ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΑ-ΚΛΑΣΙΚΑ

Αγιαμαρνιώτης Α. Γεώργιος

Λουτρό στο οικόπεδό πρώην ιδιοκτησίας Χρ. Μπίμπιζα στο Δήλεσι: χρονολογικά και μεθοδολογικά προβλήματα

Το 1996 στο οικόπεδο πρώην ιδιοκτησίας Χρ. Μπίμπιζα (κατ’ αυτόν τον τρόπο αναφέρεται στη δημοσίευση στο ΑΔ εκείνου του έτους) στο Δήλεσι βρέθηκε κατά τη διεξαγωγή σωστικής ανασκαφής τμήμα λουτρού. Το ίδιο εύρημα είχε εν μέρει καταστραφεί από παράνομη εκσκαφή του οικοπέδου κατά το 1983, με αποτέλεσμα τη διατάραξη όλου του χώρου.

Η παρούσα ανακοίνωση καλείται να παρουσιάσει το εύρημα και να αντιμετωπίσει κατά το μέτρον του δυνατού τα προβλήματα, τα οποία παρουσιάζονται. Τέτοια είναι η διατάραξη του χώρου, η απουσία κινητών ευρημάτων κατά χώραν, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει έστω και ενδεικτικά στη χρονολόγηση του λουτρού, και φυσικά η τυπολογία του ίδιου του λουτρού.

Δεδομένου ότι η χρονολόγηση είναι ένα αν μη τί άλλο επιθυμητό στοιχείο για την ταυτότητα του ευρήματος, αφ’ ής στιγμής η σχεδόν παντελής απουσία οστράκων (και άλλων μικροαντικειμένων) είναι δεδομένη, η απόπειρα χρονολόγησης θα στηριχθεί στην τυπολογία του λουτρού, εάν δηλαδή ήταν ελληνικού ή ρωμαϊκού τύπου. Προκαταβολικώς λέγεται ότι το στοιχείο αυτό δεν μπορεί να είναι απόλυτο, όμως ίσως περιγράφει ένα χρονικό ορίζοντα, στον οποίο θα μπορούσε να τοποθετηθεί το εύρημα.

Οι αρχαιότητες στο εν λόγω οικόπεδο θα ενταχθούν στη γενικότερη τοπογραφία του Δηλεσίου και θα συσχετισθούν με άλλα ανεσκαμμένα σημεία, ώστε να προκύψει όσο το δυνατόν περισσότερο μία ολοκληρωμένη εικόνα.

Αγνουσιώτης Δημήτρης, Ευσταθίου Δέσποινα, Ροντήρη Βάσω, Μαγούλα Πλατανιώτικη: νεότερα δεδομένα και προοπτικές

Η ανασκαφική έρευνα στη Μαγούλα Πλατανιώτικη ξεκίνησε το 2013, μετά από πρόταση της Αργυρούλας Ιντζεσίλογλου να αναζητηθούν νέα στοιχεία που θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη διερεύνηση του ρόλου που κατέχει η θέση αυτή στην ιστορία της περιοχής. Ήδη με την έναρξη των ανασκαφών, οι αρχαιολόγοι της ΕΦΑ Μαγνησίας (τότε ΙΓ΄ΕΠΚΑ), σε συνεργασία με το Ολλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών και τα Πανεπιστήμια του Χρόνινγκεν και του Άμστερνταμ, έθεσαν συγκεκριμένους στόχους που αφορούσαν στο συσχετισμό των επιφανειακών ερευνών με την επικείμενη ανασκαφή και τον προσδιορισμό της κατοίκησης του χώρου και της ακολουθίας των χρονολογικών φάσεων. Κυρίως μας απασχολούσαν η θέση της κλασικής πόλης της Άλου, η σχέση της με την ελληνιστική πόλη της λεγόμενης Νέας Άλου και η πιθανή χρονολογική σχέση ανάμεσα στην κατοίκηση της Μαγούλας Πλατανιώτικης και το νεκροταφείο της Βουλοκαλύβας.

Η ανασκαφική έρευνα των περιόδων 2013-2014, η οποία παρουσιάστηκε στο 5ο ΑΕΘΣΕ από έλληνες και ξένους επιστήμονες που συμμετέχουν στο ερευνητικό πρόγραμμα, απέδωσε μεν σαφείς ενδείξεις για την κατοίκηση της Μαγούλας Πλατανιώτικης κατά την Κλασική και Ελληνιστική περίοδο, χωρίς να μπορεί να λύσει συγκεκριμένα προβλήματα χρονολόγησης, διάρκειας και έκτασης στη χρήση του χώρου, αλλά και να δώσει στοιχεία για το είδος κατοίκησής του.

Όπως έχει ήδη ανακοινωθεί, στο δυτικό τμήμα της Μαγούλας Πλατανιώτικης κατά τη διάρκεια των ερευνητικών περιόδων 2013-2014 ήρθαν στο φως τα αρχιτεκτονικά λείψανα ενός δωματίου, το οποίο σύμφωνα με τα ευρήματα τοποθετείται στον 3ο αιώνα π.Χ. Η παρούσα ανακοίνωση η οποία παρουσιάζεται παράλληλα με εκείνη των ξένων συναδέλφων μας, επικεντρώνεται στα αποτελέσματα της ανασκαφικής έρευνας, η οποία συνεχίστηκε στον ίδιο ανασκαφικό τομέα κατά τη νέα ερευνητική περίοδο του 2016. Η ήδη διατυπωμένη άποψη, ότι η Μαγούλα Πλατανιώτικη κατοικούνταν, εκτός από τις παλαιότερες περιόδους και κατά τη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων, οδήγησε στην ανάγκη περεταίρω διερεύνησης του συγκεκριμένου χώρου, προκειμένου να ενισχυθεί η αρχική υπόθεση ότι κατοίκηση υπήρχε ήδη στη Μαγούλα κατά την περίοδο ύπαρξης της ελληνιστικής πόλης της Άλου.

Επιπλέον, οι ερευνητικές περίοδοι του 2015 και 2017, οι οποίες περιλάμβαναν τη μελέτη του ανασκαφικού υλικού, προσέφεραν νέα στοιχεία στην προσπάθεια επίλυσης ποικίλων ερωτημάτων για την κατοίκηση στην τόσο ενδιαφέρουσα αυτή θέση της ευρύτερης περιοχής της αρχαίας ΄Αλου.

Αλεξανδροπούλου Άννα

Ελληνιστικά αγγεία λευκού βάθους από τη Βοιωτία (επιτοίχια ανακοίνωση)

Στην επιτοίχια ανακοίνωση θα παρουσιαστούν συγκεντρωμένα γνωστά και άγνωστα αγγεία λευκού βάθους από τη Βοιωτία σε μια προσπάθεια να αναδειχτούν τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τόσο της τυπολογίας όσο και του εικονογραφικού διακόσμου της περιφερειακής αυτής παραγωγής. Κεντρικό ρόλο στην προσπάθεια αυτή παίζει ένας γαμικός λέβητας από την Τανάγρα, σήμερα στο Βερολίνο, που συνδυάζει το λευκό βάθος με επιχρυσωμένη διακόσμηση και ανάγλυφα προσωπεία. Στόχος είναι η βοιωτική παραγωγή να βρει τη θέση της δίπλα σε άλλα εργαστήρια ελληνιστικών χρόνων που αποτέλεσαν πρόσφατα αντικείμενο μελέτης, όπως της Μακεδονίας και του Άργους που αποδεικνύουν αφενός ότι η συγκεκριμένη κατηγορία κεραμικής δεν περιορίζεται μόνο στα γνωστά μέχρι σήμερα κατωιταλιωτικά εργαστήρια και αφετέρου ότι η αθηναϊκή παράδοση μετουσιώνεται σε επιχώριες δημιουργίες που απομακρύνονται αισθητά από τους κλασικούς πρόδρόμους τους.

Αλεξάνδρου Σταματία

Κτιστός θαλαμοειδής τάφος από το Διμήνι

Στο Διμήνι, στα πλαίσια της κατασκευής δεξαμενής απορροής ομβρίων υδάτων των στεγάστρων των Μεγάρων Α΄ και Β΄ του μυκηναϊκού οικισμού, εντοπίστηκε ένας κτιστός θαλαμοειδής τάφος με περίβολο που χρονολογείται στη Μέση Εποχή του Χαλκού.

Πρόκειται για τον πρωϊμότερο, μέχρι στιγμής, τάφο αυτής της κατηγορίας που έχει εντοπιστεί στην περιοχή και στη Θεσσαλία γενικότερα.

Σε πρώτη φάση θα παρουσιαστούν η τυπολογία του, τα κτερίσματα και οι ταφικές πρακτικές, καθώς και η σχέση με τα αρχιτεκτονικά οικιστικά κατάλοιπα και τους άλλους τάφους της ίδιας περιόδου στο Διμήνι.

Αλεξίου Νεκταρία

Ανασκαφικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή του Στρατιωτικού Αεροδρομίου Λάρισας

Με αφορμή την παράδοση ενός πήλινου ειδωλίου της Μέσης Νεολιθικής Εποχής από την Μαγούλα Καρλή ή Μεσιανή που βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο του στρατιωτικού αεροδρομίου της Λάρισας (110 Πτέρυγα Μάχης) και ενός δίωτου σκύφου της Μέσης Εποχής Χάλκου από το στρατόπεδο Διοίκησης Αγωγού Καυσίμων στη θέση Γεντίκι, πραγματοποιήθηκε επιφανειακή και μικρής κλίμακας ανασκαφική έρευνα. Η έρευνα στους «άβατους» αυτούς χώρους, όπου και κατά το παρελθόν είχαν εντοπιστεί αρχαιότητες, απέδωσε συστάδα τάφων που ανήκουν σε νεκροταφείο και κατ΄ επέκταση σε οικισμό κοντά σε αυτόν της Μέσης Εποχής του Χαλκού.

Αλεξίου Νεκταρία, Ανετάκης Μιχάλης, Ραφτοπούλου Μαριάνθη

Ανασκαφική έρευνα στον Προϊστορικό οικισμό της Νεράιδας στη Λάρισα. Το οικόπεδο Παπαγεωργίου

Η ανασκαφική έρευνα στο οικόπεδο ιδιοκτησίας κ. Παπαγεωργίου στη συνοικία Νεράιδα της Λάρισας, διάρκειας τριών μηνών στα πλαίσια ανέγερσης οικοδομής, έφερε στο φως τμήμα οικισμού της Αρχαιότερης Νεολιθικής εποχής. Ο προϊστορικός οικισμός είχε τη μορφή χαμηλού λόφου με διάμετρο 200 περίπου μέτρων και μέγιστο ύψος περί τα 3 μ. Στις μέρες μας έχει καλυφθεί σχεδόν ολόκληρος από οικίες.

Κατά την ανασκαφική έρευνα εντοπίστηκαν σε μέσο βάθος 0,80 μ. από την επιφάνεια του εδάφους έξι συνολικά λάκκοι. Από αυτούς ένας είχε λειτουργήσει ως εστία, ενώ ο μεγαλύτερος από αυτούς αποτελεί πιθανότατα ό,τι απέμεινε από κάποια πρόχειρη κατασκευή εγκατάστασης. Μία παλαιότερη φάση χρήσης του χώρου εντοπίστηκε σε μέσο βάθος 1,50 μ. από το σημερινό επίπεδο του εδάφους με την αποκάλυψη ενός κυκλικού λάκκου, λαξευμένου στο φυσικό πέτρωμα, καθώς και τμήμα τάφρου. Από τον χώρο που ανασκάφηκε περισυλλέχθηκαν κεραμική και μικρά ευρήματα, όπως αγγεία, όστρεα, πήλινα πηνία, οστέινα και λίθινα εργαλεία, καθώς και πήλινα ειδώλια, τα οποία χρονολογούνται στην Αρχαιότερη Νεολιθική εποχή.

Alram-Stern Eva

Platia Magoula Zarkou – the house model, the figurines, and their meaning

The paper discusses the house model of Platia Magoula Zarkou, which was found in the debris of the transitional Middle Neolithic/Late Neolithic Phase VII and under the floor of the earliest Late Neolithic period Phase VIII. Therefore the house model is understood in connection with the destruction of phase VII. The figurines themselves are characterized as being closely connected to the house model by their clay and their size, which allow to place them into it in a lying position seen as soft depressions in the floor of the model exactly where they have been found. Therefore it is argued that the figurines were produced for a certain kind of arrangement and deposition. With their position in the house model the figurines got a certain meaning. The figurines were connected by the same style and decoration, which should indicate that they belonged to the same social group, most probably as members of the same household, however having a different social position. At the same time the furniture of the house model which are an oven and a grinding stone are connected to household activities as well as to the inhabitants of this house.

Ανετάκης Mιχάλης, Μαμαλούδη Ιωάννα, Ραφτοπούλου Μαριάνθη, Τσιαμάγκα Ευμορφία

Αρχαιολογικός χώρος στο λόφο της Γορίτσας: εκπαιδευτικές προσεγγίσεις με τη χρήση πολυμέσων και ψηφιακών εφαρμογών (επιτοίχια ανακοίνωση)

Ο λόφος της Γορίτσας είναι αρκετά γνωστός, καθώς αποτελεί αγαπημένο προορισμό των περιπατητών και κατοίκων της πόλης μας. Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν την αρχαιολογική σπουδαιότητα του χώρου, καθώς εκεί σώζονται τα κατάλοιπα μίας αρχαίας οχυρωμένης πόλης. Η προβολή επομένως του λόφου της Γορίτσας μέσω της εφαρμογής εκπαιδευτικών προγραμμάτων έρχεται να συστήσει την άγνωστη πόλη του 4ου π.Χ. αιώνα στην εκπαιδευτική κοινότητα.

Με δεδομένο ότι δεν έχουν γίνει ποτέ συστηματικές ανασκαφές στον λόφο, παρά μόνον αποσπασματική ανασκαφική έρευνα και κυρίως τοπογραφικές αποτυπώσεις των ορατών αρχαίων καταλοίπων, σχεδιάστηκαν δύο εκπαιδευτικά προγράμματα που περιλαμβάνουν και ψηφιακές αναπαραστάσεις της αρχαίας πόλης και των οχυρωματικών της έργων.

Αρχικά σχεδιάστηκε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για παιδιά Γυμνασίου, με τίτλο «Τι κρύβουν ο Κοχλίας και η Σπείρα στον λόφο της Γορίτσας», στο πλαίσιο των Πράσινων Πολιτιστικών Διαδρομών. Η υλοποίησή του συνεχίστηκε πιλοτικά με τη δράση «Καλοκαίρι στο Μουσείο» και πλέον έχει ενταχθεί στα τακτικά εκπαιδευτικά προγράμματα. Το μεγάλο ενδιαφέρον της εκπαιδευτικής κοινότητας για εκπαιδευτικές δράσεις και για παιδιά μικρότερης ηλικίας, μας οδήγησε στη δημιουργία και δεύτερου εκπαιδευτικού προγράμματος, με τίτλο «Στα ίχνη μιας κρυμμένης πόλης», για παιδιά Δημοτικού των τάξεων Ε΄ και Στ΄.

Η παρουσίαση και προβολή των παραπάνω εκπαιδευτικών προγραμμάτων με τη χρήση πολυμέσων σε κινητά τηλέφωνα ή tablets, που είναι πιο οικεία στα παιδιά, επέκτεινε το φάσμα των δυνατοτήτων μας, όσον αφορά στους τρόπους προσέγγισης των ορατών και μη αρχαίων καταλοίπων. Πράγματι, η μέχρι σήμερα εφαρμογή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων έδειξε ότι τα παιδιά και οι συνοδοί τους συμμετέχουν σ’ αυτά με μεγάλο ενδιαφέρον και ενθουσιασμό.

Αραχωβίτη Πολυξένη, Έλληνα Πολυξένη, Δουλγέρη-Ιντζεσίλογλου Αργυρούλα

Υπέρεια κρήνη Φερών-Βελεστίνου. Νέα αρχαιολογικά δεδομένα

Στο πλαίσιο του Έργου «ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΥΠΕΡΕΙΑΣ ΚΡΗΝΗΣ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ ΦΕΡΩΝ-ΒΕΛΕΣΤΙΝΟΥ», ενταγμένου στο ΕΣΠΑ (2007-2013) που πραγματοποιήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας (πρώην ΙΓ΄ ΕΠΚΑ) κατά το χρονικό διάστημα 2012-2015 ήλθαν στο φως νέα αρχαιολογικά δεδομένα που αφορούν το κρηναίο οικοδόμημα, το οποίο βρίσκεται στον χώρο της πανάρχαιας πηγής, γνωστής και από αναφορές αρχαίων συγγραφέων. Τεκμηριώνεται η αρχιτεκτονική μορφή, καθώς και ο τρόπος κατασκευής και λειτουργίας του κρηναίου οικοδομήματος, ανιχνεύονται οι οικοδομικές του φάσεις και οι διαμορφώσεις στον περιβάλλοντα χώρο του και στοιχειοθετείται η ύπαρξη διαχρονικής λατρείας επιβεβαιώνοντας την ιερότητα του τόπου. Επίσης, δίνεται αφορμή για συζήτηση σχετικά με τη σημασία και τη χρήση των υδάτων κατά την αρχαιότητα.

Βαϊοπούλου Μαρία

Πέντε χρόνια ανασκαφικών ερευνών στον οικισμό της Εποχής Χαλκού στην θέση ‘Ασβεσταριά» Πετρωτού, Τρικάλων

Στην θέση Ασβεσταριά του ΔΔ Πετρωτού του Δήμου Φαρκαδώνας ήρθε στο φως οικισμός ο οποίος με τα μέχρι τώρα δεδομένα χρονολογείται από την Πρώιμη μέχρι και την Ύστερη Εποχή Χαλκού. Η ανασκαφική έρευνα άρχισε το 2011 και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε επτά κτίρια, καθώς και μεγάλο αριθμό τοίχων οι οποίοι παραπέμπουν σε κατεστραμμένα κτίρια.

Εκτός των κτιρίων εξερευνήθηκαν ανασκαφικά και 28 ταφές οι οποίες χρονολογούνται από την Μέση Εποχή του Χαλκού έως και την Υστεροελλαδική ΙΙΙΓ, καθώς και ένας πλούσια κτερισμένος τάφος της ρωμαϊκής εποχής μέσα σε στρώμα της Πρωτοελλαδικής ΙΙΙ. Η κεραμική εκπροσωπείται από μεγάλη ποικιλία σχημάτων ντόπιας παραγωγής, καθώς και αρκετά εισηγμένα στην πλειονότητά τους από την Αργολίδα.

Βήτος Γεώργιος, Εξάρχου Ουρανία

Πήλινοι εγχάρακτοι άβακες επιτραπέζιων παιχνιδιών από τη Θεσσαλία (επιτοίχια ανακοίνωση)

Παρουσιάζονται πήλινοι εγχάρακτοι άβακες επιτραπέζιων παιχνιδιών από την Ακρόπολη Φαρσάλων και το Κόκκινο Νερό Αγιάς. Συγκεκριμένα παρουσιάζονται δύο παιχνίδια, το Nine men’s morris, που εντάσσεται στην ευρύτερη οικογένεια της τρίλιζας, και το Αlquerque, που αποτελεί ένα είδος ντάμας. Πρόκειται για παιχνίδια που έχουν ευρεία διάδοση όχι μόνο στον ελλαδικό αλλά και στον ευρωπαϊκό χώρο την περίοδο του μεσαίωνα. Οι άβακες από τα Φάρσαλα και το Κόκκινο Νερό είναι οι πρώτοι που δημοσιεύονται από το θεσσαλικό χώρο.

Katherine G. Bishop, Sophia Karapanou, Kristen Millions

Birds, Bones, and Bowls: Collaborative research of Archaic burials at the Stavros Cemetery in Thessaly (επιτοίχια ανακοίνωση)

Cemeteries often offer a wealth of archaeological remains. Their grave markers, tomb structure, and grave contents afford Classical archaeologists the study of economic and cultural exchanges as well as social organization of a community. Osteoarchaeologists are often called in separately to study the human bones of the interred, providing insight into demography and life histories. Research on graves is thus often disjointed, with specialists working separately from one another, individually answering their own particular research questions.

A more collaborative approach between researchers would give a more holistic picture of aspect such as mortuary practices, landscape use, ancient diet and health, as well as their connections with social status, sex, and age at death. Our ongoing investigation of Archaic tombs from the Stavros Cemetery aims to show the benefits of such a cross-disciplinary collaborative research approach. In 1997, construction work yielded evidence of human remains at a site between modern Stavros and Farsala, Thessaly. Sophia Karapanou directed the recovery efforts with the 15th Ephorate in Larissa and soon established evidence of a well preserved and unlooted Archaic cemetery. In summer of 2017, Anthropology students from the University of Alberta began a full analysis of the Stavros Cemetery skeletal material under the direction of Katherine Bishop, and burial goods and tomb structure were concurrently analyzed by Kristen Millions. We have established that many of the tombs date to the 6th century BCE.

Our poster presents two examples wherein directed ceramic-and osteology-based analyses afford us information that would otherwise be unavailable: Stavros-B19/B19α represents a potential mother and child burial that dates to approximately 555-535 BCE; and, Stavros-B30 contains the remains of a possible human offering in the form of a human first rib, metatarsal (toe bone), and locally-produced aryballos found in situ in a Corinthian kantharos. Our study also benefits from the collaboration of the original excavator, Sophia Karapanou, whose knowledge of the original site and its tempo-spatial relation to other sites in the area allows the team to contextualize the results in the broader socio-economic processes of Archaic Thessaly. Overall, the Stavros Archaeological Project provides an exceptional opportunity to better understand Archaic burial patterns and demographic developments in rural Thessaly through a collaborative cross-disciplinary approach.

Bouchon Richard, Eleonora Santin

«Ξυλίνοις ποσίν χρῶντο»: la double dédicace du podium du grand théâtre de Larissa

Plus de 4 siècles après sa construction, vers 180 apr. J.-C., le théâtre de Larissa a subi d'importants travaux pour s'adapter au goût de l'époque pour les spectacles de gladiateurs et les chasses. Il fallait à la fois protéger les spectateurs et agrandir l'orchestra pour la transformer en arène, par la suppression des trois premiers gradins et l'installation d'un podium. Cette phase de travaux a fait l'objet d'une inscription gravée en très grandes lettres de 20 cm sur la quarantaine de blocs qui forment le mur de podium. Il s'agit d'une dédicace accompagnée d'une épigramme qui se déploie sur près de 50 m, qui livre le nom des trois grands prêtres du culte impérial ayant financé les travaux sur leurs biens personnels et qui célèbre en vers l'abandon du système de protection en bois qui était utilisé jusque là.

Βουζαξάκης Κωνσταντίνος

Η προϊστορική εγκατάσταση στη θέση «Βούρλα» Φίλιας

Κατά την κατασκευή του Αυτοκινητόδρομου Κεντρικής Ελλάδας Ε-65 στην Π.Ε. Καρδίτσας αποκαλύφθηκαν τα κατάλοιπα μίας προϊστορικής θέσης στην περιοχή "Βούρλα" Φίλιας. Η θέση αυτή, παρά την αποσπασματική φύση των ευρημάτων, αποτελεί ένα ακόμα παράδειγμα νεολιθικής εγκατάστασης με κύρια χαρακτηριστικά τις υπόσκαφες κατασκευές. Παράγοντες, όπως η απουσία επιφανειακών ευρημάτων λόγω των μεταγενέστερων προσχώσεων της πεδιάδας, η κατασκευή των προϊστορικών ορυγμάτων μέσα στο φυσικό έδαφος της εποχής και η περιορισμένη στρωματογραφική αλληλουχία, καθιστούν δυσδιάκριτες τις θέσεις αυτού του είδους, σε αντίθεση με τις ευδιάκριτες στον κάμπο μαγούλες.

Η εγκατάσταση στα Βούρλα Φίλιας προστίθεται έτσι σε μια σειρά παρόμοιων θέσεων που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής από την έρευνα, καθώς εκ των πραγμάτων επαναπροσδιορίζουν την έως τώρα γνωστή εικόνα για την κατοίκηση κατά τη νεολιθική περίοδο στη Θεσσαλία.

Canlas Gino Ruggiero

The Religious Landscape of Phthiotis and Achaia Phthiotis: an analysis of regional identities from the Archaic to the Hellenistic periods

This synthetic study assesses the role of sanctuaries in the formation, negotiation, and maintenance of regional identities in the Thessalian tetrad of Phthiotis and the Thessalian perioikos of Achaia Phthiotis through their material remains. These two regions, whose dominant populations belonged to different ethnic groups, were established on lands that once belonged to the Homeric kingdom of Phthia, and thus provide an interesting case for the study of regional identity. Although Greek temples were often the most prestigious manifestations of Greek religion, they were by no means a mandatory feature of sanctuaries.

Phthiotis and Achaia Phthiotis largely eschewed the construction of large temples, as was the case in most of Thessaly; however, in their place the sanctuaries of these two regions displayed great diversity. Many of these have been excavated (e.g. the Karaplas Cave, Phthiotic Thebes, Melitaia, Kastro Kallithea) while some have only been identified in surveys (e.g. Eretria, Mories). This paper will demonstrate that multiple tiers of identities, as articulated in the archaeological evidence and contextualized within the historical sources from the Archaic to the Hellenistic period, were projected onto cult sites in Phthiotis and Achaia Phthiotis. On the basis of this study, the sanctuaries founded in these two regions, many being small and containing archaizing features, seem to have served a wide range of agendas and they could have paradoxically asserted both local and panhellenic affiliations, which constantly evolved as the regions’ relationships with the rest of the Greek world changed.

Δακορώνια Φανουρία

Ο Ποσειδώνας στον Κύνο

Η συνύπαρξη στοιχείων θρησκευτικού και τελετουργικού χαρακτήρα στον Κύνο, μας επιτρέπει το συμπέρασμα ότι εδώ ασκείτο λατρεία του Ποσειδώνα ως κυρίαρχου των θαλασσών ήδη από την ΥΕ ΙΙΙΒ2 περίοδο και συνεχίζεται μέχρι τουλάχιστον την ΥΕΙΙΙΓ Mέση. Το περιεχόμενο της ανακοίνωσης της ανακοίνωσης συνίσταται στην παρουσίαση και σχολιασμό αυτών των στοιχείων.

Δημουλά Αναστασία, Σαριδάκη Νίκη , Βλιώρα Ευαγγελία, Παπαδιάς Γιάννης

Τα μυστικά του Κάμπου: η μελέτη της κεραμικής

Αναπόσπαστο τμήμα του διεπιστημονικού, ερευνητικού προγράμματος «Αναδασμός και πολιτισμικό τοπίο στον Κάμπο της Καρδίτσας» αποτελεί η συστηματική μελέτη της επιφανειακής κεραμικής, με έμφαση στα σύνολα που ανήκουν στους προϊστορικούς χρόνους (Νεολιθική-Εποχή Χαλκού), ως τα πολυπληθέστερα του υλικού που περισυλλέχθηκε.

Κύριος στόχος της μελέτης είναι να προσφέρει στοιχεία για τη σχετική χρονολόγηση των θέσεων που εντοπίστηκαν στο πλαίσιο της επιφανειακής έρευνας και τον προσδιορισμό των χρονολογικών φάσεων που αντιπροσωπεύονται σε αυτές, καθώς και για την έκταση της κατοίκησης και τη χρήση των χώρων. Επιπλέον, η μελέτη αποσκοπεί στην ανασύνθεση των πρακτικών της κεραμικής παραγωγής, της κατανάλωσης, της κυκλοφορίας και της διακίνησης των κεραμικών αγγείων και των περιεχομένων τους ανάμεσα στις θέσεις και τις περιοχές της δυτικής πεδιάδας και του ευρύτερου περιβάλλοντος της Θεσσαλίας.

Με βάση αυτούς τους στόχους σχεδιάστηκε και εφαρμόζεται στη μελέτη μια πολυεπίπεδη μεθοδολογία, που περιλαμβάνει τη συστηματική μακροσκοπική μελέτη της κεραμικής, σε συνδυασμό με την εφαρμογή αναλυτικών τεχνικών, καθώς και την ψηφιακή επεξεργασία των δεδομένων. Τα αποτελέσματα της μέχρι τώρα μελέτης, που περιλαμβάνει κεραμικά σύνολα θέσεων, τα οποία αντιπροσωπεύουν χρονολογικά όλο το φάσμα της Προϊστορίας, από την Αρχαιότερη Νεολιθική έως την Ύστερη Εποχή Χαλκού και Εποχή του Σιδήρου, προσφέρουν πληθώρα νέων δεδομένων στην έρευνα. Διαφωτίζουν ποικίλες πτυχές των προϊστορικών πρακτικών που σχετίζονται με την παραγωγή υλικού πολιτισμού και συμβάλλουν σημαντικά στην ανασύνθεση της διαχρονικής κατοίκησης και διατοπικής χρήσης του τοπίου από τους ανθρώπους και τις ομάδες τους.

Donati C. Jamieson

Images of the past: historical aerial photographs of Thessaly from the Second World War

In Greece, historical aerial photographs from the Second World War are important documents of cultural heritage sites before the onset of the urban expansion and invasive farming practices of the second half of the twentieth century. Photographs from 1941-45 by the British Royal Air Force (RAF) and those in the archives of the Greek Geographic Military Service (GYS) are valuable documents of past, and in many cases of lost landscapes. These collections, and the unique documentation they provide, are extremely valuable in tracing land-use changes around archaeological sites over the past 75 years and in the identification of features of archaeological interest that are no longer visible today. With a focus on Thessaly, this paper highlights the many uses of historical aerial photographs from the Second World War in conducting archaeological research. Specific sites that will be explored in the paper include Demetrias, Halos, Pherai, Larissa, and some Neolithic magoulas in the eastern Thessalian plain (e.g. Zerelia).

Ευσταθίου Δέσποινα, Ανετάκης Μιχάλης

Οχυρωμένες θέσεις στην περιοχή Νεράιδας Αλμυρού (επιτοίχια ανακοίνωση)

Σε μικρή απόσταση και νοτιοδυτικά από το χωριό Νεράιδα της Τοπικής Κοινότητας Ανθότοπου του Δήμου Αλμυρού εντοπίστηκαν τα κατάλοιπα δύο οχυρωμένων θέσεων.

Η οχύρωση της πρώτης θέσης πιθανότατα περικλείει το πλάτωμα της κορυφής ενός ψηλού και απόκρημνου λόφου, ενώ η δεύτερη οχυρωμένη θέση βρίσκεται αμέσως ανατολικά και καταλαμβάνει το πλάτωμα ενός βραχώδους υψώματος.

Στην παρούσα μελέτη παρουσιάζονται τα ορατά κατάλοιπα των παραπάνω θέσεων με απώτερο σκοπό την συστηματικότερη μελέτη τους και την περαιτέρω οριοθέτηση, προστασία και ανάδειξή τους. Παράλληλα εξετάζεται ο ρόλος και η σχέση των δυο οχυρωμένων θέσεων.

Θεογιάννη Λευκή, Σοφιανού Φωτεινή

Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο: αφορμή για νέες προσεγγίσεις στην έρευνα των νεολιθικών οικισμών της Δυτικής Θεσσαλίας

Τα τελευταία χρόνια η Εφορεία Αρχαιοτήτων Καρδίτσας έχει ξεκινήσει ευρείας κλίμακας επιφανειακές έρευνες με σκοπό την οριοθέτηση και επανακήρυξη αρχαιολογικών χώρων στο πλαίσιο της σύνταξης του Αρχαιολογικού Κτηματολογίου. Ιδιαίτερη θέση μεταξύ των εργασιών αυτών κατέχει η οριοθέτηση και κήρυξη μιας σειράς από μαγούλες, οι οποίες στην Υπουργική Απόφαση του 1964 είχαν κηρυχθεί γενικευμένα και ως σύνολο.

Οι μαγούλες, που θα εξεταστούν στην παρούσα ανακοίνωση διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στην πρώτη ανήκουν ιστάμενες μαγούλες, οι οποίες λόγω μορφολογίας αποτελούν χώρους με υψηλή αρχαιολογική ορατότητα και γι’ αυτό ήδη γνωστές από τη βιβλιογραφία, το επιφανειακό αρχαιολογικό υλικό των οποίων θα παρουσιαστεί διεξοδικά. Στη δεύτερη ανήκουν αρχαιολογικοί χώροι που εντοπίστηκαν τυχαία κατά την εξέταση αιτήσεων πολιτών και αποτελούν ισοπεδωμένες και εν μέρει κατεστραμμένες μαγούλες, είτε εξαιτίας των αναδασμών γης και των συνοδών διευθετήσεων τους, είτε λόγω της εντατικής μηχανικής καλλιέργειας των τελευταίων σαράντα πέντε ετών. Οι κατεστραμμένες αυτές μαγούλες, οι οποίες εντοπίζονται εύκολα σε αεροφωτογραφίες προ των αναδασμών, έχουν δώσει πλούσιο αρχαιολογικό υλικό – κεραμική, ειδώλια, λίθινα εργαλεία και άλλα μικροαντικείμενα – το οποίο, αν και όχι στρωματογραφημένο, καλύπτει χρονολογικά όλες τις φάσεις της Νεολιθικής Εποχής, συχνά μαρτυρώντας διαχρονικότητα στην κατοίκηση, η οποία φτάνει στην Εποχή του Χαλκού και όχι μόνο, όπως έχει παρατηρηθεί σε αρκετές μαγούλες έως σήμερα.

Γίνεται λοιπόν σαφές ότι οι εργασίες για το Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο τροφοδοτούν την έρευνα με νέα δεδομένα, τόσο για την κατανομή των νεολιθικών οικισμών στο χώρο, όσο και για τη χρονολόγησή τους, επαναπροσδιορίζοντας το πλαίσιο της συζήτησης για τη Νεολιθική Εποχή στη Δυτική Θεσσαλία.

Ζαφείρη Δέσποινα, Τριανταφύλλου Σέβη, Βαϊοπούλου Μαρία

Μελέτη σκελετικών καταλοίπων από το Πετρωτό του Νομού Τρικάλων

Η ανακοίνωση αφορά τα αποτελέσματα της ανθρωπολογικής μελέτης των σκελετικών καταλοίπων από το Πετρωτό του νομού Τρικάλων της Μέσης και Ύστερης εποχής του Χαλκού. Μέσα από τη συστηματική μακροσκοπική μελέτη του οστεολογικού υλικού που πραγματοποιήθηκε προέκυψαν ερωτήματα η απάντηση των οποίων αποτελεί και τον στόχο της μελέτης.

Σκοπός της έρευνας είναι να αναδείξει την επίδραση που έχουν οι ταφονομικοί παράγοντες στην κατάσταση διατήρησης του οστεολογικού υλικού, πράγμα το οποίο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ποιότητα αλλά και των αριθμό των πληροφοριών που είναι δυνατόν να αντληθούν από αυτό. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα δεδομένα και τα συμπεράσματα, όπως προκύπτουν από την παλαιοδημογραφική ανάλυση των σκελετικών καταλοίπων του Πετρωτού, καθώς επίσης και οι κατανομές των νεκρών ανά φύλο και ηλικιακή ομάδα, με σκοπό την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τη σύνθεση του συγκεκριμένου πληθυσμού.

Επιπλέον, παρουσιάζονται δεδομένα που σχετίζονται με τα επίπεδα υγείας του πληθυσμού του Πετρωτού. Δεδομένου των παραπάνω γίνεται προσπάθεια ανασύστασης του τρόπου ζωής και ως εκ τούτου της αποτύπωσης του στον ανθρώπινο σκελετό. Στη συνέχεια, αναφέρονται και ερμηνεύονται τα δεδομένα της παλαιοπαθολογικής μελέτης αναφορικά με το φύλο και την ηλικία των ατόμων, ώστε να εντοπιστούν και να ερμηνευθούν πιθανές διαφορές όσον αφορά τις κατανομές των παθήσεων ανά ηλικιακή ομάδα και φύλο. Επίσης, γίνεται μια προσπάθεια ανάλυσης των συμπερασμάτων αυτών σε ένα ευρύτερο αρχαιολογικό πλαίσιο, με σκοπό την εξαγωγή πληροφοριών για τις διατροφικές συνθήκες και τον γενικότερο τρόπο διαβίωσης, αλλά και τις ταφικές πρακτικές που χαρακτηρίζουν τον συγκεκριμένο πληθυσμό.

Greger Daniela,The imported pottery from two Eretrian contexts of the 8th and 7th century B.C.

The sanctuary of Apollo Daphnephoros and the Heroon of Eretria have provided two large ensembles of late geometric respectively early archaic pottery, which contain a certain number of imported tableware and transport amphorae. The poster presents the results of a study aiming to identify their origins and to contextualize them in order to discuss a possible decline of the Eretrian social and commercial network between the 8th and 7th century B.C.

Haagsma J. Margriet, Karapanou Sophia, Surtees Laura

Assessing the economic interaction between City and Landscape in Hellenistic Achaia Phthiotis: the next research focus of the Kastro Kallithea Archaeological Project

Over the past 13 years, KKAP’s research focus has been the development, lay out, spatial organization and domestic economies of a Hellenistic City near the village of Kallithea in the heartland of Achaea Phthiotis in Thessaly. Our team carried out an architectural and archaeological survey of the urban centre and also excavated various public and private buildings, including a small sanctuary, a stoa and a domestic structure.

The last few years have been dedicated to the study of the contents of the domestic structure (Building 10), which yielded no less than 400 individual ceramic vessels, 230 loomweights, 18 spools and spindle whorls, 287 lamp fragments, 510 terracotta figurine fragments, more than 700 metal finds, faunal remains representing 1209 individual domestic and other animals, 69 coins, 69 pieces of glass and 135 stone artefacts. They provide a good impression of Building 10’s household assemblage and the connected domestic activities.

But more data are needed to appropriately interpret the extent and viability of the domestic economies at a site like Kastro Kallithea. The excavation of seven houses at nearby Hellenistic Halos, for instance, yielded comprehensive understandings of this site’s domestic economies. The analysis of its assemblages provided intriguing insights in why the households of the city were not able to support the development and maintenance of the infrastructure of this large city, leading to an abandonment only 35 years after its foundation. Yet, this conclusion could only be made after the inclusion of survey and environmental data of the surrounding chora of Halos, research that has not yet been done at Kallithea.

One of KKAP’s major research questions is how Kastro Kallithea’s cityscape was sustainable in a setting where families relied on predominantly pastoralist lifestyles. We seek to answer this question from a ‘bottom up’ approach: how and to what extent could households not only be self-sufficient, but also contribute to and support the development and maintenance of an urban environment? Our paper will assess the research questions underpinning the next research focus of KKAP and will discuss the methodology and extent of the archaeological surface survey at Kallithea planned for the coming five years.

Ιερεμίας Στέλιος

Ειδώλια αγοριών με καυσία από την αρχαία Δημητριάδα. Επανεξέταση και επανερμηνεία

Η Δημητριάδα έχει μέχρι στιγμής δώσει τα περισσότερα δείγματα ενός αρκετά δημοφιλούς κοροπλαστικού τύπου της ελληνιστικής περιόδου, του τύπου του ιστάμενου αγοριού με χιτωνίσκο, χλαμύδα και καυσία. Η ανεύρεση του υλικού των ανασκαφών του Α. Αρβανιτόπουλου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών και στο Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου έδωσε την ευκαιρία για την επανεξέταση αυτού του τύπου τόσο στην αρχαία πόλη της Δημητριάδας, αλλά και γενικότερα στην ελληνιστική οικουμένη. Μαζί με το μέχρι στιγμής δημοσιευμένο υλικό, τα ειδώλια αγοριών με καυσία στη Δημητριάδα ανέρχονται σε πάνω από 140 δείγματα. Τα ειδώλια αυτά ανευρέθηκαν σε ιερά, τάφους και στα θεμέλια του Ανακτόρου της Δημητριάδας, τα περισσότερα όμως στο ιερό της Πασικράτας. Έχει καταστεί δυνατόν να αναγνωριστούν πάνω από 10 τύποι. Η συγκριτική μελέτη των ευρημάτων του Αρβανιτόπουλου και των δημοσιευμένων ειδωλίων από την πόλη, με παράλληλα τόσο από την κοροπλαστική του ελληνιστικού κόσμου όσο και από την εικονογραφία της εποχής και επιγραφικές μαρτυρίες επιτρέπουν την επανερμηνεία αυτού του εικονογραφικού τύπου.

Καλλιγά Κυριακή

Ο ρυθμός «των βοιωτικών πτηνών»: η σταδιακή μεταμόρφωση ενός πρωτοπόρου κεραμικού ρυθμού του 7ου αι. π.Χ. σε μια συντηρητική ομάδα της όψιμης αρχαϊκής εποχής

Ο ρυθμός «των βοιωτικών πτηνών» αποτελεί μια ιδιόμορφη ομάδα βοιωτικής κεραμικής με χαρακτηριστική διακόσμηση, η οποία συνδυάζει μοτίβα της ύστερης γεωμετρικής ΙΙβ περιόδου με αυτά της πρώιμης αρχαϊκής εποχής. Πρόδρομες μορφές του ρυθμού «των βοιωτικών πτηνών» εμφανίζονται στη Θήβα τον 7ο αι. π.Χ. Τα βασικά χαρακτηριστικά του ωστόσο θα αποκρυσταλλωθούν μετά από μια μακρά περίοδο πειραματισμών που διαρκούν καθόλη την πρώιμη αρχαϊκή εποχή. Έπειτα από το 580 π.Χ. ο ρυθμός «των βοιωτικών πτηνών» εξαπλώνεται σε ολόκληρη τη νότια Βοιωτία και παραμένει ιδιαίτερα δημοφιλής έως το τέλος της αρχαϊκής περιόδου.

Αγγεία του ρυθμού «των βοιωτικών πτηνών» βρίσκονται σε αφθονία στη Βοιωτία, κυρίως σε ταφικά και λατρευτικά σύνολα. Στο παρόν άρθρο θα αναζητηθούν -εκτός από τις απαρχές και την εξέλιξη του ρυθμού- οι αιτίες της μεταμόρφωσης ενός πρωτοπόρου κεραμικού ρυθμού του 7ου αι. π.Χ. σε μια συντηρητική ομάδα της όψιμης αρχαϊκής εποχής, με τελετουργική κυρίως χρήση.

Το νεκροταφείο της αρχαίας Ακραιφίας είναι περισσότερο γνωστό για τα ευρήματα των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων. Ωστόσο, δεν λείπουν και οι πρωιμότερες ταφές, όπως αυτές του τέλους της ΥΓΙΙβ και των αρχών του 7ου αι. π.Χ.

Σκοπός της συγκεκριμένης μελέτης αποτελεί η συνολική παρουσίαση πέντε πρώιμων τάφων που εντοπίστηκαν σε σωστικές ανασκαφές το 1995, ώστε -εκτός από την ακριβή χρονολόγησή τους- να διευκρινιστούν τα ταφικά έθιμα, τα εργαστήρια κατασκευής των κτερισμάτων τους και γενικά η θέση της Ακραιφίας στη μετάβαση από την Ύστερη Γεωμετρική στην Πρώιμη Αρχαϊκή περίοδο.

Καλογιάννη Αιμιλία (επιτοίχια ανακοίνωση)

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα ‘Μυκηναϊκός Πολιτισμός και Τοπική Ιστορία’: παρατηρήσεις από τη δεκαετή εφαρμογή του στο Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου

Το 2007, το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας του Υπουργείου Πολιτισμού σε συνεργασία με την τότε ΙΓ΄ Ε.Π.Κ.Α. προχώρησαν στον σχεδιασμό του εκπαιδευτικού εντύπου «Μυκηναϊκός Πολιτισμός και Τοπική Ιστορία» (Χρυσουλάκη 2007), με στόχο να εφοδιάσουν τους εκπαιδευτικούς της Μαγνησίας αρχικά με τις απαραίτητες εκείνες πληροφορίες αναφορικά με τα μνημεία της Μυκηναϊκής Εποχής στην περιοχή τους και να τους προτρέψουν, στη συνέχεια, να τα επισκεφθούν στο πλαίσιο εκπαιδευτικών δράσεων που θα σχεδίαζαν οι ίδιοι, κάτι που, μέχρι σήμερα τελικά, δεν έχει επιτευχθεί.

Το κενό αυτό καλύφθηκε από το Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, στις Αίθουσες του οποίου εκτίθενται πολλά από τα ευρήματα που εικονογραφούσαν το έντυπο και προέρχονταν από τους Αρχαιολογικούς Χώρους που μνημονεύονταν σε αυτό. Έτσι, σχεδιάστηκε το ομώνυμο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, για μαθητές 8 ετών και άνω, καθώς η συγκεκριμένη πολιτισμική περίοδος διδάσκεται στην Ιστορία του Δημοτικού αλλά του Γυμνασίου και του Λυκείου. Απώτερος σκοπός του είναι η γνωριμία των παιδιών με πτυχές της ζωής των ανθρώπων στα Μυκηναϊκά Χρόνια ακροθιγώς, καθώς εκ των πραγμάτων ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα προϋποθέτει και συνεπάγεται την επιλεκτική παρουσίαση του θέματος που πραγματεύεται και άρα την αναπλαισίωση επιλεγμένων καταλοίπων του υλικού πολιτισμού.

Η δεκαετής εμπειρία από την εφαρμογή του σε συνδυασμό με τα ποσοτικά αλλά και τα ποιοτικά δεδομένα που προκύπτουν από τη συστηματική αξιολόγησή του από τους συμμετέχοντες όλα αυτά τα χρόνια οδηγούν σε χρήσιμες παρατηρήσεις αναφορικά με τον βαθμό εκπλήρωσης των στόχων που είχαν τεθεί αρχικά κατά τον σχεδιασμό του και τα χαρακτηριστικά της μουσειακής εμπειρίας που βιώνουν στη διάρκειά του οι μικροί και μεγάλοι επισκέπτες του Μουσείου.

Καρλιγκιώτη Άννα, Τριανταφύλλου Σέβη, Τουφεξής Γιώργος

Η μεταχείριση των νεκρών στη Νεολιθική Θεσσαλία. Τα δεδομένα μέχρι σήμερα και η μελέτη των σκελετικών καταλοίπων από την Π. Ε. Λάρισας

Η παρούσα ανακοίνωση εξετάζει τη μεταχείριση των νεκρών στη Νεολιθική Θεσσαλία με ιδιαίτερη έμφαση στη μελέτη των σκελετικών καταλοίπων από το νομό Λάρισας. Οι πληροφορίες και τα δεδομένα που γνωρίζουμε μέχρι στιγμής ως προς τις πρακτικές ταφής από την περιοχή, καθώς και οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις αυτών, βασίζονται κυρίως σε μελέτες του προηγούμενου αιώνα, σε αποσπασματικές αναφορές σε γενικού τύπου βιβλία για τη Νεολιθική περίοδο του ελλαδικού χώρου και στην εργασία του Κ. Γαλλή Καύσεις νεκρών από τη Νεολιθική εποχή στη Θεσσαλία (1982).

Παρακάτω επιχειρείται αρχικά η συγκέντρωση και η γεφύρωση των παραπάνω δεδομένων με αυτά των νεότερων ανασκαφικών ερευνών. Στη συνέχεια μέσα από την επισκόπηση των ταφικών πρακτικών, συζητάται το θέμα της διαπραγμάτευσης κοινωνικών ταυτοτήτων και η συγκέντρωση κοινωνικού νοήματος στο ίδιο πλαίσιο. Παράλληλα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της μελέτης των σκελετικών καταλοίπων από τις θέσεις Μάνδρα-Προφήτης Ηλίας, Μακρυχώρι και Παλιόσκαλα της Π.Ε. Λάρισας και η συνεισφορά τους στην παραπάνω συζήτηση.

Καραγιάννη Κυριακή, Πήλινα δώρα για τους νεκρούς. Συντήρηση και αποκατάσταση αγγείων και ειδωλίων από την ανασκαφή τμήματος νεκροταφείου της αρχαίας Τανάγρας

Η ανασκαφή στον ευρύτερο χώρο της εταιρείας COCA COLA 3Ε A.B.E.E. στο Σχηματάρι Βοιωτίας διήρκησε από τις 03/12/2015 έως τις 31/05/2017. Κατά το ανωτέρω διάστημα ήρθαν στο φώς πάνω από 200 τάφοι και πλήθος κτερισμάτων. Στην παρούσα ανακοίνωση επιχειρείται μία πρώτη παρουσίαση των εργασιών και μεθόδων συντήρησης των αγγείων και ειδωλίων.

Καραγιαννόπουλος Χρήστος, Κασίδα Ιωάννα

Ταφές και ταφικά έθιμα στο νεκροταφείο πρωτογεωμετρικών - κλασικών χρόνων στην Ανάβρα Καρδίτσας (Δυτική Θεσσαλία)

Στην τοποθεσία «Αλωνάκι», νότια της Τοπικής Κοινότητας Ανάβρας Καρδίτσας, ανασκάφηκε νεκροταφείο σε χρήση από τους Πρωτογεωμετρικούς έως τους κλασικούς χρόνους, με αφορμή την κατασκευή του Αυτοκινητόδρομου Κεντρικής Ελλάδας Ε-65. Βρίσκεται σχεδόν σε επαφή με το ιερό και κοντά στον οικισμό που εντοπίστηκαν στην ίδια θέση και παρουσιάστηκαν αντίστοιχα στο 4ο και 5ο ΑΕΘΣΕ.

Στη σωστική έρευνα που ακολούθησε αποκαλύφθηκε τύμβος που κάλυπτε περίβολο με επτά καύσεις σε τεφροδόχα αγγεία, συστάδα 19 λακκοειδών τάφων και έξι ανακομιδές, η χρονολόγηση των οποίων εκτείνεται στην προαναφερόμενη περίοδο. Τις ταφές συνόδευε ως επί το πλείστον κεραμική, αλλά και μεταλλικά ευρήματα (κοσμήματα, όπλα), καθώς και λίγα γυάλινα αντικείμενα. Εδώ γίνεται, καταρχάς, η παρουσίαση των κατηγοριών των τάφων και της τυπολογίας των κτερισμάτων τους. Επιπλέον, διερευνώνται τα έθιμα ταφής και γίνεται προσπάθεια ένταξης του νεκροταφείου στη μέχρι σήμερα γνωστή παράδοση της Θεσσαλίας, αλλά και των όμορων περιοχών.

Καραγιαννόπουλος Χρήστος, Παλαιοθόδωρος Δημήτρης

Φάσεις κατοίκησης του οικισμού αρχαϊκών και κλασικών χρόνων στη Φίλια Καρδίτσας. Η μελέτη της στρωματογραφίας και της σκευής των Οικιών 1 και 2

Ο οικισμός στη Φίλια Καρδίτσας, που εντοπίστηκε και ανασκάφηκε με αφορμή την κατασκευή του Αυτοκινητόδρομου Κεντρικής Ελλάδας Ε-65, χρονολογείται στους αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους (7ος - 5ος αι. π.Χ.). Τα τελευταία έτη η έρευνα στον εν λόγω οικισμό στρέφεται κυρίως στην καταγραφή και χρονολόγηση της εισηγμένης εικονιστικής κεραμικής με πρωταρχικό στόχο τη διασαφήνιση των οικιστικών φάσεων και τη χρονολόγησή τους. Επιπρόσθετα, το χρονολογικό πλαίσιο που προκύπτει από τη μελέτη της εισηγμένης κεραμικής αξιοποιείται για την τυπολογική ταξινόμηση της τοπικής παραγωγής.

Η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει καταρχάς στην κεραμική που προήλθε από το εσωτερικό δύο οικιών (Οικία 1 και 2) και εν συνεχεία στην υπόλοιπη οικοσκευή. Επίσης, μελετώνται πιο συνοπτικά ευρήματα των ίδιων οικημάτων από στρώματα κατοίκησης στα οποία δεν διατηρούνται λίθινες υποδομές. Από τη μελέτη της στρωματογραφίας των οικιών 1 και 2, σε αντιπαραβολή με την τυπολογική μελέτη συναφών αντικειμένων που προέρχονται από άλλα κτίσματα του οικισμού, προκύπτει η διάκριση σε πέντε οικιστικές φάσεις, εκ των οποίων η πρώτη προηγείται της εγκαθίδρυσης των δομών με λίθινες θεμελιώσεις. Η εργασία αυτή είναι ουσιώδης για τη συνέχιση της μελέτης και των υπόλοιπων όψεων του υλικού πολιτισμού της περιοχής.

Καραγιαννόπουλος Χρήστος, Κρανίτσας Κωνσταντίνος

Μελέτη των πηνίων και αγνύθων από τον αρχαϊκό - κλασικό οικισμό στη Φίλια Καρδίτσας (επιτοίχια ανακοίνωση)

Ο ικανός αριθμός πηνίων κατά κύριο λόγο και δευτερευόντως (των σαφώς λιγότερων) αγνύθων που βρέθηκαν στον αρχαϊκό - κλασικό οικισμό στη Φίλια Καρδίτσας, προκαλεί ενδιαφέρον και αποτελεί κίνητρο για περαιτέρω μελέτη του εν λόγω υλικού. Ο οικισμός βρίσκεται 3 περίπου χλμ. ΝΑ του ιερού της Ιτωνίας – Αθηνάς και ανασκάφηκε τα προηγούμενα έτη στο πλαίσιο κατασκευής του Αυτοκινητόδρομου Κεντρικής Ελλάδας Ε-65.

Στην παρούσα αναρτώμενη ανακοίνωση (poster) μελετάται ενδεικτικά σε προκαταρκτικό επίπεδο το υλικό που προήλθε από τρεις μόνο οικίες της εγκατάστασης αυτής. Συγκεκριμένα, εξετάζεται η κατανομή των πηνίων και αγνύθων στα στρώματα των διάφορων οικιστικών φάσεων και στους χώρους των κατοικιών και, συνοπτικά μόνο, η τυπολογία τους. Γίνεται, δηλαδή, καταγραφή των δεδομένων και εν συνέχεια απόπειρα αποτίμησης της σημασίας των παραπάνω ευρημάτων στην οικονομική ζωή του οικισμού. Απώτερος στόχος είναι να διερευνηθεί η υπόθεση αν ο συγκεκριμένος αριθμός των αντικειμένων αυτών παραπέμπει σε συστηματικότερη ενασχόληση των κατοίκων με την υφαντουργία. Ιδιαίτερα, ενδιαφέρει αν η βασική αυτή οικοτεχνική δραστηριότητα υπερβαίνει τις ανάγκες του απλού νοικοκυριού.

Καράντζαλη Έφη

Στοιχεία ιστορικής και θρησκευτικής συνέχειας στην κοιλάδα του Σπερχειού. Η περίπτωση του διαχρονικού νεκροταφείου στον Προφήτη Ηλία Κομποτάδων

Η ιστορική και θρησκευτική συνέχεια μίας κοινωνίας και η ανίχνευση πραγματικών γεγονότων διαφαίνεται σε πολλές περιπτώσεις μέσα από τα κείμενα των γραπτών πηγών. Η ανασκαφική έρευνα της Εφορείας τα τελευταία οκτώ έτη στην περιοχή των Κομποτάδων, ενός χωριού στις υπώρειες της Οίτης, νότια του ρου του Σπερχειού, αποκάλυψε μεγάλο τμήμα νεκροταφείου θαλαμωτών τάφων.

Ο χώρος του νεκροταφείου, η πρώτη χρήση του οποίου χρονολογείται στην πρώιμη Μυκηναϊκή περίοδο, χρησιμοποιήθηκε και επεκτάθηκε στη Γεωμετρική εποχή, ενώ εξακολούθησε να αποτελεί χώρο ταφής για τους κατοίκους κάποιας ακμάζουσας πόλης κατά τα κλασικά και ελληνιστικά χρόνια. Η διαχρονικότητα της χρήσης του νεκροταφείου δεν μπορεί παρά να επιδεικνύει την κοινωνική και θρησκευτική συνέχεια αλλά και την συγγένεια των ατόμων που ενταφιάστηκαν για πολλούς αιώνες στο ίδιο προγονικό χώρο ή τάφο. Ορισμένοι τάφοι με διάρκεια χρήσεις πολλών αιώνων αποτελούσαν αναγνωρίσιμο ορόσημο και σημείο αναφοράς για τις ταφικές τελετουργίες της οικογένειες ή του γένους.

Η διαχρονία ερμηνεύεται από την ανάγκη είτε να δοθεί έμφαση στη μακρά γενεαλογία και την καταγωγή, είτε να αποδειχθεί η συγγένεια προκειμένου να προβληθεί η κληρονομική συνέχεια ή οι αξιώσεις από κάποια συγγενική πολιτισμική ομάδα. Πάντως η ενασχόληση των Ελλήνων κατά τα ιστορικά χρόνια με την προγονολατρεία και την λατρεία ηρώων δεν μπορεί παρά να συνδέεται με την μυκηναϊκή κληρονομιάς τους.

Κατακούτα Στέλλα

Υστεροελληνιστική Αγροικία παρά την Ε.Ο. Λάρισας-Θεσσαλονίκης στο ύψος της Μπάκραινας (σημ. Γυρτώνης) (επιτοίχια ανακοίνωση)

Η ανασκαφή μιας αγροικίας στην παραπάνω θέση έφερε στο φως ένα συγκρότημα δωματίων και αποθηκευτικών χώρων που παραπέμπει στον γνωστό τύπο της αγροικίας, ανάλογης με αυτές που αποκαλύφθηκαν στην κοιλάδα των Τεμπών και βορειότερα και που ανάγεται στο 2ο-1ο αι. π.Χ. Εξετάζονται τα κινητά ευρήματα και τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, ενώ επιχειρείται και τοπογραφική συσχέτιση της θέσης με τις γύρω πόλεις και με την ανίχνευση του κύριου οδικού άξονα της περιοχής.

Κατσάλη Σοφία, Βουζαρά Γαρυφαλλιά, Χαιρετάκης Γιάννης

Παρατηρήσεις στην οικιστική οργάνωση της Χαλκίδας κατά τη ρωμαϊκή εποχή

Η διενέργεια ανασκαφών σωστικού χαρακτήρα σε συνδυασμό με τα έργα καταγραφής και τεκμηρίωσης κινητών μνημείων κατά την τελευταία πενταετία στη Χαλκίδα έδωσαν τη δυνατότητα να αντιμετωπιστούν εκ νέου θέματα που αφορούν στην οικιστική οργάνωση της πόλης διαχρονικά και να αξιολογηθούν οι παλαιότερες ερμηνείες. Η ανακοίνωση στοχεύει στην παρουσίαση πτυχών της οικιστικής οργάνωσης της πόλης κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους θέτοντας κάποιους νέους προβληματισμούς.

Η Χαλκίδα αυτήν την περίοδο, μητρόπολις τῆς νήσου τρόπον τινά, ἐπ᾽ αὐτῷ τῷ Εὐρίπῳ ἱδρυμένη κατά τον Στράβωνα, είναι μια ακμαία πόλη με πλούσια εργαστηριακή δράση, όπως μαρτυρούν τα εργαστήρια κεραμικής, μαρμαρογλυπτικής και το προσφάτως εντοπισμένο λατομείο μυλολίθων, αλλά και με σημαντική εμπορική δραστηριότητα, όπως αποκαλύπτει αφενός η εγκατάσταση μετοίκων από διάφορες πόλεις της Μεσογείου και αφετέρου τα αγαθά που φτάνουν στην πόλη από διάφορες γωνιές του αρχαίου κόσμου. Το δίκτυο δομών δημόσιου χαρακτήρα, γνωστό από τις πηγές, αλλά χαμένο πια από την σύγχρονη δόμηση, αποκαλύπτεται μέσα από επιγραφές και λοιπά κινητά ευρήματα που συγκροτούν την εικόνα μιας θαλερής πόλης σε εξαιρετικά καίρια γεωγραφική θέση, στο σταυροδρόμι θαλάσσιων και

Κοντοπούλου Δέσποινα, Krapf Tobias, Ζανανίρι Ειρήνη, Gwenael Hervé, Theurillat Thierry

Αρχαιομαγνητική χρονολόγηση σε ασβεστοκαμίνους και θέρμες της ανασκαφής της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Ερέτρια

Πρόσφατες ανασκαφές της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Ερέτρια αποκάλυψαν εγκατάσταση ρωμαικών λουτρών με τα κλασικά χαρακτηριστικά της Αυτοκρατορικής περιόδου.Η κατασκευή τους τοποθετείται στο δεύτερο μισό του 2ου αι.μΧ.,και εγκαταλήφθηκαν αμέσως μετά το μέσο του 3ου αι. μΧ.

Ενα σύνολο τεσσάρων ασβεστοκαμίνων ανασκάφηκαν επίσης στο βόρειο τμήμα των λουτρών. Στρωματογραφικές συσχετίσεις και ευρήματα στο εσωτερικό τους επιτρέπουν μια σχετική χρονολόγηση της χρήσης τους και της εγκατάληψής τους. Ο στόχος της έρευνας αυτής ήταν η σύγκριση της αρχαιολογικής ηλικίας με την αρχαιομαγνητική χρονολόγηση. Βασική αρχή της μεθόδου είναι η μελέτη των χρονικών μεταβολών του Γήινου Μαγνητικού Πεδίου ( ΓΜΠ) όπως αυτό καταγράφεται σε ψημένους πηλούς και η σύγκριση τους με καμπύλες αναφοράς. Στην παρούσα έρευνα έγινε δειγματοληψία σε τρείς ασβεστοκαμίνους και στα υπόκαυστα των θερμών. Μετά απο πλήρη υπολογισμό των τριών στοιχείων του ΓΜΠ, αξιόπιστα αποτελέσματα προέκυψαν για τις δύο ασβεστοκαμίνους και τμήμα των θερμών.

Η αρχαιομαγνητική χρονολόγηση ήταν συμβατή κατά περίπτωση με την αρχαιολογική. Οι δυσκολίες που εμφανίστηκαν συνδέονται με την ομαλή μεταβολή του ΓΜΠ κατά την περίοδο αυτή , όπως έχει προκύψει και από αντίστοιχες έρευνες σε άλλες περιοχές της Ευρώπης. Αυτό οδηγεί σε πολλαπλές λύσεις (διαστήματα χρονολόγησης) που θα συζητηθούν εκτενώς.

Κουνούκλας Πέτρος, Laufer Eric, Sporn Katja, Καράντζαλη Ευθυμία

Ανακαλύπτοντας την αρχαία Τιθόρα

Η ανακοίνωση αφορά στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων του προγράμματος συνεργασίας μεταξύ της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας και Ευρυτανίας και του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών, που πραγματοποιήθηκε το έτος 2017 και είχε ως αντικείμενο τη διενέργεια επιφανειακής αρχαιολογικής έρευνας στην κοινότητα Τιθορέας, Δήμου Αμφίκλειας – Ελάτειας, Π.Ε. Φθιώτιδας.

Ειδικότερα παρουσιάζονται νέα στοιχεία σχετικά με τη μορφολογία και την αρχιτεκτονική της οχύρωσης της αρχαίας φωκικής πόλης Τιθόρας ή Τιθορέας, την κατανόηση της αστικής της τοπογραφίας και κατ’ επέκταση της αμυντικής φιλοσοφίας των Φωκέων κατά τον 4ο αιώνα π.Χ.

Κουρκούτη Επαμ. Πηνελόπη, Κουρούνη Ευτυχία

Νεκροταφεία ιστορικών χρόνων (6ος-3ος αι. π.Χ.) της ευρύτερης περιοχής της Θεσπικής

Νεκροταφεία της ευρύτερης περιοχής της Θεσπικής.

Μια άλλη όψη της ζωής, μια κατάσταση συμ- μετοχής όλης της κοινωνίας.

Χωροθέτηση, ταφικές πρακτικές και ευρήματα των τάφων που ανασκάφηκαν στον αγρό Γ. Κάπρου (1981) και στο πλαίσιο του έργου «Κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου Μαυρομάτι- Δομβραίνα-Θίσβη». Συσχετισμός των θέσεων αυτών με τμήματα των βορειοδυτικών και ανατολικών νεκροταφείων της πόλης, που ανασκάφηκαν πρόσφατα στο πλαίσιο του έργου «ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΟΔΟΥ ΚΑΝΑΒΑΡΙ- ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΗ ΘΕΣΠΙΩΝ- ΔΟΜΒΡΑΙΝΑ (ΚΟΡΥΝΗ)- ΘΙΣΒΗ- ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ (ΜΕ ΠΑΡΑΚΑΜΨΗ ΔΟΜΒΡΑΙΝΑΣ)».

Κουρούνη Ευτυχία, Χαραμή Αλεξάνδρα

Τρία αρχαία βοιωτικά θέατρα. Από τον ήχο της σιωπής στον ήχο της ζωής

Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Βοιωτίας σε συνεργασία με την Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας και το Δήμο Τανάγρας έχει υλοποιήσει τρεις προγραμματικές συμβάσεις που αφορούν στην ανασκαφική έρευνα, την τοπογραφική και αρχιτεκτονική αποτύπωση των θεάτρων της αρχαίας Τανάγρας, του Καβιρείου των Θηβών και της Κοιλάδας των Μουσών. Πρωταρχικός σκοπός αποτελεί η ανάδειξη των μνημείων αυτών και στη συνέχεια ο επαναπροσδιορισμός του ρόλου τους σε άμεση συνάρτηση με τους πολίτες.

Ο νομός Βοιωτίας, πλούσιος σε πολιτιστικό απόθεμα, έχει ανάγκη να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητα του τόσο ως προς τους ίδιους τους πολίτες του όσο και προς εξωτερικούς παράγοντες, επιδιώκοντας την προσέλκυση επισκεπτών και τουριστών αλλά κυρίως την ευαισθητοποίηση των πολιτών για τη συμμετοχή τους στην προστασία των εναπομείναντων αποθεμάτων του πολιτιστικού της πλούτου και τη διατήρηση του για τις επόμενες γενιές.

Κουτσουφλάκης Γιώργος

Ναυάγιο ύστερων Ελληνιστικών χρόνων από τη νήσο Στύρα Ευβοίας

Το ναυάγιο αρ. 6 ανακαλύφθηκε κατά το έτος 2007 στο ακρωτήριο Ρέθι των Στύρων, στο πλαίσιο της συστηματικής έρευνας για τον εντοπισμό και την τεκμηρίωση αρχαίων ναυαγίων στο Νότιο Ευβοϊκό από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων και το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών. Τις δειγματοληπτικές ανελκύσεις υλικού κατά τα έτη 2007 και 2008 ακολούθησε το 2010 η αποτύπωση του ναυαγίου και η διενέργεια δοκιμαστικών τομών.

Το ναυάγιο ανήκει σε εμπορικό πλοίο έμφορτο με μεταφορικούς αμφορείς που αποδίδονται σε εργαστήρια της βόρειας Πελοποννήσου, πιθανόν από την ευρύτερη περιοχή της Σικυώνας. Εκτός των αμφορέων, καταγράφηκαν και ανελκύστηκαν σύνολα επιτραπέζιας κεραμικής, μαγειρικών σκευών, λίθινο σκεύος για την παρασκευή τροφής (mortarium) και τμήματα του σκαριού και του ναυτικού εξοπλισμού του πλοίου. Αυτό ωστόσο που καθιστά το ναυάγιο των Στύρων ένα εξαιρετικά ιδιαίτερο εύρημα ήταν τα τμήματα χάλκινων γλυπτών και επίπλων που συλλέχθηκαν στο επιφανειακό του στρώμα, τα οποία φαίνεται να υποδηλώνουν την ύπαρξη ενός παράλληλου φορτίου από έργα τέχνης και έπιπλα πολυτελείας.

Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι μία διεξοδική παρουσίαση του συνόλου των ευρημάτων και ο συσχετισμός του με τα ιστορικά συμφραζόμενα της εποχής.

Krapf Tobias, Knoepfler Denis, Reber Karl, Καραπασχαλίδου Αμαλία, Theurillat Thierry, Καλαμαρά Παρασκευή, Fachard Sylvian

Δέκα χρόνια ελληνο-ελβετικών ανασκαφών στο ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος στην Αμάρυνθο (2007-2017): η ταύτιση του ιερού και η διαχρονική χρήση του χώρου

Κατά τη διάρκεια της ανασκαφικής περιόδου 2017 εντοπίστηκαν, έπειτα από δέκα χρόνια ανασκαφής, αναμφίβολες ενδείξεις ότι τα κτήρια που αποκαλύφθηκαν στους πρόποδες του λόφου Παλαιοεκκλισιές, στα ανατολικά της σημερινής Αμαρύνθου, ανήκουν στο ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος, ένα ιερό το οποίο αρχαιολόγοι αναζητούσαν για περισσότερο από εκατό χρόνια.

Σύμφωνα με τις αρχαίες γραπτές πηγές, το ιερό αυτό υπήρξε από τα σημαντικότερα της Εύβοιας. Η ύπαρξή τουείναι γνωστή από το 10ο βιβλίο του έργου του γεωγράφου Στράβωνα, ο οποίος αναφέρει ετήσιες πομπές με 3000 οπλίτες, 600 ιππείς και 60 άρματα που κατευθύνονταν από την Ερέτρια προς την Αμάρυνθο. Όπως ορθά απέδειξε ο καθ. Denis Knoepfler, ιστορικός και επιγραφολόγος στο Πανεπιστήμιο του Neuchâtel (Ελβετία) και στο Collège de France, το ιερό της Αμαρυσίας Αρτέμιδος δεν βρισκόταν σε απόσταση 7 = ζ σταδίων (δηλ. 1,5 χλμ) από την πόλη της Ερέτριας, όπως αναφέρει ο Στράβων, αλλά σε απόσταση 60 = ξ σταδίων (δηλ. 11 χλμ) από αυτή.

Κατόπιν γεωφυσικής μελέτης, το 2007 βρέθηκε για πρώτη φορά, σε δοκιμαστική τομή, θεμέλιο στοάς δωρικού ρυθμού. Η συστηματική ανασκαφή από το 2012 έως το 2017 αποκάλυψε τουλάχιστον 8 κτήρια, η κατασκευή και χρήση των οποίων καλύπτει την περίοδο από την αρχαϊκή μέχρι και την υστεροελληνιστική εποχή.

Ενεπίγραφες κεραμίδες που φέρουν το όνομα «ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ», καθώς και δύο μαρμάρινες βάσεις με αναθηματική επιγραφή στους «ΑΡΤΕΜΙΔΙ ΑΠΟΛΛΩΝΙ ΛΗΤΟΙ» που βρέθηκαν το 2017, αποδεικνύουν με ασφάλεια ότι εντοπίστηκε πλέον το ιερό, παρόλο που ο ναός δεν έχει αποκαλυφθεί ακόμα. Τον χώρο του ιερού περιέβαλαν κατά την ελληνιστική εποχή στοές στην βόρεια και την ανατολική πλευρά. Πίσω από την ανατολική στοά ήταν ένας δεύτερος αύλειος χώρος με ένα ακόμα επίμηκες κτίσμα. Τα θεμέλεια τουλάχιστον 24 βάσεων για αγάλματα και ενεπίγραφες στήλες ανασκάφηκαν τα τελευταία χρόνια, ενώ οι δύο προαναφερόμενες ενεπίγραφες βάσεις εντοπίστηκαν στους τοίχους ρωμαϊκού πηγαδιού θρησκευτικής πιθανότατα χρήσης. Σε βαθειές τομές τεκμηριώθηκαν επίσης στρώματα από τη γεωμετρική και μεσοελλαδική επόχη που αποδεικνύουν την μακρόχρονη ανθρώπινη δραστηριότητα στον χώρο αυτό, η οποία συνέχισε και μετά την καταστροφή του ιερού. Ενδεικτικά, βρέθηκαν δύο παλαιοχριστιανικές ταφές, μια ασβεστοκάμηνος και πολυάριθμη κεραμική που χρονολογείται από τον 13ο έως και τον 16ο αιώνα. Αρχιτεκτονικό υλικό του ιερού, επίσης, επαναχρησιμοποιήθηκε συστηματικά στους τοίχους των εκκλησιών της περιοχής

Κραχτοπούλου Αθανασία, Orengo Hector, Δημουλά Αναστασία, Garcia-Molsosa Arnau, Παλαιοχωρίτης Κων/νος, Σαριδάκη Νίκη

Τα μυστικά του Κάμπου: η Νεολιθική

Ήδη από τις αρχές του 20ου αι. η Θεσσαλία θεωρήθηκε η «κοιτίδα» της νεολιθικής στην Ελλάδα και κομβικό σημείο επαφών, σχέσεων, και διαπραγμάτευσης του χώρου και των κοινωνικών ταυτοτήτων. Ο μεγαλύτερος όγκος και πλούτος δεδομένων για τη θεσσαλική νεολιθική προέρχεται από την ανατολική πεδιάδα της Λάρισας και τη Μαγνησία. Η αραιή παρουσία νεολιθικών οικισμών στη δυτική θεσσαλική πεδιάδα αποδόθηκε ασαφώς στην «εχθρική» φυσιογραφία της.

Η συστηματική, πολυεπίπεδη, διεπιστημονική ανάγνωση του Κάμπου της Καρδίτσας και της βιογραφίας του, σε συνδυασμό με πρόσφατες σωστικές ανασκαφές δείχνουν ότι το κενό στο νεολιθικό χάρτη είναι αποτέλεσμα της έλλειψης στοχευμένης έρευνας και των πρόσφατων δραματικών ανθρωπογενών αλλαγών στο τοπίο των πεδινών της Καρδίτσας. Ένας μεγάλος αριθμός θέσεων, στ