα που υιοθέτησε σχετική πολιτική αναγνώρισης και σεβασμού της διαφορετικότητας μέσα στα πλαίσια του έθνους-κράτους.

• Η πολυπολιτισμικότητα δηλαδή αφορά και το θεσμοθετημένο κομμάτι της διαχείρησης της κοινής ζωής αλλά και ανεπίσημο μέρος της καθημερινής τριβής και συνάντησης με τη διαφορετικότητα.

Η κρίση• Ενώ τις δεκαετίες του 1980-1990 επικρατούσε ένα εορτασμός της

διαφορετικότητας, πιο πρόσφατα έχει αρχίσει να επικρατεί ένα κλίμα σκεπτικισμού αλλά και ανοιχτής κριτικής.

• Τι φταίει;• Georgiou & Siapera (2006) υποστήριξαν ότι τρεις λόγοι συντελούν στην

κρίση:– Η αναποτελεσματικότητα του πολιτικού πλαισίου που απέτυχε να αποδώσει

δικαιοσύνη και ισότητα.– Οι πιέσεις του νεοφιλελεύθερου παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού που

σπρώχνει τα κράτη σε περισσότερο και πιο εντατικοποιημένο ανταγωνισμό για πρώτες ύλες και πλούτο.

– Η πολιτική πραγματικότητα τη μετά την 9/11 εποχή, που προτεραιοποίησε ζητήματα ασφάλειας πάνω από ζητήματα δικαιοσύνης.

• Ανεξάρτητα από τους λόγους, γεγονός είναι ότι για μια ακόμα φορά οι όροι διαφορετικότητα και πολυμορφία (diversity) έχουν γίνει συνώνυμα προβλημάτων, εντάσεων και συγκρούσεων.

• Που εντοπίζεται η κριτική;

Η κρίση• Αναλυτικότερα δύο μορφές κριτικής: η κριτική από αριστερά, και η

κριτική από δεξιά• Από αριστερά η κριτική κατηγορεί την πολυπολιτισμικότητα ότι

εστιάζεται σε πολιτισμικές διαφορές σε βάρος ουσιαστικών υλικών ανισοτήτων που οφείλονται σε ταξικές διαφορές (Malik, 2005).

• Αντί αγώνες να κατευθύνονται προς ισότητα και δικαιοσύνη για όλους, έχουν μια στενή κατεύθυνση προς αναγνώριση των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων.

• Ο Slavoj Zizek (1997) υποστηρίζει ότι η πολυπολιτισμικότητα αποτελεί την πολιτισμική λογική του πολυεθνικού καπιταλισμού, ο οποίος στηρίζεται σε μια επιφανειακή αποδοχή της διαφορετικότητας για να επεκταθεί. Από τη μια ‘αδειάζει’ όλες τις κουλτούρες από περιεχόμενα, αφού όλες είναι ‘ίσες και διαφορετικές’ και από την άλλη κρύβει το γεγονός ότι ο παγκόσμιος καπιταλισμός προχωράει προς μια ομογενοποίηση.

• Στο βαθμό που η πολυπολιτισμικότητα αφαιρεί ή εμποδίζει το στόχο της καθολικής χειραφέτησης (universal emancipation) είναι προβληματικός.

Η κρίση από δεξιά• Shohat and Stam (2007) διακρίνουν επτά κυρίως δεξιές κριτικές:

– Η πολυπολιτισμικότητα ευνοεί τις μειονότητες εναντίον του γενικού και κοινού συμφέροντος

– Είναι πρόσφατη μόδα– Είναι αντι-δυτικός– Είναι αυτονομιστικό και διχαστικό κίνημα– Είναι ‘θεραπεία’ για μειονότητες και άρα μη σχετικό με την υπόλοιπη

κοινωνία– Επιβάλλει προβληματικές αλλαγές σε εκπαιδευτικά προγράμματα– Οι υποστηρικτές του είναι είτε υπερβολικά σοβαροί πολιτικά ορθοί

βαρετοί τύποι, ή αλλοιώς ανεύθυνοι ηδονιστές που θέλουν να δοκιμάσουν και να δεχτούν τα πάντα.

• Θεωρώντας ότι η πλειοψηφία θίγεται, οι κριτικοί υποστηρίζουν πολιτικές που έχουν σαν στόχο την προάσπιση των δικαιωμάτων της πλειοψηφίας, προάγοντας την απαγόρευση στη μετανάστευση, επαναπατρισμό των μεταναστών, και την απαγόρευση μέτρων που προάγουν ή θεσμοθετούν τη διαφορετικότητα.

Τώρα τι;• Ο Paul Gilroy (2006) υποστηρίζει ότι οι επιθέσεις στην

πολυπολιτισμικότητα στην ουσία δείχνουν την πολιτική κρίση ενός μετα-ιμπεριαλιστικού κόσμου, που έχασε τη σιγουριά της αυτοκρατορίας και δεν φαίνεται να μπορεί να την αντικαταστήσει.

• Στην κρίση και τα προβλήματα, ο Gilroy αντιπαραθέτει την σχετικά επιτυχημένη καθημερινότητα, στην οποία η διαφορετικότητα είναι δεδομένη. Εντέλει, οι εμπειρίες και οι συναντήσεις με τη διαφορετικότητα καθορίζουν το ρόλο και τη σημασία της.

• Σε αυτά τα επιχειρήματα θα προσθέταμε τα εξής:– Ότι στα πλαίσια των βιωματικών εμπειριών με τη διαφορετικότητα θα

πρέπει να αντιληφθούμε ότι η διαφορετικότητα είναι ήδη διαμεσολαβημένη (mediated), δηλαδή (ανα)κατασκευασμένη, αναπαραγμένη και βιωμένη μέσα από τα ΜΜΕ.

– Η διαμεσολάβηση αυτή φανερώνει μια ένταση: από τη μια η διαμεσολάβηση αποτελεί μια προσπάθεια παραγωγής και ελέγχου της διαφορετικότητας – και από την άλλη, η ίδια διαμεσολάβηση αναπόφευκτα εισάγει μια αστάθεια που κρατά ανοιχτή τη συζήτηση και τον καθορισμό της διαφορετικότητας.

Η διαμεσολάβηση της διαφορετικότητας

• Τι σημαίνει: ότι η πολιτισμική πολυμορφία αναγκαστικά περνάει μέσα από τις διαδικασίες των ΜΜΕ.

• Αν δεχτούμε ότι αυτές οι διαδικασίες συμπεριλαμβάνουν την παραγωγή και διανομή-κυκλοφορία, την (ανα)παράσταση, και την πρόσληψη και χρήση, τότε μπορούμε να πούμε ότι η πολιτισμική πολυμορφία (ανα) παράγεται και διανέμεται μέσω των ΜΜΕ, τα οποία την κατασκευάζουν και αναπαριστούν με συγκεκριμένους τρόπους, οι οποίοι κατόπιν προσλαμβάνονται και χρησιμοποιούνται απο το κοινό.

• Δεν σημαίνει ότι η πολυτισμική διαφορά δεν υπάρχει ή ότι δημιουργείται από τα ΜΜΕ. Θεωρούμε ότι ενώ η πολιτισμική διαφορά είναι απόρροια ιστορικών και πολιτικών διαδικασιών, τα μέσα την ‘σφετερίζονται’, τη βγάζουν από το αρχικό της πλαίσιο, και την αλλάζουν. Απ’ αυτή την πλευρά τα ΜΜΕ περιορίζουν και ελέγχουν τη διαφορετικότητα.

• Από την άλλη, το κοινό, που συμπεριλαμβάνει και το ‘διαφορετικό’ κοινό δεν είναι παθητικοί δέκτες, αλλά ενδέχεται να αμφισβητήσουν, να ειρωνευτούν, να παρεξηγήσουν ή να ερμηνεύσουν τη διαμεσολαβημένη πολιτισμική διαφορά με απροσδόκητους τρόπους. Οι τρόποι αυτοί κατόπιν μπαίνουν πάλι στον κύκλο της παραγωγής της πολιτισμικής διαφοράς, εισάγοντας έτσι μια αβεβαιότητα και υπονομεύοντας τις προσπάθειες για έλεγχο της διαφορετικότητας.

ΜΜΕ και Διαφορετικότητα• Με άλλα λόγια, για να καταλάβουμε την πολιτισμική διαφορά, θα πρέπει να

περάσουμε μέσα από τα ΜΜΕ. • Από την άλλη η διαμεσολαβημένη διαφορετικότητα είναι σε ένταση όχι μόνο

λόγω των ΜΜΕ αλλά και ‘εσωτερικά’, δηλαδή μεταξύ διαφορετικών ταυτοτήτων, ιδεών,πρακτικών κλπ. Δεν ξέρουμε τι είναι το καλύτερο ή το πιο δίκαιο για όλους...

• Αλλά αυτή η ένταση τροφοδοτεί το δυναμισμό της διαφορετικότητας, και γι’ αυτό πρέπει να παραμείνει ανοιχτή – από αυτή την πλευρά η διαμεσολάβηση συντελεί στο να παραμείνει ανοιχτός ο διάλογος.

• Είναι όμως αρκετό; Για να απαντήσουμε εδώ θα πρέπει να εξετάσουμε τις διαδικασίες της παραγωγής, αναπαράστασης και πρόσληψης της διαφορετικότητας και το βαθμό στον οποίο συνάδουν με τις δημοκρατικές αρχές της συμμετοχής όλων (inclusion), ισότητας, και ελευθερίας.

• Αυτή είναι η αποστολή μας για το μάθημα αυτό: να ελέγξουμε τις διαφορετικές διαδικασίες των ΜΜΕ σε σχέση με την (ανα)παραγωγή, αναπαράσταση και πρόσληψη της πολιτισμικής διαφοράς.

• Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσουμε να διακρίνουμε και το ρόλο και υποχρέωση των επαγγελματιών του χώρου σε σχέση με την πολιτισμική διαφορά.