ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

«Σπουδές στον Ελλληνικό Πολιτισµό»

ΕΛΠ42 - Σύνοψη περιεχοµένου κεφ. 1 & 2 Β΄ τόµου

Παλαιολιθική Εποχή Γενικό χρονολογικό πλαίσιο = περίπου 750.000 – 10.000 χρόνια πριν Γενικά χαρακτηριστικά

Η κατοίκηση γίνεται σε θέσεις µε άµεση πρόσβαση σε νερό και σε πηγές πρώτης ύλης, π.χ. υπαίθριες θέσεις στον Κοκκινόπηλο Ηπείρου ή στο Παλαιόκαστρο Κοζάνης.

Βραχοσκεπές, σπήλαια, υπαίθριες θέσεις Αρχή φροντίδας νεκρών Η οικονοµία βασίζεται στη φυσική εκµετάλλευση ζωικών και φυσικών πόρων. Κυνήγι, αλιεία, λίθινες πρώτες ύλες, µετακίνηση, νοµαδική ζωή

Ο άνθρωπος αποκτά τον έλεγχο των βασικών αρχών κατεργασίας του λίθου και σιγά-σιγά µαθαίνει να τον εκµεταλλεύεται καλύτερα.

Τα στοιχεία που διαθέτουµε για να αναπαραστήσουµε τη ζωή του παλαιολιθικού ανθρώπου είναι τα εργαλειακά κατάλοιπα.

Την εξέλιξη της Παλαιολιθικής στην Ελλάδα παρακολουθούµε µέσα από τα υλικά κατάλοιπα της βραχοσκεπής της Μποϊλας στην Ήπειρο.

Τρεις πολιτισµικές φάσεις, που διακρίνονται µε βάση συγκεκριµένους εργαλειακούς τύπους: 1. Πρώιµη Παλαιολιθική (750.000 – 200.000 χρόνια πριν)

Αχελαία φάση (400.000 -200.000) (χειροπελέκεις, εργαλεία σε φολίδες) 2. Μέση Παλαιολιθική (200.000 – 35.000 χρόνια πριν)

Μουστέρια φάση (αιχµές, ξέστρα – τεχνική Λεβαλουά), Homo sapiens neanderthalensis

3. Ύστερη Παλαιολιθική (35.000 – 10.000 χρόνια πριν) τεχνική των λεπίδων, Homo sapiens sapiens

Μεσολιθική Εποχή Γενικό χρονολογικό πλαίσιο = 10.000 – 8.000 χρόνια πριν Γενικά χαρακτηριστικά

Τελειοποίηση εργαλειακού εξοπλισµού Ανάπτυξη αλιείας ∆ιακίνηση αγαθών, όπως ο οψιανός της Μήλου Κυνήγι, συλλογή καρπών Μάλλον αραιή κατοίκηση και µικρός πληθυσµός

Παραδείγµατα θέσεων

Ανδροµάχη Γκαζή 1

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

«Σπουδές στον Ελλληνικό Πολιτισµό»

1. Σπήλαιο Φράγχθι (Αργολίδα) 2. Σιδάρι (Κέρκυρα) 3. Θεόπετρα (Καλαµπάκα) 4. Κύθνος

Νεολιθική Εποχή Γενικό χρονολογικό πλαίσιο στην Ελλάδα = αρχές 7ης – τέλος 4ης χιλιετίας

1. Ακεραµική φάση (6800 – 6500 π.Χ.) 2. Αρχαιότερη νεολιθική (6500 – 5800 π.Χ.) 3. Μέση νεολιθική (5800 – 5300 π.Χ.) 4. Νεότερη νεολιθική (5300 – 4500 π.Χ.) 5. Τελική νεολιθική / Χαλκολιθική (4500 – 3200 π.Χ.) - µεταβατικό στάδιο προς

την Εποχή του Χαλκού Γενικά χαρακτηριστικά

Καλλιέργεια γης, εξηµέρωση ζώων Μόνιµη εγκατάσταση (άρα, σχηµατισµός οικισµών) Σπίτια πασσαλόπηκτα αρχικά, µε λίθινα θεµέλια και πλιθιά αργότερα.

Μονόχωρα µε εστία και φούρνους στις αυλές. Εδραίωση του θεσµού της οικογένειας Ατοµική και κοινοτική ιδιοκτησία Χρήση πηλού (για σπίτια, αγγεία, σοβάδες, κ.λπ.) Οικοτεχνία (κεραµική, καλαθοπλεκτική, υφαντική, εργαλειτοτεχνική) που καταλήγει σε επαγγελµατική ειδίκευση

Εφεύρεση της πυροτεχνολογίας «Τούµπες» (Μακεδονία) – «Μαγούλες» (Θεσσαλία)

Παραδείγµατα οικισµών Σέσκλο (Μέση νεολιθική) ∆ιµήνι (Νεώτερη νεολιθική) Τέσσερις «περιοχές οικοτεχνικής δραστηριότητας» µε ένα σπίτι και τροφοπαρασκευαστικές κατασκευές, εργαστήρια, αποθηκευτικές θήκες

Εποχή του Χαλκού «Όψιµη προϊστορία» Εµφάνιση τεσσάρων µεγάλων πολιτισµών στον ελλαδικό χώρο 1. Πρώιµη Εποχή του Χαλκού (3300 – 2000 π.Χ.) Γενικά χαρακτηριστικά

Ανδροµάχη Γκαζή 2

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

«Σπουδές στον Ελλληνικό Πολιτισµό»

Η κατοίκηση µετατοπίζεται προς τη νοτιότερη Ελλάδα (π.χ. Στερεά Ελλάδα, ΒΑ Πελ/σο)

Εµφάνιση οργανωµένων οικισµών Εξάπλωση χρήσης µετάλλων Εντατικοποίηση δικτύων ανταλλαγής Ανάπτυξη τέχνης Εκτεταµένο δίκτυο επαφών µε τις Κυκλάδες σε κεντρική θέση Πρώιµη αστικοποίηση Καταµερισµός εργασίας / εξειδίκευση Κοινωνική διαφοροποίηση ∆ιοικητική οργάνωση Κεντρική εξουσία κάποιας µορφής

Πρωτοελλαδικός πολιτισµός µε επίκεντρο την κεντρική και τη νότια ηπειρωτική Ελλάδα

o Οικισµοί µεγάλης έκτασης, πυκνή δόµηση, πρώτα έργα κοινής ωφέλειας (π.χ. λιθόστρωτοι δρόµοι στις Ζυγουριές, κοινοτικές αποθήκες στην Τίρυνθα...)

Οικισµοί: Εύτρηση και Θήβα Βοιωτίας, Άγιος Κοσµάς Αττικής, Μάνικα Εύβοιας, Κολώνα Αίγινας, Λέρνα Αργολίδας, κ.λπ.

o Καλλιέργεια ελιάς, αµπελιού o Χρήση άροτρου

Πρωτοµινωικός ή προανακτορικός πολιτισµός o Οικισµοί στο προστάδιο της πόλης (π.χ. Μύρτος, Κνωσός, Μόχλος,

Βασιλική) o Μνηµειακοί θολωτοί τάφοι

Πρωτοκυκλαδικός πολιτισµός o Ευρήµατα κυρίως απο νεκροταφεία o Οικισµοί-κώµες στον Σκάρκο Ιου, Φυλακωπή Μήλου, Αγία Ειρήνη

Κέας (οικισµοί - κώµες) o Χαρακτηριστικά τα «τηγανόσχηµα» αγγεία και τα «ειδώλια µε

διπλωµένα χέρια» Πολιτισµός του ΒΑ Αιγαίου

o Ναυτιλία o Μεγάλες καλλιεργήσιµες εκτάσεις o Επαφές µε µικρασιατική ακτή o Οικισµοί: Πολιόχνη Λήµνου, Θερµή Λέσβου, Εµποριιό Χίου,

Παλαµάρι Σκύρου o Οι οικισµοί εγκαταλείπονται στο τέλος της Πρωτοχαλκής περιόδου

2. Μέση Εποχή του Χαλκού (2000 – 1600 π.Χ.) Η ανάπτυξη διακόπτεται απότοµα στο τέλος της 3ης χιλιετίας Φάση στασιµότητας

Ανδροµάχη Γκαζή 3

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

«Σπουδές στον Ελλληνικό Πολιτισµό»

Μεσοελλαδικός πολιτισµός

o Κώµες, π.χ. Μάλθη Μεσσηνίας (Ένας από τους µοναδικούς οικισµούς της εποχής που έχουν ανασκαφεί πλήρως.)

o Πτώση βιοτικού επιπέδου Μεσοκλυκλαδικός πολιτισµός

o Οχυρωµένοι οικισµοί µε πυκνή δόµηση, συγκροτήµατα µικρών σπιτιών

o Νεκροπόλεις εκτός οικισµών o Οικισµοί: Φυλακωπή Μήλου, Αγία Ειρήνη Κέας

Μεσοµινωικός πολιτισµός (εποχή παλαιών ανακτόρων) o Αστικοποίηση o Εµφάνιση του ανακτορικού συστήµατος o Ανάκτορα – Πόλεις

Η µέση Χαλκοκρατία στο ΒΑ Αιγαίο o Ύφεση o Εγκατάλειψη οικισµών o ∆εν διαθέτουµε στοιχεία.

3. Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1600 – 1100 π.Χ.) Περίοδος καινοτοµιών, ανάπτυξης Αρχή νέας πολιτισµικής φάσης µε αποκορύφωµα τον µυκηναϊκό πολιτισµό

Υστεροελλαδικός πολιτισµός ή Μυκηναϊκός (Σηµειώστε ότι ο πολιτισµός της ηπειρωτικής Ελλάδας κατά την ΥΕ ονοµάζεται Μυκηναϊκός)

o Ακροπόλεις και ανάκτορα o Ανάπτυξη Γραµµικής Β΄ (ελληνική γλώσσα) o Σφραγιδογλυφία o Χαρακηριστικός ο «λακκοειδής» τάφος, αλλά και οι κατεξοχήν

µυκηναϊκοί τύποι τάφων, δηλαδή ο θολωτός και ο θαλαµοειδής (δρόµος – στόµιο – θάλαµος)

o Μυκήνες, Τίρυνθα, Γλας, Πύλος αλλά και Ασίνη, Μιδέα, Άργος, κ.λπ. Υστεροκυκλαδικός πολιτισµός

o Οχυρωµένοι οικισµοί, πυκνή δόµηση (π.χ. Φυλακωπή Μήλου) o Θήρα

Υστεροµινωικός πολιτισµός (νεο-ανακτορική φάση) o Περίοδος των δεύτερων ανακτόρων o Απόγειο µινωϊκού πολιτισµού o Μικρά ανάκτορα και επαύλεις-αγροικίες o Αποκεντρωµένο οικονοµικό σύστηµα o Χρήση γραφής (Γραµµική Α΄) o Ανάπτυξη εµπορίου, ανταλλαγών

Ύστερη Χαλκοκρατία στο ΒΑ Αιγαίο o ∆εν διαθέτουµε στοιχεία (βλ. παραπάνω)

Ανδροµάχη Γκαζή 4