Πολυπολιτισμικότητα και Δημοσιογραφία

Θεωρίες της Πολυπολιτισμικότητας

esiapera@jour.auth.gr

Περίληψη

• Εισαγωγή

• Οντολογική ή ρευστή πολυπολιτισμικότητα (essentialism or fluidity);

• Καθολική ή επιμερισμένη (universal or particular);

• Αναγνώριση ή αναδιανομή (recognition or redistribution);

• Συμπεράσματα

Εισαγωγή

• Η κυρίως ερώτηση από κανονιστικής πλευράς αφορά τη διαχείριση της ετερότητας (Werbner, 2002).

• Τι είναι δίκαιο αναφορικά με τη διαφορετικότητα και την ετερότητα;

• Είναι αδύνατο να απαντηθεί έξω από πολιτικά ζητήματα, σαν μια αντικειμενική προσέγγιση, γιατί δεν μπορούμε να βγούμε εκτός της κοινωνίας. Αναγκαστικά αντανακλούμε συγκεκριμένες θέσεις και ιδέες, οι οποίες είναι πολιτικά αμφισβητήσιμες.

• Συζητώντας δηλαδή θεωρίες της πολυπολιτισμικότητας οφείλουμε να πετύχουμε τόσο θεωρητική διαύγεια όσο και πολιτικό συμβιβασμό.

Τα διλήμματα

• Οι θεωρίες της πολυπολιτισμικότητας δομούνται γύρω από ορισμένα ερωτήματα που αντανακλούν τις συζητήσεις και τις πολιτικές τοποθετήσεις στη διαφορετικότητα.

• Τα διλήμματα που θέτουν προτεραιοποιούν κάποια θέματα και πλευρές σε βάρος άλλων.

• Τα τρία κεντρικά διλήμματα είναι:– Οντολογική ή ρευστή πολυπολιτισμικότητα– Καθολική ή επιμερισμένη;– Αναγνώριση ή αναδιανομή;

• Κάθε πόλος πρέπει να υπερτερήσει του άλλου για να δωθεί μια ικανοποιητική λύση

Προβλήματα• Η δόμηση της πολυπολιτισμικότητας πάνω σε διλήμματα

αγνοεί τη δυναμική φύση της πολιτισμικής διαφοράς και την συνεχή μετατόπισή της στην κοινωνία.

• Επίσης, τα διλήμματα αγνοούν το ρόλο των μέσων και της διαμεσολάβησης

• Άλλα ζητήματα:– Η διαφορετικότητα είναι πολύ δυναμική για να μπορέσει να έχει

μια λύση– Οι (δημοκρατικές) κοινωνίες παραμένουν ανοιχτές σε

αμφισβήτηση και διαφωνίες– Οι θεωρίες βασίζονται είτε σε αφηρημένες έννοιες είτε σε

υποθέσεις ζωτικής σημασίας αγνοώντας έτσι την καθημερινή πραγματικότητα της ζωής με τη διαφορετικότητα

• Προκύπτει ότι χρειαζόμαστε ένα κανονιστικό πλαίσιο το οποίο να λαμβάνει υπόψη την διαμεσολαβημένη φύση της διαφοράς και τις καθημερινές πρακτικές της πολιτισμικής πολυμορφίας.

Οντολογική ή ρευστή πολυπολιτισμικότητα;

• Ο οντολογισμός (;) (essentialism) αντιλαμβάνεται την (εθνική) ταυτότητα ως κάτι σταθερό, δεμένο με κάποιες συγκεκριμένες παραδόσεις και ιστορία, και που παραμένει σχετικά ανέγγιχτη από το χρόνο.

• Αντίθετα, η ρευστότητα θεωρεί τις ταυτότητες ως ασταθείς και δυναμικές, ότι τα όριά τους είναι διαπερατά και ότι αλλάζουν με το χρόνο αλλά και ανάλογα με το περιβάλλον, και τέλος ότι αμφισβητούνται από τις ίδιες τις κοινότητες.

• Ενώ βέβαια μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι οι ρευστές και δυναμικές ταυτότητες είναι πιο κοντά στην πραγματικότητα, το θέμα εδώ είναι ότι για να μπορέσουν να αναγνωριστούν πολιτικά και να υπάρχει κάποιο είδος επανόρθωσης, μια κοινότητα θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο σταθερών χαρακτηριστικών που θα καθορίζει ποιός ανήκει και ποιός όχι.

• Το πρόβλημα είναι ότι για να υπάρχει κάποια πολυπολιτισμική πολιτική ή πολιτική μειονοτήτων οι κοινόητες θα πρέπει να κινητοποιούν σχετικές σταθερές ταυτότητες με τις οποίες θα μπορούν να συμμετέχουν στο δημόσιο χώρο.

Οντολογική ή ρευστή πολυπολιτισμικότητα;• Οι δύο αυτές θέσεις εκφράζονται στη δουλειά των Charles Taylor (1992)

και Bikhu Parekh (2000). • Στο άρθρο του Multiculturalism and the Politics of Recognition o Taylor

επιχειρηματολογεί κατά του φιλελευθερισμού και της ιδέας ότι οι ταυτότητες φτιάχνονται από τα ίδια τα άτομα και άρα αποτελούν προσωπικό ζήτημα.

• Σύμφωνα με τον Immanuel Kant τα άτομα φτιάχνουν τις ταυτότητες τους με βάση το λόγο και την επιλογή ανάμεσα από διάφορα στοιχεία. Η πολιτική σημασία είναι φανερή: από τη μία το πολιτικό σύστημα θα πρέπει να αφήνει τα άτομα ελεύθερα να κατασκευάζουν τις ταυτότητές τους κι από την άλλη θα πρέπει να αντιμετωπίζει όλες αυτές τις ταυτότητες ως ίσες.

• Όμως, λέει ο Taylor, στην πραγματικότητα οι ταυτότητες φτιάχνονται μέσα από διάλογο (c.f. Hegel, G. H. Mead). Δηλαδή οι ταυτότητές μας διαμορφώνονται στη βάση της διάδρασης και του διαλόγου με άλλους και μάλιστα με σημαντικούς άλλους – αυτός ο διάλογος βέβαια συμπεριλαμβάνει και αντιθέσεις, διαφωνίες και αντιπαράθεση.

• Ο Taylor θεωρεί ότι στη διαμόρφωση ταυτοτήτων υπάρχει εξάρτηση αλλά και αμοιβαιότητα. Για την κατασκευή μιας ταυτότητας χρειάζεται η αναγνώριση από άλλους – αντίθετα η παραγνώριση (misrecognition) οδηγεί σε πληγωμένες ταυτότητες και χρήζει επανόρθωσης.

Οντολογική ή ρευστή πολυπολιτισμικότητα;

• Δηλαδή για να μπορέσει ένα άτομο να φτιαξει την ταυτότητά του, το πολιτικό σύστημα θα πρέπει να διασφαλίσει ότι όλες οι κοινότητες και οι πολιτισμοί τους συντηρούνται και τους αποδίδεται αξιοπρέπεια.

• Με άλλα λόγια, η ταυτότητα ενός ανθρώπου δεν είναι πραγματικά αναγνωρισμένη και σεβαστή αν η κοινότητά του δεν μπορεί να ζήσει ως μια ξεχωριστή και σεβαστή κοινότητα.

• Αυτό σημαίνει ότι δεν χρειαζόμαστε μόνο (ατομική) αναγνώριση και ίσα δικαιώματα αλλά και ομαδικά δικαιώματα, όπως για π.χ. το δικαίωμα του να είναι τα Γαλλικά η επίσημη γλώσσα του Quebec.

• Τα ομαδικά δικαιώματα εξασφαλίζουν στα άτομα τη δυνατότητα να αναπτύξουν τις ταυτότητές τους στο δικό τους περιβάλλον.

• Πολιτικά το μοντέλο αυτό διαφέρει από το διαδικαστικό φιλελεύθερο μοντέλο που εστιάζεται στις διαδικασίες που εξασφαλίζουν ίση μεταχείρηση σε όλους ανεξάρτητα απ΄τη φυλή, θρησκεία κλπ. Πρόκειται για ένα μοντέλο που βασιζεται στα ομαδικά δικαιώματα, που για να εφαρμοστούν χρειάζεται να διακρίνουν μεταξύ πολτισμικών ομάδων κια να προσφέρουν μερικά δικαιώματα σε μερικές ομάδες.

Taylor: αξιολόγηση• Ο Talyor μας έδωσε ένα μοντέλο που βασίζεται σε μια πολιτική της

διαφορετικότητας και όχι της ισότητας.• Το μοντέλο αυτό αποτελεί ενα χρήσιμο αντιστάθμισμα στην

υποτιθέμενη ισότητα των διαδικαστικών συστημάτων που εντέλει οδηγούν είτε στην ισοπέδωση και αφομοίωση των διαφορετικών κοινοτήτων είτε στην περαιτέρω περιθωριοποίησή τους.

• Το πρόβλημα εδώ είναι ότι η ιδέα των ομαδικών διακιωμάτων παγιδεύει τα άτομα στις κοινότητες τους ακόμα κι αν θέλουν να φύγουν.

• Παρόλο που η βάση του επιχείρηματος του Taylor ήταν η εγγενώς κοινωνική βάση της ταυτότητας, το αποτέλεσμα είναι να εγερθούν σταθερά όρια μεταξύ κοινοτήτων, οι οποίες έχουν το δικαίωμα αποφασίζουν ποιος ανήκει και ποιός όχι.

• Για π.χ. το να ανήκει κάποιος στην Quebecois κοινότητα σημαίνει ότι θα λάβει γαλλόφωνη εκπαίδευση. Δεν υπάρχει η δυνατότητα για επιλογή στο βαθμό που η ταυτότητά τους καθορίζεται από το ότι είναι μέλη αυτής της κοινότητας.

Ρευστότητα• Ο Parekh (2000) αναγνωρίζει τα προβλήματα αυτά και

εστιάζει στην εσωτερική πολυμορφία των κοινοτήτων.• Από τη μια πλευρά απορρίπτει τον πολιτισμικό μονισμό

(cultural monism), δηλ την άποψη ότι μόνο ένας τρόπος ζωής είναι σωστός, ανθρώπινος, αληθινός ή ο καλύτερος (2000:16), γιατί εντέλει δεν μπορεί να ζήσει με την πολιτισμική διαφορά.

• Από την άλλη απορρίπτει και τον πολιτισμικό πλουραλισμό ( á la Taylor) γιατί αποδίδει πάρα πολύ δύναμη στις διάφορες κουλτούρες για τη διαμόρφωση ταυτοτήτων, με αποτέλεσμα να αγνοεί το ρόλο που παίζουν τα άτομα στη διαμόρφωση αυτών των πολιτισμών.

• Το πρόβλημα είναι ότι ο πολιτισμικός πλουραλισμός καταλήγει να θεωρεί τους πολιτισμούς ως κλειστά, ομγενή συστήματα, αυτόνομα από οικονομικές, πολιτικές και άλλες δομές.

Parekh• Αυτό που χρειαζόμαστε, λέει ο Parekh, είναι μια θεωρία πολιτισμικής

ταυτότητας που αποδίδει το κατάλληλο ειδικό βάρος στην παράδοση, την αλλαγή και την ατομικότητα.

• Ο πολιτισμός για τον Parekh είναι ένα σύστημα ιδεών και πρακτικών που καθορίζεται ιστορικά και που βοηθά στην οργάνωση και στην απόδοση νοήματος στην κοινή ζωή και τις εμπειρίες της κοινότητας.

• Οι πολιτισμοί είναι δηλαδή κατασκευασμένοι από τα άτομα τα οποία ταυτόχρονα κατασκευάζουν: τα άτομα αποκτούν ταυτότητα και νόημα μέσω της συμμετοχής τους σε συγκεκριμένες ομάδες, ενώ οι κουλτούρες υπάρχουν μόνο στο βαθμό που συνεχίζουν να έχουν νόημα για τα άτομα.

• Επίσης, η συμμετοχή στην κοινότητα δεν είναι απαραίτητα όλα ή τίποτα: διαφορετικοί άνθρωποι μπορεί να δεχτούν μόνο κάποια στοιχεία, ή να διαφερουν στην ερμηνεία και στο νόημα που αποδίδουν στις βασικές πολιτισμικές ιδέες. Από αυτη την πλευρά, οι ταυτότητες ποικίλλουν ακόμη κι αν ανήκουν στην ίδια κοινότητα.

• Τα μέλη μιας κοινότητας μπορούν να είναι κριτικά απέναντι στην ίδια την κοινότητα τους, να προσπαθήσουν να την αλλάξουν κλπ. με αποτέλεσμα ένα δυναμισμό και συνεχή εξέλιξη της κοινότητας και του πολιτισμού της.

Parekh: αξιολόγηση

• Δύο κυρίως προβλήματα:– Δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις αποσχιστικές κοινότητες, που

θέλουν να αποκοπούν από την κοινωνία και να λειτουργήσουν αυτόνομα (Tempelman, 1999; Shachar, 2001). Οι ομάδες αυτές δεν δέχονται το διάλογο και προτιμούν να απομονώνουν τα μέλη τους παρά να επανερμηνεύσουν τις βασικές πεποιθήσεις τους.

– Δεύτερον, εξαιτίας της επιμονής στα διάτρητα όρια αγνοεί το ότι τα αποσχιστικά κινήματα ή κινήματα αναγνώρισης (identity politics) προκύπτουν όταν τα όρια αυτά είναι καθαρά και διακριτά. Δηλαδή, το να ασκηθεί μια μειονοτική πολιτική (minority politics) στην οποία μια ομάδα ζητά αναγνώριση εξαρτάται από το κατά ποσο μπορεί να πείσει ότι αποτελεί μια κοινότητα με κοινή ταυτότητα ανάμεσα στα μέλη της.

– Το ζήτημα αυτό άπτεται της έννοιας της Gayatri Spivak (1996) του στρατηγικού οντολογισμού (strategic essentialism).

Επιμέρους συμπεράσματα• Γενικότερα το δίλημμα αυτό τονίζει τις διαφορές μεταξύ πολιτκών και

αναλυτικών ορισμών της ταυτότητας. • Από τη μία ενώ ο οντολογισμός είναι πολιτικά πιο ‘βολικός’ ενδέχεται

να καταλήξει στον έλεχγο και την αστυνόμευση των κοινοτήτων.• Από την άλλη η ρευστότητα των ταυτοτήτων αγνοεί την καθημερινή

πραγματικότητα των εθνο-φυλετικών ταυτοτήτων – μια πραγματικότητα που ισχύει τόσο υλικά όσο και συμβολικά.

• Ο ρόλος των media: – Για τον οντολογισμό και την θεώρηση της σταθερής, σχεδόν ‘αρχαϊκής’

ταυτότητας, τα μήντια απλώς μεταφέρουν ή εκφράζουν την κουλτούρα ή τον πολιτισμό.

– Στην περίπτωση της ρευστής ταυτότητας είτε τα μήντια αντανακλούν το δυναμισμό των ταυτοτήτων, συμμετέχοντας έτσι στην συνεχή κατασκευή τους, είτε δεν μπορούν να το κάνουν αυτό οπότε δεν έχουν καμιά σχέση με την πολυπολιτισμικότητα.

• Γενικότερα ο ρόλος των μήντια δεν έχει καθοριστεί επαρκώς κι έτσι καταλήγουμε σε αφελής και ανεπαρκείς θέσεις.

Καθολική ή επιμερισμένη πολυπολιτισμικότητα

• Το κύριο ζήτημα εδώ αφορά στο βαθμό στον οποίο οι κοινότητες οφείλουν να δεχτούν ένα κοινό σύνολο αξιών για να συνυπάρξουν.

• Για μερικούς, οι κοινωνίες μπορούν μόνο να λειτουργήσουν στη βάση κοινών αξιών, όπως αυτές έχουν περάσει στο σύνταγμα και τους νόμους (universalism).

• Κάτι τέτοιο όμως καταλήγει στην εξαφάνιση της διαφοράς ή στην επιβολή κυρίαρχων αξιών που προέρχονται από διαφορετικές κοινότητες.

• Το ερώτημα είναι, πρέπει να σχεδιάσουμε ένα εναλλακτικό νoμικό πλαίσιο για τις διαφορετικές κοινότητες, το οποίο να αντανακλά τις δικές τους αξίες; (particularism)

• Σ΄αυτήν την περίπτωση τι γίνεται με αμφιλεγόμενες πρακτικές όπως τα εγκλήματα τιμής και η γυναικεία περιτομή;

Καθολικές αξίες (universalism)• Oι βασικές αρχές της υιοθεσίας ενός κοινού, καθολικού πλαισίου βρίσκονται

στη δουλειά του Jϋrgen Habermas (1994) και στο μοντέλο της διαδικαστικής και διαβουλευτικής δημοκρατίας (procedural and deliberative democracy). Ο Habermas προασπάθησε να δημιουργήσει ένα πλαίσιο που δέχεται τη διαφορά αλλά λειτουργεί με βάση ένα σύνολο καθολικών αξιών.

• Για να το καταφέρει αυτό, διαχωρίζει την πολιτισμική από την πολιτική σφαίρα γιατί στη μέν πρώτη η διαφορά απιβάλλεται, η δεύτερη δεν μπορεί να λειτουργήσει παρά μόνο ακολουθώντας κοινές αρχές και αξίες.

• Η θέση του Habermas προσπαθεί να ξεπεράσει τα προβλήματα του κλασικού φιλελεύθερου και κοινοτιστικού (communitarian) μοντέλου: το πρώτο αγνοεί τη συμμετόχή της κοινότητας στην ζωή του ατόμου ενώ το δεύτερο την ατομική αυτονομία.

• Προτείνει μια κυκλική σύνδεση μεταξύ ατομικών και ομαδικών δικαιωμάτων και αυτονομίας όπου αναγνωρίζεται η ταυτόχρονη ύπαρξη ιδιωτικής και δημόσιας αυτονομίας. Στη πράξη αυτό σημαίνει ότι ενώ τα δικαιώματα και υποχρεώσεις ισχύουν για όλους με τον ίδιο τρόπο, πρέπει να αναγνωριστούν οι διαφορετικοί τρόποι με τους οποίους τα άτομα αναπτύσσονται.

• “A correctly understood theory of rights requires a politics of recognition that protects the integrity of the individual in the life contexts in which his or her identity is formed (1994: 113).

Habermas

• Στη πράξη αυτη η ιδέα βασίζεται στο διαχωρισμό των ‘life contexts’ από το πολιτικό πεδίο (που είναι το ίδιο για όλους και βασίζεται στη ισότητα).

• Το πολιτικό πεδίο πρέπει να παραμένει ηθικα ουδέτερο ακριβώς για να μπορεί να προστατεύσει την ακεραιότητα των διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων αλλά και για να μπορεί να υπάρξει μια πολιτική κοινότητα.

• Η ουδετερότητα αυτή είναι βασικά η εμπέδωση της πολιτικής κουλτούρας του κάθε κράτους που συμπεριλαμβάνει διαφορετικές ηθικές κοινότητες με διαφορετικές αντιλήψεις του καλού.

Habermas• O διαχωρισμός του πολιτικού από το πολιτισμικό πεδίο

οδήγησε το Habermas να υποστηρίξει ότι υπάρχουν δύο αντίστοιχα επίπεδα ενσωμάτωσης.

• Η πολιτική ενσωμάτωση βασίζεται στην αποδοχή των κυρίαρχων πολιτικών αξιών όπως έχουν περάσει στο σύνταγμα και τους νόμους.

• Η πολιτισμική ενσωμάτωση βασίζεται στην αποδοχή των κυρίαρχων πολιτισμικών αξιών, τρόπων ζωής και συνηθειών.

• Η πολιτισμική ενσωμάτωση δεν είναι απαραίτητη για τις πολυπολιτισμικές κοινωνίες σε αντίθεση με την πολιτική ενσωμάτωση που είναι μία απο τις αναγκαίες συνθήκες και ο μόνος τρόπος (για τον Habermas) συνύπαρξης πολλών κοινοτήτων.

• Η πολιτική ενσωμάτωση ορίζεται ως συνταγματικός πατριωτισμός (constitutional patriotism) και απαιτεί την πίστη των πολιτών στο πολιτικό σύστημα ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει την πολιτισμική ετερότητα.

Habermas: αξιολόγηση• Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο συνταγματικός πατριωτισμός επιτρέπει

την πολιτική σταθερότητα σε πολύμορφες κοινωνίες. Επίσης, απομακρύνει τον πατριωτισμό από τα εθνικιστκά του πλαίσια και τον τοποθετεί στο πεδίο της λογικής και της δι-υποκειμενικής (intersubjective) συμφωνίας: οι πολίτες είναι νομοταγείς γιατί συμφωνούν με το πολιτικό σύστημα και βρίσκουν τις αποφάσεις του νόμιμες και θεμιτές.

• Από την άλλη, η θέση αυτή φαίνεται να αγνοεί την πολιτική συνάφεια της κουλτούρας. Για τον Habermas η διατήρηση της κουλτούρας της κάθε κοινότητας πέφτει στους ώμους της – για να επιβιώσει στο κοινό χώρο, η κάθε κοινότητα πρέπει να υποβάλλει τις ιδέες και τις αρχές της στην αρχή της ορθολογικής αιτιολόγησης. Με τον τρόπο αυτό διατηρείται η ζωτικότητα και ο δυναμισμός της.

• Έτσι ο H. διευρύνει την εφαρμογή της αρχής του λόγου (discourse principle) πολιτικοποιώντας έτσι την πολιτισμική διαφορά.

• Αλλά στην πυσία αυτό ευνοεί την κυρίαρχη κουλτούρα της οποίες οι αξίες είναι εμπεδωμένες και ηγεμονικές.

• Εντέλει, ο συνταγματικός πατριωτισμός καταλήγει στην καταστολή της διαφοράς και την επιβολή μιας κυρίαρχης ομάδας αξιών.

Discourse PrincipleΣύμφωνα με το discourse principle, μόνο εκείνα τα πρότυπα δράσης (action norms) είναι έγκυρα, για τα οποία έχουν συμφωνήσει όλοι οι ενδιαφερόμενοι ως συμμετέχοντες σε σχετικές διαβουλεύσεις (Habermas, 1996: 109). Action norms: γενικευμένες συμπεριφορικές προσδοκίες ( “generalized behavioural expectations”, ibid.). Για τον Habermas’s και την discourse ethics, όλες οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται από όλους όσους αφορούν. Στη πράξη αυτό σημαίνει ότι για πχ. αν μια κοινότητα θέλει να επιβάλλει το δικό της νομικό σύστημα ή κάποιες πρακτικές, τότε όλοι όσοι επηρρεάζονται από αυτές πρέπει να συμφωνήσουν.Αλλά μπορούμε να εγγυηθούμε ότι όλοι μπορούν να συμμετάσχουν χωρίς εξαναγκασμούς και πιέσεις;Επίσης, κάποιες θρησκευτικές πρακτικές είναι ζήτημα πίστης και όχι λογικής – τι γίνεται τότε;

Επιμερισμένη πολυπολιτισμικότητα• Η έννοια του επιμερισμού ή της ιδιαιτερότητας (particular-

ism) προστατεύει την ακεραιότητα των διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων με βάση τον πλουραλισμό αξιών. Κρίνει ότι η καθολικότητα που θέλει να επιβάλλει ο Habermas βασίζεται λανθασμένα στην παραδοχή ενός λογικού και κυρίαρχου υποκειμένου.

• Κάτι τέτοιο παραβλέπει το ρόλο των διαφορεικών πολιτισμών στην κατασκευή ταυτοτήτων και επίσης το ότι επιχειρήματα και ιδέες συνδέονται με διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα. Δεν ισχύει το ότι το καλύτερο επιχείρημα κερδίζει αλλά το ότι το επιχείρημα που κέρδισε αντανακλά την κυρίαρχη κουλτούρα που αποφασίζει τι είναι λογικότερο (c.f. Marx: the ruling ideas are the ideas of the ruling class).

• Η καθολικότητα είναι στην πραγματικότητα ηγεμονία...

Πλουραλισμός αξιών• Θεωρητικοί όπως ο John Gray (1997) θεωρούν ότι η υιοθεσία

ενός πλουραλιστικού πλαισίου είναι πιο δίκαιη.• Ο πλουραλισμός αξιών (value pluralism) θεωρεί ότι η βαθιά

πολιτισμική πολυμορφία που αντανακλάται στις αξίες και παραδόσεις πρέπει να αναγνωριστεί από τους νομικούς, πολιτικούς και πολιτισμικούς θεσμούς. Η πολυμορφία σημαίνει ότι όταν υπάρχει κάποια σύγκρουση δεν μπορεί να υπάρχει κάποιο πρωταρχικό πλαίσιο το οποίο να διαμεσολαβήσει για να λυθεί. Αυτό γιατί δεν υπάρχει κάποια βάση στην οποία να μπορεί να πει κανείς ότι μία ομάδα αξιών ή ιδεών είναι καλύτερη από την άλλη.

• Η διαχείρηση ζητημάτων όπως έξοδος από την κοινότητα ή προσηλυτισμός κλπ επαφίεται στις ίδιες τις κοινότητες

• Ο πλουραλισμός των αξιών εγγυάται τη συνεχή ύπαρξη της πολιτισμικής πολυμορφίας γιατί ταυτόχρονα εγγυάται την ύπαρξη όλων των κοινοτήτων.

Πλουραλισμός: αξιολόγηση• Αν και φαίνεται πιο δίκαιη προσέγγιση, εγείρει ζητήματα

αναφορικά με την κοινή ζωή. • Η λογική κατάληξη του πλουραλισμού αξιών είναι ένα είδος

apartheid όπου οι κοινότητες ζουν ανεξάρτητα η μία από την άλλη.

• Πώς συν-υπάρχουν, επικοινωνούν ή ζητούν επανορθώσεις; • Κάτω από ποιές συνθήκες μπορεί να υπάρξει κοινή διαιτησία

όταν υπάρχουν διαφωνίες ή συγκρούσεις μεταξύ κοινοτήτων; • Γενικότερα, το δίλημμα αυτό παραβλέπει το ρόλο των μήντια

στη δημιουργία κοινών κόσμων αλλά και στη διατήρηση του πλουραλισμού.

• Τα μέσα μπορούν να λειτουργήσουν ως διαμεσολαβητές μεταξύ αλλά και ανάμεσα σε κοινότητες, να βοηθήσουν στην επανακατασκευή νέων και παλιών κοινοτήτων, να χτίσουν γέφυρες και να μας βοηθήσουν να επανεξετάσουμε τη σχέση του γενικού με το συγκεκριμένο, του καθολικού με το επιμέρους...

Αναγνώριση ή αναδιανομή;

• Τι ακριβώς θέλουν οι πολιτισμικά διαφορετικές κοινότητες;

• Αναγνώριση της ιδιαιτερότητάς τους και πλήρη επανόρθωση των προσβολών και διακρίσεων που έχουν υποφέρει;

• Ή μήπως μια πιο δίκαιη διανομή του πλούτου και της εξουσίας;

• Ίσως και τα δύο: το πρόβλημα είναι ότι οι απαιτήσεις αυτές βασίζονται σε διαφορετικές αντιλήψεις περί δικαίου:– Η αναδιανομή βασίζεται στην αντίληψη της δικαιοσύνης ως

ισότητα, οδηγώντας σε ίση μεταχείρηση– Η αναγνώριση όμως βασίζεται στην αποδοχή της

διαφορετικότητας, οδηγώντας σε διαφορετική μεταχείρηση.

Αναγνώριση ή αναδιανομή;

• Στην πλευρά της αναδιανομής, η Nancy Fraser (2003) θεωρεί ότι οι απαιτήσεις για αναγνώριση έχουν διαφορετική βαρύτητα από αυτές της αναδιανομής.

• Απ’ την άλλη, o Axel Honneth (2003) θεωρεί ότι η αναγνωριστική δικαιοσύνη (recognitive justice) είναι υπερβατική κατηγορία (super-ordinate) και συμπεριλαμβάνει την αναδιανομή. Άρα οι απαιτήσεις για αναγνώριση έχουν προτεραιότητα καθώς καθορίζουν τις απαιτήσεις για αναδιανομή.

• Από αυτή την πλευρά, η σοσιαλδημοκρατία, που στηρίζεται στην ίση αναδιανομή των πόρων, είναι ανταγωνιστική στην πολυπολιτισμικότητα που στηρίζεται στη διαφορετική μεταχείρηση.

Αναδιανομή: Fraser• H Fraser (1997; 2000; Fraser and Honneth, 2003)

αντιλαμβάνεται το ζήτημα ως τη στροφή από την απαιτήση να διορθωθεί η υλική ανισότητα στην απαίτηση να διορθωθεί η πολιτισμική κυριαρχία. Αυτό ενέχει τη στροφή από την ταξική συνείδηση ως την κύρια πηγή πολιτικής κινητοποίησης στην κοινοτική ταυτότητα.

• Φυλή, εθνότητα, αλλά επίσης γένος και σεξουαλικότητα λειτουργούν ως νέες εστίες για πολτικές διαμάχες οι οποίες δεν ζητούν απαραίτητα υλική αποκατάσταση.

• Κυρίως απαιτούν την επανόρθωση προβληματικών αναπαραστάσεων και των προσβολών που έχουν υποστεί.

• Μήπως αυτή η στροφή αντανακλά την άνοδο της ‘ψευδούς συνειδήσεως’ ή μήπως επανορθώνει για την τύφλωση απέναντι στις διαφορετικές πολιτισμικές κοίνότητες (cultural blindness) του υλισμού, αναρωτιέται η Fraser.

Fraser• Πρέπει να επαναδιαμορφώσουμε την κοινωνική δικαιοσύνη με έναν τρόπο

που να συμπεριλαμβάνει και τις δύο μορφές απαιτήσεων: πρέπει να επινοήσουμε έννοιες πολιτισμικής αναγνώρισης και κοινωνικής ισότητας που δεν υπονομεύουν η μία την άλλη.

• Η λύση της Fraser είναι αυτή του perspectival dualism (δυϊσμού προοπτικής;) που δέχεται μια αναλυτική αλλά όχι ουσιαστική διαίρεση μεταξύ της οικονομίας και της κουλτούρας, που βρίσκονται πίσω από την αναδιανομή και την αναγνώριση.

• Η Fraser θεωρεί ότι η διαφοροποίηση της οικονομίας από τον πολιτισμό είναι απόρροια ιστορικών παραγόντων και αναγκών του καπιταλισμού – έτσι ο ισχυρισμός ότι το ένα είναι πιο σημαντικό από το άλλο παραβλέπει την πολύπλοκη σχέση τους.

• Ο δυϊσμός που προτείνει η Fraser επαναφέρει αυτή την πολυπλοκότητα με το να θέτει τη διπλή ερώτηση αναφορικά με συγκεκριμένες πρακτικές: σε ποιό βαθμό υπονομεύει ή υποστηρίζει και τις αντικειμενικές αλλά και τις δια-υποκειμενικές συνθήκες της ζωής για τις κοινότητες και τα μέλη τους;

• Oι οικονομικές πλευρές της πολιτισμικής παραγνώρισης πρέπει να διορθωθούν ταυτόχρονα με τις πολιτισμικές πλευρές της προβληματικής αναδιανομής (maldistribution).

• Σε πρακτικό επίπεδο η Fraser ζητάει να εφαρμόσουμε μια αποδόμηση (deconstruction) των παραγνωρισμένων ταυτοτήτων και μια πρακτική σοσιαλιστικής αναδιανομής για τις υλικές ανισότητες.

Fraser• Τι γίνεται όταν υπάρχουν συγκρούσεις ανάμεσα στις απαιτήσεις για

αναγνώριση και αναδιανομή;• Η Fraser προτείνει τον κανόνα της συμμετοχικής ισοτιμίας

(participatory parity), σύμφωνα με τον οποίο η δικαιοσύνη χρειάζεται κοινωνικές διευθετήσεις που επιτρέπουν σε όλα τα μέλη της κοινωνίας να συμβιώνουν με τους άλλου ως ομότιμοι πολίτες (Fraser, 2003).

• Oι απαιτήσεις για αναγνώριση και αναδιανομή μπορούν να κριθούν με βάση ατόν τον κανόνα. Δηλαδή, μια διεκδίκηση χορηγείται άν εξασφαλίζει συμμετοχική ισοτιμία, είτε με υλικό τρόπο (αναδιανομή) είτε με συμβολικό τρόπο (αναγνώριση).

• Π.χ. η υπόθεση του hijab στη Γαλλία: μήπως εμποδίζει την ισοτιμία επειδή επιβάλλει τις βουλές της πλειοψηφίας εμποδίζοντας έτσι τη συμμετοχή των μουσουλμάνων στη εκπαίδευση ή μήπως αυτοί που ζητούν την επιβολή του οξύνουν τις διακρίσεις εναντίων των γυναικών, εγείροντας εμπόδια στην ισότιμη συμμετοχή των γυναικών;

Fraser: αξιολόγηση

• Και οι δύο έννοιες που προτείνει η Fraser παρέχουν ξεκάθαρους κανόνες για σύγκριση και λήψη μέτρων.

• Επίσης κρατώντας ανοιχτή τη διάκριση μεταξύ οικονομικών και πολιτισμικών απαιτήσεων αποφεύγει την κατηγορία του οικονομικού ή πολιτσμικού αναγωγισμού (reductionism).

• Αλλά: ο δυϊσμός αυτός αγνοεί τη βάση των οικονομικών διακρίσεων πάνω σε ηθικές αρχές που αφορούν τη δικαιοσύνη και τα δικαιώματα.

• Ο Honneth (1995; 2003) έχει αναπτύξει μια θεωρία κοινωνικής δικαιοσύνης με έμφαση στην αναγνώριση.

Ηοnneth: αναγνώριση

• Ο Honneth διακρίνει τρία επίπεδα αναγνώρισης: αγάπη, δικαιώματα και αλληλεγγύη.

• Βασισμένος πάνω στην κοινωνική ψυχολογία του G. H. Mead, θεωρεί ότι οι άνθρωποι καταλαβαίνουν τον εαυτό τους μέσα από τους άλλους. Αν οι ιδέες τους και οι επιλογές τους δεν αναγνωρίζονται ή παραγνωρίζονται τότε οδηγούμαστε σε τραύματα που με τη σειρά τους οδηγούν σε συγκρούσεις.

• Η ελλειπής αναγνώριση μπορεί να επηρρεάσουν τη συναισθηματική εξέλιξη του ατόμου. Ταυτόχρονα, δικαιώματα αποδίδονται σε μέλη ομάδων που αναγνωρίζονται και αλληλεγγύη μπορεί δημιουργηθεί μόνο όταν οι διάφορες ομάδες αναγνωρίζουν η μία την άλλη. Η θετική πλευρά της αναγνώρισης στα τρία επίπεδα παίρνει τη μορφή της αυτοπεποίθησης, αυτοσεβασμού και αυτοεκτίμησης.

Honneth• Ουσιαστικά ο Honneth θεωρεί ότι απαιτήσεις για αναδιανομή

προέρχονται από απαιτήσεις για αναγνώριση, γιατί οι κανόνες που διέπουν την αναδιανομή βασίζονται στη κοινωνική εκτίμηση που χαίρουν οι διάφορες ομάδες – λαμβάνεις μόνο τόσα όσα οι υπόλοιποι θεωρούν ότι αξίζεις.

• Οι παραγνωρισμένες ταυτότητες λαμβάνουν λιγότερα απ’ όσα αξίζουν, οπότε αν αναγνωριστούν σωστά τότε θα επικρατήσει μια πιο δίκαιη διανομή του πλούτου.

• Για π.χ. πρόσβαση σε σε υψηλές θέσεις για τις γυναίκες ή τις μειονότητες είναι μειωμένη ακριβώς γιατί υποτιμούνται συστηματικά. Αν αναγνωριστούν, τότε πιο δίκαιες λύσεις θα επικρατήσουν.

• Δεν υπάρχει λόγος για διαχωρισμό των απαιτήσεων σε συμβολικές και υλικές αφού ενώνονται από την πρωτεύουσα κατηγορία της αναγνώρισης.

• Η αναγνωριστική δικαιοσύνη συμπεριλαμβάνει και την αναδιανομή, η οποία μπορεί να λάβει χώρα μόνο στη βάση της αναγνώρισης των ατόμων και των κοινοτήτων τους.

Αξιολόγηση

• Παρόλο που η θεωρία αυτή μας εξηγεί την άνοδο των κοινωνικών κινημάτων των τελευταίων χρόνων αντιμετωπίζει τό εξής πρόβλημα: πώς μπορούμε να κρίνουμε ότι μια απαίτηση για αναγνώριση έχει βάση (Τhompson, 2006);

• Επίσης, η αναδιανομή δεν είναι άμεσο επακόλουθο της αναγνώρισης και συχνά χρειάζεται μια νέα σειρά αγώνων.

• Ο ρόλος των μέσων: απαιτήσεις για αναγνώριση αφορούν άμεσα τα ΜΜΕ αφού λαμβάνουν χώρα στη δημόσια σφαίρα, όπου οι κοινότητες διαμορφώνουν, παρουσιάζουν και δικαιολογούν τις διεκδικήσεις τους.

• Απ΄αυτή την πλευρά η ανάλυση των μηντιακών αναπραστάσεων συντελεί στην επανόρθωση προσβεβλημένων και παραγνωρισμένων ταυτοτήτων.

• Από την άλλη, αυτή η θεώρηση αντιλαμβάνεται τα μήντια ως καθρέφτη της οινωνίας, παραβλέποντας έτσι τον ενεργό τους ρόλο στον καθορισμό ταυτοτήτων.

Συμπεράσματα

• Το κύριο συμπέρασμα εδώ είναι ότι θα πρέπει να συνεχίσουμε να συζητάμε τις διάφορες τοποθετήσεις, τόσο αναλυτικά όσο και πολιτικά, και ότι οποιαδήποτε λύση θα πρέπει να είναι προσωρινή.

• Θεωρητικά, είδαμε ότι θα πρέπει να λάβουμε υπόψη τα μήντια γιατί η παράβλεψη του ρόλου τους οδηγεί σε κάπως αφελείς θέσεις.

• Πολιτικά, θα πρέπει να υπάρχει χώρος για τη δημιουργία ανταγωνιστικών θέσεων και διαφωνιών, έτσι ώστε ουσιαστικά ο ρόλος των κοινωνιών θα πρέπει να είναι να κρατηθεί ανοιχτή η πλατφόρμα των συζητήσεων αλλά και των διεκδικήσεων των διαφορετικών κοινοτήτων