European Expression - Issue 56

www.euroletter.gr

Eκδοτικό σημείωμα ........................................................................................................5Κοινωνία ποιών πολιτών; Όταν οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις χρησιμοποιούνται ως επίφαση συμμετο-χικής δημοκρατίας .........................................................................................................6Αλέξανδρος Δεληγιάννης

2004. Έτος 1ο για τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ...........................................10Νικήτας Λιοναράκης

Η σπουδαιότητα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (ΕΚΕ)για την Ελλάδα .............................................................................................................12Εταιρική έρευναΤο Γραφείο της Κοινωνίας των Πολιτών της ΑΡΣΙΣ.............................................14ΠαρουσίασηKοινωνία Πολιτών και ελληνική πραγματικότητα ................................................16Στάθης ΚαμπουρίδηςAnthropos.gr. ................................................................................................................20ΠαρουσίασηΤρεις κριτικές στα ανθρώπινα δικαιώματα. ............................................................21Διονύσης ΓουσέτηςΜΚΟ και Κοινωνία των Πολιτών. .............................................................................23Εθνικό Συμβούλιο ΝεολαίαςΦάκελος ΠΑΙΔΕΙΑ ......................................................................................................25Τα Πρακτικά της Βουλής κατά την έναρξη του διαλόγου (συνέχεια...)Το Μουσείο της Παιδείας ...........................................................................................30ΠαρουσίασηDemonstrating quality in higher education ............................................................30Ελληνοαμερικάνικη ΈνωσηΕνδιαφέροντα αναγνώσματα γύρω από παιδευτικά ζητήματα ..........................31ΒιβλιογραφίαGoals and priorities of the Hellenic chairmanship of the BSECTowards strenghthening EU- BSEC relations .........................................................32Ευρυπίδης ΣτυλιανίδηςΔημοψήφισμα για το Ευρωσύνταγμα ......................................................................35Βερονίκη ΠαπαϊωάννουΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗTurkey’s Economic Performance. ..............................................................................37Γιώργος ΧατζηγιάγκουΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ .............................................................................................48ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ .......................................................................................49

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 56 • 1ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2005

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α �

EΥΡΩΠΑΪΚΗ EΚΦΡΑΣΗ Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Υ

ΈΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ: 1989 • ISSN: 1105-8137 • 5 ΕΥΡΩ • ΧΡΟΝΟΣ 15 • ΤΕΥΧΟΣ 56 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2005

ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ:

"ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΕΚΦΡΑΣΗ-

ΘΕΣΜΟΙ", Μη Κερδοσκοπικό Σωματείο

Ομήρου 54 - Αθήνα - 106 72

Τηλ.: +30 210 3643223-4 Fax: +30 210 3646953

E-mail: [email protected]

http://www.ekfrasi.gr

ΚΩΔΙΚΌΣ ΕΝΤύΠΟΥ: 1413

ΕΚΔΟΤΗΣ – ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ

ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ:

Νίκος Γιαννής

ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ:

Αδαμαντία Μπαμπούλα

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ:

Ευαγγελία Χαλιώτη

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ σε αυτό το τεύχος:

Αλέξανδρος Δεληγιάννης, Στάθης Καμπουρίδης,

Διονύσης Γουσέτης, Νικητας Λιοναράκης

Βερονίκη Παπαϊωάννου, Γιώργος Χατζηγιάγκου

ΕΙΔΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ

Ευριπίδης Στυλιανίδης

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ:

Στέργιος Μπαμπανάσης • Θανάσης

Διαμαντόπουλος • Νίκος Φραγκάκης •

Παναγιώτης Ιωακειμίδης • Ηλίας Κατσούλης

• Πάνος Καζάκος • Αντώνης Μακρυδημήτρης

• Γιώργος Παπαδημητρίου • Αργύρης Πασσάς

• Κωνσταντινος Στεφάνου • Μιχάλης

Τσινισιζέλης • Παύλος Τζερμίας

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΔΟΣΗΣ:

Πολιτικά Θέματα ΕΠΕ

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ:

Eszter Almassy (Budapest) • G. Chatzimarka-

kis (Bonn) • D. Christopoulos (Bristol) • Irina

Pavlova (Skopja) • Ronald Meinardus (Manila) •

Savas Papassavas (Nikosia) • Camil Parvu (Bu-

carest) • Beata Plonka (Washington) • D. Tri-

antafyllou (Brussels) • Ch. Zoumboulis (Berlin).

www.euroletter.gr


C o N T E N T S�

EvRoPAIKI EKFRASSI qUARTERly EDITIoN oN EURoPEAN ISSUES

FIRST PUBlISHED: 1989 • ISSN: 1105-8137 • EURo 5 • yEAR 15 • vol. 55 •oCToBER - NovEMBER - DECEMBER 2004PRoPRIEToR - EDITIoN:

"European Society, Politics, Expression, Institutions",

non Profit Making Company

54 omirou St., Athens 106 72

Tel.: +30 210 3643223-4 Fax: +30 210 3646953

E-mail: [email protected]

http://www.ekfrasi.gr

EDIToR - PUBlISHER By lAW:

Nicos yannis

PUBlISHING DIRECToR:

Athamadia Baboula

EDIToR-IN-CHIEF:

Tasos Chatzivasileiou

CoNTRIBUToRS in this issue:

yiota Katsiki, Maria Panagiari

ADvISoRy CoMMITTEE:

Stergios Babanasis • Thanasis Diamandopou-

los • Nikos Frangakis • Panayotis Ioakimidis

• Ilias Katsoulis • Panos Kazakos • Antonis

Makrydemetres • yiorgos Papadimitriou •

Argiris Passas • Konstantinos Stefanou •

Μichalis Tsinisizelis • Pavlos Tzermias.

PUBlIC RElATIoNS:

Sofia Georgaka

TRANSlATIoNS:

• Athamadia Baboula • Tasos Chatzivasileiou

TECHNICAl ADvISoR:

Politika Themata Inc.

CoRRESPoNDENTS:

Eszter Almassy (Budapest) • G. Chatzimarka-

kis (Bonn) • D. Christopoulos (Bristol) • Irina

Pavlova (Skopja) • Ronald Meinardus (Manila) •

Savas Papassavas (Nikosia) • Camil Parvu (Bu-

carest) • Beata Plonka (Washington) • D. Tri-

antafyllou (Brussels) • Ch. Zoumboulis (Berlin)

Editorial ............................................................................................................................5

What Civil Society? ........................................................................................................6Alexandros Deligiannis

2004: year 1 for NGos ................................................................................................10Nikitas lionarakis

The importance of corporate social responsibility for Greece ............................12Corporate research

The ARSIS Civil Society Bureau ................................................................................14Presentation

Civil Society and the Greek reality............................................................................16Stathis Kabouridis

Anthropos.gr .................................................................................................................20Presentation

Three pieces of criticism for human rights .............................................................21Dionysis Gousetis

NGos and the Civil Society .......................................................................................23National Youth Council

The EDUCATIoN Dossier .........................................................................................25The Parliamentary speeches upon the beginning of the dialogue (continued.)

The Museum of Education .........................................................................................30Presentation

Demonstrating quality in higher education ............................................................30Hellenic American Union

Interesting readings on educational issuesBibliography ..................................................................................................................31

Goals and priorities of the Hellenic chairmanship of the BSECTowards strenghthening EU- BSEC relations .........................................................32

Evripides Stylianidis

A Referendum for the European Constituion. .......................................................35Veroniki Papaioannou

Scientific PublicationTurkey’s Economic Performance. ..............................................................................37Yiorgos Chatziyagkou

BooKS ...........................................................................................................................48

EURoPEAN EXPRESSIoN NEWS .........................................................................49

Οι εθνικοί καρχαρίεςθα καταβροχθίσουν τη συνταγματική ψαριά;

Όταν το 1984 ο Αλτιέρο Σπινέλι υπερασπιζόταν το σχέδιο Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση το οποίο είχε εγκρίνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβού-λιο, είχε επίγνωση των κινδύνων που όπως και σήμερα απειλούν το Ευ-ρωπαϊκό Σύνταγμα στο στάδιο των εθνικών κυρώσεων. Υπενθύμισε

λοιπόν στο Κοινοβούλιο το έργο εκείνο του Χέμινγουεη στο οποίο ένας γέρος ψα-ράς αφού έχει ψαρέψει το μεγαλύτερο ψάρι της ζωής του και το σέρνει με κόπο με τη βάρκα του προς τα έξω, το βλέπει να καταβροχθίζεται από τους καρχαρίες κομ-

μάτι – κομμάτι, έτσι ώστε όταν φτάνει τελικά στο λιμάνι το μόνο που έχει απομείνει να είναι το ψαροκόκαλο. Ο κίνδυνος για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα σήμερα παραμένει εφόσον η αντίσταση του κράτους –έθνους οδηγήσει είτε στην οριστική απόρριψη του, είτε στην υιοθέτηση του από μια μόνο ομάδα κρατών που θα ανελάμβαναν σε αυτήν την περίπτωση δίκη εμπροσθοφυλακής τη ρυμούλκηση και των υπολοίπων σε ένα απώτερο μέλλον.

Επειδή καμία από τις δύο αυτές διεξόδους δεν θα προ-σέφερε τελικώς μια ρεαλιστική προοπτική για την ευ-ρωπαϊκή ενοποίηση κοινώς αποδεκτή, είναι πιθανόν,

κατόπιν της πρώτης αποτυχίας σε ένα από τα δημοψηφίσμα-τα που επίκεινται, να καταλήξουμε μετά από νέα διαπραγμά-τευση –δηλαδή και με νέα απώλεια χρόνου- στην απομείωση του Συντάγματος από ουσιώδη στοιχεία του, παρά τη ρητο-ρική που θα καλλιεργήσει την αυταπάτη περί διατήρησης της συνταγματικής ραχοκοκαλιάς στο όνομα των αναγκαίων συμ-βιβασμών και συνθέσεων που η ιστορία της ευρωπαϊκής ενο-

ποίησης σχεδόν νομοτελειακά υπαγορεύει. Για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο πρέπει το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα να κυρωθεί από όλα τα κράτη το συντομότερο. Το καλύτερο για μια τέτοιας σημασίας συντακτικό εγχείρημα θα ήταν ένα ταυτόχρονο πανευρω-παϊκό δημοψήφισμα, που σε περίπτωση θετικής στο σύνολο έκβασης, θα δέσμευε μόνο εκείνα τα κράτη όπου θα είχε υπερισχύσει το «ναι», η πρόταση μας αυτή όμως δεν έγινε δεκτή. Εξάλλου η κεκτημένη εθνική βουλιμία και η ακατάσχετη τάση συμ-βιβασμών, έχει αφαιρέσει από το τελικό κείμενο, είτε κατά το στάδιο της Συνέλευ-σης είτε κατά τη Διακυβερνητική Διάσκεψη, ορισμένες ιδιότητες και νομικές προ-βλέψεις, ώστε περαιτέρω αφαίμαξη να εξασθενίζει κι άλλο την ευρωπαϊκή προοπτι-κή σε μια στιγμή καμπής της παγκόσμιας εξέλιξης.


Editorial

g

Μ Κ Ο�


Η ευρωπαϊκή πολιτική ενότητα, η οικονομική ισχύς της Ευρώπης στην εποχή της νέας οικο-νομίας και τεχνολογίας και η ενιαία φωνή προς

τον έξω κόσμο ήταν επείγουσες προτεραιότητες ήδη εχθές, τις οποίες το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα μπορεί να προ-άγει. Το Σύνταγμα είναι επίσης απαραίτητο γιατί, τώρα που γιορτάζουμε τα πρώτα γενέθλια από την είσοδο των δέκα νέων κρατών, συνειδητοποιούμε ότι χρειαζόμαστε όσο ποτέ άλλοτε ένα κοινό θεσμικό και αξιακό υπόβα-θρο που να προβλέπει τις αρχές και να ρυθμίζει τους κα-νόνες αυτής της ιδιαίτερα πολύπλοκης συνύπαρξης, τό-σων κρατών, λαών, συμφερόντων, ταυτοτήτων και προ-σεγγίσεων. Άλλωστε η απόφαση για το Σύνταγμα ήταν συνδεδεμένη με την απόφαση για τη μεγάλη διεύρυνση και η αμφισβήτηση του μέσω μιας επ’ αόριστον παράτα-σης, κινδυνεύει να προκαλέσει εθνικές αναδιπλώσεις με δυσάρεστες επιπλοκές που ανακαλούν μνήμες του ασπρόμαυρου ευρωπαϊκού παρελθόντος των εθνικών ανταγωνισμών.

Η περίοδος μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, τη γερμανική ενοποίηση και την υιοθέτηση του Ευ-

ρώ, χρειάζεται να επισφραγισθεί σήμερα με την άμεση δημιουργία των συνταγματικών θεμελίων της Ευρωπαϊ-κής Ομοσπονδίας. Οι λεγόμενοι εθνικοί ρεαλιστές δεν κατανοούν πως εδώ και πενήντα χρόνια εμείς οι υποστη-ρικτές της ευρωπαϊκής ιδέας επιτυγχάνουμε να χτίζουμε όλο και πιο στέρεες γέφυρες με τους Ευρωπαίους πολί-τες που βρίσκονται τελικώς πίσω από την επιτυχία του ευρωπαϊκού σχεδίου, η οποία και έτσι εξηγείται. Η περί-τεχνη εθνική κομπορυμοσύνη δεν θα καταλάβει ποτέ πως η εθνική ταυτότητα δεν είναι η αποκλειστική ταυτό-τητα των ανθρώπων, εκτός από εκείνους που βιοπορίζο-νται από την υποτιθέμενη μοναδικότητα του έθνους, αντίθετα η διαφύλαξη και προαγωγή της εθνικής ταυτό-τητας προϋποθέτει και τον σεβασμό της εθνικής ταυτό-τητας των άλλων και την παραδοχή των περισσοτέρων της μιας ταυτοτήτων, στην περίπτωση μας της πολύτιμης κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας. Η συγκρότηση του Ευ-ρωπαϊκού δήμου έχει ήδη προχωρήσει αρκετά. Το Ευρω-παϊκό Σύνταγμα είναι επομένως ώριμο πρόταγμα της ευ-ρωπαϊκής κοινωνίας πολιτών. Ως τέτοια πολιτική επιτα-γή και όχι βέβαια ως λευκή επιταγή πρέπει να τεθεί σε ισχύ το συντομότερο, να φτάσει στο λιμάνι χωρίς άλλες απώλειες από τους «εθνικούς καρχαρίες» που καιροφυ-λακτούν.

Νίκος Γιαννής

Οδηγούν οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις σε αυτό που ονομάζουμε Κοινωνία των Πολιτών; Αν όχι, θα μπορούσαν να το κάνουν; Στο ήδη ομιχλώδες Μη Κυβερνητικό τοπίο, οι κρατικές

παρεμβάσεις μάλλον περιπλέκουν παρά διευκολύνουν τα πράγματα.

«Το κυρίαρχο δυτικό μοντέλο της κοινωνίας των πολι-τών μοιάζει να οδηγεί λιγότερο στην κοινωνική συνοχή και την οικονομική επιτυχία από ότι κάποια εντελώς αντίθετα μοντέλα κοινωνικής τάξης όπως αυτά της Ανατολικής Ασί-ας. Ίσως το πλέον άξιο απορίας είναι γιατί τόσοι άνθρωποι στη σύγχρονη Δύση έχουν πίστη σε αυτό το μοντέλο και το κηρύττουν σε άλλους, τη στιγμή που αποτελεί μόνο μερικό και μάλιστα απατηλό οδηγό για την οργάνωση των δικών τους κοινωνιών.» (1)

Στις οργανωμένες προσπάθειες για κοινωνική αλλαγή μπορούμε να διακρίνουμε δυο κύριες σχολές: η μια υποστη-ρίζει ότι ο μόνος τρόπος για επίτευξη ουσιαστικής κοινωνι-κής αλλαγής είναι η κατάκτηση της εξουσίας από το λαό, από τους εκπροσώπους του, από την ιντελιγκέντσια, από τους πεφωτισμένους... (υπογραμμίστε ή συμπληρώστε κα-τά βούλησιν). Στη σχολή αυτή ανήκουν προφανώς κάθε εί-δους πολιτικά σχήματα που προβάλλουν απόψεις και θέσεις για το σύνολο της κοινωνικής οργάνωσης και δραστηριότη-τας: προτείνουν ολοκληρωμένα κοινωνικά μοντέλα και ζη-

Κοινωνία ποιών πολιτών; Όταν οι Μη Κυβερνητικές Ο ργανώσειςχρησιμοποιούνται ως επίφα ση συμμετοχικής δημοκρατίαςΤου Αλέξανδρου Δεληγιάννη*

* Ο Αλέξανδρος Δεληγιάννης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων και project manager, συνεργάτης πολυάριθμων ΜΚΟ. Το άρθρο αποτελεί εκτεταμέ-νη και επικαιροποιημένη έκδοση κειμένου που πρωτοδημοδιεύτηκε στο διαδικτυακό περιοδικό Δικαιωματικά!, τεύχος 7, Οκτώβριος 2000. Το αρ-χικό κείμενο βρίσκεται στη διεύθυνση http://www.greekhelsinki.gr/dikaiomatika/07/fakelos/koinwnia/05.htm

Μ Κ Ο �


Κοινωνία ποιών πολιτών; Όταν οι Μη Κυβερνητικές Ο ργανώσειςχρησιμοποιούνται ως επίφα ση συμμετοχικής δημοκρατίαςΤου Αλέξανδρου Δεληγιάννη*

τούν τα ηνία της διαχείρισης για να τα υλοποιήσουν.Στον αντίποδα βρίσκονται φορείς πολιτών που καταπι-

άνονται με συγκεκριμένα ζητήματα (issues) χωρίς να επι-ζητούν την ανάληψη της εξουσίας. Αυτοί είναι οι φορείς που περιγράφουμε συνήθως με τον όρο Μη Κυβερνητικές Ορ-γανώσεις ή, πιο σωστά, Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί.

Παρότι οι ΜΚΟ συχνά υποστηρίζονται από μεγάλο με-ρίδιο της κοινής γνώμης, η υποστήριξη αυτή έχει θεματικό χαρακτήρα και δεν μπορεί αυτόματα να μεταφραστεί σε ευ-ρύτερη πολιτική δύναμη. Έτσι, για παράδειγμα, η μαζική υποστήριξη των Ελλήνων Γιατρών Χωρίς Σύνορα, πόρω απέχει από την εξασφάλιση της εκλογής του πρώην προέ-δρου τους στο βουλευτικό αξίωμα.

Χωρίς τα παραπάνω να περιγράφουν πλήρως το σύγχρονο Μη Κυβερνητικό τοπίο (είναι, για παρά-δειγμα, τα Think Tanks των πολιτικών κομμάτων

Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις;) αποτελούν ένα καλό ση-μείο εκκίνησης. Ούτως ή άλλως, η συνεπής χρήση του όρου «Μη Κυβερνητικοί Οργανισμοί» (ΜΚΟ) ως προσδιοριστι-κού είναι a priori καταδικασμένη, καθώς πρόκειται για έναν αρνητικό ορισμό: στηρίζεται στην άρνηση της κυβερνητι-κής ιδιότητας. Ακόμη και αν, χωρίς να αυθαιρετούμε ιδιαί-τερα, συμπεριλάβουμε και το «μη κερδοσκοπικό» στοιχείο στα χαρακτηριστικά των ΜΚΟ --διαφοροποιώντας τους έτσι από το χώρο της επιχειρηματικής δραστηριότητας- ο ορισμός παραμένει αρνητικός, με όλες τις αδυναμίες που αυτό συνεπάγεται. Μπορούμε ποτέ να προσδιορίσουμε ένα ζώο ως «Μη Σκύλο»;

Επιπλέον, καθώς ο περιορισμός της υπευθυνότητας --όχι όμως και της παρεμβατικότητας- του κράτους αποτελεί

διεθνή τάση, είναι φυσικό ο Μη Κυβερνητικός χώρος να αναπτύσσεται ανάλογα. Μπορεί να είναι, για παράδειγμα, Μη Κυβερνητικός ο χώρος του πολιτισμού; Αν δούμε την περίπτωση της Βρετανίας, πρώτης διδάξασας στην Ευρώ-πη στο θέμα της κρατικής αξιοποίησης των ΜΚΟ, η απά-ντηση είναι καταφατική: το θέατρο The Globe, όπου πρω-τοπαίχτηκαν τα έργα του Σαίξπηρ είναι μια ΜΚΟ. Γιατί όχι και η Επίδαυρος;

Ανεξάρτητα από το αντικείμενό τους, οι ΜΚΟ διακρί-νονται για την εντυπωσιακή τους ποικιλομορφία σε όλα τα επίπεδα: ως προς το νομικό τους πρόσωπο, την εσωτερική τους οργάνωση, το κοινό τους, τα μέσα που επιλέγουν για να πλαισιώσουν τη δράση τους. Η ποικιλομορφία αυτή εί-ναι βεβαίως φυσικό επακόλουθο της ιστορίας των οργανώ-σεων: άλλες ξεκίνησαν ως ομάδες από παιδιά των λουλου-διών, άλλες ως τρόπος βελτίωσης μιας επιχειρηματικής ει-κόνας και άλλες ως πρωτοβουλίες βασιλέων. Δεν μπορεί να περιμένει κανείς να έχουν την ίδια προσέγγιση η Greenpeace, το WWF και η Βασιλική Εταιρεία για την Προστασία των Πτηνών.

Μπορεί όμως το παραπάνω τοπίο να χαρακτηρι-στεί «Κοινωνία Πολιτών»; Μπορεί ένα συνοθύ-λευμα από φορείς ανεξάρτητους μεταξύ τους,

απαρτιζόμενους από ανθρώπους με ποικίλες ιδεολογίες, με μια απειρία διαφορετικών οργανωτικών προσεγγίσεων να εξασφαλίσει μια ολοκληρωμένη «κάλυψη» των πολιτών από όλα τα μέτωπα;

Η ποικιλομορφία είναι ακριβώς η δύναμη των ΜΚΟ. Εκεί που τα εργαλεία της μιας δεν αρκούν, μια άλλη μπορεί να συνεχίσει. Η δυναμική αυτού του μοντέλου φάνηκε με

� Μ Κ Ο


τον καλύτερο τρόπο στην υπόθεση Brent Spar το 1996. Η εναντίωση στη Shell για την απόρριψη μιας εξέδρας πετρε-λαίου στη Βόρεια Θάλασσα ξεκίνησε από την Greenpeace, μια ακτιβιστική οργάνωση, όμως σύντομα ένωσε έναν ασύλληπτο αριθμό φορέων. Σημειώνουμε ότι η αποτελε-σματικότητα των μηχανισμών κινητοποίησης των πολιτών στη Γερμανία οφείλει πολλά ακόμη και σε πολιτικά σχήμα-τα, όπως αυτό το Πρασίνων, που μένοντας εκτός κοινοβου-λίου για πολλά χρόνια επένδυσε στην τοπική δράση και την αυτοοργάνωση των πολιτών.

Πάντως, ακόμη και στις σπάνιες περιπτώσεις τέτοιας σύμπλευσης, το σύνολο των ΜΚΟ σίγουρα δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα συνεκτικό πλαίσιο Κοινωνίας των Πολιτών. Τα ενδιάμεσα κενά είναι πολύ περισσότερα από τις περιοχές αλληλεπικάλυψης. Ο Μη Κυβερνητικός χώρος δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από ένα Σύνολο --δεν είναι ένα Όλον. Πολυάριθμα κομμάτια από παζλ --ούτε όλα τα κομμάτια και ούτε καν από το ίδιο παζλ!

Σε κάθε περίπτωση, τα παραπάνω δεν μειώνουν τη δυναμική και τις δυνατότητες των ΜΚΟ να συμβά-λουν στην επίλυση συγκεκριμένων κοινωνικών ζη-

τημάτων καθώς και στο γενικότερο κοινωνικό γίγνεσθαι. Αυτό αναγνωρίζεται και από την ελληνική πολιτεία, η οποία δημιούργησε ένα σχετικό νομικό (2731/99) και θεσμικό πλαίσιο, με κύριο εργαλείο την Υπηρεσία Διεθνούς Αναπτυ-ξιακής Συνεργασίας του ΥΠΕΞ.

Όταν το πλαίσιο αυτό πρωτοπαρουσιάστηκε, εκφράσα-με την ανησυχία ότι οι επιλογές της πολιτείας θέτουν σε κίνδυνο τα ίδια τα στοιχεία που έχουν κάνει τις ΜΚΟ να δι-ακριθούν: την ανεξαρτησία, την ποικιλομορφία και την αποτελεσματικότητά τους. Λίγα χρόνια μετά, οι φόβοι μας μάλλον επιβεβαιώθηκαν.

Το φαινόμενο είναι το αντίστοιχο του ευτροφισμού στα φυσικά οικοσυστήματα: μια πηγή οργανικών ουσιών οδη-γεί στην υπερβολική ανάπτυξη συγκεκριμένων ειδών σε βά-ρος των υπολοίπων. Το οικοσύστημα χάνει τη βιοποικιλό-τητά του και --κατά συνέπεια- τη σταθερότητα και τη βιω-σιμότητά του, οδηγούμενο στην εξάρτηση από τη συγκε-κριμένη πηγή.

Αυτό ακριβώς είναι το φαινόμενο που παρατηρήθηκε στο Μη Κυβερνητικό Οικοσύστημα της χώρας μας: η ποι-κιλότητα μειώθηκε σημαντικά, καθώς πολλοί ΜΚΟ έσπευ-σαν να αλλάξουν το καταστατικό τους και τις προτεραιό-τητες δράσης τους, προκειμένου να ενταχθούν στα καθο-ρισμένα πλαίσια χρηματοδότησης --και όχι μόνο του ΥΠΕΞ.

Όσο για τους υφιστάμενους φορείς που δεν δέχτηκαν --ή δεν μπορούσαν- να μεταλλαχθούν με τη μέθοδο του Προ-κρούστη ώστε να χωρέσουν στα προβλεπόμενα καλούπια, αυτοί έμειναν εν πολλοίς εκτός παιχνιδιού. Παράλληλα, νέ-οι οργανισμοί εμφανίστηκαν εκ του μηδενός, με μοναδικό εχέγγυο βιωσιμότητας τις γνωριμίες τους.

Παλαιότερα η έννοια του φορέα-«σφραγίδα» είχε γεννήσει την περίφημη ρήση ότι «αν στο δρόμο φωνάξεις ‘Πρόεδρε’ θα γυρίσουν οι μισοί περαστι-

κοί». Δυστυχώς, πλέον, μας είναι πολύ δύσκολο να αστει-ευτούμε. Ο λόγος είναι ότι με τα πλαίσια χρηματοδότησης συνδέονται και τα πλαίσια εκπροσώπησης.

Σήμερα, «οι πρωτοβουλίες και οι εκπρόσωποι της κοι-νωνίας των πολιτών διαδραματίζουν καίριο ρόλο σε όλο και περισσότερες δημόσιες συζητήσεις που επηρεάζουν την αγορά και την πολιτική, σε θέματα όπως η αειφόρος ανά-πτυξη, η ειρήνη, τα δικαιώματα των μειονοτήτων και οι κίν-δυνοι της τεχνολογίας, για να αναφέρουμε μόλις μερικά. [...] Αν η πολιτική επιρροή μετριέται μεταξύ άλλων με την αναγνώριση που έχουν αυτές οι ομάδες της κοινωνίας των πολιτών από επίσημους πολιτικούς φορείς εντός εθνικών κρατών και υπερεθνικών οργανισμών, όπως είναι τα Ηνω-μένα Έθνη, τότε είναι δυνατόν να μιλήσουμε για την αύξου-σα δυνητική εξουσία της παγκόσμιας κοινωνίας των πολι-τών.»(2)

Όμως, αν το τοπίο στρεβλώνεται, τότε η διπλωματία των πολιτών ανάγεται σε διπλωματία των εκλεκτών, με τρόπους οι οποίοι αρμόζουν μάλλον σε ολιγαρχικά πολιτεύματα. Η εκπροσώπηση στα διεθνή fora κάθε άλλο παρά προάγει τη δημοκρατία όταν η ίδια η εξουσία καθορίζει τους «ανεξάρ-τητους» εκπροσώπους. «Στους αγρίους δεν πρέπει να ρω-τά κανείς ποιος είναι ο αρχηγός σας, αλλά μάλλον, ποιος από σας μιλά; Κύριος των λέξεων: έτσι ονομάζουν τον αρ-χηγό τους πολλές ομάδες.»(3)

Σύμφωνα με την Janine Wedel «Υπό το καθεστώς του κομουνισμού, τα έθνη της Ανατολικής Ευρώπης ποτέ δεν είχαν μια ‘κοινωνία πολιτών’. ‘Κοινωνία πολιτών’ υπάρχει όταν άτομα και ομάδες έχουν την ελευθερία να σχηματί-ζουν οργανώσεις που λειτουργούν ανεξάρτητα από το κρά-τος, και που μπορούν να μεσολαβούν μεταξύ των πολιτών και του κράτους.» (1)

Αναζητώντας επίμονα συνομιλητές, εκπροσώπους αυ-τής της μη υφιστάμενης Κοινωνίας Πολιτών, στην Ανατο-λική Ευρώπη, η Ευρωπαϊκή Ένωση «ενθάρρυνε» τη δημι-ουργία της, διαθέτοντας σημαντικά κονδύλια στο ευρύτε-ρο πλαίσιο του capacity building. Μένει να αποδειχθεί κα-

�


Μ Κ Ο

τά πόσο η προσέγγιση αυτή είναι επιτυχημένη, όμως έχουν ήδη αναδειχθεί αντιρρήσεις σε σχέση με την αντιπροσω-πευτικότητα των φορέων στους οποίους διοχετεύεται η οι-κονομική υποστήριξη.

Η ανεξαρτησία στη λειτουργία των ΜΚΟ δεν απει-λείται επομένως μόνο από απαγορεύσεις, αλλά και από το κρατικό σφιχταγκαλιάσμα. Πόσο μάλ-

λον, όταν πολιτική ειδικά του ελληνικού κράτους αποτελεί όχι μόνο η επιλεκτική χρηματοδότηση, αλλά και η μείωση των οικονομικών επιλογών των ΜΚΟ. Χαρακτηριστικό εί-ναι το γεγονός ότι ενώ (θεωρητικά) άνοιξαν οι κρουνοί της κρατικής / διακρατικής χρηματοδότησης των ΜΚΟ, οι ιδι-ωτικές δωρεές και χορηγίες ακόμη φορολογούνται! Τι είναι αυτό αν όχι μια πολιτική μονοδιάστατης ανάπτυξης και εξάρτησης;

Η κοινοτική προσέγγιση είναι βεβαίως πιο «φιλελεύθε-ρη», γι’ αυτό και προβλέπει ποσοστά 25%-50% ιδίας συμμε-τοχής στην πλειοψηφία των προσβάσιμων στις ΜΚΟ χρη-ματοδοτήσεων.

Στην ιδιόρρυθμη ελληνική πραγματικότητα όμως, ελά-χιστα πράγματα γίνονται όπως σχεδιάζονταν. Είναι χαρα-κτηριστική η περίπτωση πολλών περιβαλλοντικών ΜΚΟ που επί χρόνια λειτούργησαν συναινετικά, συμμετέχοντας στον όποιο διάλογο με το κράτος, υποβάλλοντας προτά-σεις, στηρίζοντας πλαίσια, μπαίνοντας στο ίδιο το έργο της διαχείρισης και κάνοντας διαρκείς συμβιβασμούς απέναντι σε έναν κρατικό μηχανισμό παγιωμένης λογικής.

Αποτέλεσμα; Στον τομέα της χρηματοδότησης πολλά τα υπεσχεμένα, ελάχιστα τα παραδοτέα. Στον τομέα της εφαρμοσμένης πολιτικής, η πρόσφατη κοινή ανακοίνωση οκτώ μεγάλων περιβαλλοντικών ΜΚΟ τα λέει όλα: «Το πε-ριβάλλον (εξακολουθεί να) βρίσκεται στο περιθώριο». (4)

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα αποτελέσματα, αλ-λά και η έλλειψη ουσιαστικής διάθεσης. «Στο κε-φάλαιο ‘ενημέρωση και συμμετοχή’ το ΥΠΕΧΩΔΕ

έχει συνολικά χαμηλές επιδόσεις. Χαρακτηριστική είναι η προκλητική αγνόηση επανειλημμένων έγγραφων αιτημά-των των περιβαλλοντικών οργανώσεων για ενημέρωση σε διάφορα θέματα. Η στάση αυτή μάλιστα έρχεται σε αντίθε-ση με την Κοινοτική και εθνική νομοθεσία για την απρό-σκοπτη πρόσβαση σε περιβαλλοντική πληροφόρηση.» (4)

Η περίπτωση των οκτώ περιβαλλοντικών ΜΚΟ δεν εί-ναι η μόνη. Πιο πρόσφατα, σε κοινή συνέντευξη τύπου, έξι ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον τομέα των δικαιωμά-των των προσφύγων, επισήμαναν σοβαρά προβλήματα

στην εφαρμογή των διαδικασιών παροχής ασύλου στην Ελ-λάδα. (5)

Η ειρωνεία είναι ότι αυτή η ενωτική --και αποτελεσμα-τική από πλευράς απήχησης- δυναμική των ΜΚΟ στη χώ-ρα μας, έρχεται ως ανταπόκριση στην κυβερνητική αδια-φορία! Αντίθετα, έχουν αποτύχει οι επανειλημμένες κυβερ-νητικές πρωτοβουλίες για κοινή αντιμετώπιση των φορέων της κοινωνίας των πολιτών μέσα από αντιπροσωπευτικού χαρακτήρα επιτροπές.

Όσο πεφωτισμένες, «προοδευτικές» ή «φιλελεύθερες» και αν είναι οι πολιτικές ηγεσίες μας, δεν έχουν εγκαταλεί-ψει (ακόμη) τον παραδοσιακό κρατικιστικό τους προσανα-τολισμό, τον όποίο έχουν από θέσης. Βάσει αυτού του προ-σανατολισμού, οι εκλεγμένοι μας εκπρόσωποι διατηρούν την εξουσία και καλούν τους πολίτες να συμμετέχουν.

Όμως η λογική της κοινωνίας των πολιτών είναι αντί-στροφη. Προϋποθέτει την αναγνώριση ότι, εν τέλει, οι πο-λίτες έχουν ούτως ή άλλως την εξουσία και ο ρόλος των εκ-προσώπων είναι η διευκόλυνση της ομαλής, συνεπούς και αποτελεσματικής διακυβέρνησης. Μέσα από ένα τέτοιο πρίσμα διαφαίνεται και ο καταλυτικός, αλλά όχι πατερνα-λιστικός, ρόλος των ΜΚΟ.

«Τελικά, οι συζητήσεις για την κοινωνία των πολιτών μας οδηγούν σε μια νέα κατανόηση της συνεισφοράς του ηθικού, του κοινωνικού και του πολιτικού στην οργάνωση όλων των ανθρώπινων κοινοτήτων».(1)

Βιβλιογραφία

(1) Chris Hann & Elisabeth Dunn (editors), «Civil Society: challenging western models», European Association of Social Anthropologists

(2) Ulrich Beck, «The brave new world of work», Polity Press, (Αγ-γλική έκδοση του «Schoene neue Arbeitswelt. vision Weltburgergesellschaft”, Campus verlag)

(3) Pierre Clastres, «Η κοινωνία ενάντια στο κράτος», Μετάφρα-ση Κική Καψαμπέλη, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια

(4) Greenpeace, WWF, Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης, Με-σόγειος SoS, Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, Αρχέ-λων, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Mom, «Το περιβάλλον (εξακολουθεί να) βρίσκεται στο περιθώριο», κοινό δελτίο τύ-που, Αθήνα 15, Μαρτίου 2005

(5) ΑΡΣΙΣ, Διεθνής Αμνηστία, Δίκτυο Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Αν-θρώπου, Ιατρικό Κέντρο Αποκατάστασης Θυμάτων Βασανι-στηρίων, Οικουμενικό Πρόγραμμα Προσφύγων, «Οργανώσεις επισημαίνουν προβλήματα στη διαδικασία ασύλου», Αθήνα, 28 Μαρτίου 2005

10


Ο ιστορικός του μέλλοντος θα δυσκολευτεί για να επιλέξει το γεγονός που σημάδεψε την πολιτική ζωή το 2004. Ίσως,

για πρώτη φορά σε καθεστώς κοινοβουλευ-τικής δημοκρατίας, δεν σταθεί στις εκλογές, στην ήττα του ΠΑΣΟΚ ή στη νίκη της Ν.Δ. Ένα άλλο πρωτόγνωρο πολιτικό γεγονός σημάδεψε το 2004 και άνοιξε τον δρόμο σε ριζικές ανατροπές που θα σημαδέψουν τον 21ο αιώνα.

Τα κόμματα παραδέχτηκαν, ότι έχασαν το παιχνίδι της αποκλειστικότητας στην πο-λιτική εκπροσώπηση και το κράτος στην δι-αχείριση των δημόσιων υποθέσεων. Οι συ-μπρωταγωνιστές τους πλέον έχουν όνομα και είναι γνωστές ως Μη Κυβερνητικές Ορ-γανώσεις (ΜΚΟ). Το δόγμα της πολιτικής στο οποίο στηρίχθηκε η κοινοβουλευτική δημοκρατία τους τρείς τελευταίους αιώνες, αυτό που διδάχτηκε στα πανεπιστήμια όλων των χωρών, το αυτονόητο των δημοσιογρά-φων και του πολιτικού ρεπορτάζ, δεν ισχύ-ει πλέον. Η πολιτική δεν ταυτίζεται πλέον μόνο με τα κόμματα και τους εκπροσώπους τους, οι δημόσιες υποθέσεις δεν αποτελούν μονοπώλιο του κράτους. Η αναγνώριση δε των ΜΚΟ, ως νέων συμπρωταγωνιστών, δεν προήλθε από κάποιους γραφικούς περιθω-ριακούς. Διαπιστώθηκε από τους πλέον έγκυρους και αμερόληπτους παρατηρητές. Από τα κόμματα και τις ηγεσίες τους!

Στις 26/2 ο Κ. Καραμανλής παρουσίασε ένα εντυπωσιακό κείμενο. Τις προεκλογικές θέσεις της ΝΔ για την Κοινωνία των Πολι-τών και τις ΜΚΟ. Αφού σηματοδότησε το πλαίσιο «οι ΜΚΟ αποτελούν την κορυφαία

ιδεολογική έκφραση της Ανοικτής και Ελεύ-θερης Κοινωνίας», παραδέχτηκε κάτι πρω-τόγνωρο. «Το κράτος αποδεικνύεται ανε-παρκές ν’ ανταποκριθεί στη νέα πολύπλο-κη πραγματικότητα»! Και δεσμεύτηκε, ότι «οι ΜΚΟ θα αποτελέσουν τον συνεργάτη της κυβέρνησης της ΝΔ». Σε θεσμικό επί-πεδο υποσχέθηκε το μείζον. «Αυτοπεριορι-σμό του κράτους υπέρ της κοινωνίας των πολιτών». Πρακτικά δεσμεύτηκε για πολ-λαπλασιασμό και αναβάθμιση «των ανεξάρ-τητων διοικητικών αρχών» και για τη δημι-ουργία ενός νέου θεσμού («της Γραμματεί-ας ΜΚΟ»).

Στις 2/3 ο Γιώργος Παπανδρέου, ο πο-λιτικός που άνοιξε το δρόμο στη συ-νεργασία του κράτους με τις ΜΚΟ

στο Υπ. Εξωτερικών, συνόψισε τις δικές του εντυπωσιακές προτάσεις. Η «συμμετοχική δημοκρατία» που εξήγγειλε, στην ουσία, αποτελεί το ιδεολογικό πλαίσιο για την συ-νύπαρξη κομμάτων-κράτους και ΜΚΟ στον διευρυμένο πλέον «δημόσιο χώρο». Υπο-σχέθηκε τη δημιουργία δύο νέων θεσμών. Της «Εθνικής Επιτροπής για τις ΜΚΟ και την κοινωνία πολιτών», η οποία θα λειτουρ-γεί «παρά τω Πρωθυπουργό» για να «συ-ντονίζει και να χαράζει πολιτικές για τις ΜΚΟ». Και μίας «Ανεξάρτητης Διοικητικής Αρχής» που θα αναλάβει ρόλο «συνηγόρου των ΜΚΟ» όσον αφορά τις σχέσεις τους με το κράτος. Δεσμεύτηκε, επίσης, για την υι-οθέτηση του θεσμού των «εταιρικών συνερ-γασιών» μεταξύ των ΜΚΟ, από τη μία, και του κράτους - τοπικής αυτοδιοίκησης, από την άλλη.

2004Έτος 1ο για τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις

ΝΙΚΗΤΑΣ ΛΙΟΝΑΡΑΚΗΣ

Πρώην πρόεδροςτης «Επιτροπής

για τις ΜΚΟ» Υπ. Εξωτερικών

Δημοσιεύτηκε την 1η Ιανουαρίου 2005

στην Απογευματινή

Μ Κ Ο

11


Ο Συνασπισμός «μίλησε» αρ-γότερα. Στα προσυνεδριακά του κείμενα. Το κείμενο της

πλειοψηφίας παραδέχεται, πως «οι πα-ραδοσιακές απόψεις για τη σχέση κόμ-ματος και κινήματος δεν μπορούν να δώσουν απάντηση στο σήμερα» και δεσμεύτηκε στον αυτοπεριορισμό του «δίνοντας χώρο για να εκφραστούν πρωτοβουλίες που μπορεί να υπερέ-χουν από τις θέσεις των πολιτικών ορ-γανώσεων». Οι θέσεις της μειοψηφίας, δια γραφίδας Σπ. Λυκούδη, πάνε πιο πέρα. Παραδέχεται πως στη διεθνή και στην εθνική σκηνή προβάλλουν «και-νούργιοι πρωταγωνιστές» που «υπο-χρεώνουν τα κράτη» και «τις εξουσί-ες» να «διαμοιράζονται την σκηνή» και την πολιτική εξουσία. «Πολλαπλασιά-ζονται οι ΜΚΟ, τα πολιτισμικά δίκτυα, οι θρησκείες, οι επιχειρήσεις, με κύκλο εργασιών που ξεπερνά τον προϋπολο-γισμό πολλών κρατών» που «διεκδι-κούν και διαχειρίζονται εξουσίες» που «κάποτε ήταν αποκλειστικό προνόμιο του κράτους».

Το ΚΚΕ, στις προσυνεδριακές θέσεις του, εμφανίζεται επιφυ-λακτικό. Τυπικά αποκηρύσσει

ρητώς τις ΜΚΟ (αν και αφήνει ανοι-κτά παράθυρα για εξαιρέσεις). Ο προ-σεκτικός, όμως, αναγνώστης των θέ-σεων θα διακρίνει το ίδιο μέλημα που απασχόλησε και τα άλλα κόμματα. Το ΚΚΕ επιχειρεί έντονη αυτοκριτική για την αδυναμία του να κρατήσει τη σύν-δεση με τα «κινήματα ειρήνης» που αναπτύχθηκαν κατά τον πόλεμο στο Ιράκ (το ότι δεν τις αποκαλεί ΜΚΟ δεν σημαίνει πως δεν αναφέρεται στις ίδι-ες ανεξάρτητες ΜΚΟ ή σε άλλες άτυ-πες ομάδες που πρωτοστάτησαν τότε) και θέτει ως ύψιστη προτεραιότητα την αναζήτηση οργανωτικών μεθόδων που θα προσεγγίσει τον νέο αυτό φαινόμε-νο.

Φυσικά οι ΜΚΟ δεν περίμεναν τα κόμματα για να αναπτυ-χθούν. Ήδη οι διεργασίες,

που άρχισαν από τα μέσα της δεκαετί-ας του ’80, οδήγησαν σε πολλαπλασι-ασμό των ΜΚΟ, στην αυτονόμηση πα-λιών -ελεγχόμενων από τα κόμματα- συλλογικοτήτων και στη διασύνδεση χιλιάδων οργανώσεων με ευρωπαϊκά δίκτυα και ομπρέλες. Το νέο τοπίο δι-αμορφώθηκε σιγά-σιγά. Ο «δημόσιος χώρος», τον οποίο παραδοσιακά μο-νοπωλούσαν τα κόμματα και τα κρά-τος, απόκτησε αναρίθμητους μη κρα-τικούς συνδιαχειριστές. Τις ΜΚΟ ή πιο σωστά τα κάθε είδους «μη κρατικά υποκείμενα». Το πλέον εντυπωσιακό δεν είναι η ανάπτυξη των ΜΚΟ. Είναι η παραδοχή της νέας πραγματικότη-τας από όλα σχεδόν τα κόμματα και τους πολιτικούς ηγέτες.

Το 2004 δίκαια μπορεί να χαρακτη-

ριστεί ως «Έτος 1ο για τις ΜΚΟ».- Αναγνωρίστηκε ο μεγάλος αριθ-

μός τους.- Αναγνωρίστηκε ο συμπρωταγω-

νιστικός τους ρόλος στο «δημόσιο χώ-ρο» (με αντίστοιχο παραμερισμό κομ-μάτων-κράτους).

- Και αναγνωρίστηκαν, σαν διακρι-τά πολιτικά υποκείμενα, με τα οποία τα κόμματα δεσμεύτηκαν να συνεργά-ζονται.

Δύο παραδείγματα για να γίνει κα-τανοητή η πολιτική σημασία αυτών των εξαγγελιών.

- Το ελληνικό δημόσιο δίκαιο έχει δημιουργήσει ένα απίστευτο πλέγμα προστατευτικών διατάξεων που πρα-κτικά αποτρέπουν κάθε πιθανότητα εκχώρησης δημοσίων αρμοδιοτήτων σε μη κρατικά υποκείμενα. «Χρειάζε-ται ένα είδος σάρωμα σε νόμους, δια-τάγματα, υπουργικές ή διοικητικές αποφάσεις, μόνο για να τις ανακαλύ-ψουμε», διατείνεται ο καθηγητής Σπ. Φλογαίτης! Και όμως. Αυτόν τον καμ-βά που οικοδομήθηκε επί δύο αιώνες, δεσμεύτηκαν το 2004 να καταργήσουν τα κόμματα (μετά από την άτυπη κα-τάργησή του, στην πράξη, από την ίδια τη δράση των ΜΚΟ)!

- Οι εξαγγελίες έγιναν το 2004. Τρία χρόνια πριν, το 2001, με πρωτο-βουλία κάποιων ΜΚΟ κλήθηκαν οι πολιτικοί αρχηγοί να τοποθετηθούν για τις σχέσεις κομμάτων-κράτους με τις ΜΚΟ. Οι ομιλίες εκείνες, με το μά-τι του σήμερα, ήταν άνευρες, αμήχα-νες και μάλλον προστατευτικές της δε-δομένης τάξης πραγμάτων. Σε τρία μό-λις χρόνια, όλα άλλαξαν. Και ο 21ος αι-ώνας προβάλλει με την πολιτική να με-ταλλάσσεται. Το ιεραρχικό μοντέλο της μίας εξουσίας και της κάθετης δο-μής της, πνέει τα λοίσθια. Η νέα πολι-τική μοιάζει με διεύθυνση πολυπλη-θούς και πολύπλοκης ορχήστρας αυ-τόνομων μουσικών.

Μ Κ Ο

“Τα κόμματα παραδέ-

χτηκαν, ότι έχασαν το

παιχνίδι της αποκλειστι-

κότητας στην πολιτική

εκπροσώπηση και το

κράτος στην διαχείριση

των δημόσιων υποθέσε-

ων. Οι συμπρωταγωνι-

στές τους πλέον έχουν

όνομα και είναι γνωστές

ως Μη Κυβερνητικές

Οργανώσεις (ΜΚΟ).” — Νικήτας Λιοναράκης

>>

12


Τα τελευταία χρόνια, η Εταιρική Κοινωνική Ευ-θύνη (ΕΚΕ) παίζει όλο και πιο σημαντικό ρόλο στη στρατηγική των επιχειρήσεων. Σήμερα, μπορούμε να πούμε ότι, η ΕΚΕ δεν είναι πλέον

μόδα ή εργαλείο προβολής αλλά κοινή πρακτική παγκο-σμίως. Η βιώσιμη ανάπτυξη των εταιριών και της κοινωνίας περνά μέσα από την ενσωμάτωση της ΕΚΕ στην στρατηγι-κή και τους στόχους των εταιριών και την διαχείριση της Εταιρικής τους Φήμης.

Η Tradelink Reputation Management, αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα της ΕΚΕ σαν ένα από τους βασικούς πυ-λώνες κτισίματος της εταιρικής φήμης, διερεύνησε την ση-μασία της ΕΚΕ για τους Έλληνες καθώς και την αντίληψη τους για την ΕΚΕ των Ελληνικών επιχειρήσεων σε έρευνες που έτρεξε το 2004 τόσο στο σύνολο της οικονομίας όσο και σε επιμέρους κλάδους στο ευρύ κοινό, αντιπροσωπευ-τικό του πληθυσμού (άνδρες - γυναίκες,18+).

Τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν στο συνέδριο του Economist “2nd International Forum on Corporate Social Responsibility to make Europe more Competitive“ που πραγματοποιήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2005 στο Athenaeum Intercontinental, Athens.

Τα ευρήματα της έρευνας έδειξαν ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων (74%) πιστεύει ότι μια εταιρία δεν πρέπει μόνο να παράγει κέρδη ή να είναι υπεύθυνη μόνο έναντι των υπαλ-λήλων της και των καταναλωτών της αλλά έχει και την ευ-ρύτερη ευθύνη να βοηθάει σε προσπάθειες αντιμετώπισης σημαντικών προβλημάτων της κοινωνίας.

Εξετάζοντας περαιτέρω την σημαντικότητα της ΕΚΕ, η ίδια έρευνα έδειξε ότι στο σύνολο της ελληνικής οικονομί-ας – ανεξαρτήτως κλάδου - η Κοινωνική Υπευθυνότητα εί-ναι ο δεύτερος πιο σημαντικός παράγοντας της Εταιρικής Φήμης - μετά τα Προϊόντα & τις Υπηρεσίες (54%) – με πο-

Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ (ΕΚΕ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Σ Ε Ι Σ

1�


σοστό 13%. Το ποσοστό αυτό εκλαμβάνει μεγαλύτερη βα-ρύτητα εάν αναλογιστεί κανείς την ερώτηση. Ζητήθηκε από τους ερωτώμενους να επιλέξουν ένα μόνο παράγοντα που θεωρούν ότι είναι ο πιο σημαντικός για τη συνολική φήμη μιας εταιρίας – ένα πολύ αυστηρό κριτήριο. Ένα 13% λοι-πόν των ερωτωμένων θεωρούν ότι η Κοινωνική Υπευθυνό-τητα είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας για τη φήμη μιας εταιρίας – πιο σημαντικός από τα Προϊόντα & τις Υπηρε-σίες της εταιρίας.

Η σημαντικότητα όμως της ΕΚΕ μεταβάλλεται ανάλο-γα με τον κλάδο στον οποίο δραστηριοποιείται μια εταιρία. Οι κλαδικές έρευνες της Tradelink Reputation Management έδειξαν ότι το ποσοστό του κοινού που θεωρεί την Κοινω-νική Υπευθυνότητα σαν το πιο σημαντικό παράγοντα για τη φήμη (ανά κλάδο) έχει ως εξής: Τηλεοπτικά Κανάλια 23%, Fast Food 21%, Συσκευές κινητής τηλεφωνίας 20%, Κα-ταστήματα τραπεζών 20%, Τρόφιμα 19% και Αυτοκίνητα 14%.

Η Κοινωνική Υπευθυνότητα αποκωδικοποιείται από τους Έλληνες σε διάφορα χαρακτηριστικά δίνοντας μεγα-λύτερη βαρύτητα στην μεταχείριση των υπαλλήλων της/ στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στην προ-στασία της υγείας & ασφάλεια των προϊόντων της.

Παρά τη σημαντικότητα όμως της ΕΚΕ, ο Έλληνας δεν γνωρίζει πολλά για την κοινωνικό προφίλ των εταιριών. Όταν ρωτήθηκαν να αναφέρουν ποιες εταιρίες ξεχωρίζουν για την κοινωνική τους υπευθυνότητα, το 41% των ερωτω-μένων δήλωσαν ότι δεν γνωρίζουν καμία εταιρία. Από όσους ανέφεραν – αυθόρμητα – συγκεκριμένες εταιρίες, προκύ-πτει ότι οι Χρυσές Εταιρίες που οι Έλληνες ξεχωρίζουν για

τη δράση τους στον τομέα της Κοινωνικής Υπευθυνότητας είναι οι κάτωθι (με αλφαβητική σειρά).

Είναι απαραίτητο λοιπόν και επιπλέον απαίτηση του Έλ-ληνα, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα, μια εταιρία να επι-κοινωνεί τις κοινωνικές της δραστηριότητες προκειμένου να χτίσει τη καλή της φήμη. Η δημιουργία γνώσης για τις δράσεις κοινωνικής υπευθυνότητας των εταιριών λειτουρ-γεί ταυτόχρονα και ως παράδειγμα προς μίμηση για τις υπό-λοιπες εταιρίες. Προσοχή φυσικά θα πρέπει πάντα να δίνε-ται στον τρόπο και στα μέσα προβολής.

Για περισσότερες πληροφορίες: Παπαδοπούλου Μαίρη, Αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια Tradelink Reputation Management τηλ.210-6281981, [email protected]

Ε Π Ι Χ Ε Ι Ρ Η Σ Ε Ι Σ

1�


Το Γραφείο Της Κοινωνίας Των Πολιτών αποτελεί μία πρωτοβουλία της ΑΡΣΙΣ-Κοινωνική Οργά-νωση Υποστήριξης Νέων που φιλοξενείται στο ισόγειο του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονί-

κης (Τσιμισκή 103 & Παύλου Μελά). Στοχεύει στη διευκό-λυνση της ενημέρωσης και επικοινωνίας και τη διάχυση της πληροφόρησης σε Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και πο-λίτες αλλά και στην προώθηση του εθελοντισμού.

Πιο συγκεκριμένα, ο πολίτης έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με τοπικές ΜΚΟ και να συμμετέχει ενεργά σε δι-άφορες δράσεις ανάλογες των ενδιαφερόντων του, να ενη-μερώνεται για τις δράσεις άλλων ευρωπαϊκών ΜΚΟ καθώς και για την κοινωνική διάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο χώρο αυτό έχει δημιουργηθεί, επίσης, ένα κανάλι επι-κοινωνίας και πληροφόρησης μεταξύ των ΜΚΟ της πόλης και άλλων οργανώσεων από την περιοχή της Ν.Α. Ευρώπης με απώτερο σκοπό τη δικτύωση τους.

Στο χώρο αυτό έχει δημιουργηθεί, επίσης, ένα κανάλι επικοινωνίας και πληροφόρησης μεταξύ φορέων και οργα-νώσεων της κοινωνίας των πολιτών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης με απώτερο σκοπό τη δικτύωση τους και την ανταλλαγή απόψεων, την προώθηση αιτημάτων και το σχε-διασμό κοινής δράσης γύρω από θέματα που αφορούν στην υλοποίηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Μοντέλου στον ευ-ρύτερο χώρο της Ευρώπης.

Συγκεκριμένα, το Γραφείο της Κοινωνίας των Πολιτών διαθέτει:· Ιστοσελίδα (http://www.civilsociety.gr) και ηλεκτρονική

διεύθυνση ([email protected]) για επικοινωνία μέσω Δι-αδικτύου. Η ιστοσελίδα περιλαμβάνει μια συλλογή από θεμελιακά κείμενα της Ε.Ε., απόψεις οργανώσεων και άρ-θρα πολιτών για ζητήματα που άπτονται της θεματολογί-ας της Κοινωνίας των Πολιτών και του Ευρωπαϊκού Κοι-νωνικού Μοντέλου. Επίσης, περιλαμβάνει νέα και ανακοι-νώσεις από ΜΚΟ της Ελλάδας και του εξωτερικού και έναν Κατάλογο ΜΚΟ και κοινωνικών υπηρεσιών της Ελ-λάδας και 42 ευρωπαϊκών χωρών που προσφέρουν υπη-ρεσίες στους τομείς:

• Ανθρώπινα Δικαιώματα• Ανάπτυξη• Ανθρωπιστική Βοήθεια• Άτομα με Αναπηρίες• Γυναίκες• Δίκαιο Εμπόριο• Εκπαίδευση-Ευαισθητοποίηση• Εξαρτήσεις• Επίλυση Συγκρούσεων• Μειονότητες• Μετανάστες - Πρόσφυγες• Παιδιά-Νέοι• Περιβάλλον-Οικολογία• Πολιτισμός• Κοινωνική πρόνοια• Υγεία

· Περιοδική έντυπη και ηλεκτρονική έκδοση στα ελληνικά («επι-Κοινωνία των Πολιτών») και τα αγγλικά (“Communi(ty)cation”)1. Το Newsletter αποστέλλεται σε φορείς και υπηρεσίες στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Είναι διαθέσιμο, επίσης, και σε ηλεκτρονική μορφή στην ιστο-σελίδα του Γραφείου.

· Ερωτηματολόγιο στο πλαίσιο έρευνας που διεξάγει το Γρα-φείο για θέματα σχετικά με το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Μο-ντέλο. Το ερωτηματολόγιο αυτό διαχέεται σε ΜΚΟ της Ελλάδας και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης ώστε να κα-ταγράψει τον προβληματισμό, τα αιτήματα και προτάσεις τους πάνω σε κοινωνικά θέματα του χώρου όπου δραστη-ριοποιούνται και γενικότερα της διευρυμένης Ευρώπης. Τα αποτελέσματα της έρευνας θα κοινοποιηθούν στο website του Γραφείου μετά το πέρας αυτής2.

1 Η έκδοση αυτή πραγματοποιείται στο πλαίσιο των δράσεων του προγράμματος «Η Κοινωνία των Πολιτών συζητά για το Νέο Κοινωνικό Μοντέλο της Διευρυμένης Ευρώπης» με Αρ. Σύμ.: 2004-0988/001-001 που επιχορηγείται από τη Γενική Διεύθυνση Εκπαίδευσης και Πολιτισμού της Ε.Ε..2 http://www.civilsociety.gr

Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

15


Υπηρεσίες για τους πολίτες:Το Γραφείο της Κοινωνίας των Πολιτών λειτουργεί καθημερινά 10-2 π.μ. και προσφέρει:

• Βασικές πληροφορίες και ενημερωτικό υλικό για τους σκοπούς και το έργο των ΜΚΟ της Θεσσαλονίκης και της ευρύτερης περιοχής της Νοτιοανατολικής Ευ-ρώπης.

• Ενημέρωση για τις υπάρχουσες ευκαιρίες προσφοράς εθελοντικών υπηρεσιών σε Οργανώσεις της πόλης μας, σε τακτική η περιοδική βάση και διευκόλυνση της πρόσβασης σε αυτές.

• Έντυπη και Ηλεκτρονική Ενημέρωση, μέσω του site, για τις ανακοινώσεις και τις εκδηλώσεις των ΜΚΟ της πόλης και της ευρύτερης περιοχής.

• Φόρμα Καταγραφής των ενδιαφερόμενων εθελο-ντών.

• Σεμινάρια, διαλέξεις και εκπαιδευτικές επισκέψεις σχε-τικά με τον εθελοντισμό.

Το Γραφείο της Κοινωνίας των Πολιτών βασίζεται και στη δική σου συμμετοχή προκειμένου να διευρύνει και να εμπλουτίζει συνεχώς τις πληροφορίες και το έργο του. Στη λειτουργία του μπορείς να συμβάλεις κι εσύ εφόσον σε εν-διαφέρει η προώθηση των σκοπών και του έργου μας:

– προσφέροντας εθελοντικές υπηρεσίες– π ροωθώντας την πληροφορία στον κοινωνικό σου πε-

ρίγυρο– καταθέτοντας τις δικές σου γνώσεις, εμπειρίες και ιδέ-

ες

Υπηρεσίες για τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις:Οι ενδιαφερόμενες οργανώσεις έχουν τη δυνατότητα μέσω του Γραφείου της Κοινωνίας των Πολιτών:

• Να προωθούν την ενημέρωση του κοινού για το έργο, τους σκοπούς και τις δραστηριότητες τους

• Να προσεγγίζουν εθελοντές και να τους εντάσσουν στις δράσεις τους

• Να δημοσιοποιούν τα προγράμματα, τις εκδηλώσεις και τις θέσεις τους σχετικά με τα ζητήματα που τους απα-σχολούν

• Να πληροφορούνται για τις δράσεις άλλων Οργανώ-σεων σε τοπικό και διασυνοριακό επίπεδο και να ανταλ-λάσσουν εμπειρίες και πληροφορίες

• Να συγκροτήσουν τοπικά δίκτυα επικοινωνίας, δια-λόγου, συντονισμού δράσης και προώθησης και διεκδίκη-σης αιτημάτων

• Να προωθούν συνεργασίες με Μ.Κ.Ο. χωρών της Νο-τιοανατολικής Ευρώπης

Θα θέλαμε να ζητήσουμε την ενεργή συμμετοχή σας σ’ αυτό το δίκτυο διαλόγου, στέλνοντας μας:

• Λίγα λόγια για τη δράση και εμπειρία της οργάνωσης σας

• Νέα και Ανακοινώσεις της οργάνωσής σας• Φωτογραφίες από τις δραστηριότητες και τα προ-

γράμματα σας• Τη θέση της οργάνωσης σας σε κοινωνικά θέματα (Ευ-

ρωπαϊκό Κοινωνικό Μοντέλο, κοινωνία των πολιτών, κοι-νωνικός διάλογος, εθελοντισμός κτλ.)

• Προτάσεις για την περαιτέρω δικτύωση και συνεργα-σία ΜΚΟ3

ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ

Τσιμισκή 103 & Παύλου ΜελάΘεσσαλονίκηΤηλ. – Fax.: 2310.250612e-mail: [email protected]://www.civilsociety.gr

3 Όλα τα παραπάνω θα έχουν χώρο στο site του Γραφείου της Κοινω-νίας των Πολιτών και επιλεκτικά στις περιοδικές έντυπες και ηλεκτρο-νικές εκδόσεις του.

Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

1�


Στην αρχαιοελληνική παράδοση η ελευθερία ήταν συνυφασμένη με την συμμετοχή στα κοινά και αποτελούσε το αντίθετο της ατιμίας. Άτιμος ήταν ο πολίτης που για λόγους αντικοινωνικής συμπε-

ριφοράς στερούνταν το δικαίωμά του να προσέρχεται ( Ενε-στώτας: έρχομαι/είμι, Μέλλοντας: ελευθήσομαι = ελευθ-ερία) στην Εκκλησία του Δήμου και να συναποφασίζει. Άρα, ως άτιμος νοούνταν ο ανελεύθερος, αυτός που του απαγο-ρεύεται να συμμετέχει.

Η Κοινωνία των Πολιτών είναι μια έννοια που για τον περισσότερο κόσμο στην Ελλάδα δεν είναι κατανοητή. Αυ-τό αρχικά οφείλεται τόσο στο γεγονός ότι υπάρχει μια σύγ-χυση γύρω από το νόημα των εννοιών ‘κοινωνία’ και ‘πολί-της’ όσο και στο ότι υπάρχει αδυναμία νοηματοδότησης του συνδυασμού τους. Η σύγχυση και αδυναμία αυτή εκκινεί από την αναπαραγωγή πεπαλαιωμένων και φαινομενολο-γικών αντιλήψεων για την πηγή και διάρθρωση της κρατι-κής εξουσίας, αντιλήψεις που αρνούνται να παρακολουθή-σουν την εξέλιξη στα πολιτειακά πράγματα του σύγχρονου κόσμου. Η άρνηση αυτή αποτελεί και τον δείκτη δημοκρα-τικού ελλείμματος στα σύγχρονα ευρωπαϊκού τύπου κρά-τη ανάμεσα στα οποία ανήκει και η Ελλάδα, στην οποία όμως το δημοκρατικό έλλειμμα λαμβάνει ιδιάζουσες δια-στάσεις. Και αυτό είναι κάτι αυτονόητο αν αναλογιστεί κα-νείς ότι η σύγχρονη ιστορία της Ελλάδος εκτυλισσόταν, μέ-χρι πριν απο δύο δεκαετίες, σε επικοινωνία μεν αλλά πά-ντως, στην περιφέρεια της Ευρώπης, αρκετά μακριά από

την εξέλιξη του σύγχρονου κρατικού φαινομένου.oι έννοιες ‘κοινωνία’ και ‘πολίτης’ διένυσαν μια εξαιρε-

τικά, ιδεολογικά και πολιτικά, φορτισμένη διαδρομή τόσο στην ευρωπαϊκή όσο και στην ελληνική ιστορία. Στην Ελ-λάδα όμως η διαδρομή αυτή ήταν, πέρα από τραγική, και λανθάνουσα καθώς η δομή και το αξιακό της σύστημα ήταν μάλλον διαφορετικά από αυτά της Δυτικής Ευρώπης. Έτσι, παρόλο που οι ιδεολογίες που συνδέονται με τις έννοιες αυ-τές, η μαρξιστική και η αστική, διαπότισαν την ελληνική πραγματικότητα καθ’ όλη την διάρκεια του 20ου αιώνα, με τις τραγικές συνέπειες που αυτό είχε για την χώρα στα μέ-σα του αιώνα, οι δομικές σχέσεις του ελληνικού κράτους στηρίζονταν κατά βάση στο θεσμό της οικογένειας και των ευρύτερων οικογενειακών σχέσεων, ανεξάρτητα από την χωρική, πολιτική και πολιτισμική τους γεωγραφία. Το δε αξιακό σύστημα του κράτους ήταν αυτό της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της ‘ηρωικής και ενδόξου ημών ιστορίας’ όπως εκφράστηκε από την εθνικιστική ιστοριο-γραφία, εκπαίδευση και πρακτική. Έτσι, ενώ στην Δ. Ευρώ-πη αναπτύχθηκαν, κυρίως κατά την δεκαετία του ’60, αμι-γώς πολιτικά κινήματα της κοινωνίας των πολιτών (φεμινι-στικό, φοιτητικό, αντιρατσιστικό, περιβαλλοντικό, αντι-αποικιοκρατικό) που στις επόμενες δεκαετίες εξελίχθηκαν σε οργανώσεις, στην Ελλάδα το κύριο ζητούμενο ήταν η πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών, που χρειά-στηκε ένα κίνημα φοιτητών αλλά κυρίως μια εθνική τρα-γωδία για να επέλθει. Ενώ στην Δ. Ευρώπη η πολιτική αντι-παράθεση είχε οδηγήσει σε αυτό που έχει γίνει γνωστό ως ευρωπαϊκό κοινωνικό κράτους δικαίου, στην Ελλάδα μόλις καθιερώνονταν με το Σύνταγμα της μεταπολίτευσης βασι-κά πολιτικά δικαιώματα, όπως η ουσιαστική ελευθερία ίδρυ-

Kοινωνία Πολιτώνκαι ελληνική πραγματικότηταΑπό τον Στάθη Καμπουρίδη*Μέλος και συνεργάτη της Ευρωπαϊκής Έκφρασης

Α Π Ο Ψ Η

*Απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσ/νίκης, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στην Κοινωνι-κή Ανθρωπολογία (Goldsmiths College-University of london)

1�


σης πολιτικών κομμάτων και η πραγματική ελευθερία του τύπου.

Ωστόσο, η εξέλιξη αυτή οδήγησε στην απορρόφηση από την κομματική λογική όποιων ψηγμάτων αδέσμευτης σκέ-ψης προέκυψαν με τα κινήματα του ’60.

Εξάλλου, το ελληνικό κράτος προκειμένου να εμπεδώ-σει την εθνική κυριαρχία και ιδεολογία και να αποτρέψει ή να καταστείλει κινδύνους που προέρχονταν από την κοι-νωνία διατήρησε, από τις απαρχές του ως τις μέρες μας, μια κρατικοκεντρική αντίληψη και πρακτική ως προς την άσκη-ση της εξουσίας. Ήταν φυσικό και επόμενο λοιπόν και η κοι-νωνία να θεωρεί το κράτος ως εχθρό της, ιδιαίτερα δε, και στον βαθμό, που τα ατομικά και τα κοινωνικά δικαιώματα δεν απέκτησαν ποτέ μια ουσιαστική πολιτική υπόσταση και διευρυμένη εφαρμογή στην Ελλάδα.

Σε αυτό το πλαίσιο, η κοινωνία και το κράτος αποτελού-σαν δύο αντιτιθέμενες παραμέτρους της πολιτείας. Σχημα-τικά, ο πολίτης ήταν περισσότερο ταυτισμένος με τον ιδιώ-τη της πόλης που συμμετέχει στην επιρροή, νομή και δια-χείριση της κρατικής εξουσίας παρά με τον ευρύτερο ιστό της κοινωνίας που βρισκόταν στην γεωγραφική, οικονομι-κή ή πολιτισμική περιφέρεια της πολιτικής τάξης. Ουσια-στικά, η έννοια του πολίτη στη διευρυμένη της διάσταση ήταν ένα σπάνιο φαινόμενο στα ελληνικά πράγματα. Η οι-κογενειοκρατία, ο εθνικισμός και η κομματοκρατία επισκί-ασαν οποιεσδήποτε προσπάθειες άρθρωσης ενός αδέσμευ-του πολιτικού λόγου και πρακτικής.

Συμμετοχή και κοινωνία των πολιτών στον σύγχρονο κόσμο.

Η σύγχρονη έννοια του πολίτη, όπως εξελίχθηκε στην ευρωπαϊκή παράδοση, σημαίνει το ελεύθερο άτομο ως μέ-ρος του κοινωνικού συνόλου.

Δηλαδή, το άτομο που διαθέτει πολιτική συνείδηση και συνειδητοποίηση, μπορεί να δει το ιδιωτικό του συμφέρον στο πλαίσιο του κοινωνικού, και επιδιώκει με την συμμετο-χική του δράση συγκεκριμένες στοχεύσεις που εξυπηρετούν το κοινό καλό. Αξίες του είναι τόσο η ελευθερία και ισότη-τα όλων απέναντι στην έννομη Πολιτεία όσο και η ουσια-στική δικαιοσύνη. Σε αυτό το πλαίσιο, η κοινωνία των πο-λιτών είναι ομαδοποιήσεις πολιτών με τα παραπάνω χαρα-κτηριστικά.

Ευρώπη

Η σημασία της κοινωνίας των πολιτών στο σύγχρο-νο ευρωπαϊκού τύπου κράτος είναι συνυφασμέ-νη με την ορατή πλέον ανάγκη για δια-κυβέρνη-

ση, δηλαδή για δια-λόγο, δια-βούλευση, δια-πραγμάτευ-

ση και διαχείριση. Το παγκόσμιο άνοιγμα των αγορών και η εντατικοποίηση και επιτάχυνση της ανάπτυξης, που οδηγούν στην απορρύθμιση του ευρωπαϊκού κοινωνικού κράτους δικαίου, δημιουργεί νέα προβλήματα και νέες προκλήσεις για τα ευρωπαϊκά κράτη και τους πολίτες τους. Η προσπάθεια των χωρών να αντεπεξέλθουν στον διεθνή ανταγωνισμό οδηγεί τα ευρωπαϊκά κράτη στην άρση κε-κτημένων κοινωνικών δικαιωμάτων στο εσωτερικό τους και σε μια εκ νέου υπερ-συγκέντρωση εξουσιών τόσο σε επίπεδο εθνικής κυβέρνησης όσο και σε επίπεδο Ευρωπα-ϊκής Ένωσης (ΕΕ) με την μεταβίβαση αρμοδιοτήτων. Τα προβλήματα πλέον των χωρών της Ένωσης, με τις μικρές ή μεγαλύτερες εθνικές αποκλίσεις, είναι κοινά: δημοσιο-νομική στενότητα, χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης για τις πε-ρισσότερες, μεγάλα ποσοστά ανεργίας σε πολλές, υψηλό κόστος ζωής, διατροφική και περιβαλλοντική υποβάθμι-ση, μη επικαιροποιημένη δημόσια εκπαίδευση, ενημέρω-ση με αγκυλώσεις, κοινωνικός αποκλεισμός και ανισότη-τα, αναζωπύρωση του εθνικισμού και του ρατσισμού, εγκληματικότητα κ.α. Η αποτελεσματική διαχείριση και αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών μπορεί να είναι εφικτή μόνο μέσα από μια πολύ-επίπεδη προσέγγιση: Από το τοπικό στο περιφερειακό και στο εθνικό, και από το εθνικό στο ευρωπαϊκό και στο παγκόσμιο επίπεδο. Χρει-άζεται δηλαδή μια αποσυγκέντρωση της εξουσίας. Στο πλαίσιο αυτό, η κινητοποίηση και συμμετοχή της κοινω-νίας των πολιτών είναι εξαιρετικά σημαντική και απαραί-τητη καθώς οι επίσημοι φορείς εξουσίας αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στην πολυεπίπεδη και πολύπλοκη φύση των σύγχρονων προβλημάτων.

Η ΕΕ, ως ένωση τόσο κρατών όσο και (λιγότερο δυστυ-χώς) πολιτών, έχει δημιουργήσει ειδικά κανάλια επικοινω-νίας και διαβούλευσης με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Στις Βρυξέλλες, πολυάριθμες οργανώσεις εί-τε παγκόσμιας, είτε ευρωπαϊκής είτε και εθνικής ακόμη εμ-βέλειας ‘κάνουν λόμπι’ στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προάγοντας τις θέσεις των ευρω-παίων πολιτών. Επίσης με την συνδρομή της Ένωσης ανα-λαμβάνουν οι ίδιες, με δικές τους προτάσεις και δράσεις, την υλοποίηση προγραμμάτων. Οι οργανώσεις αυτές έχουν πολυετή παρουσία και δραστηριοποίηση αλλα και υψηλού επιπέδου τεχνογνωσία στους τομείς με τους οποί-ους ασχολούνται. Και αυτό γιατί αρχικά δημιουργήθηκαν σε ένα κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον που ευνόησε την ανάπτυξή τους, καθώς προϋπήρχε η συμμετοχική κουλτούρα και μάλιστα με μακρά παράδοση σε μερικές χώρες (Αγγλία, Ολλανδία, Σκανδιναβικές Χώρες, Γερμα-νία).

Α Π Ο Ψ Η

1�


Ελλάδα

Στην Ελλάδα τέτοιου είδους παράδοση δεν υπήρ-χε. Αρκετοί θεωρούν πως δεν υπήρχαν και τα προβλήματα μέχρι πριν από μια εικοσαετία. Αυ-

τό όμως απέχει πολύ από την αλήθεια. Μάλλον δεν υπήρ-χε η συνειδητοποίηση των προβλημάτων καθώς επισκι-άζονταν και έμεναν στην αφάνεια με την συνδρομή πα-ρωχημένων πολιτικών πρακτικών και κοινωνικών αντι-λήψεων. Η ουσία είναι πως η σημερινή Ελλάδα για να βρει τον δρόμο της στο σύγχρονο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο γίγνεσθαι και για να εκδημοκρατιστεί περαιτέρω είναι αναγκαίο τόσο να αντιμετωπίσει τα κακώς κείμενα που κουβαλάει στις αποσκευές της από το παρελθόν όσο και να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις του παρόντος και του μέλλοντος. Η κοινωνία των πολιτών έχει πολύ σημα-ντικό ρόλο να διαδραματίσει σε αυτήν την προσπάθεια.

Η σύγχρονη πολιτική θεωρία χρησιμοποιώντας ένα διπολικό εννοιολογικό σχήμα τοποθετεί τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε μια θέση ‘ενδιάμεσου’, με-ταξύ κοινωνίας και κράτους ή αγοράς και κράτους. Με μια διασταλτική θεώρηση, στον ενδιάμεσο αυτό χώρο υπάρχουν πολλοί: Τα πολιτικά κόμματα, οι οργανώσεις της Εκκλησίας, τα φιλόπτωχα ιδρύματα, οι ενώσεις εργα-ζομένων και εργοδοτών, τα τοπικά πολιτιστικά σωματεία, τα πολιτιστικά ιδρύματα, τα μέσα ενημέρωσης, οι ομάδες πίεσης και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις αλλά και τα ad hoc συλλογικά κινήματα (εναντίον της παγκοσμιοποί-ησης, των πυρηνικών κτλπ.).

Η αλήθεια είναι όμως ότι, στην Ελλάδα, ελάχιστες ομαδοποιήσεις από τις παραπάνω διαδραματίζουν πράγ-ματι έναν ρόλο ‘ενδιάμεσου’- αν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Η διαπίστωση αυτή εδράζεται στην ίδια την πραγματι-κότητα της λειτουργίας του πολιτικού και διοικητικού συ-στήματος αλλά και στην νοοτροπία που διακατέχει τους έλληνες στον τρόπο που αντιλαμβάνονται την πολιτική συμμετοχή και την έννοια του συμφέροντος.

Έτσι ο ‘ενδιάμεσος χώρος’ έχει, ως επί το πλείστον, αλωθεί από τα κόμματα, τα οποία μετασχηματισμένα σε ένα συγκεντρωτικό και κλειστό ‘κύκλωμα’ έχουν προ-σκολληθεί στο επίσης συγκεντρωτικό κράτος. Οι οργα-νώσεις της κοινωνίας των πολιτών αντιμετωπίζονται από τα κόμματα είτε καχύποπτα είτε ως δεξαμενές άντλησης ψήφων ανάλογα με την φύση της κάθε οργάνωσης. Το δε κράτος, με την εκάστοτε κυβέρνησή του, διακηρύσσει μεν το ‘πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος των ΜΚΟ στην νέα εποχή’ αλλά στην πράξη ούτε τις διαβουλεύεται ούτε και

τις στηρίζει παρά μόνο ελάχιστες, στη βάση αφενός της εξωτερικής του πολιτικής και αφετέρου με γνώμονα διά-φορες αναχρονιστικές αντιλήψεις για τον ανθρωπισμό και τον πολιτισμό.

Ωστόσο, και οι πολίτες δεν είναι άμοιροι ευθυνών για την άλωση του ‘ενδιάμεσου χώρου’. Η παντελής έλλειψη ενδιαφέροντος ή και ενημέρωσης για την ενασχόληση με τα κοινά, η στενά ατομικιστική και οικογενειακή ιδιώτευ-ση, η κομματική λογική ως μοναδικός ορισμός του ‘πολι-τικού’ αλλά και η πράγματι δύσκολη οικονομική συγκυ-ρία, κρατούν τους πολίτες μακριά από εναλλακτικές μορ-φές πολιτικής συμμετοχής. Από την άλλη, πολλοί από αυτούς που δραστηριοποιούνται σε διάφορες οργανώ-σεις διακατέχονται από μια στερεοτυπική ή και προκα-τειλημμένη θεώρηση της κοινωνικής συμμετοχής, όπου κάποιοι έχουν δικαίωμα να εκφέρουν άποψη για το κοι-νωνικοπολιτικό γίγνεσθαι και κάποιοι άλλοι όχι. Στην ίδια λογική εντάσσεται και η, πολλές φορές, συγκεντρω-τική διάθρωση και λειτουργία κάποιων οργανώσεων όπου και εκεί το ίδιον όφελος προεξάρχει. Συχνά επίσης το πρόβλημα καταλήγει να είναι κομματικό-ιδεολογικό, πράγμα που δεν διευκολύνει καθόλου την επίτευξη των στοχεύσεων της οργάνωσης.

Παρόλα αυτά, αρκετές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, κυρίως ΜΚΟ και ενώσεις πολιτών, έχουν κατα-φέρει να κάνουν σημαντικά βήματα διεκδικώντας μια θέ-ση στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Τα τελευ-ταία χρόνια παρατηρείται μια εξαιρετικά σημαντική αύ-ξηση του ποσοστού των πολιτών που δεν εντάσσονται ή δεν υποστηρίζουν αλόγιστα κανένα από τα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα, είναι όμως ιδιαίτερα πολιτικοποιημέ-νοι και δραστήριοι. Πρόκειται κυρίως για νέους ανθρώ-πους, συνήθως με πανεπιστημιακή εκπαίδευση, κοινωνι-κή ευαισθησία και νέες ιδέες που επιζητούν την συμμε-τοχή στα κοινά. Η ανάδειξη των δυνάμεων αυτών έχει προκύψει για μια σειρά από λόγους που συνδέονται με την κοινωνική, πολιτική και οικονομική εξέλιξη της χώ-ρας. Η εμμονή των ελλήνων γονέων με την εκπαίδευση των παιδιών τους, η κομματοκρατία μέσα και έξω από τα ελληνικά Πανεπιστήμια αλλά και η παρακμή της, η στρο-φή όλο και περισσότερων νέων για σπουδές στο εξωτερι-κό και η επιστροφή τους, η αναξιοκρατία και η αναποτε-λεσματικότητα του δημοσίου τομέα, η επαγγελματοποί-ηση της πολιτικής και η ασυδοσία της, αλλά και η οικο-νομική δυσπραγία και τα τεράστια ποσοστά ανεργίας στους νέους πανεπιστημιακής μόρφωσης, είναι οι κυριό-τεροι παράγοντες που συνδιαμόρφωσαν μια πολιτικο-

Α Π Ο Ψ Η

1�


ποιημένη και εξόχως κριτική κοινωνική ομάδα νέων πολιτών. Το όχημα πολιτικής έκφρασης αυτής της τά-σης είναι φυσιολογικά οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και οι ενώσεις πολιτών. Ωστόσο, η δραστηριοποίηση των οργανώσεων αυτών στην ελληνική πραγματικό-τητα είναι περιορισμένης εμβέλειας και στις περισσό-τερες των περιπτώσεων διαθέτουν μια μάλλον χαλα-ρή οργάνωση.

Προτάσεις αντί επιλόγου

Η κοινωνία των πολιτών και ο ‘ενδιάμεσος χώ-ρος’ έχουν νόημα στο βαθμό που εκφράζο-νται, και μάλιστα, στον βαθμό που εκφράζο-

νται αποτελεσματικά.

α) Η Πολιτεία έχει κάνει το πρώτο βήμα με την θέ-σπιση των Ανεξάρτητων Διοικητικών Αρχών (ΑΔΑ). Χρειάζεται όμως να προχωρήσει και στην αποσυγκέ-ντρωση της διοίκησης και την εκ βάθρων αναδιάρθρω-ση του εκπαιδευτικού συστήματος.

β) Οι ΜΚΟ και οι ενώσεις πολιτών θα πρέπει να προχωρήσουν με την βοήθεια της Πολιτείας στην δη-μιουργία ενός επίσημου δικτύου συνεργασίας και αλ-ληλοσυνδρομής τόσο μεταξύ τους όσο και με τις ΑΔΑ. Και, γιατί όχι, και στην δημιουργία ενός γραφείου στις Βρυξέλλες.

γ) Για την δυναμική ανάδυση των ΜΚΟ στην Ελ-λάδα χρειάζονται μόνο οικονομικοί πόροι καθώς το ανθρώπινο δυναμικό υπάρχει. Αντί η Πολιτεία να επι-χορηγεί stages στον ήδη γιγαντωμένο και αναποτελε-σματικό δημόσιο τομέα θα μπορούσε να στηρίξει την απασχόληση στις οργανώσεις της κοινωνίας των πο-λιτών. Επίσης, θα μπορούσε να επιχορηγεί η ίδια, δια μέσου των ΑΔΑ και με βάση συγκεκριμένα σχέδια δράσης και εχεγγύων διαδικασιών αξιολόγησης, κά-ποιες ΜΚΟ που έχουν αξιόλογη δράση και δυνατότη-τα περαιτέρω ανάπτυξης.

δ) Τέλος, είναι απαραίτητη και η πιο ευρεία συν-δρομή του ιδιωτικού-επιχειρηματικού τομέα σε ένα πλαίσιο κοινωνικής υπευθυνότητας. Η δημοσιοποίη-ση της λίστας των επιχειρήσεων που δραστηριοποι-ούνται στον χώρο και, ίσως, η κατάργηση της φορο-λόγησης των δωρεών που εξυπηρετούν κοινωνικούς σκοπούς θα ήταν μέτρα προς την σωστή κατεύθυν-ση.

Summary

Civil societyand Greek reality

This article is drawing some insights into the meaning and function of civil society in Greece. Ιt first acknowledges that the meanings of ‘society’ and ‘citizen’ had a somewhat controversial ideo-logical charge in the European and Greek history, and that civil society- the way we mean it today, never really existed in the course of the Greek na-tional state. That was due to Greek-specific struc-tural and conceptual characteristics of the society and state. The article then moves on to discuss the important role that civil society is to play within the ΕU and Greece in the face of numerous con-temporary problems that arise from globalisation and the centralisation of power. In Greece, there has been a lot of discussion about civil society cov-ering the ‘intermediate space’ between society and the state or the market and the state. However, the emergence of this space is rather weak although there are social resources available to carry out the project. The article closes with some suggestions regarding the support of civil society in Greece: Decentralisation of power and administration, rad-ical restructuring of the educational system, crea-tion of an official network of civil society organi-sations and IAA (Independent Administration Agencies), a Greek civil society office in Brussels, state/european funds for the promotion of youth employment in the NGos, state funding of relia-ble civil society organisations, and participation of business in the support of NGos within the frame of corporate social responsibility.

Α Π Ο Ψ Η

20


Το Ελληνικό Κέντρο Προώ-θησης του Εθελοντισμού με δ ι α κ ρ ι τ ι κ ό τ ί τ λ ο «anthropos.gr» αποτελεί

την πρώτη ελληνική ανθρωπιστική πύ-λη στο διαδίκτυο, που στόχο έχει να προωθήσει τις σχέσεις μεταξύ των Ελ-ληνικών ΜΚΟ και να παρέχει στους πολίτες, στις επιχειρήσεις, στους δημο-σιογράφους και στους φορείς της πο-λιτείας & των δήμων που ενισχύουν τις εθελοντικές δράσεις έγκυρες πληρο-φορίες που σχετίζονται με τον εθελο-ντισμό και την ενίσχυση των δράσεων αυτού.

Τέσσερα χρόνια μετά την χρονιά της ίδρυσης του, το «anthropos.gr» έχει καταφέρει, όχι μόνο να συγκε-ντρώσει στη βάση δεδομένων του ένα πολύ μεγάλο αριθμό οργανώσεων που ασχολούνται με τον εθελοντισμό στην Ελλάδα αλλά και να αποτελεί μια αξι-όπιστη πηγή για οποιοδήποτε θέμα αναφορικά με τις δράσεις των Ελληνι-κών ΜΚΟ και όχι μόνο. Το «anthropos.gr» επιχείρησε να εστιάσει στην όσο το δυνατόν καλύτερη και αντικειμενικό-τερη διασπορά της πληροφορίας αυ-τής, γεγονός που επιτεύχθηκε χάρη στην πολύτιμη αρωγή και υποστήριξη της προσπάθειας, που η Οργάνωση επιτελεί, από πλευράς δεκάδων εθελο-ντών.

Η ιστοσελίδα του «anthropos.gr», αποτελείται από 11 κύριες κατηγορίες θεμάτων και από 16 υποκατηγορίες. Η μηχανή αναζήτησης ΜΚΟ περιέχει 25 κατηγορίες οργανώσεων και αλφαβη-

τική κατηγοριοποίηση. Πιο συγκεκρι-μένα στην Πύλη, η οποία ανανεώνεται καθημερινά, μπορεί κάποιος να βρει ει-δήσεις από τον χώρο των ΜΚΟ, διε-θνείς ειδήσεις, εκστρατείες ενημέρω-σης, εκδηλώσεις, αφιερώματα, εμφάνι-ση αναγκών των ΜΚΟ (σε εθελοντική εργασία, σε είδος {προσφορά/ζήτη-ση}), προγράμματα εθελοντικής δρά-σης που υλοποιούνται, χρηματοδοτή-σεις προγραμμάτων που αφορούν ΜΚΟ, τρέχουσες χορηγίες, νομικά θέ-ματα σχετικά με τον εθελοντισμό και τις ΜΚΟ κ.α.

Μέχρι και σήμερα στη βάση δεδο-μένων του anthropos.gr έχουν καταχω-ρηθεί πάνω από 1.700 Μη Κυβερνητι-κές Οργανώσεις ενώ αξίζει να σημειω-θεί πως σύμφωνα με στατιστικά στοι-χεία, την Πύλη επισκέπτονται μηνιαί-ως περίπου 18.000 άτομα. Ως εκ τού-του προκύπτει ότι η Πύλη του «anthropos.gr» αποτελεί πλέον ένα σταθερό σημείο αναφοράς για όλους εκείνους τους ενδιαφερόμενους φο-ρείς, ιδιώτες ή επιχειρήσεις, των οποί-ων ο εθελοντισμός αποτελεί συστατι-κό στοιχείο.

Οι αρχές του ανθρωπισμού, της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων και της προσπάθειας που κατα-βάλλουν οι ΜΚΟ για έναν καλύτερο κόσμο μακριά από στερεότυπα, παρα-μένουν η κινητήριος δύναμή της Ορ-γάνωσης.

Το Ελληνικό Κέντρο Προώθησης του Εθελοντισμού «anthropos.gr» φέ-ρει μια δυναμική προοπτική σχεδιάζο-

ντας με ακόμη μεγαλύτερο ζήλο τις δράσεις του για το επόμενο διάστημα. Νέοι άνθρωποι ανέλαβαν να συνεχί-σουν το έργο που ξεκίνησε το 2000 η ομάδα των πρώτων ενθουσιωδών «μα-στόρων» της oργάνωσης αυτής. Άν-θρωποι, με ιδέες φρέσκιες, με προθυ-μία και διάθεση να αναλάβουν νέες πρωτοβουλίες για την προώθηση του εθελοντισμού. Που σκοπό έχουν, να μην επαναπαυτούν στα εσκαμμένα αλ-λά να προσπαθήσουν μέσα από μια σειρά δραστηριοτήτων προβολής, ορ-γάνωσης και δημοσιότητας του «anthropos.gr», να δώσουν δυναμική ώθηση στην έννοια του εθελοντισμού, αποσκοπώντας στο να γίνει, ο καθένας από εμάς, κοινωνός αυτής της προ-σπάθειας και συμμέτοχος στο τολμη-ρό αυτό εγχείρημα.

• «anthropos.gr» θέτοντας νέους στόχους συνεχίζει να εξελίσσεται δυ-ναμικά μέσα από μια σειρά δράσεων που σχεδιάζει που σκοπό έχουν να επι-κεντρωθούν στους παρακάτω τομείς:- Τη δημιουργία του πρώτου ηλεκτρο-

νικού καταστήματος e-shop για προϊόντα που θα απευθύνονται σε MKo.

- Τη δημιουργία εντύπου (περιοδικού) με παραλήπτες ΜΚΟ, θεσμικούς φορείς ή εταιρίες με κοινωνική δρά-ση.

- Την εισαγωγή εκπαιδευτικών προ-γραμμάτων σε σχολεία για την ευ-αισθητοποίηση των παιδιών σε θέ-ματα που άπτονται του εθελοντι-σμού, την προβολή εκπαιδευτικού

Ε Θ Ε Λ Ο Ν Τ Ι Σ Μ Ο Σ

21


υλικού (βίντεο οργανώσεων) και την εκπαίδευση σε θέματα κοινωνικής προσφοράς.

- Την παροχή τεχνογνωσίας σε ΜΚΟ, μέσα από μια σειρά σεμιναρίων με στόχο την εκπαίδευση σε θέματα που αφορούν την συμμετοχή σε Ελληνικά και Ευρωπαϊκά προγράμματα.

- Τέλος, τη διοργάνωση πολιτιστικών εκ-δηλώσεων που θα αφορούν θέματα εθελοντισμού και στόχο θα έχουν την συγκέντρωση χρημάτων από πλευ-ράς ΜΚΟ για την αξιοποίηση τους μέσα από την Εθελοντική δράση.Ο «anthropos.gr» είναι η πρώτη Ελ-

ληνική Δικτυακή Πύλη, που δημιουργή-θηκε αμιγώς από τον άνθρωπο για τον άνθρωπο και αποτελεί το ανθρώπινο πρόσωπο του διαδικτύου. Ένα χώρο που πολλές φορές έχει κατηγορηθεί για την αλλοτρίωση και την απομάκρυνση των ανθρώπων μεταξύ τους, αλλά ίσως για πρώτη φορά, προσεγγίζει το χώρο των νέων τεχνολογιών και των εφαρμογών τους, προς όφελος των ΜΚΟ.

Η εξέλιξη του αλλά και η αξιόπιστη παρουσίαση των δράσεων των ελληνι-κών ΜΚΟ αποτελεί σημαντική προτε-ραιότητα για τους ανθρώπους που το δημιούργησαν.

Για να λειτουργήσει το «anthropos.gr», χρειάζεται τη συμβολή όλων μας. Χρειάζεται τις ειδήσεις των ΜΚΟ, τις ανακοινώσεις τους, τις αγγελίες τους και ό,τι άλλο κάθε οργάνωση θα ήθελε να δημοσιοποιήσει αλλά και τις εκδηλώσεις για διάθεση προσφοράς σε κάθε επίπε-δο, από πλευράς των ενεργών πολιτών των επιχειρήσεων ή άλλων κρατικών και ιδιωτικών φορέων.

Η βαθύτερη επιθυμία της οργάνωσης είναι το «anthropos.gr» να αποτελεί, για όλους εμάς - τους ευαισθητοποιημένους πολίτες - ένα ζωντανό φόρουμ διαλόγου και παρουσίασης των προβλημάτων του κόσμου μας, στα οποία οι ΜΚΟ έχουν την δυνατότητα να παρεμβαίνουν ουσι-αστικά και αποτελεσματικά.

Από τη στιγμή που πρωτο-διατυπώθηκαν με τη ση-μερινή μορφή τους, τον 18ο αιώνα, τα ανθρώπι-

να δικαιώματα πολεμήθηκαν, τόσο από δεξιές, όσο και από αριστερές ιδεολογίες. Δεν εννούμε κάποιον εξωτερικό βάρβαρο εχθρό, αλλά τις κριτικές που υπέστησαν μέσα στο πλαίσιο της δυτικής σκέψης του δια-φωτισμού. To σημείωμα αυτό δεν φι-λοδοξεί να παρουσιάσει το σύνολο των διαφόρων κριτικών. Ελπίζει να δείξει τη διαχρονικότητα ορισμένων από τις κριτικές, όπως και το πού μπορούν να οδηγήσουν.

Υπάρχει μια κριτική από δεξιά, η οποία δεν δέχεται την έννοια «άν-θρωπος» και «ανθρώπινα», θεωρώ-ντας την απαράδεκτα αφαιρετική για να προδιαγράψει διαφορετικά δικαι-ώματα σε διαφορετικές περιστάσεις. Ο Edmund Burke (1729 – 1797) δια-τύπωσε την άποψη ότι «οι ελευθερί-ες και οι περιορισμοί μεταβάλλονται ανάλογα με το χρόνο και τις περι-στάσεις και δέχονται άπειρες τροπο-ποιήσεις, σε τρόπο που να μην μπο-ρούν να εκφραστούν με κανένα γε-νικευμένο αφαιρετικό κανόνα». [Σκέψεις για τη γαλλική επανάστα-ση]. Στην ίδια ιδέα καταφεύγει και

ένας άλλος φιλόσοφος -σύγχρονος αυτός- ο Alasdair MacIntyre: «Κάθε προσπάθεια να μας πείσει ότι τα δι-καιώματα είναι υπαρκτά, έχει αποτύ-χει... [Τα δικαιώματα] έχουν πάντοτε έναν υψηλά εξειδικευμένο και κοινω-νικά τοπικό χαρακτήρα» [After virtue: a study in moral theory, 1981].

Παρ’ ότι ο Burke υπήρξε προο-δευτικός πολιτικός και ο MacIntyre καταξιωμένος φιλόσοφος, οι σκέψεις αυτές εξυπηρέτησαν και εξυπηρε-τούν συντηρητικές θεωρίες, όπως π.χ. ότι οι τοπικές παραδόσεις και η πο-λιτιστική κληρονομιά -στην οποία μπορεί να περιλαμβάνονται κτηνω-δίες όπως η κλειτοριδεκτομή- είναι υπεράνω των ανθρωπίνων δικαιωμά-των. Η ανθρωπότητα δεν μπορεί να θωρακιστεί από τέτοιες «προοδευτι-κές» θεωρίες, παρά μόνο αν δεχτεί ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα αφο-ρούν τη γενικευμένη έννοια του αν-θρώπου, πίσω και πέρα από τις ειδι-κότερες ταμπέλες της επί μέρους ταυτότητάς του.

Μια δεύτερη από τα δεξιά κριτι-κή είναι η οφελιμιστική του Jeremy Bentham (1748 – 1832): «Στο μέτρο που είναι δίκαιο ή βολικό, δηλαδή χρήσιμο για την κοινωνία, είναι θετι-

Τρεις κριτικέςστα ανθρώπιναδικαιώματαΔιονύσης Γουσέτης

Διευθυντής περιοδικού «Μαρτυρίες»της Διεθνούς Αμνηστίας

Α Ν Θ Ρ Ω Π Ι Ν Α Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ Α Τ Α

22


κό να θεσπιστεί και να διατηρηθεί το ένα ή το άλλο δικαίωμα... ωστόσο, όπως δεν υπάρχει δικαίωμα που να μην πρέπει να διατηρηθεί για όσο διάστη-μα είναι χρήσιμο για την κοινωνία, έτσι ακριβώς δεν υπάρχει και δικαίωμα που να μην πρέπει να καταργηθεί όταν η κατάργησή του είναι χρήσιμη για την κοινωνία». Ο Bentham υπήρξε μεγά-λος φιλόσοφος -το όνομά του είναι συνδεδεμένο με τη χρησιμοθηρική (utilitarian) σχολή- και μεγάλος αν-θρωπιστής, ιδρυτής του πρώτου λαϊ-κού πανεπιστήμιου της Αγγλίας (UCl). Όμως, στην παραπάνω ιδεολογία του εδράστηκαν πράξεις όπως η στημένη καταδίκη του Ντρέϋφους, για το καλό της γαλλικής κοινωνίας, ή η πρόσφα-τη κατάργηση δικαιωμάτων από την αμερικανική και άλλες κυβερνήσεις για τον ίδιο λόγο (καταπολέμηση της τρομοκρατίας). Είναι σαφές ότι οι επι-διώξεις προς το «συμφέρον της κοινω-νίας» -οσοδήποτε πεφωτισμένες ή κα-λοπροαίρετες κι’ αν είναι- αν δρουν σε βάρος ακόμα και ενός μέλους της κοι-νωνίας, είναι αντίθετες στο αληθές συμφέρον της κοινωνίας.

Είναι γνωστή και η εξ αριστερών κριτική. Οι αποστροφές του Μαρξ στο «Εβραϊκό ζήτημα» έχουν προκαλέσει σειρά συζητήσεων και αναλύσεων. Ο Μαρξ θεωρούσε τα ανθρώπινα δικαι-ώματα ως αναχρονιστικά, καθόσον εί-ναι απαραίτητα μόνο στην προϊστορι-κή περίοδο της ανθρωπότητας, όταν τα άτομα χρειάζονται προστασία από βλάβες και κινδύνους που προκαλού-νται σε μια ατελή, συγκρουσιακή, τα-ξική κοινωνία. Τα ανθρώπινα δικαιώ-ματα, κατά τον Μαρξ, είναι τα δικαιώ-ματα του εγωιστή ανθρώπου, «απο-τραβηγμένου στον εαυτό του, στο ιδι-ωτικό του συμφέρον και στην ιδιωτική του αυθαιρεσία, απομονωμένου από την κοινότητα». Στην «Κριτική του Προγράμματος Γκότα», ο Μαρξ προ-φητεύει ότι «όλες οι πηγές του κοινω-

νικού πλούτου θα αναβλύζουν με αφθονία και τότε θα είναι δυνατόν να υπερπηδηθεί ολοκληρωτικά ο στενός ορίζοντας του αστικού δικαίου».

Χωρίς να έχει την πρόθεση, ο Μαρξ απεδέχθη ο καλύτερος θεωρητικός υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πράγματι, τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι τα δικαιώματα του εγωιστή αν-θρώπου. Μόνο που, ακόμα και σήμε-ρα, η συντριπτική πλειοψηφία των αν-θρώπων είναι εγωιστές. Τα ανθρώπινα όντα αντιμετωπίζουν την εχθρότητα και την επιβουλή άλλων ομοίων τους, ανεξάρτητα από το κοινωνικό καθε-στώς στο οποίο ζουν. Οι δε πηγές πλούτου δεν αναβλύζουν με αφθονία. Είναι (ακόμα;) περιορισμένες. Προτε-ραιότητα για τον καθένα είναι (ακόμα;) τα ατομικά του συμφέροντα και για πολλούς η προτεραιότητα αυτήν εξυ-πηρετείται με οποιοδήποτε μέσον. Η ανθρώπινη λογική στην επιδίωξη προ-σωπικών και κοινωνικών στόχων είναι ατελής και γι’ αυτό δεν θα υπάρξει μη βίαιη σύγκλιση των ανθρώπων στις

αξίες του τρόπου ζωής και αντίληψης. Αλλά ακόμα και αν υπάρξει σύγκλιση, η δυνατότητα βλάβης του ενός από τον άλλο συνεχίζει να υπάρχει με χίλι-ους δυο τρόπους: από λαθεμένο υπο-λογισμό ή λαθεμένη κρίση μέχρι την παραπάνω ατέλεια της ανθρώπινης λογικής. Η ατελής ανθρώπινη λογική εγκυμονεί κινδύνους όχι μικρότερους από εκείνους της ανθρώπινης επιβου-λής. Αν οι παραδοχές αυτές ισχύουν (και για όσο διάστημα ισχύουν, για όσο διάστημα δηλαδή βρισκόμαστε στην κατά Μάρξ «προϊστορία»), τότε ανα-κύπτει η ανάγκη για ίσο σεβασμό και για δημόσια προστασία, αφ’ ενός από κάθε είδους αυθαιρεσία και αφ’ ετέρου από αδικία στην διάθεση των πόρων. Πρόκειται ακριβώς για τις δυο γενιές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Πιο σαφής πολέμιος των ανθρωπί-νων δικαιωμάτων είναι ο Λένιν: «Η ηθική μας είναι πλήρως υποταγμένη στα συμφέροντα του προλεταριάτου... Για τους κομμουνιστές, το σύνολο της ηθικής βρίσκεται στο συνδυασμό της πειθαρχείας και της μαζικής πάλης ενάντια στους εκμεταλευτές. Δεν πι-στεύουμε σε αιώνια ηθική και ξεσκε-πάζουμε την απάτη όλων των μύθων περί ηθικής» [Λόγος στο τρίτο συνέ-δριο Κομσομόλ, 2/10/1920]. Η εφαρ-μογή της θεωρίας αυτής οδήγησε την τότε Σοβιετική Ενωση και αρκετές ευ-ρωπαϊκές χώρες του τότε «υπαρκτού σοσιαλισμού» (μαζί τους και η Ν. Αφρι-κή του απαρτχάιντ) να αρνηθούν να υπερψηφίσουν την Οικουμενική Δια-κήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώ-που στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, το 1948. Αργότερα, συνέβαλε στην κα-τάρρευση των καθεστώτων του υπαρ-κτού σοσιαλισμού. Σήμερα, τα επιχει-ρήματά της χρησιμοποιούνται από δι-κτατορικές ασιατικές και αφρικανικές κυβερνήσεις, εναντίον της αρχής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (και της Δύ-σης).

Α Ν Θ Ρ Ω Π Ι Ν Α Δ Ι Κ Α Ι Ω Μ Α Τ Α

“Από τη στιγμή που

πρωτοδιατυπώθηκαν

με τη σημερινή μορφή

τους, τον 18ο αιώνα, τα

ανθρώπινα δικαιώματα

πολεμήθηκαν, τόσο από

δεξιές, όσο και από αρι-

στερές ιδεολογίες. .” — Διονύσης Γουσέτης

>>

2�


«Κοινωνία των Πολι-τών» μια σχετικά νέα έννοια η οποία όμως έχει συνδε-

θεί τα τελευταία χρόνια με κάθε έκ-φραση της ζωής μας. Η κοινωνία των πολιτών αναφέρεται συνήθως στις ομάδες ή οργανισμούς που λειτουρ-γούν και εκτός των επίσημων δομών και θεσμών μιας χώρας. Περιλαμβά-νουν τους κοινωνικούς εταίρους, δη-λαδή τα συνδικάτα και τους συνδέ-σμους εργοδοτών. Πέραν τούτου, πε-ριλαμβάνουν και τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.

Τι είναι όμως τελικά αυτές οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που έχουν αυξηθεί σημαντικά και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια;

Οι Μ.Κ.Ο. φαίνεται να είναι η συ-νείδηση, η κριτική φωνή των κοινωνι-ών, χωρίς κατ’ ανάγκη να εναγκαλί-ζουν τα κυρίαρχα ρεύματα της κοινω-νίας. Θέματα, όπως, η προστασία του περιβάλλοντος, ο σεβασμός των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων, η προώθηση της πολυ-πολιτισμικότητας, τα δικαι-ώματα των μειονοτήτων ή των μελλο-ντικών γενεών υποστηρίζονται από τις μη-κυβερνητικές οργανώσεις –τουλά-χιστον αυτές που είναι πραγματικά Μη Κυβερνητικές – ακόμα και σε εποχές και συνθήκες που δεν ευνοούν αυτές τις απόψεις. Η εμμονή σε αρχές και όχι η προσαρμογή στο κυρίαρχο ρεύμα κάθε εποχής με υιοθέτηση ευκαιρια-κών θέσεων είναι, ίσως, η πιο σημαντι-κή συνεισφορά των ΜΚΟ, και μάλιστα

σε εποχές κυνισμού και «εύπλαστων» πολιτικών συμπεριφορών.

Σε γενικές γραμμές, οι Μη Κυβερ-νητικές Οργανώσεις με την κριτική τους φωνή εκπροσωπούν καλώς νοού-μενα συμφέροντα, τα οποία είναι αδύ-ναμα σε κοινωνικό και πολιτικό επίπε-δο, ασκούν κριτική σε τομείς που δεν είναι στις προτεραιότητες των ισχυρών κοινωνικών ομάδων και συμφερόντων, ενώ συνδυάζουν την σφαιρική και ολο-κληρωμένη προσέγγιση με την τοπική παρέμβαση και προοπτική (σκέψου σφαιρικά, δράσε τοπικά και παγκό-σμια). Αν θα θέλαμε να το δούμε λίγο πιο ¨κυνικά¨, είναι οι μηχανισμοί που καλύπτουν «τρύπες», οι οργανώσεις που δηλώνουν παρόν εκεί όπου απου-σιάζει, η συντεταγμένη και γραφειο-κρατικά οργανωμένη πολιτεία και επι-σημαίνουν ακριβώς αυτήν την απου-σία.

Πολύς λόγος γίνεται λοιπόν για τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις τα τε-λευταία χρόνια για την παρουσία και τη δράση τους στις Δυτικές Κοινωνίες (εξαπλώνεται τώρα και πιο ανατολικά) με σχόλια άλλοτε αρνητικά και άλλο-τε θετικά. Από πού πηγάζουν όμως όλα αυτά τα σχόλια;

Κανείς δεν μπορεί να παραγνωρί-σει το ρόλο που διαδραματίζουν κά-ποιες Μ.Κ.Ο. τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, στην πολιτική δια-δικασία με την δημόσια υποστήριξη ιδεών, την προώθηση προτάσεων για αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, την παρα-κολούθηση των κυβερνητικών πολιτι-

κών σε τομείς όπως το περιβάλλον, η κοινωνική ισότητα ή η διαφάνεια στα δημόσια οικονομικά. Επίσης συμμετέ-χουν στην εφαρμογή της κοινωνικής πολιτικής καθώς στην Ελλάδα η εθε-λοντική κοινωνική προσφορά στην ικανοποίηση της κοινής απαίτησης για κοινωνική αλληλεγγύη έχει μακρά πα-ράδοση και μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικότερα και από τις κρα-τικές γραφειοκρατίες αλλά και από τις κερδοσκοπικού χαρακτήρα ιδιωτικές επιχειρήσεις, κυρίως από πλευράς ποι-ότητας των έργων και δραστηριοτήτων που υλοποιούνται.

Από αυτή την άποψη οι μη κυβερ-νητικές οργανώσεις δύνανται να απο-τελέσουν αναπόσπαστο μέρος μιας νέ-ας, περισσότερο ισορροπημένης, πολι-τικής δομής. Το ερώτημα όμως είναι: μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουρ-γία αυτού του νέου πολιτικού συστή-ματος, αυτής της νέας ισορροπίας με-ταξύ πολιτικών, κομμάτων, πολιτών και κοινωνίας; Μπορούν δηλαδή να συνεισφέρουν αποτελεσματικά στη με-ταρρυθμιστική διαδικασία; Μπορούν αν αξιολογούν ολοένα τη θέση τους απέναντι στις εξελίξεις, ώστε να μπο-ρούν με βεβαιότητα να ισχυρίζονται ότι εξυπηρετούν συγκεκριμένες κοινω-νικές και πολιτικές ανάγκες και δεν έχουν μετατραπεί σε αυτοτροφοδο-τούμενους και ανακυκλούμενους μη-χανισμούς, για τους οποίους η λειτουρ-γία έχει γίνει σχεδόν αποκλειστικός αυτοσκοπός.

Έχει δημιουργηθεί σε κάποιους η

ΜΚΟ και Κοινωνία των πολιτώνΕθνικό Συμβούλιο Νεολαίας

Ε Σ Υ Ν

2�


εντύπωση – και μερικές φορές όχι εσφαλμένα – ότι οι ΜΚΟ είναι μια μό-δα και ορμώμενοι από αυτό όλοι τρέ-χουν να δημιουργήσουν μια ΜΚΟ. Βλέπουμε λοιπόν καθημερινά νέες ΜΚΟ να έρχονται στο προσκήνιο και να διεκδικούν χώρο, χρήματα και ανα-γνώριση. Δυστυχώς στην πραγματικό-τητα οι οργανώσεις αυτές έχουν την τύχη ενός αστέρα με σύντομο χρόνο ζωής. Κατά την ορθότερη γνώμη, το σκεπτικό που πρέπει να συνοδεύει τη δημιουργία μιας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης είναι η επισήμανση ενός κενού (την ύπαρξη του οποίου χρεώ-νεται το κράτος, η κοινωνία ή όποιος άλλος), η πίεση για την πλήρωσή του και τέλος, η προσωρινή, και για όσο δι-άστημα οι προαναφερθέντες υπεύθυ-νοι αδρανούν, προσπάθεια το κενό να το καλύψει η δράση της οργάνωσης, των μελών και των εθελοντών της.

Και φτάνουμε λοιπόν στο σημείο, που ενώ όλοι αναγνωρίζουν και απο-δέχονται τη σημαντικότητα και το ρό-λο των οργανώσεων αυτών, να δηλώ-νουν την αδυναμία και συντήρησής τους και χρηματοδότησης τους για την επίτευξη του στόχου. Και μπαίνουν στο σημείο αυτό τα εύλογα ερωτήμα-

τα: Ποια η σχέση των ΜΚΟ με την Πο-λιτεία? Ποιο το πραγματικό αντίκρι-σμά τους στην Κοινωνία? Ποια η σχέ-ση συνεργασίας μεταξύ των οργανώ-σεων? Δεν μπορούμε να παραβλέψου-με την προσπάθεια του Υπουργείου Εξωτερικών και άλλων φορέων να κα-ταγράψουν τις κινήσεις των «ενεργών πολιτών» αλλά διαπιστώνετε στο τέ-λος ότι υπάρχει πρόβλημα με κάποιες από τις καταγεγραμμένες οργανώσεις. Αναρωτηθήκαμε ποια η καλύτερη λύ-ση σε αυτό το πρόβλημα? Μήπως θα ήταν καλύτερο να δούμε στο σύνολό τους αυτές τις προσπάθειες και να προσπαθήσουμε να συγκλίνουμε αυ-τές τις κινήσεις κάτω από ¨γενικότε-ρους τίτλους¨? Μήπως το παράδειγμα του Υπουργείου Εξωτερικών για την καταγραφή MKo που ασχολούνται με την άσκηση της αναπτυξιακής πολιτι-κής και ανθρωπιστικής βοήθειας θα πρέπει να το ακολουθήσουμε για άλ-λες κατηγορίες οργανώσεων? Αυτές που ασχολούνται με το Περιβάλλον για παράδειγμα.

Η κατηγοριοποίηση είναι μία μόνο σκέψη που για την υλοποίησή της πρώ-τα θα πρέπει να υπάρξει ο κοινωνικός διάλογος. Και αν καταφύγουμε σε αυ-τή τη λύση ως πιο βιώσιμη για τις ΜΚΟ

αλλά και ως πιο λειτουργική για την κοινωνία θα τεθεί το άλλο φλέγων ζή-τημα: πλατφόρμες που ήδη υπάρχουν και διαδραματίζουν ένα ανεξάρτητο ρόλο πώς τις μεταχειρίζομαι? Τραντα-χτό παράδειγμα το Εθνικό Συμβούλιο Νεολαίας με μέλη του ΜΚΟ που ως επί το πλείστον έχουν στο ενεργητικό τους νέες και νέους μέχρι 35 χρονών. Με μια σημαντική προσφορά στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας μέσα από δράσεις, εκδηλώσεις, συμμετοχή στα κοινά του τόπου αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Με μια παρουσία που χρόνο με το χρόνο ενδυναμώνετε παραμερί-ζοντας τις κομματικές σκοπιμότητες και αναδεικνύοντας τις πολιτικές ευ-αισθησίες που έχουν οι νέοι σήμερα για όλα τα θέματα. Ο στόχος είναι ορατός και αποβλέπει στην κατοχύρωση και αναγνώριση του πολύ σημαντικού ρό-λου και έργου των Μ.Κ.Ο . Η πρόκλη-ση είναι μεγάλη και η ελληνική κοινω-νία έχει αρχίσει να ωριμάζει για την αναγκαιότητα της ύπαρξης των οργα-νώσεων αυτών. Τέλος το κράτος πρέ-πει να επαναπροσδιορίσει τα μέσα για τη χρηματοδότηση των προγραμμά-των αυτών αναγνωρίζοντας και έμπρα-κτα τον ρόλο που έχουν οι Μ.Κ.Ο στην Ελλάδα σήμερα.

Ε Σ Υ Ν

25


Γιώργος Παπανδρέου

… γυρίζοντας τον κόσμο, έχω πει-στεί ότι μακροπρόθεσμα θέλουμε μία Ελλάδα, όχι απλώς ισχυρή, αλλά θέ-λουμε τον Έλληνα πολίτη ισότιμο στον κόσμο. Και για να το κάνουμε αυτό, χρειάζεται να επενδύσουμε στην παι-δεία, στον άνθρωπο, στη γνώση, διότι αυτή αποτελεί τελικά την καλύτερη ασπίδα, την καλύτερη προετοιμασία, τον καλύτερο εξοπλισμό για να αντι-μετωπίσουμε ένα κόσμο που αλλάζει ραγδαία.

Τεχνολογία που φέρνει συνεχώς επαναστάσεις, επικοινωνία που μας φέρνει συνεχώς νέες ιδέες και κοντύ-τερα τον ένα στον άλλον και που προ-καλεί να αναλύσουμε, να κρίνουμε, να αξιολογήσουμε, να συνθέσουμε και να δημιουργήσουμε.

Για να μπορεί να πετύχει, να επιβι-

ώσει σήμερα ένα έθνος, είναι καθορι-στική η παιδεία που δίνει στους πολί-τες του. Είναι ο σημαντικότερος παρά-γοντας για την πρόοδο της χώρας. Για τον κάθε πολίτη, για την κάθε οικογέ-νεια σε μια εποχή ανασφάλειας, η παι-δεία αποτελεί την καλύτερη ασφάλεια, την καλύτερη εγγύηση για την ισότιμη συμμετοχή, για δουλειά, για δημιουρ-γική και ευτυχισμένη ζωή. Στη σύγχρο-νη οικονομία πρώτη ύλη γίνεται η πλη-ροφορία και η γνώση, και η παραγωγή αγαθών και προϊόντων γίνεται από το εργαλείο το οποίο λέγεται ανθρώπινο μυαλό.

Σε μία κοινωνία των πληροφοριών, των διαδικτύων, των εικόνων, των τη-λεοπτικών και ηλεκτρονικών μέσων, των μεγάλων αλλαγών και προκλήσε-ων που θα αντιμετωπίζει ο κάθε νέος, ο κάθε πολίτης μπροστά του σ’ αυτό το διάβα της ζωής του, πρέπει η παιδεία

να δώσει τα εφόδια, ώστε να μπορεί να κρίνει ο ίδιος, πέραν των νόμων, πέραν των αρχών, πέραν των τειχών που θα ήθελε κανείς να βάλει για να προστα-τεύσει μία κοινωνία. Δεν υπάρχουν πια αυτά. Δεν υπάρχουν τα τείχη που θα προστατεύσουν τον πολίτη ή την κοι-νωνία. Θα πρέπει ο ίδιος να έχει τη γνώση, τα εφόδια να μπορεί να κάνει σωστές επιλογές στη ζωή του και να εί-ναι η γνώση θεσμοφύλακας των δημο-κρατικών μας αξιών και ελευθεριών.

Πράγματι η παιδεία δημιουργεί αξίες, καλλιεργεί τον άνθρωπο, του δί-νει τη δυνατότητα να διαχειριστεί τις ελευθερίες του σωστά, αλλά και να δι-αμορφώσει μια κοινωνία πραγματικής αλληλεγγύης και συνοχής. Αυτή πρέ-πει να είναι η παιδεία μας. Αλλά στο ερώτημα αν είναι ικανοποιημένη η ελ-ληνική οικογένεια για τα θέματα της παιδείας, πρέπει να πούμε μάλλον όχι.

Φ Α Κ Ε Λ Ο Σ : Π Α Ι Δ Ε Ι Α

ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣσυνέχεια...

2�


Όχι ότι δεν έχουν γίνει πολλά, ότι δεν έχουμε επενδύσει πολλά, αλλά δεν θα μπω σε αυτούς τους απολογισμούς. Πρέπει να κοιτάξουμε μπροστά. Η δική μου πείρα να δού-με πώς την ίδια την κοινωνία θα τη βάλουμε να συμμετέχει στη διαχείριση, στη διαμόρφωση των προτεραιοτήτων του εκπαιδευτικού μας συστήματος.

Θα σας αναδείξω μερικά θέματα, τα οποία ως παραδείγ-ματα δείχνουν τη λαθεμένη πορεία σας, αλλά και το πού πρέπει να πάμε. Πρώτα απ’ όλα, το πρόβλημα των μετεγ-γραφών…. Ουσιαστικά, χωρίς συστηματική μελέτη υπήρξε ένας νέος νόμος. Είμαι σίγουρος ότι δεν θα λύσει το πρό-βλημα… να δούμε το θέμα… μέσα από μια τελείως άλλη λο-γική. Η κινητικότητα σημαίνει να μπορώ εγώ να επιλέγω, να ξεκινήσω σ’ ένα τμήμα και να πάω σε ένα διαφορετικό, να ξεκινήσω σε μία χώρα και να πώ σε μία άλλη χώρα, για να έχω τον ακαδημαϊκό πλούτο, τη δυνατότητα να εξελι-χθώ, τη δυνατότητα να έχω ελεύθερες επιλογές. Αυτή θα πρέπει αν είναι η πολιτική μας.

Βεβαίως, υπάρχουν κοινωνικά και οικονομικά προβλή-ματα κάποιων οικογενειών. Τότε θα πρέπει να έρθει η πο-λιτεία, όπως ξεκινήσαμε εμείς σε προηγούμενη φάση, να χρηματοδοτήσει αυτόν που δεν έχει τα μέσα για να σπου-δάσει σε κάποιο πανεπιστήμιο στο οποίο έχει μπει, είτε εντός της περιοχής όπου ζει, είτε σε μια άλλη περιοχή. Η λογική αυτή δεν είναι κάτι καινούριο. Μπορούμε να χρησι-μοποιήσουμε συστήματα, όπως τα σκανδιναβικά, όπου υπάρχουν βοήθειες, δάνεια, τα οποία μετά πληρώνονται μέ-σω του φορολογικού συστήματος, τα οποία βεβαίως δια-σφαλίζουν την ισότητα ευκαιριών όλων των παιδιών και δεν επιβαρύνουν τον εργαζόμενο εάν δεν βρει δουλειά, διότι απαλλάσσεται των ευθυνών του.

Το δεύτερο παράδειγμα είναι η πρόσφατη ανακοίνωση για την αύξηση των ωρών διδασκαλίας των αρχαίων ελλη-νικών, πάλι χωρίς ιδιαίτερη μελέτη. Προσωπικά είμαι υπέρ του να βοηθήσουμε για τη γνώση των αρχαίων ελληνικών.

Φοβάμαι όμως ότι έχουμε και πάλι εδώ ένα λάθος. Δεν αρκεί ή θα έλεγα μπορεί να έχει και αντίθετα αποτελέσμα-τα, απλώς να αυξήσουμε τις ώρες.

…μιλήσατε για τον υπερβολικό φόρτο ωρών στα παιδιά. Η αλλαγή πρέπει να είναι στον τρόπο που διδάσκονται τα Αρχαία και στον τρόπο που προσεγγίζουμε τα μαθήματα γενικότερα και την παράδοσή μας.

Η στάση μιας αρχαιολατρίας που είναι σχεδόν ειδωλο-λατρική απέναντι στην παράδοσή μας, δεν μας βοηθά, δη-λαδή το να μαθαίνουμε απλώς απέξω κάποιες λέξεις, κά-ποιους όρους, κάποιους στίχους. Δεν θέλουμε τον νέο μας να γίνει ένα λεξικό ελληνικής γλώσσας. Θέλουμε να γίνει συγγραφέας της ιστορίας του, του μύθου του, της ίδιας του

της ζωής του. Άρα να μαθαίνουν τι λέει ο Πλάτωνας, τι λέ-ει ο Αριστοτέλης, τι λέει ο Σωκράτης. Τότε και οι λέξεις θα αποκτήσουν πραγματικό νόημα.

Εμείς φοβάμαι έχουμε εξορίσει τους αρχαίους μας Έλ-ληνες, έχουν μεταναστεύσει στην Ευρώπη, στην Αμερική και αλλού. Το μόνο παρήγορο είναι ότι εκεί τους έχουν δώ-σει να σηκώνουν τις σημαίες τους οι αρχαίοι ημών πρόγο-νοι.

Το τρίτο παράδειγμα, ένα από τα πρώτα μελετήματα και μελετήματά σας ήταν, όπως είδα να αλλάξετε τον τρόπο αξιολόγησης ή μάλλον την εξέλιξη των μελών ΔΕΠ.

Νομίζω ότι είναι πια παράλογο εμείς στη Βουλή να νο-μοθετούμε για τον τρόπο εξέλιξης μελών ΔΕΠ στα πανεπι-στήμια. Είμαστε εμείς ειδικοί σ’ αυτό το θέμα; Αυτό απλώς αναδεικνύει ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα αυτονομίας των πανεπιστημίων.

Πιστεύω ότι πρέπει να αυτονομήσουμε πλήρως τα πα-νεπιστήμια. Να υπάρξει πλήρης αυτονόμηση. Να κάνουν τις δικές τους επιλογές, τα δικά τους τμήματα που θέλουν, να διαμορφώσουν τα δικά τους πτυχία. Και εμείς δύο εργα-λεία να κρατήσουμε στα χέρια μας ως κράτος, ως επιτελι-κό πια κράτος: τον τρόπο χρηματοδότησης και την αξιολό-γηση και πιστοποίηση. Με αυτό τον τρόπο, θα φύγει πλή-ρως η γραφειοκρατία. Δεν θα ασχολείται το Υπουργείο Παι-δείας για το ποιος είναι ο οδηγός του πρυτάνεως, πότε θα πάρει εκπαιδευτική άδεια ο Χ, Ψ, Ω καθηγητής, ποια τμή-ματα θα πρέπει να διαμορφωθούν. Αυτό το οποίο το ελλη-νικό κράτος θα κάνει είναι να αξιολογεί αν το αποτέλεσμα των πανεπιστημίων είναι θετικό και να γνωρίζει ο ελληνι-κός λαός, να γνωρίζει ο φοιτητής, να γνωρίζει ο νέος, τι ακριβώς απόδοση έχει το κάθε τμήμα και το κάθε πανεπι-στήμιο, πόση σημασία έχει στην αγορά, πόση σημασία έχει στο να δώσει αξίες, πόση σημασία έχει στον ακαδημαϊκό χώρο. Και μπορούμε να το κάνουμε αυτό με έναν εύκολο τρόπο, δίνοντας ουσιαστικά τη χρηματοδότηση στον ίδιο το φοιτητή, να κάνει δηλαδή την επιλογή του ο φοιτητής για το πού θέλει να πάει. Να αποφασίζουν αυτόνομα τα πα-νεπιστήμια. Να αποδεσμεύσουμε τις εξετάσεις από τα σχο-λεία. Αυτόνομα τα πανεπιστήμια να μπορούν να αποφασί-ζουν με το δικό τους τρόπο το πώς θα επιλέγουν τους φοι-τητές τους.

Πιστεύω επίσης ότι δεν πρέπει η επιλογή αυτή να γίνε-ται σε τμήμα. Εκεί είναι το «σοβιετικό» του συστήματος, βγάζουμε τα ίδια επαγγέλματα κάθε χρόνο λόγω της κε-ντρικής μορφής του σχεδιασμού που έχουμε για τα πανεπι-στήμιά μας. Θα έπρεπε να είναι πιο ελεύθερη η επιλογή για τα παιδιά, να μπορούν να αλλάζουν. Να λέει ο υποψήφιος φοιτητής «εγώ θα διεκδικήσω να μπορώ στο Πολυτεχνείο


2�


ή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών ή στο πανεπιστήμιο Πατρών». Και εκεί πια μπαίνοντας μέσα στο πανεπιστήμιο να επιλέ-γει την κατεύθυνσή του βάσει του ενδιαφέροντός του, το επάγγελμά του εντέλει.

Μόνο έτσι, μέσα από την απελευθέρωση των πανεπι-στημίων, θα μπορέσουμε να προσελκύσουμε ξένους και Έλ-ληνες επιστήμονες του εξωτερικού στην Ελλάδα. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να απελευθερώσουμε τα πανεπιστήμιά μας, ώστε μα προσελκύουν φοιτητές απ’ όλα τα Βαλκάνια, από τη Μεσόγειο, από τον Καύκασο και απ’ όλη την Ευρώπη. Απελευθερωμένα τα πανεπιστήμιά μας θα μπορούν να πά-ρουν πρωτοβουλίες. Θα έχουν όμως και τα κίνητρα για να μπορέσουν να προχωρήσουν μπροστά.

Θέλω να σας φέρω ένα παράδειγμα. Όταν ήμουν Υπουρ-γός Παιδείας κάναμε μία μελέτη. Στην Αγγλία, τα χρήματα τα οποία εισέπραττε το τριτοβάθμιο εκπαιδευτικό σύστη-μα από τους ξένους φοιτητές, ήταν όσο ήταν το συνολικό ύψος του προϋπολογισμού του ελληνικού Υπουργείου Παι-δείας. Η χώρα μας έχει δυνατότητες, έχει πανεπιστημια-κούς, έχει ένα σημαντικό δυναμικό. Θα μπορούσε να προ-σελκύσει συνεχώς φοιτητές από την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της Μεσογείου, αντί να μεταναστεύσουν οι φοιτητές μας σε άλλες χώρες.

Η αλλαγή του εξεταστικού συστήματος θα ήταν πολύ σημαντική, διότι θα ξεφεύγαμε από τη λογική της αποστή-θισης και της υπερβολικής ύλης που αυτήν τη στιγμή δημι-ουργεί ένα σχολείο, που ο νέος το αισθάνεται ως ένα σχο-λείο αποξένωσης και καταναγκαστικών έργων. Αντί της αποστήθισης έπρεπε να δώσουμε βάρος στην κριτική σκέ-ψη, στην αναλυτική σκέψη, στη σύνθεση, στη δημιουργία και στην καινοτομία. Αυτό θα είχε μια μεγάλη επίπτωση και στην αντιμετώπιση μιας μεγάλης ταξικής ανισότητας που υπάρχει σήμερα. Σήμερα δεν υπάρχει δωρεάν παιδεία. Δυ-στυχώς σήμερα η παιδεία πληρώνεται μέσω των φροντιστη-ρίων και είναι άδικη σε ό,τι αφορά τα φτωχότερα και τα με-σαία στρώματα της χώρας μας. Είναι δυσβάσταχτο το βά-ρος για τα μεσαία και φτωχότερα στρώματα, αλλά είναι και εθνική, πνευματική σπατάλη να βάζουμε τα παιδιά μας να μαθαίνουν από στήθους, χωρίς να διαμορφώνουν εργαλεία κριτικής σκέψης, πράγμα που θα τους επιτρέψει, σε μία επο-χή που ο νέος έχει πρόσβαση στις πληροφορίες, να τις ανα-λύουν, να τις αξιολογούν, να τις συνθέτουν, να δημιουργούν καινοτομίες και ο ίδιος ο νέος να γίνεται δημιουργός και ερευνητής.

Όχι μόνο αυτό, αλλά και ο τρόπος των εξετάσεων σή-μερα, ισοπεδώνει το νέο. Κάθε νέος δεν είναι ο ίδιος. Κάθε νέος δεν έχει τα ίδια ταλέντα. Αντί να προσπαθούμε να τον βάλουμε σε ένα καλούπι ομοιόμορφο, πρέπει να φτιάξου-

με ένα σύστημα που θα αναδεικνύει το ταλέντο του. Αν εγώ έχω ταλέντο να γίνω μηχανικός, ας γίνω μηχανικός. Αν έχω ταλέντο για μουσικός, ας πάω για μουσικός. Αυτό δεν μπο-ρεί να γίνει με ένα σύστημα γραφειοκρατικό, συγκεντρω-τικό και αυταρχικό.

Η κατεύθυνση στην τριτοβάθμια παιδεία πρέπει να εί-ναι μια κατεύθυνση προς την απελευθέρωση από τη γρα-φειοκρατία και προς την αποκέντρωση των πανεπιστημί-ων. Το ελληνικό κράτος θα πρέπει να παίξει ρόλο στην πι-στοποίηση και στη χρηματοδότηση, για να διασφαλίσει ότι κάθε νέος έχει το ίδιο δικαίωμα, έχει ισότητα ευκαιριών και δυνατοτήτων και ότι η ποιότητα είναι πραγματική. Πρέπει να τελειώσουμε μ’ αυτόν το φόβο για την αξιολόγηση του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Θα είναι πια μια διάκριση εξουσιών. Δεν θα παράγει το κράτος γνώση, παιδεία. Θα είναι τα πανεπιστήμια που παράγουν γνώση και παιδεία και θα αγοράζει το κράτος εν ονόματι των παιδιών, την παιδεία και τη γνώση.

Αλλά αυτό θα μας λύσει και το πρόβλημα της λεγόμε-νης ιδιωτικής ή μη κρατικής παιδείας.

Κοιτάξτε! Θεωρώ ότι αυτό το δίλημμα είναι ένα δίλημ-μα που μας έχει ταλανίσει πάρα πολλά χρόνια, αλλά είναι ένα αστείο δίλημμα. Είμαστε πια μία χώρα σε μία παγκό-σμια κοινωνία. Είμαστε μια παγκόσμια κοινωνία. Οι μισοί φοιτητές μας –αν όχι οι μισοί, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό- σπουδάζουν εκτός των συνόρων μας, άλλοι σε ιδιωτικά και άλλοι σε δημόσια πανεπιστήμια.

Το πρόβλημα δεν είναι πού σπουδάζουν. Το πρόβλημα δεν είναι ποιος είναι ο φορέας, αλλά αν εξυπηρετείται το δημόσιο συμφέρον. Και το δημόσιο συμφέρον θα εξυπηρε-τείται όταν εμείς ελέγχουμε την ποιότητα των σπουδών.

Άρα, λοιπόν, η Αρχή Αξιολόγησης και Πιστοποίησης θα πρέπει να πιστοποιεί και να αξιολογεί και τα δημόσια πα-νεπιστήμια και οποιαδήποτε άλλα ιδρύματα υπάρχουν ή θα διαμορφωθούν στη χώρα μας. Εδώ, η Κίνα ανοίγει τις πόρ-τες της για να έλθουν ξένα ιδρύματα και να εγκατασταθούν στο Πεκίνο και αλλού.

Άρα, λοιπόν, αυτό το οποίο εμείς απεμπολούμε τη δυ-νατότητα να αξιολογούμε και να ελέγχουμε την παιδεία που υπάρχει στη χώρα μας. Υπάρχουν ιδρύματα, άλλα καλύτε-ρα και άλλα χειρότερα, τα οποία σήμερα λειτουργούν εκτός συνταγματικού πλαισίου. Αυτά ποιος τα αξιολογεί; Με τον τρόπο μας έχουμε δώσει την αξιολόγηση στο lSC ή σε κά-ποιο άλλο πανεπιστήμιο της Ευρώπης. γι’ αυτό χρειάζεται εμείς ως κράτος να φτιάξουμε Αρχή Αξιολόγησης και Πι-στοποίησης για να ελέγξουμε τη λειτουργία τους και αν κά-νουν τη δουλειά τους, θα έχουν πιστοποίηση. Αυτό που κά-νουν καλά τη δουλειά τους, δηλαδή, όλες οι χώρες. Το κά-


2�


νει και η Κύπρος, όπως και άλλες χώρες. Αυτό δεν σημαίνει ότι εμείς δεν πρέπει να επενδύσουμε στη δημόσια παιδεία – όχι την κρατική, αλλά τη δημόσια παιδεία- στα αυτόνο-μα πανεπιστήμια, διότι εκεί πράγματι θα είναι όπου θα πά-ει το μεγαλύτερο ποσοστό των νέων Ελλήνων για να εκπαι-δευτούν.

Νομίζω ότι η παιδεία θα πρέπει να έχει ως κύριο στόχο τη διαμόρφωση αξιών, τη διαμόρφωση ανθρώπων, τη δια-μόρφωση πολιτών, αλλά θα πρέπει επίσης να έχει και ως στόχο την εργασία και την απασχόληση. Δυστυχώς, το συ-γκεντρωτικό και κλειστό σύστημα του ελληνικού εκπαιδευ-τικού συστήματος είναι ένα σύστημα όχι απλώς συγκε-ντρωτικό, αλλά έτσι όπως λειτουργεί είναι ένα σύστημα αυ-τιστικό, δηλαδή ένα σύστημα το οποίο δεν αντιδρά απένα-ντι στις εξελίξεις που υπάρχουν γύρω μας, είτε της αγοράς είτε γενικότερα στις κοινωνικές αλλαγές.

Έτσι λοιπόν, με την αυτονομία των πανεπιστημίων και την αποκέντρωση του εκπαιδευτικού συστήματος, θα πρέ-πει να υπάρξει στενή συνεργασία με τους παραγωγικούς φορείς, την Τοπική Αυτοδιοίκηση και με άλλους κοινωνι-κούς φορείς σε κάθε περιφέρεια, για την ανάπτυξη και την αντιμετώπιση της ανεργίας, που σε μεγάλο βαθμό είναι μια ανεργία θεσμικής φύσης, διαρθρωτικής φύσης, γεγονός που σημαίνει ότι εμείς «παράγουμε» παιδιά με επαγγέλματα τα οποία δεν ζητάει η αγορά, ενώ υπάρχουν ανάγκες της αγο-ράς για συγκεκριμένα επαγγέλματα, τα οποία δεν παράγει το εκπαιδευτικό μας σύστημα.

Άρα, λοιπόν, χρειάζεται συντονισμός. Ποιος θα κάνει όμως το συντονισμό; Ένας δημόσιος υπάλληλος στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Μητροπόλεως; Όχι…Το συντονισμό θα τον κάνουν αποκεντρωμένα οι φορείς της περιφέρειας, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, οι παραγωγικοί φορείς, σε συ-νεργασία με τους εκπαιδευτικούς φορείς της περιοχής.

Για παράδειγμα, γιατί στην Κρήτη να μη διαμορφωθεί, να μην οργανωθεί, είτε εντός του δημοσίου πανεπιστημίου είτε εκτός – δεν έχει σημασία- μία Σχολή Τουριστικών Επαγ-γελμάτων, μία τουριστική σχολή, η οποία μαζί με τους πα-ραγωγικούς φορείς, μαζί με την Τοπική και Νομαρχιακή Αυ-τοδιοίκηση, να μπορεί να εξειδικεύσει προγράμματα που θα έχουν σχέση με τις ανάγκες του τουρισμού σ’ αυτήν την περιοχή:

Αυτή θα ήταν μια πολύ πιο ευέλικτη και ουσιαστική παι-δεία για την περιοχή και την περιφέρεια. Είναι, βέβαια, μία περιοχή όπου υπάρχουν τουριστικές ανάγκες. Όμως, κάτι παρόμοιο μπορεί να συμβεί και για περιοχές όπου υπάρ-χουν άλλες παραγωγικές ανάγκες.

Σε αυτά τα πλαίσια έχω προτείνει τη θέσπιση κάρτας κατάρτισης, ώστε τελειώνοντας το λύκειο ο κάθε νέος να

παίρνει αυτήν την κάρτα και να τη χρησιμοποιεί εκεί που θέλει, εκεί όπου θα πληρώνεται από το δημόσιο. Έτσι, θα μπορέσει να έχει ελεύθερες επιλογές και θα υπάρξει ουσι-αστικότερος ανταγωνισμός μεταξύ των διαφόρων ιδρυμά-των που δίνουν επαγγελματική κατάρτιση, όπως τα ΙΕΚ, τα ΚΕΚ, ο ΟΑΕΔ κ.ο.κ.

Ριζική αποκέντρωση χρειάζεται, επίσης, στη δευτερο-βάθμια και πρωτοβάθμια παιδεία. Να μεταφέρουμε σε το-πικό επίπεδο τη λήψη αποφάσεων. Να κάνουμε ό,τι έχει γί-νει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, Φινλανδία, Σου-ηδία κ.λπ. το κράτος, δηλαδή, να ορίζει τις γενικές αρχές, τους γενικούς στόχους και τα βασικά –αν θέλετε- εφόδια που πρέπει να πάρουν όλοι οι μαθητές. Όμως, σε τοπικό επίπεδο θα πρέπει να υπάρξει η δυνατότητα οι τοπικοί φο-ρείς –Τοπική Αυτοδιοίκηση, σύλλογος γονέων και κηδεμό-νων, δάσκαλοι ή καθηγητές- να διαμορφώσουν το υπόλοι-πο πρόγραμμα, όπως αυτοί θεωρούν πιο χρήσιμο για την κοινωνία και για τον ίδιο το μαθητή.

Πρέπει να αξιολογούνται. Επιτέλους, πρέπει να υπάρ-χει αξιολόγηση των σχολείων, για να μπορούν να βελτιώ-νονται όπου υπάρχουν προβλήματα και να δούμε τα θετι-κά παραδείγματα να πολλαπλασιάζονται.

Πρέπει, επίσης, να αποκεντρωθεί η επιμόρφωση των κα-θηγητών. Να είναι αντικείμενο των ίδιων των σχολικών μο-νάδων και οι επιλογές να γίνονται σε επίπεδο σχολικών μο-νάδων.

Πρέπει να ξεφύγουμε από τη λογική του ενός βιβλίου. Επιτέλους, σε μία εποχή όπου υπάρχουν πολλαπλές πηγές γνώσης – από το διαδίκτυο μέχρι τις βιβλιοθήκες – δεν μπο-ρεί να συνεχίζουμε από το νηπιαγωγείο και το δημοτικό μέ-χρι το πανεπιστήμιο, το ένα και μόνο βιβλίο!. Ο νέος πολί-της πρέπει να έχει δυνατότητες επιλογών και αξιολόγησης. Το ένα και μόνο βιβλίο είναι αναχρονισμός και δημιουργεί την αντίληψη στο νέο άνθρωπο ότι υπάρχει μόνο μία πηγή γνώσης. Δεν του δίνει εφόδια, ώστε να μπορεί να ερευνά, να αξιολογεί, να κάνει σωστή κριτική ανάλυση και να συν-θέτει. Διότι αυτές είναι οι δεξιότητες που θα χρειαστεί ο νέ-ος, όταν τελειώσει το σχολείο.

Άρα, πρέπει να επενδύσουμε περισσότερο στις βιβλιο-θήκες. Έχουμε επενδύσει στα δίκτυα πληροφορικής, για να ενημερώσουμε την Κυβέρνηση που δεν το γνωρίζει. Οπωσ-δήποτε, όμως, χρειάζεται να δώσουμε μία άλλη αντίληψη τοπική. Πρέπει πια οι γονείς να έχουν δικαίωμα αξιολόγη-σης του σχολείου, ακόμη και των καθηγητών και των δα-σκάλων στην κάθε περιοχή. Το δε ολοήμερο σχολείο –δη-μοτικό, γυμνάσιο- θα πρέπει να είναι αντικείμενο ανάπτυ-ξης από την ίδια την τοπική κοινωνία. Το ανοιχτό σχολείο θα πρέπει να είναι το σχολείο της γειτονιάς, που θα δώσει


2�


πάλι ζωή στη γειτονιά. Θα πρέπει να είναι ο χώρος συνά-ντησης όπου θα πάνε οι γονείς, ο χώρος όπου θα γίνεται δια βίου εκπαίδευση, ο χώρος όπου θα υπάρχει –αν θέλετε- και το Internet Café χώρος αθλητισμού και πολιτισμού. Θα πρέ-πει να είναι το κύτταρο της γειτονιάς.

…εγώ στο λίγο αυτό χρόνο θέλησα να δώσω μερικά πα-ραδείγματα των κατευθύνσεων που θεωρώ απαραίτητες για να μπορέσουμε να πάμε σε μία νέα εποχή. Είναι λίγος ο χρό-νος για να μπει κανείς σε λεπτομέρειες. Όμως, εμείς τουλά-χιστον, έχουμε μία πρόταση. Είναι μία πρόταση ριζικών αλ-λαγών, απελευθέρωσης του εκπαιδευτικού μας συστήμα-τος, μια πρόταση που δημιουργεί ελευθερία επιλογών στο νέο, αναβάθμιση της ποιότητας και αποκέντρωση, μια πρό-ταση που θα βοηθήσει την περιφερειακή ανάπτυξη και τη δημιουργική δυνατότητα του νέου, βασιζόμενη στο τερά-στιο έργο των τελευταίων ετών.

Και είναι ένα έργο που διαμόρφωσε μαζικά τις δυνατό-τητες όλων των παιδιών για πρόσβαση στην παιδεία, σε νέ-ες υποδομές, αλλά που χρειάζεται και μια τομή, για να πά-με μπροστά σ’ αυτήν τη νέα εποχή της πληροφορίας.

Θα χρειαστούν χρήματα. Προτείναμε το 40% του Δ’ Κοι-νοτικού Πλαισίου Στήριξης να επενδυθεί στο χώρο της παι-δείας και να αξιοποιηθεί για τη μεγάλη μεταρρύθμιση, τη «μεγάλη ιδέα», αν θέλετε, που χρειάζεται ο τόπος, που εί-ναι η αλλαγή στο χώρο της παιδείας.

Προτείνουμε επίσης να διεκδικήσουμε ένα πρόγραμμα –και να φθάσουμε ακόμα και στο 50% των φοιτητών κάθε ευρωπαϊκής χώρας- με το οποίο οι νέοι θα μπορούν να επι-λέγουν το πανεπιστήμιο της αρεσκείας τους, εφόσον βεβαί-ως έχουν τα προσόντα, και αυτό σε ένα ευρωπαϊκό χώρο παιδείας. Να μπορεί, δηλαδή, ένας νέος Έλληνας να επιλέ-ξει ένα γερμανικό πανεπιστήμιο, ένας Γερμανός ένα ελλη-νικό πανεπιστήμιο και αυτό να χρηματοδοτείται από την ΕΕ, όχι μόνο για έξι μήνες, αλλά για κανονικές σπουδές.

Προτείνουμε να φθάσουμε, όπως λέει η ΕΕ, στη δια βί-ου εκπαίδευση του 10% των ενηλίκων, με σημαντικά ποσά, τα οποία πρέπει να δοθούν προς την εκπαίδευση, πρώτα απ’ όλα για α ενταχθούν ομαλά οι μετανάστες στην κοινω-νία μας, και δεύτερον, όπως θα έλεγαν και οι αρχαίοι Έλλη-νες, για να γίνουμε πολίτες του κόσμου.

Είμαστε πια σ’ αυτήν την παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, πολίτες του κόσμου. Είμαστε αντιμέτωποι με όλη την υφή-λιο. Θα ανταγωνιστούμε μέσα σ’ αυτήν την υφήλιο. Θα πρέ-πει να διαμορφώσουμε μια νέα συλλογικότητα, νέους θε-σμούς. Άρα, το γλωσσικό υπόβαθρο, τις προϋποθέσεις για να μπορέσουμε να γνωρίζουμε άλλες κουλτούρες και πολι-τισμούς. Όλα αυτά πρέπει να μας τα δίνει ως εφόδια το σχο-λείο. Πρέπει να συμβάλλουμε ακόμη περισσότερο στη σύν-

δεσή μας με τον Ελληνισμό της διασποράς και να διασφα-λίσουμε ότι όλοι μπορούν να συμμετέχουν στην παιδεία με την ειδική αγωγή.

Έχουμε κάνει πολλά για τις υποδομές στην παιδεία. Τώ-ρα πια πρέπει να αλλάξουμε την αντίληψη της παιδείας. Η Παιδεία δεν μπορεί να περιοριστεί στα σχολικά κτήρια. Πρέπει να γίνει μέρος της ζωής μας, δεύτερη φύση, καθη-μερινή μας πράξη. Δεν μπορεί να είναι μόνο το παραδοσι-ακό σχολειό. Πρέπει το σχολειό να γίνει από κέντρο μετα-φοράς πληροφορίας, κέντρο δημιουργίας, ένας βιότοπος ιδεών, χώρος για τη γειτονιά μας.

Η παιδεία μας θα είναι αυτή που θα ανοίξει δυνατότη-τες στην παραγωγή, στη νέα αγροτική οικονομία, θα κάνει το ελληνικό προϊόν ποιότητας και όχι μόνο ποσότητας, θα φτιάξει σύγχρονους συνεταιρισμούς. Η παιδεία θα είναι αυ-τή που θα δώσει ώθηση στην περιφερειακή ανάπτυξη. Η παιδεία θα είναι αυτή που θα στηρίξει τη νέα αυτοδιοίκη-ση, τη ριζική αποκέντρωση, που θα αναβαθμίσει τις κοινω-νικές μας υπηρεσίες. Η παιδεία πρέπει να συνοδεύει την κά-θε νομοθετική αλλαγή και την εξέλιξή μας. Η παιδεία πρέ-πει να συμβάλλει και μπορεί να συμβάλλει στην αναβάθμι-ση των δημοσίων υπηρεσιών, να δημιουργήσει ένα νέο ήθος στη δημόσια ζωή και μια νέα σχέση πολίτη κράτους. Η παι-δεία θα είναι αυτή που θα εντάξει ομαλά το μετανάστη στην κοινωνία, όπως είπα, και θα βοηθήσει να είμαστε εμείς ανταγωνιστικοί στον κόσμο. Η παιδεία θα είναι αυτή που θα φέρει τον ξένο επενδυτή να επενδύσει στον Έλληνα ερ-γαζόμενο. Η παιδεία θα είναι αυτή που θα αλλάξει την ποι-ότητα των τουριστικών μας υπηρεσιών. Η παιδεία θα είναι αυτή που θα εξασφαλίσει εργασία για το νέο, αλλά όχι μό-νο. Η παιδεία θα είναι αυτή που θα κάνει το σωστό γονιό, θα δώσει τα εφόδια ζωής στον κάθε πολίτη, θα απελευθε-ρώσει δημιουργικές δυνάμεις, θα αναδείξει τον πολιτισμό μας, θα επιτρέψει στον πολιτισμό μας να συμμετέχει σ’ αυ-τό το παγκόσμιο χωριό πολιτισμού και μέσων επικοινωνί-ας, θα αναβαθμίσει το περιβάλλον μας.

Γι’ αυτό πρέπει να επενδύσουμε στην παιδεία. Να επεν-δύσουμε το μέρισμα ειρήνης, να επενδύσουμε ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους και να εξασφαλίσουμε ότι κανένας δεν θα αποκλειστεί απ’ αυτό το δικαίωμα, ότι ισότιμα μπορούν να συμμετέχουν όλοι.

Όλα αυτά…απαιτούν τολμηρές αποφάσεις. Απαιτούν επίσης και μια Κυβέρνηση η οποία ξέρει πού θέλει να πάει. Εμείς είχαμε ζητήσει τη συναίνεση σε πολλές στιγμές πα-λαιότερα.

(Η αναφορά των πρακτικών της Βουλής θα συνεχιστεί και στο επόμενο τεύχος 57)


�0


Το Μουσείο της Παιδείας

Το Μουσείο της Παιδείας, που λειτουργεί στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, έρχεται να καλύψει ένα κενό στην κατάρτιση των αυριανών εκπαιδευτικών αλλά και να

παρέμβει στα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου.Είναι ένα από τα 15 μουσεία του Πανεπιστημίου Αθη-

νών και βρίσκεται στον 5ο όροφο της Φιλοσοφικής Σχο-λής. Το Μουσείο διαθέτει προς το παρόν χώρο 60 τ.μ., όπου λειτουργεί μόνιμη έκθεση με θέμα ‘Εικόνες από την Νεοελ-ληνική εκπαίδευση και παιδεία’.

Το Μουσείο άρχισε να συγκροτείται το 1993 με εισήγη-ση του Καθηγητή Θεόδωρου Παπακωνσταντίνου, με την έγκριση και συμπαράσταση των πανεπιστημιακών αρχών και με τη φιλότιμη εργασία των κατά καιρούς απεσπασμέ-νων εκπαιδευτικών, ήδη διδακτόρων Γεωργίου Δάλκου, Σό-νιας Γελαδάκη, Μαρίνας Δεδούλη, Βασίλη Τσάφου και των υποψηφίων διδακτόρων Νίκου Λυκομήτρου και Μαρίας Μήτσου.

Η διεύθυνσή του είναι :

Μουσείο της Παιδείας, Φιλοσοφική Σχολή, Πανεπιστημιούπολη, Ιλίσια, 15784 Αθήνα. Τηλέφωνο +30 2107277564 Fax +30 2107248979. eMail : [email protected]

Στόχοι του Μουσείου είναι:

H διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς στον τομέα της παιδείας και της εκπαίδευσης,

H έρευνα και μελέτη, σε προπτυχιακό και μετα-πτυχιακό επίπεδο, καθώς και η εικονική αναπαράσταση της ιστορίας της παιδείας στον ελληνικό χώρο από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας και σε σχέση με τα Βαλκά-νια, την Ευρώπη και ολόκληρο τον κόσμο,

H κατάρτιση αποφοίτων ΑΕΙ σε θέματα α) μουσειοπαιδαγωγικής και β) καταγραφής και συντήρησης υλικού που υπάρχει στα σχολεία και με την πάροδο του χρόνου κινδυνεύει να κα-ταστραφεί και

H ευαισθητοποίηση τόσο της εκπαιδευτικής κοι-νότητας όσο και εξωσχολικών φορέων σε σχετικά θέματα.

1st Athens International Conference on University Assessment“Demonstrating Quality in Higher Education”Hellenic American University- Hellenic American UnionAthens, 27-28 May 2005Following on the ongoing discussion on university assessment, the Hellenic American University and the Hellenic American Union are jointly organizing the 1st Athens International Con-ference on “Demonstrating quality in Higher Education,” to be held in Athens, Greece, on 27-28 May 2005.The Conference brings together leading researchers in assess-ment, policy experts, and high-ranking accreditation officers from Europe, North America and Asia in plenary talks and panel discussions. These presentations and talks will explore approaches to accreditation, current and future challenges in assessment, the evaluation of student learning outcomes, and ways in which universities have worked with various accredi-tation frameworks to attain on-going quality and institution-al effectiveness. The Conference will also look at market re-sponses to the need for consumer information on quality in higher education.The Conference will be of special interest to:· Experts and/or researchers in higher education assessment· Members of accreditation agencies, higher education com-

missions, national and European education ministries and/or agencies

· Faculty and university officers in both the public and private sector involved in quality assurance, institutional planning, assessment research projects, etc;

· Journalists in print and electronic mediaThemes:· Policy Initiatives for Quality Assurance· Assessment Implementation – The Universities' Perspec-

tive· European and American Accreditation Agencies· Rankings and the Consumer Perspective· Challenges for the FutureThe working language of the Conference will be English.For more information and registration,URl: http://quality.hau.gr/ orSecretariat International Conference “Demonstrating quality in Higher Education” Didotou 15, 106 80 Athens, Greece Tel.: +30 210 36 80 032 Fax: +30 210 36 33 174 Email: [email protected]


�1


Ενδιαφέροντα αναγνώσματαγύρω από παιδευτικά ζητήματα

Κατά την ενασχόλησή μας με το ιδιαίτερο ζήτημα της παιδείας και της εκπαίδευσης στην Ελλάδα ανατρέξαμε σε διάφορες πηγές πότε κλασσικές, πότε πιο σύγχρονες και νεανικές από όπου και

αντλήσαμε τις πληροφορίες εκείνες που μας οδήγησαν στη διαμόρφωση μιας ξεκάθαρης εικόνας για το θέμα και μας άνοιξαν το δρόμο για νέους στόχους και γόνιμες συζητήσεις. Μοιραζόμαστε, λοιπόν, μαζί σας κάποιες από αυτές τις πηγές για ανάλογες διαδικασίες...

- Αριστοτέλη, Περί ποιητικής- Συγκριτική ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης, Π. Κυ-

πριανός, εκδ. ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ- Η ολική ποιότητα στην εκπαίδευση, Μ. Ζαβλάνος, πε-

ριοδικό Διοικητική Ενημέρωση, τ. 29, Απρίλιος 2004- Υποστηρικτικοί θεσμοί στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύ-

στημα, Απ. Ανδρέου, όπ.παρ.- Η ηγεσία ως αναγκαίο λειτούργημα καινοτομικής δρά-

σης και οργανωτικής αποτελεσματικότητας στα σχο-λεία, Αν. Μιχαλόπουλος, όπ.παρ.

- Επιμόρφωση και αποτελεσματικότητα εκπαιδευτικών ολοήμερου σχολείου, Χρ. Σαίτης-Π. Παναϊκας, Α. Σαί-της-Ρ. Κυριάκη, περιοδικό Διοικητική Ενημέρωση, τ. 30, Ιούλιος 2004

- Διοίκηση και ηγεσία στα δημόσια σχολεία της δευτε-ροβάθμιας εκπαίδευσης, Λ. Χυτήρης-Λ. Άννινος, όπ.παρ.

- Γυμνάσιο-Τελευταίο στάδιο της υποχρεωτικής εκπαί-δευσης ή στενός προθάλαμος για το Λύκειο;, Σπ. Γ. Κα-ντάς, εκδ. ΓΡΗΓΟΡΗΣ

- Χτίζοντας το σχολείο του αύριο, Ν.Σακκά-Νικολακο-πούλου, εκδ. ΦΥΤΡΑΚΗΣ

- Developing Organizational Learning in Schools, Susan Toft Everson (Διαδίκτυο)

- Συμβουλές για την ανεύρεση εργασίας, μεθοδολογικό εργαλείο, Χρ. Ταγκαλάκη (Διαδίκτυο)

- Ο εκπαιδευτικός ως λειτουργός συμβουλευτικής και προσανατολισμού, Α. Μπρούζος.

- Πρότυπο TRENDS (Training Educators through Networks and Distributed Systems) ενδοϋπηρεσιακής επιμόρφω-σης εκπαιδευτικών με βάση το σχολείο (Διαδίκτυο)

- Excellence in Cities Initiative (πρωτοβουλία στο χώρο της εκπαίδευσης) (Διαδίκτυο)

- Celestin Freinet, L’ autre ecole, μια άγνωστη παιδαγω-

γός στην Ελλάδα (Διαδίκτυο)- Η Επικοινωνία Μέσω Υπολογιστή για την Υποστήριξη

των Κοινοτήτων Μάθησης, Ενεργητική μαθητεία-Συ-νεργατική Μάθηση, Δρ Κλειώ Σγουροπούλου, Δρ Ανα-στάσιος Κουτουμάνος (Διαδίκτυο)

- Το σχολείο που μου αρέσει, J. Dewey, Μ. Μιαλοπούλου, εκδ. Γλάρος

- Η βιωματική μάθηση στο σχολείο, Δ. Καμαρινού, Ξυλό-καστρο, της ιδίας

- Το σχολείο Πέθανε. Ζήτω το Σχολείο του Προσώπου, Α. Κοσμόπουλος, εκδ. Γρηγόρης

- Οι προτιμήσεις των νέων για σπουδές και επάγγελμα, υπόθεση κοινωνικής τάξης: μια εμπειρική διερεύνηση του προβλήματος, Ε. Δημητρόπουλος, Δ. Θεοδοσίου, Α. Παπαδημητρίου, Π. Παπαθανασίου, εκδ. Γρηγόρης

- Προαιρετικά Προγράμματα στη Σχολική Εκπαίδευση, Γ. Μπαγάκης, εκδ. Μεταίχμιο

- Εκπαίδευση και αγορά εργασίας και ο ρόλος του Επαγ-γελματικού Προσανατολισμού εν όψει της ενιαίας ευ-ρωπαϊκής αγοράς. Πρακτικά συνεδρίου, Αθήνα: ΕΛΕ-ΣΥΠ / ΣΕΛΕΤΕ

- Towards a theory of independent learning and teaching, M. G. Moore (Διαδίκτυο)

- School Leaders: Changing roles and impact on teacher and school effectiveness, Bill Mulford (Διαδίκτυο)

- Research into teacher effectiveness: a model, Hay McBer (Διαδίκτυο)

- Education criteria for performance excellence, The Malcolm Baldrige National quality Award Program (Δι-αδίκτυο)

- Information and Communication Technologies in Teacher Education, A Planning Guide by UNESCo

- Intercultural learning in the classroom: crossing borders, H.Fennes, K. Hapgood, london: Cassell

- School Networks and Teacher Training, Communication Document (Notes of a workshop) by lambrakis Research Foundation

- School-to-work: making a difference in education, A Research Report to America, Columbia University (K. Hughes, Th. Bailey, M. Mechur)

- Methodology in Language Training, tool kit, Council of Europe

- Intercultural Training, tool kit, Council of Europe- Training essentials, tool kit, Council of Europe- Compass, Education on Human Rights (Διαδίκτυο)- Global teacher, global learner, Gr. Pike, D. Selby, Hodder

& Stoughton, london.- Education for the intercultural experience, R.M. Paige,

yarmouth, Maine: Intercultural Press


�2


Introduction

In the new European architecture of the 21st century, the organization of the Black Sea Economic Cooper-ation (BSEC) is set to play a major role in the process of fighting terrorism, establishing peace, stability and

welfare in sensitive areas like the Balkans and the Caucasus. There is no doubt that the Black Sea region is of great geo strategic and economic importance. Being at the commer-cial and cultural crossroads between two continents, this region has been, since ancient times, a place of meeting and blending of peoples with different nationalities, traditions, cultures and religions. The importance of the region is de-fined by two main characteristics:

1. Its size- a market of 340 million consumers and2. The presence of significant hydrocarbon resources,

granting the region a triple qualification as: a) energy pro-ducer, b) energy consumer and c) energy transit area.

Following the completion of the EU enlargement in 2007, with the accession of Romania and Bulgaria, the EU is called to define strategic goals and policies for the entire area, which includes Russia, Ukraine, the Black Sea, the Caspian and Central Asia and is called in the European jargon “Wid-er Europe”. on 12 May 2004, the European Commission paved the way forward in its relations with the countries of the region, by adopting a new strategy paper called “Euro-pean Neighborhood Policy” (ENP). The ENP offers a privi-leged relationship to the new EU neighbors and its objec-tive is “to share the benefits of EU’s 2004 enlargement with neighboring countries…”. The ENP is drafted in order to meet one of the strategic objectives the EU set in the Euro-pean Security Strategy in December 2003, namely building security in the EU neighborhood. Furthermore, it strongly encourages regional and sub- regional cooperation and it is also explicitly stated that “the organization of the Black Sea Economic Cooperation (BSEC) has an important part to

play”. In any case, it is a firm EU position that regional co-operation should be fully supported first of all as a main tool of strengthening stability and security in unstable regions and secondly as a way of approaching the European politi-cal and economic structures.

• Main objectivesAt this important juncture, Greece holds the six- month

rotating Chairmanship of the BSEC for the period Novem-ber 2004- April 2005. In connection with the above and in line with the implementation of the BSEC Economic Agen-da for the future, Greece intends to make full use of the country’s membership in the EU as well as the BSEC with the aim of promoting closer EU- BSEC relations at all lev-els: intergovernmental, inter- parliamentary, business and academic.

In line with the BSEC Charter and the BSEC Economic Agenda for the future, Greece promotes multilateral coop-eration among BSEC Member- States and seeks to intensi-fy EU interaction in concrete sectors of intergovernmental economic cooperation:

• Energy• Institutional building and good governance• Trade and Economic Development• Transport• Tourism• Environmental protection• Education• Science & Technology• Interior and Public order• EnergyThe Black Sea area is a major energy crossroads: it is a

market, a transit region and a supplier. From its very incep-tion, BSEC has always placed energy cooperation very high among its priorities. Witness to that are specific references to the subject in Summit Declarations, Ministerial decisions

GOALS AND PRIORITIESOF THE HELLENIC CHAIRMANSHIP OF THE BSECTOWARDS STRENGTHENING EU- BSEC RELATIONS

Evripidis StylianidisDeputy Minister of Foreign Affairs of the Hellenic Republic

Θ Ε Σ Ε Ι Σ : E U - B S E C

��


and relevant provisions in the BSEC Economic Agenda, plus the commendable activities of practically all BSEC related bodies, as well as the Working Group on Energy. Practical things are also happening on the ground. More oil and gas are coming out of the Caspian, new pipelines are being built, new transit arrangements approved, new electricity connec-tions made, new sales arranged between one BSEC country and another. At the same time, the BSEC’ s own energy requirements and its role in securing energy flows need to be seen in the context of both the EU enlargement and the European Neigh-borhood Policy (ENP). Russia is of key importance for the securing energy supply for in the future. EU- Russia re-lations should be seen and further in-tensified in this respect.

In line with the Baku Declaration on energy cooperation in the BSEC region and the prospects opened by the ENP, Greece during its Chairmanship to the BSEC will seek to further develop a bal-anced, mutually beneficial cooperation with the EU in the energy sector with the aim of further diversifying oil and gas export routes, promoting cooperation in the electricity sector in the wider Black Sea area and creat-ing an attractive environment for foreign investments in our region. The Working Group and the Meeting of the Minis-ters of Energy of the BSEC Member- States in Alexandroup-olis on 2-4 March 2005 will focus in the future of energy sup-ply and in particular in the electricity interconnections.

• Institutional Renewal and Good Governance

The challenges of globalization and regionalization are top priorities for the BSEC countries, which need the prerequisite capacity to handle effectively relations with the Eu-ropean Union or other international organizations (such as the World Bank), as well bilateral and multilateral relations within the Black Sea region. At the same time, there are well- established practices in the field of international relations among BSEC countries. These practices represent a rich source of experience and lessons which could be profitably shared and drawn upon by individual countries and the BSEC group as a whole. Moreover, the goal of achieving closer cooperation with the EU by making profit of all bilat-eral and regional programs for institutional building in the

wider Black Sea region should be the main guideline for the future. In this context, strengthening international relations capacities, promoting institutional renewal and good gov-ernance in line with EU standards and enhancing the abili-ty of the national public administrations to respond to the challenges dictated by globalization are important goals to be promoted by the Hellenic Chairmanship- in- office of

the BSEC. It is to be noted that the first Meeting of the Min-isters of Public Administration and Justice was convened in Athens on 21 February 2005 following the Greek initiative to insert in the BSEC Agenda the issues of institutional re-newal and good governance.

• TransportIt is important for the BSEC Member- States to evaluate

the development of transport networks in the region and to consider joint projects for the improvement and expansion of the existing infrastructure. The establishment of region-al infrastructure networks aiming at facilitating intra-Black Sea region trade and tourism flows are strongly recom-mended, in order to create an efficient regional transport system. Given the geographic particularities of our region, emphasis should be given to strengthen maritime transpor-tation systems between the Caspian, the Black Sea, the Aegean and the Mediterranean. Furthermore, linking the transport corridors of South- Eastern Europe with Russia, Ukraine and the rest of the Black Sea countries will further facilitate the move of goods and people within our region. The Meeting of the Ministers of Transport of the BSEC


��


Member- States in Thessaloniki on 28 January 2005 was considered a successful one, as a Joint Declaration on “Con-necting the Black Sea Transport System with the TENs” was adopted by the Ministers in the presence of a top official from the Directorate General of Transport of the European Commission.

• Interior and Public OrderThe first Ministerial Meeting in the calendar of the Hel-

lenic Chairmanship was organized in Athens on 3 Decem-ber 2004 on Interior and Public order. An Additional Pro-tocol on combating organized crime was signed and a Joint Declaration on the fight against human trafficking was adopted by the Ministers.

• TourismGiven the rich cultural and historic heritage of the Black

Sea region, the development of tourism is one of the most promising fields of cooperation among BSEC countries. For the countries of the region, tourism is the major contribu-tor to jobs, wealth, investment and cultural understanding. The development of intra and inter-regional tourism, the promotion of cultural and religious tourism, the coopera-tion of tourist agencies and the organization of exchange programs as well as the increase of investments in domes-tic and regional markets in the field of tourism should be our priorities for the future. The Working Group and the Meeting of the Ministers of Tourism of the BSEC Member- States will be convened in Rhodes on 29-31 March 2005.

• EducationThe entry of the BSEC Member -States into the era of

the information society puts high demands on their educa-tional and training system. Providing more and better jobs and promoting social cohesion also requires better educa-tion and training. Moreover, more attention should be at-

tached by the BSEC to vocational training, so that favorable conditions and opportu-nities be created for the younger genera-tion, including scientists and scholars of the BSEC region, who will have to assume greater responsibilities in relevant fields of science and technology.

• Science & TechnologyIn many instances the BSEC countries

expressed their collective willingness to en-gage in enhanced multilateral cooperation in the field of Science and Technology. Spe-cific provisions to that effect were included in the BSEC Economic Agenda for the fu-ture; a Working Group on Science and Technology has been created; a Conference of Representatives of the National Acade-mies of Sciences of the BSEC Member -

States was organized in Athens in 2002 by the Internation-al Center for Black Sea Studies (ICBSS) and the Council of Presidents of the Academies of Sciences has been created as a permanent body. In addition, a project aiming at the mapping and evaluation of the Research Potential in the Black Sea countries in order to identify common ground for cooperation is under implementation by a consortium of re-search centers under the leadership of the ICBSS.

• Inter- parliamentary CooperationThe role of the National Parliaments is becoming all the

more important, as the parliamentary dimension contrib-utes to better quality of policy- making and actively sup-ports the efforts of our governments to pursue common pol-icies. The active participation of our Parliaments in the proc-ess of multilateral cooperation enhances the democratiza-tion of our countries and the legitimacy of our initiatives. The BSEC has cultivated an active presence in the political scenery, through the establishment of ties and cooperation with other international or regional organizations or coop-eration processes, such as the EU, the oSCE, the Council of Europe, the CIS, and sub- regional groupings like the Coun-cil of the Baltic Sea States, the Stability Pact and the Barce-


�5


Δημοψήφισμαγια τοΕυρωΣύνταγμα:Μια πρόκληση και ένα ερώτημαγια τη «Δημοκρατία» των σύγχρονων πολιτευμάτων.

Της Βερονίκης ΠαπαϊωάννουΚοινωνιολόγουΥποψήφια Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

Οι σκέψεις που ακολουθούν έχουν ως αφορμή τη δράση του Πανευρωπαϊκού Κινήματος για τα Δημοψηφίσματα (ERC), αρκετά επίκαιρη και συσχετιζόμενη με το θέμα του Ευρωπαϊ-

κού Συντάγματος (αν και όχι αποκλειστικά). Νιώθω την ανάγκη να υπερασπιστώ την ύπαρξη μέσων παρέμβασης των πολιτών στις πολιτικές αποφάσεις. Αυτό θα ήταν από μόνο του θέμα δημοσίου διαλόγου, ημερίδων και ιδιωτικών συζητήσεων καθώς και ιδιαίτερα καυτό ζήτημα σε ό,τι αφο-ρά την Ευρώπη των Πολιτών και πώς αυτή θα ήταν εφικτή - εάν δεν είναι πολύ αργά για να συζητάμε κάτι τέτοιο.

Το μόνο που είναι σίγουρο είναι ότι το χάσμα μεταξύ Πολιτών και Ευρωπαϊκού Οικοδομήματος γίνεται ολοένα και μεγαλύτερο. Η αδιαφορία των πολιτών και η μεταφορά ευθυνών στους πολιτικούς, το αποτέλεσμα αυτού του χά-σματος. Αυτά δεν συνιστούν καλούς οιωνούς για το μέλλον μας ως Ευρωπαίων και σίγουρα δεν συμβάλλουν στην ενί-σχυση της εικόνας της Ένωσης στο διεθνή χώρο.

Σε συνέντευξη τύπου που έγινε στο Ευρωκοινοβούλιο στις 2/06/2004 ενόψει των Ευρωεκλογών, το Πανευρωπαϊ-κό Κίνημα για Δημοψηφίσματα (ERC) παρουσίασε τα απο-τελέσματα μιας έρευνας που αφορά την πρόθεση διενέρ-γειας δημοψηφίσματος από τα κόμματα της Ευρώπης. Το αποτέλεσμα ήταν μάλλον απογοητευτικό: μόνο 30% των κομμάτων προτίθενται να προωθήσουν δημοψηφίσματα στις χώρες τους και φυσικά αυτή η στάση δεν έχει να κάνει

lona Process. BSEC and PABSEC can play a major role in providing the necessary links between the EU and its neigh-bors in the Black Sea and the Caspian, thus contributing to the creation of the new Pan- European architecture of the 21st century. Consequently, the Hellenic Chairmanship of the BSEC considers that a strong and effective partnership between the BSEC and the EU, based on common values, must be developed and strengthened. PABSEC and the Eu-ropean Parliament have also a significant role to play in this process, in parallel with the governments of our countries, being the democratic voice of our peoples.

• Business and BankingBeing a key determinant of overall economic activity,

cross- border trade plays a major role in the Black Sea re-gion and determines the future of the BSEC as a regional economic organization. The largest unused trade potential of the BSEC is in the region itself. As a result, we should un-dertake concrete measures for dismantling bureaucratic ob-stacles and encouraging legislative measures for foreign di-rect investment promotion. Direct investments are of key importance both for the countries’ development and for consolidating stability in the whole Black Sea area. Conse-quently, the EU experience can help our countries to pur-sue the integration of our economies with the European standards. The BSEC Business Council has a role to play in this respect, namely in promoting and facilitating contacts and exchanges among businesses in our region. Moreover, banks and financial institutions are a vital lifeline in the transition process. The BSEC should make good use of its own banking institution – the BSTDB. The Agreement es-tablishing the BSTDB defines its mission as assisting the Member- States, in particular those in transition, to achieve economic progress.

ConclusionsGreece, being one of the founding BSEC Member-

States, is dedicated to further upgrading the geo strategic and economic importance of the wider Black Sea area as well as enhancing the role of the organization in the new European architecture of the 21st century. Further consol-idating multilateral cooperation among the Member- States based on a project- oriented approach and in line with the BSEC Economic Agenda for the future as well as strength-ening relations with the EU are the main priorities of the Hellenic Chairmanship of the BSEC. The last Ministerial Meeting of Foreign Affairs will be convened in Komotini on 23 April 2005.

Θ Ε Σ Ε Ι Σ : Ε Υ Ρ Ω Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α

��


Θ Ε Σ Ε Ι Σ : Ε Υ Ρ Ω Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α

μόνο με το δημοψήφισμα για το ευρωπαϊκό Σύνταγμα: εί-ναι μια στάση απέναντι στις δημοκρατικές διαδικασίες του σήμερα.

Επομένως μόνο το 30% των κομμάτων θέλουν τους ψη-φοφόρους τους να έχουν γνώμη πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Σε αντίθεση με αυτό το ποσοστό, το 84% των Ευ-ρωπαίων πολιτών επιζητούν το δημοψήφισμα ώς μέσο πα-ρέμβασης στις πολιτικές αποφάσεις που λαμβάνονται ερή-μην τους (περισσότερες λεπτομέρειες στην ιστοσελίδα www.european-referendum.org).

Aυτό που σίγουρα διεξάγεται ως συμπέρασμα είναι ότι ενώ τα κόμματα θέλουν να εκπροσωπούν το μέσο ψηφοφόρο τους, τις περισσότερες φορές το

μόνο που τελικά επιζητούν είναι η διαχείριση εν λευκώ της εξουσίας αυτής της ψήφου και όχι το αντίθετο. Δηλαδή δεν είναι επιθυμητή η ανάμιξη του πολίτη στη λήψη αποφάσε-ων πολιτικής. Αυτός είναι από μόνος του ένας σημαντικός λόγος για να επιζητεί ο κάθε πολίτης την νόμιμη εκφορά λόγου μέσω (και όχι μόνο) ενός δημοψηφίσματος.

Σαφώς, και όπως δείχνουν τα γεγονότα μέσα στο Ευρω-κοινοβούλιο, πολλά κόμματα, ιδιάιτερα σε εθνικό επίπεδο, παραμένουν αναποφάσιστα σε σχέση με τα δημοψηφίσμα-τα για το Ευρωσύνταγμα. Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή δεν συζητιέται επαρκώς το συγκεκριμένο ζήτημα, αφού φαίνε-ται ότι δεν διακυβεύεται καμμία εξουσία παρά μόνο η έλ-λειψή της.

Στη συνέντευξη τύπου αυτή του Πανευρωπαϊκού Δικτύ-ου ακτιβιστών υπέρ του Δημοψηφίσματος στο ευρωκοινο-βούλιο, τονίσθηκε ότι είναι απολύτως θεμιτό να είναι κά-ποιος υπέρ του Ευρωπαικού συντάγματος και ταυτόχρονα να επιδιώκει το δημοψήφισμα για αυτό. Ο Κarel De Gucht, πρώην αρχηγός του Φλαμανδικού Κόμματος Φιλελεύθε-ρων δημοκρατών (Flemish liberal Democrats vlD), ήταν ο πρώτος από τους 99 της Συνέλευσης για το Μέλλον της Ευρωπής που υπέγραψε την έκκληση για δημοψήφισμα των ακτιβιστών του ERC (European Referendum Campaign). Hταν και παραμένει βέβαιος ότι ένα δημοψήφισμα για το Ευρωσύνταγμα -και αυτό θα είναι μόνο η αρχή- θα λειτουρ-γήσει καταλυτικά προς την κατάργηση του δημοκρατικού ελλείμματος που καταδυναστεύει τις λειτουργίες της ΕΕ.

Στον αντίποδα βεβαίως, υπάρχουν και οι αντιλήψεις που διακατείχαν (και προφανώς διακατέχουν ακόμη τους «Ευ-ρωπαϊστές») σχετικά με την «λαϊκίστικη», υπεραπλουστευ-μένη και επικίνδυνη μορφή που μπορεί να πάρει το δημο-ψήφισμα για το μέλλον του Ευρωπαϊκού Οικοδομήματος.

Το να δίνεις τη δυνατότητα στους πολίτες να αποφασί-σουν αποτελεί πάντα ένα ρίσκο, το να μην τους επιτρέπεις

όμως να εκφραστούν κατά βούληση είναι ακόμη πιο επικίν-δυνο.

Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του Ευρωπαϊ-κού Κινήματος υπέρ του Δημοψηφίσματος ήταν ότι κατά-φερε να φέρει τους Ευρωσκεπτικιστές στο ίδιο τραπέζι με τους Φεντεραλιστές. Πράγματι, ένα άλλο μέλος της Συνέ-λευσης για το μέλλον της Ευρώπης, ο Δανός ευρωβουλευ-τής Jens-Peter Bonde, αντιτάχθηκε στο θέμα του Ευρωσυ-ντάγματος, αλλά υποστήριξε τη διενέργεια δημοψηφίσμα-τος. Είναι πολύ σημαντική ερώτηση για τους πολίτες το εάν θέλουν ένα Ευρωπαϊκό Κράτος, κάτι που θα σημαίνει η επι-κύρωση ενός Ευρωπαικού συντάγματος. Καλό θα ήταν να γίνει ένας διάλογος πάνω στο θέμα του συντάγματος το συ-ντομότερο, ίσως και πριν τις Ευρωεκλογές. Ο Bonde προ-τείνει δύο εναλλακτικά δημοκρατικά σχήματα στο πρόβλη-μα του δημοκρατικού ελλείματος που υπάρχει σήμερα: Ενα ομοσπονδιακό υπερ-κράτος ή μια Ευρώπη των δημοκρατι-ών. Μεταξύ των δύο απόψεων θα έπρεπε να δώσουμε αγώ-να πανευρωπαϊκά. Και φυσικά να είμαστε προετοιμασμέ-νοι για το αποτέλεσμα της απόφασης των πολιτών.

Σε πρόσφατο συνέδριο του γαλλικού λαϊκού κόμμα-τος (UMP) τα μέλη αποφάσισαν με περισσότερο από 70% ποσοστό να υποστηρίξουν τη διενέργεια

δημοψηφίσματος. Τα δημοψηφίσματα είναι τα αληθινά «βαρίδια» στα χέρια των πολιτών, ένας τρόπος να δώσου-με πίσω στους πολίτες τη σημασία που θα έπρεπε να έχουν οι απόψεις τους.

Ο διάλογος, έστω και πρώιμος είναι απαραίτητος. Η Γαλλία περιμένει την απόφαση του Προέδρου της, Ζακ Σι-ράκ, ενώ η Γερμανία βρίσκεται σε δύσκολο σημείο, εφόσον το σύνταγμα της δεν το επιτρέπει. Το Γερμανικό Φιλελεύ-θερο Κόμμα (FDP), έχει προσπαθήσει πολλές φορές να αλ-λάξει το σύνταγμα και βρήκε απέναντι του αρνητικά τα 3 κόμματα: Σοσιαλδημοκρατικό, Πράσινους και Χριστιανο-δημοκράτες. Ο κ. Jorgo Chatzimarkakis, ένας από τους υπο-ψηφίους του FDP για τις Ευρωεκλογές, δήλωσε: Εάν η ΕΕ θέλει να αποτελέσει Ένωση Πολιτών στο μέλλον και όχι ένωση Κρατών τότε το κείμενο της Συνταγματικής συνθή-κης πρέπει να επικυρωθεί και από τους πολίτες. Το μήνυμα αυτό πήρε και από την προεκλογική του καμπάνια από τους ίδιους τους ψηφοφόρους.

Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, μια αντιπροσωπευτική δη-μοκρατία, με τα φαινόμενα της διαφθοράς, δυσλειτουργί-ας και κακοδιαχείρισης της δημόσιας διοίκησης αλλά και με την κομματικοκρατία διάχυτη παντού, η εκπροσώπηση των πολιτών μέσα από τους εκλεγέντες βουλευτές χάνει κά-τι από την αίγλη της και τη σημασία της τελικά...

��


INTRODUCTION

The purpose of this essay is to examine the History of the Turkish economy since 1923 as well as to present the re-cent performances of the latter economy as they are pre-sented in the Commission’s Regular Reports (1998-2004).

Turkey since 1959 has declared its will to join the EEC/ EU. However, its aim hasn’t been succeeded yet. Only after 50 years from the first “Knock” to the EEC’s door (Association Agreement 1963/4) Turkey has taken the so-wanted date of opening negotiations (3 October 2005), under specific and extremely strict conditions, though.

Turkey’s recent performances have been under the Commission’s scrutiny since 1998.In her 7 Regular Reports, the Commission de-scribed the political, economic and social conditions that have tak-en place in the examining country the last eight years (1997-2004). Our mission is to examine the economic nature of the Turkish econ-omy as well as to conclude if the latter economy is a functioning mar-ket economy or not.

Our “working hypothesis” deals with the question of the exis-tence of the economic framework as well as of the necessary con-sensus, which not only can lead to the establishment of a “function-ing market economy”, but furthermore can guarantee Turkey’s mac-ro-term stability and growth as well as to “lock” its European Fu-ture.

The sources that have been used are mainly primary such as Commission’s Reports, Documents and Treaties. As far as the meth-odology is concerned, we tried through the comparative analysis and examination to synthesize the true facts and reach some credi-ble conclusions. We hope our analysis to have fulfilled, somehow, its purpose.

Turkey in Europe (19th-20th ce.)

The policy of “Europeanization” of Ottoman Turks started –for the first time – with the Tanzimat1 reforms (1839-1876) and the introduction of the market economy in the late

1 Tanzimat Reforms: 1839: Hatti Sherif of Gulhane, 1856:Hatti Huma-yan , 1876:the first Constitution

19th 2century. The penetration of the capitalism in Ottoman Em-pire caused a number of significant repercussions, not only in the economic sphere, but in all the spheres of the social and political life. The “backward” and self-sufficient natural economy gradually, through the first steps of industrialization and modernization (rail-ways etc.), gave her position to the modern and overwhelming market economy. The introduction of the newly formed market economy led to great transition the social, economic and political structure of the Ottoman Empire. New states emerged as a conse-quence –more or less- of the fundamental changes that the “sick” man of Europe was facing during the 19th and 20th centuries.

The outcome of the War of Independence was the formation and declaration of the Republic of Turkey in 19233. This new Re-public was the direct heir of the Ottoman Empire. The “founder” and father of the new state was Moustafa Kemal. The latter Lead-er had a specific concept and program for his state, which was to-tally different of that of the multi-cultural or multi-national Otto-man Empire. The new state, according to the Kemalist principles, had to be secular, west-oriented, modern and powerful. By put-ting it differently, Kemal tried to establish a modern nation state. The political system until 1946 was characterized by the existence of the only one legal political party, the Peoples Party.

Turkey was a neutral country in the W.W.II, a fact that benefit-ed her in 1947, by including her in the provisions of the Marshall Plan, which was applied to the western European states (includ-ing also Greece) as a financial and reconstruct ion aid by USA. Dur-ing the Cold War, Turkey was a significant ally4 of the USA and member state of NATO (1952). The truth is that, Turkey, in the post world war era, was among the very first countries which joined all the “movements” of European Integration. In 1959, after two years of the Treaty of Rome, Turkey presented her request to the EEC for a special associate status, having one main goal in her “mind”: the

2 Stavrianos L.S, The BALKANS since 1453, United Kingdom, Hurst & Company, oct. 2002, 3rd impression Part v. 1878-1914: The Age of Imperialism and Capitalism.pp.413-424 3 see lausanne Treaty of 19234 mainly because of her significant geopolitical position

Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ Η Δ Η Μ Ο Σ Ι Ε Υ Σ Η

TURKEYAND ITS ECONOMIC PERFORMANCE

George Chatziyagkou,Postgraduate student PPS "Southeastern European Studies"

��


full membership. After four years Turkey and EEC signed the Asso-ciation Agreement in Ankara5. The main reason which delayed the signature of the Agreement was the coup d’etat in 1960.

In twenty years (1960-1980) the Turkish political system was violated three times by the most powerful part of the Kemalist her-itage, the army. In 1983, free elections were held and Torgut Ozal became Prime Minister. His main aim was the refreshment of the Association Agreement and the accession in EC. In 1987 he sub-mitted the Turkish application for accession in the Council.

The reaction of Brussels was rather cool. Aligning themselves with the routine process, the Foreign Ministers of the member states had decided by 11 to 1 (Greece), to refer the application to the Commission for an opinion. In the Commissions opinion (18/12/1989) on Turkey’s application for EC membership was con-cluded that: “Turkey’s economic and political situation…, does not convince it that the adjustment problems which would confront Turkey if it were to accede to the Community, could be overcome in the medium term”. As a consequence, the Council in 1990 de-cided not to nominate Turkey as a candidate country, but it reaf-firmed her eligibility for accession one more time.

On 6 March 1995 the EC-Turkey Association Council decided to move onto the final stage of the customs union and resume fi-nancial cooperation6. The customs union entered into force in 1996. In 1997, the Luxembourg European Council excluded Turkey from the first wave of the enlargement7. Two years later Turkey re-ceived from the Helsinki European Council the so-wanted candi-dacy status. Turkey has to implement generous reforms in politi-cal, economic and social sectors in order to convince the EU that she is ready of opening the negotiations. The Copenhagen Euro-pean Council in December 2002 had stated- in the conclusions of the presidency- that: “if the European Council in December 2004, on the basis of a report and recommendation from the Commis-sion, decides that Turkey fulfils the Copenhagen political criteria, the EU will open accession negotiations with Turkey without de-lay”. Brussels European Council in 2004 reaffirmed this opinion. The regular report of the Commission in 6 October 2004 recommend-ed that EU should start negotiations with Turkey under certain con-ditions, while the Brussels European Council in 17 December 2004 decided finally, to open the negotiations with Turkey in 3 October 2005. The conditions are very severe and strict and the procedure is characterized as an “open – ended”. By putting it differently, the Turkish accession will not take place before 2014(negotiations for the new EU budget) and it is rather possible the negotiations to last from 15 to 18 years before they will be finally (?) closed.

5 12/09/19636 see EU-Turkey: Historical Review: “Historical background and recent developments” , www.eu.org 7 the “luxembourg” wave: Slovenia, Cyprus, Poland, Estonia, Czech Republic and Hungary

Historic Retrospectionof Turkish Economy (1923-1997)

This analysis main aim is to present and explain the trans-formations that the Turkish economy has faced since 1923. Furthermore, we want the reader to understand why Tur-

key since its official formation is characterized as an “emerging” economy/ state and lastly why it did not manage to accede in the EC with the other Mediterranean countries (Greece, Spain and Por-tugal) in 1980’s. Our research is focused on three (3) periods: 1. 1923-1950 (“State Economy”), 2. 1950-1980(“State Economy- At-tempts for liberalization of the Economy”) 3. 1980-1997 (“A liberal economy")?

1.1923-1950: “The State Economy”

Αs we have seen in the previous chapter Mustafa Kemal want-ed a modern, secure and powerful nation state. His very ear-ly efforts were focused on the creation of a national bour-

geoisie. As a national strategy he had adopted the policy of the elim-ination of the Greek, Armenian and Jews economic elements and their replacement by a new Turkish bourgeoisie. According to him, the Greeks and the Armenians8 were the number one danger and threat not only for the creation of a national middle class but further-more for the stability and existence of the new Turkish state.

The economic paradigm that Kemal followed was that of the State economy. According to that economic system, the state has a tremendous economic power. It is the number one entrepreneur. As a result, the economy is characterized by the state’s regular in-terventions in the economy- in order to regulate the production and the growth level – and not by the “invisible” hand of the mar-ket. Furthermore, this economic system was implemented by the only legal political party, the Peoples Party, which had the abso-lute control until the 1950’s over the social, economic and politi-cal spheres of the State.

Kemal’s economic policy was focused on the fast industrializa-tion process accepting any costs. As a result, he marginalized the agricultural sector and created numerous problems in the econo-my. The Turkish state took over the hegemonic role in the indus-trialization procedure and promoted the nationalization policy of the already existing industries. The outcome was the establish-ment of the State-owned Enterprises (SOE’s). The private sector was very limited and the economic motivations for private invest-ments were also restricted. In this period the Turkish economy hadn’t had any significant relations or communications with the western economies.

The intensive protectionism in connection with the national-

8 In ottoman Empire the trade was in the hands of those two popula-tions and as a result there was not any space for Turkish bourgeoisie to flourish.


��


ization policies led to the isolation of Turkish economy. By putting it differently, until 1945 the Turkish economy was characterized by nationalizations policies, intensive protectionism and etatism.

Even though Turkey didn’t participate in the W.W.II, she faced a severe economic crisis. During the W.W.II the private capital en-hanced its strength and pressed the Peoples Party to make reforms in the economic system. The political –illegal- opposition support-ed the western orientation of Turkish economy and embraced the principles of liberalism.

In 1945 the Peoples Party promised to liberalize the Turkish economy and open the market. One year later the only legal po-litical party had faced a division. In 7 January 1946 the Democrat-ic Party was a reality. This Party three years later came into the of-fice and proclaimed its decision to change the orientation of the problematic and State-dominant Turkish economy. Meanwhile (1949), Turkey was included in the Marshall’s provisions even though she was a neutral country during W.W.II.

2. 1950-1980: “State economy- Attempts for liberalization of the economy

Ιn 1950 the Democratic Party was in office. Its main economic strategy was the liberalization of the economy and the tight relations with the West. Between the 1950 and the 1954 the

D. Party tried to transfer the SOE’s into private “hands”. Further-more, it adopted an expansionist economic policy which was based upon the liberalization of the external trade, the reorgani-zation and strengthening of the agricultural sector and lastly up-on the external aid.

In 1953 the rise of the international agricultural prices gave a strong hit to the Turkish agricultural sector. The government in or-der to protect and support the income of the farmers imposed tar-iffs in the importing agricultural products and restored the old well-known policy of the substitution of the imports. As a conse-quence, the Central Control over the external transactions was re-established. The very visible outcome was the creation of large governmental deficits, high inflationary pressures9 and a huge do-mestic immigration.

The main reason which led Turkey to failure was the structur-al weakness of the Turkish economy10. The government not only failed to privatize the SOE’s but on the contrary, she raised the number of these enterprises from 110 in 1950 to 215 in 196011. In

9 the inflation reached the 40% and the devaluation of the lira reached the -300%. See Maheridis Dinitris, “The Position of the Turkish Economy”, Παρατηρητήριο Βαλκανίων: Τουρκία [observatory of the Balkans: Turkey], ISTAME Editions, Athens 1999 10 Veremis Thanos, H Σύγχρονη Τουρκία: Κοινωνία, Οικονομία και Εξωτερική Πολιτική [The Modern Turkey: Society, Economics and Foreign Affairs], Papazisi Editions, Athens 2002.p. 12111 Ibid. p.121

other words, the public sector expanded even though the govern-mental program pursued the opposite. In 1958 the government admitted the bankruptcy of the State.

On year later Turkey submitted her application for a special as-sociate status to the EEC, having in its “mind” the eventual mem-bership. The negotiations started on 28 September 1959, but the military intervention in the Turkish political system in 1960 “froze” any further progress. In 1961 Turkey had a democratic Constitu-tion which recognized for the first time the trade union’s rights, the political freedoms and the individual’s rights. It also established the State’s Organization of Planning and replaced the model of the economic liberalism with the central planning model. The latter economic system was compulsory for the public sector and indic-ative for the private sector12. According to that economic para-digm the economic growth and prosperity will come through the energetic participation of the State on the production. Finally, af-ter the restoration of the Democracy, Turkey signed on 12 Septem-ber 1963 the Association Agreement, which officially entered into force in 1 December 1964.

The provisions of the Ankara Agreement were slightly differ-ent from those of the Athens Agreement (1961), because of the lowest growth level of the Turkish economy. Two were the princi-pal objectives of that Agreement: a) the gradual establishment of a Customs Union and b) the integration of the Turkish economy into the Community13. The provisions were not too strict. The truth was that, neither EC, nor Turkey were totally convinced about the “success” of the association. There was a lack of will and moreover a lack of trust in both sides. Nevertheless, the article 28 of the Ac-cord stipulated that “once Turkey reaches a point where conformi-ty with Treaty of Rome rules is possible, then the two sides will con-sider the idea Turkey’s accession to the EC14”.

The latter Agreement laid down three stages for the creation of the Customs Union: a) an initial preparatory phase of five years (1964-1969), b) a transition period of 12 years to create a customs union and align Turkey’s economy policies with those of the EC’s and c) a third stage for aligning the two sides’ economic, fiscal and competition policies15. The period 1963-1972 was characterized the fast industrialization which was based upon the internal mar-ket and the substitution of the imports. In other words, it was a pe-riod of intensive protectionism. The economic paradigm that Tur-key followed was totally contrary to the provisions and the de-mands of a Customs Union; furthermore it was absolutely against the policy of progressive integration in EC.

The main aim of the Turkish economic policy in 1960’s and

12 Ibid. p.13113 Ogutcu Mehmet, Turkey’s Place in the New Architecture of EURoPE, Ghatham House, Bruges & Paris 1992. p.1314 Ibid p.1515 Ibid. p.15


�0


1970’s was the fast industrialization under the supervision and guidance of the public sector. The Industrial sector was benefited by absorbing the largest part of the state’s investment activity. In 1960 the share of agriculture in GDP was 42% and during a decade was diminished over 11% and reached 31% (1970)16. But over the 50% of the population was working in the latter sector. Turkey, even though, she tried to be an industrial country, it remained for several years an agricultural state. As far as the service sector is con-cerned, its share in GDP had increased.

The very negative outcomes of the Turkish economic policy, even though the GDP per capita had been increased, were the de-terioration of the external trade balancing and a financial/political crisis. The trade union’s struggles, the rise of the Left party and the Extreme Right’s violations of the Rule of Law in Turkey led to the second military intervention in 1971.

In the last period (1973-1977) the ultimate goals of the gov-ernments were the rise of the growth level through a further in-dustrialization and the creation of a sound economy. The truth was that, Turkey in this period and before the financial/oil crisis of 1979 was facing a very significant growth. But the deterioration of the trade balance which –more or less- was influenced by the interna-tional crisis led the Turkish government to borrow from foreign banks. This borrowing policy led to a stalemate. The overcharge of the Turkish economy and the large accumulation of external debts led to the IMF’s intervention in 1977. Turkey was facing a huge fi-nancial crisis. The IMF suggested three stabilization programs, the 1978, the 1979 and that of the 1980. The two first hadn’t been im-plemented. But the third inaugurated a turning point in Turkish economy. A new economic paradigm will be adopted and culmi-nate since the mid-80: the neo-liberalism.

3. 1980-1997: “A Liberal economy”?

Until the 1980’s the State was the major economic factor in Turkish economy. Many significant sectors of the econ-omy (i.e. banking sector, electricity sector, and telecom-

munications) were under the supervision and guidance of the State. The ambitious liberalization program of 1950’s had failed and the economy remained under the strict protectionism of the central administration. From 1930 to 1980 (the only exception was the years 1950-53) the main economic strategy was the rise of the growth level through the extensive industrialization. The imports substitution policies played the role of the protector of the domes-tic industries, creating a problematic and closed internal market. Despite the fact that the real GDP had been increased, the latter protective policy created numerous problems such as huge exter-nal deficits and high inflationary pressures. As a result, the purchas-ing power of the Turkish people was diminished and the social con-

16 Veremis Th. op.cit. p.150

flicts were intensified.The paradigm of the “State economy” had failed to deliver sus-

tainable growth in the late 1970’s and as a result Turkey faced a se-vere financial crisis. The intervention of the IMF was catalytic for the changing of the Turkish economic orientation.

In 1980’s was inaugurated a new attempt of liberalization. Tor-gut Ozal17, following the IMF’s recommendations and aligning himself with the contemporary neo-liberal economic orders pro-posed on 24 January 1980 ( 8 months before the third coup d’etat) his new measures for the economy. These measures included – be-tween others- : 1. the abandonment of the restrictions in the im-ports, 2. the abolishment of the checks upon the prices and the in-terests 3. the receipt of specific measures for the restriction of the public deficits (mainly the abolishment of the state aid upon the SOE’s) and 4. privatization policies18.

As we can see, these measures were in the direction of open-ing the market to the international economic environment. The ul-timate aim was the creation of a strong, opened and competitive market economy. In other words, the defining features of this pe-riod were the export led growth strategy, the trade and financial liberalization and the privatization efforts. The Turkish economy tried to leave her εσωστερφη character. The SOE’s had to be re-duced. Unfortunately, the privatization efforts (1984) failed due to the lack of the necessary institutional framework19. The SOE’s re-mained a huge burden for the public finances.

Despite the fact that the privatization program had failed, the Turkish economy had faced a significant development. The GDP had increased and the inflationary pressures had been diminished. The real GDP growth rate from -2,4% in 1980 had risen significant-ly in 1990 (9,3%) and meanwhile the inflation, though still high, had been reduced over 50%( from 110,6% in 1980 to 60,3% in 1990)20. As we can see the chronically high inflation had been re-tained, despite some significant reduction.

In 1988, Torgut Ozal (p.m.) in an interview had stated: “… from 1980, we passed from the state economy to the liberal economy”21. This was not totally true. The State kept its heavy hand in many sectors of the economy and remained the number one entrepre-neur. Its financial aid to the SOEs had been remained, fact that led to the rise of the public deficits. The reality was that, the Turkish economy, despite the opposite declarations, remained problem-atic.

The agricultural sector, even though its percentage in GDP was

17 in this period he was responsible for the economic program- later he became Prime Minister 18 Maheridis.op.cit. p 3819 This important legislation was introduced in 199420 Maheridis. op.cit. p.3821 ibid p.40


�1


diminishing (from 23% in 1980 to 17% in 1989)22, remained still problematic. It was characterized by significant structural and so-cial-economic weaknesses23. The majority of the active popula-tion was occupied in this sector (50, 1% in 1989-90). As far as the population is concerned, despite the low outputs of the economy, it was increasing by 2,4% per year24 (55,3 millions in 1990), creat-ing numerous problems, such as poverty and

On the other hand, the Turkish economy had achieved to in-crease its numbers of exports, a fact that showed its extrovert char-acter. This increase was a fundamental prerequisite for the further development and structural reform of the economy. The total num-ber of the exports had been four times up. Turkey’s main export-ing products were- and still are- textiles, industrial products and chemicals.

In 1990s the Turkish economy faced four different – external and internal – shocks: 1. the 1994 foreign exchange crisis, 2. the 1997 Asian crisis, 3. the 1998 Russian crisis and 4. the financial cri-sis of 1999 (earthquakes). The major reasons which led Turkey to face the above extremely severe crises, were the accumulated high public deficits, the chronic inflation and the vulnerability of the economy, due to the fact that the liberalization program of 1980s had failed one more time to integrate the Turkish economy in the world market economies.

Turkey in 1990s still remained a problematic economy with huge macroeconomic imbalances. From 1990 to 1993 the econom-ic strategy had been redefined. The salaries had been increased as well as Lira had been over valuated. The very direct negative out-come of the new economic strategy was the pause of the exports. In 1993 the exports were $ 15.610 m., while the imports were $ 29.429 m. (increased by 105%). As a result the trade balance had been deteriorated, causing a further increase in the government external debt.

The 1994 was a turning point. A huge financial crisis had hit the Turkish economy very badly, creating numerous problems. The size of the crisis was revealed by the Banking sector tremendous weakness. The high inflationary pressures together with the high public deficits created an explosive mix. The GDP growth rate was -5,5%, the industrial productivity was -7,0% down, while the GDP per capita in PPS from $187,7mn was decreased to $132,3mn. Fur-thermore the unemployment rate from 15,3% in 1993 was in-creased to 16,6% in 1994. The trade deficit was 8,3% of GDP (5,2% in 1993) , while the inflation reached the 106,3%25. The IMF once more intervened in order to stabilize the shaking Turkish econo-my. In 05/04/1994 the government adopted the new stabilization program, which initially caused negative repercussions. One year

22 Veremis. op.cit. p.15023 ibid p.16424 ibid p.162 25 Maheridis.op.cit. p.46

later the Turkish government signed the Customs union agree-ment, which was entered into force in 1996.

From the above analysis, we can conclude that Turkey, despite its efforts to transform its economic paradigm had partially suc-ceeded some changes. The governments remained reluctant over the issue of liberalization and privatization of the SOEs , the pub-lic deficits were being accumulated and the inflation remained ex-tremely high. Turkey was not ready to accede in EC in 1980s or in EU in 1990s. The Copenhagen Criteria, which had been introduced in 1993 made the dream of accession more or less impossible. The Economic Criteria demanded the existence of a functioning mar-ket economy as well as the capacity to cope with the market forc-es and competitive pressure within the Union. The truth was that, did not have – and still does not have- a sound market.

The very important characteristic of the Turkish economy was its fragility in domestic shocks as well as in external. Its chronic in-flation as well as its accumulated high deficits made its profile too vulnerable. Even worse, the 2,4% annually increase of its popula-tion deteriorated the situation. Lastly, we can assume that the main reason that hindered Turkey from a closer connection with EU (i.e. candidacy) was a combination of two factors: 1. its bad economic situation and the subsequent non- compliance with the Econom-ic criteria and 2. the bad “timing”. The fall of the Communism and the emergence of the new Central - Eastern European Republics, such as Czech Republic, Slovenia, Poland, Latvia etc created an enormous obstacle for the potential candidacy of Turkey. The lat-ter was not any longer a unique case for the “Europeans”. The new transitional economies were small in size as well as in population26 and therefore made their possible absorption in EU much easier from this of Turkey. The vulnerability of the Turkish economy to-gether with the size of the population made Turkey’s desire for can-didacy impossible. To be honest, another additional factor was the lack of will among the “Europeans”, which was accompanied by the negative sentiments of the “European” public opinion towards a Muslim country.

Is Turkey’s economya “Functioning Market Economy”?

1.1997-2002

Ιn this last chapter our analysis will be focused on the compar-ative analysis of the latest Regular Reports of the Commission (1998-2004) regarding the adjustment of the Turkish econo-

my on the EU standards. Our aim is to present to the reader the lat-est developments of the Turkish economy and to show whether

26 the Sum of the populations of the 10 new member states is equal to Turkey’s recent population


�2


or not the latter economy can be identified as a “functioning mar-ket economy”.

According to the Copenhagen Rhetoric (1993) a candidate country ought to have been identified –during the negotiations and not before (i.e not a prerequisite) - as a (i) functioning market economy. Moreover, it ought to have (ii) the capacity to cope with the market forces and the competitive pressure with the Union. The latter (i) and (ii) are the Copenhagen Economic Criteria and their fulfillment is obligatory for each single European state which goal is to be member of the EU.

As we have seen (Chapter B’), the 1995 was a significant turn-ing point for Turkey’s European orientation. On 6 March 1995 the EC-Turkey Association Council took the decision to move to the fi-nal stage of the Customs Union. The latter decision was accompa-nied by the promise of significant financial aid and cooperation. The introduction of the C. Union accelerated the opening of the Turkish economy to the world markets and set the “path” for the necessary structural and economic reforms. The annual real GDP growth rate continued to increase (7.0% in 1996 to 7.5% in 1997)27 as well as the shares of the manufacturing and service sectors (27.7% and 58.3%, respectively)28 to the GDP.

On the other hand, the agricultural sector faced a further shrinkage (14%) but the percentage of the active population work-ing in this sector was still too high (42%)29. As far as the financial sector is concerned, this was rather quite small (2.3% of GNP). The banking sector in 1997 was made up of 72 banks, of which 59 were deposit banks and 13 investment and development banks. How-ever, the irony was that 10 banks held the 70% of the total assets30. Public banks - which held the 40% of the assets – had close rela-tions with the Treasury and continued to support certain public enterprises (SOEs) with loans. This unfortunate practice had led to high governmental debts.

In 1997 the government adopted a stabilization program (IMF) with one ultimate goal to decrease the inflation under 10% by the end of the year 2000. The program’s additional aims were the re-structure of the budget, the restriction of the money supply to economy, the reinforcement of the public finances and the speed up of the privatizations31. The following year , the Turkish econo-my faced a severe financial crisis (external-Russian), which creat-ed numerous problems such as the rise of the interest rate level, the fall of the GDP growth rate (2.8% in 1998) and the reduction of the exports. Nevertheless, the response of the Turkish economy

27 Commission’s Regular Report on Turkey, [CoM(01) 700 Final, SEC(2001) 1756 Final], 13 November 2001, Brussels. p.3528 Commission’s Regular Report on Turkey, [CoM(98) 711 Final], November 1998, Brussels p.2229 ibid p.2230 ibid p.2331 ibid p.25

was dynamic, demonstrating its flexibility and swift adaptability32. However, the reality was that the latter economy was still vulner-able.

Unfortunately, the year 1999 was not totally positive for the Turkish economy. The two earthquakes (summer and autumn) hit the economy very badly. The earthquakes struck Turkey’s industri-al core region (38% of GDP), causing a considerable damage. The structural reforms and the fiscal consolidation program, which had been introduced by the new coalition government in May 1999, had been postponed. Nevertheless, the inflation had been brought down (from 84.6% in 1998 to 64.9%in 1999). The very negative out-comes of the reporting year were the fall of the GDP growth rate (from 3.1% in 1998 to -5.0% in 1999)33 and the rise of the unem-ployment (from 6.8% in 1998 to 7.6% in 1999). Moreover, the for-eign debt rose significantly (from $118.8 in 1998 to $155.7% in 1999) and lastly the FDI inflows had been further diminished (0.4%)34.

In December 1999 the government adopted a 3-year stabiliza-tion program35. The main goals of this program were: a) to dimin-ish the chronically high inflation in single digits, b) to promote a fiscal stabilization program, c) to decrease interest rates and d) to consolidate the public finances36. The “v42

ehicle” for the success of the above program was to be the crawling peg exchange rate.

In the same month took place the Helsinki Summit, in which the Heads of the Governments and States took a significant and historic decision regarding Turkey. The so-wanted candidacy was given to Turkey. The latter decision had created a very positive en-vironment in Turkey regarding the necessity of the further promo-tion of the structural and economic reforms. The good news was that the coalition government enjoyed a large consensus over the issue of the Reforms. According to the R.R (2000): “[…] there was a general consensus on the need for the reforms”37. The next year (2000) Turkey enjoyed a strong recovery; the real GDP grew by 7.2% and the inflation due to the successful disinflation program (currency peg) was brought down from 64.9% in 1999 to 54.9% in 200038. The FDI inflows remained negligible (0.5%) and the share of agriculture in GDP was further reduced (from 15.0% in 1999 to 14.6% in 2000)39. As far as the percentage of the active population

32 Commission’s Regular Report on Turkey, [CoM(99) 513 Final], 13 october 1999, Brussels p.2233 Commission’s Regular Report on Turkey, [CoM(00) 713 Final], 8 November 2000, Brussels.p.2334 ibid p.2335 with the support of the IMF and World Bank36 ibid. p2237 ibid p.2538 Commission’s Regular Report on Turkey, [CoM(01) 700 Final, SEC(2001) 1756 Final], 13 November 2001, Brussels. p.3639 ibid p.107


��


working in the latter sector is concerned, despite being reduced (from 41.4% in 1999 to 34.9$ in 2000)40 still remained too high in comparison with the EU-15 average.

Furthermore, Turkey’s population had been increased over 6.000.000 since 1996. According to the R.R (2001) “the composi-tion of human and physical capital [was] very heterogonous in terms of quality and regional distribution and needed urgent im-provement”41. Turkey had - and still has – to provide adequate re-sources for schooling and training. It has a significant advantage, a relatively young population, which must be strengthened in or-der to be competitive and profitable for the economy. The well- equipped human capital and the transparent financial /public sec-tors can guarantee the economic development and provide the functioning of the economy.

The state dominance in too many areas such as the banking sector, the electricity and telecommunication sectors etc, still re-mained too high, causing a number of problems. Despite the in-troduction and establishment of the Independent Banking Regu-latory and Supervisory Board (BRSB) (fully operation Sep. 2000) , its effectiveness still remained too low. As far as the capacity of the Turkish economy to cope with the market forces and competitive pressure within the Union is concerned, for the years 1999 and 2000 the Commission’s opinion was: “despite significant progress in strengthening the base for a functioning market economy, suf-ficient degree of economic stability and predictability [had] not yet been achieved”42.

The public finances had been deteriorated in November 2000 and February 2001. Two severe and painful banking and currency crises derailed the Stabilization program of 1999 and pressed the government to introduce a new economic program (NEP-May 2001) with the technical and financial support of IMF and World Bank. Once more the consensus over the necessity of the structur-al and economic reforms was too high among the Social Partners, the civil society and the government. The disinflation policy (cur-rency peg) had been collapsed and a new strategy had been ad-opted (reintroduction of the free floating exchange rate system)43. The banks were near to full bankruptcy. The real GDP growth rate had declined dramatically (-7.4%) and the inflation stuck to 57.6%. Unfortunately, the economic development during the years from 1997 to 2001in comparison with the increase of the population had been significantly negligible. The GDP per capita in PPS had been diminished and the regional disparities widened. Neverthe-

40 ibid p.10841 ibid p. 4242 ibid. p.4043 Memorandum of the President of the International Bank for Re-construction and Development and the International Finance Corpora-tion to the Executive Directors on a Country Assistance Strategy of the World Bank Group for the Republic of Turkey, 2 october 2003, Report No. 26756 TUM.p.3

less, Turkey despite having wide regional and social disparities, it didn’t and it doesn’t have high levels of extreme poverty (one $ per day)44.

The government had –and still has – to promote the privatiza-tion policies further in order the problematic SOEs to pass in pri-vate hands and the free interplay of market forces to be further im-proved. Moreover, the 2001 R.R45 concluded that: “despite fairly liberal regulations concerning market entry and exit, remaining barriers impede economic activity”. On the other hand, the neces-sary legal system –including the regulation of property rights46- had been in place, but further implementation had to be achieved. Furthermore, the financial sector despite being badly damaged by the two crises, in the late 2001 had faced significant progress.

As far as the second economic criterion is concerned the Com-mission stated that: “despite significant progress in strengthening the base for a functioning market economy, a sufficient degree of economic stability and predictability [had] been yet achieved”47.

To sum up, the two financial crises brought to a halt economy recovery and put an end to the preceding economic stabilization program. Macroeconomic stability had been shaken and many macroeconomic imbalances had been reappeared48. In May 2001 the government adopted an ambitious tight fiscal-economic re-form program, which has so far shown positive signs. According to the R.R 2001 priority had to be given to establishing short-term macroeconomic stability, based on disinflation. Lastly, the Com-mission concluded that: “[Turkey] confronted with two financial crises, [had] been unable to make further progress towards achiev-ing a functioning market economy. Considerable parts of its econ-omy [were], however, already competing in the EU market, under the framework of the customs union with the EU”49.

2. 2002

The year 2002 was a significant turning point for the Turk-ish economy, not only because a powerful single-party government came into office (11/2002)50 but furthermore

44 see Report No.26756 TU (World Bank -2003) p.245 R.R: Regular Report46 for the significance of the existence of the legal system which pro-vides the regulations of the property rights and lead to macroeconomic stability and security see World Development Report 2005: Delivering the Basics, Part II, Chapter 4, p.79-8147 R.R (2001).op.cit. p.4248 ibid p.4549 R.R (2002).op.cit. p.4850 The Turkish elections of November 2002 were a historic fact. The old political parties were ousted and a new powerful catch-all party with Islamist-conservative orientation came into power under the leadership of a charismatic figure: R.T. Ertogan. What seems to be the irony is that the necessary modernization of the Turkish society and state it’s com-ing through an extremely conservative-religious party with an ambiguous rhetoric: pro-European - pro-Islamic. The new National Assembly is con-


��


because a substantial increase in growth rates was becoming a re-ality. In general, despite the losses from the two severe and pain-ful crises and their subsequent recession, Turkey seemed to have faced revitalization. The consensus over the crucial issue of struc-tural and economic reforms had been widened, as the formation of the single-party government has shown Furthermore, the first signs of the successful –so far – implementation of the 2001 Sta-bilization program had made their very first appearance.

The necessity of the further preservation of the tight fiscal pro-gram, accompanied by the declarations of the newly formed gov-ernment regarding the European future of Turkey has put the lat-ter to the right “path”. But let’s take the facts from the beginning. The Commission in its 2001 Regular Report had not described the Turkish economy as a functioning market economy. The main rea-son, despite others, was the two severe financial crises. This nega-tive performance of the Turkish economy was not to last.

Since 2002 the Turkish economy, despite the existence of some significant problems is facing, for the first in its modern History, some credible stability and growth. The tree latest reports (2002, 2003 and 2004) even though do not recognize the Turkish econo-my as functioning market economy, they, however, mention the so far successful implementation of the necessary structural re-forms and call Turkey to continue its alignment to the EU stan-dards.

The 2002 R.R had recognized that the key structural reforms, such as the establishment of the independent bodies (e.g BRSA, EMRA etc), the privatization of state banks, the deregulation of key markets (e. g. tobacco, sugar, telecommunications, electricity- for-mer state monopolies) and the reform of the social security sys-tem, had been adopted and partially implemented51. Furthermore, concerning the banking sector, the increase of the Central’s Bank independence (since 2001) had been a significant step to the fur-ther reduction of the inflation. In addition, the state interference in the economy has been further decreased and the competition policy further enhanced and strengthened.

As a general evaluation of the year 2002 the Commission stat-ed that: “Turkey has made progress on the functioning of its mar-ket economy which should improve the capacity to cope with com-petitive pressure and market forces within the Union, but it [was] still undergoing the consequences of the two deeply destabilizing financial crises”52.

3. 2003-2004

sisted of two only political parties, which both has pro- European orienta-tion. on the other hand, inside the governmental party there are a large number of extra-conservative politicians, who are anti- European.51 Commission’s Regular Report on Turkey, [ CoM(02) 700 Final, SEC(02) 1412 Final], 9 october 2002, Brussels. p.49-5052 ibid p.60

In this last part of our analysis we will focus on the recent per-formances of the Turkish economy. We will try to prove that the Turkish government, despite facing some problems, has partially achieved to guarantee a stable and a somehow sound economic environment. Our main object is to examine whether or not the Turkish economy can be characterized as a functioning market economy. Our resources will be again the Commissions R.R (2003-2004), the World Bank’s Presidential Memorandum regarding Tur-key’s reconstruction and development (Report No. 26756 TU, Oc-tober 2, 2003) and the OECD annual Surveys (2003-2004).

As we have seen from the above analysis (2.2002), the Turkish economy, despite its latest positive performances, had not been characterized as a functioning market economy. After the gener-al elections of November 2002 and the advent of R.T. Ertogan’s par-ty in office (AKP), the economic situation of Turkey has been changed rapidly and dramatically. Turkey’s institutional and regu-latory setup underwent substantial modernization53. Moreover, state intervention has been further decreased as well as its heavy hand over the SOEs. Nevertheless, the privatization of the “former” state monopolies such as tobacco, electricity, sugar etc, has to be further continued. As far as the performance and efficiency of the public sector are concerned, Turkey has achieved further improve-ment. The establishment of independent bodies has promoted the transparency program. Price distortions have been diminished by cutting down the price support scheme in agriculture and intro-ducing a DIS. Lastly, regarding the FDI inflows, the government tried to facilitate them by rationalizing the tax system and remov-ing legal and bureaucratic obstacles54.

Despite above improvements, social and economic conditions are still affected by the two major and painful crises. The latter al-legation is further reinforced by the gradual evolution of the GDP per capita in PPS. The two currency and financial crises has hit the annual income of the average Turk very badly. In 1999 the GDP per capita in PPS was 30% of the EU-25 average, but after the shocks had fallen to 26% in 2001 and has only recently slightly recovered to 27% (2003)55. As far as the unemployment is concerned, the lat-ter has further been increased, reaching the 12.4% (2004) of the total productive population (9.0% in 2003).

However, despite the marked deterioration in the position of a large part of the Turkish population, absolute poverty is rare to Turkey56. The main factors for the rapid recovery were the increase of the exports and restocking. The direct result of the export-driv-en recovery was –and still is- the increase in regional growth dif-

53 Commission’s Regular Report on Turkey, [CoM(04) 656 Final, SEC(04) 1201], 6 october 2004, Brussels p.5854 ibid p.5855 ibid p.58-5956 ibid p.59


�5


ferentials, with the export-oriented regions to be more favored than the agricultural eastern areas.

As for the agricultural sector, the facts remained more or less the same. A further reduction in the share of agriculture in GDP has not been achieved [11.5% (2002-2003)] and the number of the active population working in the latter sector has slightly de-creased (from 34.9% in 2002 to 3.9% in 2003)57. The share of the service sector remained steady to 60.9% (2003) as well as the share of industry (24.2%, 2003)58.

Economic criterion (i):The existence of a functioningmarket economy

Ιn this point we will focus our analysis on the question of the existence of the functioning market economy in Turkey. Ac-cording to the Copenhagen and Maastricht Rhetoric the “ex-

istence of a functioning market economy requires both prices and trade, to be liberalized and an enforceable legal system, including property rights, to be in place. Macroeconomic stability and con-sensus about economic policy enhance the performance of a mar-ket economy. A well developed financial sector and the absence of any significant barriers to market entry and exit improve the ef-ficiency of the economy”59. The Commission’s report of 2004 ad-mits that the economic stability has significantly improved after the two financial crises. The consensus over the issue of the neces-sity of the structural and economic reforms (tight macroeconom-ic policies: tight fiscal and monetary measures) has been further strengthened. However, as we have seen above the market labor has been deteriorated during the last five years (from 7.7% in 1999 to 12.4% 1st quarter of 2004)60. The latter deterioration is the re-sult of the rapid growth in birth and working rates.

On the other hand, the inflationary pressures has further been reduced (from 64.2% in 1999 to 8% in 2004), creating an astonish-ing positive economic environment. The latter successful perfor-mance is the direct outcome of the tight fiscal and monetary pol-icies, accompanied by the reintroduction of the free floating ex-change rate system in 2001. The latter tight fiscal measures have brought general government deficits down to 12.7% of GDP in 2002 and to 8.7% in 2003, respectively. As a result Turkey has achieved considerable primary surpluses of more than 7.0% of GDP61. Given the strength of the economy and the risk of further

57 ibid p.18158 ibid p.18059 ibid p. 59-6060 ibid p. 5861 ibid p. 62. The primary surpluses are the direct outcome of the re-striction of the public expenditures such as wages and investments as well as of the increase of the indirect taxes.

widening of the current balance deficit, the government – accord-ing to OECD – should resist any temptation to loosen the fiscal stance and aim at devoting additional revenue gains from stron-ger growth to debt reduction62.

As regard the latter problematic element –the debt ratio-, the Turkish government, despite having succeeded some significant reduction (from 105% of GDP in 2001 to 87% of GDP in 2003), has not yet achieved to align it with the EU standards. On the contrary, the performance of the government in the sensitive sector of trans-parency is characterized by success, though some significant mea-sures still have to be implemented. During the last years, impor-tant progress has been achieved in aligning the legislation of pub-lic procurement, financial management and financial control with the international standards63. The government in the recent years passed a package of laws, establishing a public procurement agen-cy as well as an office for debt and risk management. As far as the free interplay of market forces is concerned, Turkey has achieved its further extension.

The process of liberalization and deregulation (started in 1980’s), even though facing some resistance from the “bureaucrat-ic” branches of the state, has succeeded further progress. As re-gards the other crucial factor and characteristic of a market econ-omy, the privatizations, in Turkey the latter have remained rather limited. The Turkish government has to take same drastic measures upon this issue. Even though the private sector accounts for some 80% of the Turkish economy, the state interventionist policies (SOEs), have remained still a huge obstacle to the free competition principle. Even more, despite the fact that the barriers in market entry and exit have come down, the domestic competition is still hampered64. Furthermore, though the legal system necessary for a functioning market economy is largely in place, the commercial judiciary is a serious bottleneck in implementing laws and enforc-ing contracts65.

Lastly, as far as the financial sector – mainly the banking – is concerned, the Turkish government has achieved to modernize it somehow, but it is still underdeveloped. Its size is relatively small and it is dominated by the banking sector, whose assets account for some 70% of GDP66. Turkey has to promote further deregula-tive measures in this sector, allowing the private sector to benefit itself by the free and extensive borrowing from a private and sound banking system. Regarding the role of the non-banking financial sector –mainly the insurance enterprises- , the 2004 R.R is stating that the latter sector is still limited.

62 Economic Survey of Turkey -2004, oECD- observer, oct. 2004, p.363 ibid p.6364 R.R (2004).op.cit. p. 65 65 ibid p. 6566 ibid p.65


��


Economic criterion (ii):The capacity to cope with competitive pressure and market forces within the Union

TThe ability to fulfill this criterion depends on the existence of a market economy and a stable macroeconomic frame-work, allowing economic agents to make decisions in a

climate of predictability. It also requires a sufficient amount of hu-man and physical capital, including infrastructure. State enterpris-es need to be restructured and enterprises need to invest to im-prove their efficiency. Furthermore, the more access the enterpris-es have to outside finance and more successful they are at restruc-turing and innovating, the greater will their capacity to adapt. Overall, an economy will be better able to take on the obligations of membership the higher degree of economic integration it achieves with the Union before accession. Both the volume and the range of products traded with EU Member States provide ev-idence of such integration67.

As we have seen from the above analysis, the general charac-teristic of the recent performance of Turkish economy is it medi-um-term stability. The latter fact is the direct outcome of the im-plementation of the necessary structural and economic reforms. The reform agenda, following the 2000-01 shocks, based on the National Convergence Program to the EU acqis and on the Stand-By Arrangement with the IMF, and later reinforced by the Urgent Action Plan of the current government68, has achieved to align the chronically “derailed” Turkish economy with the EU standards69. However, the economy is still exposed to the negative repercus-sions from the international financial crises, and its fragility has not been diminished overall.

On the other hand, regarding the human and physical capital the performance of the Turkish government can be characterized as positive. Recent surveys have shown that the educational re-form (2000-01) has been so far successful. More and more young people, mainly women, are participating in the primary and sec-ondary schools. According to the Presidential Memorandum of the World Bank (Oct.2003) for Turkey 4.8 million girls has been enrolled in basic education at the beginning of the 2001/02 school year70. The illiteracy rates are being further reduced and the educational attainment level of the labor force has further been increased to-wards higher education71. The growth of the capital stock has start-

67 ibid p.6768 oECD.op.cit. p. 369 However, a still on going process70 World Bank, Report No. 26756 TU: Country assistance strategy Ma-trix Fy-03- Status of Benchmarks (as of July 2003), Chapter III: “Expand social services and social protection”, oct. 2003, p. 9 71 R.R (2004).op.cit. p.67

ed to accelerate, but the FDI inflows are still negligible (0% in 2003). A modern high competitive market economy has to be established upon a modern infrastructure. In this latter section, the govern-ment has achieved little due to the limited and uneven invest-ments72. For example, the rail network has to be modernized as well some road networks.

A very positive result of the recent successful –so far- program of modernization is the continual transition of the Turkish econo-my from an agricultural to service-oriented economy. Turkey align-ing itself with the international trends, is experiencing a decline in the importance of the agricultural sector, while the service and in-dustry sector are gaining weight73.

The last 5 years the share of the agriculture in GDP has declined be 3% (from 14.5% in 1999 to 11.5% in 2003), while the share of the service sector has faced a rise of 3% (from 58,2% in 1999 to 60.9% in 2003)74. Furthermore, SMEs has further contributed to the stabilization of the Turkish economy. By putting it differently, despite the importance of big export-oriented companies and large state –owned enterprises, small and medium enterprises are the backbone of the Turkish economy. Deregulation of important key markets such as tobacco, electricity etc, in connection with the establishment of independent regulatory and supervisory agen-cies, has further eliminated the role of the state.

Turkey has successfully aligned itself with the “orders” of the customs union. A fact that, has helped Turkey’s trade and invest-ment integration with EU to remain at a high level. After –as we al-ready have seen- a sharp increase in openness to trade in the 1980’s and 1990’s, Turkey’s trade integration with the rest of the world has remained rather constant, with exports and imports of goods and services staying at above 50% of GDP75. Turkey’s main trade part-ner is EU. Furthermore, Turkey has achieved to swift its commodi-ty composition of exports (from agricultural to industrial products) as well as to ameliorate their quality.

On the other hand, the FDI inflows have remained too limited and the government in order to change this pathological fact has to encourage the further removal of the remaining barriers. The high FDI inflows in modern market economies are a sign of the ex-istence of a sound, successful and beneficial economic system.

To sum up, “Turkey has made further considerable progress to-wards being a functioning market economy, in particular by re-ducing its macroeconomic imbalances. Turkey should also be able to cope with competitive pressure and market forces within the Union, provided that it firmly maintains its stabilization policy and

72 ibid p. 6873 ibid p.6874 ibid p.18075 ibid p. 69


��


takes further steps towards structural reforms”76. What is for sure is that, Turkey is not a functioning market economy. The diplomat-ic language of the report does not hide the latter allegation. Tur-key, despite its recent economic success, has many further steps to take in order to be characterized as a functioning market econ-omy. The successful, but socially painful, implementation of the structural reforms will create a confident economic environment for domestic and foreign investors, which in turn will lead to the macroeconomic stability and growth.

Conclusions

The two financial crises of 2000-01 hit the Turkish econo-my very badly. Nevertheless, the adjustment of the econ-omy has been remarkable. The GDP growth rate is rising

and the disinflation policies have achieved a historical record. The inflation is reduced into single digits (9% in November 2004). How-ever, in order the medium term stability and growth to be sus-tained, the Turkish government has to maintain the tight fiscal and monetary policies as well as its commitment to expand further the structural and economic reforms.

The international experience has shown that the key to mac-roeconomic stability is the sustained fiscal adjustment under-pinned by credible structural reforms. As a result, the very direct outcome of these policies will be the accumulation of primary sur-pluses which would have been run over to public debt burden. Furthermore, the tight fiscal policy will provide additional credi-bility to monetary policy and open the way for continued disinfla-tion. Other complementary macro policies include: (i) continued exchange rate flexibility under the floating foreign exchange re-gime and (ii) active policies to ensure competitiveness including efforts to attract FDI77. The latter stimulates growth through spill-over effects and enhances export performance. However the ben-efits of FDI are not automatic and depend on the overall policy en-vironment and quality of institutions78. Among other crucial fac-tors there are: (i) the existence and prevalence of the rule of Law, (ii) the existence of a transparent administration and bureaucracy, (iii) a good and corporate governance, (iv)the existence of a sound competition policy and (v) the protection of labor rights and the environment.

Turkey has so far achieved very much, but still there are poli-

76 ibid p.7077 Turkey Country Economic Memorandum: Towards Macroeconomic Stability and Sustained Growth , Document of the World Bank (in Three volumes) volume I: Summary Report No. 26301-TU, 28 July 2003 p.1378 ibid. p.27

cies and measures needed to be implemented, in order its econo-my to be characterized as a functioning market economy. Accord-ing to World Bank’s Report No.26301- TU(Turkey Country Econom-ic Memorandum: Towards Macroeconomic Stability and Sustained Growth), Turkey is going to succeed its goal if it follows the pro-gram of sustained reform. According to the latter scenario, the economy would be expected to fully recover from the 2001 reces-sion, with stable growth of 5% in the 2003-2006. However, Turkey has already achieved higher growth rates from those that the World Bank has predicted. Nevertheless, the Turkish economy re-mains still vulnerable and the sustained macroeconomic stabiliza-tion and structural reform program has to be maintained intact in order to protect the reporting economy from future shocks.

If the Turkish government maintains its declarations and com-mitments intact the direct outcomes of the structural and econom-ic reforms will be:

1. greater confidence in the policy framework2. improved macroeconomic stability and declining real inter-

est rates- which would stimulate private investment and consumption demand

3. an increase in productivity4. stronger exports performance – which would permit faster

import and output growth and5. higher external inflows, including sizeable FDI79

From the above it seems that for Turkey the EU is a “one-way road”. The Turkish government needs to explain further to the interests groups and to Turkish people the difficulties and the risks of the EU membership. The government has to expand further the con-sensus over its policies in order the implementation of its neces-sary and painful –socially- reform program to be accelerated.

The 17 December 2004 European Summit gave Turkey what she wanted most, the opening of negotiations. The “ball” is now in Turkey’s field. The recent performances of Turkish economy have shown that Turkey has the potentials of transforming its economy to a functioning market economy. What is needed is a strict devo-tion to reforms. Only then the Turkey’s vision to be a “modern de-mocracy with close ties to its history and traditions, fully integrat-ed in Europe and playing a strategic role in the region context”80, will be a reality.

79 ibid. p. 3380 This “vision” is articulated in the 23-year National Development Plan (2001-23). See Memorandum of the President of the International Bank for Reconstruction and Development and the International Finance Corporation to the Executive Directors on a Country Assistance Strategy of the World Bank Group for the Republic of Turkey, 2 october 2003, Report No. 26756 TU, III.p.12


��


Primary Sources - Documents

Accession Partnership in The Official Jour-nal of the European Union, 12 June 2003, L145/40, BrusselsCommission’s Opinion on the Issues Aris-ing From Turkey’s Membership Perspec-tive, SEC(2004) 1202, 6 October 2004, Brus-selsCommission’s Opinion on Turkey’s Request for Accession to the Community, SEC(89) 2290 Final, 20 December 1989, BrusselsDecision of the EU-Turkey Association Council in The Official Journal of the Euro-pean Union, 13 February 1996, No 1/95, L 35/1EEC-Turkey Association Agreement in The Official Journal of The European Econom-ic Community, 29 December 1964, No 217Commission’s Regular Report on Turkey, [COM(98) 711 Final], November 1998, Brus-selsCommission’s Regular Report on Turkey, [COM(99) 513 Final], 13 October 1999, BrusselsCommission’s Regular Report on Turkey, [COM(00) 713 Final], 8 November 2000, BrusselsCommission’s Regular Report on Turkey, [COM(01) 700 Final, SEC(2001) 1756 Final], 13 November 2001, BrusselsCommission’s Regular Report on Turkey, [ COM(02) 700 Final, SEC(02) 1412 Final], 9 October 2002, BrusselsCommission’s Regular Report on Turkey, [COM(03) 670 Fianl, SEC(03)1212], 5 No-vember 2003, BrusselsCommission’s Regular Report on Turkey, [COM(04) 656 Final, SEC(04) 1201], 6 Octo-ber 2004, BrusselsDecision of the EU-Turkey Association Council in The Official Journal of the Euro-pean Union, 13 February 1996, No 1/95, L 35/1Economic Survey of Turkey (2000-01) by the OECD, January 2001, www.oecd.orgEconomic Survey of Turkey (2002) by the OECD, October 2002Economic Survey of Turkey (2004) by the OECD, October 2004EEC-Turkey Association Agreement in The Official Journal of The European Econom-ic Community, 29 December 1964, No 217Executive Summary of the Turkish Nation-al Program for The Adoption of the Acquis, 24 July 2003, TurkeyNational Program for the Adoption of the Acquis in the Official Gazette, 24 July 2003, No. 25178513, TurkeyOpinion of the European Economic and So-cial Committee on EU-Turkey relations with

a view to the European Council of Decem-ber 2004, 1 July 2004, REX/172- CESE 965/2004 EN/o, BrusselsRecommendation of the European Com-mission on Turkey’s progress towards ac-cession, 29 November 2004,h t t p : / / w w w. d e l t u r. c e c . e u . i n t /!PublishDocs/en/2004Recommendation.pdfMemorandum of the President of the In-ternational Bank for Reconstruction and Development and the International Fi-nance Corporation to the Executive Direc-tors on a Country Assistance Strategy of the World Bank Group for the Republic of Turkey, 2 October 2003, Report No. 26756 TU, www.wb.orgTurkey Country Economic Memorandum: Towards Macroeconomic Stability and Sus-tained Growth , Document of the World Bank (in Three Volumes) Volume I: Summa-ry Report No. 26301-TU, 28 July 2003World Development Report 2005: Measur-ing the investment climate, 24 August 2004, 16_WDR_SWDI.qxd, p.243World Development Report 2005: Deliver-ing the basics, Stability and Security, 24 Au-gust 2004, 16_WDR_SWDI.qxd, p.243

Secondary Sources - Books

Maheridis Dinitris, “The Position of the Turkish Economy”, Παρατηρητήριο Βαλκανίων: Τουρκία [Observatory of the Balkans: Turkey], ISTAME Editions, Athens 1999Notis Vasilis, “The economic development of Turkey and the EU”, Veremis Thanos eds, H Τουρκία σήμερα: Πολιτεία, Κοινωνία, Οικονομικά, Εξωτερική πολιτική, Θρησκεία [Turkey Today: Polity, Society, Economics, Foreign Affairs, Religion], Papazisi Editions, Athens 1995Ogutcu Mehmet, Turkey’s Place in the New Architecture of EUROPE, Ghatham House, Bruges & Paris 1992Stavrianos L.S, “The BALKANS since 1453”, United Kingdom, Hurst & Company, Oct. 2002, 3rd impressionVeremis Thanos, H Σύγχρονη Τουρκία: Κοινωνία, Οικονομία και Εξωτερική Πολιτική [The Modern Turkey: Society, Eco-nomics and Foreign Affairs], Papazisi Edi-tions, Athens 2002

Μανόλη Γ. Δρεττάκη

ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣΚΑΙ ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2004

Το βιβλίο αυτό έρχεται να συμπληρώσει προηγούμενα βιβλία (του ιδίου συγγρα-φέα) με την ανάλυση των Βουλευτικών εκλογών του 2004 (Β.04) σε σχέση με τις

Βουλευτικές εκλογές του 2000 (Β.00) και των Ευρω-εκλογών του 2004 (Ε.04) σε σχέση με τις Ευρωεκλο-γές 1999 (Ε.99), η ανάλυση είναι εκτεταμένη και σ’ αυτήν χρησιμοποιούνται οι περισσότερες από τις τε-χνικές που εφαρμόστηκαν τα προηγούμενα βιβλία.

Το Μέρος 1ο του βιβλίου αποτελείται από 5 Κε-φάλαια και σ’ αυτά γίνεται ανάλυση των αποτελε-σμάτων των Β.04 σε σχέση με τις Β.00 και των Ε.04 σε σχέση με τις Ε.99.

Αναλυτικότερα στο:Κεφάλαιο 1 του βιβλίου εξετάζεται το πρόβλημα

των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους με το νέο σύστημα (δηλαδή των εγγεγραμμένων στα δημοτολόγια) σε σχέση με τους εκλογείς που βρίσκο-νται στην Ελλάδα. Το πρόβλημα αυτό συνδέεται στε-νά με το ύψος της εκάστοτε παρουσιαζόμενης απο-χής στις εκλογές.

Κεφάλαιο 2: εξετάζονται η αποχή και τα άκυρα και λευκά ψηφοδέλτια στις Ε.99, Ε.04, Β.00 και Β.04, Σε ό,τι αφορά την αποχή θα πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψη όλες οι παρατηρήσεις που έγιναν στο Κεφά-λαιο 1.

Κεφάλαιο 3: αναλύεται η δύναμη των κομμάτων σε ψήφους και ποσοστά των έγκυρων ψηφοδελτίων στις Β.04 και στις Β.00 και η μεταβολή της. Η ανά-λυση στο κεφάλαιο αυτό συνοδεύεται και από μια σειρά Διαγραμμάτων τα οποία δείχνουν από τη μια μεριά τη σχέση της δύναμης του κάθε κόμματος στις Β.04 με εκείνη στις Β.00 και από την άλλη τις στατι-στικά σημαντικές συσχετίσεις (αρνητικές ή θετικές) στη δύναμη των κομμάτων στις 13 Περιφέρειες και στις 56 εκλογικές περιφέρειες.

Κεφάλαιο 4: εξετάζονται οι δυσαναλογίες (α) στην εκπροσώπηση των κομμάτων και (β) των ψη-φοφόρων των εκλογικών περιφερειών στη Βουλή. Η πρώτη και σημαντικότερη από τις δυσαναλογίες αυ-

BIBLIOGRAPHY

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

��


τές πηγάζει από το πλειοψηφικό, ουσιαστικά, υπέρ του πρώτου κόμματος σύστημα της «ενισχυ-μένης αναλογικής» ενώ η δεύτε-ρη από την πρόβλεψη του Συ-ντάγματος σύμφωνα με την οποία η κατανομή των 288 εδρών στις εκλογικές περιφέρειες γίνεται με βάση το νόμιμο πληθυσμό τους στην τελευταία απογραφή πλη-θυσμού.

Κεφάλαιο 5: αναλύεται η δύ-ναμη των κομμάτων σε ψήφους και ποσοστά των έγκυρων ψηφο-δελτίων στις Ε.04 και στις Ε.99 και η μεταβολή της. Όπως και στο Κεφάλαιο 3 έτσι και στο κεφά-λαιο αυτό η ανάλυση συνοδεύε-ται και από μια σειρά Διαγραμμά-των τα οποία δείχνουν από τη μια μεριά τη σχέση της δύναμης του κάθε κόμματος στις Ε.04 με εκεί-νη στις Ε.99 και από την άλλη τις στατιστικά σημαντικές συσχετί-σεις (αρνητικές ή θετικές) στη με-ταβολή της δύναμης των κομμά-των στις 13 Περιφέρειες και στις 56 εκλογικές περιφέρειες. Τέλος, στο Κεφάλαιο αυτό εξετάζεται – και με Διαγράμματα – η σχέση της δύναμης των κομμάτων στις Β.04 και στις Ε.04.

Στο Μέρος 2ο γίνεται μια ανά-λυση της σύνθεσης της Βουλής που προέκυψε από τις Β.04 σε σύ-γκριση με εκείνη που προέκυψε από τις Β.00. Το Μέρος αυτό του βιβλίου αποτελεί συνέχεια από τη μια μεριά του βιβλίου (του ίδιου συγγραφέα) με τίτλο «Ανατομία της Βουλής 1974-1990» που εκ-δόθηκε το 1991 και από τη άλλη του Μέρους ΙΙΙ του βιβλίου (του ίδιου συγγραφέα) «Βουλευτικές εκλογές 1996 και 2000» στο οποίο έγινε ανάλυση της σύνθεσης της Βουλής του 2000 σε σχέση με εκείνη τόσο της Βουλής του 1996 όσο και της Βουλής του 1993. Στα

βιβλία αυτά έγινε ανάλυση των βασικών χαρακτηριστικών των Βουλευτών που ορκίστηκαν όταν συνήλθε η Βουλή που προέκυψε από τις εκλογές (δεν αφορά, δη-λαδή, τους Βουλευτές που αντι-κατέστησαν εκείνους των οποίων η εκλογή ακυρώθηκε από το Εκλογοδικείο).

Αναλυτικότερα στο:Κεφάλαιο 6: εξετάζεται το σύ-

νολο των εκλεγέντων Βουλευτών στις Β.04 και στις Β.00 σε ό,τι αφορά το φύλο, την ηλικία, το έτος εκλογής, την οικογενειακή κατάσταση, τον αριθμό των παι-διών, το επάγγελμα, το γεωγρα-φικό διαμέρισμα γέννησης, τις φορές που εκλέχτηκαν, πόσοι από αυτούς διετέλεσαν Υπουργοί, Υφυπουργοί σε προηγούμενες βουλευτικές περιόδους, πόσοι από αυτούς ήταν διορισμένοι σε διάφορες θέσεις και πόσοι από αυτούς ήταν συνδικαλιστές ή μέ-λη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Κεφάλαιο 7: χωρίζουμε τους εκλεγέντες Βουλευτές σε τρεις κατηγορίες: τους επανεκλεγέ-ντες, τους νέους (αυτούς που εκλέχτηκαν για πρώτη φορά) και τους επανελθόντες (εκείνους που είχαν εκλεγεί σε κάποιες εκλογές όχι, όμως, στις αμέσως προηγού-μενες). Και για τις τρεις κατηγο-ρίες εξετάζονται τα περισσότερα από τα χαρακτηριστικά που ανα-φέρθηκαν πιο πάνω για το Κεφά-λαιο 6 τόσο στις Β.04 όσο και στις Β.00.

Το Μέρος 3ο του βιβλίου πε-ριλαμβάνει 38 αναλυτικούς Πίνα-κες. Οι Πίνακες αυτοί αποτελούν συμπλήρωμα του 1ου Μέρους και δίνουν μια πλήρη εικόνα των τεσ-σάρων εκλογικών αναμετρήσεων στις 56 εκλογικές περιφέρειες και στις 13 Περιφέρειες της χώρας.

ΕΣΟΝΕΤις σχέσεις της με το Εθνικό Συμβούλιο Ορ-

γανώσεων Νέων Ελλάδας ανανέωσε η Ευρωπα-ϊκή Έκφραση, συμμετέχοντας στις εργασίες της Συνέλευσή του, συνεχίζοντας έτσι την προσπά-θεια συμμετοχής σε οργανωμένα δίκτυα οργα-νώσεων Νέων.

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ

Στα μέσα Απριλίου διοργανώθηκε μονοήμε-ρο σεμινάριο για τα μέλη της ΝΕΕ που ενδιαφέ-ρονται για Project Management, στα γραφεία της οργάνωσης. Εισηγητής ο Αλέξανδρος Δελη-γιάννης, σύμβουλος επιχειρήσεων και pm-συ-νεργάτης πολυάριθμων ΜΚΟ, ο οποίος μας έκα-νε μια εφ’ όλης της ύλης ενημέρωση σχετικά με τον κύκλο εργασιών που απαιτείται από τον project manager κατά τη διάρκεια ενός project. Ελπίζουμε να το επαναλάβουμε.

ΑΛΚΗΣΤΙΣ

Στο Έργο ΑΛΚΗΣΤΙΣ της Κοινοτικής Πρω-τοβουλίας EqUAl, στο πλαίσιο του «Δικτύου για την Άρση του Κοινωνικού Αποκλεισμού των Γυναικών» που εγκρίθηκε πρόσφατα, συμμετέ-χει το ΕΚΠΕΘΕ-Ευρωπαϊκή Έκφραση μαζί με τους παρακάτω φορείς: ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΕΠΙΧΕΙ-ΡΗΣΙΑΚΟ ΟΜΙΛΟ Α.Ε., ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑ-ΤΕΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ, ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ & ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΘΥΜΑΤΩΝ ΚΑΚΟΠΟΙΗ-ΣΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ, ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΥΡΩ-ΠΗΣ, ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ, ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ, ΕΜΠΟΡΙΚΟ & ΒΙΟΜΗ-ΧΑΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΑΘΗΝΩΝ, ΑΚ-ΜΗ ΚΕΚ, ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΡΙΜΝΑΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙ-ΑΣ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙΟΥ, ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΟΠΤΙΚΟΑ-ΚΟΥΣΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ και ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΙΚΗ Α.Ε. ΔΗΜΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ (ΧΙΟΥ). Θα σας κρατούμε ενήμερους για το Έργο σε τακτική βά-ση.

Τ Α Ν Ε Α Τ Η Σ Ε Κ Φ Ρ Α Σ Η Σ

Σκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση διαφο-ρετικών απόψεων –αρκεί να μην εκφέρονται αυθαίρετα– και η δημιουργία κατάλληλου πλαισίου διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών με

επίκεντρο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ελληνική συμμετοχή σ’ αυτήν. Οι απόψεις που εκφράζο-νται δεν δεσμεύουν αποκλειστικά την ιδιοκτησία, τον εκ-δότη ή την σύνταξη.

Τα άρθρα τα οποία δημοσιεύονται στην Ευρω-παϊκή Έκφραση, επιλέγονται από τη σύντα-ξη με κριτήρια την επιστημονική εγκυρότητα,

την ποιότητα, τη θεματική κάθε τεύχους, την πρωτοτυπία και επικαιρότητα. Μπορεί να δημοσιευθεί κείμενο και σε ξένη γλώσσα (κυρίως αγγλικά ή γαλλικά) κατόπιν συνεννόησης. Η έκταση του κειμένου δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 900 λέξεις.

Όσον αφορά τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, υποβάλλονται οποτεδήποτε, σε τρία αντίτυ-πα, υπακούουν στις διεθνείς προδιαγραφές επιστημονικής μεθοδολογίας, δεν έχουν δημο-

σιευθεί ούτε με παραπλήσια μορφή ή περιεχόμενο σε άλ-λα έντυπα, κρίνονται από μέλη της Επιστημονικής Επι-τροπής της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, με πλήρη διασφάλιση της αντικειμενικής κρίσης (ανωνυμία του κρινομένου και

των κρινόντων, ο κρινόμενος πληροφορείται βέβαια ολό-κληρη την κρίση) και η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ 2000 - 3000 λέξεων. Ο υποψήφιος αποστέλλει σύντομο βιογραφικό σημείωμα.

Σε όλες τις περιπτώσεις μαζί με κάθε υποβο-λή κειμένου συμπεριλαμβάνεται και περίλη-ψη στα γαλλικά ή στα αγγλικά (100-200 λέ-

ξεις). Το κείμενο θα πρέπει να αποστέλλεται και σε δισκέτα PC ώστε να αποφεύγονται οι αδυναμίες της δακτυλογράφησης και γενικά να επιτυγχάνεται η έκ-δοση. Καλό είναι επίσης να αποστέλλεται φωτογραφία του συγγραφέα. Χειρόγραφα, δισκέτες και άλλα πρωτό-τυπα δεν επιστρέφονται.

Απαγορεύεται αυστηρά η μερική ή ολική ανα-δημοσίευση ή αναδιανομή με οποιονδήποτε τρόπο, εκτός αν υπάρχει έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι συγγραφείς, μετά την ανακοίνωση

σ’ αυτούς της θετικής κρίσης για μελλοντική δημοσίευση του άρθρου στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, δεσμεύονται αυτό να μην δημοσιευθεί οπουδήποτε αλλού. Οι συγγραφείς λαμβάνουν δωρεάν δύο αντίτυπα του οικείου τεύχους. Η ιδιοκτησία διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα να διανέμει με οποιουσδήποτε όρους, άρθρα, περιλήψεις και ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Έκφραση διαμέσου του δικτύου Ίντερνετ.

1

2

3

4

Επιθυμώ να γραφτώ συνδρομητής στο περιοδικό “Ευρωπαϊκή Έκφραση” Ετήσια Διετής

Τακτικός Συνδρομητής 20 Ευρώ 35 Ευρώ Δημόσιοι Οργανισμοί,Τράπεζες, Βιβλιοθήκες,ΑΕΙ, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ, Εταιρείες,Σύλλογοι 50 Ευρώ 100 Ευρώ Ευρώπη 25 Ευρώ 45 Ευρώ Άλλες ήπειροι 30 Ευρώ 55 Ευρώ Φοιτητής, σπουδαστής,στρατιώτης 15 Ευρώ 25 Ευρώ Συνδρομή ενίσχυσης-υποστήριξης 50 Ευρώ 90 Ευρώ

ΔΕΛΤIΟ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΟΥ

Όνομα........................................................................................

Επώνυμο ...................................................................................

Διεύθυνση .................................................................................

Ταχ. Κώδικας ............................................................................

Πόλη ..........................................................................................

Τηλέφωνο: ................................................................................

E-mail: .......................................................................................

Επάγγελμα: ..............................................................................

Ημερομηνία Υπογραφή

...................................................... ...................................................

Έτος ίδρυσης: 1989Ομήρου 54, 106 72, Αθήνα, τηλ: 210 3643224, fax: 210 3646953,

e-mail: [email protected]

✂

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Κ Φ Ρ Α Σ Η

5

ΔΗΜΟΣΙΕύΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΕΚΦΡΑΣΗ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΕΚΦΡΑΣΗ

Ε.Σ.Ο.Ν.Ε.Εθνικό Συμβούλιο Οργανώσεων Νέων Ελλάδος_________________________________________

National Council of Hellenic Youth Organisations

ΜΕΛΗ - ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΤΟΥ Ε.ΣΟ.Ν.Ε.

• Ευρωπαϊκή Έκφραση

• Κίνηση Φοιτητών για την Ένωση της Ευρώπης (A.E.G.E.E.)

• Σώμα Ελλήνων Προσκόπων (Σ.Ε.Π)

• Σώμα Ελληνίδων Οδηγών (Σ.Ε.Ο)

• Χριστιανική Αδελφότητα Νέων (Χ.Α.Ν)

• Χριστιανική Ένωση Νεανίδων (Χ.Ε.Ν)

Για περισσότερες πληροφορίες, επικοινωνήστε με:

ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΝΕΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ε.Σ.Ο.Ν.Ε.)ΚΤΙΡΙΟ Χ.Ε.Ν. ΑΜΕΡΙΚΗΣ 11, 106 72 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ. 210 36 11 596, FAX. 210 36 22 400

European Expression - Issue 56

Documents

Transcript of European Expression - Issue 56