Πολυπολιτισμικότητα και Δημοσιογραφία

Παραγωγή των ΜΜΕ και Πολιτισμική Διαφορά

esiapera@jour.auth.gr

Περίληψη

• Μηντιακοί οργανισμοί και ρυθμιστικοί μηχανισμοί

• Η ‘λογική’ των μέσων

• Οι μηντιακοί παραγωγοί

Μηντιακοί οργανισμοί• Δύο κυρίως πλευρές στη λειτουργία των ΜΜΕ ως εταιρείες:

– Ότι λειτουργούν στα πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού

– Ότι λειτουργούν ως θεσμοί καθορισμένοι από τους καπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής.

• Στην πράξη, η λειτουργία στα πλαίσια του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού σημαίνει ότι περισσότερη δύναμη και έλεγχος των μήντια συγκεντρώνεται σε λίγους μεγάλους οργανισμούς που λειτουργούν πέρα από σύνορα.

• Τρεις κυρίως διαδικασίες τους επιτρέπουν να λειτουργούν έτσι:– Η ενσωμάτωση ή συγκέντρωση (integration or

concentration)– H διαφοροποίηση (diversification)– Η διεθνοποίηση (internationalization)

H ενσωμάτωση• Στην πιό απλή της εκδοχή, η ενσωμάτωση ή συγκέντρωση αναφέρεται στο

ότι ολοένα και περισσότερα μήντια ανήκουν στους ίδιους ιδιοκτήτες. • Στις αρχές του 20ου αι. οι λεγόμενοι βαρώνοι των μήντια ήλεγχαν αλυσσίδες

εφημερίδων,και είχαν σημαντική πολιτική δύναμη – όπως πχ οι λόρδοι Beaverbrook, Northcliffe και Rothermere στην Αγγλία και ο William Randolph Hearst στις ΗΠΑ.

• Η ενσωμάτωση μπορεί να είναι οριζόντια, όπου περισσότεροι παραγωγοί επικοινωνιακών προϊόντων ανήκουν στην ίδια μηντιακή εταιρεία – δηλαδή περισσότερες μητνιακές μορφές ανήκουν στην ίδια εταιρεία, πχ το News Corporation δεν ελέγχει μόνο εφημερίδες (WSJ, The Times, The Sun), αλλά και τηλεοπτικά κανάλια (Fox, BSkyB), εκδοτικούς οίκους (HarperCollins), εταιρείες κινηματογραφικής παραγωγής (20th Century Fox), αλλά και ιντερνετικά σάιτς (Myspace).

• H ενσωμάτωση μπορεί επίσης να είναι κάθετη: εταιρείες μπρούν να ελέγχουν προϊόντα και υπηρεσίες σε διαφορετικές φάσεις στη αλυσσίδα παραγωγής – πχ μια μηντιακή εταιρεία μπορεί να ελέγχει όχι μόνο μια κινηματογραφική εταιρεία, αλλά και ένα πρακτορείο ηθοποιών, στούντιο, εταιρείες κατασκευής DVD, κινηματογραφικές αίθουσες κλπ.

Διαφοροποίηση και Διεθνοποίηση

• Αναφέρεται στη επέκταση των εταιρειών μήντια σε άλλες βιομηχανίες.

• ΠΧ η Vivendi (που ξεκίνησε ως η ιδιωτικοποιημένη εταιρεία νερού της Γαλλίας) ελέγχει τηλεφωνικές εταιρείες (Maroc Telecom), εταιρείες παραγωγής μουσικής (Universal), games (Vivendi Games), φιλμ στούντιος και εταιρείες κινηματογραφικής παραγωγής (StudioCanal & Universal Studios), κανάλια (Canal+), αλλά και κοινωφελείς εταιρείες (την αγγλική εταιρεία τρένων Connex).

• Η διεθνοποίηση αναφέρεται στην επέκταση των εταιρειών μήντια σε άλλες χώρες μέσω εξαγωγών και επενδύσεων.

• Η τάση αυτή θεωρείται τόσο το αποτέλεσμα όσο και μια από τις αιτίες της παγκοσμιοποίησης.

• Μια από τις πιο διεθνοποιημένες εταιρείες είναι η News Corp του Rupert Murdoch.

Καπιταλισμός και Μήντια• Η έμφαση στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ βασίζεται στην ιδέα του ότι

οι ιδιοκτήτες ενδέχεται να επηρρεάζουν τα περιεχόμενα. Κυρίως πάντως ότι προασπίζονται πρώτα τα συμφέροντά τους και μετάτο κοινό καλό.

• Αλλά η λειτουργία των ΜΜΕ σε καπιταλιστικά πλαίσια έχει και άλλες επιπτώσεις.

• Ο Mosco (1996) θεωρεί ότι το κύριο αποτέλεσμα είναι η εμπορευματοποίηση (commodification) της παραγωγής. Η διαδικασία αυτή αναφέρεται στον μετασχηματισμό της αξίας χρήσης (use value, η χρήση που μας δίνει ένα προϊόν) σε αξία ανταλλαγής (exchange value, αυτό που παίρνουμε αν πουλήσουμε το προϊόν αυτό).

• Με άλλα λόγια, η παραγωγή των μήντια έχει μετατραπεί από κάτι που έχει χρηστική αξία, δηλαδή που το χρησιμοποιούμε αυτό καθαυτό, σε κάτι που έχει αξία μόνο στο βαθμό που είναι ανταλλάξιμο και μπορεί να αποφέρει κέρδος. Δηλαδή, ζητήματα κέρδους θα έχουν πάντα προτεραιότητα σε σχέση με ζητήματα ποιότητας, ηθικής ή δικαιοσύνης.

• Απο την πλευρά αυτή, το θέμα δεν είναι μόνο ο έλεγχος που ασκούν οι εταιρείες μήντια στα περιεχόμενα αλλά και η διασπορά της καπιταλιστικής κοινωνικής και οικονομικής λογικής του κυνηγητού του κέρδους.

Ρυθμιστικά μοντέλα• Η κυριαρχία του καπιταλιστικού μοντέλου στα μήντια είναι για

πολλούς η απόρροια της επικράτησης του νεο-φιλελεύθερου μοντέλου πολιτικής, που οδήγησε στη σύγκλιση των διαφορετικών μοντέλων ρύθμισης των μέσων.

• Οι Hallin & Mancini (2004) αναγνώρισαν τρία κυρίως τέτοια μοντέλα:– Το μεσογειακό ή πολωμένο πλουραλιστικό μοντέλο (πχ Ελλάδα,

Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία), όπου ο κρατικός έλεγχος τείνει να είναι στενός και ελεγχόμενος, τα μέσα είναι αναμεμειγμένα σε κομματικές πολιτικές, και τα εμπορικά μέσα αναπτύχθηκαν σχετικά πρόσφατα.

– Το βόρειο-ευρωπαϊκό ή δημοκρατικό συντεχνιακό (corporatist) μοντέλο, πο χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη εμπορικών μέσων μαζί με μέσα συνδεδεμένα με οργανωμένα κοινωνικά ή/και πολιτικά γκρουπ, μέσα σε ένα διακριτικό ρυθμιστικό περιβάλλον.

– Το φιλελεύθερο μοντέλο, που βρίσκεται στη ΗΠΑ και στην Αγγλία, χαρακτηρίζεται από την επικράτηση των εμπορικών μέσων και τη σχετική απουσία του κράτους.

• Το τελευταίο αυτό μοντέλο τείνει να επικρατήσει διεθνώς...

Η διαφορετικότητα

• Η απόρροια της προτεραιοποίησης του κέρδους είναι ότι καταστρέφει τον πλουραλισμό των μέσων.

• Καθώς περισσότερες εταιρείες αναγκάζονται να συγχωνευθούν και δημιουργούν μεγάλους οργανισμούς, εναλλακτικές απόψεις και δημιουργικές αλλά όχι εμπορικές δουλειές απορρίπτονται.

• Για τη διαφορετικότητα, αυτό σημαίνει ότι θα ληφθεί υπόψη μόνο στο βαθμό που εξυπηρετεί τα ευρύτερα σχέδια των μηντιακών οργανισμών.

• Επίσης, σημαίνει ότι το να μπει στα μήντια θα την οδηγήσει σε εμπορευματοποίηση: θα έχει αξία μόνο στο βαθμό που μπορεί να πουλήσει.

• Αλλά όταν η εμπορευματοποίηση συναντά τα μήντια δημιουργείται μια νέα λογική, η οποία χαρακτηρίζει τα (καπιταλιστικά) μήντια.

Η μηντιακή λογική• Στα πλαίσαι της θεωρίας της διαμεσολάβησης, και με δεδομένη

τη διαλεκτική σχέση μεταξύ των μήντια και του (οικονομικού τους) περιβάλλοντος, μπορούμε να πούμε ότι έχουν δημιουργήσει τη δική τους λογική, η οποία με τη σειρά της μπαίνει και τροφοδοτεί την παρούσα φάση του καπιταλισμού.

• Για να κατανοήσουμε αυτή τη λογική θα εξετάσουμε τρεις διαφορετικές προτάσεις:– Τη μηντιακή λογική των Altheide & Snow (1979) – Τη θεωρία των πεδίων του Pierre Bourdieu (1999; Benson

and Neveau, 2005)– Την έννοια της ‘μηντιοποίησης’ (mediatization), (Schultz,

2004).• Όλες αυτές οι θεωρήσεις βασίζονται στην παραδοχή ότι τα

μήντια έχουν αναπτύξει μια σειρά συγκεκριμένων λειτουργιών, διαδικασιών και χαρακτηριστικών, τα οποία μετά τροφοδοτούν την κοινωνία.

Η μηντιακή λογική των Altheide & Snow

• Για τους Altheide & Snow (1979) οι μηντιακοί οργανισμοί έχουν αναπτύξει τη δική τους λογική που αναφέρεται στο σύνολο των παραδοχών και διαδικασιών που τροφοδοτούν την παραγωγή περιεχομένων.

• Η λογική αυτή εμπεριέχει κάποιες μορφές (formats) και ‘γραμματικές’.

• Οι μηντιακές μορφές (formats/genres) αναφέρονται στους κανόνες με τους οποίους ορίζονται, οργανώνονται και αναγνωρίζονται διάφορες πληροφορίες.

• Η γραμματική αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους τα διαφορετικά υλικά και πληροφορίες συντάσσονται και τι σχέσεις έχουν μεταξύ τους.

• Σύμφωνα με τον Altheide (2004), οι μηντιακοί οργανισμοί όχι μόνο χρησιμοποιούν τη λογική αυτή αλλά μεταμορφώνουν ότι περνάει από μέσα τους με βάση τη λογική αυτή.

Η μηντιακή λογική

• Η λογική αυτή έχει για παράδειγμα δώσει έμφαση στην αμεσότητα, στην προσωποποίηση, τη δραματοποίηση, συγκρούσεις κλπ. (c.f. Galtung & Ruge, 1965).

• To κυρίως επιχειρήματα του Altheide είναι ότι η μηντιακή λογική μετατρέπει όλες τις πληροφορίες με βάση τη λογική αυτή: έτσι, ζητήματα που αφορούν την πολιτισμική διαφοράμε το που μπαίνουν στα μήντια μετατρέπονται σε ζητήματα προσωποποιημένα, δραμταικά, συγκρουσιακά κλπ.

• Παρόλο που η έννοια αυτή μας βοηθάει να καταλάβουμε τις λειτουργίες των μήντια, η άποψη της μονο-διάστατης ροής της επιρροής φαίνεται κάπως απλοϊκή και δεν απαντάει σε διάφορα ερωτήματα.

Το πεδίο των μήντια• Ένα από τα ερωτήματα αυτά αφορά την προέλευση της λογικής

αυτής. Εδώ ίσως η δουλειά του Bourdieu να μας βοηθήσει. • Σύμφωνα με τον Bourdieu, ο κοινωνικός κόσμος είναι δομημένος σε

ξεχωριστά πεδία, όπως αυτά της εκπαίδευσης, οικονομίας, του νόμου, της τέχνης κλπ. Το κάθε πεδίο χαρακτηρίζεται από τους δικούς του κανόνες λειτουργίας, διαφορετικές τάξεις, και το δικό του κεφάλαιο (Bourdieu, 1984; 1991).

• Όλα τα πεδία είναι σχετικά αυτόνομα, αλλά επηρρεάζονται από ένα μετα-πεδίο, το πεδίο της δύναμης.

• Το πεδίο της δύναμης καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ των πεδίων καθώς και το κεφάλαιο που κυκλοφορεί σε κάθε πεδίο. Στην παρούσα ιστορική στιγμή, το πεδίο της δύναμης καθορίζεται από τον καπιταλισμό.

• Στα πλαίσια αυτά, τα μήντια ανήκουν στο ευρύτερο πεδίο της πολιτισμικής παραγωγής.

Το πεδίο των μήντια• Το πεδίο αυτό έχει δύο υπο-πεδία: παραγωγή μικρής και μεγάλης κλίμακας.• Η μικρής κλίμακας παραγωγή αναφέρεται στα μικρά κελλιτεχνικά πρότζεκτς, και

χαρακτηρίζεται από ένα σχετικά μεγάλο βαθμό αυτονομίας από το πεδίο της δύναμης. Η παραγωγή εδώ ακολουθεί τη λοιγκή της ‘τέχνης για την τέχνη’ και γι΄αυτό κατέχει ένα αρκετά μεγάλο συμβολικό κεφάλαιο, δηλαδή χαίρει αναγνώρισης και εκτίμησης από άλλους.

• Η παραγωγή μεγάλης κλίμακας μπορεί να κατανοηθεί ως μαζική παραγωγή και χαρακτηρίζεται από χαμηλή αυτονομία από το πεδίο της δύναμης, από μικρό συμβολικό κεφάλαιο, αλλά από σχετικά μεγάλο οικονομικό κεφάλαιο.

• Η δημοσιογραφία και άλλες μορφές μηντιακής παραγωγής ανήκουν εδώ. Εξαιτίας του μικρού συμβολικού κεφαλαίου, η δημοσιογραφία κυριαρχείται συμβολικά από την μικρής κλίμακας καλλιτεχνική παραγωγή avant-garde και άλλων καλλιτεχνικών έργων, με την έννοια του ότι έχει λιγότερο πρεστίζ και στάτους.

• Από την άλλη, η δημοσιογραφία και η μαζική παραγωγή έχουν σημαντική δύναμη πάνω σε άλλα πεδία επειδή κατέχουν τα μέσα της δημόσιας έκφρασης.

• Και επειδή ατυό το υπο-πεδίο κυραρχείται από το μετα-πεδίο της δύναμης (που καθορίζεται α΄πό την αγορά και το οικονομικό κεφάλαιο), επιβάλει τους δικούς του κανόνες και αρχές πάνω στις δημόσιες πλευρές των άλλων πεδίων

Το πεδίο των μήντια• Σύμφωνα με τον Bourdieu, το πεδίο της πολιτισμικής παραγωγής και το

υποπεδίο της δημοσιογραφίας βρίσκεται σε μια ένταση μεταξύ δύο αντίθετων αρχών νομιμοποίησης: τη νομιμοποίηση από ομοίους (peer recognition) και νομιμοποίηση από το κοινό (public recognition) όπως εκφράζεται μέσω πωλήσεων και μετρήσεων ακροαματικότητας.

• Το πρόβλημα για τον Bourdieu είναι ότι η δεύτερη αρχή έχει κυριαρχήσει εντελώς – με άλλα λόγια, βρίσκεται σε μια συνεχή κρίση από την αγορά (trial by market) μέσω του ανταγωνισμού για ακροαματικότητες και εισοδήματα από διαφημίσεις. Αυτό έχει δύο αποτελέσματα: μια έμφαση στις νεώτερες, πιο πρόσφατες ειδήσεις και σε κάθε είδους καινούργιο και αποκλειστικό, και δεύτερον μια συνεχή ενασχόληση με τα άλλα μέσα, έτσι ώστε να μη χάσουν τίποτα. Εντέλει, αυτό οδηγεί σε μια ομοιομορφία και σε μια απώλεια εναλλακτικών θέσεων.

• Ο μόνος τρόπος να δραπετεύσει η δημοσιογραφία από την κυριαρχια του μετα-πεδίου της δύναμης είναι να μπορέσει να διασφαλίσει την αυτονομία της, επιτρέποντας της να θεσμοθετήσει τα δικά της κριτήρια κρίσης και αρχές νομιμοποίησης.

• Σε ένα βαθμό η δημόσια τηλεόραση, τουλάχιστον θεωρητικά, εγγυάται την αυτονομία της από την αγορά.

Το πεδίο των μήντια• Για τη σχέση των μήντια και της διαφορετικότητας, η θέση του

Bourdieu θεωρεί ότι η λογική της αγοράς και της ακροαματικότητας ισχύουν κι εδώ: δηλ ζητήματα που αφορούν στην πολιτισμική διαφορά θα καλύπτονται μόνο στο βαθμό που οδηγούν σε υψηλότερες ακροαματικότητες και διαφημιστικά έσοδα.

• Ταυτόχρονα, όταν μπαίνουν στα μήντια τέτοια ζητήματα μεταμορφώνονται σε κάτι εντυπωσιακό, πχ σε συγκρούσεις ή εξεγέρσεις, η σε ακραίες συμπεριφορές κλπ.

• Από την άλλη, στις παραγωγές μικρής κλίμακας, η πολιτισμική διαφορά βρίσκει ένα μικρό αλλά αυτόνομο χώρο έκφρασης.

• Αν δεχτούμε ότι η αυτονομία από την αγορά μπροει να δημιουργήσει περισσότερους χώρους έκφρασης και έτσι μια πιο δίκαιη σχέση με την διαφορετικότητα, τότε τα νέα μέσα ίσως μπορέσουν να δημιουργήσουν τέτιοθς χώρους.

• Γενικότερα πάντως, η θεωρία του Bourdieu φαίνεται κάπως ντετερμινιστική καθώς η επιρροή του μετα-πεδίου της δύναμης είναι καθοριστική.

Η ‘μεσοποίηση’ (mediatization)• Σε αντίθεση με τη θεωρία του Bourdieu, η έννοια της μεσοποίησης

προσπαθεί να καταλάβει τι είναι αυτό που ανήκει συγκεκριμένα στα μέσα, και που στη συνέχεια τροφοδοτεί και ίσως καθορίζει τη σχέση τους με άλλα πεδία και θεσμούς.

• Ο Schultz (2004) θεωρεί ότι τα μέσα λειτουργούν μέσω τριών διαδικασιών: – Την αναμετάδοση (relay) που βασίζεται στα τεχνολογικά χαρακτηριστικά

που επιτρέπουν τη μετάδοση του κώδικα – η λειτουργία αυτή δίνει στα μήντια τη δυνατότητα να ξεπεράσουν και να γεφυρώσουν χρονικές και χωρικές αποστάσεις.

– Τη σημειωτική λειτουργία, στην οποία τα μηνύματα κωδικοποιούνται, δηλαδή κατασκευάζονται με βαση κάποιους κανόνες, μορφές, στυλ κλπ. – η θεωρία των Altheide & Snow μπορεί να τοποθετηθεί εδώ.

– Την οικονομική διαδικασία, που είναι μέρος της λειτουγίας των μήντια αλλά όχι τόσο καθοριστική όσο θεωρούσε ο Bourdieu.

• Αυτές οι διαδικασίες περιβάλλουν και καθορίζουν την μηντιακή παραγωγή που θεωρείται έτσι ότι έχει τεχνικές, σημειωτικές και οικονομικές πλευρές, και που όλες τροφοδοτούν το τελικό αποτέλεσμα.

Μεσοποίηση και διαφορετικότητα

• Πρώτα σε σχέση με τη διαδικασία της αναμετάδοσης, αυτή επιτρέπει στην διαφορετικότητα να ξεπεράσει περιορισμούς τόπου και χρόνου – βρίσκουμε εδώ μια ‘υπόσχεση’ με την έννοια του ότι ενδέχεται τα μέσα να προσφέρουν νέα μορφώματα και διαστάσεις στη διαφορετικότητα.

• Από την άλλη, η σημειωτική λειτουργία έχει μια σχέση αρχικά αρνητική ή τουλάχιστον συντηρητική, καθώς τείνει να αναπαράγει κυρίαρχες και στερεοτυπικές ιδέες πάνω στη διαφορετικότητα.

• Ταυτόχρονα, η οικονομική πλευρά σημαίνει ότι τα στοιχεία του ανταγωνισμού και της εμπορευματοποίησης θα περιορίσουν τη διαφορετικότητα, ακολουθώντας τις επιταγές του κέρδους.

• Γενικότερα, προκύπτει ότι η μεσοποίηση παραμορφώνει ή περιθωριοποιεί τη διαφορετικότητα.

Μεσοποίηση

• Κάποια προβλήματα:– Αγνοεί τα πιο δημιουργικά ή απροσδόκητα στοιχεία

της παραγωγής, εστιάζοντας κυρίως σε δομικά στοιχεία.

– Επίσης, η διαδικασία αυτή θεωρεί ότι κάποιες λίγο-πολύ ίδιες διαδικασίεςκαι μεταμορφώσεις που προκύπτουν από τα μέσα, αλλά όπως λέει κι ο Nick Couldry (2008), η σχέση των μέσων με την κοινωνία είναι πιο πολύπλοκη και πιο αμοιβαίες.

– Δεν μπορούμε να προβλέψουμε τους τρόπους με τους οποίους τα μήντια επηρρεάζουν τον κόσμο, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους είναι τα ίδια υποκείμενα στις μετασχηματιστικές δυνάμεις της κοινωνίας και της ιστορίας

Οι μηντιακοί παραγωγοί

• Ο ρόλος τους στις προσεγγίσεις που είδαμε παραπάνω είναι δεδομένος: είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα αναπαράγουν τις μηντιακές λογικές, συντηρώντας έτσι ένα προβληματικό και ετερόνομο μηντιακό σύστημα.

• Με δεδομένο ότι όντως το σύστημα πάσχει από διάφορα προβλήματα και αντιστέκεται στις αλλαγές, ίσως τέτοιες απόψεις να είναι δικαιολογημένες.

• Στις έρευνες πάνω στους παραγωγούς σαν άτομα, εξετάστηκαν ζητήματα προκατάληψης και γενικότερα της επιρροής που έχουν ατομικοί και ιδιοσυστατικοί παράγοντες στη διαδικασία της μηντιακής παραγωγής.

• Σε πρώτη φάση, ερευνητές θεωρούν ότι οι μηντιακοί παραγωγοί έιναι πιο πιθανό να καλύψουν ειδήσεις ή να παράγουν περιεχόμενα που αντανακλούν το δικό τους background και τα δικά τους ενδιαφέροντα.

Οι παραγωγοί• Μια από τις πρώτες υποθέσεις σχετικά με τους μηντιακούς παραγωγούς

ήταν ότι η ταυτότητα και οι πεποιθήσεις τους επηρρεάζουν τα περιεχόμενα που παράγουν.

• Η πρώτη σχετική έρευνα, του David Manning White (1950) για τον ‘Mr Gates’, έναν αρχισυντάκτη μιας αμερικανικής εφημερίδας στα τέλη του 1940. Ο White βρήκε ότι η επιλογή των ειδήσεων από τον Mr Gates αντανακλούσε τις πεποιθήσεις του (ήταν αντι-καθολικός και διαφωνούσε με τις οικονομικές επιλογές του τότε προέδρου Τρούμαν).

• Αντίστοιχα, θεωρήθηκε ότι και η ταυτότητα επηρρεάζει: έτσι γυναίκες παραγωγοί και παραγωγοί από εθνοτικές μειονότητες θα επιλέξουν και θα παρουσιάσουν ειδήσεις και άλλα περιεχόμενα από τη δική τους σκοπιά.

• Η σχετική έλλειψη τέτοιων παραγωγών ενδεχομένως να έχει οδηγήσει στην έλλειψη αντιπροσωπευτικών αναπαραστάσεων.

• Εμπειρικές έρευνες όμως απέτυχαν να στηρίξουν την υπόθεση ότι μειονοτικοί παραγωγοί είτε συλλέγουν περισσότερες σχετικές ειδήσεις, ή ότι γράφουν από μια μειονοτική σκοπιά.

• Το ζήτημα της απόδοσης μιας κεντρικής αναλλοίωτης ουσίας σε ταυτότητες που εντέλει τείνουν να είναι ρευστές σημαίνει ότι τέτοιου είδους υποθέσεις είναι ακατάλληλες.

Οι παραγωγοί• Από την άλλη, η πολυμορφία της αίθουσας σύνταξης είναι θετική από μόνη

της, χωρίς προσδοκίες σχετικά με τα περιεχόμενα. • Αλλά σε ποιό βαθμό ισχύει κάτι τέτοιο;• Στις ΗΠΑ, η ASNE (American Society of Newspaper Editors) έχει υιοθετήσει

κάποιες σχετικές αποφάσεις τις οποίες επανεξετάζει κάθε τρία χρόνια.• Το 2008, 30 χρόνια μετά την ίδρυση της ASNE, τα στοιχεία ήταν ως εξής:

– Το 1978, περίπου 43,000 δημοσιογράφοι εργάζονταν full time ως συντάκτες, ρεπόρτερ, φωτογράφοι κλπ. Από αυτούς, ένα 3.95% προέρχονταν από μειονότητες.

– Το 2008, από τους 52,600 δημοσιογράφους, το 13.52% προέρχονταν από μειονότητες

• Παρόλο που η κατάσταση ήταν αισθητά βελτιωμένη, η παρουσία μειονοτικών δημοσιογράφων δεν είναι αντιπροσωπευτική του γενικποτερου πληθυσμού, καθώς οι εθνοτικές μειονότητες αποτελούν το 34% του συνολικού πληθυσμού των ΗΠΑ.

• Επίσης, παρόλο που οι περισσότεροι εργοδότες έχουν υιοθετήσει πολιτικές ίσων ευκαιρών, δεν δημοσιεύουν στοιχεία σχετικά με την επιτυχία τέτοιων πολιτικών.

ASNE’s Diversity Mission Statement

• To cover communities fully, to carry out their role in a democracy, and to succeed in the marketplace, the nation’s newsrooms must reflect the racial diversity of American society by 2025 or sooner. At a minimum, all newspapers should employ journalists of color and every newspaper should reflect the diversity of its community.

• The newsroom must be a place in which all employees contribute their full potential, regardless of race, ethnicity, color, age, gender, sexual orientation, physical ability or other defining characteristic.

Οι παραγωγοί• Στην Ευρώπη, η European Broadcasting Union έχει δημιουργήσει μια σχετική

ομάδα, την διαπολιτισμική και πολύμορφη ομάδα (intercultural and diversity group), η οποία προωθεί τον πλουραλισμό και την πολυμορφία στα μήντια.

• Παρόλες τις διακηρύξεις για ισότητα στον εργασιακό χώρο δεν υπάρχουν δημοσιευμένα ποσοστά. Το 2007, το BBC είχε διακηρύξει ότι το 12.5% των νέων προσλήψεων θα προέρχονταν από μειονότητες, αλλά δεν δημοσίευσε ποτέ σχετικά στοιχεία.

• Το 2002, μια έρευνα από το Journalists’ Training Forum στην Αγγλία διαπίστωσε ότι περίπου 96% των βρετανών δημοσιογράφων είναι λευκοί, ανώ το 7.9% του βρετανικού πληθυσμού προέρχονται από μη-λευκές μειονότητες.

• Σε ένα βαθμό η έλλειψη αυτή αντανακλά και τις ευρύτερες ελλείψεις στις πολυπολιτισμικές πολιτικές. Έτσι, στη Γαλλία που απαγορεύεται οποιαδήποτε διάκριση, οι μηντιακοί οργανισμοί δεν έχουν τη δυνατότητα να προσλάβουν συγκεκριμένα μειονοτικούς δημοσιογράφους ή παραγωγούς.

• Ένα πρώτο εμπόδιο δηλαδή αφορά στην έλλειψη ενθάρρυνσης στις μειονότητες έτσι ώστε να κάνουν αιτήσεις. Για να το ξεπεράσουν, κάποιοι οργανισμοί υιοθέτησαν ένα σχετικό λεξιλόγιο.

• Δεύτερον, μηντιακοί οργανισμοί συνεργάστηκαν με σχολές και πανεπιστήμια, δημιουργώντας εκπαιδευτικά σεμινάρια και προσφέροντας διάφορες οδούς για επαγγελματική αποκατάσταση.

Encouraging culturally diverse applicants• In 2005 WDR (Germany) added the sentence, ‘WDR

promotes cultural diversity in the company, therefore we welcome candidates with migration backgrounds’ thereby

actively encouraging minority communicators.• SVT (Sweden) adds to its announcements that ‘experience

or knowledge about different cultures and religions and language are valuable’.

• NPS (Netherlands) defines itself as the multicultural broadcaster of the Netherlands thereby looking for

multicultural talents.• The human resources aims in BBC English Regions are: recruitment, retention and progression. Job advertisements

include the requirement ‘an understanding of diverse communities needed’.

Diversifying the Media WorkforceTraining and Mentoring Schemes

Move On Up events – Organized by BECTU, an UK-based independent union of broadcasting and entertainment workers, organises events that allow talented professionals

who want to make contacts and seek new opportunities to meet senior executives from a range of organisations. http://www.bectu.org.uk/news/gen/ng0291.html

CREAM Plus is a pan-European project to promote education and research in the field of media and diversity, and one of the main activities is the organisation of a Day of the Media for students of secondary schools. For one day every year participating broadcasters open their studios to students, who can attend different workshops. Parallel workshops on media

education are also organised for teachers and school coaches. http://www.olmcm.org/Digi-tales is a storytelling project involving young people from across Europe, who make

short films about their lives and so learn to write a script, record voiceovers and edit photos or drawings. http://www.digi-tales.org

VRT (Flanders, Belgium) encourages young people to think about careers in television and radio by organizing ‘reaching out’ days for pupils in their last years of secondary school.

http://www.vrt.be/vrt_master/over/overdevrt_diversiteit_schermen/index.shtmlEvery year the diversity cell at VRT organises positive action to give people from minority groups the opportunity to get experience in a media job. The placements are in activities

such as research or production assistance in an editor’s office from one of the mainstream TV, radio or online programmes.

Οι παραγωγοί• Από την πλευρά τους, οι μειονοτικοί δημοσιογράφοι ή εν δυνάμει

δημοσιογράφοι αναφέρουν ότι ενώ έχουν ξεκινήσει ή σκεφτεί μια καριέρα στα μήντια, την έχουν εγκαταλείψει γιατί θεώρησαν ότι ο χώρος είναι ΄πολύ λευκός’ (British Commission of Racial Equality, 2006).

• Ένα παράλληλο πρόβλημα είναι η έλλειψη γνώσης σχετικά με τις μειονότητες από την πλευρά των μηντιακών οργανισμών.

• Ο Wilson (2000) αναφέρει ότι οι Αφρο-Αμερικανοί δημοσιογράφοι ή θα πρέπει να ακολουθήσουν το κυρίαρχο οργανωτικό ύφος ή κουλτούρα του οργανισμού που εργάζονται (δηλ να φερθούν ως λευκοί) ή αλλοιώς να παραιτηθούν.

• Ο Wilson αναφέρεται σε ένα μαύρο δημοσιογρφάο της Washington Post, σύμφωνα με τον οποίο η εφημερίδα ερμηνεύει τις ίσες ευκαιρίες σαν να σημαίνουν ότι αν οι μειονότητες και οι γυναίκες προσπαθήσουν και εργαστούν σκληρά, θα μπορέσουν κι αυτοί να γίνουν λευκοί άνδρες!

• Αυτό οδήγησε κάποιους εργοδότες στο να υιοθετήσουν μέτρα αυξησης της γνώσης και ευαισθητοποίησης σχετικά με τις μειονότητες στις αίθουσες σύνταξης.

Increasing Awareness in the Media Workplace• In December 2007 WDR (Germany) organized a ‘Diversity Day’ with

the aim of promoting the culture of acceptance of cultural diversity within the broadcaster, aimed at the employees and management in the

corporation. WDR has a programme for all its 4,400 employees, called ‘mobility and flexibility’. It includes the opportunity for everybody to

choose a completely new department within the company where they can work for four weeks and gather new experiences, for example in

one of their multicultural programmes.• Trade unions of journalists, professional organisations and joint actions

by these organisations can be instrumental in improving reporting diversity and improving the position of minorities in the labour force as well as in raising awareness and improving quality standards on media

diversity.Organisations of journalists should have as a major consideration the

equal representation of minorities in the workforce. Consideration must be given not only to the number of people from minorities hired but to

ensure their equal distribution within the organizational hierarchy.

Οι παραγωγοί• Αλλά οι μειονοτικοί παραγωγοί αντιμετωίζουν κι άλλα προβλήματα:

συγκεκριμένα αυτό στο οποίο ο Cottle (2000) και ο Kobena Mercer αναφέρονται ως το βάρος της αντιπροσώπευσης (burden of representation) και ο Clinton Wilson (2000) ως παράδοξο.

• Από τη μια πλευρά υπάρχει η προσδοκία ότι θα τηρήσουν και θα ακολουθήσουν τις κυρίαρχες αξίες και πρακτικές του οργανισμού στον οποίο εργάζονται, και από την άλλη ότι θα δουλέψουν αποκλειστικά ή κυρίως σε θέματα που έχουν να κάνουν με την πολιτισμική διαφορά, ή την κοινότητά τους, όπου θεωρείται ότι εκφέρουν την μειονοτική άποψη.

• Ταυτόχρονα, το μειονοτικό κοινό περιμένουν από αυτούς τους δημοσιογράφους να εκφράσουν τις δικές τους ανάγκες κι προβλήματα προσθέτωντας στις πιέσεςι που δέχονται.

• Ο Wilson αναφέρει ότι το παράδοξο συμπυκνώνεται στην ερώτηση: ‘Είμαι ένας δημοσιογράφος που τυχαίνει να είμαι μαύρος, ή ένας μάυρος δημοσιογράφος;’ Γενικότερα, το δίλημμα αυτό αποτελεί εμπόδιο στη δημιουργικότητα των δημοσιογράφων καθώς αισθάνονται υποχρεωμένοι να μιλήσουν με τη φωνή της μειονότητας που αντιπροσωπεύουν.

• Σε άλλες περιπτώσεις, μηντιακοί οργανισμοί, όπως πχ το BBC οδηγούν τους μειονοτικούς δημοσιογράφους σε αυτο-λογοκρισία από φόβο μήπως προσβάλλουν κανέναν...

Κάποιες προτάσεις• Σύμφωνα με τους Downing & Husband (2005) μια αποφασιστική

κίνηση για να διασφαλιστούν δίκαιες και ίσες συνθήκες εργασίας για τους μειονοτικούς δημοσιογράφους θα ήταν η δημιουργία των επονομαζόμενων κοινοτήτων πρακτικών (communities of practice).

• Η κοινότητα πρακτικών ορίζεται ως η άρθρωση των θεσμικών δυναμικών και οργανωτικής κουλτούρας ενός μηντιακού οργανισμού με τις υποκειμενικές πλευρές, τις ταυτότητες, γνώμες και στάσεις των μηντιακών παραγωγών. Αυτό σημαίνει ότι οι παραγωγοί κοινωνικοποιούνται σε ένα περιβάλλον όπου επικρατούν κάποιες αξίες αλλά που τους επιτρέπεται η έκφραση κάποιων πιο υποκειμενικών ιδεών και πλευρών.

• Η πρακτική αξία της ιδέας αυτής βρίσκεται στις δυνατότητες που προσφέρει για συνεχή εκπαίδευση, όπου εξισορροπούνται τόσο οι τάσεις της θεσμικής κυριαρχίας όσο και αυτές της επιβολής υποκειμενικών αξιών.

Συνεχής εκπαίδευση• Σύμφωνα με τους Downing & Husband (2005) η εκπαίδευση θα

πρέπει να έχει σαν στόχο την απόκτηση δύο δεξιοτήτων:• Της διαπολιτισμικής επικοινωνιακής δεξιότητας (intercultural

communicative competence), που αναφέρεται στην ικανότητα να επικοινωνούμε ουσιαστικά με άλλες κουλτούρες. Αυτό προϋποθέτει ελαστικότητα και ανακλαστικότητα (reflexivity) για να καταλάβουμε πως λειτουργούν τόσο η δική μας όσο και άλλες κουλτούρες. Για να μάθουν μια τέτοια δεξιότητα οι δημοσιογράφοι, πρέπει να υιοθετήσουν ένα κριτικό ανακλαστικό βλέμμα πάνω στις πεποιθήσεις και συναισθήματα που φέρνουν στις σχέσεις τους με τη διαφορετικότητα.

• Δεύτερον, οι δημοσιογράφοι πρέπει να αποκτήσουν και συγκεκριμένες γνώσεις για τις διάφορες εθνοτικές ομάδες με τις οποίες έρχονται σε επαφή. Αυτό αναφέρεται ως πολιτισμική επικοινωνιακή δεξιότητα (cultural communicative competence). H δεξιότητα αυτή επιτρέπει στους δημοσιογράφους να αποκτήσουν μια πιο βαθιά κατανόηση των πολιτισμικών ομάδων.

Εκπαίδευση• Οι δύο αυτές δεξιότητες είναι γενικές και θα έπρεπε να υιοθετηθούν

από άλλες κοινότηες πρακτικών, όπως πχ αυτών στο χώρο της εκπαίδευσης, υγείας, κλπ..

• Σχετικά με το χώρο των ΜΜΕ, οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να αποκτήσουν τη λεγόμενη διαπολιτισμική μηντιακή δεξιότητα (intercultural media competence) που αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο οι εργαζόμενοι στα μέσα πρέπει να προβληματιστούν και να σκεφτούν τις θεσμοθετημένες επαγγελματικές πρακτικές σε σχέση με την πολιτισμική διαφορά.

• Με άλλα λόγια θα πρέπει να εξετάσουν κριτικά τους διάφορους κώδικες που σχεδόν αυτόματα επιλέγουν όταν είναι να παρουσιάσουν ζητήματα που αφορούν τις μειονότητες.

• Και οι τρεις αυτές δεξιότητες είναι απαραίτητες για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος παραγωγής το οποίο, τουλάχιστον στο επίπεδο των παραγωγών, είναι ευαισθητοποιημένο σε ζητήματα διαφορετικότητας.

• Επίσης, με τη διασπορά ενός τέτοιου μοντέλου, απελευθερώνονται οι μειονοτικοί παραγωγοί από το βάρος της αντιπροσώπευσης και μπορούν να εστιαστούν στο δημιουργικό μέρος της δουλειάς τους, καθώς όλοι οι εργαζόμενοι στα μήντια γίνονται συνυπεύθυνοι για την κατανόηση και δίκαιη αναπαράσταση της διαφορετικότητας.