Στρατιωτική Ιστορία 88
-
date post
08-Dec-2015 -
Category
Documents
-
view
198 -
download
20
Transcript of Στρατιωτική Ιστορία 88
ΤΕΥ
ΧΟ
Σ 88
· Δ
ΕΚΕΜ
ΒΡΙΟ
Σ
2003
·
€ 3,
ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤ Ι ΚΗ
Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΤΗ ΣΟΓΔΙΑΝΗ
ΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ
ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ
ΡΑΙΝΧΑΡΝΤ ΧΑΙΝΤΡΙΧΤΟ ΑΛΛΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ «ΧΑΣΑΠΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ»
ΜΕΓΑΛΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ ΚΑΙ 01 ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥΣsJCostäS
vv & th iH (*
ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΟ ΘΩΡΗΚΤΟ "ΑΒΕΡΩΦ" ΚΥΡΙΑΡΧΕΙ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ tsJi ΪΛΛΗ ί
ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΓΚΟΛΑ ■ Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ (1961-1974)ΛΑΖΑΡΙΤΕΣ - 01ΛΕΠΡΟΚΟΜΟΙ ΙΠΠΟΤΕΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΥΚΑΣΟΗ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΔΙΑΦΥΓΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΙΔΑ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ (1942-43)
Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ
■ M H 1 & UΤο Θωρακισμένο καταδρομικό « Γεώργιος Αβέρωψ» προσβάλλει από κοντινή απόσταση τα τουρκικά πλοία κατά τη ναυμαχία της Ελλης (πιν. του Κώστα Καββαδία για τις εκδόσεις «Περισκόπιο»),
ΤΕΥΧΟΣ 88 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ2003
6 ΛΑΖΑΡΙΤΕΣ01ΛΕΠΡΟΚΟΜΟΙ ΙΠΠΟΤΕΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
14 Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣΤΟ ΟΩΡΗΚΤΟ "ΑΒΕΡΩΦ" ΚΥΡΙΑΡΧΕΙ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ
36 ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΓΚΟΛΑΗ ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΚΗΣ A ΥΤΟΚΡΑ ΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ (1961-1974)
44 ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΥΚΑΣΟΗ ΔΙΑΦΥΓΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ
56 ΡΑΪΝΧΑΡΝΤ ΧΑΪΝΤΡΙΧΤΟ ΑΛΛΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟ Υ«ΧΑΣΑΠΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ»
62 Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΤΗ ΣΟΓΔΙΑΝΗΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
ΜΕΓΑΛΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΗΓΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥΣ
4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ
26
72 ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ 76 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ78 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ79 ΒΙΒΛΙΑ82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ
•ΣΤΡ Α ΤΙΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ " Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒ0ΥΛ0Ι: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν0ΜΑΚ0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΝΙΚΟΛΑΟΣ Κ0Λ0ΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε,α, τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ ΔΗΜΗΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ. Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α, τ. καθηγητής Στρσπωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (TX) ε.α / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Λ) ΠΝ ε.α ; ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡ0Π0ΥΛ0Σ I ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣI ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ ' ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥI ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ / ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΟΝΤΟΠΑΝΤΕΛΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΑΣΚΑΡΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ / ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ - ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ - ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ ■ ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210,38.21.985 · e-mail: [email protected] · FAX: 210.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72,00 ευρώ / ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ, 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ
Ε I Λ Η Σ Ε I Σ
ΕΚΘΕΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΝΙΚΟΥ
Πραγματοποιείται αυτές τις ημέρες στη Θεσσαλονίκη η ατομική αναδρομική έκθεση ζωγραφικής του Γιάννη Νίκου, στην αποθήκη Γ του λιμανιού. Στο έργο του διακεκριμένου καλλιτέχνη συναντούμε ευρεία θεματολογία που δεν συνηθίζεται στην εικαστική πραγματικότητα. Αυτό χωρίζεται σε μεγάλες ενότητες με θέματα όπως Ό κόσμος των αγγέλων", ο "Ρομαντικός και μεσαιωνικός κύκλος", ο “Ιστορικός κύκλος" και η “Μυθολογία", ο "Αλληγορικός- Παγανιστικός κύκλος" και η "Αποκάλυψη". Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο "Ιστορικός κύκλος". Τα συγκεκριμένα, επικών διαστάσεων έργα στηρίζονται, εκτός από την άρι- στη γνώση του σχεδίου και του χρώματος, στη συνεχή ενασχό-
«Μακεδονικός Αγώνας:14-11- 1906, ο Μακεδονομάχος Τέλλος Αγρας τραυματίζεται στη λίμνη των Γιαννιτσών- αφιέρωμα στην Πηνελόπη Δέλτα» (3,5 m x 1,80 m, λάδι σε μουσαμά).
ληση του καλλιτέχνη με την ιστορία. Πρόκειται για πίνακες που θα ενθουσιάσουν τους επι- σκέπτες-φιλότεχνους και ειδικότερα τους φιλίστορες.
ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΓΙΑ ΣΦΑΓΕΣ ΑΜΑΧΩΝ ΣΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ
Αποκαλύψεις ότι Αμερικανοί στρατιώτες, μέλη επίλεκτων μονάδων, είχαν σκοτώσει εκατοντάδες άοπλους χωρικούς σε διάστημα επτά μηνών το 1967, κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ, ήλθαν πρόσφατα στο φως της δημοσιότητας. Ανδρες της επίλεκτης μονάδας των "Τίγρεων" της 101 Αερομετα- φερόμενης Μεραρχίας είχαν επιτεθεί επανειλημμένα σε χωριά πυρπολώντας τα σπίτια και εξοντώνοντας τους κατοίκους. Βε τεράνοι που αφηγήθηκαν τα περιστατικά στην εφημερίδα "Μπλέιντ" του Οχάιο, δήλωσαν ότι έκοβαν τα αυτιά των νεκρών
και αφού τα περνούσαν σε κορδόνια παπουτσιών τα φορούσαν στον λαιμό τους. Οταν ένας από τους στρατιώτες οι οποίοι έλαβαν μέρος στις συγκεκριμένες "εκκαθαριστικές επιχειρήσεις" κατέθεσε επίσημα στους ανωτέ- ρους του γι' αυτές, άρχισε έρευνα του Αμερικανικού Στρατού η οποία διήρκεσε πάνω από 4 χρόνια. Το πόρισμα, που διαπίστωνε 20 εγκλήματα πολέμου τα οποία διαπράχθηκαν από 18 στρατιώτες, έφθασε στο Πεντάγωνο και στον Λευκό Οίκο αλλά η υπόθεση τέθηκε στο αρχείο το 1975. Ο Ουίλιαμ Ντόιλ, πρώην λοχίας-μέ- λος των "Τίγρεων", δήλωσε ότι σκότωσε τόσους πολλούς αμάχους ώστε είχε χάσει "τον λογαριασμό". "Δεν περιμέναμε να επι- ζήσουμε", δήλωσε στην εφημερίδα "Μπλέιντ". "Κανένας δεν περί- μενε να επιζήσει. Για να επιζή- σεις έπρεπε να σκοτώσεις".
Κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων 27 στρατιώτες αποκάλυ- ψαν ότι το κόψιμο των αυτιών των νεκρών ήταν κάτι συνηθισμένο. "Ηταν ένα διάστημα κατά το οποίο σχεδόν όλοι φορούσαν περιδέραιο από κομμένα αυτιά", δήλωσε στη "Μπλέιντ" ο Λάρι Κό- τιγχαμ, πρώην γιατρός της μονάδας. Αποστολή των “Τίγρεων" ήταν να υποχρεώσουν τους χωρικούς να εγκαταλείψουν τα χωράφια τους, ώστε να μην καλλιεργούν ρύζι για τον εχθρό.
ΕΦΥΓΕ Η ΜΑΝΤΑΜ ΤΣΙΑΝΓΚ
Ενα από τα τελευταία έργα του Γιάννη Νίκου με τίτλο «Τα μπουρλοτιέρικα» (2m x 1,5 m, λάδι σε μουσαμά).
θνικιστή Κινέζου προέδρου, στρατηγού Τσιάνγκ Κάι Σεκ, η οποία διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια ίδρυσης της Ταϊβάν μετά την ήττα των εθνικιστικών δυνάμεων από τους κομμουνιστές του Μάο Τσε Τούνγκ. Παντρεύτηκε τον Τσιάν-
γκ Κάι Σεκ το 1926, έναν χρόνο μετά την ανάληψη, εκ μέρους του, της ηγεσίας του κυβερνώ- ντος Εθνικιστικού Κόμματος της Κίνας. Παρέμεινε πολύτιμη βοηθός του συζύγου της καθ' όλη τη διάρκεια του Σινοϊαπωνικού και του εμφυλίου πολέμου και χρησιμοποίησε τόσο τη γοητεία της, όσο και τη μόρφωση και τη διπλωματική της ικανότητα για να επηρεάσει την Ουάσιγκτον θετικά ως προς την ίδρυση του κράτους της Ταϊβάν.
ΕΠΑΦΕΣ TOY IRA ΜΕ ΤΗΝ ΕΘΝΙΚΟΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Απόρρητα έγγραφα των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών που δόθηκαν στη δημοσιότητα στο Λονδίνο, φωτίζουν τις στενές σχέσεις των Ιρλανδών αυτονομιστών, μελών του Ιρλανδικού Δημοκρατικού Στρατού (IRA), με πράκτορες των Γερμανών κατά τη διάρκεια του Β 1 ΠΠ. Ενα από αυτά τα έγγραφα παρουσιάζει ένα από τα ηγετικά στελέχη του IRA, τον Φρανκ Ράιαν, ως συνεργάτη των Γερμανών. Ο Ιρλανδός εθνικιστής είχε πολεμήσει κατά τον Ισπανικό Εμφύλιο πόλεμο στο πλευρό των δημοκρατικών δυνάμεων, ως διοικητής των Ιρλανδών εθελοντών του Βρετανικού Τάγματος της XV Διεθνούς Ταξιαρχίας. Το 1938 συνελήφθη από τους Ισπανούς εθνικιστές. Μόλις γνωστοποιήθηκε η σύλληψή του οι Γερμανοί διαπραγματεύτηκαν και πέτυχαν την απο- φυλάκισή του. Αμέσως μετά τον μετέφεραν στο Βερολίνο, όπου τον έφεραν σε επαφή με τον επιτελάρχη του IRA, Σον Ράσελ. Οι δύο Ιρλανδοί αναχώρησαν για την πατρίδα τους με ένα υποβρύχιο, στο πλαίσιο μιας μυστικής αποστολής με την κωδική ονομασία «Περιστέρι». Κατά την ίδια επιχείρηση οι δύο άνδρες ε- πρόκειτο να έλθουν σε επαφή με την ιρλανδική κυβέρνηση και θα προσπαθούσαν να την πείσουν ότι μια γερμανική εισβολή στη Βρετανία θα έδινε μοναδική ευκαιρία για την κατάληψη της βρετανοκρατούμενης Βόρειας Ιρλανδίας, επομένως θα έπρεπε
Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ
Ο Φρανκ Ράιαν με τη στολή του διοικητή των Ιρλανδών εθελοντών του "Βρετανικού Τάγματος" της XVΔιεθνούς Ταξιαρχίας.
να παράσχει κάθε δυνατή βοήθεια στους Γερμανούς πράκτορες που θα προσπαθούσαν να συλλέξουν πληροφορίες και να πραγματοποιήσουν δολιοφθορές για την όσο το δυνατόν καλύτερη προετοιμασία της επίθεσης. Ο Ράιαν πίστευε ότι ο Ιρλανδός πρωθυπουργός, Ιμον Ντε Βαλέρα, θα υποστήριζε ένα τέτοιο σχέδιο και έδωσε στους Γερμανούς έναν κατάλογο με 23 ονόματα αξιωματούχων του IRA με σκοπό να έλθουν σε επαφή μαζί τους οι πράκτορές τους. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ο Ράσελ πέθανε και το υποβρύχιο ανακλήθηκε στη 6άση του. Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή πέθανε από έλκος, ωστόσο ένα μνημόνιο αφήνει να εννοη
θεί ότι τον δηλητηρίασε ο Ράιαν, που είχε μαζί του παλαιές πολιτικές διαφορές. Το καλοκαίρι του 1941 η μεταφορά του θεάτρου του πολέμου στη Σοβιετική Ενωση συνετέλεσε ώστε να εγκατα- λειφθεί οριστικά το ζήτημα της εισβολής στη Βρετανία. Ο Ράιαν πέθανε το 1944 στη Δρέσδη, χωρίς να δει ποτέ πάλι την πατρίδα του.
ΕΚΘΕΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ
Από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού ανακοινώθηκε ότι σε συνεργασία με το Μουσείο Μπε- νάκη διοργανώνεται έκθεση στο Θ/Κ "Αβέρωφ" με θέμα την ιστορική περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το ιστορικό πλοίο. Ο τίτλος της έκθεσης, η οποία εγκαινιάζεται την Τετάρτη 3 Δεκεμβρίου 2003 και θα διαρκέσει ως το φθινόπωρο του 2004, είναι “Πόλεμος εν Πολέμω". Το Μουσείο Μπενάκη ανέλαβε τη διοργάνωση μετά από πρόταση του Πολεμικού Ναυτικού. Το υλικό προέρχεται κατά κύριο λόγο από τις συλλογές του Μουσείου, αλλά και από άλλες όχι ιδιαίτερα γνωστές πηγές, που αποδείχθηκαν εξίσου σημαντικές. Ως παραδείγματα μπορούν να αναφερθούν το Ιδρυμα Τριανταφυλλίδη στη Θεσσαλονίκη και το Μου
σείο Αραβαντινού στον Πειραιά. Βασικό κίνητρο για τη δημιουργία της έκθεσης ήταν η προβολή μιας περιόδου της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, που αν και σηματοδοτεί τον διπλασιασμό της ελληνικής επικράτειας είναι υποβαθμισμένη στις ιστορικές αναφορές και λησμονημένη από την πλειοψηφία των Ελλήνων. Το ενδιαφέρον της έκθεσης εστιάζεται περισσότερο στα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά δρώμενα της εποχής και σε ζητήματα τέχνης, παρουσιάζοντας τις κοινωνικές ανακατατάξεις και τις αλλαγές που επέφερε ο πόλεμος, υπάρχουν όμως και ενδιαφέρουσες αναφορές στις πολεμικές επιχειρήσεις.
ΑΡΜΑΤΑ ΤΟΥ Α'ΠΠ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΆΝ!
Σχετικά πρόσφατα έγινε στο Αφγανιστάν μια ενδιαφέρουσα ανακάλυψη, κατά τη διάρκεια έρευνας των αμερικανικών στρατευμάτων. Συγκεκριμένα βρέθηκαν ξεχασμένα, σε ένα νεκροταφείο στρατιωτικού υλικού στα αφγανικά βουνά, δύο γαλλικής κατασκευής άρματα Renault FT- 18 του Α' ΠΠ. Η έκπληξη των Αμερικανών φυσικά ήταν μεγάλη. Κανένας δεν ανέμενε να βρεθεί σε μια τόσο απομακρυσμένη περιοχή σπάνιο στρατιωτικό υλικό μεγάλης ιστορικής αξίας, το οποίο μάλιστα προορι
ζόταν για καταστροφή. Σύμφωνα με δηλώσεις, δεν έχει γίνει γνωστό ακόμα το πώς βρέθηκαν στο μακρινό Αφγανιστάν τα δύο απομεινάρια του Α' ΠΠ. Με τον συγκεκριμένο τύπο είχε εφοδιαστεί το νεοσύστατο Σώμα Τεθωρακισμένων του Αμερικανικού Στρατού. Μάλιστα ο τότε συνταγματάρχης Πάττον ήταν ο μοναδικός αξιωματικός του νεοσύστατου Σώματος που είχε οδηγήσει άρμα. Οταν τα πρώτα FT-18 έφθασαν στη μονάδα για την εκπαίδευση του προσωπικού, ο Πάττον κατέβασε το πρώτο από το σιδηροδρομικό βαγόνι που το μετέφερε.
Τα δύο ευρήματα αποτε- λούν από τον περασμένο Σεπτέμβριο εκθέματα του Μουσείου Ιππικού και Αρμάτων Πάττον στο Φορτ Νοξ του Κεντάκι. Αξίζει να σημειωθεί ότι έχει διατηρηθεί ένα μέρος της αρχικής βαφής των οχημάτων. Ειδικευμένοι τεχνικοί εργάζονται ήδη πάνω στα δείγματα που έχουν α- πομείνει, προκειμένου να αναπαραστήσουν πληρέστερα την αρχική παραλλαγή. Τα άρματα θα ανακατασκευαστούν προσεκτικά και ο στόχος είναι να καταστούν “επιχειρησιακά" το επόμενο έτος!
Τα δύο Renault FT-18 μεταφέρονται στις ΗΠΑ υπό την εποπτεία ανδρών του Αμερικανικού Στρατού. Παρατηρήστε ότι το ένα δεν φέρει πύργο.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο λεπρός βασιλιάς Βαλδουϊνος Δ 1 ψέρεται στο πεδίο της μάχης. Λαζαρίτες ιππότες είχαν αναλάβει τη φροντίδα του και τον συνόδευφ κατά τις εκστρατείες.
Το Τάγμα των Ιπποτών του Αγίου Λαζάρου
της Ιερουσαλήμ υπήρξε ένας π ολυσύνθετος
θεσμός της εποχής των Σταυροφοριών.
Ιδρύθηκε ως ιπποτικό, μοναστικό και
νοσοκομειακό τάγμα και κατόρθωσε να
επ ιβ ιώ σει μ έχρ ι τη σύγχρ ονη εποχή
προσφέροντας σε δ ιεθ νές επ ίπεδο
α νθρω πιστικό έργο και διατηρώντας την
ιπποτική παράδοση του μεσαίωνα.
01 ΛΕΠΡ0Κ0Μ0Ι ΙΠΠΟΤΕΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥΜεσαιωνολόγοςΔιευθυντής Κυπριακού Κέντρου Μεσαιωνολογίας και Εραλδικής Μέλος της Ισπανικής Ακαδημίας Εραλδικών και Γενεαλογικών Επιστημών
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Π ριν από την κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τους σταυροφόρους λειτουργούσε εκτός των τειχών της πόλης ένα λε
προκομείο, κοντά στο σημείο όπου κτίστηκε αργότερα ο ναός του Αγίου Στεφάνου. Ο μύθος ανάγει την ίδρυση του λεπροκομείου της Ιερουσαλήμ στον Ιωάννη Υρκάν, αρχιερέα των Εβραίων (134- 105 π.Χ.). Το 648 μ.Χ. κάποιος Ιωάννης της Κύπρου αναφέρεται ως προϊστάμενος του λεπροκομείου.Ισως έχει σχέση με τον Ιωάννη τον Ελεήμονα, πατριάρχη Αλεξανδρείας το 610, που γεννήθηκε και απεβίωσε στην Κύπρο και τον οποίο οι έμποροι από το Αμάλφι της Ιταλίας επέλεξαν ως προστάτη του νοσοκομείου που ίδρυσαν στην Ιερουσαλήμ γύρω στο 1060, γνωστό ως Νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ, από το οποίο έλαβε και το όνομά του αργότερα το ομώνυμο τάγμα των Ιω- αννιτών.
Μετά την κατάληψη της Αγίας Πόλης (15 Ιουλίου 1099) ένα λεπροκομείο που λειτουργούσε κατά την παράδοση με Ελληνες και Αρμένιους θεραπευτές, υπήχθη με απόφαση του πρώτου Φράγκου ηγεμόνα, Γοδεφρείδου ντε Μπουγιόν, στη δικαιοδοσία του Βενεδικτίνου αδελφού Ζεράρ, προϊστάμενου του ήδη υφιστάμενου Νοσοκομείου του Αγίου Ιωάννη και ηγουμένου του μοναστηριού της Παναγίας των Λατίνων στην Ιερουσαλήμ.
Ο πάπας Πασχάλης Β ’ ενέκρινε με απόφαση του 1113 την ίδρυση του Τάγματος του Νοσοκομείου του Αγίου Ιωάννη της Ιερουσαλήμ με προκαθήμενο τον αδελφό Ζεράρ (απεβίωσε το 1120/21), που ακολουθούσε πλέον τον κανόνα του μοναστικού Τάγματος του Αγίου Αυγουστίνου. Μετά το 1120/21 ενώ το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη άρχισε να λαμβάνει ιεροστρατιωτικό χαρακτήρα (το 1126 αναφέρεται το στρατιωτικό αξίωμα του κοντόσταυλου) με μάγιστρο τον Ραϋμόν ντε Πουί, η περίθαλψη ανθρώπων που είχαν προσβληθεί από λέπρα συνέχιζε να απασχολεί τους Ιωαννίτες νοσοκόμους, οι οποίοι δημιούργησαν έναν ειδικό χώρο γΓ αυτούς.
Κατά τα επόμενα χρόνια παρουσιάστηκε έξαρση της επιδημίας της λέπρας σε βάρος των Ευρωπαίων προσκυνητών που επισκέπτονταν τους Αγίους Τόπους σε πολύ μεγάλους αριθμούς. Ετσι το 1130 δημιουργήθηκε έξω από το βόρειο τείχος της Ιερουσαλήμ έ-
Το παράσημο των ιπποτών του Τάγματος του Αγίου Λαζάρου αποτελείται από έναν πράσινο
οκτακόρυφο σταυρό στο κέντρο του οποίου απεικονίζεται ο Αγιος Λάζαρος ενώπιον του
Χριστού. Στις τέσσερις γωνίες υπάρχει το μονόγραμμα SLJ (Sanet Lazarus Jerusalem =
Αγιος Λάζαρος της Ιερουσαλήμ (εραλδικό σχέδιο: Dennis Endean I vail).
νας «οίκος των λεπρών» (domus leprosorum). Οι εγκαταστάσεις του λεπροκομείου βρίσκονταν δίπλα στην πύλη που οι σταυροφόροι ονόμασαν «του Αγίου Λαζάρου». Ετσι επικράτησε η αναφορά στο Νοσοκομείο του
Αγίου Λαζάρου, που είχε στο μεταξύ απεξαρ- τηθεί από το νοσοκομείο του Αγίου Ιωάννη και
διέθετε δικό του προϊστάμενο (με πρώτο τον αδελφό Ροζέρ Μπογιάν), ενώ οι νοσοκόμοι του Αγί
ου Λαζάρου σχημάτισαν στη συνέχεια ανεξάρτητο τάγμα, το οποίο ακολουθούσε τον κανόνα του Τάγματος
των Αυγουστινιανών μοναχών κατά τα πρότυπα του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη.
Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΙΠΠΟΤΙΚΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣΤα δύο ήδη υφιστάμενα ιπποτικά τάγματα στην Ιερουσαλήμ,
των Ναϊτών και των Ιωαννιτών, αποφάσισαν να παραπέμπουν όσα από τα μέλη τους είχαν προσβληθεί από λέπρα στο νοσοκομείο του Αγίου Λαζάρου, όπου θα μπορούσαν να έχουν ειδική ιατρική περίθαλψη. Ο μεγαλύτερος αριθμός προερχόταν από το Τάγμα των Ναϊ- τών, επειδή ως καθαρά στρατιωτικό τάγμα δεν διέθετε ιατρικές μονάδες, ούτε την απαραίτητη γνώση για την περίθαλψη της τότε ανίατης αυτής ασθένειας. Και τα δύο ιπποτικά τάγματα ενίσχυαν το νοσοκομείο του Αγίου Λαζάρου με δωρεές και επιδοτήσεις για κάθε
μέλος τους που εισερχόταν για περίθαλψη.Σε ένα κεφάλαιο του «Βιβλίου των Βασιλέων», μια συλλογή νομικών εγγράφων του Λατινικού Βασι
λείου της Ιερουσαλήμ του 12ου και του 13ου αιώνα, αναφέρεται ότι όσοι ιππότες (λαϊκοί) εί
χαν προσβληθεί από λέπρα θα έπρεπε να ενταχθούν στο Τάγμα του Αγίου Λαζάρου
της Ιερουσαλήμ οικειοθελώς ή μη. Επειδή πολλοί ιππότες ήταν νυμφευμένοι και η θρησκεία απαγόρευε τη διάλυση του γάμου, οι γυναίκες τους τούς ακολουθούσαν στο λεπροκομείο. Ετσι στο λεπροκομείο δημιουργή- θηκαν ειδικές πτέρυγες για να υποδεχθούν τις υγιείς συζύγους. Λεπρές γυναίκες διέμεναν σε γυναικείες πτέρυγες.
Οι περισσότεροι από τους ιππότες και στρατιώτες τόσο από τα ιππο-
0 θυρεός του τάγματος: σε αργυρό πεδίο ένας πράσινος σταυρός.
Περιβάλλεται από το περιδέραιο του τάγματος (εραλδικό σχέδιο: Dennis
Endean Ivall).
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο βασιλιάς Λουδοβίκος Ζ ' της Γαλλίας ενώπιον του Αγίου Βερνάρδου του Κλαιρβώ δίνει τον όρκο του σταυροφόρου. Υπήρξε ο πρώτος Γάλλος ηγεμόνας που εγκατέστησε στην Ευρώπη το Τάγμα του Αγίου Λαζάρου, το οποίο επιφόρτισε με τη φροντίδα των λεπροκομείων στη Γιλλία .
τικά τάγματα, όσο και από τους λαϊκούς, που περιορίζονταν υποχρεωτικά στο λεπροκομείο, συνέχιζαν για αρκετό χρονικό διάστημα να παραμένουν αξιόμαχοι και οι στρατιωτι-
0 κές ανάγκες του Βασιλείου σίγουρα δεν μπο- " ρούσαν να αποκλείσουν μια μερίδα δεινών
πολεμιστών. Ως αποτέλεσμα το Τάγμα του Αγίου Λαζάρου διαμορφώθηκε ως ένα στρατιωτικό και νοσοκομειακό ιπποτικό τάγμα στα πρότυπα του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη. Εκτός από τους λεπρούς ιππότες και σεργέντες, στο τάγμα υπηρετούσαν τόσο υγιείς όσο και λεπροί αδελφοί (για νοσοκομειακές και εκκλησιαστικές ανάγκες). Ωστόσο ο μέγας μάγιστρος εκλεγόταν από τους λεπρούς ιππότες. Οι Λαζαρίτες ιππότες έφεραν - όπως και οι Ιωαννίτες - τα μαύρα ράσα και τον μανδύα των Αυγουστινιανών μοναχών και ως διακριτικό του τάγματός τους έναν πράσινο σταυρό (αντί του λευκού των Ιω- αννιτών).
ΤΟ ΤΑΓΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ
Το Τάγμα του Αγίου Λαζάρου της Ιερουσαλήμ συμμετείχε στις εκστρατείες κατά των μουσουλμάνων μαζί με τα άλλα δύο ιπ- ποτικο-θρησκευτικά τάγματα. Με έδρα το νοσοκομείο και το μοναστήρι του Αγίου Λα-
Γο λαζαριτικό κοινόβιο-κάστρο στο Ζέεντορφ στην Ελβετία.
ζάρου στην Ιερουσαλήμ, διέθετε φέουδα στη Ναμπλούς (Kharbet el-Zeitha) και στην Ασκαλών (Medjesie), ένα κάστρο στην Καισά- ρεια (Salines) μαζί με εκκλησία και το μοναστήρι του «Χαμένου Αρτου», το κάστρο του Αγίου Λαζάρου στη Βηθανία (συμπεριελάμ- 6ανε μια εκκλησία και ένα οχυρωμένο γυναικείο μοναστήρι) που ήταν κτισμένο στο σημείο του τάφου του Αγίου Λαζάρου, το σπίτι του Σίμωνα του λεπρού και ζώα σε διάφορες τοποθεσίες.
Το τάγμα λόγω της σημαντικής αποστολής του απολάμβανε μεγάλης εκτίμησης από τα διάφορα στρώματα του λαού, καθώς και της βασιλικής εύνοιας. Για παράδειγμα η αδελφή του βασιλιά Βαλδουίνου Β' της Ιερουσαλήμ, πριγκίπισσα Σίβυλλα, σύζυγος του κόμη της Φλάνδρας, ως έγγαμη αποφάσισε να αποσυρθεί στο μοναστήρι του Αγίου Λαζάρου που βρισκόταν δίπλα στο λεπροκομείο και να αφιερώσει τη ζωή της στην περίθαλψη των λεπρών, αφού έλαβε φυσικά τη βασιλική και συζυγική έγκριση.
Το 1174 ο δεκατριάχρονος Βαλδουίνος Δ ’ ανήλθε στον θρόνο της Ιερουσαλήμ (1174-1185). Κατά την τελετή ενθρόνισης του ανήλικου βασιλιά στις τιμητικές θέσεις βρίσκονταν οι μάγιστροι Οντο ντε Σαίν Αμά- ντ των Ναϊτών, αδελφός Ζομπέρ των Ιωαννι- τών και Ζεράρ ντε Μονκλάρ των Λαζαριτών. Ο Βαλδουίνος Δ ’, ο οποίος υπήρξε ικανός κυβερνήτης και στρατηλάτης, έπασχε από λέπρα και, όπως ήταν φυσικό, οι Λαζαρίτες βρίσκονταν δίπλα του καθόλη τη διάρκεια της δεκαετούς διακυβέρνησής του. Αυτοί συνοδέυσαν τον βασιλιά στις μάχες της κοιλάδας Μπεκάα το 1176, στη νίκη στο Μονζισάρ το 1177 και το 1183, όταν πια η λέπρα είχε αφαι- ρέσει την όραση από τον βασιλιά, συμμετείχαν στη νίκη κατά του Σαλαντίν στο Κεράκ αλ Μοάμπ. Ο λεπρός βασιλιάς ήταν και άτεκνος και η επιρροή της μητέρας του τον ώθησε να διορίσει ως αντιβασιλιά τον γαμβρό του Γκυ ντε Λουζινιάν, ο οποίος με τις λανθασμένες στρατηγικές του προκάλεσε τη συντριβή του φραγκικού στρατού στη μάχη του Χαττίν το 1187 και τη σχεδόν πλήρη απώλεια του Βασιλείου της Ιερουσαλήμ από τον Σαλαντίν. Με την καταστροφή στο Χαττίν το Τάγμα του Αγίου Λαζάρου απώλεσε όλες τις κτήσεις του στην Παλαιστίνη.
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
Η κατάληψη της Εδεσσας από τους μουσουλμάνους το 1144 προκάλεσε τη Β ’ Σταυροφορία με αρχηγό τον Λουδοβίκο Ζ ’ της Γαλλίας. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Παλαιστίνη ο Γάλλος βασιλιάς έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το έργο στο λεπροκομείο του Αγίου Λαζάρου, σε μια εποχή που η Γαλλία αντιμετώπιζε μεγάλη έξαρση της επιδημίας της λέπρας. Το έργο αυτό ώθησε τον Λουδοβίκο να ιδρύσει ένα παράρτημα του τάγματος στη Γαλλία, στο οποίο ενέταξε και όλα τα λεπροκομεία του βασιλείου. Φεύγοντας από την Παλαιστίνη το 1149 πήρε μαζί του για τον σκοπό αυτό δώδεκα νοσοκόμους του Αγίου Λαζάρου. Το 1150. φθάνοντας στη Γαλλία, παραχώρησε στους Λαζαρίτες ένα κάστρο και μια εκκλησία στο Σαίν Ντενί (Faubourg Saint Denis) στο Παρίσι, κοντά σε ένα λεπροκομείο. Το σύμπλεγμα έλαβε το όνομα Αγιος Λάζαρος (Saint Lazare). από το οποίο ονομάστηκε και ολόκληρος ο τομέας της πόλης. Το 1154 ο βασιλιάς εξέδωσε διάταγμα με το οποίο η βαρωνία με το κάστρο του Μπουανύ (Boigny) στην Ορλεάνη α- ποτελούσε κτήση του τάγματος.
Ωστόσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη το τάγμα ενισχύθηκε δυναμικά με κομανταρίες. μοναστήρια και κάστρα, όπως π.χ. στην Αγγλία (κομανταρία του Μπάρτον Λάζαρς (Burton Lazars), 1135), στη Σκωτία (κομανταρία του Λίνλιθγκω (Linlithgow), 1230), στη Γερμανία (κομανταρία της Μαρίας Μαγδαληνής στο Γκότα (Gotha), 1229), στην Ελβετία (κομανταρία του Ζέεντορφ (Seedorf), 1185) στην Ουγγαρία (κομανταρία της Εστρεγκομ (Estregom), 1230), στη Βοημία (μοναστήρι του Αγίου Λαζάρου της Πράγας, 1280), αλλά και στην Ισπανία, στη Φλάνδρα, στα ιταλικά κράτη. Τη γενική διοίκηση ασκούσε ο μέγας μά- γιστρος με έδρα την Ιερουσαλήμ μέχρι το 1187 και την Ακρα από το 1191 μέχρι το 1291. στον οποίο ήταν υπόλογοι όλοι οι διοικητές της Ευρώπης.
ΝΕΑ ΕΔΡΑ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ (1191-1291)
Στις 13 Ιουλίου 1191 η Ακρα (Πτολεμαϊδα) ανακαταλήφθηκε από τους ηγέτες της Γ' Σταυροφορίας και τον βασιλιά της Ιερουσαλήμ Γκύ ντε Λουζινιάν. Η αδυναμί ανακατάληψης της Ιερουσαλήμ μετέτρεψε την Ακρα σε προσωρινή πρωτεύουσα του βασιλείου. Στα ιπποτικά τάγματα δόθηκαν μέσα στην πόλη τομείς ευθύνης καθώς και τμήματα των τειχών για την υπεράσπισή της. Στο Τάγμα του Αγίου Λαζάρου δόθηκε το προάστιο Μονμου- σάρ (Montmusard) στο βόρειο τμήμα εκτός των τειχών της πόλης, το οποίο ήταν ανοχύρωτο. Το αρχηγείο, η εκκλησία, το κοινόβιο και το νοσοκομείο του τάγματος κτίστηκαν κατά μήκος του θαλασσίου τείχους. Η εκκλη-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ταφικό μνημείο Λαζαρίτη ιππότη του 1300. Η σφραγίδα του τάγματος παρουσιάζει τον Αγιο Λάζαρο γονυπετή ενώπιον τουΧριστού, κατά τη στιγμή της ανάστασης και της εξόδου του από τον τάφο.
σία ήταν αφιερωμένη στον Αγιο Λαυρέντιο, αλλά ήταν πιο γνωστή ως η Εκκλησία των Ιπποτών του Αγίου Λαζάρου. Σύντομα το προάστιο του Μονμουσάρ απέκτησε δικό του τείχος, ενώ μια οχυρωμένη πύλη με τον πύργο και το κάστρο του Αγίου Λαζάρου το συνέδεε με την υπόλοιπη πόλη. Στο τάγμα δόθηκε ιδιαίτερος τομέας ευθύνης και η άμυνα του βορείου τμήματος της πόλης.
Κατά την Γ ’ Σταυροφορία δημιουργήθη- καν δύο νέα ιπποτικά τάγματα, που θεωρούντο μάλλον πιο εθνικά σε χαρακτήρα, το Τευ- τονικό για Γερμανούς ιππότες και εκείνο του Αγίου Θωμά για Αγγλους. Πιθανώς τα τάγματα αυτά έστελναν όσα από τα μέλη τους προσβάλλονταν από λέπρα στο Τάγμα του Αγίου Λαζάρου.
Το 1227 η σταυροφορία του Γερμανού αυ- τοκράτορα και βασιλιά της Σικελίας Φρειδερίκου Β' φον Χοενστάουφεν και η στέψη του ως βασιλιά της Ιερουσαλήμ μέσα στην Αγία Πόλη - την είχε ανακτήσει μέσω διαπραγματεύσεων από τους Μαμελούκους - δημιούργησε μια αντιπαλότητα μεταξύ των Φράγκων ευγενών αλλά και μεταξύ των ταγμάτων που ευνοούσαν ή εναντιώνονταν στον Φρειδερίκο, ο οποίος ήθελε να επιβάλει την πολιτική του στην Παλαιστίνη. Το Τάγμα του Αγίου Λαζάρου τάχθηκε υπέρ του Φρειδερίκου και κέρδισε με αυτό τον τρόπο την εύνοια του αυτοκράτορα, ο οποίος του παρεχώρησε κτήσεις στο Βασίλειο της Σικελίας.
Στις 18 Οκτωβρίου 1244, κατά τη φονική μάχη της Γάζας όπου ο σταυροφορικός στρατός νικήθηκε κατά κράτος από τους Μαμε- λούκους, όλοι οι Λαζαρίτες ιππότες που συμμετείχαν έχασαν τη ζωή τους. Κατά την ΣΤ'
Σταυροφορία του Λουδοβίκου Θ’ της Γαλλίας «του Αγίου» το τάγμα έλαβε μέρος, το 1249, στην κατάληψη της Δαμιέττης στην Αίγυπτο, την οποία ακολούθησε η καταστροφή των χριστιανών στη Μανσούρα. Το 1253 το τάγμα υπέστη μια φρικτή σφαγή στη Γιάφφα. Κατά την επιστροφή του στη Γαλλία το 1254 ο Λουδοβίκος Θ’ είχε μαζί του ένα άγημα Λαζαρι- τών και τον μεγάλο μάγιστρο του τάγματος, Ρενώ ντε Φλορύ, ο οποίος απεβίωσε στο Μπουανύ.
Μετά τον αποδεκατισμό των Λαζαριτών ιπποτών, που συγκροτούσαν και το μικρότερο αριθμητικά από τα ιπποτικά τάγματα, ο πάπας Ιννοκέντιος Δ ’ (1243-54) ενέκρινε την εκλογή μη λεπρού ιππότη στη θέση του μεγάλου μάγιστρου, αποδεχόμενος στο τάγμα υγιείς ιππότες από οικογένειες ευγενών για να αναλάβουν τα ηνία της διακυβέρνησης των νοσοκομείων, των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων και της λοιπής περιουσίας του τάγματος, προφανώς επειδή οι λεπροί είχαν εξοντωθεί στις μάχες ή απεβίωσαν εξαιτίας της λέπρας.
Το 1291, κατά την πολιορκία της Ακρας από τους Μαμελούκους, ο μέγας μάγιστρος των Λαζαριτών μαζί με τον μέγα μάγιστρο των Ναϊτών είχαν αναλάβει την άμυνα του τέταρτου τομέα της πόλης (τον πρώτο είχε α- ναλάβει ο Οθων ντε Γκρανσόν με τον Ζαν ντε Γκραιγύ, τον δεύτερο ο αναπληρωτής αρχι- μάγιστρος των Τευτόνων και ο πρίγκηπας Αι- μερύ ντε Λουζινιάν, άρχοντας της Τύρου και τον τρίτο οι μεγάλοι μάγιστροι των Ιωαννιτών και του Τάγματος του Αγίου Θωμά). Με την άλωση της πόλης οι επιζώντες κατέπλευσαν στην Κύπρο, βασίλειο της δυναστείας των
Λουζινιανών. Μετά από σύντομη παραμονή τους στο νησί οι Λαζαρίτες (για μικρό διάστημα φαίνεται πως είχαν τον έλεγχο του λιμανιού και της εκκλησίας του Αγίου Λαζάρου στο Κίτιο), σε αντίθεση με τα άλλα ιπποτικά τάγματα που διατήρησαν τα αρχηγεία τους στην Κύπρο (Ναϊτες, Ιωαννίτες, του Αγίου Θωμά) ή κτήσεις στο νησί (τευτονικό), αποφάσισαν να μεταφέρουν την έδρα τους στο Μπουανύ και να αφοσιωθούν στον νοσοκομειακό τους ρόλο.
ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΙΔΙΟΣΥΓΚΡΑΣΙΑΟι Λαζαρίτες ιππότες αποτελούν μοναδι
κό φαινόμενο στη στρατιωτική ιστορία. Ασθενείς μαχητές, φορείς μιας ιδιαίτερα επικίνδυνης και μεταδοτικής ασθένειας, λάμβαναν μέρος σε μάχες. Ποια θα μπορούσε να ήταν η συμπεριφορά ανθρώπων που ήταν ταυτόχρονα έμπειροι πολεμιστές, μοναχοί αφιερωμένοι στον Χριστό, νοσοκόμοι οι οποίοι είχαν υποχρέωση να περιθάλπουν και να απαλύνουν τον πόνο των αδελφών και ομοιοπαθών τους, αλλά και ασθενείς-φορείς της πλέον αποτρόπαιος για την εποχή θανατηφόρας ασθένειας; Ως απάντηση στο παραπάνω ερώτημα μπορεί να ειπωθούν τα ακόλουθα.
Οι Λαζαρίτες ως ασθενείς που ήταν πα- ρέμειναν απομονωμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο, ζώντας ένα καθημερινό μαρτύριο, βλέποντας το οώμα τους να καταστρέφεται και άλλους γύρω τους να υποφέρουν από φρικτούς πόνους, γνωρίζοντας ότι αργά ή γρήγορα αυτό το τέλος περίμενε και τους ίδιους. Ετσι θεωρούσαν τον θάνατο λύτρωση. Ως μοναχοί χαρακτηρίζονταν από θρησκευτι-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
10
Το οικόσημο του σημερινού μεγάλου μαγίστρου του Τάγματος του Αγίου Λαζάρου της Ιερουσαλήμ με έδρα τη Μάλτα, Ισπανού πρίγκηπα Φραγκίσκου των Βουρβώνων, δούκα της Σεβίλης. Στο πρώτο και στο τέταρτο τεταρτημόριο του θυρεού βρίσκεται το έμβλημα του τάγματος (σε αργυρό πεδίο πράσινος σταυρός), στο δεύτερο και στο τρίτο τεταρτημόριο βρίσκεται ο θυρεός της γαλλικής δυναστείας των Βουρβώνων που κυβερνά την Ισπανία από το 1700 (σε κυανό πεδίο τρία χρυσά ανθόκρινα, το σύνολο περιβαλλόμενο από ερυθρό πλαίσιο). Το βασιλικό στέμμα δείχνει την ιδιότητα του πρίγκηπα της Ισπανίας. Ο θυρεός περιβάλλεται από το περιδέραιο του τάγματος και είναι τοποθετημένος πάνω στον πράσινο οκτακόρυψο σταυρό του τάγματος. Το εραλδικό σύνολο βρίσκεται μέσα σε μανδύα, που φέρουν οι ομότιμοι του στέμματος της Ισπανίας, με κεντημένο τον σταυρό του τάγματος (εραλδικό σχέδιο: Dennis Endean Ivall).
Σε πρώτο επίπεδο ο σημερινός μέγας μάγιστρος του Τάγματος του Αγίου Λαζάρου της Ιερουσαλήμ με έδρα τη Μάλτα, πρίγκηπας Φραγκίσκος των Βουρβώνων, 5ος δούκας της Σεβίλης και ομότιμος του ισπανικού στέμματος.
κό φανατισμό. Δεν πήγαιναν μοιρολατρικά στη μάχη για να πεθάνουν, αλλά αγωνίζονταν με σθένος κατά των εχθρών της πίστης τους. Ως νοσοκόμοι έπρεπε να λαμβάνουν τις κατάλληλες προφυλάξεις για να μη μεταδώσουν την ασθένεια τους στο υπόλοιπο στράτευμα, αλλά και να προσεγγίζουν με αγάπη τους ασθενείς συνανθρώπους τους, τους οποίους υποχρεούντο να περιθάλπουν. Η πολεμική τους ορμή θα πρέπει να ήταν ιδιαίτερα αυξημένη κατά τη μάχη, εφόσον δεν θα τους ενδιέφερε και πολύ να σωθούν. Γνώριζαν ότι γΓ αυτούς ο θάνατος θα αποτελούσε λύτρωση από τα σωματικά τους δεινά - δεν υπήρχε η παραμικρή πιθανότητα σωτηρίας από την ασθένεια. Επίσης γνώριζαν ότι οι μουσουλμάνοι εκτελούσαν όσους Λαζαρίτες αιχμαλώτιζαν, αφού κανένας δεν θα πλήρωνε λύτρα για την απελευθέρωσή τους, όπως συ- νέβαινε με μέλη των άλλων ιπποτικών ταγμάτων, αλλά και για να αποφύγουν τον κίνδυνο μόλυνσης των ιδίων. Οι πιθανότητες επιστροφής αυτών των ιπποτών από τη μάχη, έστω και νικητών, ήταν απειροελάχιστες. Τα πιο πάνω καταδεικνύουν ότι η περίπλοκη ιδιοσυγκρασία που θα ανέπτυσσαν θα καθιστούσε τους Λαζαρίτες ιππότες από τα πλέον αξιόμαχα και με υψηλό ηθικό στελέχη της πολεμικής μηχανής των σταυροφόρων.
Ο Μέγας Ρεφερενδάριος του Τάγματος του Αγίου Λαζάρου, δον Χοσέ Μαρία ντε Μοντέλς ι Γαλάν, (αριστερά), ο πρίγκηπας Ερρίκος των Βουρβώνων, μαρκήσιος του Βαλκάρλος και αναπληρωτής μάγιστρος, με τη μεγάλη στολή του τάγματος (κέντρο), μαζί με τον συγγραφέα του άρθρου, βαρώνο Μπράιντελ (δεξιά).
Ο ΕΚ-ΓΑΛΛΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ
Μετά την πτώση της Ακρας, το 1291, ο Λαζαρίτης μέγας μάγιστρος Τομάς ντε Σαιν- 8ίλ (1277-1312) μετέφερε την έδρα του τάγματος στην κομανταρία του Μπουανύ στη Γαλλία. Στην ανατολική Μεσόγειο όμως ο αγώνας των χριστιανών κατά του Ισλάμ συνεχιζόταν αμείωτος και τα ιπποτικά τάγματα είχαν τον ρόλο τους. Οι Ιωαννίτες είχαν καταλάβει τη Ρόδο, όπου μετέφεραν την έδρα τους το 1310 και αναπτύχθηκαν ως μια ισχυρή ναυτική δύναμη. Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1453 και η προέλαση των Οθωμανών κατά της Ευρώπης θορύβησε τον πάπα Πίο Β 1, ο οποίος με απόφαση του 1459 ίδρυσε το Τάγμα της Παναγίας της Βηθλεέμ, που θα έδρευε στη Λήμνο. Για να το ενισχύ- σει οικονομικά αποφάσισε να του παραχωρήσει την περιουσία του Τάγματος του Αγίου Λαζάρου, επειδή αυτό δεν αποτελούσε πλέον μάχιμη δύναμη, και του Τάγματος του Παναγίου Τάφου, διαλύοντας τα δύο τελευταία. Οι Ιωαννίτες της Ρόδου όμως, ως το μοναδικό μέχρι τότε τάγμα με συμμετοχή στις πολεμικές επιχειρήσεις στο Αιγαίο, συνεπώς δέκτες μεγάλων δωρεών από το Βατικανό και τις βασιλικές Αυλές της Ευρώπης, δεν θέλησαν να έχουν αντίζηλο στον ζωτικό τους χώρο. Ετσι ενήργησαν ώστε οι κτήσεις του Αγίου Λαζάρου και του Παναγίου Τάφου να προσαρτηθούν στις δικές τους.
Τόσο το Τάγμα του Αγίου Λαζάρου, όσο και εκείνο του Αγίου Ιωάννη αντλούσαν το ανθρώπινο δυναμικό τους από το ίδιο αριστοκρατικό περιβάλλον της Ευρώπης και συνήθως μέσα από τις ίδιες οικογένειες. Το 1489 ο πάπας Ιννοκέντιος Η' ενέκρινε την πα
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο "Αγιος"Λουδοβίκος Θ 'της Γαλλίας αποβιβάζεται στη Διαμιέττη κατά τη ΣΤ' Σταυροφορία, στην οποία συμμετείχαν και Λαζαρίτες ιππότες. Ο Γάλλος βασιλιάς υπήρξε μεγάλος προστάτης του Λαζαριτικού τάγματος.
ραχώρηση των κτήσεων του Αγίου Λαζάρου στον Αγιο Ιωάννη. Ομως ο Γάλλος Βασιλιάς Κάρολος Η’, ο οποίος ως διεκδικητής του Βασιλείου της Νεάπολης ήταν εχθρός του πάπα (εισέβαλε στην Ιταλία το 1494), διακήρυξε το 1490 την αναγνώριση της αυτονομίας του Αγίου Λαζάρου.
Σε μια διπλωματική κίνηση η σύνοδος του τάγματος εξέλεξε το 1493 μέγα μάγι- στρο τον Φρανσουά ντ’ Αμπουάζ (1493-1500), ανηψιό του πανίσχυρου πρωθυπυργού (καγκελαρίου) του Λουδοβίκου IB1 της Γαλλίας, καρδιναλίου Ζωρζ ντ' Αμπουάζ, και ανηψιό του αρχηγού της Γλώσσας της Γαλλίας του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη Αιμερύ ντ’ Αμπουάζ, μετέπειτα μεγάλου μαγίστρου του τάγματος στη Ρόδο (1503-12).
Οι Ιωαννίτες με έδρα πλέον τη Μάλτα (από το 1530) και γνωστοί και ως «Ιππότες της Μάλτας» απαίτησαν εκ νέου τις κτήσεις του Αγίου Λαζάρου βάσει του παπικού διατάγματος του 1489. Η γαλλική συνέλευση
Το λάβαρο του τάγματος εμφανίζει τον πράσινο
σταυρό σε λευκό φόντο, είναι διάστικτο από
πράσινους οκτακόρυφους σταυρούς και φέρει σε μπλε
φόντο με χρυσά γράμματα την επιγραφή ATAVIS ΕΤ
ARMIS (μετά των προγόνων και των όπλων) - (σχέδιο:
Dennis Endean Ivall).
των ευγενών απέρριψε το αίτημά τους και το 1557 ο βασιλιάς Ερρίκος Β ’ της Γαλλίας, σε μια νέα διπλωματική κίνηση, προώθησε τον ευνοούμενο του, Ιωαννίτη ιππότη Ζαν ντε Λεβί, στην αρχιμαγιστρία του Αγίου Λαζάρου (1557-64), αφού με συνοπτικές διαδικασίες εισήχθη στο τάγμα χωρίς να χάσει την ιδιότητά του ως Ιωαννίτη ιππότη, αφοπλίζοντας έτσι το Τάγμα του Αγίου Ιωάννη.
Ο πάπας κινήθηκε προς αντιπερισπασμό
και με διάταγμα του 1565 αποφάσισε να μεταφέρει την έδρα του τάγματος στην Κά- πουα, όπου έδρευε το ομώνυμο πριοράτο που ήλεγχε όλες τις κτήσεις του τάγματος στην Κάτω Ιταλία και στη Σικελία, και να διορίσει μέγα μάγιστρο όλου του τάγματος τον ευνοούμενο του, Ζανότ ντε Καστιγιόν. Το ίδιο έτος έγινε η μεγάλη πολιορκία της Μάλτας από τους Οθωμανούς. Την εποχή εκείνη υπήρχε συμμαχία Γερμανικής Αυτοκρατο-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ρίας-Ισπανίας-Βατικανού-Βενετίας (εχθρών της Γαλλίας) κατά των Οθωμανών, προς τους οποίους η Γαλλία τηρούσε ουδέτερη στάση.
Στη Γαλλία δεν έγινε δεκτή η παπική εντολή που καθιστούσε τον προκαθήμενο της Κάπουα μέγα μάγιστρο ολόκληρου του τάγματος κι έτσι με βασιλικές παρεμβάσεις συνέχισαν να τοποθετούνται στη Γαλλία μεγάλοι μάγιστροι του Αγίου Λαζάρου οι οποίοι ήταν συγχρόνως και ιππότες και υψηλόβαθμοι οφικιάλιοι του Αγίου Ιωάννη (Μισέλ ντε Σερ, Ιωαννίτης μέγας προκαθήμενος της Κομπανίας, θαλαμηπόλος του Καρόλου Θ1 της Γαλλίας, 1564-78 και 1586-93, Φρανσουά Σαλβιά- τι, σύμβουλος της βασίλισσας Αικατερίνης της Γαλλίας (των Μεδίκων), 1578-86, Αρμάν ντε Κλερμόν, στρατοπεδάρχης του Τάγματος της Μάλτας και αντιναύαρχος της Γαλλίας, 1593-1603). Εκείνη την περίοδο οι Λαζαρίτες εισήγαγαν και τον οκτακόρυφο «μαλ- τέζικο σταυρό», μιμούμενοι τους Ιωαννίτες.
Με τον θάνατο του «μαγίστρου» Ζανότ ντε Καστιγιόν το 1572 ο πάπας Γρηγόριος IP μεταβίβασε την αρχιμαγιστρία του Αγίου Λαζάρου μαζί με τις κτήσεις του (δηλαδή μόνο του πριοράτου της Κάπουα, εξαιρούμενων των ισπανικών κτήσεων του τάγματος προς αποφυγή παρεξηγήσεων με τον Φίλιππο Β' της Ισπανίας) στον δούκα Εμμανουήλ-Φιλι- μπέρτο της Σαβοΐας, με την υπόσχεση να το οργανώσει στρατιωτικά κατά τον αγώνα εναντίον των Οθωμανών.
Στη Γαλλία, πάντα με βασιλική υποστήριξη, το τάγμα συνέχιζε να υφίσταται ανεξάρτητο αγνοώντας τις παπικές εντολές. Ο δούκας της Σαβοΐας, μη δυνάμενος να ασκήσει εξουσία σε όλες τις κτήσεις του Αγίου Λαζάρου, συγχώνευσε το τάγμα με το δικό του δυναστικό Τάγμα του Αγίου Μαυρίκιου. Εκτο- τε τιτλοφορείται το Τάγμα των Αγίων Μαυρι-
12 κίου και Λαζάρου και αποτελεί δυναστικό mm τάγμα του δουκικού οίκου της Σαβοΐας και
μετέπειτα του βασιλικού οίκου της Ιταλίας.
Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΩς οργανωμένη δομή το τάγμα συνέχιζε
να υφίσταται πλέον μόνο στη Γαλλία, με μαγι- στρική έδρα το Μπουανύ. Στη Γαλλία, μετά τη λήξη των θρησκευτικών πολέμων μεταξύ καθολικών και ουγενότων προτεσταντών, ο νέος βασιλιάς Ερρίκος των Βουρβώνων (Ερρίκος Δ1, 1589-1610) από αρχηγός των ουγενότων ασπάσθηκε τον Καθολικισμό, αρχίζοντας μια νέα δυναστεία του κλάδου αυτού των Καπετιδών. Το 1604 το τάγμα απέκτησε ως νέο μέγα μάγιστρο τον υποστηρικτή του Ερρίκου, τον Φιλιμπέρ μαρκήσιο του Νερε- στάν (Marquis de Nerestang), από το 1611 αρχηγό της σκωτσέζικης σωματοφυλακής του βασιλιά. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 17ου αιώνα, από το 1604 ως το 1673, το τάγμα κυβερνήθηκε από τους μαρκησίους του Νε- ρεστάν (Φιλιμπέρ, Κλωντ, Σαρλ, Σαρλ-Ασίλ). Αμέσως μετά την αρχιμαγιστρία των Νερε- στάν οι Λαζαρίτες ιππότες απευθύνθηκαν στον βασιλιά Λουδοβίκο ΙΔ’, τον «Βασιλιά Ηλιο» (1643-1715), με αίτημα να θέσει το τάγ
μα υπό την αιγίδα του και να αναλάβει ο ίδιος την αρχιμαγιστρία. Ο βασιλιάς αντ’ αυτού διόρισε γενικό επίτροπό του στο τάγμα.
Ο ΟΙΚΟΣ ΤΩΝ ΒΟΥΡΒΩΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΜΑΓΙΣΤΡΙΑ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ
Οι στενές σχέσεις των μεγάλων μαγί- στρων του Αγίου Λαζάρου με τον βασιλικό οίκο των Βουρβώνων οδήγησε τον 18ο αιώνα το τάγμα στον κολοφώνα της ισχύος του. Το 1715 ο πενταετής δισέγγονος του «Βασιλιά Ηλιου», Λουδοβίκος ΙΕ ’, τον διαδέχθηκε στον γαλλικό θρόνο με αντιβασιλιά τον δούκα Φίλιππο της Ορλεάνης (1715-23), ο οποίος προώθησε τον γιο του και μετέπειτα δούκα της Ορλεάνης Λουδοβίκο στην αρχιμαγι- στρία του τάγματος (1720-1752).
Το 1757 ο Λουδοβίκος ΙΕ ’ προώθησε με τη σειρά του στην αρχιμαγιστρία τον τριετή εγγονό του, πρίγκηπα Λουδοβίκο, δούκα του Μπερύ. Το 1765, με τον θάνατο του πατέρα του, ο δούκας του Μπερύ αναγορεύτηκε δελφίνος (διάδοχος του θρόνου) και το 1774 στέφθηκε βασιλιάς της Γαλλίας (Λουδοβίκος ΙΣΤ). Ακολούθησε η ανατροπή και η εκτέλεσή του το 1793 από το Διευθυντήριο της Γαλλικής Επανάστασης.
Τον Λουδοβίκο ΙΣΤ’ διαδέχθηκε στην αρ- χιμαγιστρία το 1774 ο αδελφός του, πρίγκη- πας Λουδοβίκος Στανισλάος Ξαβιέρος, κόμης της Προβηγκίας, ο οποίος κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας έζησε εξόριστος - το 1795 αναγορεύτηκε από τους υποστηρικτές του ως βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΗ’. Ο ίδιος διατήρησε την αρχιμαγιστρία του τάγματος και το προνόμιο να χρίζει ιππότες μέχρι το 1814, οπότε με την ήττα και την ανατροπή του Να- πολέοντα Βοναπάρτη αποκαταστάθηκε ως βασιλιάς της Γαλλίας.
Με την αποκατάστασή του στον θρόνο ο Λουδοβίκος ΙΗ’ εγκατέλειψε κατά το έθιμο την αρχιμαγιστρία του τάγματος, αφήνοντας για τα επόμενα 10 χρόνια μέχρι τον θάνατό του τη θέση κενή, λειτουργώντας προσωπικά ο ίδιος ως προστάτης του τάγματος και διορίζοντας ένα συμβούλιο υπό έναν καγκελάριο για τη διαχείριση των ζητημάτων του. Ο αδελφός του και διάδοχός του, το 1824, Κάρολος Γ, που συνέχισε τον θεσμό της προστασίας παρά της αρχιμαγιστρίας, εκδιώχθη- κε το 1830 από τον θρόνο από ένα κίνημα από δημοκρατικούς, βοναπαρτιστές και ορ- λεανιστές (υποστηρικτές του δούκα της Ορλεάνης).
Το 1834 ο Λουδοβίκος-Φίλιππος της Ορλεάνης αναγορεύτηκε σε «Βασιλιά των Γάλλων», για να εκδιωχθεί με τη σειρά του από τον θρόνο το 1848, οπότε ανακηρύχθη- κε η Δεύτερη Γαλλική Δημοκρατία. Με την πτώση των Βουρβώνων στη Γαλλία και την επικράτηση της Δημοκρατίας το Τάγμα του Αγίου Λαζάρου περιέπεσε σε αφάνεια. Οι κτήσεις του, όπως και εκείνες των υπολοίπων ταγμάτων και βασιλικών θεσμών, δημεύτηκαν. Οι βασιλικές τιμές και τα ιπποτικά χρί
σματα καταργήθηκαν. Ο μόνος απόηχος στη δημοκρατική Γαλλία ήταν οι εναπομείναντες ιππότες, που σχημάτισαν ένα συμβούλιο το οποίο δεν είχε καμία δυνατότητα να προωθήσει το έργο ενός νοσοκομειακού ιπποτι- κού τάγματος. Ως αποτέλεσμα το συμβούλιο έστρεψε την προσοχή του στους Αγίους Τόπους, όπου είχε αρχίσει την πορεία του και από όπου αντλούσε την παράδοσή του. Το 1840 ζήτησε από τον Μελχίτη πατριάρχη Αντιόχειας να θέσει το τάγμα υπό την πνευματική του προστασία ώστε να λειτουργήσει και πάλι ως ιπποτικό σταυροφορικό νοσοκομειακό τάγμα, πράγμα που έγινε αποδεκτό. Ετσι άρχισαν να προσχωρούν στο τάγμα διάφοροι επιφανείς Ευρωπαίοι.
ΕΠΑΝΑΣΥΝΔΕΣΗ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΙΚΟ ΟΙΚΟ ΤΩΝ ΒΟΥΡΒΩΝΩΝ
Ενώ στη Γαλλία ο οίκος των Βουρβώνων είχε σβήσει τον 19ο αιώνα, συνέχιζε να αποτελεί τον βασιλικό οίκο της Ισπανίας, τον βασιλικό οίκο των Δύο Σικελιών και τον δουκικό οίκο της Πάρμας. Οι δύο τελευταίοι προέρχονταν από τον ισπανικό βασιλικό κλάδο που εγκαθίδρυσε το 1700 ο εγγονός του «Βασιλιά Ηλιου», Φίλιππος, δούκας του Ανζού, όταν έγινε βασιλιάς της Ισπανίας (Φίλιππος Ε ’) αντικαθιστώντας τον μέχρι τότε κυβερνώ- ντα οίκο των Αψβούργων.
Το ανώτατο συμβούλιο των ιπποτών του Αγίου Λαζάρου, που ασκούσε τη διαχείριση του τάγματος, σε μια προσπάθεια να επανα- συνδέσει το τάγμα με τον βασιλικό οίκο των Βουρβώνων προσέφερε το 1930 τη διοίκησή του στον Φραγκίσκο των Βουρβώνων (Francisco de Borbon), πρίγκηπα της Ισπανίας, δούκα της Σεβίλης και ομότιμο του στέμματος, απευθείας απόγονο του «Βασιλιά Ηλιου», Λουδοβίκου ΙΔ’ της Γαλλίας, και εξάδελ- φο του βασιλιά της Ισπανίας Αλφόνσο ΙΓ’. Η συμφωνία του πρίγκηπα Φραγκίσκου να ανα- λάβει τη διοίκηση κατέληξε στην εκλογή του, το 1935, από τη γενική σύνοδο των ιπποτών ως μεγάλου μαγίστρου, ανοίγοντας μια νέα εποχή για το τάγμα. Η αρχιμαγιστρία του πρίγκηπα Φραγκίσκου επέφερε νέα αίγλη στο τάγμα. Εστεμμένοι, αρχηγοί κρατών, γόνοι βασιλικών και αριστοκρατικών οικογενειών χρίστηκαν ιππότες και δάμες στο τάγμα. Επίσης άρχισαν να δημιουργούνται σε ευρωπαϊκά και αμερικανικά κράτη αντιπροσωπείες.
Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο δημιουρ- γήθηκε στη Γαλλία ο «Σύνδεσμος των Νοσοκόμων του Αγίου Λαζάρου» με πρόεδρο τον Πιέρ ντε Κοσσέ, 12ο δούκα του Μπρισάκ.
ΣΧΙΣΜΑ ΣΤΟ ΤΑΓΜΑΤο 1952 ο μέγας μάγιστρος απεβίωσε και
ο γιος του, πρίγκηπας Φραγκίσκος-Ερρίκος των Βουρβώνων. ο οποίος υπηρετούσε στο τάγμα ως αναπληρωτής μάγιστρος, εξελέγη
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
β
Ο πρίγκηπας Φραγκίσκος των Βουρβώνων, 4ος
δούκας της Σεβίλης και 44ος μέγας μάγιστρος του
Αγίου Λαζάρου (1935-52), υπήρξε ο στυλοβάτης του
τάγματος κατά τον 20ό αιώνα.
νων αποκαταστάθηκε στη θέση του μεγάλου μάγιστρου. Τότε οι υποστηρικτές του δούκα του Μπρισάκ τον εξέλεξαν και αυτόν μέγα μάγιστρο. Ετσι δημιουργήθηκαν δύο κλάδοι στο τάγμα, με αποτέλεσμα να δημιουργη- θούν παράλληλες αντιπροσωπείες των δύο κλάδων του τάγματος σε διάφορες χώρες.
ΕΠΙΛΟΓΟΣΜε τον θάνατο των δύο μαγίστρων η δια
μάχη των δύο κλάδων κληροδοτήθηκε στα παιδιά και στους διαδόχους τους. Από το 1995 ο πρίγκηπας Φραγκίσκος των Βουρβώνων, 5ος δούκας της Σεβίλης, ηγείται του Στρατιωτικού και Νοσοκομειακού Τάγματος του Αγίου Λαζάρου της Ιερουσαλήμ με έδρα τη Μάλτα, που με απόφαση του Υπουργείου Δικαιοσύνης του Βασιλείου της Ισπανίας (4- 8-1980) αναγνωρίστηκε ως ιπποτικό τάγμα. Το ίδιο τάγμα αναγνωρίστηκε και από την Ευρωπαϊκή Ενωση ως διεθνής ανθρωπιστικός οργανισμός (20-4-1982).
Ο γιος και διάδοχος του δούκα του Μπρισάκ, Φρανσουά ντε Κοσσέ, 13ος δούκας του Μπρισάκ, κληρονόμησε το 1997 την αρχιμα- γιστρία του γαλλικού κλάδου με έδρα το Παρίσι. Αντιθέτως με τον ισπανικό κλάδο, το γαλλικό κράτος διά μέσου της καγκελαρίας της Λεγεώνας της Τιμής, που καθορίζει τον κώδικα περί ιπποτικών ταγμάτων στη Γαλλία, δεν αναγνωρίζει τον γαλλικό κλάδο ως ιππο- τικό τάγμα. Ο δούκας του Μπρισάκ έχει δηλώσει επίσημα την παραίτησή του από την αρχηγία του γαλλικού κλάδου κατά το έτος 2004, οπότε αναμένεται η επανένωση των δύο κλάδων σε ένα ενιαίο τάγμα υπό την αρ- χιμαγιστρία του πρίγκηπα Φραγκίσκου των Βουρβώνων, δούκα της Σεβίλης και ομότιμου του ισπανικού στέμματος.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ13
νέος μέγας μάγιστρος το 1959, διορίζοντας τον δούκα του Μπρισάκ και πρόεδρο του γαλλικού συνδέσμου του τάγματος γενικό διαχειριστή του τάγματος με έδρα το Παρίσι. Ετσι το τάγμα διέθετε μια μαγιστρική έδρα στη Μαδρίτη και μια διοικητική έδρα στο Παρίσι, κάτι που δισχέρανε την επικοινωνία και τη λειτουργικότητα ενός διεθνούς τάγματος. Το αποτέλεσμα ήταν ολέθριο. Με την ισχύ του γενικού διαχειριστή ο δούκας του Μπρισάκ μαζί με μια ομάδα οπαδών του συ- γκάλεσε σύνοδο το 1967, η οποία εξέλεξε νέο μέγα μάγιστρο τον Κάρολο-Φίλιππο της Ορλεάνης, δούκα του Νεμούρ, παραμερίζοντας τον πρίγκηπα Φραγκίσκο,από την ηγεσία (παρέμεινε επίτιμος μέγας μάγιστρος). Ο δούκας του Νεμούρ αποφάσισε να μεταφέ
ρει την έδρα από το Παρίσι στη Μάλτα, επειδή το τάγμα δεν είχε πλέον γαλλικό, αλλά διεθνή χαρακτήρα.
Για μια ακόμα φορά οι Γάλλοι έβλεπαν την ισχύ να απομακρύνεται από τα χέρια τους. Ο δούκας του Μπρισάκ συγκάλεσε το1969 μαγιστρικό συμβούλιο που καθαίρεσε και τον νέο μάγιστρο, εκλέγοντας τον ίδιο ως «ανώτατο αρχηγό του τάγματος».
Ο δούκας του Νεμούρ, που διέθετε ευ- ρεία υποστήριξη μέσα στο τάγμα, αρνήθηκε να παραιτηθεί και συνέχισε το έργο του τάγματος στον νοσοκομειακό και στον φιλανθρωπικό τομέα, σε συνεργασία μάλιστα με τον προηγούμενο και επίτιμο μέγα μάγιστρο. Το 1970 ο δούκας του Νεμούρ απεβίωσε και έτσι ο πρίγκηπας Φραγκίσκος των Βουρβώ-
(1) D.G. Neville: EARLY ORDERS OF KNIGHTHOOD AND CHIVALRY, Surrey, 1978.(2) James J. Algrant y Canete & Jean de Saint Vincent de Beaugourdon: ARMORIAL DE L'ORDRE MILITAIRE ET HOSPITALER DE SAINT LAZARE DE JERUSALEM, H. A. van den Aker, Holland, 1983.(3) Jose Maria de Montells y Galan: DICCIONARIO DE ORDENES DE CABALLERIA Y CORPORACIONES NOBILIARIAS, Academia de Genealogia, Nobleza y Armas Alfonso XIII, Madrid, 1994.(4) ACTAS I. CONGRESO DEESTUDIOS HISTORICOS ORDEN DE SAN LAZARO, Academia de Genealogia, Nobleza y Armas Alfonso XIII, Madrid, 2003.(5) CONSTITUCIONES DE LA ORDEN MILITÄR Y HOSPITALARIA DE SAN LAZARO DE JERUSALEN, Gran Priorato de Espana, Madrid. 2002.(6) MEMENTO DU CHEVALIER DE SAINT-LAZARE DE JERUSALEM, Kanzleramt des Grosspriorates von Österreich des Ordre Militaire et Hospitalier de Saint-Lazare de Jerusalem.(7) RITTER DES HL. LAZARUS VON JERUSALEM, Grosspriorat von Österreich « Lazarusorden»,Wien, 1984.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η ΝΑ
ΥΜΑΧ
ΙΑ ΑΒΕΡΩΦΚΥΡΙΑΡΧΕΙ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ
Μ ερικές ναυτικές συγκρούσεις α ποτελούν ορόσημα για την ιστορία
ορισμένω ν κρατών, καθώς η έκβασή τους ε ίχε άμεση σχέση με την πορεία
ολόκληρω ν πολεμ ικώ ν αναμετρήσεων και την επ ίτευξη ή όχι εθνικώ ν
διεκδικήσεων. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν και οι δύο ναυμαχίες μεταξύ
του ελλη ν ικο ύ και του τουρκικού στόλου κατά τη διάρκεια του Πρώτου
Βαλκανικού Π ολέμου: της Ελλης, στις 3 Δεκεμβρ ίου 1912, και της Λήμνου,
στις 5 Ιανουαρίου 1913. Στις σ ελ ίδ ες που α κολουθούν θα ασχοληθούμε
με την πρώτη από αυτές.
Το θωρακισμένο καταδρομικό «Γεώργιος Αβερωφ» προσβάλλει
από κοντινή απόσταση τα τουρκικά πλοία κατά τη ναυμαχία της Ελλης
(πιν. του Κώστα Καββαδία για τις εκδόσεις «Περισκόπιο»).
Τ ην Παρασκευή 5 Οκτωβρίου 1912, στις 08.30, ανακοινώθηκε στα πληρώματα των σκαφών του Ελληνικού Στόλου η κήρυξη του πολέμου, από
την Ελλάδα, τη Σερβία, τη Βουλγαρία και το Μαυροβούνιο προς την Τουρκία. Στις 13.00 της ίδιας ημέρας τα πλοία αναχώρησαν από το Φάληρο για το Αιγαίο, με τις ευχές ενός ολόκληρου έθνους να τα κατευοδώνει. Ο Πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος, ο οποίος θα δι- πλασίαζε την Ελλάδα, είχε ξεκινήσει.
Στον Στόλο του Αιγαίου, όπως απο- κλήθηκε η ναυτική δύναμη που επρόκει- το να δράσει στην "Ασπρη θάλασσα", σε αντιδιαστολή με τη μικρή Μοίρα του Ιο- νίου, η οποία, υπό τον πλοίαρχο I. Δαμιανό, είχε ως αποστολή να κυριαρχήσει στις δυτικές θάλασσες, συμπεριελή- φθησαν όλες οι κύριες μονάδες του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού: α) Το νεότευκτο (ναυπήγησης 1909-1911) θωρακισμένο καταδρομικό "Π Αβέρωφ", με εκτόπισμα 10.118 t, οπλισμό τέσσερα πυροβόλα των 234 mm σε δύο δίδυμους πύργους, έναν στην πλώρη και έναν στην πρύμνη, οκτώ των 190 mm σε τέσσερις δίδυμους πλευρικούς πύργους, 16 των 75 mm, τέσσερα των 47 mm, δύο υποβρύχιους πλευρικούς και έναν πρυ- μναίο τορπιλλοσωλήνες, μέγιστη ταχύτητα 22 kts και θωράκιση που κυμαινόταν από 8 ως 25,3 cm. β) Τα τρία παλαιό- τερα (ναυπήγησης 1889-1890, εκσυγχρονισμένα το 1901) θωρηκτά, "Υδρα", "Σπέτσαι" και "Ψαρά", εκτοπίσματος
4.900 t, ταχύτητας 13-14 kts, θωράκισης 12-30 cm στην ίσαλο, 7,5 cm στο κατάστρωμα και 35 cm στο κεντρικό πυροβολείο, με οπλισμό τρία πυροβόλα των 270 mm, πέντε των 150 mm και οκτώ των 65 mm. γ) Τα τέσσερα μεγάλα (για την εποχή) αντιτορπιλλικά, "Αετός", "Λέων", "Ιέραξ" και "Πάνθηρ”, εκτοπίσματος 1.0331 (ονομάσθηκαν "ανιχνευτικά" επειδή δεν κατέστη δυνατή η προμήθεια τορπιλ- λών λόγω του κατεπείγοντος της αγοράς τους), ναυπήγησης 1911, ταχύτητας 31 kts, με οπλισμό τέσσερα πυροβόλα των 102 mm και ένα των 75 mm. δ) Τα τέσσερα αντιτορπιλλικά, "Θύελλα", "Σφενδόνη", "Λόγχη" και "Ναυκρατού- σα”, ναυπήγησης 1905-1907, εκτοπίσματος 380 t, ταχύτητας 30 kts, με οπλισμό δύο πυροβόλα των 76 mm, τέσσερα των 57 mm και δύο τορπ ιλοβλητικούς σωλήνες των 450 mm. ε) Τα τέσσερα αντι- τορπιλλικά, "Νίκη", "Ασπίς", "Δόξα" και "Βέλος", ναυπήγησης 1905-7, εκτοπίσματος 350 t, ταχύτητας 30 kts, με οπλισμό όμοιο με τα τύπου "Θύελλα", στ) Τα δύο νεότευκτα (1911-12) αντιτορπιλλι- κά, "Νέα Γενεά" και "Κεραυνός", εκτοπίσματος 680 t, ταχύτητας 32 kts, με οπλισμό τέσσερα πυροβόλα των 88 mm και δύο τορπ ιλοβλητικούς σωλήνες των 450 mm. ζ) Το υποβρύχιο "Δελφίν", ναυπήγησης 1912, εκτοπίσματος 310/460 t και ταχύτητας 13/8,5 kts, το οποίο δ ιέθε τε έξι τορπ ιλοβλητικούς σωλήνες των 450 mm. η) Τα πέντε μικρά τορπιλλοβό- λα "11", "12", "14", ”15" και"16", κατασκευ
ής 1884-85, εκτοπίσματος 85 t και ταχύτητας 25 kts, τα οποία διέθεταν τρεις τορπιλλοσωλήνες των 350 mm και δύο πυροβόλα των 37 mm. θ) Το ναρκοθετι- κό "Κανάρης", κατασκευής 1878, εκτοπίσματος 870 t και ταχύτητας 14 kts, με οπλισμό δύο πυροβόλα των 120 mm, δύο πολυβόλα Hotchkiss και τέσσερις τορ- πιλλοσωλήνες.
Τη δύναμη του Στόλου συμπλήρωναν μερικά βοηθητικά και επίτακτα, πέντε εξοπλισμένα ταχύπλοα επιβατικά ("Εσπερία", "Αρκαδία", "Μακεδονία", "Μυκάλη", "Αθήναι") και το υδροπλάνο "Ναυτίλος" τύπου Farman. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το υποβρύχιο και το υδροπλάνο αποτελούσαν πρωτοποριακές για την εποχή μονάδες.
Από την πλευρά του το Οθωμανικό Ναυτικό, η κύρια βάση του οποίου βρισκόταν στον Ναγαρά, περιοχή μέσα στα Στενά του Ελλησπόντου και κοντά στην είσοδό τους, περιελάμβανε στη δύναμή του τα εξής σκάφη: α) Τα δύο θωρηκτά, "Barbaras Hayreddin" και "Torgud Reis“, ναυπήγησης 1891, με εκτόπισμα 10.670 t και ταχύτητα 17 kts. Το 1904 είχαν υπο- στεί αναλεβήτωση. Διέθεταν έξι πυροβόλα των 280 mm σε τρεις δίδυμους πύργους, έξι των 105 mm, έξι των 88 mm και τέσσερις τορπ ιλοβλητικούς σωλήνες των 450 mm. Θωράκιση διαφορετικού πάχους προστάτευε τα πλευρά, το κατάστρωμα, τους πύργους των κύριων πυροβόλων και τη γέφυρα. 6) Το παλαιό (ναυπήγησης 1874) θωρηκτό "Mesudiye",
Το «Γ. Αβέρωφ» κατά τις δοκιμές του, πλέοντας ολοταχώς.
το οποίο μεταξύ των ετών 1898 και 1903 είχε υποστεί ριζική μετασκευή. Το εκτόπισμά του ήταν 9.710 t και η ταχύτητά του 17 kts, ενώ ο οπλισμός του αποτε- λείτο από δύο πυροβόλα των 234 mm, 12 των 152 mm, 14 των 76 mm, 10 των 57 mm «αι δύο των 47 mm. Θωρηκτή ζώνη προστάτευε τις πλευρές, το κατάστρωμα, τη γέφυρα, τους πύργους των βαρέων πυροβόλων και το κεντρικό πυροβολείο των μέσου και μικρού διαμετρήματος πυροβόλων, γ) Το επίσης παλαιό (ναυπήγησης 1868) θωρηκτό “Asar-i Tevfik", που είχε υποστεί το 1905 ριζική μετασκευή. Είχε εκτόπισμα 4.687 t, ταχύτητα 13 kts καιθωράκιση στα πλευρά, στο κεντρικό πυροβολείο, στη γέφυρα, όχι όμως στο κατάστρωμα. Ο οπλισμός του αποτελεί- το από τρία πυροβόλα των 150 mm, επτά των 120 mm, έξι των 57 mm και δύο των 37 mm. δ) Τα δύο ελαφρά καταδρομικά ■Hamidiye" και "Mecidiye", 3.904 και 3.967 t αντίστοιχα, ναυπήγησης 1903 και ταχύτητας 22 kts. Εφεραν ως κύριο οπλισμό, το μεν πρώτο δύο πυροβόλα των 150 mm, το δε δεύτερο δύο των 152 mm και από οκτώ των 120 mm, και ως δευτερεύ- οντα έξι πυροβόλα των 47 mm και έξι των 37 mm, επίσης είχαν δύο το ρ π ιλο βλητικούς σωλήνες των 457 mm, θωρακισμένο κατάστρωμα, θωράκιση στην κάθοδο του μηχανοστασίου και του λεβητοστασίου και στη γέφυρα, ε) Τα δύο αντιτορπιλλικά (οι Τούρκοι τα αποκα- λούσαν "τορπιλλοφόρα καταδρομικά" - ‘torpido kruvazor") "Peyk-i Sevket“ και 'Berk-i Satvet", ναυπήγησης 1906, εκτοπίσματος 7751 και ταχύτητας 22 kts, με οπλισμό δύο πυροβόλα των 105 mm, έξι των 57 mm, δύο των 37 mm και τρεις τορπιλλοσωλήνες των 450 mm. στ) Τα τέσσερα αντιτορπιλλικά "Numune-i Hamiyet", "Gayret-i Vataniye", "Muavenet-I Milliye", "Yadigar-i Millet", κατασκευής 1909, εκτοπίσματος 765 t και ταχύτητας 26 kts, με οπλισμό δύο πυροβόλα των 75 mm, δύο των 57 mm και τρεις το ρ π ιλ ο βλητικούς σωλήνες των 450 mm. ζ) Τα τέσσερα αντιτορπιλλικά “Tasoz", Samsum", "Basra" και "Yarhisar", κατα
σκευής 1907, εκτοπίσματος 2841 και ταχύτητας 20 kts, με οπλισμό ένα πυροβόλο των 65 mm, έξι των 47 mm και δύο τορπιλλοσωλήνες των 450 mm. η) Τα τέσσερα τορπιλλοβόλα "Kutahya”, Musul“, "Akhisar" και "Drac", ναυπήγησης
1904-1906, εκτοπίσματος 165 t και ταχύτητας 27 kts, με οπλισμό δύο πυροβόλα των 37 mm και δύο τορπ ιλοβλητικούς σωλήνες των 450 mm. θ) Τα τέσσερα μικρότερα τορπιλλοβόλα "Demirhisar", 'Sultanhisar" "Sivrihisar" και "Hamidabad", κατασκευής 1906, με εκτόπισμα 97 1, ταχύτητα 26 kts και οπλισμό δύο πυροβόλα των 37 mm και τρεις τορπιλοσω λήνες των 450 mm.
Εκτός από τα παραπάνω πλοία στη δύναμη του Οθωμανικού Ναυτικού ανή
Ο αρχηγός του Στόλου του Αιγαίου, υποναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης.
(στη ψωτ. φέρει τα διακριτικά του αντιναυάρχου).
καν και δύο μικρά παλαιά θωρηκτά, τα "Feth-i Bulend" (2.762 t) και "Muin-i Zafer" (2.362 t), τα οποία ναυλοχούσαν, αντίστοιχα, στη Θεσσαλονίκη και στη Σμύρνη. Τα κύρια πυροβόλα τους είχαν αφαι- ρεθεί και είχαν μεταφερθεί, για ενίσχυση, στα επάκτια οχυρά των δύο πόλεων.
Αυτές ήταν οι ναυτικές δυνάμεις οι οποίες επρόκειτο να συγκρουσθούν στο Αιγαίο. Μια σύγκριση μεταξύ τους μπορεί να καταλήξει στα παρακάτω συμπεράσματα. Σε αριθμό θωρηκτών οι δύο αντίπαλοι παρέτασσαν από τέσσερα σκάφη, με την τουρκική πλευρά να υπερτερεί σε συνολικό εκτόπισμα και αριθμό πυροβόλων και την ελληνική με μέσο όρο ηλικίας. Τα τουρκικά, βαρέα και μέσα πυροβόλα ήταν σε γενικές γραμμές νεώτερα και ταχύτερα στη βολή από τα αντίστοιχα ελληνικά (με εξαίρεση τα πυροβόλα του “Αβέρωφ"), ενώ το "Asar-i Tevfik" στερείτο, τελείως, βαρέος πυροβολικού. Το βεληνεκές των πυροβόλων των τριών παλαιών ελληνικών θωρηκτών ήταν βραχύ (βραχύτερο κατά το ήμισυ, περίπου, του αντίστοιχου εχθρικού), γι' αυτό άλλωστε και στις οδηγίες της 1-11-1912 (βλέπε παρακάτω) συνιστάτο στους κυβερνήτες τους να μη βάλλουν από αποστάσεις μεγαλύτερες των 5.000 μέτρων, εκτός αν το αντίθετο θεωρείτο απαραίτητο (και τότε μόνον για μικρό χρονικό διάστημα). Οσον αφορά τις θωρακίσεις, αυτές των "Hayreddin" και "Torgud", αν καιπαλαιότε- ρες, ήταν καλές, ενώ του "Αβέρωφ" ήταν ελαφρύτερη αλλά νεώτερη. Στα υπόλοιπα σκάφη των δύο στόλων μόνη αξιόλογη θωράκιση ήταν αυτή των πύρ
γων των πυροβόλων και της γέφυρας του ’Mesudiye', η οποία ήταν νεώτατη. Των άλλων ήταν παλαιές και ανάξιες λόγου. Την αρνητική κατάσταση που διαμορφωνόταν για την ελληνική πλευρά βελτίωνε αισθητά η ύπαρξη του “Αβέ- ρωφ", λόγω ταχύτητας, ταχυβολίας και ισχύος του πυροβολικού του.
Οσον αφορά τα ελαφρύτερα σκάφη, η τουρκική πλευρά είχε το μεγάλο πλεονέκτημα της ύπαρξης των δύο καταδρομικών, αντίστοιχα των οποίων δεν υπήρχαν στο Ελληνικό Ναυτικό. Στα αντιτορ- πιλλικά και στα τορπιλλοβόλα η κατάσταση ήταν περίπου ισοδύναμη.
Οι τομείς στους οποίους υπερτερούσε συντριπτικά η ελληνική πλευρά ήταν το έμψυχο υλικό και η σχεδίαση των επιχειρήσεων. Οσον αφορά το πρώτο, είναι πασίγνωστο ότι οι Ελληνες είναι ναυτικός λαός εδώ και χιλιάδες χρό νια, ενώ οι Τούρκοι σπανίως είχαν καλές σχέσεις με το υγρό στοιχείο. Στον σχεδίασμά των ναυτικών επιχειρήσεων η τουρκική ηγεσία διέπραξε ασυγχώρητα σφάλματα τα οποία βάρυναν πολύ στην τελική έκβαση της πολεμικής σύρραξης. Αφησε στο έλεος του Ελληνικού Στόλου όλα τα νησιά του ανατολικού και του βόρειου Αιγαίου, που ανήκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, και έ κλεισε τα πλοία της στα Δαρδανέλλια. Αντί να διεξαγάγει ισχυρό αμυντικό αγώνα υπερασπιζόμενη τα εδάφη της, παραχώρησε αμαχητί τη θαλάσσια κυριαρχία στα καράβια με τη γαλανόλευκη, τα οποία σε σύντομο χρονικό διάστημα απελευθέρωσαν όλα τα νησιά. Το σπουδαιότερο ήταν ότι εξαιτίας της κυριαρχίας αυτής έγινε αδύνατη η διά θαλάσσης μεταφορά τουρκικών ενισχύσεων στα μέτωπα της Μακεδονίας και της Θράκης. Οι εφεδρείες αυτές χρειάστηκε να μεταφερθούν από την ξηρά, με αποτέλεσμα, λόγω ανυπαρξίας σιδηροδρομικού δικτύου, να καθυστερήσει η άφιξή τους στα πεδία των μαχών, πράγμα που συνέβαλε πολύ στις συμμαχικές νίκες. Επιπλέον η ηττοπαθής αυτή στάση της ηγεσίας συνέτεινε τα μέγιστα στην πτώση του ηθικού του προσωπικού του στόλου, γεγονός που είχε τεράστια σημασία για την εξέλιξη των επιχειρήσεων.
Η ελληνική ηγεσία, αντίθετα, προέ- κρινε τη διεξαγωγή επιθετικού πολέμου. Αρχικά αποφασίσθηκε ότι πρώτος στόχος θα ήταν η κατάληψη της τουρκοκρατούμενης Λήμνου ώστε να καταστεί ο όρμος του Μ ούδρου η πολεμική βάση του Στόλου. Στη συνέχεια, με τον τρόπο αυτό και με δεδομένη τη μικρή απόσταση του νέου ορμητηρίου (περίπου 75 χλμ.) από τα Δαρδανέλλια. θα επιτυγχανόταν η καλύτερη επιτήρησή τους και ο αποκλεισμός του αντιπάλου σε αυτά. Επίσης αυτός ο επιθετικός τρόπος δράσης αναμενόταν ότι θα είχε (όπως πράγ
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ματι συνέβη) εξαιρετικά αποτελέσματα στο ηθικό των ελληνικών πληρωμάτων.
Το Σάββατο 6 Οκτωβρίου, την επομένη του απόπλου τους από το Φάληρο, τα ελληνικά πλοία έφθασαν στη Λήμνο, την οποία κατέλαβε διλοχία πεζικού την Τρίτη, 9 του ίδιου μήνα. Την επόμενη Πέμπτη όλος ο Στόλος, με τα βοηθητικά του αγκυροβόλησε στον Μούδρο. Με αποκλεισμένο και αδρανούντα στα Στενά τον Οθωμανικό Στόλο άρχισε η απελευθέρωση των νησιών του αρχιπελάγους από αγήματα πεζικού και ναύτες των ελληνικών πλοίων. Στις 18 και 19 Οκτωβρίου απελευθερώθηκαν η Ιμβρος, η Θάσος και η Σαμοθράκη, στις 24 η Τένεδος, τα Ψαρά και ο Αγιος Ευστράτιος, στις 2 Νοεμβρίου το Αγιον Ορος, ενώ στις 8 και στις 10 του ίδιου μήνα αποβιβάσθηκαν στρατιωτικές μονάδες στη Μυτιλήνη και στη Χίο αντίστοιχα. Η ολοκληρωτική κατάληψη των τελευταίων έ- γινε, για μεν τη Μυτιλήνη στις 6 Δ εκεμ
βρίου, για δε τη Χίο τον Ιανουάριο του 1913.
Στο μεταξύ η συγκράτηση, από τους Τούρκους, του Βουλγαρικού Στρατού στη γραμμή της Τσατάλτζας (4-8 Νοεμβρίου), οδήγησε στην υπογραφή, στις 20 του ίδιου μήνα, ανακωχής μεταξύ της Τουρκίας αφενός και της Βουλγαρίας, της Σερβίας και του Μαυροβουνίου αφετέρου. Ετσι η Ελλάδα συνέχισε μόνη της τον πόλεμο. Το γεγονός αυτό δεν είχε αρνητική επίπτωση στο ηθικό των ελληνικών πληρωμάτων. Στην Τουρκία όμως οι πιέσεις της κοινής γνώμης για ε νεργότερη δράση του Ναυτικού συνεχώς αυξάνονταν, ιδιαίτερα μετά την υπογραφή της ανακωχής. Στις 24 Νοεμβρίου έγινε αλλαγή στην ηγεσία του Οθωμανικού Στόλου με την αντικατάσταση του μέχρι τότε αρχηγού του Τα- χήρ μπέη με τον Ραμίζ Ναμάν μπέη. Αποφασίσθηκε να εγκαταλειφθεί η αδράνεια και να αναληφθούν επιθέσεις
εναντίον των ελληνικών πλοίων, ειδικά σε περίπτωση που απούσιαζε το "Αβέ- ρωφ".
Από την άλλη πλευρά ο Κουντουριώ- της, αρχηγός του Στόλου του Αιγαίου, από την πρώτη στιγμή της εγκατάστασης του Στόλου στον Μ ούδρο, είχε οργανώσει εναλλασσόμενες ανά σαραντα- οκτάωρο περιπολίες ζεύγους αντιτορ- πιλλικών κοντά στην είσοδο των Δαρδα- νελλίων, για να επιβλέπει τις κινήσεις των αντιπάλων και να μην αιφνιδιασθεί από πιθανή έξοδό τους στο Αιγαίο.
Το πρωί, λοιπόν, του Σαββάτου, 1ης Δεκεμβρίου και σε εκτέλεση της νέας τουρκικής τακτικής, καθώς υπήρχε πληροφορία (η οποία ήταν λανθασμένη) ότι το "Αβέρωφ” είχε προσαράξει στην Ιμβρο και προσωρινά ήταν εκτός μάχης, τα οθωμανικά πλοία κινήθηκαν. Αρχικά το αντιτορπιλλικό "Basra', πριν ακόμα ξημερώσει, βγήκε από τα Στενά και προχώρησε περιπολώντας κατά μήκος της
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Πρυμναία φωτογραφία του «Torgud Reis» το 1919. Εντύπωση προκαλεί ο δίδυμος πύργος των πυροβόλων των 280 mm.
Το «Mesudiye» σε φωτογραφία του 1911. Διακρίνονται τα πολλά πλευρικά πυροβόλα του. Ο κύριος οπλισμός του ήταν δύο πυροβόλα των 234 mm σε δύο μονούς πύργους, έναν στην πλώρη και έναν στην πρύμνη.
μικρασιατικής ακτής. Αμέσως έγινε αντιληπτό από τα "Σφενδόνη" και "Λόγχη", τα οποία έβαλαν ανεπιτυχώς εναντίον του από απόσταση 3.000 μέτρων. Το τουρκικό σκάφος, χωρίς να απαντήσει, επέστρεψε στην ασφάλεια των Στενών. Στη συνέχεια το τορπιλλοβόλο "Sultanhisar“ στάλθηκε, σαν δόλωμα, για να παρασύρει τα ελληνικά αντιτορπιλλι- κά προς το καταδρομικό "Mecidiye", το οποίο θα τα περίμενε μεταξύ της Ιμβρου και του ακρωτηρίου της Ελλης. Πράγματι, στις 11.45 τα "Σφενδόνη" και "Λόγχη" εντόπισαν το τορπιλλοβόλο και άρχισαν να το καταδιώκουν καθώς αυτό στράφηκε προς τα Δαρδανέλλια. Στις13.30 όμως τα δύο ελληνικά πλοία, καθώς και τα "Θύελλα" και "Ναυκρατού- σα", που είχαν σπεύσει σε βοήθειά τους, δέχθηκαν τα πυρά του "Mecidiye", το οποίο είχε καταφθάσει, και του αντι- τορπιλλικού "Numune-i Hamiyet" που το συνόδευε. Στη σύγκρουση έλαβαν μέρος και τα "Δόξα", "Νέα Γενεά" και "Β έ λος", τα οποία κατέφθασαν ερχόμενα από την Τένεδο. Η ανταλλαγή των πυρών διήρκεσε λιγότερο από μια ώρα, ή ταν χωρίς αποτέλεσμα και για τις δύο πλευρές και διακόπηκε όταν τα τουρκικά πλοία έστρεψαν τα νώτα και έσπευ- σαν να βρουν καταφύγιο στα Στενά.
Ηδη από τις 15.00 περίπου η ελληνική θωρηκτή μοίρα, συνοδευόμενη από τα τέσσερα ανιχνευτικά, είχε αφήσει τον Μ ούδρο και κατευθυνόταν, πλέοντας ολοταχώς, προς τον τόπο της συμπλοκής. Στις 16.20 ο Κουντουριώτης ειδοποιήθηκε για την υποχώρηση των εχθρικών πλοίων. Χωρίς να αλλάξει πορεία συνέχισε να πλέει προς τα Δαρδα- νέλλια και πέρασε τη νύκτα περιπολώ- ντας μεταξύ Λήμνου και Τενέδου.
Την επομένη, Κυριακή 2 Δεκεμβρίου και στις 15.00 περίπου, ενώθηκαν με τα περιπολούντα σκάφη και εννέα αντιτορ- πιλλικά. Στη συνέχεια όλη αυτή η μεγάλη ομάδα του Ελληνικού Στόλου, ταγμένη σε τρεις στήλες, πέρασε με μικρή ταχύτητα μπροστά από τα Στενά προκαλώ- ντας τον αντίπαλο. Η επερχόμενη νύκτα βρήκε τα θωρηκτά και τα ανιχνευτικά να διαδρομούν μεταξύ Ιμβρου και Σαμοθράκης, ενώ ζεύγος αντιτορπιλλικών είχε αναλάβει τη συνηθισμένη περιπολία.
Στις 07.25 της Δευτέρας, 3ης Δ εκεμ βρίου, όταν τα πλοία βρίσκονταν μεταξύ Καλλίπολης και Ιμβρου με νοτιοδυτική πορεία, ο Κουντουριώτης έστειλε σήμα στο "Βέλος" που βρισκόταν ακριβώς μπροστά στα Στενά, να προσέχει ιδιαίτερα διότι είχε πρόθεση να αγκυροβολήσει στην Τένεδο.
Αυτό όμως δεν επρόκειτο να συμβεί. Η μεγάλη μέρα, την οποία επιζητούσε κάθε ελληνική ψυχή, είχε φθάσει. Ηταν ένα γαλήνιο πρωινό και μόνον ένας ελαφρύς νότιος άνεμος ρυτίδωνε τα ήσυχα γαλανά νερά. Τότε, στις 08.05, φάνηκαν
εχθρικά πλοία να βγαίνουν από τα Δαρδανέλια. Ηταν το "Mecidiye" και τρία α- ντιτορπιλλικά. Ενα τέταρτο της ώρας αργότερα το ακολούθησαν τα τέσσερα θωρηκτά και πέντε, ακόμα, αντιτορπιλ- λικά. Το καταδρομικό και πέντε αντιτορ- πιλλικά κινήθηκαν ελαφρά προς τα νότια, κατά μήκος της μικρασιατικής ακτής, ενώ τα τρία άλλα αντιτορπιλλικά πέρασαν με μεγάλη ταχύτητα το ακρωτήριο της Ελλης και σταμάτησαν κοντά στην ακτή της Καλλίπολης. Τα θωρηκτά, με προπορευόμενο το "Hayreddin", έ στρεψαν και αυτά νότια με κατεύθυνση προς το ακρωτήριο Κέφαλος της Ιμβρου, χωρίς να απομακρυνθούν πολύ από τη μικρασιατική ακτή.
Στο μεταξύ τα τέσσερα ελληνικά θωρηκτά έπλεαν έχοντας πάντα μαζί τους τα ανιχνευτικά. Οταν φάνηκε ο ε χθρικός στόλος στάλθηκαν ραδιοσήμα- τα προς τα αντιτορπιλλικά, τα τορπιλλο- βόλα και το υποβρύχιο, να σπεύσουν προς την υπόλοιπη παράταξη και να είναι έτοιμα να επιτεθούν, αν παρουσιαζόταν ευκαιρία, εναντίον του καταδρομικού “Mecidiye" ή των θωρηκτών.
Την ίδια ώρα στη θωρακισμένη γέ φυρα του "Αβέρωφ" διαδραματίζονταν σκηνές που έχουν γραφεί ανεξίτηλα
στην ελληνική ναυτική ιστορία. Γράφει ο Κ. Φαλτάιτς, παρών ως ναύτης στη σύ- γκρουση: "Η θρησκευτικότητα του ναυ- 1 9 άρχου Κουντουριώτη έφτανε πάντοτε, " " " και είχε φτάσει εξαιρετικά κείνες τις ώρες σε αληθινό ποίημα. Παράγγειλε και του φέρανε από το δωμάτιό του ένα κουτί που είχε μέσα το σταυρό του Παναγίου Τάφου, ζήτησε από τον ναύτη οι- ακιστή Τέντε ένα σουγιά, έκοψε την ταινία του κουτιού, έβγαλε το σταυρό, τον φίλησε με σεβασμό, τον τοποθέτησε στο γισσό της γεφύρας και είπε: Με τη βοήθεια του σταυρού κανένα δεν θα φοβηθούμε. Υστερα τον πέρασε στο στήθος του. Αμέσως μετά γυρίζοντας στον υποπλοίαρχο Ν. Τούμπα, αξιωματικό επί των σημάτων, ο απόγονος των η ρώων του '21, ήρωας και ο ίδιος από εκείνη την ημέρα, του υπαγόρευσε το σήμα που θα στελνόταν στα πλοία του Στόλου, το σήμα που δίκαια θεωρείται συνέχεια του παιάνα των Σαλαμινομά- χων "Ιτε παίδες Ελλήνων...": Με την δύ- ναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασι- λέως μας και εν ονόματι του δικαίου, πλέω μεθ1 ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης εναντίον του ε χθρού του Γένους".
Εδώ κρίνουμε σκόπιμο να αναφέ-
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Το «Ψαρά» στον Πειραιά, τον Νοέμβριο του 1901. Διακρινόταν από τα δύο αδελφό του επειδή διέθετε τρεις ιστούς (τα «Υδρα» και Σπέτσαι» είχαν δύο) (φωτ. ναυάρχου Ν.
Μακκά από το βιβλίο του «Ο Ελληνικός Στόλος στις αρχές του 20ού αιώνα).
ρουμε λίγα στοιχεία για τον χαρισματικό εκείνο ναυτικό, που συνέδεσε τόσο πολύ το όνομά του με το "Αβέρωφ" και τις ναυτικές νίκες του 1912-1913. Ο Παύλος
20 Κουντουριώτης γεννήθηκε στην Υδρα " ® β στις 9 Απριλίου 1855 και ήταν γιος του
Θεόδωρου και εγγονός του περίφημου Γεωργίου Κουντουριώτη. Κατατάχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό το 1874 ως δόκιμος Β' τάξης και ο άτυχος πόλεμος του 1897 τον 6ρήκε κυβερνήτη (υποπλοίαρχο) του ατμομυοδρόμονα "Αλφειός" και διοικητή μοίρας, στην οποία συμπερι- λαμβάνονταν και τα τορπιλλοβόλα "14" και "16". Το 1899προήχθη σε αντιπλοίαρ- χο και το 1909 σε πλοίαρχο, αφού το 1905 ο βασιλιάς Γεώργιος Α 1 τον είχε τοποθετήσει υπασπιστή του. Το 1912 προήχθη σε υποναύαρχο και ανέλαβε την ηγεσία του Στόλου του Αιγαίου. Στις 25 Οκτωβρίου 1915 ορίσθηκε υπουργός Ναυτικών στην κυβέρνηση Σκουλούδη και στις 14 Ιουνίου 1917 ανέλαβε το ίδιο Υπουργείο στην κυβέρνηση Βενιζέλου. Στις 2 Δεκεμβρίου 1919 αποστρατεύθη- κε με τον βαθμό του ναυάρχου και, με τον θάνατο του βασιλιά Αλέξανδρου, ανέλαβε καθήκοντα αντιβασιλιά ως τις ε κλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την απομάκρυνση του Γεωργίου Β 1, ανέλαβε εκ νέου την αντιβασιλεία και όταν, τον
Μάρτιο του 1924, κηρύχθηκε η Αβασίλευτη Δημοκρατία, τού ανατέθηκε από τη Βουλή η προσωρινή Προεδρία της Δημοκρατίας. Τον Μάρτιο του 1926, με την κήρυξη της δικτατορίας του Παγκά- λου, παραιτήθηκε και ιδιώτευσε στην Υδρα μέχρι τις 26 Αυγούστου του ίδιου έτους, όταν, με την ανατροπή του δικτάτορα, επανήλθε στην προεδρία. Τον Μάιο του 1929 εξελέγη από την Εθνοσυ νέλευση τακτικός Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Λίγο αργότερα προσβλήθηκε από τη νόσο του Πάρκινσον, γεγονός που τον ανάγκασε, στις 10 Δεκεμβρίου του 1929, να παραιτηθεί για λόγους υγείας. Απεβίωσε στις 21 Αυγούστου 1935 στο Φάληρο και τάφηκε στα βράχια της Υδρας, μπροστά στην προγονική του οικία, όπως ήταν η θέλησή του. Σήμερα όποιος επισκεφθεί το νησί μπορεί να δει, αριστερά στην έξοδο του λιμανιού, έναν μεγάλο λευκό σταυρό μπροστά σε ένα εντυπωσιακό πέτρινο κτίριο. Εκεί αναπαύεται ο μεγάλος Υδραίος, ο άξιος απόγονος των ναυμάχων του 1821, ατενίζοντας τη θάλασσα που τόσο αγάπησε.
Ας επανέλθουμε, όμως, στη ροή των γεγονότων της ιστορίας μας. Η ώρα ή ταν 09.01 και σι κεφαλές των δύο αντίπαλων παρατάξεων απείχαν 19.000 μέτρα η μία από την άλλη. Τότε, σχεδόν ταυτόχρονα, και οι δύο ανέστρεψαν πο
ρεία. Η τουρκική με μια δεξιά στροφή άρχισε να απομακρύνεται από τη μικρασιατική ακτή και να κινείται προς βορρά με προπορευόμενο το "Hayrredin". Από την άλλη πλευρά η ελληνική άρχισε μια διαδοχική αριστερή στροφή 180 μοιρών, η οποία την οδήγησε επίσης σε βόρεια- βορειοανατολική πορεία. Τα "θηρία", πάντα κοντά στα θωρηκτά, είχαν ταχθεί περί τα 1.000 μέτρα αριστερά τους για να προφυλαχθούν από τα εχθρικά πυρά. Τέσσερα ξένα φορτηγά, που κατευ- θύνονταν στα Στενά, έστριψαν προς την Ανατολή και κράτησαν σε μεγάλη απόσταση. Η σύγκρουση θα είχε και θεατές.
Σε λίγο κατέφθασαν, ερχόμενα ολοταχώς από την Τένεδο, τα ελληνικά αντι- τορπιλλικά και τορπιλλοβόλα. Παρέμει- ναν όμως σε απόσταση από τον υπόλοιπο σχηματισμό, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να δράσουν. Διοικητής των πρώτων ήταν ο πλοίαρχος I. Βρατσάνος επί του "Βέλος" και των δεύ τερων ο πλωτάρχης Κ. Μακκόπουλος επί του "12".
Η απόσταση μεταξύ των δύο στόλων μειωνόταν σταθερά. Στις 09.10 ήταν λίγο μεγαλύτερη των 18.000 μέτρων. Τότε και για ένα πεντάλεπτο ο Κουντουριώτης, με τον σταυρό στο στήθος, ακολουθούμενος από τον ύπαρχο του "Αβέρωφ", Βούλγαρη, και τον αρχιμανδρίτη
sill
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
To « Υδρα- στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας τον Φεβρουάριο του
1902 (φωτ. ναυαρχου Ν. Μακκά από το βιβλίο του -Ο Ελληνικός Στόλος
στις αρχές του 20ού αιώνα).
Δάφνο, περιήλθε τις διάφορες θέσεις μάχης εμψυχώνοντας τους άνδρες. Από την άλλη πλευρά φαίνονταν καθαρά οι μεγάλες σημαίες που ανέμιζαν στα τουρκικά θωρηκτά, με αυτή του "Asar-i Tevfik" να ξεχωρίζει καθώς έδινε την ε ντύπωση ότι κάλυπτε ολόκληρο το πλοίο. Και στα ελληνικά όμως είχαν υψωθεί οι πολεμικές σημαίες.
Στον ιστό του “Αβέρωφ" ήταν από ώρα ανεβασμένο το σήμα της 00 Β ’ τάξης, το οποίο διέτασσε τα εξής: "Βάλατε κατά του εχθρού καθ' όσον η απόστασις επιτρέπει την αποτελεσματικήν χρήσιν των διαφόρων όπλων και τορπιλλών ή αρχίσατε την προσβολήν κατά το ορι- σθέν ή το σημαινόμενον σχέδιον προσβολής". Πράγματι, με το 639/1-11-1912 εμπιστευτικό έγγραφό του ο Κουντου- ριώτης είχε γνωστοποιήσει προς τους κυβερνήτες και τους αξιωματικούς του Στόλου, τις οδηγίες του σε περίπτωση μάχης. Ολα ήταν άριστα οργανωμένα από τον Υδραίο και ο κάθε βαθμοφόρος σε όλα τα πλοία γνώριζε τι ακριβώς έπρεπε να πράξει.
Στο μεταξύ ο ελληνικός σχηματισμός, συνεχίζοντας την αριστερή στροφή, εκινείτο πλέον σε παράλληλη πορεία με τον αντίπαλο. Οι δύο παρατάξεις έπλεαν μεταξύ Ιμβρου και τουρκικών ακτών, με την ελληνική να βρίσκε
ται προς το μέρος του νησιού και την ο θωμανική προς τις ηπειρωτικές ακτογραμμές. Το τουρκικό σχέδιο, άλλωστε, προέβλεπε ότι τα ελληνικά πλοία έπρεπε να παρασυρθούν και να ναυμαχήσουν μέσα στο βεληνεκές των πυροβόλων των επάκτιων φρουρίων, ώστε να δ εχθούν και τα δικά τους πυρά.
Τις ίδιες στιγμές στο "Αβέρωφ" γινόταν μεταξύ του Κουντουριώτη, που όλη του τη ζωή περίμενε αυτή την ώρα και μεγαλύτερη επιθυμία του ήταν να φανεί αντάξιος των προγόνων του, και του διευθυντή του πυροβολικού της ναυαρχίδας, πλωτάρχη Εμμανουήλ Δραγάτση, η παρακάτω συνομιλία:
- Είναι όλα έτοιμα Μανώλη;- Μάλιστα, κύριε ναύαρχε.- Ε! Πρόσεξε καλά γιατί θα πλησιά
σομε πολύ. Εχω σκοπό να φέρω πίσω το Εικοσιένα!
Η ώρα της δράσης είχε φθάσει. Στις 09.22, όταν οι δύο ναυαρχίδες απείχαν12.000 μέτρα η μια από την άλλη, η τουρκική άνοιξε πυρ, για να την ακολουθήσουν αμέσως και τα υπόλοιπα θωρηκτά. Αμέσως στο "Αβέρωφ" δόθηκε διαταγή υποστολής του σήματος 00 Β ' τάξης και το πλοίο στις 09.23 απάντησε από απόσταση 11.000 μέτρων (η υποστολή του σήματος σηματοδοτεί την αρχή της εκτέλεσης των παρ' αυτού
διατασσομένων). Αμέσως μετά άρχισαν να βάλλουν και τα υπόλοιπα τρία θω ρηκτά, κατά παράβαση, οπωσδήποτε, των οδηγιών που τους είχαν δοθεί, αφού η απόσταση από τον εχθρό ήταν ακόμα πολύ μεγάλη για τα παλαιά τους πυροβόλα.
Ισως δεν είχε περάσει ένα δεκάλεπτο από την έναρξη της σύγκρουσης και επί των "Barbaras" και “Reis" άρχισαν να φαίνονται καπνοί, γεγονός που έδειχνε ότι τα δύο θωρηκτά είχαν δεχθεί πλήγματα.
Από τις 09.25 ο ελληνικός σχηματισμός είχε στραφεί δεξιότερα, σε πορεία συγκλίνουσα με αυτή του αντιπάλου. Λίγο αργότερα το "Mesudiye" άφησε πρόσκαιρα τη θέση του και βγήκε από τον τουρκικό σχηματισμό, πιθανώς λόγω βλάβης των μηχανών του. Οταν λίγο αργότερα έσπευσε να την ανακαταλάβει, δεν το κατόρθωσε με αποτέλεσμα να παραμείνει τέταρτο μετά το "Asar-i Tevfik".
Ηδη στον ιστό του "Αβέρωφ" είχε υψωθεί το διεθνές σήμα Ζ που σήμαινε: "Οι κινήσεις της ναυαρχίδας είναι ανεξάρτητες". Ο Κουντουριώτης, βλέποντας ότι έτσι όπως εξελισσόταν η σύγκρουση τα αποτελέσματά της θα ήταν αβέβαια, αποφάσισε να εκτελέσει αυτό που είχε αναφέρει στις οδηγίες της 1ης
21
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
To « Asar-i Tevfik» στη θάλασσα του Μαρμαρά κατά τη διάρκεια του Πρώτου Βαλκανικού
Νοεμβρίου: Έ χ ο μ ε ν απόφασιν όπως, κατά την μάχην και εν ευθέτω χρόνω, α- ποχωριζόμενοι της Μοίρας των θωρη- κτών μετά του "Αβέρωφ" εντείνωμεν την επίθεσιν κατά του επί κεφαλής τουρκικού θωρηκτού και θέσω μεν αυτό μεταξύ δύο πυρών ή, εάν αι περιστάσεις το απαιτήσωσι, επιτεθώμεν εναντίον οι- ουδήποτε ετέρου των εχθρικών πλοίων.
22 Δι ό άμα ως ο "Αβέρωφ" επάρη το σήμα "Αι κινήσεις της ναυαρχίδος είναι ανεξάρτητοι", τα τρία θωρηκτά θα τεθώσιν υπό τας αμέσους διαταγάς του μοιράρχου της Βας Μοίρας των θηρηκτών...". Πράγματι στις 09.35 το σήμα Ζ υπεστάλη και το θωρηκτό, αυξάνοντας ταχύτητα, άφησε πίσω του τους τρεις συντρόφους του. Στρεφόμενο ακόμα δεξιότερα ακολούθησε ανεξάρτητη πορεία με σκοπό να διασταυρώσει το "Τ" με την εχθρική παράταξη, να την υπερφαλαγγίσει και να τη θέσει μεταξύ δύο πυρών (η διασταύρωση του "Τ" αποτελεί κλασική ναυτική κίνηση με την οποία επιχειρεί- ται το πέρασμα εμπρός από το πρώτο ή πίσω από το τελευταίο σκάφος της αντίπαλης παράταξης, με σκοπό τη χρήση, εναντίον τους, ολόπλευρων πυρών, ενώ αυτά από την πλευρά τους μπορούν να χρησιμοποιήσουν μόνο τα πρωραία ή τα πρυμναία πυροβόλα).
Τότε άρχισε η δραματικότερη φάση της ναυμαχίας. Ηταν η ώρα που ο Κουντουριώτης πράγματι έπλεε "μεθ1 ορμής ακαθέκτου" καθώς η πλώρη του "Αβέρωφ" έσχιζε τα γαλάζια νερά και το θωρηκτό εκινείτο “πάση δυνάμει", βάλλο
ντας συνεχώς με τα μεγάλα του πυροβόλα και τους πύργους της δεξιάς πλευράς. Η κίνησή του αυτή, όπως ήταν φυσικό, συγκέντρωσε τα πυρά και των τεσσάρων τουρκικών θωρηκτών, τα οποία έβαλαν λυσσωδώς εναντίον του. Γράφει στο ημερολόγιό του ο κυβερνήτης της ναυαρχίδας, αντιπλοίαρχος Σοφοκλής Δούσμανης: "Οπως δε μας διηγούντο αργότερον διάφοροι εν τω Στόλω, εις μίαν δεδομένην στιγμήν ο "Αβέρωφ" ε- χάθη σχεδόν από την όψιν των άλλων πλοίων. Ο εκ των καπνοδόχων του εξερ- χόμενος καπνός, ο των πυροβόλων, ως και το θαλάσσιον ύδωρ, όπερ εις παμμε- γίστας στήλας ύψωνον τα γύρω του πί- πτοντα εχθρικά βλήματα, τον απέκρυψαν σχεδόν απ' αυτά".
Στις 09.55 η ελληνική ναυαρχίδα διασταύρωσε το "Τ" σε απόσταση 4.600 μέτρων από το προπορευόμενο "Hayr- redin", βάλλοντας συνεχώς εναντίον του. Τα υπόλοιπα τρία θωρηκτά συνέχιζαν και αυτά να βάλλουν, με τα πυρά τους να έχουν ως στόχο κυρίως το "Mesudiye", εναντίον του οποίου έριχναν από μεγαλύτερη απόσταση ακόμα και τα τέσσερα ανιχνευτικά. Μια βολή γκρέμισε τον ιστό του "Asar-i Tevfik" και μαζί του την τεράστια σημαία, προκαλώντας φρενίτιδα ενθουσιασμού στα ελληνικά πληρώματα.
Ο τουρκικός σχηματισμός βαλλόταν πλέον από δύο κατευθύνσεις: από τα βόρεια-βορειοδυτικά από το "Αβέρωφ" και από τα δυτικά από τα υπόλοιπα πλοία. Ολα αυτά ήταν πολύ δύσκολο να
τα αντέξει ο πλοίαρχος Ραμίζ. Ετσι διέταξε διαδοχική αλλαγή πορείας προς Νότο με δεξιά στροφή 180 μοιρών, σε μια προσπάθεια να βγει από τη δύσκολη θέση. Μέσα, όμως, στον ορυμαγδό της μάχης το σήμα του ερμηνεύθηκε λανθασμένα και ορισμένα πλοία στράφηκαν πιο γρήγορα, με αποτέλεσμα να δημι- ουργηθεί χάος στην οθωμανική διάταξη. Υπό αυτές τις συνθήκες ο Τούρκος αρχηγός διέταξε τα πλοία του να πλεύ- σουν ανεξάρτητα προς τα Στενά. Ο Οθωμανικός Στόλος άρχισε να υποχωρεί άτακτα.
Ο Κουντουριώτης όμως δεν είχε σκοπό να αφήσει τους αντιπάλους να διαφύγουν εύκολα. Ετσι στις 09.55, αμέσως μετά την εχθρική αναστροφή, το "Αβέρωφ" εκτέλεσε και αυτό στροφή 180 μοιρών και μόνο του κινήθηκε εναντίον των τουρκικών πλοίων που υποχωρούσαν. Ταυτόχρονα και τα άλλα τρία θωρηκτά άλλαξαν πορεία, με αριστερή στροφή, και χωρισμένα πλέον τελείως από τη ναυαρχίδα συνέχισαν τη μάχη.
Ολα εξελίσσονταν ήδη σε "παράσταση για έναν ρόλο". Με μεγάλη ταχύτητα το μοναχικό πλοίο πλησίαζε τον φεύγο- ντα εχθρό, βάλλοντας και βαλλόμενο μανιωδώς. Ταυτόχρονα δόθηκε στα α- ντιτορπιλλικά και στα τορπιλλοβόλο η ε ντολή: Έπ ιτεθήτε εναντίον τουρκικών θωρηκτών". Ο εχθρός, που υποχωρούσε άτακτα, έδινε εξαιρετική ευκαιρία για ε ναντίον του τορπιλλική επίθεση. Δυστυχώς η κεραία του ασυρμάτου του "Αβέρωφ" είχε σπάσει από εχθρική βολή και
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
έτσι τα ελαφρά σκάφη δεν μπόρεσαν να λάβουν το σήμα, αν και στάλθηκε, μεταξύ 10.04 και 10.25, πέντε φορές.
Στις 10.05 η ελληνική ναυαρχίδα απείχε από την τουρκική μόλις 2.850 μέτρα. Οι στιγμές ήταν μεγαλειώδεις. Γράφει στο ημερολόγιό του ο μοίραρχος των τριών θωρηκτών (επί του "Σπέ- τσαι"), πλοίαρχος Π. Γκίνης: "Ουδείς εξ ημών ηδύνατο εκείνην την στιγμήν να γνωρίζη την τύχην της ναυαρχίδος και του ναυάρχου μας, διότι το μόνον που διεκρίναμεν ήτο εν νέφος από καπνούς και αφρούς που έσπευδε προς τον εχθρόν, το οποίον διέσχιζαν λάμψεις πυροβόλων και εις την κορυφήν του οποίου εξείχον μόνον οι ιστοί του "Αβέρωφ", επί των οποίων εκυμάτιζεν ο σημαιοστολισμός της μάχης".
Ταυτόχρονα όμως, μόνο και αποκομμένο από τον υπόλοιπο Στόλο, το θωρη- κτό ήταν ένας εξαιρετικός στόχος για τις τορπίλλες των εχθρικών αντιτορπιλ- λικών. Και ο Ραμίζ, πολύ σωστά, θέλησε να εκμεταλλευθεί την περίσταση. Ωστόσο τα σχετικά σήματα, που υψώθηκαν στον ιστό του "Barbaras", δεν έγιναν αντιληπτά από τα πλοία εξαιτίας των πυκνών καπνών οι οποίοι σκέπαζαν το πεδίο της μάχης. Ετσι χάθηκε μια καλή ευκαιρία για την τουρκική πλευρά.
Η ταχύτητα που είχε αναπτύξει η ελληνική ναυαρχίδα ήταν πολύ μεγάλη (είχε ξεπεράσει τους 21 kts). Επειδή δεν έ- πρεπε να πλησιάσει περισσότερο τον αντίπαλο, εκτέλεσε πλήρη δεξιά στροφή. Η κίνηση αυτή επέτρεψε και στα πυροβόλα των δύο αριστερών πύργων των 190 mm, που μέχρι τη στιγμή εκείνη παρέμεναν σιωπηλά, να βάλλουν για μικρό χρονικό διάστημα. Στις 10.07 το "Barbaras" κτυπήθηκε επανειλημμένα από απόσταση 3.200 μέτρων. Με την ο λοκλήρωση της στροφής τα τουρκικά σκάφη βρίσκονταν πολύ κοντά στην είσοδο των Στενών και έσπευδαν απεγνωσμένα να βρουν καταφύγιο σε αυτά.
Σε εκείνη τη φάση της σύγκρουσης πρέπει το θωρηκτά, κατά τη μοναχική του επέλαση, να δέχθηκε και πυρά από τα επάκτια πυροβολεία του Σεδούλ- Μπαχρ (Seddulbahir) και του Κουμ-Καλέ (Kumkale), όπως μαρτυρείται από πολλές πηγές.
Στις 10.20 το "Αβέρωφ" μείωσε την ταχύτητά του και στρεφόμενο δεξιά άρχισε να απομακρύνεται προς τα νότια ανταλλάσσοντας αραιές βολές με τον υ- ποχωρούντα αντίπαλο. Πέντε λεπτά αργότερα τα πυρά σταμάτησαν. Η ναυμαχία της Ελλης ή της Ιμβρου, όπως την α- ποκαλούν οι Τούρκοι, είχε τελειώσει.
Λίγο αργότερα τα νικηφόρα ελληνικά πλοία συγκεντρώθηκαν και μέχρι τις14.30 παρέμειναν στην περιοχή διαδρο- μούντα μεταξύ Ιμβρου και Τενέδου, για την περίπτωση που ο αντίπαλος θα επανεμφανιζόταν. Οταν έγινε φανερό ότι
κάτι τέτοιο δεν επρόκειτο να συμβεί, η ναυαρχίδα και τα τρία θωρηκτά έλαβαν, στις 15.30, πορεία για τον Μ ούδρο και τα αντιτορπιλλικά για την Τένεδο, ενώ τα "Ναυκρατούσα" και "Λόγχη" παρέμει- ναν σε περιπολία μπροστά στα Στενά.
Η ναυμαχία της Ελλης, η πρώτη μεταξύ Ελληνικού και Τουρκικού Στόλου από τον καιρό που η Ελλάδα είχε αποκτήσει την ελευθερία της, είχε διαρκέσει μόλις 63 λεπτά. Η νίκη, που είχε στεφανώσει τα ελληνικά χρώματα, οφειλό- ταν κυρίως στην κίνηση του Κουντου- ριώτη να πλεύσει ανεξάρτητα από τα άλλα τρία θωρηκτά σε μια προσπάθεια να θέσει τον αντίπαλο μεταξύ δύο πυρών, εκμεταλλευόμενος την ταχύτητα του "Αβέρωφ". Η ενέργεια αυτή προκά- λεσε σύγχυση στον Οθωμανικό Στόλο. Ο πλοίαρχος Ραμίζ, απολογούμενος αργότερα για την άτακτη υποχώρησή του, είπε ότι φοβήθηκε ότι τα σκάφη του θα περιέρχονταν σε αυτή τη δεινή θέση, γι1 αυτό τα διέταξε να υποχωρήσουν. Πρέπει να αναφερθεί ότι η παράτολμη πράξη του Υδραίου δέχθηκε και αρκετή κριτική από ελληνικής πλευράς, αφού το "Αβέρωφ" ήταν, στην ουσία, η μόνη αξιόλογη μεγάλη μονάδα του Στόλου και πιθανή απώλειά του θα είχε καταστροφικές συνέπειες στη συνέχιση του αγώ
να. Ετσι στα συγχαρητήρια τηλεγραφήματα που κατέφθασαν στη ναυαρχίδα μετά τη νίκη, υπήρχαν και συστάσεις για περισσότερη φρόνηση. Χαρακτηριστικότερο ήταν το απόρρητο προσωπικό μήνυμα του Γεωργίου Α ’ προς τον Κου- ντουριώτη, στο οποίο, μεταξύ άλλων, συμπεριλαμβάνονταν και τα εξής:
«... Εχω καθήκον να σου συστήσω σύ- νεσιν και φρόνησιν... τα ήδη αποτελέσματα των πράξεών σου και του ανδρείου Στόλου μας είναι τόσον μεγάλα και σπουδαιότατα, ώστε ουδείς αμφιβάλλει περί της ναυτικής δυνάμεώς μας έναντι της Τουρκίας... κατά τας παρούσας περιστάσεις δεν επιτρέπεται εις τόσον άξιον Αρχηγόν και ναύαρχον να εκθέτη πλέον του δέοντος την ζωήν του, των ανδρών του και την ύπαρξιν του πλοίου του. Σε παρακαλώ λοιπόν φρόνησιν και ψυχραιμίαν... Ζήτω ο άξιος ναύαρχος του Στόλου μας Κουντουριώτης.
Γεώργιος».Η Μοίρα των τριών θωρηκτών θα
μπορούσε να κινηθεί καλύτερα στις 09.55 και αντί για αριστερή στροφή να ε- κτελέσει δεξιά και να πλησιάσει περισσότερο τα τουρκικά σκάφη.
Το σχέδιο των επιτελών του Οθωμανικού Στόλου, να παρασύρουν τον Ελληνικό σε μάχη κοντά στα Στενά και
Το «Barbaros Hayreddin» σε φωτογραφία του 1911.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
μέσα στο βεληνεκές των επάκτιων πυροβόλων. αποδείχθηκε τελείως ανεδαφικό. Επιπλέον οι κινήσεις των σκαφών φανέρωναν αναποφασιστικότητα και ηττοπάθεια. Οπωσδήποτε η εγκατάλειψη, για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, του Αιγαίου στα ελληνικά χέρια, η κατάληψη των νησιών από τους Ελληνες και ο ε γκλεισμός του στόλου στα Δαρδανέλλια τη στιγμή που ο αντίπαλος «αλώνιζε» ανενόχλητος στην περιοχή, είχαν αρνητικά αποτελέσματα στο ηθικό των Τούρκων αξιωματικών και ναυτών.
Κατά τη ναυμαχία από ελληνικής πλευράς χρησιμοποιήθηκαν 342 βλήματα, τα 167 από το «Αβέρωφ» (από αυτά 59 ήταν των 234 mm και τα υπόλοιπα των 190 mm). Από τον Οθωμανικό Στόλο χρη- σιμοποιήθηκαν 1.400 βλήματα. Το τουρκικό πυρ ήταν σε γενικές γραμμές γρήγορο αλλά άστοχο και νευρικό. Ομως και οι βολές των τριών παλαιών ελληνικών θωρηκτών δεν ήταν καλές, λόγω παλαι- ότητας του υλικού.
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο Σ. Δούσμανης, στο ημερολόγιό του, απορρίπτει ως τελείως αβάσιμη την άποψη ότι το «Αβέρωφ» δέχθηκε πυρά από τα επάκτια φρούρια. Οταν, όμως, το θω- ρηκτό πέρασε σε απόσταση 5.250 μέτρων από το ακρωτήριο της Ελλης και 7.500 μέτρων από τη μικρασιατική άκρη των Στενών, είναι δυνατό να μην έγιναν βολές εναντίον του;
Η ελληνική ναυαρχίδα δέχθηκε δύο βλήματα μεγάλου διαμετρήματος στο πρωραίο τμήμα, τα οποία πιθανότατα δεν εξερράγησαν. Ενα τρίτο βλήμα έ- πληξε το σκάφος στην ίσαλο γραμμή, στο ύψος του πρυμναίου πυροβόλου των 234 mm, με αποτέλεσμα να ραγίσει μία πλάκα της θωράκισης. Επίσης πολ
λές μικρές ζημιές υπέστησαν το πρωραίο και το μεσαίο τμήμα του πλοίου από βολές μικρότερων πυροβόλων και θραύσεις βλημάτων. Τα πλευρά, τα καταστρώματα, οι ιστοί, οι καπνοδόχοι, οι λέμβοι και διάφοροι σωλήνες, όλα ήταν διάτρητα. Το πρυμναίο τμήμα ήταν ανέπαφο. Οι Τούρκοι δεν αντίκρυσαν ποτέ τα νώτα του «Αβέρωφ». Ολες αυτές οι μικρές ζημιές δεν μείωσαν, ούτε στο ε λάχιστο τη μαχητική αξία του θωρηκτού και σύντομα επισκευάσθηκαν. Από τα υπόλοιπα πλοία μόνον το «Υδρα» δ έχθ η κε ένα πλήγμα στον θώρακά του, χωρίς να δημιουργηθεί το παραμικρό πρόβλημα.
Οσα κακά δεν έγιναν κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης στα ελληνικά πλοία, λίγο έλειψε να συμβούν λίγο μετά το τέλος της. Εξαιτίας των μεγάλων κραδασμών της πρύμνης του «Αβέρωφ» από τις βολές των πυροβόλων και τις κινήσεις των μηχανών κατά την ανάπτυξη της μέγιστης ταχύτητας χαλάρωσε το χαλινωτήριο συγκράτησης της πρυμναί- ας τορπίλλης, η οποία διέφυγε από τον σωλήνα της. Κατά την πορεία της και πριν εξαφανισθεί πέρασε σε απόσταση 20 μέτρων από την πλώρη του «Σπέ- τσαι», που ακολουθούσε τη ναυαρχίδα.
Στον Οθωμανικό Στόλο τα πράγματα ήταν πολύ σοβαρότερα. Το «Barbaras» είχε δεχθεί τα περισσότερα πλήγματα. Ενα βλήμα μεγάλου διαμετρήματος είχε διαπεράσει τη θωρακισμένη του γέφυρα προκαλώντας μεγάλες ζημιές. Βλάβες υπέστησαν επίσης οι λέβητές του, ενώ μια γαιανθρακαποθήκη ανεφλέγη. Το «Reis» είχε ζημιές σε έναν πύργο πυροβόλων και τα «Mesudiye» και «Asar-i Tevfik» μικρότερες βλάβες.
Οι ανθρώπινες απώλειες του Ελληνι
κού Στόλου ήταν ένας νεκρός και οκτώ τραυματίες, όλοι τους άνδρες του «Αβέρωφ». Νεκρός ήταν ο κελευστής οιακιστής Νικόλαος Α. Κατιτζιάρης. Ενας από τους τραυματίες, ο διοικητής του αριστερού πρυμναίου πύργου των 190 mm ανθυποπλοίαρχος Γκούρας Μα- μούρης, ο μόνος σοβαρά τραυματισμένος (στις δύο κνήμες), απεβίωσε λίγες ημέρες αργότερα στην Αθήνα, όπου είχε μεταφερθεί για νοσηλεία, από γάγγραινα.
Δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένες οι απώλειες της τουρκικής πλευράς. Από διάφορες πηγές συνάγεται ότι οι νεκροί και οι τραυματίες υπερέβησαν τους 100.
Η ναυμαχία οπωσδήποτε δεν είχε εντυπωσιακά απτά αποτελέσματα. Πλοία δεν βυθίσθηκαν και οι αντίπαλοι, ακόμη και οι ηττημένοι, δεν υπέστησαν μεγάλες καταστροφές. Η νίκη, όμως, για την ελληνική πλευρά, τόσο από τακτική όσο και από στρατηγική άποψη, ήταν τεράστια. Ο Οθωμανικός Στόλος είχε κατα- ναυμαχηθεί και ντροπιασμένος είχε ζητήσει προστασία στην ασφάλεια των Στενών, ενώ το ηθικό των ανδρών του είχε υποστεί μεγάλο πλήγμα. Το σπουδαιότερο ήταν ότι δεν διαταράχθηκε η κατάσταση η οποία είχε δημιουργηθεί στο Αιγαίο και επιβεβαιώθηκε και παγώθηκε η ασφάλεια των μόλις απελευθε- ρωθέντων νησιών. Διαφορετική έκβαση της σύγκρουσης θα οδηγούσε σε πιθανή ανακατάληψή τους από τους Τούρκους και ανατροπή του όλου σκηνικού του πολέμου.
Ολοκληρώνοντας θα σημειώσουμε ότι η ναυμαχία της Ελλης και αργότερα εκείνη της Λήμνου ήταν αυτές που παγίωσαν στην αντίληψη του ελληνικού λαού την άποψη ότι το Αιγαίο αποτελεί
Το «Γ Αβέρωφ» όταν έπλεε « με9’ ορμής ακα9έκτου» καταδιώκοντας τον Οθωμανικό
Στόλο (φωτ. υποπλοιάρχου Γ. Κρίτσα που ελήφ9η από το «Υδρα». Προέρχεται από το
βιβλίο «Το ημερολόγιον του κυβερνήτου του «Γ. Αβέρωφ» κατά τους πολέμους 1912-1913»).
* .m, tnmstft **· It·
Πρόχειρη επισκευή των ελαφρών βλαβών επί του «Γ. Αβέρωφ» μετά τη ναυμαχία της Ελλης.
Αποψη της Υδρας. Στο κέντρο, κάτω από τη βραχώδη κορυφή, βρίσκεται η πατρογονική οικία του Π. Κουντουρώτη και μπροστά της ο σταυρός και ο χώρος όπου αναπαύεται ο αρχηγός του Στόλου του Αιγαίου (φωτ. Αν. Φαγκρίδας).
ελληνική λίμνη, μια αντίληψη που διαρ- κεί μέχρι τις ημέρες μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1)0 Α ’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΤΟΥ ΓΑΛΛΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ, έκδοση Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, Πειραιάς, 1996.(2) Κ. Παϊζη - Παραδέλη, Αντιναυάρχου Π.Ν. ε.α.: ΤΑ ΠΛΟΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ 1829-1999, εκδόσεις ΑΣΤΡΑΙΑ.(3) ΘΩΡΗΚΤΟ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ 1912-1913, έκδοση Ιστορικής Υπηρεσίας Ναυτικού, 1982.(4) Αλεξάνδρου Σακελλαρίου, Ναυάρχου: ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ 1912- 1913.(5) ΖΗΜΙΑI ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΣΤΟΛΟΥ ΚΑΤΑ ΤΑΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ 1912-1913, «Ναυτική Επιθεώρησις», τεύχος 412, Νοεμβρίου - Δεκεμβρίου 1981.(6) Α. Δημητρακοπούλου, Αντιναυάρχου ε.α. Π.Ν.: Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α ’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ« /.’ILLUSTRATION», «Ναυτική Επιθεώρησις», τεύχος 477, Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1992.(7) Α. Δημητρακοπούλου. Αντιναυάρχου ε.α. Π.Ν.: Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΣΤΟ ΣΥΜΜΑΧΙΚΟ ΑΓΩΝΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α ’ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ, «Ναυτική Επιθεώρησις», τεύχος 477, Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1992.
(8 )«Ναυτική Επιθεώρησις», τεύχος 297, Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1962, Πανηγυρική έκδοσις επί τη 50ή επετείω των Βαλκανικών Πολέμων.(9) Περικλή Δ. Ρεδιάδη, Υποναυάρχου ε.α. Π.Ν.: ΤΟ ΣΧΕΔΙΟΝ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ 1912- 13, «Ναυτική Επιθεώρησις», τεύχος 484, Νοέμβριος - Δεκέμβριος 1993 (αναδημοσίευση από το τεύχος 132 Ν.Ε., Νοεμβρίου - Δεκεμβρίου 1934).(10)X. Σολιώτη, Αντιναυάρχου ε.α. Π.Ν.: ΟΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗ ΣΤΙΣ ΝΑΥΜΑΧΙΕΣ ΤΟΥ 1912-13, «Ναυτική Επιθεώρηση», τεύχος 424, Νοέμβριος - Δεκέμβριος 1983.(11) Αν. Φαγκρίδα: «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΘΡΥΛΙΚΟΥ ΘΩΡΗΚΤΟΥ, «Στρατιωτική Ιστορία», τεύχος Ιανουαρίου 1997.(12) Υπουργείον Ναυτικών - Γενικόν Επιτελείον, ΔΕΛΤΙΑ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΕΝΤΑ, Αθήναι, Εθνικόν Τυπογραφείον, 1913.(13) Κ. Φαλτάιτς: Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣ, Αθήναι, 1920, Ανάτυπο στη Συλλογή Ναυτικών Ιστορικών Εκδόσεων της Ναυτικής Επιθεώρησης, Ιστορική Υπηρεσία Ναυτικού, Νοέμβριος - Δεκέμβριος 1991.(14)Ξ. Μαυρογιάννη, Αντιναυάρχου ε.α. Π.Ν.: ΟΙ ΝΑΥΜΑΧΟΙ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ, Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Νοέμβριος - Δεκέμβριος 1995.(15) Σοφοκλή I. Δούσμανη, Ναυάρχου: ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΟΥ ΤΟΥ «Γ ΑΒΕΡΩΦ» ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ 1912-1913,
Αθήναι, εκδόσεις «Πυρσός», 1940.(16)Χαρ. I. Θεοχάρη, έφεδρου Διόπου: ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, «Ναυτική Ελλάς», τεύχη Ιουλίου, Αυγούστου, Σεπτεμβρίου, Οκτωβρίου 1991.(17) Νίκου Α. Σταθάκη: Ο/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» - ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΘΩΡΗΚΤΟΥ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ, έκδοση Πολεμικού Ναυτικού, 1987.(18)Δημ. I. Μαδεμοχωρίτη: ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΤΟΥ 1912-13, «Ναυτική Ελλάς», τεύχη Νοεμβρίου 1988. Δεκεμβρίου 1988, Ιανουαρίου 1989.(19)Δημ. I. Μαδεμοχωρίτη: Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣ, «Ναυτική Ελλάς», τεύχος Δεκεμβρίου 1986.(20) Bernd Langenspiepen and Ahmet Güleryüz: THE OTTOMAN STEAM NAVY. Conway Maritime Press, Λονδίνο, 1995.
ΣΗΜΕΙΩΣΗΟ πρωτότυπος πίνακας
της ναυμαχίας, διαστάσεων 69x47 εκ..πωλείται από τον καλλιτέχνη
στην τιμή των 500 ευρώ. Περισσότερες πληροφορίες στο τηλ. 6974498145
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΜΕΓΑΛΑ ΣΦΑΛΜΑΤΑ
Τη στρατιωτική ιστορία δεν την έγραψαν μόνο
οι στρατηγοί που πέτυχαν μεγά λες νίκες με εν ίοτε
κοσμοϊστορ ικές συνέπειες. Την έγραψαν και εκείνο ι
που απέτυχαν, για διάφορους λόγους, να εκπληρώ σουν
την αποστολή τους με επ ίσης κοσμοϊστορ ικές
συνέπειες. Οι λόγο ι οι οπο ίο ι οδήγησαν στην αποτυχία
στο πεδ ίο της μάχης είναι π ο λλο ί και αυτούς Θα
προσπαθήσουμε να αναλύσουμε στο άρθρο μας.
Επάνω: 0 αθηναϊκός στρατός καταστρέψεται στη Σικελία.
Σ ε μια από τις πολλές εγκυκλοπαιδικής μορφής εκδόσεις με αντικείμενο τη στρατιωτική ιστορία αναγράφονται οι δέκα πιο αποτυχημένοι στρατηγοί της ιστορίας. Ασχετα με το αν ο κατάλογος είναι
της επιλογής - και της υποκειμενικής κρίσης - του συγγραφέα, στην πράξη το ερώτημα "Ποιοι ήταν οι χειρότεροι στρατηγοί της ιστορίας;" δεν είναι εύκολο να απαντηθεί.
Συνήθω ς εκείνος που ερωτά έχει στο μυαλό του κάποια στρατιωτική καταστροφή για την οποία πάντα υπάρχει υπεύθυνος - ο οποίος μάλιστα, αν είναι ήδη νεκρός, τόσο το καλύτερο! Ομως στρατιωτική καταστροφή δεν έχουν υποστεί μόνο κακοί - από επαγγελματική άποψη - στρατιωτικοί, αλλά και πολλοί ικανοί στρατηγοί των οποίων η μέχρι τότε σταδιοδρομία δεν προδίκαζε το αποτέλεσμα. Συνεπώς για να απαντηθεί το ερώτημα πρέπει να εξεταστούν οι λόγοι που οδηγούν στην καλύτερη περίπτωση σε αποτυχία και στη χειρότερη σε καταστροφή, με θύματα πάντοτε τους υφιστάμενους αξιωματικούς και στρατιώτες.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΣΤΡΑΤΗΓΩΝΚΑΙ ΟΙ ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥΣ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝΥποστράτηγος cjo. τ. καθηγητής
στρατιωτικής ιστορίας ΣΣΕ
0 πιο προφανής λόγος είναι η ακαταλληλότητα του στρατηγού για τη θέση που του έδωσαν. Οι στρατηγοί αυτοί έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά: προχωρημένη ηλικία, σωματική αναπηρία, έλλειψη εμπειρίας διοίκησης σε καιρό πολέμου, πολυετή υπηρεσία σε επιτελικές θέσεις ή προέλευση από την εφεδρεία (ή και τα δύο). Την κρίσιμη στιγμή βρέθηκαν μπροστά σε μια πραγματικότητα ή έ ναν ικανό αντίπαλο που δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία και έδειξαν υπερβολική επιφυ- λακτικότητα η οποία οδήγησε σε απώλεια ευκαιριών και τελικά σε καταστροφή.
Ομως οι στρατιωτικές καταστροφές δεν είναι "προνόμιο" μόνο των ανίκανων στρατηγών. Υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που υπεισέρχονται και οι οποίοι επηρέασαν κατά το παρελθόν ακόμα και ικανούς, δοκιμασμένους στρατηγούς. Ενδεικτικά α- ναφέρονται μερικοί από αυτούς τους παράγοντες:• Παρέμβαση πολιτικών. Κατά τον Κλαούζεβιτς λεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα.Το οξύμωρο είναι ότι οι πολιτικοί αποφασίζουν τον πόλεμο και μετά αφήνουν τους στρατιωτικούς να τον διεξάγουν. Ομως πολλοί πολιτικοί αναμιγνύονται στη διεξαγωγή του πολέμου για διάφορους γους, ο πιο επικίνδυνος από τους οποίους είναι ότι νομίζουν πως είναι ειδικοί στη στρατηγική, μα και στην τακτική στο πεδίο της μάχης.• Κακή απόδοση των στρατευμάτων. Είναι η δική περίπτωση κατά την οποία η ευθύνη δεν ρύνει τον ανώτερο διοικητή αλλά τους κατώτε αξιωματικούς και τους στρατιώτες. Οι λόγοι πολλοί: απειθαρχία, έλλειψη πρωτοβουλίας, ψη αποτελεσματικότητας κατά τη μάχη, χαμηλό θικό και απειρία. Οι λόγοι αυτοί επιτείνονται την ποιότητα των αντιπάλων στρατευμάτων.• Κακή σχεδίαση της επιχείρησης. Είναι ίσως το γότερο συγχωρητέο σφάλμα, επειδή η κακή σχεδίαση συχνά καταδικάζει τα εμπλεκόμενα τα σε ήττα πριν ακόμα αρχίσει η μάχη και σε λες απώλειες όταν αυτή διεξάγεται. Πολλοί είναι οι λόγοι που οδηγούν σε λανθασμένη σχεδίαση: υ- \ περβολική εμπιστοσύνη σε ένα στοιχείο του σχεδί- ν ου (προπαρασκευή πυροβολικού, για παράδειγμα), ανεπαρκείς αναγνωρίσεις, παράβλεψη δυσμενών πληροφοριών ή απλή αδιαφορία εμπρός σε κινδύνους.• Υπερβολική αυτοπεποίθηση και παράλληλα υποτίμηση του αντιπάλου. Πρόκειται για σημαντική αιτία αποτυχιών σε όλους τους τομείς και στοιχίζει*' πολύ σε αίμα κατά τον πόλεμο. Πολλές φορές προ- * έρχεται από μια αίσθηση φυλετικής ανωτερότητας.• Η πολυαρχία σε μια σοβαρή επιχείρηση, ειδικά ό- , ταν εμπλέκονται πολλά κράτη - ή/και συμφέροντα.• Η φιλοδοξία, η προσπάθεια για διάκριση σε βά- ^ Σ τ α υ ρ ο φ ό ρ ω ν .
ρος των άλλων που ωθεί πολλούς ηγήτορες σε καταστροφή .
Η ιστορία είναι γεμάτη από σχετικά παραδείγματα σφαλμάτων. Θα αναφέρουμε μερικά χαρακτηριστικά όλων των περιπτώσεων. Σφάλματα έγιναν σε όλες τις περιόδους των συγκρούσεων του ανθρώπου. Ομως είναι πιο κτυπητά τους δύο προηγούμενους αιώνες, αρχίζοντας από τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο, λόγω του μεγέθους των συγκρούσεων και της καλύτερης τεκμηρίωσης. Οπως είναι φυσικό, στην έκταση ενός άρθρου δεν είναι δυνατό να πε- ριληφθεί μεγάλος αριθμός σφαλμάτων. Χρειάζεται, για παράδειγμα, ένα ολόκληρο άρθρο μόνο για τα σφάλματα του Χίτλερ που επέφεραν την καταστροφή της εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας. Η επιλογή των παραδειγμάτων έγινε κατά 6άση ως προς το τακτικό πεδίο της μάχης, επειδή τα σφάλματα που γίνονται εκεί τα πληρώνουν οι λιγότερο υπεύθυνοι: οι απλοί μαχητές.
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
ότι ήταν καιρός να αποσυρθούν, μια έ κλειψη σελήνης τον φόβισε και ζήτησε να περιμένουν να περάσουν οι ημέρες που προβλέπονταν σύμφωνα με τις προλήψεις της εποχής. Η απόφαση αυτή υπήρξε μοιραία. Μέχρι να περάσουν οι η μέρες οι αντίπαλοί τους είχαν κλείσει την έξοδο του λιμανιού. Οταν οι Αθηναίοι αποφάσισαν να κινηθούν σε δύο φάλαγγες από την ξηρά, οι Συρακούσιοι τους παγίδευσαν και κατέστρεψαν όλη τη δύναμη, σκοτώνοντας ή αιχμαλωτίζο- ντάς τους.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ
Η σφαγή στον Τευτοβούργιο Δρυμό
Το έτος 9 μ.Χ. ένας στρατηγός έγινε αιτία να καταστραφούν τρεις ρωμαϊκές λεγεώνες στον Τευτοβούργιο Δρυμό, στη Γερμανία. Στρατεύματα που θεω ρούντο τα καλύτερα στον κόσμο την ε ποχή εκείνη, καταστράφηκαν από «απο-
θος του Βάρου ήταν ότι επαναπαύθηκε σε αυτή την ησυχία. Το δεύτερο λάθος του ήταν ότι δεν μπόρεσε να ξεχωρίσει τους ατίθασους Γερμανούς από τους νωθρούς Σύρους και τους μεταχειρίστηκε σαν να ήταν δούλοι των Ρωμαίων. Επιπλέον ζήτησε την καταβολή φόρων σε χρυσό και ασήμι, όπως ήταν η συνήθεια των Ρωμαίων, τη στιγμή που ελάχιστα αντικείμενα από αυτά τα μέταλλα υπήρχαν στις γερμανικές φυλές.
Αφού πέρασε ένα ήσυχο καλοκαίρι, αποφάσισε το φθινόπωρο του 9 μ.Χ. να μεταφέρει τον στρατό του στο στρατόπεδο όπου θα περνούσε τον χειμώνα. Τότε πληροφορήθηκε ότι είχε επαναστατήσει μια φυλή. Σκέφ θηκε λοιπόν να πραγματοποιήσει μια παράκαμψη του δρομολογίου του για να καταστείλει τη στάση. Στην πραγματικότητα όλη αυτή η ιστορία ήταν επινόηση ενός νεαρού Γερμανού φύλαρχου, του Αρμίνιου, ο οποίος ήθελε να παρασύρει τους Ρωμαίους μέσα σε δασωμένη περιοχή όπου δεν θα μπορούσαν να αναπτυχθούν για να δώσουν μάχη όπως γνώριζαν. Αλλοι
Η Σικελική Εκστρατεία
Η εκστρατεία κατά των Συρακουσών που αναλήφθηκε από τους Αθηναίους το 415 π.Χ., θα είχε πιθανότητες επιτυχίας μόνον αν είχαν την υποστήριξη των πόλεων της Σικελίας που διέκειντο ε χθρικά προς τις Συρακούσες. Αν οι Συ- ρακούσιοι δέχονταν βοήθεια από τους Σπαρτιάτες, η επιχείρηση ήταν καταδικασμένη σε αποτυχία.
Αυτό ακριβώς έγινε, αλλά βασικά υ- 28 πεύθυνοι ήταν οι πολιτικοί αντίπαλοι
" " " του Αλκιβιάδη, του μόνου Αθηναίου στρατηγού που θα μπορούσε, αν όχι να επιτύχει, τουλάχιστον να αποτρέψει την καταστροφή, οι οποίοι πέτυχαν να ανα- κληθεί στην Αθήνα με την κατηγορία της ιεροσυλίας.
Ο Αλκιβιάδης αντί να μεταβεί στην Αθήνα, όπου ήταν σχεδόν βέβαιο ότι αντιμετώπιζε την ποινή του θανάτου, με- τέβη στη Σπάρτη και συμβούλευσε τους Σπαρτιάτες να πράξουν αυτό ακριβώς που συνετέλεσε στην καταστροφή των Αθηναίων: να στείλουν βοήθεια στις Συ ρακούσες.
Σαν να μην έφθανε αυτό, στη θέση του τοποθετήθηκε ο Νικίας, άνθρωπος ευσεβής και τίμιος αλλά ανεπαρκής για το βάρος που κλήθηκε να σηκώσει. Η παρατεταμένη πολιορκία των Συρακουσών έφθειρε μόνο τους Αθηναίους, που έβλεπαν ότι κινδύνευαν να χάσουν την κυριαρχία στη θάλασσα. Ο Νικίας ασθένησε και έχασε την πίστη του για τη νίκη. Παρόλα αυτά όταν ο στρατηγός Δ η μοσθένης του σύστησε να υποχωρήσουν όσο ήταν ακόμα καιρός, αρνήθηκε να συμμορφωθεί. Οταν τελικά πείσθηκε
Οι Γερμανοί επιτί&ενται στους Ρωμαίους στον Τευτοβούργιο Δρυμό (πίν. του Πωλ Ιβάνοβιτς).
λίτιστους βαρβάρους», σύμφωνα με την αντίληψη των Ρωμαίων. Υπαίτιος της καταστροφής ήταν ο Κουιντίλιος Βάρος, διοικητής του στρατού του Ρήνου.
Ο Βάρος είχε διατελέσει διοικητής της Συρίας και όφειλε τη θέση του σε συγγενικούς, εξ αγχιστείας, δεσμούς με την αυτοκρατορική οικογένεια. Δ εν διέθετε στρατιωτικά προσόντα για να ανα- λάβει τη διοίκηση σε μια τόσο δύσκολη περιοχή. Οπωσδήποτε την εποχή που α- νέλαβε τη διοίκηση επικρατούσε ηρεμία στη Γερμανία, ύστερα από επιτυχείς εκστρατείες άλλων Ρωμαίων. Το πρώτο λά-
Γερμανοί ειδοποίησαν τον Βάρο, αλλά εκείνος αγνόησε την προειδοποίηση θ ε ωρώντας ότι επρόκειτο για αντιζηλία.
Στις αρχές Οκτωβρίου ο Βάρος κινή- θηκε με τρεις λεγεώνες, τη XVII, τη XVIII και τη XIX, συνοδευόμενος και από τον Αρμίνιο. Οπως είχε σχεδιάσει ο τελευταίος, η παράκαμψη για την καταστολή της υποθετικής εξέγερσης έφερε τους Ρωμαίους στον Τευτοβούργιο Δρυμό. Ο Βάρος ειδοποιήθηκε εκ νέου από άλλους Γερμανούς φύλαρχους ότι η περιοχή ήταν κατάλληλη για ενέδρα, αλλά αγνόησε και πάλι την προειδοποίηση.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Μόνον όταν εξαφανίστηκε ο Αρμίνιος με τους άνδρες του αντιλήφθηκε την αλήθεια, αλλά ήταν αργά. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Οι ρωμαϊκές λεγεώνες ηττήθηκαν και έπαψαν να υφίστα- νται ως στρατιωτικά τμήματα. Αιτία της καταστροφής ήταν το ότι ο Βάρος υποτίμησε τις γερμανικές φυλές, αγνόησε τις προειδοποιήσεις που του έγιναν και παράλληλα υπερτίμησε τις δικές του δυνάμεις, τις οποίες άφησε να παρασυρθούν σε έδαφος όπου ο εχθρός θα έδινε τη μάχη με δικούς του όρους. Χειρότερη από την καταστροφή ήταν η κα- τάρριψη του μύθου ότι οι ρωμαϊκές λεγεώνες ήταν αήττητες.
ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ
Η Δεύτερη Σταυροφορία
Μια μεγάλη στρατιωτική ήττα που κατά το μεγαλύτερο ποσοστό οφειλό- ταν στην πολυαρχία ήταν η Δεύτερη Σταυροφορία. Αιτία της Σταυροφορίας αυτής ήταν η κατάληψη, το 1144 από τους Τούρκους, της Εδεσσας, η οποία είχε ιδρυθεί από τους σταυροφόρους μετά την Πρώτη Σταυροφορία. Η βασίλισσα Μελισάνθη της Ιερουσαλήμ και ο Ραϋμόνδος της Αντιόχειας ζήτησαν αμέσως βοήθεια από τη Ρώμη και τον Δ ε κέμβριο του 1145 ο πάπας Ευγένιος Γ' ε ξέδωσε ένα διάταγμα με το οποίο ζητούσε από τον βασιλιά Λουδοβίκο Ζ' της Γαλλίας και τους άλλους ευγενείς της χώρας αυτής να σπεύσουν για να σώσουν τα ανατολικά χριστιανικά κράτη. Σημαντική επιρροή είχε ο Βερνάρδος του Κλαιρβώ, ο οποίος αγιοποιήθηκε μετά τον θάνατό του, κηρύσσοντας μια νέα σταυροφορία και παρασύροντας με την ευγλωττία του όχι μόνο τους Γάλλους αλλά και τον βασιλιά Κόνραντ της Γερμανίας.
Ο τελευταίος ξεκίνησε τον Μάιο του 1147 επικεφαλής 20.000 ανδρών - Γερμανών, Γάλλων από τη Λωραίνη και Σλάβων. Οι τριβές μεταξύ των ανόμοιων αυτών στρατιωτών ήταν συνεχείς και ο Κόνραντ, που ήταν ασθενής και δεν μπορούσε να επιβληθεί, άφησε τη διοίκηση στον νεώτερο αλλά άπειρο ανηψιό του που τον συνόδευε.
Η δύναμη αυτή μετά από πολλές περιπέτειες και προστριβές με τους Βυζαντινούς πέρασε στην ασιατική ακτή και κινήθηκε προς το Δορύλαιο, όπου ηττή- θηκε αποφασιστικά από ολόκληρο τον στρατό των Σελτζούκων. Ο Κόνραντ κατόρθωσε να επιστρέψει στη Νίκαια με το ένα δέκατο της δύναμής του.
Οι Γάλλοι που ακολουθούσαν - πιο πειθαρχημένοι αλλά με εξίσου ανεπαρκή ηγεσία - πληροφορήθηκ,αν την ήττα των Γερμανών όταν έφθασαν στη Νίκαια τον Νοέμβριο του ίδιου έτους. Ο Κόνρα
ντ και ό,τι είχε απομείνει από τον στρατό του δεν είχαν άλλη επιλογή από το να τους ακολουθήσουν. Οι δυνάμεις των σταυροφόρων κινήθηκαν παραλιακά προς την Αντιόχεια μέσα στον χειμώνα και κατόρθωσαν να φθάσουν με τη μισή περίπου δύναμη στην πόλη αυτή, όπου τους υποδέχθηκε με ενθουσιασμό ο βασιλιάς της Ραϋμόνδος, θείος της συζύγου του Λουδοβίκου, η οποία τον συνόδευε. Ο Ραϋμόνδος, ο οποίος θεωρούσε ως μεγαλύτερο κίνδυνο τον ηγέτη των Τούρκων Νούρ-εντ-Ντιν, πρότει- νε στον Γάλλο βασιλιά να τον κτυπή- σουν στη βάση του, το Χαλέπι. Ομως ο Λουδοβίκος, που ζήλευε για το ενδιαφέρον της γυναίκας του για τον θείο της, επικαλέσθηκε τους όρκους τους οποίους είχε δώσει και μετέβη στην Ιερουσαλήμ. Οταν οι σταυροφόροι εισήλ- θαν στην Παλαιστίνη, ο γιος της Μελι- σάνθης Βαλδουίνος Γ' κάλεσε τους αρχηγούς τους στην Ακρα. Εκεί, παρά την απουσία πολλών Γάλλων ευγενών, απο- φασίστηκε να επιχειρήσουν να καταλάβουν τη Δαμασκό. Επρόκειτο για μια ατυχή απόφαση διότι οι ηγέτες της πόλης αυτής, που θεωρούσαν αντίπαλό τους τον Νούρ-εντ-Ντιν, ζήτησαν τη βοήθειά του. Φυσικά εκείνος την έδωσε πρόθυμα.
Οι σταυροφόροι πολιόρκησαν τη Δαμασκό αλλά δεν μπόρεσαν να την εκ πορθήσουν. Με την άφιξη όλο και περισσότερων ενισχύσεων από τον Νούρ-εντ- Ντιν, πολύ σύντομα οι σταυροφόροι από πολιορκητές βρέθηκαν πολιορκού- μενοι. Παρόλα αυτά συνεχίστηκαν οι μεταξύ τους διαμάχες για την τύχη της Δαμασκού - όταν την κατελάμβαναν. Η Μελισάνθη και οι τοπικοί άρχοντες της Ιερουσαλήμ ήθελαν να την ενσωματώσουν στο βασίλειό τους, αλλά ο Λουδοβίκος ήθελε να αποτελέσει ανεξάρτητο κράτος υπό τον Τιερύ της Φλάνδρας, ο οποίος είχε και την υποστήριξη του Κόνραντ και του βασιλιά Βαλδουίνου, του οποίου η ετεροθαλής αδελφή ήταν σύζυγος του Τιερύ.
Οι τοπικοί άρχοντες, όταν διαπίστωσαν το ενδιαφέρον του βασιλιά για τον Τιερύ, έχασαν κάθε ενδιαφέρον για τη συνέχιση του αγώνα - λέγεται ότι είχαν έλθει σε μυστική συνεννόηση με τον η γεμόνα της Δαμασκού, Ουνούρ, ο οποίος δεν έβλεπε θετικά τον όρο που είχε θέσει για τη σύναψη συμμαχίας ο Νούρ- εντ-Ντιν, να τον αφήσουν να εισέλθει με τον στρατό του στη Δαμασκό. Παράλληλα τόνισαν τον κίνδυνο που προερχόταν από την αδυναμία ενίσχυσης των σταυροφόρων - την ώρα που ο Νούρ-εντ-Ντιν μπορούσε να φθάσει ανά πάσα στιγμή. Ο Λουδοβίκος και ο Κόνραντ κατηγόρησαν τους άρχοντες για προδοσία, αλλά δεν είχαν άλλη επιλογή. Ετσι μετά από πολιορκία μόλις τεσσάρων ημερών εγκατέλειψαν τον αντικει
μενικό σκοπό τους και υποχώρησαν προς την Παλαιστίνη με συνεχείς παρενοχλήσεις.
Η εγκατάλειψη, από έναν πανίσχυρο στρατό 50.000 ανδρών περίπου, του αντικειμενικού σκοπού μετά από τέσσερις μόλις ημέρες ήταν μεγάλο πλήγμα για το γόητρο των χριστιανών. Οι συνέπειες της αποτυχίας της Δεύτερης Σταυροφορίας ήταν ανυπολόγιστες: ό- ξυνε τις σχέσεις Δύσης και Βυζαντίου χώρισε τους Φράγκους της Ανατολής από τους ομοεθνείς τους της Δύσης, έ φερε διχόνοια στους ηγέτες της Ευρώπης και ένωσε τους μουσουλμάνους. Και όλα αυτά συνέβησαν επειδή οι ηγέτες της δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν για έναν κοινό αντικειμενικό σκοπό.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ο στρατηγός Μπέρνσάιντ και η "Μάχη του Κρατήρα"
Ο Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος ήταν ο πρώτος μεγάλος πόλεμος στον οποίο ενεπλάκησαν μεγάλα στρατιωτικά τμήματα καιχρησιμοποιήθηκαν νέες τε-
Ο στρατηγός Μπέρνσάιντ (δεξιά) στο στρατηγείο του IX ΣΣ.
χνολογίες. Τα σφάλματα που γίνονται σε πολέμους αυτής της μορφής στοιχίζουν ακριβά, κυρίως σε αίμα.
Ο υποστράτηγος Αμβρόσιος Μπέρνσάιντ είχε ήδη στο "ενεργητικό” του την καταστροφική μάχη του Φρέντερικ- σμπεργκ το 1863, όταν ως διοικητής της Στρατιάς του Ποτόμακ είχε υποστεί ταπεινωτική ήττα από τον στρατό των Νοτίων και είχε χάσει τη θέση του. Αργότερα τοποθετήθηκε διοικητής ενός σώματος στρατού το οποίο, υπό τον Γκραντ,
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο ταξίαρχος Τζέιμς Λέντλη, η ανικανότητα του οποίου είχε ολέ&ρια αποτελέσματα για την επίδεση των Βορείων.
έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις του Πή- τερσμπουργκ το 1864. Ηταν μια περίπτωση κατά την οποία η νίκη θα έδινε τέλος στον αιματηρό Εμφύλιο Πόλεμο. Η πρωτεύουσα του Νότου, το Ρίτσμοντ, βρισκόταν σε απόσταση αναπνοής από τΓΙ ΥΡαμμή του μετώπου. Ο Γκραντ με έ-
30 ναν ευφυή ελιγμό κατόρθωσε να παρα- ,,,,, σύρει το μεγαλύτερο μέρος του στρα
τού του αντιπάλου του, στρατηγού Λη, μακριά από την τοποθεσία και αντιμετώπιζε μόνο ένα μικρό τμήμα του. Για τον λόγο αυτό αποφάσισε να επιτεθεί για να τη διασπάσει. Το ζωτικό έδαφος του αντιπάλου του ήταν ένα σημείο που λεγόταν Εισέχουσα Ελιοτ. Την επίθεση εκεί ανέλαβε το σώμα του Μπέρνσάιντ. Ενας από τους διοικητές των συνταγμάτων του, ο οποίος στην πολιτική του ζωή ήταν μηχανικός, πρότεινε να ανοιχτεί έ νας υπόνομος κάτω από τις θέσεις των Νοτίων και να τους «στείλει στον ουρανό» πριν από την επίθεση. Οι περισσότεροι αξιωματικοί απέρριψαν την ιδέα. Παρόλα αυτά το σχέδιο φαίνεται ότι άρεσε στον Γκραντ και έδωσε την έγκρισή του για την υλοποίησή του. Τελικά ο υπόνομος ολοκληρώθηκε με επιτυχία και γεμίστηκε με τέσσερις τόννους πυρίτιδα. Οι Νότιοι δεν αντιλήφθηκαν την ύπαρξή του.
Οταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή του υπονόμου ορίστηκε η πυροδότησή του για το πρωί της 30ής Ιουλίου 1864, οπότε θα άρχιζε η επίθεση του σώματος
Η έκρηξη του υπονόμου που δημιούργησε τον κρατήρα στις Θέσεις των Νοτίων.
του Μπέρνσάιντ. Στο σημείο αυτό άρχισαν τα προβλήματα. Ο Μηντ κάλεσε τον Μπέρνσάιντ και του είπε ότι δεν ήταν καλή ιδέα να αρχίσει την επίθεση με τη μεραρχία μαύρων, που για πρώτη φορά εμπλεκόταν σε σοβαρή μάχη. Ο Γκραντ υποστήριξε την άποψη του Μηντ. Ετσι ο Μπέρνσάιντ έπρεπε να βρει άλλη μεραρχία για να αρχίσει πρώτη την επίθεση. Για τον λόγο αυτό κάλεσε τους τρεις μεράρχους του. Επειδή δεν είχε το σθένος να διατάξει κάποιον από αυτούς να αναλάβει την αποστολή, κατέφυγε στη ...θεά τύχη! Τράβηξαν κλήρους και "τυχερός" αναδείχθηκε ο χειρότερος από τους τρεις, ο ταξίαρχος Τζέιμς Λέντλη. Ο αξιωματικός αυτός, εκτός του ότι διοικούσε την πιο αδύνατη μεραρχία, είχε δύο ακόμα "προσόντα": έπινε και ήταν δειλός. Ολοι το γνώριζαν αυτό - και πολύ περισσότερο οι στρατιώτες του - εκτός από τον σωματάρχη του.
Τα ξημερώματα της 30ής Ιουλίου έγι- νε η έκρηξη του υπονόμου με σημαντική καθυστέρηση αλλά με τρομακτικά αποτελέσματα. Εξήντα περίπου μέτρα
από τη γραμμή των Νοτίων είχαν εξαφανιστεί και στη θέση τους υπήρχε ένας κρατήρας διαμέτρου είκοσι και βάθους δέκα μέτρων. Αμέσως μετά η μεραρχία του Λέντλη κινήθηκε. Ομως πολύ σύντομα διαπιστώθηκε ότι κανένας δεν είχε σκεφθεί να της ανοίξει δρόμο. Αναφέρει καυστικά ο ιστορικός της Στρατιάς του Ποτόμακ: Η ανάθεση της αποστολής αυτής είχε χαθεί ανάμεσα στο "Διέταξε να γίνει" και στο "Κανένας δεν μου είπε να το κάνω". Τελικά οι ταξιαρχίες του Λέντλη εξόρμησαν σε φάλαγγα κατ' άνδρα και έφθασαν στον κρατήρα, όπου άρχισαν να ξεθάβουν τους αντιπάλους τους που ήταν ακόμα ζωντανοί, να συγκεντρώνουν υλικά και να... κοιτούν το αποτέλεσμα της έκρηξης. Μάταια οι αξιωματικοί τους προσπαθούσαν να επιβάλουν κάποια τάξη για να γίνει σωστή εκμετάλλευση της επιτυχίας της έκρηξης. Ο Λέντλη βρισκόταν σε ένα όρυγμα 400 μέτρα πίσω από τη γραμμή του μετώπου και έπινε ρούμι το οποίο είχε πάρει από έναν χειρουργό μιας ταξιαρχίας του.
Σ~ =Α Τ 'Ω Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο Μπέρνσάιντ, που βρισκόταν ακόμα πιο πίσω, δεν είχε καμία ενημέρωση για το τι γινόταν και διέταξε την προώθηση και των άλλων δύο μεραρχιών. Οι άνδρες προχωρώντας σε φάλαγγα κατ' άνδρα και χωρίς καμία καθοδήγηση, ανέβηκαν χωρίς αντίσταση στην τοποθεσία των Νοτίων και παρά τις εκκλήσεις ορισμένων αξιωματικών έμειναν στον κρατήρα μέχρι που γέμισε ασφυκτικά! Οι Νότιοι, οι οποίοι σταδιακά συνέρχονταν από το σοκ της έκρηξης, έτρεξαν να καλύψουν το κενό. Οι συγκεντρωμένοι στον κρατήρα Βόρειοι ήταν εύκολος στόχος και σε ελάχιστο χρονικό διάστημα η πραγματικά μεγάλη επιτυχία του υπονόμου εκμηδενίστηκε. Ο Μπέρνσάιντ δεν μπόρεσε να πράξει τίποτα περισσότερο από το να στείλει και τη μεραρχία των μαύρων, που υποτίθεται θα εξορμούσε για να εκ- μεταλλευθεί την επιτυχία των τριών άλλων μεραρχιών. Οι μαύροι στρατιώτες ε- ξόρμησαν με ενθουσιασμό αλλά ο διοικητής τους "ανακάλυψε" το καταφύγιο του Λέντλη, κρύφτηκε και αυτός εκεί και άφησε τους διοικητές των ταξιαρχιών να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες. Η εμφάνιση των μαύρων στρατιωτών δεν έφερε κανένα θετικό αποτέλεσμα. Αντίθετα ερέθισε περισσότερο τους Νοτίους, οι αξιωματικοί των οποίων απέδιδαν με μια διαρκή παρότρυνση το πνεύμα που επικρατούσε: «Πιάστε ζωντανούς τους λευκούς, σκοτώστε τους αρά- πηδες!». Πολύ σύντομα ο Γκραντ αντιλή- φθηκε ότι δεν μπορούσε να γίνει τίποτα καλύτερο και διέταξε να σταματήσει η ε πίθεση. Το μεσημέρι, ύστερα από σκληρό αγώνα και όταν η ζέστη είχε εξαντλήσει τους μαχητές, διατάχθηκε η υποχώρηση και όσοι από αυτούς μπόρεσαν επέστρεψαν στις γραμμές τους. Οι απώλειες ανήλθαν σε 3.798 άνδρες, από τους οποίους περισσότερο από το ένα τρίτο ανήκαν στη μεραρχία των μαύρων. Για τον Μπέρνσάιντ ήταν το τέλος της σταδιοδρομίας του ως στρατιωτικού. Ο Λέντλη πέρασε από στρατοδικείο - λέγεται ότι ακόμα και τότε ήταν μεθυσμένος!
ΓΑΛΑΟ-ΠΡΩΣΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1870-71
Ο στρατάρχης Μπαζαίν και η παραδοση του Μετς
Η περίπτωση του Γάλλου στρατάρχη Φρανσουά Αχιλλέα Μπαζαίν, που στιγματίστηκε ανεπανόρθωτα κατά τον καταστροφικό για τους Γάλλους πόλεμο του 1870-71, είναι πραγματικά τραγική. Μέχρι τότε ο Μπαζαίν είχε δείξει ότι είχε εξαιρετικές ικανότητες, τις οποίες ε- πέδειξε σε μια πλούσια σταδιοδρομία.
Κατατάχθηκε στον στρατό το 1831 σε ηλικία 20 ετών ως απλός στρατιώτης και το 1833 ονομάστηκε ανθυπολοχα-
γός και τοποθετήθηκε στη Λεγεώνα των Ξένων για να υπηρετήσει στην Αλγερία. Μετά από δεκαοκτώ χρόνια και πολλές μάχες προήχθη σε συνταγματάρχη και ανέλαβε τη διοίκηση ενός συντάγματος της Λεγεώνας.
Συμμετείχε στην εκστρατεία στην Κριμαία, όπου διακρίθηκε για τη γενναιότητά του και προήχθη σε υποστράτηγο. Με τον βαθμό αυτό έλαβε μέρος στον Γαλλο-αυστριακό Πόλεμο το 1859 στην Ιταλία, όπου διακρίθηκε και τραυματίστηκε. Το 1862 διοικούσε μια γαλλική μεραρχία στο Μεξικό και έδειξε εξαιρετική ικανότητα και θάρρος στην εκτέλεση επικίνδυνων αποστολών. Το 1867 έ ληξε άδοξα η εκστρατεία και ο ίδιος ε πέστρεψε στη Γαλλία, όπου του απονε- μήθηκε ο βαθμός του στρατάρχη.
Οταν εξερράγη ο Γαλλο-πρωσικός Πόλεμος ο Μπαζαίν διοικούσε μία από τις δύο γαλλικές στρατιές, τη Στρατιά της Λωραίνης με πέντε σώματα στρατού. Η διοίκηση ενός τόσο μεγάλου στρατιωτικού σχηματισμού και το έργο
31
Αποψη του Μετς από Βορρά. Είναι ευδιάκριτο το μεγάλο μέγεθος της πόλης.
που του ανατέθηκε, υπερέβαιναν κατά πολύ τις δυνατότητές του. Επιπλέον ο Γαλλικός Στρατός της εποχής δεν διέθετε Γενικό Επιτελείο αντάξιο εκείνου του αντιπάλου του, του Πρωσικού Στρατού, που θα συντόνιζε τις επιχειρήσεις.
Τα σώματα της Στρατιάς της Λωραίνης είχαν απλωθεί σε τόσο μεγάλη έκταση ώστε η μεταξύ τους υποστήριξη ήταν αδύνατη. Ενα από αυτά δέχθηκε ε πίθεση των Πρώσων και ηττήθηκε. Ο Μπαζαίν ζήτησε ενισχύσεις αλλά η αίτησή του αγνοήθηκε. Μετά από αυτό η Στρατιά του υποχωρούσε επί έξι εβδο μάδες, με αποτέλεσμα να διεισδύσουν οι Πρώσοι ανάμεσα σε αυτή και στη δεύ τερη γαλλική στρατιά, τη Στρατιά της Αλσατίας, την οποία διοικούσε ο στρατάρχης Μακ Μαόν. Οταν ο Μπαζαίν αντι-
λήφθηκε την κατάσταση, αποφάσισε να κινηθεί για να συνενωθεί με τη στρατιά του Μακ Μαόν στην περιοχή του Βερ- ντέν. Μια σειρά από μάχες με τους Πρώ- σους στις 15 και 16 Αυγούστου 1870 τον έπεισε ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό. Στις 18 Αυγούστου δέχθηκε επίθεση από τους Πρώσους υπό τον ίδιο τον στρατάρχη Μόλτκε. Ενα από τα σώματα στρατού του απέδωσε εξαιρετικά καλά στη μάχη, αλλά ο αγώνας ήταν άνισος. Νέες εκκλήσεις του Μπαζαίν για ενισχύσεις αγνοήθηκαν όπως και οι προηγούμενες. Στο σημείο αυτό ο Μπαζαίν διέ- πραξε το μοιραίο σφάλμα: όταν σε μια στιγμή φάνηκε ότι μια γενική αντεπίθεση των Γάλλων είχε αρκετές πιθανότητες επιτυχίας, δεν είχε την τόλμη να διατάξει την εκτέλεσή της. Αντίθετα
Ο Γάλλος στρατάρχης Φρανσουά Μπαζαίν.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
κλείστηκε με τη στρατιά του, 173.000 άνδρες. στην πόλη Μετς. Οι Πρώσοι πολιόρκησαν την πόλη με δύο στρατιές και με άλλες δύο κινήθηκαν ανενόχλητοι προς το Παρίσι. Η στρατιά του Μπα- ζαίν έμεινε πολιορκημένη επί 54 ημέρες, χωρίς καμία αξιόλογη δραστηριότητα. Στις 27 Οκτωβρίου 1870 ο στρατάρχης παρέδωσε την πόλη και τη στρατιά του στους Πρώσους.
Η εποχή εκείνη ήταν μια περίοδος γενικής αναταραχής στη Γαλλία: πολιτικής, πολιτειακής, κοινωνικής και στρατιωτικής. Η κατάσταση επιδεινώθηκε από την ταπεινωτική ήττα και τις συνέ- πειές της. Ο Μπαζαίν κατηγορήθηκε ακόμα και για προδοσία. Επειδή ήταν αναμφίβολα γενναίος, ζήτησε ο ίδιος να γίνει εξεταστική επιτροπή για να διαπιστωθεί η αλήθεια. Η επιτροπή άρχισε τις εργασίες της τον Απρίλιο του 1872 και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Μπαζαίν δεν ευθυνόταν μόνο για την περίπτωση της πόλης Μετς, αλλά και για πολλά άλλα συμβάντα - στα οποία δεν είχε καμία συμμετοχή. Ο στρατάρχης α- πέρριψε την ετυμηγορία της και ζήτησε να περάσει από στρατοδικείο για να α- ποκαταστήσει το όνομά του. Ακολούθησε μια πρωτοφανής σειρά από ίντριγκες και αντι-ίντριγκες με αποτέλεσμα ο άτυχος στρατάρχης, αντί να αποκαταστήσει το όνομά του, να καταδικαστεί σε θάνατο και καθαίρεση τον Δεκέμβριο του 1873. Αποδεικνύοντας ακόμα μια φορά τη γενναιότητά του δέχθηκε ήρεμα την απόφαση και αρνήθηκε να καταθέσει έ φεση. Τότε ο πρόεδρος της Γαλλικής Δ η μοκρατίας και συμπολεμιστής του, στρατάρχης Μακ Μαόν, μετέτρεψε την ποινή του σε εικοσαετή φυλάκιση.
Ο Μπαζαίν φυλακίστηκε στο νησί της Αγίας Μαργαρίτας στη Μεσόγειο, όπου του επιτράπηκε να πάρει μαζί του την κατά πολλά χρόνια νεώτερή σύζυγό του και τα παιδιά του. Με τη βοήθεια της συζύγου του και ενός πιστού στρατιώτη ο ηλικίας 63 χρόνων στρατάρχης κατόρθωσε να δραπετεύσει από τη φυλακή το 1874, κατεβαίνοντας τους απότομους βράχους του νησιού. Αρχικά κατέφυγε στην Ιταλία και μετά στην Ισπανία, όπου πέθανε το 1888 σε ηλικία 77 χρόνων μέσα σε μεγάλη φτώχεια.
Α 1 ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ο στρατηγός Νιβέλ και η επίθεση στον ποταμό Αίην (1917)
Στα τέλη του 1916 η μάχη του Βερ- ντέν είχε οχεδόν τελειώσει, όταν ένας τοπικός Γάλλος διοικητής, ο στρατηγός Ρομπέρ Ζορζ Νιβέλ, εξαπέλυσε αιφνιδιαστικές επιθέσεις και ανακατέλαβε όλα σχεδόν τα ερείσματα που είχαν καταλάβει οι Γερμανοί. Με τον τρόπο αυτό
Εχοντας οργανώσει από τις αρχές Μαρτίου του 1916 μια νέα αμυντική γραμμή, τη Γραμμή "Χίντενμπουργκ", αποσύρθηκαν ανενόχλητοι σε αυτήν εξαλείφοντας την εισέχουσα μέχρι το βάθος των 50 χιλιομέτρων, καταστρέφοντας τα πάντα στην περιοχή που εγκατέλειπαν και εξοικονομώντας 15 μεραρχίες ως εφεδρεία.
Ο Νιβέλ από μέρους του έκανε το λάθος να αρχίσει να καυχιέται για την ανάληψη της συμμαχικής διοίκησης μιλώντας καυστικά για τον Χαίηγκ. Η δημοσιοποίηση αυτών των σχολίων και των απαντήσεων του Χαίηγκ είχε ως αποτέλεσμα να αποκαλυφθούν οι γενικές προθέσεις του Νιβέλ. Λίγες ημέρες πριν από την έναρξη της επίθεσης ένας Γάλλος επιλοχίας συνελήφθη αιχμάλωτος από τους Γερμανούς. Επάνω του βρέθηκε ένα πλήρες αντίγραφο του σχεδίου του Νιβέλ. Υπάρχουν υποψίες ότι επρό- κειτο για σκόπιμη ενέργεια από αντιπάλους του στη Γαλλία. Μια περίπτωση όπως αυτή, όσο τερατώδης και αν φαίνεται, δεν θα ήταν κάτι εξαιρετικά περίεργο με δεδομένο το κλίμα που επικρατούσε την εποχή εκείνη στον Γαλλικό Στρατό.
Στο μεταξύ είχαν επέλθει σημαντικές μεταβολές στην πολιτική σκηνή της Γαλλίας. Ο πρωθυπουργός Μπριάν, υπο- στηρικτής του Νιβέλ, είχε απομακρυνθεί και στη θέση του είχε βρεθεί ο ηλικίας 80 ετών Ριμπό, με έναν διακεκριμένο μαθηματικό ως υπουργό Πολέμου. Και οι δύο αμφισβήτησαν το σχέδιο του Νιβέλ - με τη συμφωνία του Χαίηγκ αλλά και πολλών Γάλλων στρατηγών. Τότε ο Νιβέλ απείλησε ότι θα υπέβαλλε την παραίτησή του. Η πολιτική ηγεσία σκέφτη- κε την αντίδραση των Γάλλων - αλλά και το γεγονός ότι θα έχανε η Γαλλία την η γεσία του βρετανικού στρατεύματος - και σταμάτησε κάθε κριτική.
Στις 9 Απριλίου 1917, στο πλαίσιο της εφαρμογής του σχεδίου του Νιβέλ, οι Βρετανοί επιτέθηκαν στην περιοχή του Αράς ύστερα από προσεκτική προετοιμασία. Η επίθεση ακολούθησε τη γνωστή "συνταγή" του Δυτικού Μετώπου: αρχικά αιφνιδιασμός των Γερμανών με μικρά εδαφικά οφέλη από μέρους των Βρετανών, αντεπίθεση και αποκατάσταση της τοποθεσίας από μέρους των Γερμανών, 150.000 απώλειες των Βρετανών,100.000 των Γερμανών.
Αμέσως μετά 1.200.000 Γάλλοι άρχισαν τη δεύτερη επίθεση του Αίην και την τρίτη της Κομπανίας, κατά το διάστημα 16-20 Απριλίου. Οι Γερμανοί τους υποδέχθηκαν πλήρως ενημερωμένοι. Την πρώτη ημέρα οι Γάλλοι προχώρησαν 600 μέτρα, αντί για τα 10 χιλιόμετρα που προέβλεπε το σχέδιο. Το πυροβολικό των Γερμανών κατέστρεψε τα γαλλικά άρματα πριν φθάσουν στις γραμμές ε ξόρμησης. Το γαλλικό πυροβολικό, ε-
Ο Γάλλος στρατηγός Ρομπέρ Νιβέλ.
ο Νιβέλ έγινε μέσα σε μια νύκτα εθνικός ήρωας. Επιπλέον δήλωσε ότι είχε τη συνταγή για να τελειώσει τον πόλεμο. Φρόντισε όμως να μη την αποκαλύψει.
Η επιχείρηση στο Βερντέν είχε ως αποτέλεσμα να περιέλθει σε δυσμένεια ο μέχρι τότε αρχιστράτηγος των γαλλικών δυνάμεων στο Δυτικό Μέτωπο, στρατηγός Ζοφρ. Η πολιτική ηγεσία της Γαλλίας, για να απαλλαγεί από αυτόν όσο το δυνατόν πιο ήρεμα, τον προήγαγε σε στρατάρχη και τον τοποθέτησε σε μια μάλλον ακίνδυνη θέση. Τη θέση του Ζο φρ έλαβε ο Νιβέλ.
Το σχέδιο του Νιβέλ προωθήθηκε και στο Πολεμικό Συμβούλιο της Βρετα νίας, όπου ο πρωθυπουργός Λόυντ Τζωρτζ δεν ενθουσιάστηκε καθόλου με αυτό. Ο τελευταίος δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στον αρχιστράτηγο των βρετανικών δυνάμεων στο Δυτικό Μέτωπο, στρατηγό Ντάγκλας Χαίηγκ, ο οποίος είχε ήδη στο παθητικό του την αποτυχημένη επίθεση στον Σομ τον Ιούλιο του ίδιου έτους. Ετσι όταν τον επισκέφθηκε ο Νιβέλ, τον έπεισε να εγκρίνει την υλοποίηση του σχεδίου, αλλά και να του αναθέσει τη διοίκηση όλων των στρατευμάτων στο Δυτικό Μέτωπο -συμπεριλαμβανομένων και των βρετανικών. Ο Λόυντ Τζωρτζ, που εντυπωσιάστηκε από τον Νιβέλ, προκάλεσε τη μήνη του Χαίηγκ και του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου, τους οποίους φρόντισε να φέρει προ τετελεσμένου γεγονότος! Μέσα στην όλη αναταραχή διέφυγε από όλους μια "μικρή" λεπτομέρεια: με την υπαγωγή των Βρετανών σε αυτόν, ο Νιβέλ ήταν τώρα ταυτόχρονα διοικητής των γαλλικών και των συμμαχικών δυνάμεων.
Ποιο ήταν το σχέδιο του Νιβέλ με το οποίο θα τελείωνε ο πόλεμος; Το μέτωπο στην Καμπανία σχημάτιζε μια εισέχουσα. Εκεί σκόπευε να εκτοξεύσει την κύρια επίθεσή του, να διασπάσει την τοποθεσία των Γερμανών τις πρώτες 24 ώρες και μετά να αρχίσει την καταδίωξή τους. Ομως οι Γερμανοί ...αρνήθηκαν να συμπεριφερθούν όπως ήθελε ο Νιβέλ.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
τικό' του την πολύνεκρη μάχη του Σομ το 1916. μπόρεσε να δώσει μόνος του, χωρίς τους Ιαλλους. μια μάχη με σκοπό να τελειώσει και αυτός τον πόλεμο τον ίδιο χρόνο. Η Τρίτη Μάχη του Υπρ. Μάχη της Πασεντέλ κατά τους ιστορικούς ή Μάχη της Λάσπης κατά τους δυστυχείς στρατιώτες, ήταν ένα έγκλημα εκ προμελέτης. Σε διάστημα τεσσάρων περίπου μηνών (τέλη Ιουλίου - μέσα Νοεμβρίου 1917) 300.000 Βρετανοί στρατιώτες σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν μαζί με 200.000 Γερμανούς. Ο Χαίηγκ σταμάτησε τη μάχη λέγοντας ότι είχε πετύχει τον σκοπό της, αλλά μόνο αυτός το α- ντιλήφθηκε!
Β'ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
Ο στρατηγός Πέρσιβαλ και η πτώση της Σιγκαπούρης
Ο Βρετανός πρωθυπουργός Λόυντ Τζωρτζ και ο στρατηγός σερ Ντάγκλας Χαίηγκ.
κτελώντας άκαμπτα την τακτική του, μετέφερε τις 6ολές του πιο πίσω από τη γραμμή του μετώπου όταν οι Γάλλοι έ φθαναν στην πρώτη γραμμή άμυνας, α- φήνοντάς τους εκτεθειμένους στα πυρά των γερμανικών πολυβόλων και πυροβόλων σχεδόν εξ επαφής. Μέσα σε πέντε ημέρες οι Γάλλοι έχασαν 120.000 άνδρες - αριθμό που σε άλλες περιπτώσεις δεν θα προκαλούσε καμιά ανησυχία. Οι μνήμες του Βερντέν ήταν πολύ πρόσφατες και επιπλέον ο Νιβέλ είχε υ- ποσχεθεί όχι απλώς νίκη, αλλά νικηφόρο τερματισμό του πολέμου. Σε 15 ημέρες η επίθεση τελείωσε και μαζί με αυτήν η σύντομη σταδιοδρομία του Νιβέλ ως αρχιστρατήγου των γαλλικών και των
συμμαχικών δυνάμεων στο Δυτικό Μ έτωπο. Παρά το γεγονός ότι η επιχείρησή του δεν ήταν χειρότερη από τις προηγούμενες και οι απώλειες υπήρξαν σχετικά μικρές, ο Νιβέλ είχε κάνει το λάθος να υποσχεθεί πολλά. Με την απομάκρυνσή του ο Γαλλικός Στρατός δεν η σύχασε. Εγιναν εκτεταμένες ανταρσίες και χρειάστηκε η λήψη δραστικών μέτρων από τον νέο Γάλλο αρχιστράτηγο, Πεταίν, για να αποκατασταθεί η τάξη: περισσότεροι από 100.000 στρατιώτες πέρασαν από στρατοδικεία και 23.000 κρίθηκαν ένοχοι. Από αυτούς 432 καταδικάστηκαν σε θάνατο, αλλά εκτελέστη- καν μόνο οι 55.
Ο Χαίηγκ, που είχε ήδη στο "ενεργη
Μια από τις πιο ταπεινωτικές παραδόσεις δυνάμεων στην ιστορία των Β ρ ε τανών, η παράδοση της Σιγκαπούρης, είναι ένα κλασικό παράδειγμα υποτίμησης αντιπάλου, αδυναμίας λήψης απόφασης από ολόκληρη τη στρατιωτική η γεσία των Βρετανών και έλλειψης διορατικότητας από έναν στρατηγό ο οποίος διέθετε τριπλάσια δύναμη από τον αντίπαλό του.
Οταν άρχισε ο πόλεμος στη νοτιοανατολική Ασία μετά την επίθεση των Ιαπώνων στο Περλ Χάρμπορ, οι Βρετανοί θεωρούσαν τη Σιγκαπούρη ως την ισχυρότερη ναυτική βάση τους στην περιοχή. Η Σιγκαπούρη είναι ένα μικρό νησί στην άκρη της Μαλαϊκής χερσονήσου, από την οποία τη χωρίζει μια στενή λωρίδα θάλασσας. Η Μαλαϊκή καλυπτόταν από πυκνή ζούγκλα, η οποία θεωρείτο - όπως και οι Αρδέννες στην Ευρώπη - αδιαπέραστη. Η φυσική τάφρος που χώριζε τη Σιγκαπούρη από την ξηρά δεν καλυπτόταν από κανένα αμυντικό έργο. Οσα πυροβόλα υπήρχαν στο νησί, κα- τευθύνονταν προς τα νότια, προς τη θάλασσα. Το νησί διέθετε επίσης αεροδρόμιο και αεροπορική δύναμη αποτε- λούμενη από απαρχαιωμένα αεροπλάνα.
Την άνοιξη του 1941 είχε τοποθετηθεί ως επικεφαλής της Διοίκησης Μαλαισίας ο αντιστράτηγος Αρθουρ Πέρσι- βαλ, διοικητής βρετανικής μεραρχίας κατά τη μάχη της Γαλλίας, κυρίως λόγω της προϋπηρεσίας του στην περιοχή από το 1936 ως το 1938. Μόλις ανέλαβε τη διοίκηση και μελέτησε την περιοχή ευθύνης του ο Πέρσιβαλ ζήτησε να ενι- σχυθεί με έξι μεραρχίες και αεροπορία, όμως κάτι τέτοιο ήταν ανέφικτο την ε ποχή εκείνη.
Στις 8 Δεκεμβρίου 1941 ιαπωνικές δυνάμεις υπό τον στρατηγό Γιαμασίτα αποβιβάστηκαν στο Σιάμ. Είχαν μαζί
33
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Οι Βρετανοί παραδίδουν στους Ιάπωνες τη Σιγκαπούρη.
τους 200 άρματα μάχης, έναντι των ο ποίων οι Βρετανοί δεν διέθεταν ούτε ένα επειδή θεωρούσαν το έδαφος της Μαλαισίας τελείως ακατάλληλο για χρή ση αρμάτων. Παράλληλα μέσα σε δύο η μέρες τα ιαπωνικά αεροπλάνα - "κατασκευασμένα από ριζόχαρτο και μπαμπού" κατά τους Βρετανούς - είχαν καθαρίσει τον ουρανό από τα απαρχαιωμένα βρετανικά αεροπλάνα.
Η Σιγκαπούρη αποτελούσε τη μεγάλη ελπίδα των Βρετανών για την άμυνα της περιοχής, αλλά θα μπορούσαν να την κρατήσουν μόνον αν εμπόδιζαν την απόβαση των Ιαπώνων στη Μαλαϊκή. Αυτό συνεπαγόταν παραβίαση της ουδετερότητας του Σιάμ. Ωστόσο οι Βρετανοί δίσταζαν να αποφασίσουν ένα τέτοιο εγχείρημα έως ότου ήταν πια αργά: όχι μόνο οι Ιάπωνες τους πρόλαβαν αλλά και οι κάτοικοι του Σιάμ δεν έδειξαν να ενοχλούνται πολύ από την «παραβίαση» της ουδετερότητάς τους.
Ο Βρετανός ναύαρχος Φίλιπς που βρισκόταν στην περιοχή, σκέφθηκε (ορθά) ότι έπρεπε πρώτα να εξασφαλίσει τα πλοία του. Προηγουμένως όμως έπρεπε να κάνει κάτι για να βοηθήσει τον στρατό. Για τον λόγο αυτό έστειλε προς Β ο ρ ρά τα HMS "Prince of Wales" και HMS "Repulse" με την εντολή να προσβάλουν ιαπωνικά μεταφορικά. Τα δύο πολεμικά μη διαθέτοντας αεροπορική κάλυψη βυθίστηκαν στις 10 Δεκεμβρίου 1941 από ιαπωνικά βομβαρδιστικά και τορπιλλο- πλάνα. Η καταστροφή αυτή συγκλόνισε τη Βρετανία και επηρέασε σημαντικά το ηθικό των υπερασπιστών και των κατοίκων της Σιγκαπούρης.
Μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου του 1942 οι Ιάπωνες είχαν ολοκληρώσει την κατάληψη της Μαλαϊκής με απώλειες 4.500 ανδρών, έναντι 25.000 Βρετανών. Ο Τσώρτσιλ δεν ήθελε να πιστέψει ότι η Σιγκαπούρη θα έπεφτε. Ο Πέρσιβαλ είχε
στη διάθεσή του 100.000 άνδρες από τους οποίους οι 17.000 ήταν Αυστραλοί και οι 33.000 Βρετανοί. «Αμφιβάλλω αν οι Ιάπωνες έχουν τόσους σε ολόκληρη τη Μαλαϊκή», τηλεγράφησε ο Τσώρτσιλ στον στρατηγό Ουέιβελ, που ήταν γενικός διοικητής στην περιοχή και εκείνη την περίοδο βρισκόταν στην Ιάβα.
Στις 27 Ιανουαρίου 1942 ο Πέρσιβαλ διέταξε όλες τις δυνάμεις της Μαλαισίας να συγκεντρω θούν στο νησί. Ενας από τους ικανότερους αξιωματικούς του, ο ταξίαρχος του Μηχανικού Σίμσον, τον προέτρεψε να οχυρώσουν το βόρειο άκρο του νησιού, δεδομένου ότι διέθετε όλα τα απαραίτητα μέσα. Μετά από πολλή σκέψη ο Πέρσιβαλ απέρριψε την πρόταση με τη δικαιολογία ότι η υλοποίησή της θα επηρέαζε δυσμενώς το ηθικό των στρατευμάτων και των κατοίκων του νησιού.
Τη νύκτα της 8ης προς την 9η Φ ε βρουάριου 1942 οι Ιάπωνες εκτόξευσαν την επίθεσή τους στο σημείο το οποίο τους περίμεναν οι αμυνόμενοι. Παρόλα αυτά η ταξιαρχία των Αυστραλών που υπεράσπιζε την περιοχή συμπτύχθηκε με τάξη και άφησε το αεροδρόμιο στα χέ ρια του εχθρού χωρίς μάχη. Μια ακόμα ταξιαρχία Αυστραλών αντέταξε ηρωική άμυνα αλλά αναγκάστηκε και αυτή να υποχωρήσει. Ετσι σε ελάχιστο χρονικό διάστημα άνοιξε ο δρόμος που οδηγούσε στην πόλη. Στις 10 Φεβρουάριου επι- σκέφθηκε τη Σιγκαπούρη ο Ουέιβελ. Το μόνο που έκανε ήταν να παρακάμψει τον Πέρσιβαλ και να διατάξει να εκτοξευτεί μια αντεπίθεση, η οποία δεν είχε κανένα αποτέλεσμα. Στις 13 Φεβρουάριου η Σιγκαπούρη είχε κυκλωθεί.
Στις 15 Φεβρουάριου ο Πέρσιβαλ παρέδωσε την πόλη, 130.000 Βρετανούς, Αυστραλούς, Ινδούς και ντόπιους στρατιώτες και ένα περίπου εκατομμύριο κατοίκους, στην πλειοψηφία Κινέζους,
στους τρεις φορές λιγότερους Ιάπωνες, τη στιγμή ακριβώς που είχαν εξαντληθεί τα εφόδια του αντιπάλου του. Επρό- κειτο για μια χωρίς προηγούμενο ταπείνωση του Βρετανικού Στρατού, πολύ χειρότερη από την παράδοση του στρατηγού Κορνουόλις στον Ουάσιγκτον κατά τη διάρκεια του αμερικανικού Πολέμου της Ανεξαρτησίας. Ο Πέρσιβαλ μεταφέρθηκε για το υπόλοιπο του πολέμου στη Μαντζουρία ως αιχμάλωτος πολέμου. Χειρότερη ήταν η τύχη των στρατιωτών του.
Ο Πέρσιβαλ μετά τον πόλεμο συμμετείχε στην υπογραφή της παράδοσης της Ιαπωνίας επί του θωρηκτού U SS “Missouri". Μετά επέστρεψε στην Αγγλία. Ηταν πια ένας άνθρωπος με καταρρακωμένο ηθικό. Απεβίωσε το 1966 σε ηλικία 79 ετών.
Ο ναύαρχος Μαουντμπάτεν και η επιχείρηση στη Διέπη
Η ιδέα της επιχείρησης στη Διέπη προέκυψε από την ανάγκη να ανακουφιστεί λίγο η Σοβιετική Ενωση από την πίεση των Γερμανών (και να αποφευχθεί η πραγματοποίηση του εφιάλτη του Τσώρτσιλ, μιας συμφωνίας Χίτλερ - Στάλιν για διακοπή του πολέμου μεταξύ Γερμανίας- Σοβιετικής Ενωσης). Οι Βρετανοί αποφάσισαν να εκτελέσουν μια επιχείρηση στην ηπειρωτική Ευρώπη για να δείξουν στον Στάλιν τις αγαθές τους προθέσεις Ο Τσώρτσιλ ανέθεσε την ενέργεια στον πλοίαρχο Μαουντμπάτεν, ο οποίος για τον λόγο αυτό τοποθετήθηκε στο Συμβούλιο Μικτών Επιχειρήσεων. Η επιχείρηση προέβλεπε τη διενέργεια μιας σειράς επιδρομών και την προετοιμασία της απόβασης στην ηπειρωτική Ευρώπη που θα γινόταν κάποτε.
Ο Μαουντμπάτεν ήταν τολμηρός αλλά τελείως ακατάλληλος για το έργο αυτό και με μαθηματική ακρίβεια προετοίμασε την καταστροφή των δυνάμεων που θα λάμβαναν μέρος. Ο ίδιος και το επιτελείο του σχέδιασαν μια σειρά επιδρομών στη Γαλλία, στο Βέλγιο και στα νησιά της Μάγχης που ήταν υπό γερμανική κατοχή. Στο πρόγραμμα περιλή- φθηκε και το μικρό λιμάνι της Διέπης, απλώς και μόνο για να γίνει επίδειξη προσωρινής κατοχής ενός λιμανιού που δεν είχε καμία στρατηγική αξία.
Ο Χίτλερ είχε αντιληφθεί την κατάσταση των συμμάχων και με μια κατευθυντήρια οδηγία του προειδοποίησε ότι οι Δυτικοί σύμμαχοι, για να αποδείξουν την πίστη τους στον Στάλιν, θα πραγματοποιούσαν επιδρομές στην Ευρώπη. Ετσι τα παράκτια τμήματα των Γερμανών τέθηκαν σε κατάσταση αυξημένης ετοιμότητας.
Ο Τσώρτσιλ από μέρους του διέταξε τον Μαουντμπάτεν να σχεδιάσει μια επι
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
χείρηση «θυσίας» στην Ευρώπη. Ο πλοίαρχος παρά την επιμονή όλων των επιτελών του να συνεχίσουν τις επιδρομές, πρότεινε μόνιμη κατοχή της περιοχής του Χερβούργου. Ο Τσώρτσιλ τον προή- γαγε σε αντιναύαρχο και τον τοποθέτησε ως μόνιμο μέλος της Επιτροπής Αρχηγών Επιτελείων. Ομως για διάφορους λόγους η περίπτωση του Χερβούρ- γου αποκλείστηκε και ο Μαουντμπάτεν- που οι "μετοχές" του ήταν ανεβασμέ- νες μετά την επιτυχημένη επιχείρηση στο Σαίν Ναζαίρ- πρότεινε την επιχείρηση στη Διέπη. Ο Βρετανός αξιωματικός θεωρούσε ότι μια αποτυχία μπορούσε να δικαιολογηθεί (πάντα βρίσκεται κάποιος να αναλάβει την ευθύνη), όχι όμως η αδράνεια, για την οποία θα κατη- γσρείτο μόνο εκείνος. Ετσι διέταξε την προετοιμασία της επιχείρησης γνωρίζοντας ότι οι πιθανότητες επιτυχίας της ή ταν από μηδαμινές ως ανύπαρκτες.
Μετά από πολλές συζητήσεις απο- φασίσθηκε να γίνει επίθεση από δυνάμεις κομμάντος στις πυροβολαρχίες των Γερμανών δεξιά και αριστερά από την είσοδο του λιμανιού και μετά από μια ώρα να ακολουθήσει μετωπική επίθεση ύστερα από απόβαση. Λίγοι σκέ- φθηκαν - και αν σκέφθηκαν δεν το είπαν - ότι με το σχέδιο αυτό χανόταν κάθε ίχνος αιφνιδιασμού σε ό,τι αφορούσε την κύρια επίθεση. Λίγο πριν από την έναρξη της επιχείρησης ο στρατηγός Μοντγκόμερυ, ο οποίος θα διέθετε τις δυνάμεις επιδρομής, κατόρθωσε να ακυρώσει τον προβλεπόμενο αεροπορικό βομβαρδισμό για να αυξηθούν οι πιθανότητες επίτευξης αιφνιδιασμού!
Η επιχείρηση αναβλήθηκε δύο φορές, τη μία λόγω αποτυχίας της δοκιμής και τη δεύτερη λόγω καιρικών συνθηκών. Υστερα από αυτό ο Μ οντγκόμερυ ζήτησε την ακύρωσή της, όμως κανένας δεν τον άκουσε. Εξίσου ατυχής ήταν και η επιλογή των δυνάμεων που θα διενεργούσαν την κύρια επίθεση. Σε αντίθεση με 800 δοκιμασμένους κομμάντος που θα επιτίθεντο στις πυροβολαρχίες, η απόβαση-επίθεση ανατέθηκε στη 2η Καναδική Μεραρχία, η οποία αποτελεί- το κυρίως από εθελοντές, βρισκόταν στη Βρετανία από τον Δεκέμβριο του 1940 και μέχρι τότε δεν είχε εμπλακεί πουθενά.
Το βράδυ της 18ης Αυγούστου 1942 ο διοικητής της ναυτικής μοίρας που μετέφερε τα μάχιμα τμήματα ειδοποιή- θηκε ότι μια γερμανική νηοπομπή κα- τευθυνόταν προς τη Διέπη, αλλά αποφάσισε να συνεχίσει. Ανήκε στο επιτελείο του Μαουντμπάτεν και ήταν ένας από τους υποστηρικτές του σχεδίου. Αποτέλεσμα ήταν να πέσει επάνω στη νηοπομπή ο στολίσκος των 23 αποβατι- κών, στα οποία βρίσκονταν οι μισοί περίπου κομμάντος, και να βυθιστούν τα 16 από αυτά. Επιπλέον συνεγέρθηκαν οι
Γερμανοί στη Διέπη και σι κομμάντος που μπόρεσαν να φθάσουν στην ξηρά δεν έφθασαν ποτέ στα γερμανικά πυροβόλα στη μια πλευρά του λιμανιού. Οι υπόλοιποι κομμάντος και δύο τάγματα Καναδών που διενεργούσαν επίθεση στην άλλη πλευρά, είχαν κάποια επιτυχία, αλλά όταν εξαντλήθηκαν τα πυρο- μαχικά τους αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν με 800 απώλειες.
Η μεγάλη σφαγή έγινε κατά την κύρια, μετωπική επίθεση. Τα καταιγιστικά πυρά των Γερμανών καθήλωσαν τους
Μαουντμπάτεν λέγοντας: 'Δολοφόνησε χιλιάδες συμπατριώτες μου".
ΕΠΙΛΟΓΟΣΤα παραδείγματα που εκτέθηκαν
φυσικά δεν είναι τα μόνα στη στρατιωτική ιστορία. Σοβαρά σφάλματα με ανυπολόγιστες συνέπειες έγιναν και κατά την περίοδο του Ψ υχρού Πολέμου: κατά τον πόλεμο της Κορέας, στην Ινδοκίνα, στα νησιά Φώκλαντ, στο Ιράκ. Ισως δεν θα αποφευχθούν και στο μέλλον, ε-
Η αποτυχημένη απόβαση στη Διέπη.
Καναδούς, ενώ τα 27 άρματα Churchill δεν μπορούσαν να κινηθούν στα βότσαλα της παραλίας. Η επέμβαση της RA F σε μια από τις μεγαλύτερες αερομαχίες του πολέμου δεν έσωσε την κατάσταση και πολύ γρήγορα οι επιζώντες διατά- χθηκαν να υποχωρήσουν. Λίγες ώρες μετά την έναρξη της επιχείρησης η παραλία της Διέπης ήταν διάσπαρτη με πτώματα και άρματα που καίγονταν. Οι απώλειες ήταν τρομακτικές. Από 4.000 Καναδούς 800 σκοτώθηκαν και 1.900 αιχμαλωτίστηκαν. Σκοτώθηκαν επίσης 466 κομμάντος και ναύτες, βυθίστηκαν ένα αντιτορπιλλικά και 33 αποβατικά, ενώ καταστράφηκαν και όλα τα άρματα. Κατά τις αερομαχίες καταρρίφθηκαν 105 μαχητικά της RA F και 91 (κατά τους Βρετανούς) ή 48 (κατά τους Γερμανούς) μαχητικά της Luftwaffe. Οι απώλειες των Γερμανών σε νεκρούς και τραυματίες ή ταν περίπου 600 άνδρες.
Ο Μαουντμπάτεν, όπως αναμενό- ταν, απέδωσε την καταστροφή στην κα- κοτυχία και στην ανικανότητα των στρατιωτικών διοικητών. Ο λόρδος Μπήβερ- μπρουκ, υπουργός Αεροπορικής Παραγωγής της Βρετανίας, κατά τη διάρκεια ενός δείπνου κατηγόρησε ανοικτά τον
πειδή τα ανθρώπινα λάθη, όπως και η ιστορία, επαναλαμβάνονται.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Saul David: MILITARY BLUNDERS, THE HOWAND WHY OF MILITARY FAILURE,Carroll & Graf Publishers, New York, 1998.(2) Geoffrey Regan: THE GUINNESS BOOK OF MILITARY BLUNDERS, Guinness, London,1991.(3) A.J.P Taylor: THE SECOND WORLD WAR. Penguin, London, 1976.(4) A.J.P. Taylor: THE FIRST WORLD WAR. Penguin, London, 1966.(5) THE READER’S COMPANION TO MILITARY HISTORY, Robert Cowley & Geoffrey Parker, Houghton Mifflin Company, New York. 1996.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ν*->’
Ελικόπτερο τύπου Alouetteαποβιβάζει Πορτογάλους κυνηγούς στην Ανγκόλα. Τα ελικόπτερα χρησιμοποιήθηκαν σε μεταφορικές και επιθετικές αποστολές και η χρήση τους εντάθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970.
Αντάρτες του MPLA ετοιμάζονται για μάχη έχοντας στερεώσει επάνω τους κλαδιά από θαμνώδη βλάστηση για να πετύχουν την καλύτερη
δυνατή απόκρυψη μέσα στο περιβάλλον της ζούγκλας.
ΑΝΤΑΡΤΟΠΟΛΕΜΟΣΣΤΗ Ν ΑΝ ΓΚΟΛΑ
Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΚΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ (1961-1974)Η Πορτογαλία, η μικρή χώρα που βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο
της δυτικής Ευρώπης, υπήρξε επ ί αιώνες μία από τις
μεγαλύτερες αποικιοκρατικές δυνάμεις στον κόσμο.
Η παρουσία των Πορτογάλων στην Αφρική χρ ο νο λο γε ίτο από τον
15ο αιώνα και κτήσεις τους αποτελούσαν η Γουινέα-Μ πισσάου,
η Μ οζαμβίκη και η Ανγκόλα, που ήταν η μεγαλύτερη και πιο
σημαντική από τις αποικ ίες τους. 0 20ός αιώνας σήμανε για την
Πορτογαλία, ύστερα από έναν σκληρό πόλεμο 13 χρόνω ν, το
τέλος της μακροβιότερης αποικιακής αυτοκρατορίας.
ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ
Ι Τ Ρ Γ Ω Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Τεθωρακισμένα αναγνωριστικά οχήματα των Πορτογάλων, τύπου Ferret, στην Ανγκόλα. Οι ίδιοι χρησιμοποίησαν τεθωρακισμένα οχήματα διαφόρων τύπων για την ασφάλεια των εφοδιοπομπών τους. Στη σύγκρουση δεν έλαβαν μέρος άρματα μάχης.
Πορτογάλοι στρατιώτες προχωρούν προσεκτικά σε μια περιοχή ιδανική για ενέδρες από μέρους των
ανταρτών. Το όχημα είναι Unimog (4x4), ένα από τα πιο σημαντικό μεταφορικά οχήματα του
Πορτογαλικού Στρατού κατά τη διάρκεια τουπολέμου.
Αντάρτες του « Λαϊκού Απελευθερωτικού Κινήματος της Ανγκόλας» (MPLA) χειρίζονται πολυβόλο κατά τη διάρκεια των μαχών στην
ανατολική Ανγκόλα.
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Η Πορτογαλία, αν και είναι μία από τις μικρότερες χώρες της Ευρώπης, ήταν η πρώτη από τις ευρωπαϊκές δυ
νάμεις που δημιούργησε μια μεγάλη αποικιακή αυτοκρατορία και η τελευταία που την έχασε. Η υπερπόντια πορτογαλική αυτοκρατορία εκτεινόταν από τη Βραζιλία, στη Νότια Αμερική, μέχρι το Μακάο στην Κίνα. Στην Αφρική οι Πορτογάλοι εγκαταστάθηκαν στα τέλη του 15ου αιώνα δημιουργώντας αποικίες στη Γουινέα-Μπισσάου, στη Μοζαμβίκη και στην Ανγκόλα. Η Ανγκόλα, που βρίσκεται στο νοτιο-δυτικό τμήμα της «μαύρης» ηπείρου, ανακαλύφθηκε το 1483, όταν ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος και εξερευνητής Ντιέγκο Κάο αποβιβάστηκε στο στόμιο του ποταμού Κόνγκο. Εκείνη την περίοδο στην περιοχή υπήρχαν δύο κυρίαρχα βασίλεια: Το βασίλειο
Σχεδιάγραμμα στο οποίο απεικονίζονται οι πορτογαλικές αποικίες στην Αφρική.
των Μπακόνγκο στον Βορρά και εκείνο των Ντόνγκο στις δυτικές και νότιες περιοχές. Στη γλώσσα των Ντόνγκο ο βασιλιάς ονομαζόταν νγκόλα, γι' αυτό η περιοχή ονομάστηκε από τους Πορτογάλους Ανγκόλα.
Οι Πορτογάλοι, οι οποίοι αρχικά είχαν καλές σχέσεις με τα δύο βασίλεια, εγκατέστη- σαν στην περιοχή παράκτιες Βάσεις για ανεφοδιασμό των πλοίων τους που έπλεαν προς την Απω Ανατολή. Σύντομα όμως η Ανγκόλα έγινε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα διακίνησης δούλων, οι οποίοι διοχετεύονταν στη Βραζιλία και σε άλλες περιοχές του «Νέου Κόσμου». Οι Πορτογάλοι αγόραζαν τους δούλους από αφρικανικές φυλές στις οποίες ο θεσμός της δουλείας ήταν ισχυρός. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 1836, οπότε η Πορτογαλία κατάργησε το δουλεμπόριο, τουλάχιστον 2.000.000 Αφρικανοί είχαν πωληθεί ως δούλοι. Η επεκτατική πολιτική των Πορτογάλων οδήγησε στη σύγκρουση με τους Μπακόνγκο και τους Ντόνγκο, η οποία έληξε με την υποταγή των δύο βασιλείων στα τέλη του 17ου αιώνα.
Η ολοκλήρωση της κατάκτησης της Ανγκόλας όμως θα γινόταν μόνο στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν οι Πορτογάλοι νίκησαν σε πόλεμο τις φυλές των Κουανάμα και των Ντέμπος.
Η προσέλευση λευκών αποίκων στην Ανγκόλα ήταν μικρή. Οι Πορτογάλοι άποικοι κατευθύνονταν κυρίως στη Βραζιλία, την οποία θεωρούσαν ως «κόσμημα» της αυτοκρατορίας τους. Η Ανγκόλα αρχικά συγκέντρωνε τα πιο περιθωριακά στοιχεία, λιποτάκτες και εξόριστους κατάδικους (degredados). Υπολογίζεται ότι το 1900 οι λευκοί άποικοι αποτε- λούσαν μόλις το 1% του πληθυσμού σε μια χώρα περίπου 4.000.000 κατοίκων. Την ίδια περίοδο οι Πορτογάλοι προχώρησαν σε μεταρρυθμίσεις που έφεραν, τουλάχιστον θεωρητικά, την οικονομική και διοικητική αυτονομία της αποικίας. Οι ίδιοι υπερηφανεύονταν για το γεγονός ότι, σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις, είχαν ουσιαστικά καταργήσει τις φυλετικές διακρίσεις ανάμεσα στους λευκούς αποίκους και στους μαύρους κατοίκους.
Οι αρχές του 20ού αιώνα ήταν μια αρκετά ταραγμένη περίοδος όσον αφορά την πολιτική κατάσταση στην Πορτογαλία. Τη χώρα κυβερνούσε από το 1910 μια δημοκρατική κυβέρνηση, που είχε σχηματιστεί ύστερα από την ανατροπή της βασιλικής δυναστείας των Μπραγκάντσα. Η κυβέρνηση αυτή ανατράπη- κε το 1926 από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα που έφερε στην εξουσία τον οικονομολόγο Δρα Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ. Ο Σαλα- ζάρ, ο δημιουργός του «Νέου Κράτους» (Estado Novo), εγκατέστησε ένα καθεστώς που είχε ιδεολογική συγγένεια με τον φασισμό. Το καθεστώς αυτό, αν και ήταν πιο ήπιο στις μεθόδους του συγκριτικά με άλλες σύγχρονες ευρωπαϊκές δικτατορίες, δεν έπαυε να είναι συγκεντρωτικό και βαθιά συντηρητικό. Οι μεταρρυθμίσεις στις οποίες προχώρησε ο Σαλαζάρ δεν άλλαξαν σημαντικά την κατάσταση στην Πορτογαλία, που παρέμενε μια φτωχή, αγροτική χώρα. Ο πλούτος ήταν συγκεντρωμένος στα χέρια μιας οικονομικής ολιγαρχίας. Οπως ήταν φυσικό, οι πλούσιες σε πρώτες ύλες αφρικανικές αποικίες ήταν πολύ σημαντικές για την οικονομία της Πορτογαλίας.
Σύμφωνα με την πολιτική του νέου καθεστώτος για τις αποικίες, η οποία διαμορφώθηκε κατά τη δεκαετία του 1930, η Ανγκόλα αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της Πορτογαλίας, γεγονός που καταργούσε την ισχύου- σα θέση για πολιτική αυτονομία στην περιοχή. Η Ανγκόλα, όπως και οι άλλες αποικίες, ενσωματώθηκε πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά στο πορτογαλικό έθνος και οι αφρικανικές πόλεις έλαβαν πορτογαλικά ονόματα. Μεταβλήθηκε επίσης η νομοθεσία που αφορούσε τους Αφρικανούς. Παλαιοτέρα θεωρείτο ότι όλοι οι Αφρικανοί μπορούσαν να έχουν τα ίδια δικαιώματα με την κοινότητα των λευκών αποίκων. Το Νέο Κράτος προχώρησε στον διαχωρισμό των Αφρικανών σε ιθαγενείς (indigenes) και nao indigenas, κατηγορία στην οποία ανήκαν οι μιγάδες και οι Αφρικα
νοί που είχαν ασπασθεί τον χριστιανισμό και μιλούσαν την πορτογαλική γλώσσα. Οι τελευταίοι ονομάζονταν assimilados (οι αφομοιωμένοι) και μαζί με τους μιγάδες είχαν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που απέρρεαν από την πορτογαλική υπηκοότητα. Ο αριθμός τους όμως ήταν πολύ μικρός και η κοινωνική τους θέση στην πραγματικότητα δεν είχε αναβαθμιστεί. Η μεγάλη πλειοψηφία, που ανήκε στην κατηγορία των ιθαγενών, βρισκόταν σε ακόμα πιο δυσχερή θέση καθώς υπόκειτο στο καθεστώς της υποχρεωτικής εργασίας και σε βαριά φορολογία.
Ο 20ός αιώνας όμως ήταν η περίοδος της απο-αποικιοποίησης. Στην Αφρική μετά τον Β1 Παγκόσμιο Πόλεμο οι ευρωπαϊκές αποικιακές δυνάμεις η μία μετά την άλλη άρχισαν να παραχωρούν ανεξαρτησία στις αποικίες τους ύστερα από ένοπλες συγκρούσεις ή με ειρηνική διευθέτηση. Σύντομα οι πορτογαλικές αποικίες στην Αφρική βρέθηκαν να περιστοιχίζονται από κράτη που είχαν κερδίσει πρόσφατα την ανεξαρτησία τους και ήταν πολύ πρόθυμα να στηρίξουν τον αγώνα όσων Αφρικανών βρίσκονταν ακόμα υπό αποικιακό καθεστώς. Ηταν πλέον φανερό ότι η μακροβιότερη αποικιακή δύναμη θα αντιμετώπιζε με τη σειρά της την επερχόμενη κρίση.
ΤΑ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΑΝΓΚΟΛΑΣ
Η Ανγκόλα ήταν η πρώτη από τις πορτογαλικές αποικίες που προχώρησε σε εξέγερση, το 1961. Ακολούθησαν η Γουινέα-Μπισσά- ου το 1963 και η Μοζαμβίκη το 1964. Η Ανγκό- λα έχει έκταση 1.246.314 τετραγωνικά χιλιόμετρα και καλύπτει μια περιοχή 14 φορές μεγαλύτερη από την Πορτογαλία. Τα θαλάσσια σύνορα της χώρας βλέπουν προς τον Ατλαντικό ωκεανό. Στην ξηρά η Ανγκόλα συνορεύει στα βόρεια με το Κονγκό-Μπραζαβίλ και το Ζαΐρ (πρώην βελγικό Κονγκό) στα ανατολικά με τη Ζάμπια (πρώην βόρεια Ροδεσία) και στον νότο με τη Ναμίμπια (πρώην Νοτιοδυτική Αφρική). Το βορειο-ανατολικό (κυρίως) τμήμα της χώρας, στα σύνορα με το Κονγκό- Ζαϊρ και τη Ζάμπια, καλύπτεται από βουνά, έλη και ζούγκλες και σε συνδυασμό με το φτωχό οδικό δίκτυο αποτελούσε ιδεώδες περιβάλλον για τη διεξαγωγή ανταρτοπολέμου.
Οι ηγέτες που προετοίμασαν την εξέγερση στην Ανγκόλα και στις άλλες αποικίες ήταν κυρίως μιγάδες ή assimilados, πολλοί από τους οποίους είχαν σπουδάσει στη Λισαβόνα ή στο Παρίσι και είχαν γαλουχηθεί με την κομμουνιστική ιδεολογία. Στην Ανγκόλα αρχικά δρούσαν δύο ανταγωνιστικά μεταξύ τους κινήματα. Το πρώτο ήταν το μαρξιστικό «Λαϊκό Απελευθερωτικό Κίνημα της Ανγκόλας» (MPLA - Movimento Popular de Libertacao de Angola), που είχε ιδρυθεί το 1957 και είχε από το 1962 ως ηγέτη τον Αγκοστίνο Νέτο. Αυτό είχε αναπτύξει δραστηριότητα κυρίως στη Λουάντα, την πρωτεύουσα της Ανγκόλας, αλλά και σε άλλες αστικές περιοχές. Υποστηριζόταν από μέλη της φυλής των Μπούντου αλ
ΣΤΡΑ Π Ω ΤΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ
Πορτογάλοι αλεξιπτωτιστές ενθαρρύνονται από έναν στρατιωτικό ιερέα λίγο πριν αναχωρήσουν για μια νέα αποστολή. Μαζί με τις άλλες επίλεκτες δυνάμεις αποτέλεσαν την “αιχμή του δόρατος" του Πορτογαλικού Στρατού.
Πορτογάλοι δραγώνοι στην Ανγκόλα. Το πορτογαλικό ιππικό αποδείχθηκε ιδιαίτερα χρήσιμο και αξιόπιστο στις πολεμικές επιχειρήσεις στη ζούγκλα της ανατολικής Ανγκόλας.
λά γενικά ήταν ένα πολυφυλετικό κίνημα που είχε στις τάξεις του πολλούς μιγάδες και assimilados. Το άλλο κίνημα αρχικά ονομαζόταν UPA («Ενωση των Λαών της Ανγκόλας») και είχε συγκροτηθεί το 1957 με ηγέτη τον Χόλντεν Ρομπέρτο. Ηταν ένα φυλετικό κίνημα το οποίο δρούσε στις βόρειες περιοχές της χώρας και το υποστήριζαν κυρίως μέλη της φυλής των Μπακόνγκο. Αργότερα, για να αλλάξει τον φυλετικό του χαρακτήρα και να εμφανιστεί ως εκπρόσωπος όλων των φυλών της Ανγκόλας, μετονομάστηκε σε «Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο της Ανγκόλας» (FNLA - Frente Nacional de Libertacao de Angola). To 1966 ο Τζόνας Σαβίμπι, που εκτε- λούσε χρέη «υπουργού Εξωτερικών» στο FNLA και είχε αποχωρήσει νωρίτερα εξαιτίας διαφωνιών με τον Ρομπέρτο, ίδρυσε το δικό του κίνημα, που ονομάστηκε «Εθνική Ενωση για την Πλήρη Απελευθέρωση της Ανγκό- λας» (UNITA - Uniao Nacional para a Independencia Total de Angola). Σε πολλές περιπτώσεις κατά τη διάρκεια του πολέμου αυτά τα τρία ανταγωνιστικά κινήματα, που τα χώριζαν κοινωνικές και φυλετικές διαφορές, αναλώθηκαν πολεμώντας μεταξύ τους παρά με τους Πορτογάλους.
ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΡΤΟΓΑΛΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΓΚΟΛΑ
Οι Πορτογαλικές Ενοπλες Δυνάμεις, που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν τον πόλεμο στην Ανγκόλα και στις άλλες αποικίες, αποτε- λούσαν ένα αξιόμαχο σύνολο. Ο Πορτογαλικός Στρατός είχε να δοκιμαστεί από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οπότε πολέμησε εναντίον των Γερμανών στην Ανατολική Αφρική και είχε συμμετάσχει στο Δυτικό Μέτωπο στην Ευρώπη με ένα μικρό εκστρατευτικό σώμα. Στον Β1 Παγκόσμιο Πόλεμο η Πορτογα
λία δεν ενεπλάκη λόγω της πολιτικής ουδετερότητας του Σαλαζάρ και έτσι ο Στρατός της παρέμεινε ανέπαφος. Το γεγονός, επίσης, ότι η χώρα αποτελούσε ιδρυτικό μέλος της Βο- ρειο-ατλαντικής Συμμαχίας (ΝΑΤΟ), έδινε τη δυνατότητα στον Στρατό της να έχει πρόσβαση στα σύγχρονα δόγματα και στις τακτικές αλλά και στα δυτικά όπλα.
Ο Πορτογαλικός Στρατός στην Ανγκόλα, που έφθασε κατά τη διάρκεια του πολέμου τις 65.000 άνδρες, αποτελείτο από μονάδες πεζικού, πυροβολικού, μηχανοκίνητου ιππικού και μηχανικού. Οι Πορτογάλοι χρησιμοποίησαν εκτεταμένα επίλεκτες δυνάμεις του Στρατού τους όπως ήταν οι κυνηγοί (Cacadores), οι πεζοναύτες (Fuzileiros) και οι αλεξιπτωτιστές (Paraquedistas). Κατά τη διάρκεια του πολέμου συγκροτήθηκε και ένα σώμα commando στα πρότυπα της γαλλικής Λεγεώνας των Ξένων. Σημαντική επίσης υπήρξε η παρουσία του πορτογαλικού ιππικού. Αν και η χρήση ιππικού σε μια σύγκρουση του 20ού αιώνα φαίνεται παράδοξη, στο περιβάλλον της τροπικής ζούγκλας της Ανγκόλας αποδείχθηκε ιδιαίτερα χρήσιμη και αξιόπιστη λύση. Οι Πορτογάλοι δραγώνοι (Dragoes) εκτέ- λεσαν διάφορους τύπους αποστολών αλλά έδρασαν κυρίως ως πεζικό. Οσον αφορά τη σύνθεση των στρατιωτικών τμημάτων, αυτά που προέρχονταν από τη μητρόπολη αποτε- λούντο από λευκούς, ενώ εκείνα τα οποία συγκροτούντο στις αποικίες ήταν μικτά, με λευκούς και μαύρους.
Ο ελαφρύς οπλισμός του Πορτογαλικού Στρατού περιελάμβανε κυρίως αντίγραφα όπλων γερμανικής προέλευσης, όπως τα πιστόλια Luger και Walther, το αυτόματο τυφέκιο G-3 και τα πολυβόλα MG-34 και MG-42. Κύριο όπλο υποστήριξης του πεζικού ήταν το αμερικανικής κατασκευής βαρύ πολυβόλο Browning των 0,50 in, ενώ χρησιμοποιήθηκαν και όλμοι αμερικανικής και γαλλικής προέλευσης. Ο βαρύτερος οπλισμός περιελάμβα-
νε πυροβόλα αμερικανικής και βρετανικής κατασκευής. Αν και οι Πορτογάλοι διέθεταν σύγχρονους τύπους αμερικανικών αρμάτων,Μ-47 και Μ-48, δεν τους χρησιμοποίησαν στις πολεμικές επιχειρήσεις. Κατά τη διάρκεια του πολέμου έγινε εκτεταμένη χρήση αναγνωριστικών τεθωρακισμένων οχημάτων όπως το Panhard AML ή το Daimler Dingo, αλλά και μεταφορικών οχημάτων όπως το Jeep, το Land Rover και τα φορτηγά Unimog 4x4.
Η Πορτογαλική Αεροπορία είχε σημαντικό ρόλο στις επιχειρήσεις. Στους τύπους αεροσκαφών που χρησιμοποιήθηκαν περιλαμβάνονταν ξεπερασμένα ελικοφόρα όπως τα βομβαρδιστικά Β-26, αλλά και σύγχρονα αε- ριωθούμενα F-84, F-86 και G-91. Χρησιμοποι- 39 ήθηκαν επίσης 85 ελικόπτερα Alouette III και SA-330 Puma σε μεταφορικές και επιθετικές αποστολές. Η μεταφορά στρατευμάτων από αέρος εξασφαλίστηκε με μεταγωγικά αεροσκάφη διαφόρων τύπων (C-45, C-47, DC-6 και Boeing 707). Σημαντική ήταν και η προσφορά του Πολεμικού Ναυτικού της χώρας, το οποίο διέθεσε πλοία για περιπολίες στις παράκτιες περιοχές και αποβατικά σκάφη για επιχειρήσεις πεζοναυτών.
Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΟΥ 1961Η αναταραχή και το αντι-αποικιακό αί
σθημα στις πορτογαλικές αποικίες της Αφρικής αυξήθηκαν ιδιαίτερα στα τέλη της δεκαετίας του 1950, καθώς γινόταν γνωστή η ανεξαρτητοποίηση άλλων αφρικανικών χωρών.Τον Δεκέμβριο του 1959 η πορτογαλική μυστική αστυνομία (PIDE) προχώρησε στη Λου- άντα σε συλλήψεις ατόμων που θεωρούντο ύποπτα για αντικυβερνητικές δραστηριότητες. Τον Ιούλιο του 1960 η ανεξαρτησία που παραχώρησαν οι Βέλγοι στο γειτονικό Κονγκό επιτάχυνε τις εξελίξεις στην Ανγκόλα.
Το αποκορύφωμα της έντασης σημειώθηκε τους πρώτους μήνες του 1961. Στις 4
ΣΤΡΑΤΙΩ ΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Φεβρουάριου μια ομάδα μελών του MPLA επιτέθ η κ ε σε αστυνομικά τμήματα και σε φυλακές στη Λουάντα με σκοπό να απελευθερώ σει Αφρικανούς πολιτικούς κρατούμενους. Παράλληλα ομάδες μαύρων αγροτών που ήταν δυσαρεστημένοι με το σύστημα τη ς υποχρεω τικής καλλιέργειας βαμβακιού, επ ιτέθη καν σε κυβερνητικά κτίρια και αξιωματού- χσυς. Οι Πορτογάλοι, που εκείνη την περίοδο δ ιέθετα ν στην Ανγκόλα περίπου 7.500 άνδρες (1.500 ήταν μητροπολιτικά στρατεύμα- τα) δεν είχαν προλάβει να καταστείλουν αυ-
40 τέ ς τις ταραχές όταν η βία εξαπλώθηκε στις m m 15 Μαρτίου στις περιοχές των Μπακόνγκο
στα βόρεια τη ς χώρας. Οι εξεγερμένοι, που υποστηρίζονταν από τη ν UPA και είχαν ως οπλισμό κυνηγετικά μαχαίρια, ρόπαλα και απαρχαιωμένα κυνηγετικά τυφέκια, επ ιτέθη καν σε απομονωμένα αγροκτήματα και πόλεις και επιδόθηκαν σε ένα όργιο σφαγών αδιακρίτως εναντίον λευκών και μαύρων. Σε μερ ικές περιπτώσεις άνθρωποι κάηκαν ζωντανοί ή δέθηκαν σε κορμούς δέντρω ν και κομματιάστηκαν σε πριονιστήρια. Οι σφαγές α υτές είχαν ως αποτέλεσμα το ν θάνατο 1.000 περίπου λευκών αποίκων και 6.000 μαύρων, κυρίως "assimilados". Ανάμεσα στα θύματα υπήρχαν πολλές γυναίκες και παιδιά.
Η αντίδραση των Πορτογάλων ήταν ιδιαίτερα σκληρή και σε πολλές περιπτώσεις ξέ- φυγε από κάθε έλεγχο. Οι εξαγριωμένοι άποι- κοι προέβησαν με τη σειρά τους σε αντίποινα. Μονάδες αλεξιπτωτιστών προχώρησαν στην καταδίωξη των εξεγερμένω ν και η Πορτογαλική Αεροπορία βομβάρδισε αρκετά χωριά στη Βόρεια Ανγκόλα με αποτέλεσμα τη φυγή χιλιάδων Αφρικανών στο γειτονικό Κον- γκό-Ζαϊρ. Υπολογίζεται ό τι περισσότεροι από20.000 Αφρικανοί βρήκαν τον θάνατο, πολλοί από τις αρρώστιες και την πείνα. Ως τα τέλη
Αυγούστου του 1961 οι Πορτογάλοι, των οποίων η στρατιωτική δύναμη είχε αυξηθεί στις18.000 άνδρες, κατάφεραν να θέσουν υπό έ λεγχο τις περιοχές στις οποίες είχε προκλη- θ ε ί η εξέγερση. Στις αρχές Οκτωβρίου Πορτογάλοι αξιωματούχοι δήλωσαν τη ν οριστική κατάπαυση των εχθροπραξιών. Στην πραγματικό τη τα όμως η σύγκρουση εισερχόταν σε νέα φάση.
Η εξέγερση αυτή είχε σοβαρό αντίκτυπο στην αποικιακή πολιτική της πορτογαλικής κυβέρνησης. Σε μια προσπάθεια να αποτρα- πούν παρόμοια γεγονότα το καθεστώς Σαλα- ζάρ προχώρησε στη δημιουργία οχυρωμένων χωριών, στα οποία συγκέντρωσαν τον τοπικό πληθυσμό με σκοπό να τον απομονώσουν αλλά και να το ν προστατεύσουν από τις επ ιθέσεις ανταρτών. Παράλληλα οι Πορτογάλοι εν- θάρρυναν τη μετανάστευση Πορτογάλων αγροτών, που οδήγησε στην αύξηση του πληθυσμού των λευκών στις 330.000 περίπου ως το 1974. Προχώρησαν επίσης στην κατασκευή έργων υποδομής στην Ανγκόλα και κατάργησαν τον διαχωρισμό ανάμεσα στους Αφρικανούς, με αποτέλεσμα να έχουν όλοι ανεξαιρέτω ς την πορτογαλική υπηκοότητα. Οι στρατιωτικές αρχές χώρισαν την Ανγκόλα σε τρ εις επιχειρησιακές ζώνες, από τις οποίες η πιο σημαντική Βρισκόταν στον Βορρά και πε- ριελάμΒανε τη Λουάντα και την Καμπίντα, που ήταν πλούσια σε αποθέματα πετρελαίου και διαμαντιών.
Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜ ΟΥΤα μέλη της UPA ύστερα από την ε ξέγ ερ
ση του 1961 κατέφυγαν στο γειτονικό Ζαΐρ, όπου η κυβέρνηση της χώρας χορήγησε Βάσεις από τις οποίες οι αντάρτες θα μπορούσαν να επιχειρούν μέσα στην Ανγκόλα. Τον Μάρτιο του 1962 το κίνημα μετονομάστηκε σε FNLA. Την ίδια περίοδο ομάδες μαχητών του στρατιωτικού σκέλους του κινήματος, που ονομαζόταν ELNA (Εθνικός Α π ελευθερωτικός Στρατός τη ς Ανγκόλας), στάλθηκαν για εκπαίδευση στο Μαρόκο, στην Τυνησία και στην Αλγερία, οι οποίες χορήγησαν επίσης όπλα και πυρομαχικά. Οπλα και οικονομική Βοήθεια απέστειλαν και οι ΗΠΑ, επειδή ή θελαν να υπάρχει μια ισχυρή δύναμη που θα λειτουργούσε ως αντίΒαρο στο μαρξιστικό MPLA. Ο η γέτης όμως του FNLA, Ρομπέρτο, κατηγορήθηκε για διασπάθιση της οικονομικής Βοήθειας, ενώ οι άνδρες του κατά το μεγαλύτερο μέρος του πολέμου ε ίτε παρέμεναν αδρανείς στις Βάσεις τους στο Ζαΐρ, ε ίτε συγκρούονταν με το MPLA, γ ι’ αυτό και τα εδαφικά τους κέρδη στην Ανγκόλα δεν ήταν σημαντικά.
Το άλλο απελευθερω τικό κίνημα της Ανγκόλας, το MPLA, αφού ξεπέρασε τα σοΒα- ρά πλήγματα που του είχαν καταφέρει οι Πορτογάλοι πριν και μετά την εξέγερσ η του 1961, εγκαταστάθηκε υπό τη ν ηγεσία του Αγκοστίνο Νέτο (ενός assimilado ο οποίος είχε εξορ ιστεί παλαιότερα εξα ιτίας των απόψεών του) αρχικά στην Κινσάσα του Ζαΐρ μαζί με το FNLA. Το 1963 αναγκάστηκε να αλλάξει θέση
επειδή ο πρόεδρος του Ζαΐρ, Μομπούτου Σέ- σε Σέκο, ήταν φιλικά διακείμενος προς το ανταγωνιστικό FNLA. Οι αντάρτες του MPLA τό τε κατέφυγαν στο Κονγκό-Μπραζαβίλ, που εκείνη την περίοδο ήταν γ ι’ αυτούς η μοναδική Βάση από όπου μπορούσαν να επιχειρούν στο έδαφος της Ανγκόλας. Από το 1963 ως το1965 οι αντάρτες και των δύο κινημάτων συνάντησαν α ρκετές δυσκολίες στη διατήρηση των επιθετικών τους επιχειρήσεων απέναντι στον καλά εξοπλισμένο Πορτογαλικό Στρατό, σε α ρκετές δε περιπτώσεις ήλθαν σε σύγκρουση μεταξύ τους.
Το 1965 η ανεξαρτητοποίηση τη ς γειτονικής Ζάμπια επ έτρεψ ε στο MPLA να έχει πρόσβαση στην ανατολική Ανγκόλα. Αυτή ήταν μια απομονωμένη και αραιοκατοικημένη περιοχή, γεγονός που έδινε στο MPLA ελ ευ θ ε ρία κινήσεων και τη δυνατότητα να εξαπολύει επιθέσεις εναντίον των πορτογαλικών θ έ σεων. Παράλληλα οι αντάρτες άρχισαν να λαμβάνουν πολεμοφόδια από τη Ζάμπια και την Τανζανία και προχώρησαν στην εγκατάσταση δύο Βάσεων στην ανατολική Ανγκόλα, με τις ονομασίες Χο Τσι Μινχ (ο ηγέτη ς του Βορείου Βιετνάμ) και Ανόι 2 (η πρωτεύουσα του Βορείου Βιετνάμ). Δεν πρέπει να λησμο- νείται το γεγονός ότι την ίδια περίοδο, παράλληλα με τη σύγκρουση στην Ανγκόλα και στις άλλες πορτογαλικές αποικίες, διεξαγό- ταν ο ακόμα σκληρότερος πόλεμος στο Β ιετνάμ και ο ηγέτης, όπως και ο στρατός του Βορείου Βιετνάμ, αποτελούσαν πρότυπο για τα κομμουνιστικά ανταρτικά κινήματα της εποχής εκείνης.
Από τα τέλη του 1965 το MPLA άρχισε να αντικαθιστά στην αντίσταση το FNLA. Παρόλα αυτά τα τμήματά του που επιχειρούσαν πια από την ανατολική Ανγκόλα ήταν ολιγάριθμα και τουλάχιστον μέχρι το 1970 ήταν ε ξοπλισμένα με απαρχαιωμένα όπλα που χρονολογούντο από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1965 επίσης ο Αγκοστίνο Ν έτο συνάντησε τον Ερνέστο τσε Γκεβάρα και το MPLA άρχισε να λαμβάνει συμβούλους και Βοήθεια από τη ν Κούβα, τη Σοβιετική Ενωση και τη ν Ανατολική Γερμανία. Οι Κινέζοι επίσης απέστει- λαν κάποια Βοήθεια προς το τέλο ς του πολέμου.
Στα τέλη του 1966 ένας νέος ανταγωνιστής ήλθ ε να προστεθεί στα απελευθερω τικά κινήματα τη ς Ανγκόλας. Ηταν η UNITA του Τζόνας ΣαΒίμπι, πρώην «υπουργού Εξωτερικών» του FNLA. Εκείνος διαφωνώντας με την αδράνεια του Ρομπέρτο είχε αποχωρήσει το 1964. Στη συνέχεια μετέβη στην Κίνα, όπου μαζί με άλλους οπαδούς του προσχώρησε στον μαοϊσμό. Οταν επέστρεψε στη χώρα του άρχισε τον ανταρτοπόλεμο από την ανατολική Ανγκόλα, λαμβάνοντας μικρή στρατιωτική Βοήθεια από την Κίνα, που ερχόταν μέσω Ζάμπιας και Τανζανίας. Η UNITA συγκέντρωνε τα περισσότερα μέλη της από τη φυλή των ΟΒι- μπούντου, που αποτελούσε το 31% του πληθυσμού και παρουσιαζόταν ως ο εκπρόσωπος των μαύρων αγροτών. Τον Μάρτιο του1967 οι αντάρτες της UNITA επ ιτέθηκαν στη σιδηροδρομική γραμμή της Μπενγκουέλα,
Εντοπισμός νάρκης από Π ορ τογά λο υς σ τρ α τιώ τες . Α υτός ο α ό ρ α το ς εχ θ ρ ό ς π ροκάλεσ ε το 70% περίπου των συνολικών π ορτογαλικώ ν απωλειών κ α τά τον π όλεμο τη ς Αφρικής.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
που ήταν ένας ιδιαίτερα σημαντικός επικοι- νωνιακός κόμβος τόσο για το ν Πορτογαλικό Στρατό, όσο και για τις μεταφ ορές προϊόντων της Ζάμπια, κυρίως του χαλκού. Αυτό το γεγονός δυσαρέστησε τη ν κυβέρνηση της Ζάμπια και κατέστησε σχεδόν αδύνατη την πρόσβαση τη ς UNITA στο έδαφος εκείνης της χώρας. Δημιουργήθηκαν επίσης προστριβές και συγκρούσεις ανάμεσα στην UNITA και στο MPLA, καθώς οι μαχητές των δύο κινημάτων επιχειρούσαν στην ίδια περιοχή. Σε γεν ικές γραμμές, όμως, η UNITA υστερούσε σε ε ξο πλισμό και αριθμό μαχητών συγκριτικά με τα άλλα κινήματα, γεγονός που δυσχέραινε τη διεξαγωγή των πολεμικών τη ς επιχειρήσεων.
Το 1968 οι αντάρτες του MPLA είχαν έ ντονη δραστηριότητα στις επαρχίες του Μο- ξίκο και του Κουάντρ-Κουμπάνγκο στην ανατολική Ανγκόλα. Οι πορτογαλικές δυνάμεις πέρασαν στην αντεπίθεση κτυπώντας θέσεις τους στην περιοχή. Εκείνοι χάρη στη βοήθεια που λάμβαναν από την Κούβα και τη Σοβιετική Ενωση είχαν στην κατοχή τους όλμους και πυροβόλα άνευ οπισθοδρομήσεως και μπόρεσαν να επ ιτεθούν με τη σειρά τους σε φυλάκια των Πορτογάλων. Επιπλέον μικρές ομάδες ανταρτών, απ οτελούμενες από 100-150 άτομα, πραγματοποιούσαν ενέδρες εναντίον των πορτογαλικών εφοδιοπομπών.
Ενα από τα πιο σημαντικά όπλα των ανταρτών όλων των κινημάτων ήταν οι νάρκες. Η χρήση ναρκών άρχισε να γίνεται ευρύτερα από τις αρχές του 1968. To MPLA τις χρησιμοποίησε περισσότερο στις πολεμικές επιχειρήσεις. Οι αντάρτες, εκμετα λλευόμ ενοι τη χωμάτινη επιφάνεια που είχε μεγάλο μέρος του οδικού δικτύου της χώρας, ναρκοθέτησαν μεγάλες εκτάσεις, ιδιαίτερα στην ανατολική Ανγκόλα. Οι νάρκες δεν ήταν εύκο λο να εντοπιστούν και υπολογίζεται ότι προ- κάλεσαν το 70% περίπου των πορτογαλικών απωλειών στην Αφρική, επ ιφέροντας παράλληλα ένα σημαντικό πλήγμα στο ηθικό των στρατιωτών. Οι Πορτογάλοι αντιμετώπισαν αυτόν τον «αόρατο εχθρό» χρησιμοποιώντας το Μηχανικό τους και προχωρώντας σε ασφαλτόστρωση των δρόμων, χωρίς να μπορέσουν να εξαλείψουν το πρόβλημα.
Στις αρχές του 1969 οι επιθέσεις των ανταρτών του MPLA στις επαρχίες Λούντα και Μπίε υποχρέωσαν τους Πορτογάλους να δημιουργήσουν οχυρωμένα χωριά για τους κατο ίκους αυτών των περιοχών. Πολιτικοί κομισάριοι του MPLA που είχαν λάβει στρατιωτική εκπαίδευση σε χώρες της ανατολικής Ευρώπης διέτρεχαν την ανατολική Ανγκόλα δημιουργώντας νέες πολιτικές υποδομές στα χωριά της περιοχής. Οι Πορτογάλοι εκείνη την περίοδο, όπως και κατά το μεγαλύτερο μ έρος του πολέμου, αντιμετώπισαν τους αν τά ρ τες αξιοποιώντας τα διδάγματα από τις π ολεμικές επιχειρήσεις των Γάλλων στην Ινδοκίνα και στην Αλγερία. Οι εφοδιοπομπές συνοδεύονταν από τάγματα «κυνηγών», ενώ ταχυκίνητες επ ίλεκτες μονάδες, όπως οι αλεξιπτω τιστές, οι πεζοναύτες και οι καταδρομείς, μ εταφ έρονταν άμεσα σε περιοχές όπου είχαν εντοπ ιστεί αντάρτες ή διενεργούσαν ε
Α ντα ρ τες του MPLA στη ζο ύγκλα . Φ έρουν οπλα διαφόρω ν τύπων, κυρίως σ ο β ιετικ ή ς κ α τα σ κ ευ ή ς, τα o no ic μ ε εξα ίρ εσ η μ ερ ικά Α Κ -47 χρ ονο λογούντα ι από τον Β ' Π αγκόσμιό Π όλεμ ο . Οι α ν τα ρ τες είχαν στην κατοχή τους μ εγά λο υ ς α ρ ιθμ ο ύ ς σύγχρονων όπλων μόνο προς το τέλ ο ς το υ π ολέμου.
Η Ανγκόλα και οι π εριοχές δράσης των τριώ ν α π ελευ θερ ω τικ ώ ν κινημάτων.
πιδρομές μακράς εμβέλειας μέσα στη ζούγκλα. Οι Πορτογάλοι επίσης αξιοποίησαν το γεγονός ότι στην περιοχή τη ς ανατολικής Ανγκόλας δεν υπήρχαν μύγες τσε-τσε, που ήταν θανατηφ όρες για τα άλογα, και από το1966 προχώρησαν στη συγκρότηση δυνάμεων ιππικού. Το ιππικό μπορούσε να καλύπτει 50 χιλιόμετρα την ημέρα και ήταν λιγότερο ευάλωτο στις νάρκες και στις ενέδρ ες σε σχέση με τα οχήματα. Είχε μάλιστα τη δυνατό τη τα να εντοπίζει τους αντάρτες μέσα στη ζούγκλα πιο εύκολα από τα αερομεταφερό- μενα τμήματα.
Το 1970 ο Σαλαζάρ πέθανε. Ηδη από το1968 τον είχε δ ιαδεχθεί ο συνεργάτης του Μαρτσέλο Καετάνο, ο οποίος, αν και δεν δ ιέ θ ε τ ε τη ν πυγμή του προκατόχου του και ήταν πιο μετριοπαθής, συνέχισε τον πόλεμο στις αποικίες. Στις αρχές τη ς δεκαετίας του1970 η πορτογαλική στρατιωτική διοίκηση, η οποία αναζητούσε λύση απέναντι στην επ ιθετική δραστηριότητα του MPLA στην ανατολική Ανγκόλα, ή λθ ε σε συνεννόηση με την UNITA που επιχειρούσε στην ίδια περιοχή και πέτυχε μαζί της τη ν κατάπαυση του πυρός. Οι Πορτογάλοι συμφώνησαν να μην εισέρχο-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
■ται σ τ- ζώνη τη ς UNITA, ζητώντας ως αντάλλαγμα από τη ν τελευτα ία να παρενοχλεί το V P IA με επιθέσεις και να ενημερώ νει για τις δραστηριότητές του. Υποσχέθηκαν επίσης να παραχωρήσουν στην UNITA έναν αριθμό ε φοδίων. Αυτή η συμφωνία είχε ως απ οτέλεσμα να αποδεσμευτούν σημαντικές δυνάμεις των Πορτογάλων, που στράφηκαν εναντίον του MPLA. Τον Δεκέμβριο του 1972 πραγμα- τοποιήθηκε στην ανατολική Ανγκόλα η επιχείρηση «Αίολος», μια συνδυασμένη επιχείρηση όπλων, χαρακτηριστική της περιόδου, κατά την οποία χρησιμοποιήθηκαν δυνάμεις ιππικού και αλεξιπτωτιστών με παράλληλη δράση εξοπλισμένων ελικοπτέρων. Οι α λεξιπτωτιστές επ ιτέθηκαν στον τομέα που είχε καθοριστεί και όταν η περιοχή ασφαλίστηκε το ιππικό ανέλαβε την καταδίωξη των ανταρτών οι οποίοι είχαν διαφύγει. Κατά τις επιχειρήσεις εκείνης της περιόδου οι Πορτογάλοι κατέλαβαν το στρατόπεδο Χο Τσι Μινχ κατα- φέροντας έτσι ένα ισχυρό πλήγμα στους αντά ρ τες του MPLA. Αυτές οι επ ιτυχημένες αντεπ ιθέσεις των Πορτογάλων ανάγκασαν το 1973 τον Αγκοστίνο Νέτο να καταφύγει με 800 περίπου μαχητές του στο Κονγκό-Μπραζα- βίλ. Οι αποτυχίες στο πεδίο της μάχης προ- κάλεσαν προστριβές ανάμεσα στην πολιτική και στη στρατιωτική πτέρυγα του κινήματος.
Το άλλο ανταγωνιστικό κίνημα, το FNLA, που επιχειρούσε από βάσεις του Ζαΐρ, δεν ε ίχε καταφέρει να αποκτήσει αξιόλογα εδαφικά κέρδη μέσα στην Ανγκόλα. Επιπλέον εξαιτίας μιας επιδρομής των Πορτογάλων το 1969 σε ένα συνοριακό χωριό του Ζαΐρ, που αποτελούσε 6άση των ανταρτών, ο πρόεδρος Μο- μπούτου έκλεισε τρία συνοριακά στρατόπεδα του FNLA. Αυτό το γεγονός αλλά και μια ανταρσία το 1972 εναντίον του Ρομπέρτο, οδήγησαν σε αποδιοργάνωση του κινήματος, το οποίο από τό τε δεν αποτελούσε ιδιαίτερη απειλή για τους Πορτογάλους. Οι τελευτα ίο ι βλέποντας ότι η επ ιθετική δραστηριότητα του FNLA και του MPLA είχε μειωθεί αισθητό, παραβίασαν την εκεχειρία με την UNITA και ε- πανέλαβαν τις επιθέσεις εναντίον της τον Σεπτέμβριο του 1973. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την τελευτα ία περίοδο του πολέμου οι Πορτογάλοι χρησιμοποίησαν ομάδες πρώην ανταρτών που ήταν γνωστές ως Flechas (Βέλη). Οι άνδρες αυτών των ομάδων έφεραν όπλα σοβιετικής κατασκευής, ήταν ντυμένοι σαν αντάρτες και χρησιμοποιήθηκαν με επιτυχία σε επιχειρήσεις διείσδυσης μακράς εμ βέλειας κατά των ανταρτών.
Παράλληλα με τη σύγκρουση στην Ανγκόλα διεξαγόταν και ο πόλεμος στις άλλες πορτογαλικές αποικίες, τη Γουινέα-Μπισ- σάου και τη Μοζαμβίκη. Σε καθεμία από αυτ έ ς τις περιοχές δρούσε ένα απελευθερω τικό κίνημα και έτσι οι αντάρτες δεν αντιμετώ πιζαν τις διχαστικές έρ ιδες που υπήρχαν στην Ανγκόλα. Στη Γουινέα-Μπισσάου (τότε ονομαζόταν Πορτογαλική Γουινέα) η σύγκρουση είχε εκδηλω θεί το 1963 και σε αυτή πρωτοστατούσε το «Αφρικανικό Κόμμα για τη ν Ανεξαρτησία της Γουινέας και του Πράσινου Ακρωτηρίου» (PAIGC), με ηγέτη τον μαρ-
0 Π ο ρ το γά λο ς δ ικ τά το ρ α ς Αντόνιο ν τε Ο λιβ έιρ α Σ α λα ζά ρ (1889-1970).
ξιστή Αμιλκάρ Καμπράλ. Στη χώρα αυτή, που βρίσκεται στη δυτική Αφρική και ήταν η μικρότερη σε έκταση και πληθυσμό από τις πορτογαλικές αποικίες, οι λευκοί άποικοι ήταν ελάχιστοι και οι Πορτογάλοι είχαν δ ιαθέσει σχετικά μικρό αριθμό δυνάμεων (περίπου30.000 άνδρες), κυρίως μαύρους. To PAIGC, το οποίο είχε την υποστήριξη γειτονικών αφρικανικών χωρών, π.χ. της Σενεγάλης και τη ς Γουινέας (πρώην γαλλική αποικία), και ε ξοπλιζόταν από τη Σοβιετική Ενωση, την Κούβα και την Κίνα, ως τα τέλη του 1973 είχε κατα φ έρει μετά από σκληρές μάχες να θέσει υπό τον έλεγχό του τα δύο τρ ίτα της χώρας και την ίδια χρονιά ανακήρυξε μονομερώς τη ν ανεξαρτησία της.
Στη Μοζαμβίκη, που βρίσκεται στη νοτιοανατολική Αφρική και ήταν η πιο πολυπληθής πορτογαλική αποικία, αν και μικρότερη σε έ κταση από την Ανγκόλα, οι επιδρομές των ανταρτών, οι οποίοι καθοδηγούντο από το «Απελευθερωτικό Μέτωπο τη ς Μοζαμβίκης» (FRELIMO), είχαν ξεκινήσει το 1964. Πρώτος αρχηγός του FRELIMO ήταν ο Εντουάρντο Μοντλάνε, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1969, ύστερα από διαμάχες μέσα στο ίδιο το κίνημα, και το ν δ ιαδέχθηκε ο Σαμόρα Μαχέλ, ο οποίος ευνοούσε περισσότερο τη διενέργεια ενός πολέμου βασισμένου στα κομμουνιστικά πρότυπα. Οι αντάρτες, που ενισχύονταν από άλλες αφρικανικές και ανατολικο-ευρω- παϊκές χώρες αλλά και από την Κίνα, άρχισαν
τις επ ιθετικές τους επιχειρήσεις από το βόρειο τμήμα της χώρας. Οι Πορτογάλοι, που είχαν διαθέσει στη Μοζαμβίκη 50.000 άνδρες περίπου, προσπάθησαν να αναχαιτίσουν τους αντάρτες εξαπολύοντας επιθέσεις στον Βορρά. Η πιο σημαντική ήταν η επιχείρηση «Γόρ- διος Δεσμός», στις αρχές τη ς δεκαετίας του 1970. Δεν μπόρεσαν όμως να περιορίσουν την επ ιθετική δραστηριότητα των ανταρτών, οι οποίοι στις αρχές του 1974 έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το βόρειο τμήμα της Μοζαμβίκης και άρχισαν να διεισδύουν στις κεντρ ικές περιοχές. Οι Πορτογάλοι την ίδια περίοδο ε ξακολούθησαν να έχουν υπό τη ν κατοχή τους το νότιο τμήμα της χώρας.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΓΑΡΥΦΑΛΩΝ - ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΚΗΣ ΑΦΡΙΚΗΣ
Στις αρχές του 1974 η εξέλ ιξη του πολέμου δεν ήταν ικανοποιητική για τους Πορτογάλους στη Μοζαμβίκη και στη Γουινέα-Μπισ- σάου, που ουσιαστικά είχε απολεσθεί γΓ αυτούς. Στην Ανγκόλα φαινόταν ότι είχαν τον έ λεγχο της κατάστασης. Τα τρία απελευθερω τικά κινήματα που δρούσαν εκεί είχαν αποδυναμωθεί σημαντικά και σχεδόν εκδιωχθεί από τη χώρα. Η Ανγκόλα ήταν αναμφισβήτητα η πιο σημαντική αποικία των Πορτογάλων στην Αφρική, όχι μόνο επειδή συγκέντρωνε τον μεγαλύτερο αριθμό λευκών αποίκων αλλά και διότι είχε μεγάλη οικονομική σημασία. Παρόλο που η κατοχή τη ς φαινόταν εξασφαλισμένη, στην πραγματικότητα υπέβοσκε μια σοβαρή κρίση στους κόλπους των Πορτογαλικών Ενόπλων Δυνάμεων, η οποία δεν άργησε να εκδηλω θεί και είχε δραματικά αποτελέσματα.
Ο πόλεμος στην Ανγκόλα και στις άλλες αποικίες προκαλούσε μεγάλη οικονομική επιβάρυνση στην Πορτογαλία. Από το 1970 η χώρα δ ιέθ ετε το 40% του ετήσιου προϋπολογισμού τη ς στην πολεμική της προσπάθεια και στην Αφρική διατηρούσε δυνάμεις που υπε- ρέβαιναν τις 140.000 άνδρες. Η θ ητεία των στρατευσίμων είχε αυξηθεί σε τέσσερα χρόνια από το 1967 και σχεδόν όλοι οι νεοσύλλεκτοι έπρεπε να υπηρετήσουν στις αφρικανικές αποικίες. Το ποσοστό αυτών που απέφευγαν τη στράτευση αυξήθηκε σημαντικά, ενώ διάφορα μητροπολιτικά μη-επ ίλεκτα σώματα που βρίσκονταν κυρίως στην Ανγκόλα και στη Μοζαμβίκη εμφανίζονταν απρόθυμα να περι- πολούν, θεωρώντας ότι οι άποικοι άφηναν γι αυτούς τις επικίνδυνες αποστολές.
Στις αρχές του 1974 οι απώλειες των Πορτογάλων στην Αφρική μόνο σε νεκρούς είχαν ανέλθει περίπου σε 8.500 άνδρες (οι περισσότερο ι στην Ανγκόλα). Ο αριθμός των τραυματιών και όσων υπέφεραν από ψυχολογικά προβλήματα εξαιτίας του πολέμου ήταν πολύ μεγαλύτερος. Οι εξεγερμένο ι Αφρικανοί πλήρωσαν και αυτοί βαρύ τίμημα, με δεκάδες χιλιάδες νεκρούς.
Μέσα στους κόλπους των Ενόπλων Δυνά
- Ί Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
μεων τη ς Πορτογαλίας είχε διαμορφωθεί ένα κίνημα νέων (κυρίως) αξιωματικών, δυσαρε- στημένων με το καθεστώς και την πολιτική του, οι οποίοι άρχισαν να κινούνται προς τον ιδεολογικό χώρο τη ς αριστεράς. Τα πρώτα σημάδια της κρίσης εμφανίστηκαν τον Φεβρουάριο του 1974, όταν ο στρατηγός Αντό- νιο ντα Σπίνολα, υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου και πρώην κυβερνήτης και διοικητής στη Γουινέα-Μπισσάου, δημοσίευσε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Η Πορτογαλία και το μέλλον της», στο οποίο υπογράμμιζε την ανάγκη εξεύρεσ ης πολιτικής λύσης στο πρόβλημα των αποικιών, αλλά και την π ιθανότητα ε ξ έ γερσης στην Πορτογαλία.
Η κυβέρνηση Καετάνο αντέδρασε απο- μακρύνοντας τον Σπίνολα από τη θέση του και προσπάθησε να απαγορεύσει την κυκλοφορία του βιβλίου του στις αποικίες. Η μοίρα, όμως, του καθεστώτος είχε σφραγιστεί. Στις 25 Απριλίου 1974 το κίνημα των αξιωματικών ανέτρεψ ε το ν Καετάνο. Αυτή η ανατροπή, που ήταν σχεδόν αναίμακτη, ονομάστηκε «Επανάσταση των Γαρυφάλων» επειδή εκείνη την περίοδο ήταν συνηθισμένη στους δρόμους της Πορτογαλίας η εικόνα στρατιωτών οι οποίοι είχαν τοποθετήσει λουλούδια στις κάννες των όπλων τους.
Ο Σπίνολα, ο οποίος ανέλαβε πρόεδρος τη ς επαναστατικής κυβέρνησης, ήλπιζε να διαπραγματευτεί μια μορφή ομοσπονδίας ανάμεσα στη μητρόπολη και στις αποικίες. Ηλθε όμως σε ρήξη με τους ριζοσπαστικούς, που επιθυμούσαν το ν άμεσο τερματισμό του πολέμου και την παραχώρηση ανεξαρτησίας στις αποικίες, και αναγκάστηκε να παραιτηθ εί τον Σεπτέμβριο του 1974. Η νέα στρατιωτική κυβέρνηση προχώρησε σε διαπραγματεύσεις με σκοπό την παραχώρηση ανεξαρτησίας στη Γουινέα-Μπισσάου και στη Μοζαμβίκη. Στην Ανγκόλα η κατάσταση ήταν πιο περίπλοκη επειδή σημειώθηκαν μεγάλες ταραχές από τους λευκούς αποίκους, που αρνούντο να δεχθούν το αναπόφευκτο, αλλά και εξα ιτίας τη ς αντιπαλότητας μεταξύ των τριών απελευθερωτικών κινημάτων. Οι Πορτογάλοι ύστερα από την κατάπαυση του πυ- ρός προσπάθησαν να πείσουν τα τρία κινήματα να συγκροτήσουν μια κυβέρνηση συνασπισμού. Ωστόσο αυτό στάθηκε αδύνατο. Τον Νοέμβριο του 1975 οι Πορτογάλοι αποχω- ρήσαν οριστικά, τερματίζοντας έτσι μια παρουσία π έντε αιώνων στην Αφρική. Για την Ανγκόλα αυτό δεν ήταν το τέλος αλλά η αρχή ενός μακροχρόνιου και αιματηρού εμφυλίου πολέμου ανάμεσα στο MPLA, το οποίο κα τέλαβε την εξουσία με τη βοήθεια των Κουβανών, και στην UNITA του Τζόνας Σαβίμπι. Η ε ιρήνη ήταν ακόμα πολύ μακριά για την Ανγκό- λα.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΟ πόλεμος που διεξήχθη στην Ανγκόλα
και στις άλλες πορτογαλικές αποικίες στην Αφρική ήταν μια νεώ τερη αποικιακή σύγκρουση που είχε ως στόχο τη ν ανεξαρτησία αυτών των περιοχών. Πρέπει όμως να τοπο-
Π ο ρ το γα λ ικό α ερο σ κά φ ος F-84 πάνω από τη Λ ο υ ά ντα , π ρω τεύουσα της Α νγκόλας. Η Π ο ρ το γα λική Α εροπορία ε ίχ ε σημαντικό ρόλο κ α τά τη δ ιά ρ κεια του π ολέμου, ανα λα μβ άνοντας βομβαρδισμούς στόχων και μ ε τα φ ο ρ ές στρατευμάτω ν.
θ ετη θ ε ί και μέσα στο πλαίσιο του Ψυχρού Πολέμου, που εκείνη την εποχή βρισκόταν στο αποκορύφωμά του ανάμεσα στον Ανατολικό και στον Δυτικό κόσμο. Οι περιφερειακές συγκρούσεις οι οποίες δ ιεξάγονταν εκείνη την περίοδο στην Αφρική ή στην Ασία προ- σέλκυαν το ενδιαφέρον των υπερδυνάμεων, των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ενωσης κατά κύριο λόγο και δ ευ τερ ευόντω ς τη ς Κίνας, σι οποίες υποστήριζαν τα εμπλεκόμενα μέρη ανάλογα με τα συμφέροντά τους. Οι Πορτογάλοι, αν και η χώρα τους ήταν μέλος του ΝΑΤΟ, υπήρξαν πολιτικά μάλλον απομονωμένοι σε αυτόν το ν πόλεμο, ενώ τα διάφορα αφρικανικά απελευθερωτικά κινήματα λάμβαναν υποστήριξη όχι μόνο από άλλες αφρικανικές και ανατολικο-ευρωπαϊκές χώρες αλλά και από τις ίδιες τις ΗΠΑ, όπως συνέβη στην περίπτωση του FNLA.
Ο πόλεμος των Πορτογάλων στην Αφρική μπορεί να διεξήχθη σε μικρή κλίμακα και να μην κέρδισε την ίδια δημοσιότητα με τον πόλεμο των Γάλλων και των Αμερικανών στο Βιετνάμ, τηρουμένω ν όμως των αναλογιών θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένα «πορτογαλικό Βιετνάμ». Το κίνημα της 25ης Απριλίου 1974 ίσως δημιουργεί την εντύπωση ότι ήταν αποκλειστικά υπεύθυνο για την πορτογαλική κατάρρευση. Στην πραγματικότητα όμως ο πόλεμος φθοράς στον οποίο είχε ε- μπλακεί η μικρή ευρωπαϊκή χώρα (μάλιστα σε τρία μέτωπα), αλλά και το αντι-αποικιακό κλίμα της περιόδου που επικρατούσε στην Αφρική και στην Ευρώπη, ακόμα και στην ίδια την Πορτογαλία, λειτούργησαν καταλυτικά ώστε να επ έλθει το συγκεκριμένο απ οτέλεσμα.
Οσον αφορά την παρουσία τους στο πεδίο της μάχης οι Πορτογάλοι έδειξαν ότι είχαν κατανοήσει τα σύγχρονα δόγματα για τη ν αντιμετώπιση του ανταρτοπολέμου. Αξιοποιώντας την πρόσφατη εμπειρία των Γάλλων στην Ινδοκίνα και στην Αλγερία συγκρότησαν ταχυκίνητες επ ίλεκτες μονάδες, που μπορούσαν να πλήξουν άμεσα τις θέσεις των ανταρτών. Παράλληλα η καινοτομία τους
να συγκροτήσουν μονάδες ιππικού αποδει- κνύει ό τι το συγκεκριμένο όπλο. αν και θεω ρείται ξεπερασμένο στο σύγχρονο πεδίο μάχης, μπορεί να έχει επ ιτυχημένη εφαρμογή σε περιοχές με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως είναι οι ζούγκλες ή τα πολύ ορεινά και δύσβατα εδάφη.
Τα πολεμικά μέτωπα στη Γουινέα-Μπισσά- ου και στη Μοζαμβίκη, χωρίς να υποτιμάται η σημασία τους, ήταν δ ευ τερ εύοντα σε σχέση με εκείνο στην Ανγκόλα. Σίγουρα αποτελεί ε ιρωνεία το γεγονός ότι, αν και οι Πορτογάλοι υπήρξαν ν ικητές στην Ανγκόλα. δεν μπόρεσαν τελικά να κρατήσουν αυτή την πολύ σημαντική γ ι1 αυτούς αποικία. Τα απελευθερωπ- κά κινήματα της Ανγκόλας όχι μόνο δεν μπόρεσαν να συνεργαστούν καθόλη τη διάρκεια του πολέμου, αλλά και οι μεταξύ τους συγκρούσεις τα αποδυνάμωσαν, γεγονός το οποίο οι Πορτογάλοι εκμεταλλεύτηκαν. Αναμφισβήτητα το πιο δραστήριο (επιθετικά) από τα κινήματα ήταν το Λαϊκό Απελευθερωτικό Κίνημα τη ς Ανγκόλας, το MPLA. Οι ιδεολογικοί δεσμοί που είχε με τις σοσιαλιστικές χώρες τού έδιναν ένα ισχυρό πολιτικό πλεονέκτημα έναντι του ανταγωνιστικού FNLA, παρόλο που το τελευτα ίο αρχικά ήταν καλύτερα εξοπλισμένο και δ ιέθ ετε σταθερές βάσεις στο Ζαΐρ. Οι αντάρτες του MPLA δεν ήταν βέβαια Β ιετκόνγκ. Προσπάθησαν όμως όσο μπορούσαν να εφαρμόσουν τις αρχές του ανταρτοπολέμου, ιδιαίτερα στο έδαφος τη ς ανατολικής Ανγκόλας που προσφερόταν γι' αυτό το είδος επιχειρήσεων. Το τρ ίτο ανταγωνιστικό κίνημα, η UNITA, κατά τη διάρκεια του πολέμου λόγω σοβαρών ελλείψ εων σε οπλισμό και άνδρες, δεν μπόρεσε να έχει αξιόλογη παρουσία, όμως με την αποχώρηση των Πορτογάλων εμφανίστηκε ως ο πιο σημαντικός δ ιεκδ ικητής τη ς εξουσίας στην Ανγκόλα, αρχίζοντας έτσι έναν μακροχρόνιο εμφύλιο 43_ πόλεμο με το MPLA το οποίο κυβερνούσε.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Peter Abbott, M anuel R ibeiro R odrigues:M O D ER N AFRICAN WARS (2) ANGOLA AND M O CAM BIQ UE 1961-74, Osprey, Men a t Arm s series, No 202, Λονδίνο, 1988.(2) M iguel Freire: DRAG O ONS O F ANGOLA.O sprey M ilita ry Journal, Volume 4. Issue 4.2002.(3) Toti Celona: TO ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ ΤΩΝ ΜΑΥΡΩΝ. «Ισ τορ ία Ε ικονογραφ ημένη», τεύ χο ς 54,Δ εκ έμ β ρ ιο ς 1972.(4) PAOLO D. ARCA: ΑΝΓΚΟ ΛΑ. ΤΟ ΝΕΟ Η Φ Α ΙΣΤΕΙΟ ΤΗΣ ΑΦ ΡΙΚΗΣ, «Ισ το ρ ία Εικονογραφ ημένη», τεύ χο ς 91, Ιανουάριος 1976.(5) GIAN FRANCO VENE: ΤΟ Β ΙΕΤΝ Α Μ ΤΗΣ ΑΦ ΡΙΚΗΣ, « Ισ τορ ία Ε ικονο γρ αφ ημένη», τεύ χο ς 64, Ο κτώ βριος 1973.(6) h ttp ://w w w .cphrc.org .uk/Focus/co lw ar/ portuga l.h tm(7) h ttp ://w w w .cphrc.org .uk/Focus/co lw ar/ colw ar1.htm
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
YnO YfiPHFHI I I ^ n m r w \ k . ■ · Ι I I m m I I δ η μ η τ ρ ι ο ς β . ς τ α υ ρ ο π ο υ λ ο ς
ΑΠΟ TON ΚΑΥΚΑΣΟΗ ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΗ ΔΙΑΦΥΓΗ 1 9 4 2 - 4 3ΤΟΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΓΙΔΑ ΤΩΝ ΣΟΒΙΕΤΙΚΩΝ
f t . * * :
Ενα από τα Θεμελιώδη αξιώματα της στρατιω τικής ιστορ ίας είναι εκε ίνο το οποίο υποστηρίζει ότι από όλα τα ε ίδ η επ ιχειρήσεων η συντεταγμ ένη υποχώρηση ε ίναι μια από τις πιο απαιτητ ικές , ρ ιψ οκ ίνδυνες και πολύπλοκες επ ιχε ιρήσ εις που μπορεί να αναλάβει ένα στράτευμα. Αν και οι ε π ιθ ε τ ικ έ ς επ ιτυχ ίες του Γερμανικού Σ τρατού κατά το ν Β ’ΠΠ είναι α ρκετά γνωστές, μερικά από τα πιο αρ ιστουργηματικά αμυντικά κατορ&ώματά του, όπως η υποχώρηση από τον Καύκασο τον χειμώνα του 1942-43, παραμένουν στη σκιά.
. JTJs *
Ελάχιστη β ο ή θ ε ια κ α τά φ ερ ε να δώ σει η L u ftw a ffe σ τα
υποχω ρούντα από τον Καύκασο τμ ή μ α τα . Ο δρ ιμύς
χειμώ νας κα ι η απουσία οργανω μένω ν αεροπορικώ ν
βάσεω ν σ την κοιλάδα του Κουμπάν π ερ ιόρ ισ ε τα
γερμανικά κατα δ ιω κτικά , όπως το εικον ιζόμενο B f 109. σ ε σποραδικές
π ροσ π ά θειες δ ιεκδ ίκησης τη ς αερο π ορ ικής υπ εροχής.
Σ υχνά οι σ τρ α τιω τικ ές ονομασ ίες αποκρύπτουν έν τεχ ν α την π ρ α γμ α τικ ό τη τα . Η 1η Σ τρ α τιά Π άντσ ερ δ ιέ θ ε τ ε κ α τά την έναρ ξη τη ς επ ιχείρησης «Edelw eiss» μόνο 400 ά ρ μ α τα , από τα οποία κ α τά ψ ερ ε να διασώσει μ ε τη ν υποχώρηση από τον Καύκασο λ ιγ ό τε ρ α από τα μισό. Οι Σ ο β ιε τ ικ ο ί π αρέτασσαν εναντίον τη ς τεθω ρ α κισ μ ένα σώ ματα π λήρους σ ύ νθεσ η ς. Σ τη φ ω τογραφ ία γερμανικό P z K p fw lll ελ ίσ σ οντα ι μέσ α σε χ ιονοσ κεπ ές πεδίο του Α νατολικού Μ ετώ π ου.
Δ ια ρ κ ή ς υποχώρηση - μ ε ο χήμ α τα , αλλά και μ ε τα πόδια. Η α π ογοήτευσ η των Σ ο β ιετικώ ν για τη λ ε ία που δ ιέφ υ γ ε μ έσ α από τα χέρ ια το υ ς στον Καύκασο
ήτα ν κά τι παραπάνω από έκδηλη .
Ο Αύγουσ τος το υ 1942 υπ ήρξε για τη Wehrmacht η τε λ ευ τα ία π ερ ίο δος τω ν λαμπρών επ ιτυχιώ ν, οι
έσ χα τες «α λκυο ν ίδ ες η μ έρ ες» κατά τ ις ο π οίες φα ινόταν πως παρά τ ις α τυ χ ίες του
πρόσφατου π α ρ ελθ ό ν το ς η νίκη απείχε ε λάχιστα. Η ή ττα μπροστά στη Μόσχα, το ν π ροηγούμενο χειμώνα, ε ίχ ε κλονίσ ει προσωρινά το η θ ικό το υ Γερμανικού Σ τρα το ύ (που ε ίχ ε εισχωρήσει βαθιά στη Ρωσία) και το υ ε ίχε επ ιφ έρ ε ι τρ ο μ ε ρ έ ς απώ λειες. Η απρονοησία το υ Σ τά λιν όμω ς τη ν άνοιξη το υ 1942 και η αδυναμία το υ Ε π ιτελείου τη ς Ανώ τατης Δ ιοίκησ ης (STAVKA) το υ Κ όκκινου Σ τρα το ύ να εμπ οδίσ ει τη ν εφ α ρ μογή ουτοπ ικώ ν σχεδίων που βασ ίζονταν στις εμπ νεύσ εις το υ η γ έ τη το υ Κρεμλίνου,
είχαν ε ξα νεμ ίσ ε ι τα π ερ ισ σ ότερα από τα σ τρα τηγικά π λεο νεκ τή μ α τα τα οποία είχαν κερδ ίσ ει με θ υ σ ίες οι Σοβ ιετικο ί. Π έν τε σ ο β ιετικ ές σ τρ α τιές που απ οπ ειράθηκαν να α ν τεπ ιτεθ ο ύ ν προς το Χ άρκοβο το ν Μάιο σ υνετρ ίβησ αν α π οφ έρ οντα ς σ τους Γερμανούς 240.000 α ιχμαλώ τους και ε λ ε υ θ ερ ώ νο ντα ς το π εδίο για τη νέα επ ιθ ετική επ ιχείρηση «Blau» τη ν οποία ε ίχε συλλάβει ο Χ ίτλερ .
Αγνοώ ντας επ ιδε ικτικά για μια ακόμη φορά το υ ς π ερ ιορ ισ μούς που θ έ τ ε ι ο χώρος, ο χρό νος και ο συσχετισμός τω ν δ υ νάμεω ν, ο Φ ύρερ εξα π έλυσ ε τη δική του κρούση αμέσως μ ετά τη ν απόκρουση τη ς σ οβ ιετική ς α ντεπ ίθεσ ης, σ τέλνοντα ς δύο Ο μά δες Σ τρατιώ ν προς το Σ τά λ ινγκ ρ α ν τ
και το ν Καύκασο αντίσ τοιχα. Σ τόχος του ή τα ν να σ τραγγαλίσει ο ικονομ ικά τη ν ΕΣΣΔ (για τη ν οποία π ίσ τευε εσ φ α λμένα ό τι πα- ρέπαιε) κό β ο ντα ς τη ν υ δά τινη αρτηρ ία το υ Βόλγα και σ τερώ ντα ς τη ς τα πλούσια π ετρ ελα ϊκά α π οθέμα τα το υ Καυκάσου. Ο η γ έ τη ς το υ Γ' Ράιχ γνώ ριζε ό τι η Wehrmacht ε ίχε καταναλώ σει ήδη τα 2/3 τω ν σ τρα τηγικώ ν α π οθεμά τω ν καυσίμων για να π ραγματοπ οιήσει τη ν επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα» και πως αν δ εν έλυ νε γρήγορα το ο ξύ ενερ γε ια κ ό π ρόβλημα τη ς Γερμανίας ο π όλεμ ος θ α ή τα ν σίγουρα χαμ ένος. Το 1941 η παραγωγή τη ς ΕΣΣΔ σε π ετρ έλα ιο α νερχότα ν σε 33.000.000 t ε τη - σίως. Μ όνο οι ανά γκες τω ν Γερμανικών Ενόπλων Δ υνάμεω ν υπ ερέβα ιναν τα
Α νδρες του Γερμανικού Σ τρ α το ύ προχωρούν έλκο ντα ς πίσω το υ ς ένα α ντια ρ ματικό πυροβόλο των 3 7 mm.
Τον χειμώ να του 1942-43 οι Γερμανοί ή τα ν καλύτερ α π ροετο ιμ α σ μένο ι για να α ντιμετω π ίσουν το ρω σικό ψύχος.
Σ τ ις 21 Α υγούσ του 1942 ένα τμήμα επ ίλεκτω ν Γερμανών χιονοδρόμω ν τη ς 1ης και της 4ης Ο ρεινής Μ ερα ρ χία ς κ α τό ρ θ ω σ ε να α να ρ ρ ιχ η θε ί ως το την υψ ηλότερ η κορυφ ή το υ Καυκάσου (υ ψ ό μ ετρ ο 5.640 m), όπου και έσ τη σ ε υπ ερήφανα τη σημαία μ ε τον α γκυλω τό σταυρό.
ΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Η εκπ ληκτική υποχώρηση τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς Π άντσ ερ από τον Καύκασο 9 α ήτα ν αδύνατο να έχ ε ι α ίσ ιο π έρας αν δεν υ π ο β ο η 9 ε ίτο από τον υψηλό επ α γ γελ μ α τισ μό του σ τρ α τάρ χη Μ ανστάιν, που κ ρ ά τη σ ε ανο ικτή τη δ ίοδο δια φ υγής κοντά σ τον Ντον.
160.000 βαρέλ ια τη ν η μ έρ α (περίπου32.000 t)! Ο Χ ίτλερ εκ τιμ ο ύ σ ε ό τι βρισκότα ν μπροστά σε μια λαμπρή ευκα ιρ ία , πως η αντίσταση που θα σ υναντούσαν οι δυνάμεις το υ σε αυτή τη δ εύ τερ η μαζική απόπειρα να γονατίσ ουν τη ν ΕΣΣΔ θ α ή τα ν ε λάχιστη και ό τι οι α ν τικ ε ιμ εν ικ ο ί σκοποί θ α κα τα λα μβά νο ντα ν μ έχρ ι το τέ λ ο ς του καλοκαιρ ιού. Αν τα γ ερμα ν ικά σ τρ α τεύ μ α τα που σ υγκροτούσ αν τ ις Ο μά δες Σ τρ α τιώ ν «Α» και «Β» είχαν τη ν π ροβλεπ όμενη α ρ ιθ μη τική δύναμη, ή τα ν ξεκούρ α σ τα , ε ίχαν αναπληρώσει τ ις απ ώ λειες το υ υλικού το υ ς , αντιμετώ π ιζαν ένα ν α σ θενή αντίπ αλο και το έδ α φ ος τα ευνοούσ ε, π ιθανώς θα επ ιτύγχαναν σ την αποστολή το υ ς . Ενας α ν τικ ε ιμ εν ικ ό ς π α ρα τη ρ ητής θ α δ ια πίστωνε, ωστόσο, ό τι καμία από α υ τές τις π ροϋπ οθέσ εις δ εν ίσχυε και το εγχε ίρ ημ α το υ Χ ίτλερ εγκυμ ονού σ ε το υ ς πιο τρ ο μ ε ρούς κινδύνους.
«ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ Ν ΚΑΥΚΑΣΟ ΜΕ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ»
Αποσπώντας από το υ ς υπ οχω ρούντες Σ ο β ιετικ ο ύ ς τη μία τα κ τική νίκη μ ετά τη ν άλλη, η Ομάδα Σ τρατιώ ν «Α» το υ σ τρατάρχη Β ίλχελμ φ ον Λιστ άρχισε τη ν π ρ ο έλασή τη ς (επ ιχείρηση «Edelweiss») δ ίνο ν τα ς και πάλι τη γνώ ριμη ε ικόνα το υ ασυγ κρ ά τη το υ οδοσ τρω τήρα που ε ίχε σαρώσει τα π ροηγούμενα χρόνια ο λόκληρη τη ν Ευρώπη. Π ερνώ ντας τα γεω γραφ ικά όρια τη ς ασ ιατικής ηπείρου, η 1η Σ τρ α τιά Πάντσ ερ και η 17η Σ τρα τιά διέσχισαν τη ν π εδιάδα του π οταμού Κουμπάν, κυρίευσ αν άθ ικ τα 52 κα τά φ ο ρτα τρα ίνα το υ Κόκκινου Σ τρα το ύ και κα τέλα βα ν το Κρασνοντάρ στις 8 Α υγούστου. Την επ ο μένη έπ εσε στα χέρ ια τω ν Γερμανών το Μαϊκόπ, η πρώτη
(αλλά μ ικ ρ ό τερ η σ χετικά) από τ ις τρ ε ις π λο υ σ ιό τερ ες σε «μαύρο χρυσό» π ερ ιο χ ές τη ς ΕΣΣΔ. Η απ ογοήτευσ η τω ν επ ιτιθ έμ εν ω ν όμως ή τα ν έκδ η λη ό τα ν ε ίδαν ο υρ α νο μ ή κε ις σ τή λες π υκνού, μαύρου καπνού να έχουν σκεπάσει το ν ουρανό και μία κόλαση φω τιάς να κα τα τρ ώ ει τ ις πολύτ ιμ ε ς εγκα τα σ τά σ εις . Υποχωρώντας οι Σοβ ιε τ ικ ο ί δ εν σκόπευαν να αφ ήσ ουν τίπ οτα όρθ ιο . «Από αυ τά τα π ετρ έλα ια που το ν υπ νω τίζουν και χωρίς τα οποία θ α πρέπει να τελε ιώ σ ε ι το ν π όλεμο» , γρ ά φ ει ο Καρτιέ, «ο Φ ύρερ δ εν θ α π άρει παρά μ ερ ικ ές σταγόνες , ασ ήμαντο κλάσμα μέσα σ του ς χει- μάρρους β εν ζ ίνη ς που καταναλώ νει για να τα κατακτήσ ει» .
Α φ ήνοντα ς τη 17η Σ τρ α τιά να σ τρα φ εί προς τα ν ο τιο δ υ τικά με τρ ε ις χω ριστές φ ά λα γγες , τα π άντσερ το υ Κλάιστ σ υνέχισαν τη ν ορμ η τική προέλασή το υ ς επί αρ κ ε τ έ ς η μ έ ρ ε ς ακόμη β λέπ ο ντα ς το τοπίο να αλλάζει σ ταδιακά μπροστά το υ ς . Η επίπ εδη στέππα άρχισε να μ ετα μ ορ φ ώ νετα ι σε μία λοφ ώ δη έκτασ η με α ρ κ ε τέ ς κο ιλάδες , ενώ στο βά θ ο ς το υ ο ρ ίζο ντα τα γ ερ μανικά σ τρ α τεύ μα τα μπορούσαν να διακρ ίνουν μια σειρά από χ ιον ισ μ ένες βουνο κο ρ φ ές . Οι άνθρω ποι γ ίνο ντα ν επίσης διαφ ο ρ ετικο ί. «Οι Ρώσοι σπανίζουν», α να φ έρει χαρακτηρ ισ τικά ο Καρτιέ, «οι κοζάκικοι π ληθυσ μοί - Τσερκέζοι, Τσετσένοι, Ο σ σ έτες - έρ χο ντα ι να τ ε θ ο ύ ν στη δ ιά θ ε ση τω ν εισ βολέω ν και γ έρ ο ι π ατριάρχες το υ ς α π ευ θύ νο υν μακριά καλωσορίσματα σε γλώ σσες που κανένα ς δ ιερ μ η νέα ς δ εν καταλαβαίνει» . Ακριβώ ς τη σ τιγμή που πλησίαζαν στις π αρυφ ές τη ς θ εό ρ α τη ς ο ροσ ειράς το υ Καυκάσου, τα π άντσερ άρχισαν να αντιμετω π ίζο υν τ ις π ρώ τες ενο χ λ η τ ικ έ ς ελ λ ε ίψ ε ις σε καύσιμα. Οι Σ ο β ιε τ ικο ί ε ν έ τε ιν α ν τη ν αντίστασή το υ ς και η
π ρόοδος τη ς 17ης Σ τρ α τιά ς σ την παραλιακή ζώνη μ ειώ θη κε, έως ό το υ σ ταμάτησ ε τελ ε ίω ς πριν α υ τή εκπ ορ θή σ ει το Τουάπ- σε. Ανατολικά όμω ς το XL Σώμα Πάντσερ έσ τε ιλ ε τ ις εμ π ρο σ θ οφ υλα κές του ως και 100 km από τη ν Κασπία, κό β ο ντα ς το ν αγωγό π ετρ ελα ίο υ μ ετα ξύ Μπακού και Αστραχάν. Ταυτόχρονα τα υπόλοιπα γ ερ μανικά τμ ή μ α τα συνέχιζαν α υ τό που αργότερ α οι β ε τερ ά νο ι θ α αποκαλούσαν « τα ξίδ ι προς το ν Καύκασο με επ ιστροφή».
Η οροσειρά το υ Καυκάσου ε κ τε ίν ε τα ι λοξά , από τα β ο ρ ε ιο δ υ τικ ά προς τα νοτιο - α νατολικά σε μήκος 1.200 χλμ., έχο ντα ς 47 τις ψ η λ ό τερ ες κο ρ υ φ ές τη ς σ τον κεν τρ ί- ΙΒ™ κό ο ρεινό όγκο τη ς . Τέσσερις από α υ τές υπ ερβα ίνουν τα 5.000 m. Σ τη δυτική π λευρά τη ς η οροσειρά κα λύ π τετα ι από πυκνά δάση κω νοφόρω ν, ενώ η ανατολική δ εν έχε ι να επ ιδ ε ίξε ι τίπ οτα π ερ ισ σ ότερο από γ υ μνούς, απ ότο μο υς βράχους. Το 1942 η π εριοχή ή τα ν ε ξα ιρ ε τ ικ ά δυσπρόσιτη και α- π οτελού σ ε ουσ ιαστικά ένα ν άγνω στο τ ό πο όπου ελάχισ το ι ο ρ ε ιβ ά τες είχαν επ ιχειρήσει να ανέβουν. Το δ έο ς που α ισ θάνθη- καν οι Γερμανοί α ν τικρ ύ ζο ν τα ς α υ τό το ε π ιβ λητικό φυσ ικό φρούρ ιο φ α νερώ νετα ι από το γ εγονό ς ό τι ο δ ιο ικη τή ς τη ς 4ης Ο ρ ε ινή ς Μ εραρχίας έσ τε ιλ ε ένα ν επ ιτελή το υ στο Μόναχο μ ε τη ν εν το λ ή να αναζητή σ ε ι σ την τοπ ική β ιβλ ιο θή κη οποιαδήπο- τ ε χρήσ ιμη π ληροφορία . Ο α ξιω μα τικός ε π έσ τρ εψ ε με π ενιχρά στοιχεία, τα περισσ ότερα από τα οποία χρ ο νολο γο ύντο από τη ν εποχή το υ Α ’ Παγκοσμίου Π ολέμου .Το ύψος βροχόπτω σης σε εκ ε ίν α τα δυ σ θεώ ρητα ύψη έφ θ α νε τα 400 εκ. ετησ ίω ς, οι π ερ ισ σ ότερ ες κο ρ υ φ ές άνω τω ν 3.500 m ή τα ν μονίμω ς κ ρ υ μ μ έν ες μέσα στα σ ύννεφα, τα οποία ενώ νοντα ν και δ ιαλύονταν μέσα σε λίγα λεπ τά , και ο π α γετό ς καθι-
Σ ο β ιετ ικ ό π εζικό α ναρριχάτα ι σε έναν π αγετώ να του Καυκάσου
κοντά στο Ν α λ τσ ίκ κατά τη δ ιάρκεια τη ς α ν τεπ ίθ εσ η ς του
Κόκκινου Σ τρ α το ύ .
ΣΤΡ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
τά ρχη Λιστ σ τις 31 Αυγούστου το ν π ερ ιέλουσ ε μ ε υπ οτιμητικά σχόλια: «Ο π όλεμος θα κλείσ ει τρ ία χρόνια τη ν ερ χόμ ενη νύ κτα και έχω αηδιάσει πια μ ε α υ τού ς το υ ς σ τρ α τηγο ύς που η α ν ικα νό τη τά το υ ς , η νω θ ρ ό τη τά το υ ς και η έλλειψ η πίστης και φ λόγας που το υ ς χα ρα κτη ρ ίζε ι σ υντελο ύν στο να π α ρα τε ίνετα ι η σύγκρουση». Ο ταν ο επ ικεφ α λής το υ Κλάδου Επιχειρήσεων τη ς Ανώ τατης Δ ιοίκησης τη ς Wehrmacht (OKW), σ τρα τηγό ς Α λ φ ρ εν τ Γ ιόντλ, υποσ τή ρ ιξε έπ ειτα από ένα τα ξ ίδ ι το υ στον Καύκασο στις 7 Σ επ τεμβ ρ ίου ό τι τα σ τρατεύ μ α τα είχαν ε ξα ν τλ η θ ε ί και δ εν μπορούσαν να συνεχίσουν τη ν προέλασή το υ ς , ο Χ ίτλερ έπαψε επί μ ή νες να α ντα λλάσσει χειραψ ία μαζί το υ και να γ ευ μ α τ ίζ ε ι με τη ν ηγεσ ία τη ς OKW όπως γ ινό τα ν μ έ χρι τό τε . Για να διαλύσει επίσης κά θ ε αμφ ιβολία για τα όσα δ ιέτασ σ ε ζή τησ ε να πα- ρ ίσ ταντα ι σε ό λ ες τ ις σ τρ α τιω τικ ές συσκέψ εις σ τενογρ ά φ οι που να τη ρ ο ύ ν λ επ το μερή π ρακτικά (συχνά έφ θ α να ν σε έκταση τ ις 500 σ ελ ίδ ες ημερησίω ς!).
Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΣΤΑΛΙΝΓΚΡΑΝΤ ΑΝΑΤΡΕΠΕΙ ΤΟ ΣΚΗΝΙΚΟ
48Ο Γερμανικός Σ τρ α τό ς έφ θ α σ ε για πρώ τη φορά σ τις π αρ υφ ές το υ Κ αυκάσου στα τέλ η του καλοκα ιρ ιού το υ 1942. Αμέσω ς έγ ιν ε αντιληπ τό από τη δ ιοίκησή το υ ό τι οι όρο ι του «κεραυνοβόλου π ολέμ ου» έπ αυαν να ισχύουν σ τις χ ιονοσ κεπ είς κο ρ υ φ ές και σ τα δύσβατα μονοπ άτια τη ς επ ιβ λη τική ς α υ τή ς ορ οσ ειρ ά ς. Η τα χ ύ τα τη προέλαση των μηχανοκινήτω ν έδω σε τη θ έσ η τη ς σ τον αργό βημα τισ μό των υποζυγίων. Το εικον ιζόμενο γερμανικό απόσπασμα κ ινείτα ι μέσω τη ς δ ιάβασης Κλούχορι του Καυκάσου , που β ρ ίσ κ ετα ι σε υψ ό μ ετρ ο 2.816 m.
στούσ ε τη ν κίνηση πάνω στις π λα γιές και στα μονοπάτια ε ξα ιρ ε τ ικ ά επ ικίνδυνη . Επτά «σ τρατιω τικο ί δρόμοι» που είχαν κατα σ κευα σ τε ί τη ν εποχή το υ Μ εγάλου Π έτρ ο υ έ τεμ ν α ν τη ν οροσειρά π αρέχοντας τα μοναδικά σ χετικώ ς ασφαλή και σ ύντο μα π εράσματα από το ν Καύκασο: επ ρόκει- το γ ια τ ις δ ιαβάσ εις Πσέασχα, Αντζάπ, Τσμακμάρο, Μ αρούχλσκυ, Ναχμάρ, Χίπερ και Αζάου.
Παρά το α π ίσ τευτο φυσικό φ ράγμα που ο ρθω νότα ν μπροστά τη ς η Ομάδα Στρατιώ ν «Α» δ εν ε ίχε ε ξα ν τλ ή σ ει ακόμη τη ν ορμή τη ς . Αφού π άτησε τη δυσπρόσιτη κορυφ ή Ελμπρούζ με ένα επ ίλ εκ το ά γη μα 21 ορεινώ ν κυνηγώ ν τη ς , η δύναμη το υ Λιστ συνέχισε τ ις π ροσπ άθειες παραβίασης τω ν πυλών το υ Καυκάσου με τη ν 1η Σ τρ α τιά Π άντσερ σαν π ολ ιορκη τικό κριό, κα τα λα μβά νο ντα ς το Π ιατιγκόρσκ. Ανατο-
λ ικ ό τερ α η 13η Μ εραρχία Π εζικού έφ θ α σ ε σ τον π οταμό Τερέκ και β ρ έθ η κ ε μπροστά σε μια αλυσίδα φαραγγιώ ν που έκο β α ν τη ν ανάσα, μέσω τω ν οποίων οι Ρώσοι είχαν ανο ίξε ι π α λα ιό τερ α ένα ν σ τενό «σ τρατιω τικό δρόμο» π ρο κειμ ένου να υποδουλώ σουν τις το π ικές ορεσ ίβ ιες φ υ λές . Για το ν Κλάιστ η συνέχιση τη ς κ ίνησ ης ή τα ν απαρα ίτητη . Θα άνοιγε σ ύντομα δρό μο για το Γκρόζνυ και τ ις γ ιγα ντια ίες π ετρ ελα ιοπ η γ ές ή δ εν θ α το κα τόρθω νε π οτέ . Οι Γερμανοί πλησίασαν στο Β λα ντικα φ κά ζ (ή Ο ρ τζο ν ίκ ιτζε, όπως α π οκαλείτο επί Στά- λιν) αλλά απ έτυχαν να δ ιαβούν το ν Τερέκ και να θ έσ ο υ ν υπό το ν έλεγχ ό το υ ς το ν δρόμο που σ υνέχ ιζε από ε κ ε ί κα τηφ ορ ικά προς τη ν Τυφλίδα.
Ο Χ ίτλ ερ ή τα ν έ ξα λλο ς για τη ν απ οτυ χία. Καλώ ντας στο π ροω θημένο αρχηγείο το υ στη Β ινίτσα τη ς Ο υκρανίας το ν σ τρα
0 Κλάιστ ε ίχ ε π ροειδοπ οιήσ ει παλαιότερ α το ν Χ ίτλ ερ να μην εμ π ισ τεύ ετα ι τη μα χητική αξία τω ν ουγγρικώ ν, ιταλικώ ν και ρουμανικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν για τη ν κάλυψη τω ν π λευρώ ν τω ν Γερμανών, αλλά ε κ ε ίνος δ εν ή τα ν από το υ ς ανθρώ πους που ά- κουγαν σ υμβουλές. Ο φ ύ ρ ερ επ ιμένοντα ς να σ υγκεντρώ σ ει τη ν ισχυρή 6η Στρατιά το υ Π άουλους στο Σ τά λ ινγκ ρ α ν τ και αναθ έ το ν τα ς τη φ ύ λα ξη τω ν υπ ερβολικά ε κ τετα μ έν ω ν π λευρώ ν τη ς σ τους «δορυφ όρους» το υ Αξονα, σχεδόν ε γ γ υ ή θ η κ ε τη ν κύκλωσή τη ς μέσω τη ς τερ ά σ τια ς α ντεπ ίθ εσ η ς τω ν Σ ο β ιετικώ ν που εκδ η λώ θ η κε σ τις 19 Ν οεμβρίου 1942.
Η κατασ τροφ ή αυτή ή τα ν το ο δ υ νη ρ ό τε ρ ο σοκ που είχαν υπ οστεί οι Γερμανοί ως τό τ ε και έ φ ε ρ ε τη ν 1η Σ τρ α τιά Π άντσερ σε ε ξα ιρ ε τ ικ ά δυσχερή θέσ η , αφ ού ή τα ν ακό μη ε κ τ ε θ ε ιμ έ ν η 700 χλμ. ν ο τιό τερ α . «Οταν μπήκε το 1943», α να φ έρ ε ι χαρακτηρισ τικά ο Β ρετα νό ς ισ τορ ικός Λ ίν τελ Χαρτ, «οι γ ερ μ α ν ικ ές σ τρ α τιές σ τον Καύκασο φαίνοντα ν ό τι θ α είχαν τη ν ίδια τύ χη με τις σ τρ α τιές το υ Σ τά λ ινγκρα ντ. Η ταν πολύ β α θ ύ τερ α στο σ τόμα το υ λύκου από ό τι οι τ ε λ ε υ τα ίε ς . Ωστόσο είχαν υπ οχρεω θεί να π αραμείνουν ε κ ε ί επί ένα ν και π λέον μήνα μ ετά τη ν περικύκλω ση το υ Σ τά λ ινγκρα ντ, ενώ ο χειμώ νας προχω ρούσε και ο κ ίνδυ νος επ εκ τε ινό τα ν» . Η πόλη Ροστόβ α π ο τελούσ ε ουσ ιαστικά τη μοναδική χερσαία γ έ φυρα που σ υνέδ εε ο λόκληρ η τη ν Ομάδα Σ τρα τιώ ν «Α» μ ε το υπόλοιπο γερμανο- κ ρ α το ύμ ενο Α νατολικό Μ έτω πο.
Η ανάμιξη το υ Χ ίτλ ερ στη δ ιεύθυνσ η τω ν σ τρα τιω τικώ ν επ ιχειρήσεω ν ή τα ν ίσως η βα σ ικότερη α ιτία για τη ν π ανω λεθρία
Σ Τ ΡΑ Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Βορονέζ fISO 24^ 320
Σ το ν χ ά ρ τη η υποχώρηση τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς Π άντσ ερ φ α ίν ετα ι σαν μια απλή «συρρίκνω ση» Q Q προς το Ρ οστόβ. Σ τη ν πράξη ήτα ν α π ίσ τευ τα δύσκολη λόγω τη ς επ οχής που εκ τελ έ σ τη κ ε γ μ ·και τη ς μ εγ ά λ η ς υπ εροχής το υ εχ θ ρ ο ύ σε προσωπικό και υλικό.
που απ ειλούσε τη Wehrmacht στο Α νατολικό Μ έτω πο. Ε υρ ισ κόμενος σε μόνιμη σχεδ όν προστριβή με τη ν ανώ τατη ηγεσ ία του σ τρ α τεύ μ α το ς , ε ίχ ε «καρατομήσει» μ ερ ικούς από το υ ς κο ρυ φ α ίους και πιο δ η μ ο φ ιλ ε ίς στα σ τρ α τεύ μ α τα δ ιο ικ η τές έπ ειτα από τ ις π ρώ τες α τυ χ ίες το υ ς ή ό τα ν αρνή- θ ηκα ν να εκπληρώ σουν α ν έφ ικ τε ς αποσ τολές. Σ τις 9 Σ επ τεμβ ρ ίου 1942 ο Χ ίτλερ απ άλλαξε από τα κα θ ή κο ν τά το υ το ν σ τρα τάρχη Β ίλχελμ φ ον Λιστ, δ ιο ικη τή τη ς Ο μάδας Σ τρατιώ ν «Α», και α νέλα β ε προσωπικά το ν σ υντονισ μό α υ τού το υ τ ε ράστιου σχηματισμού. Οπως ή τα ν φυσικό, η άσκηση τέ το ια ς δ ιο ίκησης από απόσταση 1.000 χλμ. ή τα ν κά θε άλλο παρά δυνα τή κι έ τσ ι ο φ ύρερ , αφού π ειρα μ α τίσ τηκε για ένα δ ιάσ τημα α φ ήνοντα ς το ν φ ό ρ το το υ έργου τη ς δ ιο ίκησης τη ς Ο μάδας Σ τρατιώ ν σ τον αρχηγό το υ επ ιτελ ε ίο υ το υ Λιστ, α ντισ τρά τηγο Χανς φ ον Γκρά ιφ εν- μπεργκ, α ναγκάσ τηκε εκ τω ν πραγμάτω ν να ορίσ ει ν έο δ ιο ικη τή . Η αλλαγή σ κυτά λης έγ ιν ε σ τις 23 Ν οεμβρ ίου 1942, κάτω από τη βαριά σκιά τη ς κύκλω σης τη ς βης Σ τρ α τιά ς στο Σ τά λ ινγκρ α ντ. Τα ηνία τη ς Ο μάδας Σ τρα τιώ ν «Α» α νέλα β ε ο Κλάιστ, π αραδίδοντας με τη σειρά το υ τη ν 1η Σ τρ α τιά Π άντσερ, μ ε τη ν οποία ε ίχ ε κ ερ δ ίσει τόση δόξα , σ τον σ τρα τηγό Εμπερχαρ- ν τ φ ο ν Μ άκενσεν. Δ ιο ικη τή ς τη ς 17ης Σ τρ α τιά ς π α ρέμεινε ο σ τρ α τηγός Ρίχαρντ Ρούοφ.
Κάτω από το ισχυρό σοκ που π ρ ο κά λεσε η α ιφνιδ ιασ τική σ οβ ιετική αντεπ ίθεσ η στο Σ τά λ ινγκρα ντ, οι α λλα γές προσώπων στη γερ μα ν ική π λευρά δ εν π ερ ιορ ίσ τηκαν σ την Ομάδα Σ τρατιώ ν «Α». Κατά τη δ ιάρκεια το υ φθινοπώ ρου ο σ τρα τά ρχης Εριχ φ ον Μ ανστάιν δ εν ε ίχ ε κα τορ θώ σ ει να ε κ π ορθήσ ει το Λ έν ιν γκ ρ α ν τ επ αναλαμβάνον τα ς το ν θ ρ ία μβ ο τη ς Σεβασ τούπ ολης, αναγκα ζό μενο ς να αναλω θεί σε π ροσπ άθειε ς για τη ν ανάσχεση τω ν επ ιθέσ εω ν που ε κ τό ξευ α ν οι Σ ο β ιετικ ο ί νότια τη ς λ ίμ νης Λ αντόγκα , στο α ρ ισ τερό π λευρό το υ γ ε ρ μανικού κλοιού γύρω από τη μεγάλη ρωσική μ ητρόπ ολη το υ βορρά. Οι β ε τερ ά νο ι τη ς 11ης Σ τρ α τιά ς το υ Μ ανστάιν κάλυψαν α π οτελεσ μα τικά το υ ς σ υνα δέλφ ους το υ ς , έκλεισ α ν όσα ρ ήγμα τα ε ίχ ε δημ ιουρ γήσ ει η σ οβ ιετική προώθηση και επ έφ ερ α ν σ τον Κόκκινο Σ τρ α τό 40.000 απ ώ λειες, σ τερώ ν τα ς από το ν Σ τά λιν άλλη μία σπουδαία προπαγανδιστική επ ιτυχία. Η κρίση σ τον νότιο το μ έ α το υ μετώ π ου όμω ς υποχρέω σε το ν Χ ίτλερ να σ τρα φ εί και πάλι προς το ν Μ ανστάιν γ ια να απ οκατασ τήσ ει τα π ράγματα. Ετσι ο σ τρα τά ρχης έλα β ε στις 23 Ν οεμβρ ίου μία δ ιαταγή που το ν ε ν η μ έ ρωνε ό τι ε ίχ ε ο ρ ισ τεί δ ιο ικη τή ς τη ς νεο σ ύ σ τα τη ς Ο μάδας Στρατιώ ν «Ντον» (βη Στρατιά , 4η Σ τρα τιά Π άντσερ και δύο απο- σπάσματα σ τρα τιάς) με αποστολή τη ν ανακοπή τη ς σ οβ ιετική ς επ ίθεσ ης και τη σωτηρία τω ν π ολιορκημένω ν Γερμανών μαχητώ ν το υ Σ τά λ ινγκρα ντ.
Ο ταν λ ίγ ες η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερα ο Μ αν
στάιν εγκ α τέσ τη σ ε το α ρχηγείο το υ στην πόλη Ν οβοτσερκάσκ, κο ν τά στο Ροστόβ, π λη ρ ο φ ο ρ ή θ η κε ό τ ι η 1η Σ τρ α τιά Πάν τσ ερ ε ίχ ε π ροσκρούσει σ την α κα τά βλητη αντίσ ταση τω ν Σ ο β ιετικώ ν σ τον Καύκασο και ό τ ι η 17η Σ τρ α τιά ε ίχ ε επίσης απ οτύχει να κυ ρ ιεύσ ει τα λ ιμάνια τη ς ανα τολικής Μ αύρης Θάλασσας. Κ άθε π ιθα νότη τα να κα τα λη φ θ ο ύ ν οι κ υ ρ ιό τερ ες π ετρ ελ α ιο π ηγές το υ Καυκάσου ε ίχ ε ε ξα ν εμ ισ τε ί και η παραμονή τω ν μεραρχιώ ν το υ Κλάιστ στις ε ξα ιρ ε τ ικ ά π ρο ω θ η μ ένες θ έσ εις το υ ς σ τον π οταμό Τερέκ, λίγα χ ιλ ιό μ ετρ α μακριά από το Γκρόζνυ, θ α μπορούσε να α π ο δ ειχθ ε ί κα τασ τροφ ική από τη στιγμή που ο Π άουλους ε ίχε κυκλω θεί στις ό χ θ ες το υ Βόλγα. Το π ρόβλημα ή τα ν πως οι σοβ ιε τ ικ έ ς τα χ υ κ ίν η τε ς δ υνά μεις ε ξα κ ο λ ο υ θούσ αν να ξεχ ύ νο ν τα ι ο ρμ ητικά από τα π ρογεφ υρώ μα τά το υ ς επί το υ Ν τον και να κ ινού ντα ι δ υ τικά απειλώ ντας να αποκόψ ουν κά θ ε σ τιγμή ο λό κλη ρ ες τ ις Ο μάδες Σ τρατιώ ν «Α» και «Β». Ο Μ ανστάιν έκρ ινε αρχικά πως ακόμη κι αν η 1η Σ τρ α τιά Πά
ν τσ ερ α δυνα τούσ ε να ολοκληρώ σει τη ν κατάληψ η το υ Καυκάσου, θ α μπορούσε να π α ρα μείνει σ τις θ έσ ε ις τη ς π ερ ιο ρ ιζό μενη σε μία σ τατική άμυνα, κατά τη ν οποία θα υ π ο β οη θ είτο από το τραχύ έδα φ ος και τ ις π ερ ιορ ισ μένες δ υ ν α τό τη τες κίνησης που π αρείχε α υ τό σ τον επ ιτιθ έμ ενο . Οι σ οβ ιετ ικ έ ς δ υνά μεις οι οπ οίες βρ ίσ κονταν απένα ντι τη ς ή τα ν εφ ο δ ια σ μ ένες μ ε α ρ κετά β ρ ετα ν ικ ά άρματα , ελα φ ρά α μερ ικανικά Stuart, φ ο ρ τη γά Ford και κονσ ερβοπ οιημέ- να τρ ό φ ιμα που έφ ερ α ν τη σφραγίδα τω ν ΗΠΑ, αλλά γεω γραφ ικο ί λόγο ι απ αγόρευαν στη STAVKA να τ ις ενισ χύσ ει μαζικά και γρήγορα.
Π ισ τεύο ντα ς ό τ ι δ ιέ θ ε τ ε ακόμη τη δ υ ν α τό τη τα να α να τρ έψ ει το σ κηνικό ο Μ ανστάιν εξα π έλυσ ε τη ν επ ίθεσ ή το υ σ τις 12 Δ εκεμ β ρ ίο υ 1942, σε μία ύσ τα τη προσπάθ ε ια απ εγκλω βισμού τη ς βης Σ τρατιάς. Παρά το ό τι τα γ ερ μα ν ικά σ τρ α τεύ μ α τα σημείωσαν σ ημαντική π ρόοδο, ο Π άουλου ς π α ρέμ ε ιν ε α κ ινη το π ο ιη μένο ς σ τις ό χ θ ε ς το υ Βόλγα, α ρ νο ύ μ ενο ς να παρακού-
Σ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
50mm σ ει τ ις δ ια τα γές το υ Χ ίτλ ερ και να εγκα τα -
λ ε ίψ ε ι το Σ τά λ ινγκ ρ α ν τ μ ε μία ηρω ική έ ξ ο δο. Επιπλέον οι Σ ο β ιετικο ί α ντέδρα σ α ν γρήγορα και δ ια κόπ το ντα ς τη ν προώθησή το υ ς προς δυσμάς μ ε τέ φ ερ α ν τη 2η Σ τρ α τιά Κρούσης ε ξω τερ ικά τη ς νότια ς π ερ ιμ έτρ ου το υ θύλακα , φράσσοντας αποφασιστικά το ν δρόμο σ τις δ υνά μεις σωτηρίας. Πριν ο ι Γερμανοί π ρολάβουν να σ υνειδη τοπ οιήσ ουν ό τι η απόπειρα α π ελευ θ έρ ω σης τω ν π ολιορκημένω ν ε ίχε απ οτύχει, μία νέα σειρά σαρωτικών σ οβ ιετικώ ν επ ιθ έσ εων που εκδη λώ θ ηκα ν σ τον άνω Ν τον στις 16 Δ εκεμ β ρ ίο υ και κ α τέλ η ξα ν στη διάλυση τη ς 8ης Ιτα λ ικής Σ τρα τιά ς , ή λ θ ε να το υ ς αφ α ιρέσ ει και πάλι τη ν π ρω τοβουλία τω ν κινήσεων. Ο Μ ανστάιν δ εν μπορούσε να π ρά ξει π λέον τίπ οτα άλλο από το να δ ια τά ξ ε ι τ ις δυνά μεις το υ να π ερ ιέλθ ο υ ν σε άμυνα, ζη τώ ντα ς π αράλληλα από το ν Χ ίτλ ερ τη ν άμεση σ ύμπτυξη τη ς 1ης Σ τρα τιά ς Π άντσερ από το ν Καύκασο. Σ το ν ίδιο τό ν ισε επίσης ό τ ι η 4η Σ τρ α τιά Π άντσερ έπ ρ επε να υποχωρήσει, αλλά δ εν σ κόπ ευε να τη ς δώσει μία τέ το ια δ ιαταγή πριν ε ξα σ φ α λ ίσ ει τη σωτηρία τω ν σ τρα τευ μ ά τω ν το υ Κλάιστ.
ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΜΕΝΗ ΕΚΚΙΝΗΣΗ
Προφανώ ς ο Χ ίτλ ερ ε ίχ ε απ οτύχει να συλλάβει το μ έγ εθ ο ς τη ς σ οβ ιετική ς α ν τε π ίθεσης που εκδ η λω νό τα ν επί ενό ς τ ε ρ α στίου μετώ που. Αν και οι ε ιδ ικο ί το ύ εφ ι- στούσαν τη ν προσοχή στο ενδ εχ ό μ ενο να κα τα φ έρ ε ι ο Κ όκκινος Σ τρ α τό ς να φ θάσ ει στο Ροστόβ, πράγμα που θ α σήμαινε τη ν αποκοπή όχι μιας αλλά π έν τε σ τρατιών, ε ξα κο λο υθ ο ύ σ ε να α μ φ ιτα λ α ν τεύ ετα ι για το αν θ α έπ ρεπ ε να εγκ ρ ίν ε ι τη ν υποχώρηση άλλων μονάδω ν ε κ τό ς από τη ν ήδη κυ κλω μένη 6η Σ τρατιά . «Ο Χ ίτλερ δ εν ε ίχε καμία δ ιάθεσ η να ε γκ α τα λ ε ίψ ε ι τη ν π ερ ιο χή το υ Καυκάσου», έγρ α φ ε ο Μανστάιν. «Π ίσ τευε ακόμη ό τι θ α κα τόρ θω νε με κάποιο τρόπ ο να δ ια τηρήσ ει ένα μέτω π ο νό τια του Ν τον το οποίο θ α το υ επ έτρ επ ε να εξασ φ αλίσ ει τη ν κα τοχή τω ν π ετρ ελα ιο π η γών το υ Μαϊκόπ». Τα γερ μα ν ικά σ υνεργεία που εργά ζο ντα ν π υρετω δώ ς για τη ν αποκατάσταση τω ν δ ολ ιοφ θο ρώ ν στις εγκ α τασ τάσ εις το υ Μαϊκόπ, είχαν π ετύ χ ει σ τις αρχές Ιανουαρίου 1943 να θ έσ ου ν και πάλι σε λ ε ιτο υ ρ γ ία 13 π ετρ ελα ιο π ηγές με πα
ραγωγή 70 βαρελιώ ν ημερησίω ς. Π ίστευαν ό τι θ α μπορούσαν να α υξήσ ουν τη ν παραγωγή σε 2.000 Βαρέλια ημερησ ίω ς ως το ν Απρίλιο και σε 26.000 βαρέλ ια μ έχρ ι το τ έ λος του 1943.
Τα σ οβ ιετικά άρματα ωστόσο δ εν περί- μεναν. Σ τις 24 Δ εκεμ β ρ ίο υ 1942 το 24ο ΤΘ Σώμα κα τέλα β ε το α ερο δρ όμ ιο Τατσίνσκα- γ ια από όπου η Luftwaffe επ ιχειρούσ ε να α- ν εφ οδ ιά σ ει από α έρ ο ς το υ ς ά νδρ ες του Π άουλους. Ο ταν οι Γερμανοί α ν τεπ ιτέθ η - καν, τέσ σ ερ ις η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερα , ανακάλυψαν ό τ ι ε κ α το ν τά δ ες σ υνάδελφ ο ί το υς που είχαν μ ε τα φ ε ρ θ ε ί από το Στάλινγκρα - ν τ ως τρ α υ μ α τίες σ την Τατσίνσκαγια, ε ίχαν σφαγεί από το υ ς Σ ο β ιετικ ο ύ ς. Η κατάσταση έμο ια ζε χαοτική . Οι α ιχμές τω ν Σοβ ιετικώ ν είχαν απ λω θεί σε τερά σ τια έ κ τα ση και έδ ε ιχνα ν να έχουν απ οκτήσ ει το ν απ όλυτο έλεγχ ο τη ς στέππας. Η σύγχυση και η α β εβ α ιό τη τα επ έτε ινα ν το ν πανικό και πολλαπλασίαζαν τ ις απ ώ λειες, ενώ ε- νέσ κη π τε και ο δ ρ ιμύς ρωσικός χειμώνας Μία μεραρχία Κοζάκων ιππέων έπ εσε από καθαρή τύ χη πάνω σε μία γερ μα ν ική αμαξοσ τοιχ ία που μ ε τέ φ ε ρ ε ν εο σ ύ λλεκ το υ ς Γερμανούς στο μέτω πο και το υ ς εξόντω σ ε
των Γερμανών σ τις 28 Ιουλίου 1942, α νο ίγοντας δ ιάπ λατα τον δρόμο για τ ις π ετρ ελα ιο φ ό ρ ες π εριοχές του Καυκάσου. Λ ίγο υ ς μ ήνες α ρ γ ό τερ α η ίδια πόλη α π ο τελο ύ σ ε την τε λ ε υ τα ία δ ίοδο δ ια φ υγής των υποχωρούντων Γερμανών.
ΣΤ ΡΑ Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
μ έχρ ις ενό ς με τα οπαθιά τη ς . Η άτυχη 22η Μ εραρχία Π άντσερ, η οποία προσπάθησ ε να κλε ίσ ει το ρήγμα σ τον π οταμό Ν τον, υπέστη τόσο σοβαρές απ ώ λειες ώστε έπαψ ε να θ εω ρ ε ίτα ι α ξιόμαχος σχηματισμός. Παρά το ό τι η 1η Σ τρ α τιά Πάντσερ α ντιμετώ π ιζε και η ίδια ισχυρές επ ιθέσ εις τω ν Σ ο β ιετικώ ν που είχαν ως στόχο να τη ν καθηλώ σουν και να τη ν εμπ οδίσ ουν να βοηθήσ ει το ν Μ ανστάιν, έσ τε ιλ ε ως το τ έ λος Δ εκεμ β ρ ίο υ τη ν 4η Μ εραρχία SS «Wiking» και τη 16η Μ ηχα νοκίνητη Μ ερα ρ χία το υ σ τρα τηγού κόμη Γκέρ χα ρντ φον Σβέρ ιν Κρόσιγκ σ την 4η Σ τρ α τιά Πάντσερ, το νώ νοντά ς τη ν για το ν δύσκολο αγώνα που ε ίχε μπροστά της .
Κατά τις κρ ίσ ιμες ε κ ε ίν ες ώ ρες που «παιζόταν» η τύ χη τω ν εκα το ντά δ ω ν χ ιλιάδω ν ανδρώ ν το υ Κλάιστ οι οποίοι διολί- σθαιναν από το ν Καύκασο, η επέμβαση τη ς 11ης Μ εραρχίας Π άντσερ το υ σ τρα τη γού Χ έρμ α ν Μπαλκ και τη ς 6ης Μ εραρχίας Πάντσερ το υ σ τρα τηγού Ερχαρντ Ράους κο ντά στο Ροστόβ υπ ήρξε καθορισ τική για τη ν αναχαίτιση τω ν Σοβιετικώ ν. Μ ε έ ναν επ ιδ έξιο ελ ιγμ ό ο Ράους υπ ερκέρασε το 24ο ΤΘ Σώμα τω ν Σ οβ ιετικώ ν από τα νώτα, ενώ ο Μπαλκ το π ροσ έβαλε μετω π ικά δ ια λύοντά ς το . Λ ίγες η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερ α η 6η Μ εραρχία Π άντσερ σ υνάντησε κο ντά σ τον π οταμό Μ πίστραγια το 25ο ΤΘ Σώμα το υ Κόκκινου Σ τρ α τού , το οποίο επίσης α- π οδεκά τισ ε κα τα σ τρ έφ ο ντα ς 90 άρματά του. Οι υπ οδειγμ α τικο ί ελ ιγμ ο ί τω ν δύο μεραρχιώ ν π άντσερ ανακούφ ισαν προσωρινά το Ροστόβ από τη ν εχθ ρ ικ ή πίεση και έδωσαν σ τον Κλάιστ π ερ ισ σ ότερο χρόνο για να σ υμπ τυχθεί. Χάρη στη γ ενν α ιό τη τα και σ την α υτοθυσ ία με τη ν οποία αγωνίσ τηκαν μικρά γερ μα ν ικά αποσπάσματα, ό πως εκ ε ίν ο το υ υπολοχαγού Κλάπιχ στη Σα μοντο ύρ οβ κα , ο Μ ανστάιν ε ξά λ ε ιψ ε μ ε θ οδ ικά τα σ οβ ιετικά π ρογεφ υρώ ματα σ τον π οταμό Μ ά νυτς και κρά τησ ε σ τα θ ε ρά τ ις ζω τικής σημασίας γ έφ υ ρ ες στο Ροστόβ και στο Μ παταϊσκ ώ στε να υπ οδεχ θ ε ί τη ν 1η Σ τρα τιά Πάντσερ.
Σ τις 27 Δ εκεμ β ρ ίο υ ο Χ ίτλερ α ρ νή θη - κ ε επ ίμονα να επ ιτρ έψ ει οπ οιαδήπ οτε υποχώρηση ε κ μ έρ ο υ ς τη ς Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν «Α». «Η ισχυρογνω μοσύνη το υ ε ίχε κοσ τίσει ήδη μία ολόκληρη στρατιά», αναφ έ ρ ε ι ο Καρτιέ. «Μ προστά σε ένα ν γ ε ν ναίο αντίπαλο, α ρ ιθ μη τικά ανώ τερο, ε μ ψ υχω μένο από τ ις επ ιτυ χ ίες του , θ α κατό ρ θ ω νε να σώσει το υ ς άλλους ή θ α σ υνέβαλλε σ την ολοκληρ ω τική κατάρρευσ η τη ς Wehrmacht;». Την επ ο μένη ο Χ ίτλερ ά λλα ξε γνώ μη έπ ειτα από ω ρ ιμότερη σ κέψη και έδω σε σ τον Κλάιστ νέα δ ιαταγή , με τη ν οποία το υ επ έτρ επ ε να σ υμ π τυχθεί από το ν π οταμό Τερέκ σ τον π οταμό Κου- μπάν υπό τη ν αυστηρή π ροϋπ όθεση ό τι θ α έπα ιρνε μαζί όλο το υλικό του. Ο η γ έ τη ς το υ Γ ’ Ράιχ δ εν σ κόπ ευε ακόμη να απ ο δ εχ θ ε ί τ ις υ π ο δε ίξε ις τω ν σ τρατηγώ ν το υ και να σ υγκεντρώ σ ει τη ν 1η Σ τρα τιά Π άντσερ στο Ροστόβ, αλλά ορα μα τιζό τα ν
μία «βήμα προς βήμα υποχώρηση» που θα έφ θ α νε μόνο ως το Αρμαβίρ και το Σαλσκ. Ε δειχνε να έχ ε ι τη ν π ρόθεση να δ ια τηρ ή σει στο Κουμπάν το υλά χ ισ τον μία ε π ιθ ε τ ική « εξέδρ α » π λάτους 200 χλμ. από όπου θ α μπορούσε μ ελλο ν τικά να ε ξορ μ ή σ ει και πάλι για να αρπ άξει τα π ετρ έλα ια που το υ ε ίχε σ τερήσ ει η απ ροσδόκητη κα τα σ τροφ ή στο Σ τά λ ινγκρα ντ. Οι όροι α υ το ί π ερ ιέπ λεκα ν α φ άντασ τα τη ν ήδη δυσ χερ έσ τα τη αποστολή που ε ίχ ε μπροστά τη ς η 1η Σ τρ α τιά Π άντσερ καθώ ς ετο ιμ α ζό τα ν να α π οδ υθ εί σε έναν αγώνα με το ν χρόνο για τη σωτηρία τη ς . Σ η μα ντικό ρόλο με σκοπό να π εισ θεί ο Χ ίτλ ερ γ ια το αναπόφ ε υ κ το τη ς υποχώρησης δ ιεδρ α μά τισ ε σίγουρα και ο ν έο ς αρχηγός το υ Γενικού Ε π ιτελείου (ΟΚΗ), σ τρα τηγό ς Κ ουρτ Τσάι- τσ λερ , που ε ίχε δ ια δ εχ θ ε ί από το ν Σ ε π τέμ β ρ ιο το ν ικα νό τα το Φ ραντς Χάλντερ .
Η δ ια ταγή τη ς υποχώρησης έγ ιν ε δ ε κτή από το υ ς ά νδρ ες τη ς 1ης Σ τρα τιά ς Π άντσερ μ ε ανάμικτα συναισθήματα. Κανένα ς δ εν ε ίχ ε λησ μονήσ ει ό τ ι οι θ έσ εις σ τον π οταμό Τερέκ είχαν κ α τα κ τη θ ε ί με βαρύ τίμ η μ α σε αίμα και επ ιπλέον οι μονάδ ες ε ίχαν μόλις ολοκληρώ σ ει τη ν κα τα σκευή τω ν χειμ ερ ινώ ν καταφ υγίω ν και τω ν οχυρω ματικώ ν το υ ς έργω ν ενό ψ ει ενό ς ακόμη δύσ κολου χειμώ να πάνω σε μία από
τ ις υ ψ η λό τερ ες ο ρο σ ειρ ές το υ π λανήτη. Σ το σχεδόν πολικό ψύχος το υ Καυκάσου οι σκοποί έπ ρεπ ε να αλλάζουν κά θ ε μισή ώρα, ενώ ακόμη και τα σφραγίσματα στις ο δ ο ντο σ το ιχ ίες σ υσ τέλλο ντα ν και έπ εφταν. Ολοι οι σ τρα τιώ τες αντιλα μβά νο ν τα ν ό τι η υποχώρηση ή τα ν απ όλυτα αναγκα ία και ό τι σε κά θ ε περίπτωση ή τα ν π ρ ο τιμ ό τερ η από το ν θ ά να το ή τη ν α ιχμαλωσία. Η σ ύμπ τυξη το υ φ ο ν Μ άκενσ εν από το ν Τερέκ έλα β ε το ν χα ρα κτήρα μικρών διαδοχικώ ν αλμάτω ν, σποραδικών σ υγκρούσ εω ν και ξα φ νικώ ν α ν τεπ ιθ έσ ε ων, που είχαν ως στόχο να παραπλανήσουν αλλά και να απ οθαρρύνουν τη ν καταδ ίω ξη εκ μ έρ ο υ ς τω ν Σοβιετικών. Σ τις 3 Ιανουαρίου η 3η Μ εραρχία Π άντσερ ή τα ν η τε λ ε υ τα ία που εγ κ α τέλ ε ιψ ε το Μ ο ζντόκ κα τα σ τρ έφ ο ντα ς πίσω τη ς ό λ ες τ ις γ έ φ υ ρες . Ο εχ θ ρ ό ς γ ευ ό τα ν τη ν τα κ τική τη ς κα μ ένη ς γη ς που ε ίχε εφ α ρ μ ό σ ει πριν από λίγους μ ή νες ό τα ν υποχωρούσε π ρος νότο.
Ταυτόχρονα, γ ια να α φ εθ ο ύ ν ε λ ε ύ θ ε ροι οι ο ύ τω ς ή άλλω ς λ ιγοσ το ί δρόμο ι για χρήση από τη ν 1η Σ τρ α τιά Π άντσερ. η 17η Σ τρ α τιά δ ια τά χθ η κε να υποχωρήσει προς τα δ υ τικά α ντί προς τα βόρεια , κα τά μή κος το υ π οταμού Κουμπάν, μ ε στόχο να σ υ γκεν τρ ω θ εί και πάλι στη χερσ όνησ ο Τα-
Σ η μ α ν τικ ό ρόλοστην α ρ ισ το τεχ ν ικ ή υποχώρηση των δυνάμεω ν το υ Κλάιστ διεδ ρ α μ ά τισ α ν τα τμ ή μ α τα του γερμανικού Μ ηχανικού, που π ροέβησαν σε καλά υπ ολογισ μένες κ α τα σ τρ ο φ ές στα ορεινά π εράσματα.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Γ ερμανικα σ τρ α τεύ μ α τα ε ισ ερ χοντα ι σ τις φ λ εγ ό μ εν ες π ετρ ελα ιο π η γές του Μ αϊκόπ τον Α ύγουσ το το υ 1942. Αν και δ εν π έτυχαν να κ ατα λά βουν τον Κ αύκασο, οι Γερμανοί π εριόρισαν δρ αστικά τη ν π αραγω γή π ετρ ελα ίο υ τη ς Ε Σ ΣΔ , σ τα 2 2 .00 0 .0 001 το 1942 και στα 18 .000.0001 το 1943.
μάν από όπου θα μπορούσε ε ίτ ε να σ υνεχίσει τη ν αντίστασή τη ς δ ια τηρ ώ ντα ς ένα σημαντικό (και ενο χ λη τικό για το υ ς Σ ο β ιε τ ικο ύ ς ) π ρογεφύρω μα, ε ίτ ε να μεταπ ηδή- σει σ την Κριμαία αν σι σ υ νθ ή κες το επ έ βαλλαν. Η λο ξή αυτή σ ύμπτυξη δ εν απαιτο ύ σ ε τη ν κάλυψη μεγά λης απόστασης,
52 ενώ οι σ ο β ιε τ ικ ές δ υνά μεις που αμύνο- ν τα ν μ έχρ ι τ ό τ ε στο Τουάπσε και σ τον υπόλοιπο παραλιακό το μ έα δ εν ή τα ν α ρ κ ε τά ισχυρές ώ στε να τη ν παρεμποδίσουν. Σ ταδ ιακά όμω ς και ενώ το ρήγμα σ τον νότιο το μ έα το υ Α νατολικού Μ ετώ που δ ιευ - ρυνόταν, η STAVKA εν έπ λ ε ξε όλο και π ερ ισ σ ότερες δ υνά μεις σ την καταδίω ξη τη ς Ο μάδας Στρατιώ ν «Α», π ιέζο ντα ς τη 17η Σ τρα τιά με τ ις 9η, 18η, 37η, 44η, 46η, 47η, 56η και 58η Σ τρ α τιές .
Η υποχώρηση τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς Πάν τσ ερ ή τα ν γ εμ ά τη κ ινδύ νου ς και τρ ο μ ε ρ ές απ ειλές σε κά θ ε βήμα τη ς . Η δ ιαταγή το υ Χ ίτλερ για τη διάσωση το υ υλικού, η ανάγκη μ ετα φ ο ρ ά ς τω ν τρα υμ α τιώ ν μ ε πρόχειρα μέσα και το ε ξα ιρ ε τ ικ ά φτω χό δ ίκ τυ ο συγκοινω νιών τη ς Υπερκαυκασίας επ έβαλλαν ένα ν απελπιστικά αργό ρυθμό . Η γραμμή σ ύμπ τυξης το υ Κλάιστ υφ ίσ τατο δ ιαρκή πίεση από το ν Κόκκινο Σ τρ α τό και α λλεπ ά λλη λες επ ιθ έσ εις στις οπ ο ίες συμμ ετε ίχα ν και α ξιό λο γες μ ονά δες αρμάτων. Γνω ρίζοντας άριστα κά θ ε πτύχωση το υ ε δ ά φ ους οι Σ ο β ιετικ ο ί π ετύχα ιναν συχνά να ξεπ ρ οβ ά λλο υν αναπάντεχα στα πιο απίθανα σημεία, κλο νίζο ντα ς το π ροσ εκτικά υπ ολογισ μένο πρόγραμμα τη ς σ ύμπ τυξης
και απ ειλώ ντας με εξόντω σ η απ ομονω μένα στοιχεία. Σ τις 6 Ιανουαρίου η 3η Μ εραρχία Π άντσερ μόλις που π ρόλαβε να σώσει τη ν 111 Μ εραρχία Π εζικού από μία σοβαρή ενέδρ α σ οβ ιετικώ ν αρμάτω ν, αλλά τη ν επ ο μένη η 50ή Μ εραρχία Π εζικού έχασε ένα ολό κληρο σ ύνταγμά τη ς το οποίο αποκόπηκε. Αν και τα γερ μα ν ικά σ τρ α τεύ ματα δ εν αντιμετώ π ιζαν ιδ ια ίτερ ες ε λ λ ε ίψ εις σε εφ ό δ ια και πυρομαχικά (η υποχώρηση τα οδηγούσ ε ε γ γ ύ τ ερ α στις βάσεις δ ιο ικη τική ς μέρ ιμνας), η σύγχυση από το υ ς δύσ κολους ελ ιγμο ύς , τη ν κακοκαιρία και τη δράση το υ εχθ ρ ο ύ ή τα ν α ναπ όφ ευ κτη.
ΑΝΤΙΚΡΟΥΟΜΕΝΕΣ ΔΙΑΤΑΓΕΣ ΚΑΙ ΧΑΟΣ
Υπήρχαν όμω ς και τρ ιβ ές σ την ανώ τατη δ ιοίκηση το υ Γερμανικού Σ τρ α τού . Ο Μ ανστάιν και ο Κλάιστ έβλεπ α ν τα πράγματα ο κα θένα ς από τη δική το υ σκοπιά. Ο π ρώ τος θ α επ ιθυμούσ ε να δ ε ι το ε π ιτε λ ε ίο το υ Κλάιστ αλλά και τη γ εν ικ ό τερ η δομή δ ιο ίκησης που δ ιέ θ ε τ ε η Ομάδα Σ τρατιώ ν «Α» να κ α τα ρ γ ε ίτα ιή να ενσω ματώ νετα ι στη δική του . Ο επ ικεφ α λή ς τη ς εκσ τρ α τε ία ς σ τον Καύκασο, α ν τίθ ε τα , ή τα ν φυσικά α π ρόθυμος να επ ιτρ έψ ει ένα τ έ το ιο ά δ ο ξο τέ λ ο ς για ένα ν π ερήφ ανο σ χηματισμό όπως η 1η Σ τρ α τιά Π άντσερ, που π ερ ιελά μβ α νε στις τά ξ ε ις τη ς το υ ς νικ η τέ ς τη ς Πολωνίας, το υ Βελγίου, τη ς Γιουγκοσλαβίας, τη ς Ελλάδας και τη ς Ο υ
κρανίας. Το α π οτέλεσ μα α υ τής τη ς υποβό- σκουσας διαφω νίας ή τα ν να επ ικρατήσει τ ις κρ ίσ ιμες ή μ ε ρ ε ς του Ιανουαρίου του 1943 μία χαοτική κατάσταση μ ετα ξύ του Χ ίτλερ , τη ς ΟΚΗ, το υ Μ ανστάιν και του Κλάιστ, η οποία ε ίχ ε επ ιπτώσεις σ τις αποσπασματικές δ ια τα γές που έφ θ α να ν κα θ η μερ ινά στο α ρχη γείο τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς Πάντσ ερ . Α υτός ή τα ν και ο λόγος που ο μ εγά λος α υ τός σχηματισμός δ εν κ ιν ή θ η κ ε ως σύνολο αλλά τμ ημ α τικά , μ ε μία ή δύο μ ε ραρχ ίες κά θ ε φορά - μια π ρακτική που φ υ σικά επ έ τε ιν ε τη σύγχυση και τη ν αγωνία μ ετα ξύ τω ν μάχιμων μονάδων.
Ο φ ον Μ άκενσ εν ζή τησ ε να το υ επι- τραπ εί να σ τα θ μ εύ σ ει επί 25 η μ έ ρ ες στον π οταμό Κούμα α να φ έρ ο ντα ς ό τι η Σ τρατιά το υ θα χρεια ζότα ν, σύμφωνα με όλους το υ ς υπολογισμούς, 155 σ ιδηροδρομ ικούς σ υρμούς γ ια να μπ ορέσει να υποχωρήσει τα χ ύ τερ α προς το Ροστόβ, ενώ η συμπλήρωση τω ν καυσίμων και τω ν πυρομαχικών τη ς 17ης Σ τρ α τιά ς στο Κουμπάν απ αιτούσε άλλα 88 τραίνα. Ο Μ ανστάιν, που ε ίχ ε απ ειλήσ ει να υπ οβάλει τη ν παραίτησή του λ ίγ ες η μ έ ρ ε ς νω ρίτερα , έγρ α φ ε σ τις 18 Ια- νουαρίου: «... Το αν η 1η Σ τρ α τιά Πάντσερ θ α υποχωρήσει ή όχι προς το Ροστόβ ή προς το Κουμπάν είνα ι κάτι που ένα ς μπο- ρ εί μόνο να μα ντέψ ει» .
Ο κ ίνδυνος όμω ς ή τα ν τερά σ τιο ς . Ηδη από τ ις 10 Ιανουαρίου ο σ τρα τηγό ς Κον- σ τα ντίν Ροκοσόφσκυ ε ίχε εξαπ ολύσ ει τη ν τελ ικ ή επ ίθεσ ή το υ για τη ν εκκαθάρισ η τω ν υπ ολειμμάτω ν τη ς 6ης Σ τρ α τιά ς στον
Σ Ρ ί ' Ω Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
θ ύλα κα το υ Σ τά λ ινγκρα ντ. Η επ ιχείρηση αυτή σημείω σε μεγάλη επ ιτυχία, κα τα κ ερ μ α τίζοντα ς τ ις κα τα δ ικα σ μένες δυνά μεις το υ Π άουλους που είχαν π ερ ιέλ θ ε ι σε άθλ ια κατάσταση. Η ε ξο υ δ ετέρ ω σ η τω ν πε- ρ ικυκλω μένω ν σήμαινε α υ τό μ α τα πως μ ε γάλοι σ οβ ιετικο ί σχηματισμοί α π ελ ευ θ ε ρώ νονταν για δράση δ υ τικ ό τερ α και θα ή τα ν σε θέσ η να ενισχύσουν τη ν προέλαση το υ Β α το ύ τιν και το υ Γκολίκω φ προς το Ροστόβ και τ ις σχεδόν α κά λυπ τες δ ιαβάσεις το υ Δνείπερου.
Η ένα ρ ξη τη ς τ ε λ ε υ τα ία ς π ράξης του δ ρά μα τος στα ερείπ ια το υ Σ τά λ ινγκ ρ α ν τ βρ ήκε τη ν 1η Σ τρ α τιά Π άντσερ να έχ ε ι α π αγκισ τρω θεί από τ ις ο ρ ε ιν ές θ έσ ε ις τη ς (που α π οτελούσαν και τη ν πιο επ ικ ίνδυνη εξέχουσ α) και να έχ ε ι μ ε τα φ έρ ε ι το μ έτω πό τη ς σ τον π οταμό Κούμα, μ ετα ξύ Πιατι- γκόρσ κ και Μ π ουντενόβσ κ. Δ έκα η μ έρ ες α ρ γό τερα ά λλες σ ο β ιε τ ικ ές δ υνά μεις που είχαν εξο ρ μ ή σ ει από τη ν περ ιοχή του Αστραχάν, είχαν τρ έψ ε ι σε φυγή τη ν 16η Μ ηχα νοκίνητη Μ εραρχία από τη ν Ελίστα και τη στέππα τω ν Καλμούχω ν και σ τις 18 Ιανουαρίου είχαν φ θάσ ει σε ένα σ ημείο το οποίο βρ ισκότα ν 160 χλμ. βό ρεια το υ Κ ούμα. Οι υποχω ρούσες φ ά λα γγες το υ Κλάιστ μόλις που δ ιέφ υ γα ν από τη ν παγίδα έχο ν τα ς φ θάσ ει τη ν ίδια η μ έρ α στο Αρμαβίρ (με τη ν 13η Μ εραρχία Π άντσερ) και τη ρώ ν τα ς ανοικτή τη δ ίοδο γ ια το υ ς υπόλοιπ ους σ υνα δέλφ ους το υς .
Σ το μ ετα ξύ λυσσώδεις μάχες δ ιε ξά γ ο ν τα ν στη στέππα ανατολικά τη ς γραμμής υποχώρησης το υ Μ άκενσεν. Ο δ ιο ικη τή ς μιας επ ιλαρχίας τη ς Μ εραρχίας «Wiking» π ερ ιέγραψ ε τη ν εφ ια λτική εμπ ειρ ία το υ ά- νισου αγώνα απ έναντι στις μάζες τω ν Σοβιετικώ ν: «Τα π άντσερ μάχονταν προς ό λ ες τ ις κα τευ θ ύ νσ εις . Τη νύ κ τα κινούμα- σταν μ ε βάση τα αστέρια , όπως οι να υ τικοί. Η ακραία θ ερμο κρα σ ία συχνά έκα νε το υ ς αρχηγούς π ληρώ ματος τω ν αρμάτων, που σ τέκ ο ν τα ν ό ρθ ιο ι σ τους π ύργους το υ ς , να χάνουν τις α ισ θήσεις το υς . Α κο λουθήσ α με το ν π ετρελα ια γω γό προς το Μ παταϊσκ μ ετα φ έρ ο ν τα ς μαζί μας και όλους το υ ς ν εκ ρ ο ύ ς και το υ ς τρ α υ μ α τίες μας. Ενας σ υνά δελφ ός μας ε ίχε σ κο τω θεί μέσα σε ένα άρμα και έπ ειτα από ελάχισ το χρόνο ε ίχ ε παγώσει σε τ έ το ιο βαθμό ώστε ή τα ν α δύνα το να το ν βγά λουμε από το ό χημα. Α ναγκασ τήκαμε να ξεκο λλή σ ο υ μ ε το χέρ ι το υ γ ια να το ν μετα κ ινή σ ου με» .
Η π ερ ιπ έτεια όμω ς δ εν ε ίχ ε τελε ιώ σ ει. Αμέσως μόλις ο Κλάιστ εξασ φ άλισε τη δ ιο λίσθησή το υ από το Αρμαβίρ, έλα β ε ν έε ς δ υσ ά ρεσ τες ε ιδ ήσ ε ις για τη ν π ρόοδο που ε ίχε σημειώ σει η κρούση τω ν Σ οβ ιετικώ ν προς το ν κάτω ρου το υ Ν τον, από επ ιθ έ σεις που δ ιενερ γούσ α ν ισχυρές δ υνά μεις το υ Κόκκινου Σ τρ α το ύ προς το Ροστόβ και σ τις δύο ό χ θ ες του μεγάλου π οταμού. Σ την ανατολική π λευρά ο αντίπ αλος ε ίχε φ θάσ ει κ ιόλας σ τον π οταμό Μ ά νυτς και ε ίχ ε κα τα λά βει το ν σ ιδηροδρομ ικό κόμβο το υ Σαλσκ, ενώ από τα δ υ τικά βρ ισκόταν
ήδη σ τον Ν τό νετς , ελάχισ τα μα κρ ύτερα από το σ ημείο τη ς σ υμβολής το υ με το ν Ντον. Επειτα από α υ τές τ ις ρ α γδα ίες ε ξ ε λ ίξ ε ις ο ι οπ ισ θοφ υ λα κές τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς Π άντσερ είχαν π λέον να δ ιανύσουν τρ ιπλάσια απόσταση από ό τι οι σ ο β ιε τ ικ ές ε μ π ροσ θοφ υλα κές π ρ ο κειμ ένου να φθά- σουν στο Ροστόβ και, το χ ε ιρ ό τερ ο , οι δ υ νά μεις το υ Μ ανστάιν πλησίαζαν στα όρια τη ς α ν το χή ς το υ ς πασχίζοντας να δ ια τη ρήσουν ανοικτή τη δ ίο δο τη ς υποχώρησης κάτω από τη ν α φ όρ ητη πίεση υπ έρτερω ν α ρ ιθ μη τικά (και πιο ξεκο ύρ α σ τω ν) εχθ ρ ικών δυνάμεων. Σ τις 20 Ιανουαρίου οι Σοβ ιε τ ικ ο ί απείχαν λ ιγ ό τερ ο από 30 χλμ. από τα προάστια το υ Ροστόβ και η 4η Σ τρατιά Π άντσερ αγω νιζόταν απελπισμένα να το υ ς σ υγκροτήσ ει.
Δύο η μ έ ρ ε ς α ρ γό τερ α ο Χ ίτλερ συγκα-
και τα σ τρ α τεύ μ α τα το υ κατόρθω σαν να δ ια φ ύγο υν από τ η ν παγίδα. Τμήματα το υ XL Σώ ματος Π άντσ ερ δ ιέφ υ γα ν κινούμενα ακόμη και πάνω σ την π αγω μένη επ ιφάνεια τη ς Α ζοφ ικής Θάλασσας. Σ π ς 31 Ιανουαρί- ου οι π ρ οφ υ λα κές το υ Μ ά κενσ εν άρχισαν να π ερ νούν από τη γ έφ υ ρ α το υ Ροστόβ. «Επ ιστρέφουν από το πιο μακρινό σ ημείο που ε ίχ ε φ θάσ ει ο Γερμανικός Σ τρ α τός» , γρά φ ει ο Καρτιέ, «και χω ρίς να έχο υν η τ- τη θ ε ί έχουν υποστεί σοβαρή ρ θ ο ρά από τη μακρά οπισθοχώρησή το υ ς . Π ολλές μο νά δες, ανάμεσα σε α υ τές ο λόκληρ η η 50ή Μ εραρχία Π εζικού, έχουν μ ε ίν ε ι σ το προγ εφ ύρ ω μα το υ Κουμπάν, όπου συνω θού- ν τα ι χωρίς λόγο 400.000 ά νδρες . Η διάσωση τη ς Σ τρ α τιά ς το υ Μ ά κενσ εν δ εν προσ φ έρ ει σ τον Μ ανστάιν παρά τέσ σ ερ ις μ ε ραρχίες, από τ ις οπ οίες οι δύο τεθω ρ α κι-
Η σ ο β ιετικ ή α ντεπ ίθ εσ η σ το Σ τά λ ιν γ κ ρ α ν τ επ έφ ερ ε α λυσ ιδω τές α ντιδ ρ ά σ εις σε ολόκληρο τον νότιο το μ έα του Α νατολικού Μ ετώ π ου . Ε κ μ ετα λ λευ ό μ εν η τη ν καμπή τη ς εκ σ τρ α τε ία ς η STAVKA έ ρ ιξε τ ις δυνάμεις τη ς τα υτόχρ ονα εναντίον των γερμανικώ ν θ έσ εω ν στον Καύκασο.
τα τ έ θ η κ ε σ την τροποποίηση το υ μ εγα λε- πήβολου αλλά ε κ τό ς π ρα γμ α τικό τη τα ς σχεδίου του. Δ ιατάσ σ οντας τη ν 17η Σ τρ α τιά να π αραμείνει στο Κουμπάν ανεφ οδια - ζό μ ενη από τη γ ε ιτο ν ικ ή Κριμαία, ενέκρ ι- νε τη σύμπ τυξη τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς Πάντσερ ως το Ροστόβ, α π οδ εσ μεύο ντά ς τη ν από τ ις θ έσ ε ις που κα τε ίχ ε στη στέππα. Η απόφαση α υ τή λίγο έλ ε ιψ ε να λ η φ θ ε ί πολύ αργά για τα σ τρ α τεύ μ α τα το υ φ ον Μ άκενσ εν και η μοίρα το υ ς να α κο λο υ θ ή σ ει εκ ε ίν η τη ς 6ης Σ τρα τιά ς , αν ο Μ ανστάιν δ εν ριψ οκ ινδ ύ νευ ε σ τέλνοντα ς και πάλι νότια το υ Ν τον τη ν 7η και τη ν 11η Μ εραρχία Πάντσ ερ . Η σ ύντομη αλλά ο ρμ ητική α ντεπ ίθ εσ η τω ν γερμα νικώ ν τεθω ρα κισ μένω ν μονάδω ν αιφνιδίασε το υ ς Σ ο β ιετ ικ ο ύ ς και σάρωσε τ ις εμπ ρο σ θ οφ υλα κές το υ ς ως το άνω μ έρ ος τη ς κο ιλάδας το υ Μ άνυτς, απο- τρ έπ ο ν τα ς κυ ρ ιο λεκτικ ά τη ν τε λ ε υ τα ία σ τιγμή τη ν αποκοπή τη ς μοναδικής οδού υποχώρησης τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς Πάντσερ.
Μ ε τη ν α ν εκ τίμ η τη β ο ή θ εια το υ Μ ανστάιν ο Κλάιστ κέρδ ισ ε και πάλι το ν αγώνα
σ μένες».Σ τις 6 Φ εβρουάριου οι οπ ισ θοφ υλα κές
τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς Π άντσερ δ ιέρχο ντα ν από το Ροστόβ. Η 111 Μ εραρχία Π εζικού το υ υποστράτηγου Ρ εκνάγκελ, που ε ίχ ε το π ρονόμιο να είνα ι η τ ε λ ε υ τα ία μονάδα τη ς 1ης Σ τρ α τιά ς Π άντσερ η οποία ε ισ ή λθ ε σ την πόλη, α να τίνα ξε πίσω τη ς τη μεγάλη γ έφ υ ρ α το υ Ν τον, κυ ρ ιο λεκ τ ικ ά στο πρόσωπο τω ν Σοβιετικώ ν. Ο τε λ ε υ τα ίο ς Γερμανός που πέρασε από α υ τή ή τα ν ο υπσ- λοχαγός Κλάους Κούνε σ τις 7 Φ εβρουάρ ιου 1943.
Οι δ ιώ κτες τω ν δυνάμεω ν το υ Κλάιστ. που είχαν προσπαθήσει τόσ ο επ ίμονα να τ ις αποκόψ ουν, έμ ε ινα ν και πάλι μ ε άδεια χέρια. Το ευ τύ χ η μ α για το υ ς Γερμανούς ή τα ν ό τι η σ υνεχής χιονόπτωση και το αφ ιλό ξενο , γυ μνό τοπ ίο το υ βό ρ ε ιου Καυκάσου και τη ς στέππας είχαν εμπ οδίσ ει αποφασιστικά το υ ς Σ ο β ιετ ικ ο ύ ς να ε κ μ ε τα λ - λ ευ θ ο ύ ν πλήρως τη ν ισχύ το υ ς και το υ ς είχαν π ροκαλέσ ει μεγάλα π ροβλήματα διο ικ η τικ ή ς μ έρ ιμ να ς όσο απ ομακρύνοντα ν
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
ΜΙΑ ΣΤΡΑΤΑΡΧΙΚΗ ΡΑΒΔΟΣ ΠΑ ΤΟΝ ΚΛΑΙΣΤΣ ε α ν τίθ εσ η μ ε α ρ κ ε το ύ ς ά λλο υς σ τρα
τά ρ χ ες το υ Γ Ράιχ, ο Π άουλ Λ ο ύ ντβ ιχ Εβαλντ φ ον Κλάιστ δ εν σ υ μ β ιβά σ τηκε π ο τέ μ ε το ε- θνικοσ οσ ιαλισ τικό κα θ εσ τώ ς, ακόμη κι ό τα ν α υ τό τού α π ένειμ ε τη ν π ολυπ όθητη σ τρ α τα ρ χική ράβδο ως αναγνώ ριση τω ν εξα ιρ ε τ ικ ά ε π ιδέξιω ν χειρ ισμώ ν το υ κατά τη ν π ερ ίο δο τη ς κρίσης του Σ τά λ ιν γκρ α ντ και τη ς υποχώ ρησης τη ς Ο μάδας Σ τρα τιώ ν «Α» από το ν Καύκασο. Το ισ τορ ικό το υ ή τα ν αψ εγάδ ια σ το , η θ έλη σ ή το υ ισ χυ ρότα τη και η αφοσίωσή το υ σ το καθ ή κ ο ν π αροιμ ιώ δης. Ο Κλάιστ α π οτελού σ ε κλασ ικό υπ όδειγμα α ξιω μα τικού τη ς παλαιάς πρωσικής σ χολής. Παρά το ό τι δ εν έ τ ρ ε φ ε ιδια ίτερ η συμπάθεια για το ν Χ ίτλ ερ , δ εν α μφ ισ βήτησ ε π ο τέ το ν ρόλο το υ , ο ύ τε ε ν τά χ θ η κ ε σ του ς σ υ νω μο τικο ύς κύ κλο υ ς για τη ν α να τρ ο πή το υ . Ε π ρ όκειτο για ένα ν κα θαρό σ τρατιώ τη και α υ τό ς ή τα ν ο λόγο ς που ο Χ ίτλ ερ το ν αντιπ αθούσ ε.
Ο Κλάιστ γ ε ν ν ή θ η κ ε σ τις 8 Α υγούσ του 1881 σε ένα χωριό τη ς Εσσης, από ο ικο γένεια σ τρατιω τικώ ν μ ε λαμπρή παράδοση. Μ ε τα ξύ τω ν προγόνω ν το υ σ υ γ κα τα λέγο ν τα ν τρ ε ις σ τρ α τά ρ χ ες τη ς Γερμανίας και μ ε τα ξύ τω ν μ ε λών τη ς ο ικο γ εν ε ία ς το υ υπήρχαν 31 κάτοχοι το υ παρασήμου «Pour le M e rite » ! Ο ίδ ιος κατα τά χ θ η κ ε σ τον Σ τρ α τό σε ηλικία 19 ετώ ν και α ρ γό τερ α σ υ μ μ ετε ίχ ε σε δ ε κ ά δ ες μά χες του Α να τολ ικού και το υ Δ υ τικ ο ύ Μ ετώ π ου κατά το ν Α ' Π αγκόσμιο Π όλεμ ο , ως λοχαγός το υ ιππ ικού. Η π ερ ίο δος το υ Μ εσ οπ ολέμου το ν βρ ή κ ε να υ π η ρ ετε ί δ ιαδοχικά σε δ ιά φ ο ρ ες επ ιτε λ ικ ές θ έ σ ε ις και να α νεβα ίνε ι αργά τα σκαλιά τη ς ιεραρχίας: τα γ μ α τά ρ χ η ς το 1922, αντισ υ- ν τα γμ α τά ρ χη ς το 1926, σ υ ντα γμ α τά ρ χ η ς το 1929, υπ οσ τρά τη γο ς το 1932, α ν τισ τρ ά τη γ ο ς
το 1935. Τον Φ εβρουάρ ιο το υ 1938 αποστρα- τ ε ύ θ η κ ε . Ω στόσο η ησυχία το υ ιδ ιω τικού βίου δ ιή ρ κεσ ε μόλις ενάμ ισ ι έ το ς γΓ α υ τό ν το ν αποφασιστικό σ τρατιώ τη . Τον Α ύγουσ το του 1939 α ν α κ λ ή θ η κ ε επ ειγό ν τω ς σ την υπηρεσία π ρ ο κε ιμ ένο υ να σ υμμετά σ χει σ την εισβολή σ την Πολωνία, γ εγο νό ς που α π ο τελ ε ί ικανή απ ό δ ε ιξη για τη ν εκ τίμ η σ η που έ τρ εφ α ν σ τις ι- κ α ν ό τη τές το υ οι κύκλο ι το υ Σ τρ α το ύ . Επειτα από τη ν επ ιτυχ ία τη ς π ρώ της εκ ε ίν η ς εκσ τρ α τε ία ς ο Χ ίτλ ερ εμ π ισ τεύ θ η κ ε σ τον Κλάιστ στις29 Φ εβρουάρ ιου 1940 τη δ ιοίκησ η μιας ε ν τυ πωσιακής μάζας τεθ ω ρ α κ ισ μένω ν (μ ε τα ξύ άλλω ν δυ νά μεω ν, π έ ν τε μεραρχ ιώ ν π άντσ ερ), η οποία έ μ ε λ λ ε να διαδρα ματίσ ει το ν π λέον αποφασιστικό ρόλο σ την εκπ λη κτική ν ίκη επί τω ν Συμμά χω ν τη ν ά νο ιξη το υ ίδ ιου έ το υ ς . Σ τ ις α ρ χ ές το υ 1941 ο σ χηματισ μός α υ τό ς μ ε το ν ο μ ά σ τη κε σ ε 1η Ο μάδα Π ά ντσ ερ και απε- τ έ λ ε σ ε τη ν κύρια επ ιθ ε τ ικ ή α ιχμή το υ Γερμανικού Σ τρ α το ύ κατά τη ν κερ α υνοβ ό λα ε κ σ τρ α τε ία το υ στα Βαλκάνια το ν Απρίλιο.
Ο π ό λεμ ο ς κατά τη ς ΕΣΣΔ απ ογείω σε τη φ ήμ η το υ Κλάιστ, καθώ ς α υ τό ς ο δ ηγού σ ε τη ν 1η Ο μάδα Π άντσ ερ βαθιά στα μ ε τό π ισ θ εν τω ν σ οβ ιετικώ ν σ τρατιώ ν που υπ ερασπ ίζονταν τη ν Ο υκρανία . Οι ν ίκ ε ς τ ις οπ ο ίες σ ημείω σ ε στο Ο υμάν (103.000 α ιχμάλω τοι) και σ το Κ ίεβο (667.000 α ιχμάλω τοι) σ τέρησ αν από το ν Σ τά - λ ιν το ν μ εγ α λ ύ τερ ο σ ιτοβολώ να τη ς ΕΣΣΔ, τη ν υδ ά τινη αρτηρ ία το υ π οταμού Δ νείπ ερου και τ ις π λ ο υ σ ιό τερ ες β ιο μ η χα ν ικές π ερ ιο χές τη ς χώ ρας. Σ τ ις 6 Ο κτω βρίου 1941 οι δυ νά μ ε ις το υ Κλάιστ μ ετο ν ο μ ά σ τη κα ν σε 1η Σ τρ α τιά Π άντσ ερ και το επ όμ ενο καλοκα ίρ ι ή τα ν ε κ ε ίν ες που π ραγματοπ οίησ αν τη ν τα χ ύ τερ η και β α θ ύ τερ η π ροέλασ η προς τα π ε τρ ελ α ιο
φόρα κο ιτασ ματα του Καυκάσου.
Η σ τρα τα ρχ ική ράβδ ο ς που το υ απ ονεμή θη - κε τη ν 1η Φ εβρουάριου 1943, δ εν ά μ βλυ νε τη ν ά- ριστη επ α γ γελ μ α τική κρ ίση το υ Κλάιστ. Α φ ού υπ ερασπίστηκε επί ένα ν χρ ό νο το π ρογεφ ύρω μα του Κουμπάν, το οποίο και ε κ κένω σ ε τελ ικ ά μ ε επ ιτυχ ία το ν Ν ο έμ β ρ ιο του 1943, ο σ τρ α τά ρ χης δ ια κρ ίθ η κε και πάλι στον χειρ ισ μό τω ν κρίσεω ν που έπ λη ξα ν διαδοχικά τη ν Ο μάδα Σ τρα τιώ ν «Α» τη ν άνο ιξη το υ Ι944, μ ε απ οκορύφ ω μα τη ν (χω ρίς έγκρ ισ η το υ Χ ίτλ ερ ) υποχώ ρηση τη ς 6ης και τ η ς 8ης Σ τρ α τιά ς από τη ν π ερ ιοχή Τιράσπολης-Ο δησσού. Η στάση α υ τή ήτα ν «η σ ταγόνα που ξεχ ε ίλ ισ ε το π οτήρι» για το ν Χ ίτλ ερ . Σ τ ις 30 Μ α ρτίου 1944 ο Φ ύρερ κά λεσ ε το ν Κλάιστ στο Ο μπερσάλ- τσ μπ ερ γκ και αφ ού το ν τ ίμ η σ ε μ ε τη δ ιεμβ ολή τω ν Ξιφών σ τον Σ τα υ ρ ό τω ν Ιπποτών, το ν απ έλυσ ε . Ο Γερμανός σ τρ α τά ρ χης π α ρ έμ ειν ε μακριά από το προσ κήνιο το υ π ο λέμο υ ως τη λ ή ξη τω ν εχθροπ ρα ξιώ ν, ο π ό τε σ υνελήφ θη από το υ ς Α μ ερ ικα νο ύ ς . Κατά τα επ όμ ενα ε ν νέα χρόνια μ ε τα φ έ ρ θ η κ ε σ ε 27 δ ια φ ο ρ ε τ ικ ές φ υ λ α κές , για να κα τα λή ξε ι τελ ικ ά στα χέρια τω ν Σ ο β ιετικώ ν , οι οποίοι το ν κα ταδίκασ αν σε φ υλάκισ η 15 ετώ ν για υ π ο τιθ έμ εν α εγ κλ ή μ α τα π ο λέμο υ . Ο Κλάιστ δ εν επ ρ ό κ ε ιτο να δει π ο τέ πάλι τη ν π ατρίδα και τη ν ο ικο γ έν ε ιά του . Α π εβίω σ ε σ το Β λαντιμ ίρ , 20 χλμ. α νατολ ικά τη ς Μ όσχας, σ τις 15 Ο κτω βρ ίου 1954. Η ταν ο μο να δ ικό ς σ τρ α τά ρ χης το υ Χ ίτλ ερ που πέθα- ν ε σε σ οβ ιετική φ υλακή .
από τα σ ιδηροδρομ ικά τέρ μ α τα και τ ις κύ- 54 ρ ιες βάσεις ανεφ οδ ιασμού το υ ς . Ο απαρά- ^ βα τός νόμος το υ σ ύγχρονου π ολέμου που
π ροβλέπ ει τη ν εξα σ θέν ισ η ενό ς ε π ιτ ιθ έ μενου σ τρα τού ανάλογα με τη δ ιάρκεια τω ν επ ιχειρήσ εώ ν το υ και τη ν απόσταση που καλύπτει, ε ίχε επ ιβεβα ιω θεί για μια ακόμη φορά σε βάρος τω ν Σ ο β ιετικώ ν μειώ νοντα ς τη ν τα χ ύ τη τά το υ ς ό τα ν βρ ίσκον τα ν στο κρ ισ ιμότερο σ ημείο τη ς επ ίθ ε σής το υ ς και εμπ οδ ίζοντά ς το υ ς να κλεί- σουν εγκα ίρω ς τη ν παγίδα γύρω από το ν Κλάιστ.
Οι Γερμανοί είχαν σω θεί κυ ρ ιο λεκτικά τη ν ύστατη σ τιγμή. Σ τη ν προσπάθειά το υ ς να κρ ατήσ ουν μακριά το ν αντίπαλο, σι δ υ νά μεις κάλυψ ης το υ Μ ανστάιν είχαν παρα- μ ε ίν ε ι σ τις π λευ ρ ικές θ έσ ε ις το υ ς περισ σ ότερο από όσο θα υπ αγόρευε η σ τρατιω τική φρόνησ η κι έτσ ι ο Κλάιστ υπ οχρ εώ θηκε να αποσπάσει μ ερ ικ ές από τ ις δ ικ ές το υ μερ α ρχ ίες γ ια να βο η θ ή σ ει το υ ς σ ω τήρες το υ με τη σειρά το υ ς να απαγκιστρωθούν.
ΕΡΜΗΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΑΠΟΔΡΑΣΗ
Κατά ειρω νεία τη ς μοίρας, η 1η Σ τρα τιά Π άντσερ ε ίχ ε δ ια φ ύγει ορ ισ τικά από
το ν κίνδυνο ελά χ ισ τες η μ έρ ε ς α φ ότο υ ε ίχ ε κα τα ρρ εύσ ει η γερ μα ν ική αντίσταση στο Σ τά λ ινγκρα ντ, ό τα ν οι 92.000 ρ α κέν δ υ το ι και π εινασμένο ι επ ιζώ ντες έπαιρναν το ν δρόμο τη ς αιχμαλωσίας από το ν οποίο λ ιγ ό τερ ο ι από 3.000 θ α επ έστρεφαν. Το γ ε γονός α υ τό έδω σε α ρ γό τερα σ του ς ιστορ ικούς τη ν ευκα ιρ ία να δ ικα ιολογήσ ουν τη θυσ ία τη ς 6ης Σ τρ α τιά ς σ τον Βόλγα με το σ κεπ τικό ότι, π α ρα μένοντα ς π εισ ματικά αμ ετα κ ίν η τη στις θ έσ ε ις τη ς για π ερ ισ σ ότερο από δύο μήνες, β ο ήθ ησ ε το υλά χ ισ τον τη ν OKW να λά βει όλα τα αναγκαία μ έτρ α για τη σωτηρία άλλων, σημαντικώ ν δυνά μεω ν στο Ανατολικό Μ έτω πο αλλά και να μ ε τα φ έρ ε ι ε φ ε δ ρ ε ίε ς από τη Δύση για να απ οκατασ τήσ ει α ρ γό τερα τη σ τρα τηγική ισορροπία, έστω και προσωρινά. Το βέβα ιο είνα ι πως αν οι κυκλω μένο ι το υ Σ τάλιν- γ κρ α ντ π αραδίδονταν από το τέ λ ο ς Ν οεμ βρίου ή τ ις αρχές Δ εκεμ β ρ ίο υ 1942, τίπ οτα δ εν θ α μπορούσε να σ υγκροτήσ ει τη χ ε ιμαρρώδη κά θο δο το υ Κόκκινου Σ τρα το ύ προς το Ροστόβ και το ν Δνείπερο. Οι ισχνές δ υ νά μεις το υ Μ ανστάιν θ α είχαν α- να τραπεί και η 1η Σ τρ α τιά Π άντσερ θ α ε ίχ ε π α γ ιδ ευ τε ί και ε ξο λ ο θ ρ ε υ τε ί πριν π ρολάβει ουσ ιαστικά να αντιδράσ ει. Ο Λ ίν τελ Χαρτ α να φ έρει: «Παρά το ό τι η αντίσταση
τω ν π ερ ικυκλω μένω ν κατά το δ εύ τερ ο δ ε κα π ενθ ήμ ερ ο το υ Ιανουαρίου δ εν υπήρξε α ρ κετά ισχυρή ώ στε να εμπ οδίσ ει το υ ς Ρώσους να κ ινηθ ού ν προς το Ροστόβ με ισ χυρές δ υνά μεις , ε ξα κο λο υ θ ο ύ σ ε να συγ κ ρ ο τε ί ένα ποσοστό τη ς ισχύος το υ ς αρκ ε τό γ ια να δημ ιουρ γήσ ει ζω τική διαφορά στις π ιθ α νό τη τες που θα είχαν οι δυνάμ εις το υ Καυκάσου να φ θάσ ουν εγκαίρω ς στο Ροστόβ για να ξεγλ ισ τρ ήσ ου ν μέσα από το ν κλοιό».
Αν και η 1η Σ τρ α τιά Π άντσερ ε ίχ ε δια- φ ύ γει από το ν άμεσο κίνδυνο, τα π ροβλήματα του Κλάιστ δ εν είχαν τελε ιώ σ ε ι ακό μη. Η σ υνεχ ιζό μενη κα τοχή το υ Κουμπάν από π λευρά ς Γερμανών ή τα ν βέβα ιο ότι θ α επ έσ υρε το υ ς ε κ δ ικ η τικ ο ύ ς κερα υνούς το υ Κόκκινου Σ τρ α το ύ αμέσω ς μόλις θα ε ίχ ε σ υγκεντρώ σ ει τ ις α π α ρα ίτη τες δυνάμεις . Μ ετά το πέρασμά τη ς από το Ροστόβ η 1η Σ τρ α τιά Π άντσερ ε ίχ ε πάψει να υπάγ ε τα ι σ την Ομάδα Στρατιώ ν «Α» το υ Κλάι- στ κι έτσ ι το αρχηγείο το υ τ ε λ ε υ τα ίο υ α- π έμ ειν ε να ελ έγ χ ε ι μόνο τη 17 Στρατιά . Ο Ρούοφ δ ιέ θ ε τ ε εκ ε ίν η τη ν εποχή π έν τε γ ερ μ α ν ικ ές μ ερ α ρ χ ίες π εζικού, δύο γ ερ μ α ν ικ ές ο ρ ε ιν ές μ ερα ρχ ίες , μία ρουμανική μεραρχία ιππικού, τη σλοβάκική Μ εραρχία Ασφαλείας και πληθώ ρα από διάφ ορα άλ-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
λα ε τερ ό κ λ η τα σ το ιχεία που σ υ γκρ ο το ύ σαν το V Σώμα, το XLIV Σώμα και το XLIX Ο ρεινό Σώμα. Υπό τ ις δ ια τα γές το υ Κλάιστ π α ρέμενα ν επίσης η Σ τρα τιω τική Δ ιοίκηση Κριμαίας (επ ιτελε ίο , XLII Σώμα με τη ν 1η και τη ν 4η Ρουμανική Ο ρεινή Μ εραρχία και τη γερ μα ν ική 153 Ε φ εδρ ική Μ εραρχία) και η Δ ιοίκηση Μ ετόπ ισ θεν Α μ ε τ ις α σ θενείς 454 και 444 Μ ερα ρχ ίες Ασφαλείας (κα θεμ ία με δ ύο σ υντά γμα τα ασφάλειας, χωρίς οργανικό π υροβολικό). Μ οναδική ε φ εδ ρ ε ία το υ Κλάιστ ή τα ν π λέον η 381 Μ εραρχία Εκπαίδευσης, που ε ίχ ε κρ ιθ ε ί α ν έ το ιμη για υπηρεσία σ την πρώτη γραμμή.
Ο Σ τά λιν πάσχισε να διασπάσει το μ έ τωπο τη ς 17ης Σ τρ α τιά ς εμ π λέκο ντα ς τις οκτώ σ ο β ιε τ ικ ές σ τρ α τιές που είχαν περι- σ φ ίξε ι το π ρογεφ ύρω μα το υ Κουμπάν. Σκοπός τη ς STAVKA ή τα ν να ε ξο λ ο θ ρ εύ - σει τ ις μ ονά δες το υ Ρούοφ πριν α υ τές π ρολάβουν να αναδιοργανω θούν και να δ ημ ιουργήσ ουν οχυρώ σεις στη χ ερ σ όνη σο Ταμάν. Αν οι Σ ο β ιετικ ο ί το κατόρθω ναν, θ α αφαιρούσαν από τη γ ερ μα ν ική δύναμη στο Ανατολικό Μ έτω πο 400.000 ά νδρ ες ,110.000 υποζύγια, 26.500 ο χήμα τα και 2.085 π υροβόλα: μία λ εία σ ημαντικά μ εγα λύ τερ η από εκ ε ίν η του Σ τά λ ινγκρ α ντ! Αν οι Γερμανοί κρατούσαν, θ α είχαν δ ια τη ρ ή σει ένα α γκά θ ι στα π λευρά το υ Κόκκινου Σ τρα τού , από το οποίο θα μπορούσαν θ ε ω ρητικά να απ οπ ειραθούν να ε κ τ ο ξ ε ύ σουν το καλοκαίρ ι το υ 1943 μία νέα επ ίθ ε ση για τη ν κατάληψ η τω ν π ετρελα ίω ν του Καυκάσου. Οι Σ ο β ιετικ ο ί έρ ιξα ν στη μάχη ό λες τ ις δ ια θ έσ ιμ ες δ υνά μεις το υ ς και το μισό περίπου δυναμικό τη ς Α εροπ ορίας το υς . Τη νύ κ τα τη ς 3ης Φ εβρουάριου 1943 επ ιχείρησαν επίσης τη μοναδική μ εγά λης έκτα σ ης αμφ ίβια επ ιχείρησή το υ ς κατά το ν Β ' Παγκόσμιο Π όλεμο, προσπαθώ ντας να β ρ εθ ο ύ ν στα νώτα το υ Νοβοροσίσκ. Σ τά θ η κ ε όμω ς α δύνα το να κα τα σ τρέψ ουν το π ρογεφ ύρω μα το υ Κουμπάν. Εντυπωσ ιασμένος από τη συνολική α μ υντική επιτυχ ία που είχαν σημειώ σει ο ι γ ερ μ α ν ικ ές δ υνά μεις κατά τη ν υποχώρηση από το ν Καύκασο, ο Χ ίτλερ π ροήγαγε το ν Κλάιστ σε σ τρα τάρχη τη ν 1η Φ εβρουάριου 1943.
Κατά ειρω νικό τρόπ ο, μεγάλο μ έρ ος τω ν επ ιτευγμά τω ν για τα οποία επιβρα- β ε ύ θ η κ ε ο Κλάιστ επ ιτεύ χ θ η κ ε ως α ν τίδραση σε ρ η τέ ς ε ν το λ ές το υ Χ ίτλερ ! Τον Σ επ τέμβ ρ ιο το υ 1942 ο Κλάιστ ε ίχ ε σ ημειώσει στο η μερ ο λό γ ιό του : « Α υτές οι αχανείς εκ τά σ εις μού π ροκαλούν κατάθλιψ η. Και οι τερ ά σ τιε ς ανθρώ π ινες ο ρ δ ές επίσης! Αν δ εν κερ δ ίσ ου με τη σ υμπάθεια τω ν ντόπιων ε ίμ α σ τε χαμένοι». Ε νεργώ ντας έ ξυπνα έπ ρ α ξε το παν για να κερδ ίσ ει τη ν εύνοια το υ π ληθυσμού τω ν περιοχών από όπου π ερνούσ ε η Σ τρ α τιά το υ . Για το ν σκοπό α υ τό ε ίχ ε φ ρ ο ντίσ ει να π ροσθέσ ει στο επ ιτελ ε ίο το υ δύο δ ια κεκρ ιμ ένου ς πρώην σ τρα τιω τικού ς α κο λο ύ θ ο υ ς στη Μόσχα, το ν α ν τισ τρά τηγο Οσκαρ φ ον Νι- ν τερ μ ά γ ιερ και το ν υπ οστράτηγο Ερνστ Καίστριγκ. Ο πρώ τος ε ίχ ε οργανώσει και
Οι άνδρ ες των γερμανικώ ν ορεινώ ν μεραρχιώ ν ήτα ν ιδ ια ίτερ α π ολύτιμο ι για την επιβίω ση της Ο μάδας Σ τρ α τιώ ν «Α». Το σύνθημά το υ ς ή τα ν: «Γ rα τ ί α ν εβ α ίν ετε σ τα βουνά; Γ ϊα τί απλώς υπάρχουν».
εκπ α ιδ εύ σ ει τη ν 162 Μ εραρχία Π εζικού, η οποία π ερ ιελά μβ α νε χ ιλ ιά δ ες ά νδ ρ ες από τη Γεωργία, τη ν Α ρμενία , το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, το Τουρκμεν ισ τάν, το Ιράν και το Αφγανιστάν, π ρό θυ μους να π ολεμήσουν στο π λευρ ό τω ν Γερμανών για τη ν ανατροπή το υ σ ταλινικού κα θεσ τώ το ς. Ετσι ο ίδιος, όπως και ο Καίστριγκ που ε ίχε γ ε ν ν η θ ε ί και μεγαλώ σ ει στη Ρωσία, ή τα ν σε θέσ η να δ ίνει ε ξα ιρ ε τ ικ έ ς σ υμβουλ ές σ τον Κλάιστ σε ό ,τ ι αφ ορούσ ε τη μ ε ταχείρ ιση τω ν τοπικώ ν πληθυσμώ ν και το ν σεβασμό τω ν ιδ ια ιτερ ο τή τω ν το υ ς . Το απ ο τέλεσ μ α α υ τή ς τη ς ευ φ υ ο ύ ς π ολιτικής, που ερχότα ν σε απόλυτη α ντίθεσ η με τις μυω πικές δ ια τα γές το υ Β ερολίνου π ερί ε ξό ντω σ ης και υποδούλω σης τω ν «μη Αρίων», ή τα ν ό τι η π λειοψ ηφ ία τω ν825.000 ντόπ ιω ν που κα τα τά χθ η κα ν ε θ ε λοντικά στις τά ξε ις τη ς Wehrmacht π ροερ χότα ν από το υ ς το μ ε ίς όπου έδρα σ ε η 1η Σ τρα τιά Πάντσερ.
Ε κτός από τη θ ε τ ικ ή επίπτωση που ε ίχε στο η θ ικό τω ν γερ μα ν ικώ ν σ τρ α τευ μ ά τω ν η ξεχω ρ ιστή αυτή επ ιτυχία, ιδίως επ ειδή σ ημειώ θηκε τη ν επαύριο τη ς πανω λεθ ρ ία ς το υ Σ τά λ ινγκρ α ντ, η ύπαρξη τω ν ε φ εδ ρε ιώ ν τη ς έστω και σ υρρικνω μένης 1ης Σ τρ α τιά ς Π άντσερ έδω σε σ τον Μ ανστάιν έπ ε ιτα από λ ίγ ες η μ έ ρ ε ς τη δ υ να τό τη τα να ε κ το ξε ύ σ ε ι τη δ ική το υ α ρ ισ το τε χν ική αντεπ ίθεσ η στο Χάρκοβο, η οποία κ α τ έλ η ξ ε σε κα τα κερμ α τισ μό τω ν σ ο β ιετικών εμπ ροσ θοφ υλακώ ν και απ οκατάσ ταση το υ μετώ που. Ο Λ ίν τελ Χ αρτ απ έτισε ίσως το ν μ εγα λύ τερ ο φ όρο τ ιμ ή ς σ την Ο μάδα Σ τρ α τιώ ν «Α» και σ τον δ ιο ικη τή τη ς ό τα ν π α ρα δέχθ ηκε: «Η υποχώρηση από το ν Καύκασο π ρα γμα τοπ ο ιή θη κε μ έ σα στο πιο ο τεν ό περιθώ ριο. Μπροστά σ τον χρόνο, το ν χώρο, τ ις δ υ νά μ εις και τις κα ιρ ικές σ υ νθ ή κες υπ ήρξε π ραγματικά εκπ λη κτικό κατόρθω μα, για το οποίο δ ί
καια ο Κλάιστ έγ ιν ε σ τρα τάρχης. Ενώ η δ ε ξ ιό τη τα και η επ ιμονή με τη ν οποία δ ιε ξή χθη α ξίζουν κά θ ε αναγνώριση, η μεγαλύ- τερ ή τη ς σημασία β ρ ίσ κετα ι σ την απ όδειξη που έδωσε για τη ν ε ξα ιρ ε τ ικ ή δύναμη αντίσ τασ ης η οποία βρ ίσ κετα ι μέσα στη σ ύγχρονη άμυνα, όσο οι δ ιο ικ η τές και τα σ τρ α τεύ μ α τα δ ια τηρ ού ν τη ν ψυχραιμία το υ ς και το λ έ ε ι η καρδιά το υς» .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1 )Ρ . Carell: SCORCHED EARTH, S ch iffer Publishing, 1994.(2) R. C artier: Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟ Υ Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Υ ΠΟ Λ ΕΜ Ο Υ, Εκδόσεις Π άπ υρος, 1964.(3) A. C lark: BARBAROSSA: THE RUSSIAN- GERMAN CONFLICT, Paperm ack, 1985.(4) W. Dunn: HITLER’S NEMESIS: THE RED A R M Y 1930-45, Praeger, 1994.(5) J. Ericson: THE ROAD TO BERLIN. Yale U niversity Press, 1999.(6) D. G lantz: THE ROLE O F INTELLIGENCE IN SOVIET MILITARY STRATEGY IN WORLD WAR II, Presidio Press, 1990.(7) D. G lantz & J. House: WHEN TITANS CLASHED, U niversity Press o f Kansas. 1995.(8) R. G oralski & R. Freeburg: OIL AND WAR. William M orrow , 1987.(9) J. Lucas: HITLER’S MOUNTAIN TROOPS, Cassell, 1992.(10) S irB . Liddell H art: ΙΣΤΟ ΡΙΑ TOY B Π Α ΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ Υ ΠΟ ΛΕΜ Ο Υ. Ε κδόσεις Καραβία, 1977.(11) S irB . Liddell H art: Η Α Λ Λ Η ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ, Ε κδόσεις Δ α ρ εμ ά . 1977.(12) SCORCHED EARTH,Tim e-Life Books, 1991.(13) S. Tanner: EPIC RETREATS,Greenhill, 2000.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
ΙΑ ΚΩ ΒΟ Σ ΠΕΡ ΧΟ Ν ΔΡΟ Μ Α ΤΙΔΗ ΣΔ ιπ λω μα τούχος Σ τρ α τιω τ. Ισ τορίας τη ς Φ ιλοσοφικής Σχολής το υ Ααχεν
ΡΑΙΝΧΑΡΝΤ ΧΑΪΝΤΡΙΧ
ΤΟ ΑΛΛΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ «ΧΑΣΑΠΗ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ»
56
Κατά τη δ ιάρκε ια του Β ’ ΠΠ η Τσεχοσλοβακία αποτελούσε μία όαση ε ιρ ή νη ς σ την κατεχόμενη Ευρώπη.
Οι ε ικόνες των βομβαρδισμένων και κατεστραμμένων πόλεων ή τα ν πολύ μακρινές για τους κα το ίκο υς της
Πράγας. Σε αυτό σ υ νετέλεσ ε , εκ τό ς από την απροθυμία των Τσέχων να α ν τ ισ τα θο ύ ν στους Γερμανούς, και
η σχετικά ήπια πολιτική του τοπικού γκαουλά ιτερ και π ιθανού δ ιαδόχου του Χίτλερ, Ράινχαρντ Χάιντριχ.
Επάνω: Ράινχαρντ Χάιντριχ. Η τα ν ο μόνος
αξιω ματο ύχος του εθνικοσ οσ ια λισ μού που
φ α ντα ζό τα ν μία μελλ ο ντική Γερμανία
χω ρίς τον Χ ίτλ ερ , ίσως και χω ρίς τον ίδιο. Πολλά
χρόνια α ρ γ ό τερ α ο ι πιο σ τεν ο ί σ υ νερ γ ά τες του
θ α ισχυρ ίζονταν πως αν ζούσ ε ο Χάιντρ ιχ , σ τις 20
Ιουλ ίου 1944 θ α βρισκόταν στην πλευρά
των πραξικοπηματιών.
Το κοντσέρτο κλασικής μουσικής στο Waldsteinpalais ήταν για τον Χάιντριχ κάτι σαν αποχαιρετισμός στην Πράγα. Την επόμενη ημέρα έπρεπε να βρίσκεται στο αρχηγείο του Φύρερ στο Βε
ρολίνο. Η αποστολή του στη Βοημία εκτελέσ θη κε κατά απόλυτα επιτυχημένο τρόπο και ο Χίτλερ σκέφθη- κε να του αναθέσει νέα, εξίσου σοβαρά καθήκοντα: τον έλεγχο τη ς διοίκησης στη Γαλλία και στο Βέλγιο. Το απόγευμα τη ς ίδιας μέρας ο Χάιντριχ έπαιξε για τελευ τα ία φορά με τα παιδιά του στον κήπο τη ς έ- παυλής του στο Γιούνγκφερν - Μπρεσάου. Οι δύο μικροί γιοι και η κόρη του Ζίλκε έβλεπαν τον τριανταε- πτάχρονο πατέρα τους ιδιαίτερα χαρούμενο. Ηταν μια ηλιόλουστη ανοιξιάτικη μέρα και η πόλη της Πράγας φαινόταν ομορφότερη από ποτέ.
Εναν χρόνο πριν (Μάιος 1941) ο Χίτλερ είχε αναθέσ ει στον στρατηγό των SS Ράινχαρντ Χάιντριχ (Reinhard Heydrich) και αρχηγό της Υπηρεσίας Ασφα- λείας των SS (SD) τη θέση του επιτρόπου του Ράιχ στη Βοημία - Μοραβία. Ο τελευτα ίος θα αντικαθι
στούσε τον πρώην υπουργό Εξωτερικών φον Νώυ- ρατ, με τις επιδόσεις του οποίου το Βερολίνο δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένο. Ο Μπόρμαν και ο Χίμ- λερ συμφώνησαν, παρά κάποιες αντιρρήσεις που διατύπωσαν επειδή θεωρούσαν πως ο Χάιντριχ πιθανώς θα παραμελούσε τα καθήκοντά του ως αρχηγού της Υπηρεσίας Ασφαλείας του Ράιχ (RSHA). Εκείνος υπο- σχέθηκε ότι θα διεκπεραίωνε τα ζητήματα της Υπηρεσίας από τη ν Πράγα. Ενας ταχυδρόμος και μία μυστική γραμμή τηλεφώνου θα εξασφάλιζαν τις καθημερινές επαφές του με την πρωτεύουσα του Ράιχ, ενώ δύο αεροπλάνα θα ήταν έτοιμα κάθε στιγμή για να τον μεταφ έρουν και να επιστρέφουν στην Πράγα.
Για το ν Χάιντριχ το σύμφωνο που αφορούσε την ενσωμάτωση της Βοημίας στη Γερμανία δεν είχε σχέση μόνο με κέρδη και οφέλη. Η στρατηγική τη ς διεύρυνσης είχε επ ιλεγεί για λόγους ιστορικούς, στρατηγικούς και πολιτικούς. Ο ίδιος ήταν αποφασισμένος να αναλάβει πολύ θ ετ ικ ές πρωτοβουλίες για να πετύ- χ ε ιτη ν αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής, η οποία
ΣΤΡΑΤ Ω Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Ο Χάιντρ ιχ κα ι ο Φρανκ σε παρέλαση σ την Π ράγα .
Ο α ντισ τρ ά τη γ ο ς Β 1 τά ξη ς των SS Ρ άινχαρντ Χάιντρ ιχ (α ρ ισ τερ ά ) μ ε τον υπ οσ τρ άτηγο των SS Καρλ Χέρμσν Φρανκ. Ο τελ ευ τα ίο ς α π αγχονίστηκε από το υ ς Τσέχους το 1947.
Η τσ εχ ική π ροεδρική φρουρά του Δ ρ α Χάχα σ τον πύργο του Χρότσιν.
είχε μειωθεί πολύ κατά τη θητεία του προκα- τόχου του.
ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΑ0 Χάιντριχ συνειδητοποίησε πως έπρεπε
απαραίτητα να προσεταιρισθεί τη ν εργατική τάξη του Π ροτεκτοράτου. Με την πρώτη του ενέργεια κέρδισε τη συμπάθεια του κοινού. Εξομοίωσε τα δελτία τροφίμων που διανέμονταν στην Τσεχία με τα αντίστοιχα του Γερμανικού Ράιχ. Μάλιστα προχώρησε στη διανομή επιπλέον δελτίων και σε άλλου είδους παροχές σε όσους απασχολούντο στην πολεμική βιομηχανία. Εισήγαγε τη γερμανική νομοθεσία και το ωράριο εργασίας των Γερμανών στους πολίτες του Προτεκτοράτου. Ακόμα έ δωσε εντολή στις τοπικές αρχές -οι οποίες παρέμειναν στα χέρια Τσέχων- να διαθέσουν στους εργάτες δωρεάν ρουχισμό και 150 χιλ ιάδες ζευγάρια υποδημάτων.
Ο ίδιος επ ισκέφθηκε τα περισσότερα ερ γοστάσια για να πεισθεί για την εκτέλεσ η των εντολών του. Συχνά δεχόταν στο γραφείο του, στον πύργο Χράντσιν, επιτροπές υπαλλήλων και εργατών για να ακούσει τα προβλήματα που τους απασχολούσαν. Εκτιμώντας - χωρίς να υποτιμά το ν κίνδυνο- πως δεν κινδύνευε στην Πράγα, πλησίαζε τον απλό Τσέχο πολίτη και συνομιλούσε μαζί του. Συχνά ο αρχηγός τη ς τοπικής υπηρεσίας τη ς Gestapo, Γκέσκε, τον προειδοποιούσε για τα μέτρα προφύλαξης που έπρεπε να λάβει. Οι μυστικές υπηρεσίες είχαν την πληροφορία ότι το Λονδίνο σχεδίαζε κάτι κατά τους επόμενους μήνες. Ωστόσο ο Χάιντριχ αποδεχόταν ένα ποσοστό τέτοιω ν κινδύνων. Πιθανώς σκέφθη- κε και το ν θάνατο, ίσως και τον ηρωικό θάνατο. Με τον φίλο του, στρατηγό Νταλούγκε, συνομιλούσαν συχνά γι' αυτό, αλλά δεν φανταζόταν ποτέ ότι θα συνέβαινε στην Πράγα. Αλλωστε ή θ ελε πάντα να είναι ο πρώτος: Ο καλύτερος αθλητής, ο άριστος ξιφομάχος, ο
πιο θαρραλέος πιλότος. Παρά τη ρητή απαγόρευση του Χ ίτλερ ο αρχηγός της RSHA είχε στο ενεργητικό του α ρ κετές μυστικές αεροπορικές αποστολές με τη μοίρα καταδιωκτικών, επειδή επιθυμούσε να αποκτήσει τον Σιδηρού Σταυρό Α1 Τάξης και τον Χρυσό Σταυρό του Γκαίρινγκ. Οι πτήσεις βέβαια διακόπηκαν με την αποστολή στην Πράγα. Ο Χάιντριχ ήθ ελ ε να αποδείξει πως ήταν ικανός για οποια- δήποτε θέση.
Τα τελευτα ία στατιστικά στοιχεία που α- ναφέρονταν στα αποτελέσματα της πολιτικής του στο Π ροτεκτοράτο, ήταν αρκετά για να προκαλέσουν το ν θαυμασμό του Χίτλερ. Η Βοημία αποτελούσε για τη Γερμανία το δεύτερο μεγαλύτερο «πολεμικό σιδηρουργείο» μετά τη Ρηνανία. Τα μέτρα που έλαβε ο Χάι- ντριχ για τη διατήρηση τη ς δημόσιας τά ξης ήταν σκληρά, αλλά (οφείλουμε να το πούμε) πέτυχαν. Οι αντίπαλοι του καθεστώτος και οι κατάσκοποι ετιμω ρούντο με θάνατο. Οι έ μποροι της μαύρης αγοράς, που θεω ρούντο αγγλόφιλοι και υποστηρίζονταν από το Λονδίνο για να υπονομεύουν την τσεχική οικονομία, συλλαμβάνονταν και απαγχονίζονταν δημόσια, μπροστά σε ένα κοινό από υπαλλήλους και εργάτες οι οποίοι ζητωκραύγαζαν για την τιμωρία τους. Η τοπική αυτοδιοίκηση φρόντιζε για τη διανομή, στον λαό, των τρ ο φίμων ή των χρημάτων που είχαν κατασχεθεί. Ακόμα και πολλοί Γερμανοί, μέλη του Εθνικο- σοσιαλιστικού κόμματος ή αξιωματούχοι των SS, που είχαν αναμιχθεί σε σκάνδαλα μαύρης αγοράς, με προσωπική εντολή του Χάιντριχ δικάστηκαν και τιμωρήθηκαν σκληρότατα ή απελάθηκαν στη Γερμανία.
Οι δ ιαμαρτυρίες του Καρλ X. Φρανκ, αρχηγού του τοπικού AO-NSDAP και γενικού γραμματέα του Π ροτεκτοράτου, και άλλων στον Χίτλερ, στον Μπόρμαν και στον Χίμλερ γ ι’ αυτή τη συμπεριφορά, δεν έφεραν αποτέλεσμα. Ο Χάιντριχ επέμεινε στη «δίκαιη» (κατά τον ίδιο) αντιμετώπιση των ζητημάτων.
Στους επ ικριτές αυτής τη ς πολιτικής απάντησε μιλώντας με έναν Γερμανό δημοσιογράφο (Απρίλιος 1942): Δεν είμαι κανένας Αγγλος κυβερνήτης αποικιών, ούτε διαθέτω κάποιο κυβερνείο μπροστά στο οποίο υπάρχουν πινακίδες του τύπου «Απαγορεύεται η είσοδος σε σκυλιά και Κινέζους».
Ο αρχηγός τη ς RSHA γνώριζε αλλά αδιαφορούσε για τις ενέργειες της αυτοεξόρι- στης τσεχικής κυβέρνησης του Μπένες και του Μάζαρεκ. Στην ουσία η κυβέρνηση αυτή ήταν όργανο των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών και προσπαθούσε με κάθε τρόπο να υπονομεύσει τις ενέργειες της νόμιμης κυβέρνησης του προέδρου Δρα Χάχα, η οποία βέβαια δεν έκανε καμιά προσπάθεια να κρύψει τη διάθεσή της για συνεργασία με τους Γερμανούς.
Οταν ο Χάιντριχ, τον Μάιο του 1941, έ- φθασε στην Πράγα, στους τοίχους τη ς Χρυσής Πόλης το ν καλωσόρισαν οι επιγραφές των αντιστασιακών ως «Χασάπη της Πράγας». Στηνπρώτη σ υνέντευξη Τύπου (27-5-41) που έδωσε, ανέφ ερε τους πραγματικούς σκοπούς της αποστολής του: «Στόχος μου είναι να εξαντλήσω τις βιομηχανικές δυνατότητες αυτής της περιοχής και οποιοσδήποτε επιχειρήσει να βλάψει αυτή την προσπάθεια, θα τιμωρηθεί από όπου και αν προέρχεται».
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ «ΚΑΡΟΤΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ Μ ΑΣΤΙΓΙΟΥ»
Ο απεσταλμένος του Φύρερ ήταν σαφής και κανένας δεν μπορούσε να αμφιβάλλει ότι θα υλοποιούσε την υπόσχεσή του. Η ευκαιρία δόθηκε με τη σύλληψη του πρωθυπουργού της τσεχικής κυβέρνησης, στρατηγού Αλόις Ελίας. Ο Ελίας εργαζόταν μυστικά για τους δ ιαφυγόντες στο Λονδίνο. Το αποδεικτικό υλικό που είχε στα χέρια του ο αρχηγός της Gestapo Γκέσκε ήταν αρκετό ώστε ο Τσέχος στρατηγός να καταδικαστεί σε θάνατο. Ο Χάι-
~: ~ ,ΊΩ ΤΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
«Ο κ α λ ύ τερ ο ς ξιφ ομάχος του Ράιχ», ο επ ίτροπ ος τη ς Β οημίας και τη ς Μ οραβίας Ράινχαρντ Χάιντριχ.
Η π ερίφ ημη γέφυρα το υ Καρόλου στην π ρω τεύουσα της Τσεχίας. Ε ιρηνικές σ τιγ μ ές σε μία π ερίοδο που η Ευρώπη φλεγόταν.
ντριχ όμως, διαπιστώνοντας πόσο πολύτιμος συνεργάτης θα αποδεικνυόταν στο μέλλον ο Ελίας, μ ετέτρ εψ ε την ποινή σε ισόβια κάθειρξη. Παρά τις αντιρρήσεις επιφανών Γερμανών αξιωματούχων, όπως ο Φρανκ, συμφώνησε και ο ίδιος ο Χίτλερ επικροτώντας την τακτική του «αγαπημένου» του παιδιού. Σε λίγες μέρες στο Βερολίνο αντιλήφθηκαν ότι ο Χάιντριχ είχε χαράξει τον πιο κατάλληλο δρόμο. Η Gestapo εξαπολύοντας μια επιχείρηση άνευ προηγουμένου εξαφάνισε την αντίσταση της χώρας. Πράκτορες της Μυστικής Αστυνομίας εισχώρησαν ως τα ανώτερα κλιμάκια τη ς αντίστασης και στη συνέχεια παρέδωσαν στον Γκέσκε καταλόγους με τα πιο ηχηρά ονόματα. Ακολούθησαν εκατοντά δες συλλήψεις και ουσιαστικά το αντιστασιακό κίνημα έπαψε να υπάρχει μέχρι το τέλος του πολέμου.
Η Τσεχία των Χάιντριχ και Χάχα αποτε- λούσε μια όαση ειρήνης στην εμπόλεμη και καταπονημένη Ευρώπη. Ουσιαστικά η περιο
χή απολάμβανε τα προνόμια μιας ουδέτερης χώρας. Η εσωτερική διοίκηση, η καλλιτεχνική ζωή και η αστυνομία αφέθηκαν στους Τσέ- χους και μόνο τα ζητήματα που αφορούσαν την εξω τερ ική πολιτική και την άμυνα τη ς χώρας πέρασαν στα χέρια των Γερμανών. Το Π ροτεκτοράτο δεν υπέστη ποτέ βομβαρδισμούς, ούτε έγινε ποτέ εμπόλεμη ζώνη. Η νεολαία εργάσθηκε στους αγρούς και στα ερ γοστάσια. Οι κινηματογράφοι και τα θέατρα έσφυζαν από ζωή και οι ελλείψ εις στα τρόφ ιμα, συγκριτικά με τους υπόλοιπους ευρωπαϊκούς λαούς, ήταν ελάχιστες. Η ανεργία εξα φανίστηκε και η βιομηχανική παραγωγή, σε σχέση με την προ του 1938 περίοδο και τη θ ητεία του Νώυρατ στο Προτεκτοράτο, αυ
ξή θηκε κατά 40%. Οι τραυματίες που συχνά συναντούσε ο επισκέπτης στους δρόμους της Πράγας, ήταν Γερμανοί στρατιώτες οι οποίοι ανάρρωναν από τις κακουχίες του μετώπου. Οι υπόλοιποι με τις χακί στολές και τα επίπεδα πηλήκια ανήκαν στον κυβερνητικό στρατό του Προτεκτοράτου και εκτελούσαν αστυνομικά καθήκοντα.
Η πολιτική που εφάρμοσε ο Χάιντριχ άρχισε να αποδίδει καρπούς και ο Χίτλερ ήταν πολύ ικανοποιημένος. Ο τελευτα ίος είχε τη συνήθεια να επικοινωνεί προσωπικά με τον «εκλεκτό» του και αυτή η εύνοια προκαλού- σε τη δυσαρέσκεια του Μπόρμαν και του Χίμ- λερ. Οι επιτυχίες του Χάιντριχ επίσκιαζαν την αίγλη τους και συχνά την επιρροή που είχαν
59
Η ΑΠΟΨΗ ΕΝΟΣ ΑΝΤΙΧΙΤΛΕΡΙΚΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ« ... Ε χ ο ν τα ς βασ ικά ω ς α π ο σ το λ ή το υ να α υ ξή σ ε ι τ η ν α π ο δ ο τι-
κ ό τη τα το υ Π ρ ο τ ε κ το ρ ά το υ ο Χ ά ιν τρ ιχ , α ν τ ί να υ π ο β ά λε ι τ ο ν λα ό ο ε σ τερ ή σ ε ις , α υ ξά ν ε ι τ ις μ ε ρ ίδ ε ς τρ ο φ ίμ ω ν 2 .000 .00 0 Τσ έχω ν ε ρ γ α τώ ν , δ ίν ε ι 200 .0 00 ζευ γ ά ρ ια π α π ούτσ ια σ το υ ς ε ρ γ α ζ ό μ ε ν ο υ ς σε π ο λ εμ ικ ά ερ γο σ τά σ ια και επ ιτά σ σ ει π ρ ο ς ό φ ε λ ο ς τ ο υ ς τα κ α λ ύ τε ρ α ξ ε ν ο δ ο χ ε ία τ η ς Β ο η μ ία ς και τ η ς Μ ο ρ α β ία ς , γ ια να τ ο υ ς ε ξα σ φ α λ ίσει ά ν ε τ ε ς δ ια κ ο π ές . Η κ ο ινω ν ικ ή α σ φ άλισ η τω ν Τσ έχω ν α ν α δ ιο ρ γ α ν ώ ν ε τα ι πάλι π ρ ο ς ό φ ε λ ο ς τω ν ερ γ α τώ ν και τω ν α γρ ο τώ ν . Η σ χ ετ ικ ή χαλάρω σ η που δ η μ ιο υ ρ γ ή θ η κ ε από το ν Χ ά ιν τρ ιχ σ τη ν Τσ εχοσ λο βα κία , η επ ιφ α ν ε ια κ ή υ π ο τα γ ή το υ λα ο ύ σ το ν γ ε ρ μ α ν ικ ό ζυ γό , ε ίν α ι κά τ ι π ου δ ε ν σ υ μ β ιβ ά ζε τα ι και δ ε ν π ρ ο ω θ εί κ α θ ό λ ο υ τα ζ η τή μ α τα τ η ς ε ξό ρ ισ τη ς κ υ β έρ ν η σ η ς το υ Μ π έν ες σ το Λ ο ν δ ίν ο . Η πα- θ η τ ικ ό τ η τ α τω ν Τσέχω ν α π έν α ν τ ι σ το ν Γ ερ μ α νό κ α τα κ τη τή , εμ π ο δ ίζ ε ι π ρ α γ μ α τικ ά τ ις δ ια π ρ α γ μ α τεύ σ ε ις τω ν Σ υ μ μ ά χ ω ν και α μ φ ισ β η τε ί τ η ν ύ π α ρ ξη και α υ τή ς τ η ς ίδ ια ς τ η ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς σ τη ν ε ξ ο
ρία , π ου έ χ ε ι α ν ά γ κ η , γ ια να επ ιβ ιώ σ ει, από τη ν υ π ο σ τή ρ ιξη μ ιας δ ρ α σ τή ρ ια ς α ν τ ίσ τα σ η ς . Ο μω ς α υ τή η α ν τίσ τα σ η δ ε ν θ α ε μ φ α ν ιζ ό τα ν όσ ο οι Γ ερ μ α νο ί ε ξα κ ο λ ο υ θ ο ύ σ α ν να εφ α ρ μ ό ζ ο υ ν σ τη ν Τσ εχοσ λο βα κία τ η ν π ο λ ιτ ικ ή τ η ς χ α λ α ρ ή ς κ α το χ ή ς , π ου ή τα ν έρ γ ο το υ Ρ ά ιν χ α ρ ντ Χ ά ιν τρ ιχ . Λ ο γ ικ ή σ υ ν έπ εια : Π ρ έπ ε ι να ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ω θ ε ί ο Χ ά ιν τρ ιχ γ ια να ξ επ η δ ή σ ε ι έ τσ ι έν α κύ μα α ν τιπ ο ίνω ν τό σ ο σ κ λ η ρώ ν, ώ σ τε να δ ο θ ε ί έν α ν ε ύ ρ ο σ τη ν Τσ εχ ική Α ντίσ τα σ η . Σ τ ις 27 Μ α ϊο υ 1942 σ το π ρ ο ά σ τιο Χ ο λ εσ ο β ίτσ ε τ η ς Π ρ ά γα ς , δ ύ ο ά νθρω π οι π ου έ χ ο υ ν ε π ιλ ε γ ε ί από τ η ν κ υ β έρ ν η σ η το υ Μ π έν ες γ ια να δ ο λ ο φ ο ν ή σ ο υ ν τ ο ν Χ ά ιν τρ ιχ , ο ι υ π α ξιω μ α τικο ί Γ ιάν Κ ο ύ μ π ις και ο Γ ιό- ζ ε φ Γκά μ π κικ , π υ ρ ο β ό λη σ α ν σ το α υ το κ ίν η το το υ α ξ ιω μ α το ύ χ ο υ τω ν SD . Ο Χ ά ιν τρ ιχ τ ρ α υ μ α τ ίσ τη κ ε θ α νά σ ιμ α και υ π έκ υ ψ ε σ τις 4 Ιο υ ν ίο υ 1942. Το Λ ο ν δ ίν ο π έ τυ χ ε σ το υ ς σ κο π ο ύ ς το υ » .
Απόσπασμα από το βιβλίο το υ α ντιχ ιτλερ ικ ο ύ ισ τορικού H einz H öhne «Η Μ α ύρ η Τάξη».
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Το μ νημ είο που σ τή θ η κ ε στο σημείο της δολοφονίας το υ Χ ά ιντρ ιχ στην Πράγα. Κ α τα σ τρ ά φ η κ ε από το υ ς Τσέχους το 1945.
στον Χίτλερ. Η ένταση στις σχέσεις μεταξύ των τριών αυτών προσώπων είχε φθάσει ολοφάνερα σε λεπτό σημείο. Ο Χάιντριχ δεν πα- ρέλειπε σε κάθε συνάντηση να μιλά στους φίλους του γΓ αυτό. Ενα περιστατικό που αφη- γήθηκε ο Σέλενμπεργκ, μετέπ ειτα αρχηγός των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών, στα απομνημονεύματά του αποδεικνύει τις τρ ιβές και τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο υπεύθυνος της RSHA με τους συντρόφους του στο Βερολίνο: «Κατά τη διάρκεια της τε λ ευ ταίας συνάντησης (σ.σ. του Χάιντριχ) με τον Χίτλερ, είχε παρακληθεί να ετοιμάσει έκθεση επί μερικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε στο Προτεκτοράτο. Περίμενε αρκετά έξω από την είσοδο του καταφυγίου του Χίτλερ, όταν ο τελευ τα ίος βγήκε ξαφνικά ακολουθούμενος από τον Μπόρμαν. Ο Χάιντριχ χαιρέτησε τό τε ως συνήθως και περίμενε να τον καλέσει ο Χ ίτλερ για να εισέλθει. Ο Χίτλερ το ν κο ίταξε ατενώς με μια έκφραση δυσαρέσκειας. Με μια φιλική και οικεία κίνηση ο Μπόρμαν έπιασε τον Χ ίτλερ από το μπράτσο και τον οδήγησε πάλι μέσα στο καταφύγιο. Ο Χάιντριχ περίμενε, αλλά ο Χ ίτλερ δεν βγήκε πάλι. Την επομένη ο Μπόρμαν του ανήγγειλε πως ο Φύρερ δεν ενδιαφερόταν να ακούσει την έκθεση. Παρά το γεγονός ότι η ανακοίνωση του Μπόρμαν έγινε κατά τρόπο μελιστά- λακτο, ο Χάιντριχ διέκρινε κάτω από το ύφος του ένα άσβεστο μίσος. Η οφθαλμοφανής ε χθρική διάθεση του Χ ίτλερ σε αυτή την περίπτωση, ασφαλώς ήταν απόρροια των συκοφαντικών και εχθρικών εισηγήσεων του Μπόρμαν και του Χίμλερ».
ΟΙ ΤΣΕΧΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣΕνας από τους πιο έμπιστους συνεργά
τε ς του Χάιντριχ ήταν ο Τσέχος Εμάνουελ Μ όραβετς. Ο Μόραβετς, ένας 45χρονος αξιωματικός του Τσεχοσλοβακικού Στρατού, ανέλαβε το Υπουργείο Προπαγάνδας στην κυβέρνηση Χάχα. Μιλώντας συχνά στο ραδιόφωνο, προπαγάνδιζε την «αγαστή συνεργασία» Τσέχων και Γερμανών και προέτρεπε το υς συμπατριώτες του να εργάζονται περισσότερο και αποδοτικότερα «υπέρ της γερμανικής νίκης», που θα ήταν και «νίκη ολόκλη
0 γενικός γρ α μ μ α τέα ς του Π ρ ο τεκ το ρ ά το υ και υ π οσ τρ άτηγος των β ε κ α ρ λ Φρανκ και η σ ύζυγός το υ δ έχο ντα ι τα συλλυπ ητήρια του π ροέδρου Χάχα και του υπ ουργού Μ ό ρ α β ετς .
ρης της Ευρώπης». Για τους νεαρούς Τσέχους που είχαν γεννηθ εί μετά το 1918 και δεν γνώρισαν τη ν παράδοση της Αυστροουγγρι- κής Μοναρχίας, οργάνωσε εκπαιδευτικές περιηγήσεις στο εσωτερικό του Ράιχ που κα τέληγαν στο Βερολίνο. Τον Δεκέμβριο του 1940 π ροκήρυξε έναν μαθητικό διαγωνισμό, στον οποίο συμμετείχαν 72.000 Τσέχοι μαθητές που έγραψαν διηγήματα για «φιλικούς Γερμανούς στρατιώτες». Ο Χάιντριχ ήταν ενθου σιασμένος μαζί του. Τον Ιανουάριο του 1942 ο Μ όραβετς ανέλαβε και το Υπουργείο Παιδείας.
Την ίδια περίοδο μία μικρής σημασίας ε- θνικοσοσιαλιστική οργάνωση, η Vlajka (σημαία) του δημοσιογράφου Ρυς-Ρότσεβατς, έ κανε αισθητή την παρουσία της στο Π ροτεκτοράτο. Εχοντας 13.000 μέλη και την εμπιστοσύνη των γερμανικών αρχών, ζήτησε να της επιτραπεί ο σχηματισμός μίας εθ ελο ν τικής μονάδας που θα πολεμούσε στο πλευρό τη ς Wehrmacht. Ευφυέστατα ο Χάιντριχ, επιθυμώντας να προσεταιρισθεί την κοινή γνώμη της χώρας, έκλεισε τα γραφεία της οργάνωσης και αδιαφόρησε μπροστά στις εκκλήσεις της Vlajka.
Από πολύ νωρίς οι τσεχικές ομάδες αντίστασης που δρούσαν στο Π ροτεκτοράτο εκ δηλώθηκαν εναντίον οποιοσδήποτε απόπειρας κατά του Χάιντριχ. Ενας από τους αρχηγούς των ομάδων αυτών, ο καθηγητής Βά- νεκ, έγραψε στο Λονδίνο: «Οποιαδήποτε απόπειρα δεν θα χρησίμευε σε τίποτα και στον λαό μας θα έφ ερνε απρόβλεπτες συνέπειες». Με άλλα λόγια οι Τσέχοι αντιστασιακοί προειδοποιούσαν για εκατόμβες. Ο Μπένες όμως και ο Τσώρτσιλ αδιαφορούσαν. Η κοινωνική πολιτική του επιτρόπου και η συμπάθεια που έτρεφ αν γι' αυτόν οι εργατικές μάζες, α-
ποτελούσαν το μεγαλύτερο εμπόδιο στα σχέδιά τους να ξεσηκώσουν τον λαό τη ς χώρας.
Αποφασίστηκε λοιπόν η αποστολή δύο Τσέχων πατριωτών που είχαν καταφύγει στη Βρετανία, του Γιάν Κιούμπις και του Γιόζεφ Γκάμπκικ, με σκοπό να δολοφονήσουν τον Χάιντριχ. Στόχος αυτής της ενέργειας ήταν "να πάρει φωτιά η Ευρώπη" από την πρόκληση των γερμανικών αντιποίνων κατά του τσεχικού πληθυσμού.
Οι δύο Τσέχοι πατριώτες έπεσαν με αλεξίπτωτο στις 27 Δεκεμβρίου 1941, μετά από μια εφιαλτική πτήση πάνω από ολόκληρη την κατεχόμενη Ευρώπη. Αφού περιπλανήθηκαν για λίγο έξω από την Πράγα, ήλθαν σε επαφή με στελέχη τη ς αντιστασιακής οργάνωσης SOCOL και ενημερώ θηκαν για την κατάσταση που επικρατούσε στο Π ροτεκτοράτο. Μερ ικές εβδομάδες αργότερα προστέθηκε στην ομάδα ως τρ ίτο μέλος ένας άλλος Τσέχος που είχε εκπαιδευτεί στη Βρετανία και γνώριζε τους δύο άνδρες, ο Γιόζεφ Βάλτσικ, ο οποίος είχε ε ιδ ικότητα ελεύθερου σκοπευτή. Οι Κιούμπις και Γκάμπκικ μετά από πολυήμερη παρακολούθηση διεπίστωσαν ότι ο Χάι- ντριχ μετεκ ινείτο χωρίς ιδιαίτερα μέτρα α- σφαλείας. Ως κατάλληλο χώρο για την ενέ- δρα θεώρησαν ένα σημείο κοντά στη συμβολή των οδών Αρμάντι και Χολεζοβίσκατς. Οσο περνούσαν οι ημέρες η αγωνία και η ένταση στην ομάδα κορυφώνονταν.
Το πρώτο δεκαήμερο του Μαϊου του 1942 ένας σύνδεσμος τη ς αντίστασης έδωσε την πληροφορία ότι στις 27 Μαϊου ο Χάιντριχ θα εγκατέλειπ ε οριστικά την Πράγα. Αμέσως γεννήθηκε η ιδέα ότι εκείνη θα ήταν η καλύτερη ημέρα για την επιχείρηση, επειδή ο Χάι- ντριχ μεταβαίνοντας στο αεροδρόμιο δεν θα είχε λάβει τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας. Λίγο πριν από τις 11 το πρωί της 27/5 μια μαύρη Mercedes πλησίασε τη συμβολή των οδών Αρμάντι και Χολεζοβίσκατς. Επιβάτες της ήταν ο Χάιντριχ και ο επιλοχίας των SS Κλάιν (οδηγός). Οι τρ εις εκ τελεσ τές περίμεναν με τεντω μένα νεύρα. Μόλις εμφανίστηκε το αυ-
_ ΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Σ τη ν Π ράγα πριν από τη δολοφονία, σε ένα κ ο ντσ έρ τσ κλασικής μουσ ικής. Σ το κέντρ ο δ ια κρ ίνετα ι ο Χ ά ιντρ ιχ και δ εξ ιά του η σύζυγός του .
Η σσρός το υ Χά ιντρ ιχ με τιμ η τικ ή φρουρά αξιω ματικώ ν των SS στο κάστρο Χραντάνυ.
Η νεκρική μάσκα το υ «ξα νθ ο ύ θ ε ο ύ », δημ ιούρ γημα το υ Τσέχου γλύπτη, κ α θ η γ η τή Ρ ό ττερ .
τον ιδεολογικό προσανατολισμό των δολοφόνων και το αν ήταν μέλη της τσεχικής αντίστασης. Σίγουρο είναι ό τι ο παραμερισμός του αρχηγού της RSHA αποφασίσθηκε, οργανώθηκε και εκτελέσ θη κε από το Λονδίνο, αφού για τους Βρετανούς ο Χάιντριχ και η πολιτική του ήταν ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος στην προσπάθειά τους να προσεταιρισθούν τους λαούς οι οποίοι βρίσκονταν υπό γερμανική κατοχή και να δημιουργήσουν εσ τίες α-
τοκίνητο , ο Γκάμπκικ επιχείρησε να ρ ίξει με το Sten που έκρυβε κάτω από την καπαρντίνα του. Το όπλο υπέστη εμπλοκή και τρομοκρατημένος ο δ εύ τερ ος της ομάδας, ο Κιούμπις, έβγαλε μια αντιαρματική χειροβομβίδα από μια τσάντα, την απασφάλισε και την έρ ιξε στο αυτοκίνητο. Ακολούθησε μια εκκωφαντι- κή έκρηξη και ο χώρος γέμισε από τα φλεγό- μενα συντρίμμια της Mercedes και μια μυρωδιά καμμένου δέρματος από την ταπετσαρία.Μερικά δευτερόλεπ τα αργότερα ο Χάιντριχ κατέρρευσε αιμόφυρτος, ενώ ο Κλάιν δολο- φονήθηκε από τον Γκάμπκικ πυροβολούμε- νος πισώπλατα.
Οταν η αστυνομία κατέφθασε στον χώρο της ενέδρας, βρήκε μόνο τον βαριά τραυματισμένο Χάιντριχ. Στο νοσοκομείο όπου τον μετέφ εραν διαπιστώθηκε πως η κατάστασή του ήταν πολύ σοβαρή. Την επομένη ένα επιτελε ίο Γερμανών χειρουργών από το Βερολίνο προσπάθησε να τον σώσει. Στις 4 Ιουνίου επήλθε το μοιραίο.
Οι Γερμανοί για να εκδικηθούν εξαπέλυσαν έναν πρωτοφανή διωγμό και κύμα συλλήψεων. Μέσα σε έναν μήνα συνέλαβαν τους Τσέχους δολοφόνους του Χάιγτριχ (ο Κιού- μπις αυτοκτόνησε λίγο πριν συλληφθεί, ενώ ο Γκάμπκικ σκοτώθηκε μετά από μάχη σε
κρησφύγετο της ορθόδοξης εκκλησίας των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου). Στις 11 Ιουνίου κατεδαφίστηκε το χωριό Λίντιτσε (όπου ε- κτελέστηκαν τουλάχιστον 170 άτομα) και λίγο αργότερα το χωριό Λέκαζυ.
Η σορός του Χάιντριχ τοπ οθετήθηκε στην αίθουσα δεξιώσεων του Πύργου στο Χράτσιν και τοπ οθετήθηκε μία τιμητική φρουρά από τους πιο στενούς συνεργάτες. Τρεις ημέρες αργότερα δεκάδες χιλιάδες Τσέχων συνέρρευσαν στην κεντρική πλατεία της Πράγας, Wenzelplatz, για να διαδηλώσουν κατά των «δολοφόνων του Λονδίνου». Οι φωτογραφίες εκείνης της εποχής και τα σχετικά κινηματογραφικά επίκαιρα είναι αδιάψευστοι μάρτυρες ως προς το πόσο δημοφιλής ήταν ο Γερμανός επίτροπος. Η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη στο Βερολίνο στις 9 Ιουνίου 1942. Τον επικήδειο εκφώνησε ο Χίμλερ, ενώ στην τελ ε τή παραβρέθηκαν ο Χ ίτλερ και ο πρόεδρος Χάχα.
ΕΠΙΛΟ ΓΟ ΣΠαρά τις έρευνες και το ν θάνατο των ε
κτελεστώ ν του, η δολοφονία του Χάιντριχ παρέμεινε ένα άλυτο μυστήριο. Αλυτο και ανεξήγητο ως προς τα πραγματικά κίνητρα και
ντίστασης. Η μεγαλύτερη πρόκληση, όπως ε ίπε ο Ρόναλντ Πάτζετ, ένας Βρετανός βουλευτής των Εργατικών μετά τον Β' ΠΠ, ήταν «ο μύθος που είχε πλεχθεί γύρω από το πρόσωπο του Χάιντριχ, ο μύθος του ξανθού αγγέλου και θεού του πολέμου ταυτόχρονα. Και αυτός ήταν ο λόγος που τον εκτελέσαμε». Ισως το πρώτο θύμα του πολέμου είναι η αλήθεια και αυτό αφορά ακόμα και σήμερα τη ζωή και τη δράση του Ράινχαρντ Χάιντριχ.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) N icolaus von Below: ALS HITLERS ADJUTANT 1937-45, P o u r le M e rite Verlag.1999.(2) H einz H öhne: Η ΜΑΥΡΗ ΤΑΞΗ, ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΩΝ SS, εκ δ ό σ εις «Π λανήτης» , 1970.(3) Joachim C. Fest: HITLER. Propyläen Verlag, 1973.(4) M ilw ard, A lan S.: DIE DEUTSCHE KRIEGSW IRTSCHAFT 1939-1945. S tu ttgart, 1966.(5) W alter Schellenberg: ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑ KAI A N TI ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΙΑ Ε ΙΣ TON Β ’Π Α ΓΚ Ο Σ Μ ΙΟ Ν Π Ο Λ Ε Μ Ο Ν , Εστία του Βιβλίου, Α θήναι. 1960.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣΚΑΤΑΔΡΟΜΙΚΕΣ ΣΤΗ ΣΟΓΔΙΑΝΗ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
Τα όρη το υ Ινδικού Κ αυκάσου.
Μ ετά την κατάλυση της Περσ ικής Α υτοκρατορ ίας , με τη συντρ ιβή του περσικού στρατού και τον θάνατο του Δαρείου , ο Α λέξα νδρ ος
προχώρησε β α θύ τερ α σ την Ανατολή, στα αφ ιλόξενα βουνά του Τουράν. Εκεί, στη Σογδ ιανή και στη Βακτρ ιανή, ή λ θ ε αντιμέτωπος με τις
προκλήσεις των σ κληροτράχηλω ν και ατίθασω ν κατοίκων, αλλά και των φυσικών φρουρίων, που κα θ ισ τούσ α ν τ ις κ ινήσ ε ις του
στρατού του ιδ ια ίτερα δυσχερείς . Η εδραίωση της ελλην ικής κυριαρχίας στην περιοχή, με την καθυπόταξη των
βαρβάρων και την αντιμετώπιση των φυσικών εμποδίων, βασίστηκε πολλές φ ο ρ ές στις καταδρομ ικές επ ιχε ιρήσεις
επ ίλεκτω ν τμημάτων του ελλη ν ικο ύ στρατού, που Ιδεν έχουν να ζηλέψ ουν τίποτα σε επίπεδο τα κ τ ικ ή ς , τεχν ικής
και ε κ τέ λ εσ η ς από τις σύγχρ ονες καταδρομ ικέςΠ ερ ικεφ α λ α ία φ ρ υγικουτύπ ου στο Α ρχαιολογ ικό αποστολές τουV ε ιδ ικώ ν δυνάμεων.Μ ο υσ είο Ιωαννίνων. Α υτού το υ ε ίδ ο υ ς οι π ερ ικεφ α λ α ίες χρησ ιμοπ οιούντο συνήθω ςαπό το Π εζικό του ΙΩ Α Ν Ν Η Σ ΣΠ . ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΟΠΟΥΛΟΣΑ λέξανδρου.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Απόκρημνοι βράχοι στα α φ ιλόξενα βουνά τη ς Β ακτρ ια νής.
Μ ε το ν ό ρο "κ α τα δ ρ ο μ ικ ές επ ιχε ιρ ή σ εις " ε ν ν ο ο ύ μ ε τ ις αποσ το λ ές ε ιδ ικώ ν σ τρα τιω τικώ ν τμ η μ ά τω ν τα οποία, δ ρ ώ ντα ς σε μη π ρο
β λέψ ιμ ο χ ρό νο και χώ ρο, π ροσπ αθούν να εν ερ γ ή σ ο υ ν α ιφ ν ιδ ια σ τικά ε κ ε ί όπου ο α ντίπ α λος δ ε ν α ν α μ έν ε ι κάποια άμεσ η ε π ιθ ε τ ικ ή εν έρ γ ε ια , π λ ή ττο ν τα ς το ν σ τρ α τιω τικ ό το υ μηχανισ μό σε κα ίρ ια σημ εία ή κα τα λ α μ β ά νο ν τα ς ζω τική ς σ ημασίας έδ α φ ο ς .
Η πρώ τη κ α τα δ ρ ο μ ική επ ιχείρησ η που κ α τα γ ρ ά φ ετα ι ή τα ν ε κ ε ίν η το υ "Δ ού- ρ ε ιο υ Ιππου" κα τά το ν π ό λ εμ ο τη ς Τροίας. Ε κ το τε η ε λ λ η ν ικ ή σ τρ α τιω τική ισ το ρία β ρ ίθ ε ι ανάλογω ν επ ιχειρήσ εω ν, κα θ ισ τώ ντα ς τ ις ε λ λ η ν ικ έ ς ε ιδ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις ε κ ε ίν ε ς μ ε τη ν πιο μ α κρ ό χρ ο νη και π λο υ σ ιό τερ η π αράδοση σ τον κόσμο.
Ο Μ έγα ς Α λ έξα ν δ ρ ο ς , ο μ εγ α λ ύ τερ ο ς σ τρ α τιω τικ ό ς νο υ ς τη ς ισ τορ ίας, από τη φύση το υ ρ ιψ οκ ίνδ υ νο ς και σ κ λ η ρ ο τρ ά χ η λ ο ς χ α ρ α κ τή ρ α ς , μαζί μ ε το π λή θ ο ς τω ν κα ινο τομ ιώ ν που ε ισ ή γα γε στη σ τρα τιω τικ ή τα κ τ ικ ή κα θ ιέρ ω σ ε τ ις κα τα δ ρ ο μ ικ ές επ ιχειρή σ εις , ως ένα κ α τ ε ξο χ ή ν κα τα λ υ τ ικ ό μέσ ο για τη δ ιευκόλυ νσ η τη ς ε π ίτ ε υ ξη ς τω ν σ τρ α τη γ ικώ ν το υ στόχων. Δ ε ν ε ίνα ι μόνο η συχνή εφ α ρ μ ο γή κ α τα δ ρ ο μ ικώ ν τα κ τ ικ ώ ν που μας ο δ η γ ε ί σε
α υ τό το σ υμπέρασμα, αλλά και η κ α θ ιέ ρωση, από το ν ίδιο, νέω ν επ ίλ εκ τω ν σ τρ α τιω τικώ ν σω μάτω ν, μ ε κα τα δρ ομ ι- κή ς φ ύ σ ης α π ο σ το λές (π.χ. το σώμα τω ν Β ημ α τισ τώ ν που ε κ τό ς τη ς το π ο γρ α φ ι- κή ς το υ α π οσ το λή ς α ν ελ ά μ β α ν ε και αποσ το λ ές α ναγνώ ρισ ης και π ερ ιπ όλω ν μα- κρά ς α κτίνα ς).
Ο Α ΛΕΞΑ Ν ΔΡΟ Σ Σ Τ Η Σ Ο Γ Δ ΙΑ Ν Η
Ο χώ ρος τη ς αρχαίας Σ ο γδ ια νή ς βρ ίσ κετα ι στα β ό ρ ε ια το υ Α φ γανιστάν, σ την π ερ ιοχή που χω ρ ίζετα ι από τα σύνορα Ο υζμπ εκισ τάν - Τατζικιστάν. Π ερ ιελά μβ α - ν ε τη ν κο ιλάδα το υ π οτα μού Ια ξά ρ τη φ ρ ε- γκάνα, καθώ ς και τ ις β ό ρ ε ιες π λα γ ιές του Ινδο κούχ και τω ν βουνώ ν το υ βο ρε ίο υ ινδ ικού Καυκάσου, τα οποία - σ κληρ ο τρ ά χη λα και χ ιον ισ μένα κα τά το μ εγ α λ ύ τερ ο μ έ ρος το υ χρό νου - ακόμα και σ ήμερα προ- κα λούν δ έο ς και σ τέκ ο υ ν α π οθα ρρυντικά για όποιον σ κ εφ τε ί να τα π εράσει.
Εκεί ο Α λ έξα νδ ρ ο ς έφ θ α σ ε καταδιώ κο ν τα ς μ ε το ν σ τρα τό το υ το ν δ ολοφ όνο το υ Δ α ρείου Βήσσο (καλοκα ίρ ι 330 π.Χ.) ο οποίος α υ το α να κηρ υσ σ όμ ενος ως "μ εγά λος βασ ιλέας" με το όνομα Α ρ τα ξέ ρ ξη ς σ υ γκέν τρ ω νε δ υ νά μ ε ις π ρο κε ιμ ένο υ να α
ναχα ιτίσ ει τη ν π ροέλαση το υ ελλη ν ικο ύ σ τρα τού . Από τη μια π λευρ ά η βιασύνη το υ να σ υλλά βει το ν Βήσσο και από τη ν άλλη η μ ετά τη σύλληψ η το υ Βήσσου α νε ξή γ η τη επ ιμονή το υ να φ θά σ ει το γρη γο ρ ό τερ ο σ τις ό χ θ ες το υ Ια ξά ρ τη , που απο- τελο ύ σ α ν τα β ο ρ ε ιο α να το λ ικά σύνορα τη ς Π ερσ ικής Α υ το κρ α το ρ ία ς , σ υνέτεινα ν στη δημ ιο υρ γ ία ενό ς κενο ύ στα μ ετό π ισ θ εν το υ , γ εγ ο ν ό ς που α ν τ ισ τρ α τευ ό τα ν τη ν πάγια σ τρ α τηγ ική το υ . Μ έχρ ι τ ό τ ε έ φ ευ γε από μια π ερ ιοχή, γ ια να σ υνεχίσει τη ν εκ σ τρ α τε ία του , μόνον ό τα ν ε ίχ ε ε ξα σφαλίσει τη ν απ όλυτη υπ οταγή τη ς σ την ελλ η ν ική κυριαρχία. Σε α υ τή τη ν περ ίπ τω ση ο σ τρ α τό ς το υ π ροχω ρούσε τα χύ τα τα , α φ ήνο ν τα ς πίσω το υ κάστρα απ όρθητα , με το υ ς το π ικο ύ ς η γ εμ ό ν ες ανυπ ότα κτο υ ς και έ το ιμ ο υ ς να υπ οκινήσ ουν ε ξ ε γ έρ σ ε ις σ τις υ π ο τα γ μ ένες π ερ ιο χές ε ξο ρ - μώ ντας από φ ρο ύρ ια απρόσιτα και απόρθ η τα μ έχρ ι τό τε .
Σε όλα αυ τά ερ χό τα ν να π ρ ο σ τεθ ε ί και το σ το ιχείο τη ς ιδιοσυγκρασίας τω ν λαών τη ς π ερ ιοχής, που κά θ ε άλλο παρά ήσυχη ήταν. Ε π ρό κειτο γ ια λα ού ς α τίθα σ ους, α νυ π ότα κτο υ ς , π ολλοί από το υ ς οποίους βρ ίσ κοντα ν σε ημιάγρια κατάσταση. Χαρα κτη ρ ισ τική το υ π ολιτισ τικού το υ ς επιπ έδου είνα ι η περ ιγραφή το υ Στράβω να: "Στα αρχαία χρό ν ια η ζωή και τα ή θη τω ν νομάδω ν δ εν δ ιέφ ερ α ν πολύ από τω ν Σο- γδ ιανώ ν και τω ν Βακτριανών. Μ ε το ν καιρό ημέρω σ αν οι Β ακτριανοί, αν και η σχολή το υ Ο νησ ίκρ ιτου δ εν το υ ς επαινεί. Λ έ νε ό τ ι το υ ς α νήμ π ο ρο υς από γ η ρ α τε ιά ή από αρρώ στια το ύ ς έρ ιχναν στα σκυλιά γ ια να το υ ς φ άνε, σκυλιά που έ τρ ε φ α ν ε π ίτη δ ες και τα έλ εγα ν ν εκ ρ ο θ ά φ τε ς στη γλώσσα το υ ς . Ε βλεπ ες, π ρο σ θ έτο υ ν , έξω από τα τε ίχ η τη ς π ρω τεύουσ άς το υ ς π εντα κά θα ρ α και το εσ ω τερ ικό τη ς π όλης γ εμ ά το ανθρώ πινα κόκαλα. Τη σ υνή θ ε ια α υ τή το ύ ς τη ν απ αγόρευσε ο Α λ έξα ν δρος..." (μ τφ . Πάνος Θ εοδω ρ ίδης , εκδ . Κάκτος).
Το χα μ η λό τα το α υ τό π ολ ιτισ τικό επ ίπ εδο το ύ ς κα θ ισ τούσ ε επ ιρρ επ είς σε δ ε ισ ιδα ιμον ίες και υποχείρια δ ιαφ όρω ν το π ικών η γεμό νω ν, ο ι οποίοι εύ κο λ α το υ ς έ π ειθα ν και το υ ς χρησ ιμοπ οιούσ αν για τη ν ε π ίτευ ξη τω ν σχεδίω ν το υ ς και το υ ς οποίο υ ς οι ίδιοι υπάκουαν με θ ρ η σ κ ευ τικ ή ευ - λάβεια .
Αν λοιπ όν ως τ ό τ ε ο Α λέξα νδ ρ ο ς , για να κα τα κτή σ ει μια επαρχία, έπ ρ επ ε να υπ ο τά ξε ι το ν σατράπη τη ς , ε ίτ ε διά τη ς πει- θ ο ύ ς, ε ίτ ε διά τη ς διάλυσης τω ν σ τρ α τευ μάτω ν τη ς σατραπείας, στη Σ ογδ ια νή θ α έπ ρεπ ε να υ π ο τά ξε ι ένα π λή θος η γ ε μ ο ν ίσκων, που ασκούσαν απ όλυτη εξο υ σ ία και επ ιρροή σ του ς βαρβάρους.
Ετσι τα π ροβλήμα τα δ εν άργησαν να φανούν, καθώ ς ο Σ π ιτα μένης , ένα ς γ ε ν να ίος και δρα σ τή ρ ιος Σ ογδ ια νός η γ ε μ ό νας, άρχισε να ξεσ η κώ νε ι το υ ς ά ρ χο ν τες τη ς π ερ ιο χής κα τά τω ν σ τρ α τευ μά τω ν το υ Α λεξά νδ ρ ο υ .
-Ί Ω Τ ΙΚ Η Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
ΠΟΡΕΙΑ Π Ρ Ο Σ Τ Η Ν ΚΥΡΟ ΥΠΟ ΛΗ
Ο τα ν τα σ τρ α τεύ μ α τα το υ Α λ ε ξά ν δρου ή τα ν σ τρ α το π εδ ευ μ έν α κο ν τά σ τον Ια ξά ρ τη π οταμό , ο Σ π ιτα μ ένη ς β ρ ή κ ε τη ν ευκα ιρ ία να κ η ρ ύ ξε ι επανάσταση και να ε π ιτ ε θ ε ί κα τά τω ν ολ ιγά ρ ιθμω ν μ α κ εδ ο νικώ ν φρουρών. Δ ια δ ίδ ο ν τα ς τη σ υκοφ α ν τία ό τι ο Μ α κ εδ ό να ς βασιλιάς σ κό π ευε με δ όλ ιο τρόπ ο να ε ξο ν τώ σ ε ι το υ ς η γ ε μ ό νες τη ς π ερ ιο χής , κα λώ ντα ς το υ ς σε μια σ υνάντηση-π αγίδα, κ α τά φ ε ρ ε να ε ξ α σφαλίσει τη ν υπ οσ τήρ ιξη τω ν τοπαρχώ ν τη ς Σ ο γδ ια νή ς και κα τ ' επ έκτα σ η όλου το υ τοπ ικού π ληθυσ μού. Π ρώ τη κίνηση ή τα ν η ε ξέγ ερ σ η τω ν κα το ίκω ν τω ν επ τά οχυρώ ν π όλεω ν, οι οποίοι κα τέσ φ α ξα ν το υ ς Ε λλη νες σ τρ α τιώ τες τω ν φρουρών.
Σ τη σ υνέχεια η επανάσταση επ εκ τά - θ η κ ε και σε ά λ λ ες π ερ ιο χές τη ς Σογδ ια - νής . Ω ς σ υμ π α ρα σ τά τες το υ Σ π ιτα μένη π ρ ο σ έτρ εξα ν και λα ο ί από γύρ ω π ερ ιο χές, που π α λα ιό τερ α είχαν π ολεμ ή σ ει πάλ ι σ το π λευ ρ ό το υ Σογδ ιανού η γ έ τη και έ βλεπ αν το ν κ ίνδυ νο το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ να το υ ς π λησιάζει. Σ το άκουσμα τη ς ε ίδ η σης τω ν πρώ τω ν επ ιτυ χιώ ν τω ν Σογδ ια - νών π ολλοί η γ ε μ ό ν ες τη ς υ π ο τα γ μ ένη ς Β α κτρ ια νή ς άρχισαν επ α να σ τα τικές δ ια δ ικασ ίες , κη ρύ σ σ οντα ς σ το τ έ λ ο ς α ν τα ρ σία κα τά το υ Α λ εξά νδ ρ ο υ . Επ ιπ λέον στη βόρ εια ό χθ η το υ Ια ξά ρ τη άρχισαν να ξ ε π ρο βά λλο υν κα τά χ ιλ ιά δ ες τα σ τρ α τεύ ματα τω ν νομάδω ν Σ κυθώ ν που κα τέφ θ α - ναν μέσα από τ ις σ τέπ ες τη ς Σ κυ θ ία ς π ρ ο κε ιμ ένο υ να ε π ιτε θ ο ύ ν κα τά το υ υπο- χ ω ρ ο ύντο ς ε λλ η ν ικ ο ύ σ τρα τού .
Ο Μ α κεδ ό να ς βασιλιάς βρ ισ κότα ν σ την πιο δύσ κολη θ έσ η από όσ ες ε ίχ ε β ρ ε θ ε ί κα θ ό λη τη δ ιά ρ κεια τη ς ε κ σ τρ α τε ία ς , μ ε α π οκ ο μ μ ένη τη ν επ ικο ινω νία το υ μ ε τα μ ετό π ισ θ εν και π ερ ικ υ κ λω μ έ- νος από τα σ τίφη τω ν βαρβάρω ν που ε το ιμ ά ζο ν τα ν να κ ιν η θ ο ύ ν ε να ν τίο ν το υ σ τρ α τού το υ . Η ψ υχραιμ ία και η αποφασι- σ τ ικ ό τη τά το υ α π οδ είχθ η κα ν γ ια άλλη μια φ ορ ά σ ω τήρ ιες . Ε το ίμασ ε τα χ ύ τα τα το σ τρ ά τευ μ α και κ ιν ή θ η κ ε κα τά τω ν ε πτά π όλεω ν, με πρώ τη τη Γάζα. Τ α υ τό χρ ο να α π έσ τε ιλ ε ένα ισχυρό μ ικ τά απόσπα- σμα μ ε σκοπό να π ερ ικυκλώ σ ει τη ν ισχυρ ό τερ η από τ ις π ό λεις α υ τές , τη ν Κ υρού- πολη, ώ σ τε να α π ο τρ έψ ει τη ν ενίσχυση τω ν άλλω ν π όλεω ν από τα ισχυρά στρα- τε ύ μ α τά τη ς κα ι στη σ υνέχε ια τη ν εν ίσ χυ ση τη ς ίδ ιας από επ α να σ τά τες που π ιθα νώς θ α δ ιέ φ ε υ γ α ν από ά λ λ ες π όλεις .
Ε ν τό ς δ ύο η μ ερ ώ ν ο ε λ λ η ν ικ ό ς σ τρα τό ς ε ίχ ε κυ ρ ιεύ σ ε ι και π υρπ ολήσ ει τ ις π έν τ ε π ρώ τες π όλεις - φ ρούρ ια . Ελάχιστοι
από το υ ς Σ ο γδ ια νούς επ α να σ τά τες κατά- φ ερ α ν να δ ια φ ύ γο υ ν π ρος τα βουνά. Οι υπόλοιποι ε ίχα ν τη ν τύ χ η που οι ίδιο ι ε- π εφ ύ λα ξα ν σ τις ε λ λ η ν ικ έ ς φ ρ ο υ ρ ές τω ν π όλεώ ν το υ ς . Μ ε το υ ς καπ νούς τω ν π έν τ ε φ ρο υρ ίω ν να υψ ώ νοντα ι α κόμα προς το ν ο υρα νό ο Α λ έξα ν δ ρ ο ς κάλπ αζε κατά τη ς Κ υρούπ ολης.
ΚΑΤΑΔΡΟΜΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ Κ ΥΡΟ ΥΠΟ ΛΗΣ
Κ τισ μένη από το ν Πέρση βασιλιά Κύ- ρο Β ’, μ ε σκοπό τη ν επ ιτήρηση και τη ν προάσπιση τω ν β ο ρ ειοα να το λ ικώ ν συνόρων τη ς α υ τοκρα τορ ία ς , η Κυρούπ ολη ή τα ν η σ η μ α ντικό τερ η και π ο λυπ ληθ έσ τερη πόλη τη ς π ερ ιοχής. Ε κα λείτο και «Κύ-
65
Οι Σ κ ύ θ ε ς ιππείς α η ετέλ εσ α ν σημαντικό σύμμαχο το υ Σπ ιτα μ ένη και δύσκολο εχ θ ρ ό
για το υ ς Ε λληνες. Α πόγονοί το υ ς είναι οι επ ίσης δεινο ί ιππείς του σημερινού Τουράν.
Ο Α λέξανδρ ος πάνω στον Β ουκεφ άλα επ ιτ ίθ ε τα ι κ α τά των εχθρών. Μ ε το άλογο α υτό μ ετα κ ιν ή θ η κ ε σε πολύ μ ικρο ύς χρόνο υς κατά των επ αναστατημένω ν πόλεω ν τη ς Σογδ ιανής,
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
fV ? i i t n λ l i ta -'V n r i i m & W f & ' t a n
&r«M&»VMMiir \ a K J m m la n x fH \ 0
I X -fttifcS fi N>m ' JTttttWlffllk»*
m w m i »»r & · n> j ir .v w r ; 5?oji »yr \*jLHirri iitm w K n tc r«* « i? v l w f t i J i f f n γ λΙΗΓιΙΙΙ»» λ ' itIIU ' «iY>ltV»Vi r t u n v t - r lV r o v K .y u V ir »Ul ( l l t V t 'H * Jlltll«^m i r f o ftlllhUMh? IH'flllVur Vrt*
0 Α λέξανδρ ος ανάμεσα σ τους δ ιο ικ η τές το υ εκ σ τρ α τε υ τικ ο ύ του σώ ματος (από γαλλικό χειρ ό γ ρ α φ ο του 15ου αιώνα).
ρα» ή «Εσχατον Κύρου κτίσμα» και α π ο τε λούσε ένα από τα ισ χυρότερα φ ρούρ ια του π ερσικού κρ ά το υς. Η ταν καλά οχυρω μένη με ψ ηλούς π ύργους, ισχυρά τε ίχ η και ακρόπολη.
Κ λεισ μένο ι μέσα στο α κρ ιτικό α υ τό ο ρ ούρ ιο βρ ίσ κονταν 15.000 Σογδ ιανο ί αν τά ρ τες . Ε π ρόκειτο γ ια το πιο αξιόμαχο τμ ή μ α τω ν επαναστατώ ν, εμπ ειρ ο π ό λεμ ο και αποφασισμένο. Απ ’ έξω βρ ισ κότα ν ο σ τρ α τη γό ς Κ ρ α τερ ός (ο το υ Α λεξά νδ ρο υ ), μ ε το ισχυρό απόσπασμα που ε ίχε αποσταλ ε ί π ρο κε ιμ ένο υ να απ οκλείσει τη ν πόλη. Οι Ε λλη νες είχαν σκάψ ει γύρω από τα τ ε ί χη τά φ ρ ο και είχαν υψώσει ανάχωμα, έτσ ι ώ στε κά θ ε ε ίσ οδο ς ή έ ξο δ ο ς προς και από τη ν πόλη να ε ίνα ι αδύνατη . Οι βάρβαροι α- νεβ α σ μένο ι σ τις επ ά λ ξε ις έβ λεπ α ν το υ ς καπνούς τω ν κα τεσ τρ α μ μ ένω ν πόλεω ν χωρίς να μπορούν να έχουν καμία επ ικο ινωνία μαζί το υ ς , ενώ γύρω το υ ς οι Ε λλην ες συναρμολογούσαν και έσ τη να ν τ ις πολ ιο ρ κ η τ ικ ές μηχανές. Η ώρα τη ς μάχης πλησίαζε...
Ο ταν έφ θ α σ ε ο Α λ έξα νδ ρ ο ς με το ν κύ ριο όγκο του σ τρ α τεύ μ α το ς , όλα ή τα ν έ το ιμα γ ια τη ν επ ίθεσ η. Ο βασιλιάς ε ν η μ ε ρώ θ ηκε από το ν Κ ρα τερ ό και έδω σε τις τ ε λ ε υ τ α ίε ς δ ια τα γές . Μ έσα σε λίγα λεπ τά ο ι β λ η τ ικ ές μηχανές άρχισαν να προσβάλλου ν τα τε ίχ η τη ς Κυρούπ ολης. Βροχή τα β λή μα τα και τα βέλη έπ εφ τα ν επί τω ν τ ε ι χών και τω ν επ ά λξεω ν π ροκαλώ ντα ς απώλ ε ιε ς σ τους π ολ ιορ κο υμ ένου ς . Ο Α λ έξα ν δ ρο ς α ν έμ εν ε το πρώ το ρήγμα για να επ ιτ ε θ ε ί με το πεζικό, πράγμα που δ εν ά ρ γη σε να γ ίνει. Η έφ ο δ ο ς ή τα ν σφοδρή, με τ ις π ο λεμ ικ ές ιαχές να σχίζουν το ν α έρα και από τ ις δύο π λευρ ές . Σ ε λίγο οι σ κά λες εί- χαν α γ γ ίξ ε ι τα τε ίχ η , οι Ε λλη νες ανέβαι-
66 ναν και π ίεζαν α π ειλητικά και η μάχη γινό- τα ν όλο και πιο λυσσαλέα. Οι Σογδ ιανο ί α- π έκρ ουα ν πεισ ματικά και π ολεμούσ αν με μανία. Ο ό γκο ς το υ ς επ αρκούσ ε για να καλύψ ει τ ις α μ υ ν τικ ές θ έσ ε ις τω ν ισχυρών οχυρώ σεω ν και έ τσ ι π ροέβα λλα ν α π ο τελεσ μα τική αντίσταση. Η πρώτη έφ ο δ ο ς δ εν ε ίχ ε σ ημαντικό απ οτέλεσ μα , παρά μό νο απ ώ λειες και από τ ις δύο π λευ ρ ές . Η ταν φ α νερό ό τ ι ε κ ε ί τα π ράγματα δ εν ή τα ν τόσ ο εύ κο λα όσο στις π έν τε π ροηγούμ εν ες π όλεις, που έπεσαν με τη ν πρώτη ε π ίθεση.
Ο Α λέξα νδ ρ ο ς βλέπ ο ντα ς τη δυσκολία τη ς κατάστασ ης αποφάσισε να δ ιε ν ερ γ ή σει αναγνώριση επί τη ς π ερ ιμ έτρ ο υ τω ν ο χυρώσεων, π ρο κε ιμ ένο υ να αποφασίσει γ ια τ ις επ ό μ ενες κ ινήσ εις του . Κατά τη ν αναγνώριση αυτή π αρατήρησ ε ό τι η κο ίτη ενό ς π οταμού που δ ιερχό τα ν μέσα από τη ν πόλη ή τα ν τη ν εποχή εκ ε ίν η ξερ ή , με α π οτέλεσ μα να α φ ή νε ι ένα μ ικρό άνοιγμα κάτω από τα τε ίχ η , από όπου μια καταδρο- μική ομάδα θα μπορούσε με τ ις κα τά λλη λ ε ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς να εισχω ρήσει στο φ ρ ο ύ ριο.
Αμέσω ς κα τέσ τρω σ ε ένα σχέδιο επίθ εσ η ς σ την πόλη, μ ε βάση μια καταδρομ ι-
κή επ ιχείρηση τη ς οποίας θ α η γ ε ίτο ο ίδ ιος. Το να βρ ίσ κετα ι ο Μ α κεδ όνα ς βασιλιάς επ ικεφ α λή ς τμ η μ ά τω ν που ε κ τελ ο ύ - σαν τις πιο κρ ίσ ιμες και π α ρ ά το λμες επιθ ε τ ικ έ ς ε ν έ ρ γ ε ιε ς κατά το υ εχθ ρ ο ύ , δ εν ή τα ν κάτι το οποίο θ α σ υνέβα ινε γ ια πρώτη φορά. Ο Α λ έξα νδ ρ ο ς γνώ ρ ιζε να δ ιο ικε ί «διά το υ π α ρα δείγμα τος» , επ ιδ ε ικνύ ο ν τα ς τη ν α νδρ εία το υ επί το υ π εδ ίου τη ς μάχης, με σ υνεχείς η ρω ικές και το λ μ η ρ ές ε ν έ ρ γ ε ιε ς , εμ π νέο ν τα ς έτσ ι το υ ς ά νδ ρ ες το υ να π ολεμ ού ν μ ε γ εν ν α ιό τη τα και ηρω ισμό. Δ εν ή τα ν τυχα ίο ό τι μ έχρ ι ε κ ε ίν η τη σ τιγμή τη ς εκ σ τρ α τε ία ς ε ίχ ε τρ α υμ α τι- σ θεί π έν τε φ ο ρ ές . Σ τη σ υνέχεια θ α υφί- σ τα το π ολλούς ακόμα τρ α υμ α τισ μο ύς , μ ε ρικοί από το υ ς οπ οίους θ α ή τα ν πολύ σοβαροί.
Χω ρίς να χ ρ ο ν ο τρ ιβ ή σ ε ι απέσπασε τα τμ ή μ α τα τω ν υπασπιστών, τω ν Αγριάνων α κο ν τισ τώ ν κα ι τω ν το ξο τώ ν και τα έ σ τ ε ιλ ε να ε π ιτ ε θ ο ύ ν κα τά ενό ς σ ημ είο υ τω ν οχυρώ σ εω ν που β ρ ισ κό τα ν κ ο ν τά στο π ρ ο α να φ ερ ό μ ενο π έρασμα το υ π οτα μού . Π α ρά λληλα δ ιέ τ α ξ ε τη ν π ροσβολή τω ν υπ ολοίπων σ ημείω ν μ ε β έλ η και βλήμα τα . Ο ίδ ιο ς μ ε μια μ ικρή κα τα δ ρ ο μ ική ομάδα, α π ο τε λ ο ύ μ ε ν η π ιθανώ ς από βα σ ιλ ικούς υπασπιστές, κα λ υ π τό μ εν ο ς από το ν α ν τ ιπ ερισπασμό που δ η μ ιο υ ρ γο ύ σ ε η ε π ίθ ε ση το υ αποσπασμένου τμ ή μ α το ς αλλά και το π υκνό «πυρ» τω ν β λη τικώ ν μηχα νών, ε ισ χώ ρησε κρ υφ ά μέσ α σ το κάσ τρο π ερ νώ ντα ς από τ η ν κο ίτη το υ π οτα μού .
Οι α κ ρ ιβ ε ίς κ ινή σ ε ις το υ μέσ α στο φ ρ ο ύ ρ ιο δ εν μας ε ίνα ι γνω σ τές , κα θώ ς οι
ΣΤ ΡΑ Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
L K I N A\
M a o o a / j i r r a
Υπόμνημα------------Ορια σημερινών κρατών
;=: Α υχένες - διαβάσεις------------ Κύριες σύγχρονες οδοί--------* Κίνηση Αλέξανδρου 329 π.Χ.------- * Κίνηση Αλέξανδρου 328 π.Χ.
— - * Κίνηση 327 π.Χ.
Χ ά ρτης των περιοχώ ν τη ς Σ ο γδ ια νή ς και τη ς Β ακτρ ια νής, α π 'ό π ο υ πέρασαν τα σ τρ α τεύ μ α τα το υ Α λεξάνδρ ου .
α φ η γή σ ε ις τω ν αρχαίω ν σ υγγρ α φ έω ν για τ ο π ερ ισ τα τ ικ ό δ εν ε ίνα ι τό σ ο λ ε π το μ ε ρ είς . Το σ ίγουρο είνα ι ό τ ι σ ύ ν το μ α η κα- τα δ ρ ο μ ικ ή ομά δ α το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ επ ιτ έ θ η κ ε κα τά τη ς φ ρ ο υ ρ ά ς η οποία φ ύ λασσε τ η ν π ύλη που β ρ ισ κ ό τα ν κο ν τά στο σ ημ είο το οποίο δ εχ ό τα ν τ η ν ε π ίθ ε ση τω ν υπασπιστών και τω ν Αγριάνων. Α κ ο λ ο ύ θ η σ ε σ υμπλοκή κα τά τη ν οποία ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ώ θ η κ ε η φ ρ ο υ ρ ά και α ν ο ίχ τη κ ε η πύλη από μέσα. Ε κε ίνη τη σ τιγμ ή οι βάρβαροι, α ν τ ιλ α μ β α νό μ εν ο ι το τ ι σ υνέ- βα ινε, σ υ μ π τύ χ θ η κα ν και δ ιεν ή ρ γη σ α ν α ν τεπ ίθ εσ η κα τά το υ κ α τα δ ρ ο μ ικο ύ α- π οσ π άσ ματος το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ και τω ν π ρώ τω ν ομά δω ν υπασπιστών και Αγριά- νων α κο ντισ τώ ν , που σ το μ ε τα ξύ ε ίχαν ε ισ έ λ θ ε ι και ε ίχα ν σ υ ν εν ν ο η θ ε ί μαζί το υ .
Η μάχη η οποία α κο λ ο ύ θ η σ ε ή τα ν ιδ ια ίτερ α σ κληρή και α ιμ α τη ρ ή . Οι υπ ερα σ π ισ τές τη ς Κ υ ρ ο ύ π ολη ς ε π ιτ ίθ ε ν το μ ε μανία κα τά τω ν σ τρ α τιω τώ ν το υ Α λ ε ξ ά ν δρου β λ έπ ο ν τα ς ό τ ι τα π ερ ιθ ώ ρ ια είχα ν σ τεν έ ψ ε ι α π ειλη τικά . Το κ α τα δ ρ ο μ ικό σώμα τω ν Ελλήνω ν, μαζί μ ε το υ ς υπασπισ τές κα ι το υ ς Α γρ ιάνες, π ροσ π αθούσ ε ε π ίμονα να δ ια τη ρ ή σ ει και να ε π ε κ τε ίν ε ι το π ρο γεφ ύ ρω μ α που ε ίχ ε δ η μ ιο υ ρ γή σ ει ε ν τό ς το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ , έ τσ ι ώ σ τε να κα τα
φ έ ρ ο υ ν να ε ισ έ λ θ ο υ ν όσο το δ υ ν α τό ν π ερ ισ σ ότερ α σ τρ α τεύ μ α τα . Κ ατά τη ν άγρ ια α υ τή συμπ λοκή οι α π ώ λε ιες υπήρξα ν μ εγ ά λ ες και από τ ις δ ύο π λευ ρ ές . Π ολλο ί α ξιω μ α τικο ί και δ ιο ικ η τέ ς μ ονά δων τω ν Ε λλήνω ν τρ α υ μ α τίσ τη κ α ν , ανά- μεσ ά το υ ς κα ι ο Κ ρ α τερ ό ς . Ο ίδ ιο ς ο Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς τρ α υ μ α τ ίσ τη κ ε από μία μ εγά λη π έτρ α σ το κ εφ ά λ ι κα ι έπ εσ ε κάτω . Α υτό α γρ ίεψ ε π ερ ισ σ ό τερ ο το υ ς σ τρ α τιώ τες το υ , ο ι οπ οίο ι δ ιεν ή ρ γη σ α ν α ν τεπ ίθ εσ η απ ω θώ ντα ς το υ ς β α ρ β ά ρ ο υ ς π ρος τη ν αγορ ά τη ς Κ υρ ο ύπ ολης. Σ το μ ε τα ξύ , ενώ το μ εγ α λ ύ τε ρ ο μ έρ ο ς τη ς ά μ υ να ς το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ α φ ο ρ ο ύ σ ε τη ν π ροσ π άθεια απ ώ θησ ης τω ν ε ισ βο λέω ν, και κα θώ ς το ελ λ η ν ικ ό π ρ ο γεφ ύ ρ ω μ α ε π ε κ τε ιν ό τα ν , ο ι έ ξω από τα τε ίχ η σ τρ α τ ιώ τες μ α χό μενο ι ε ίχα ν κα τα λ ά β ε ι δ ιά φ ορ α σ ημ εία τω ν ε π ά λξεω ν, από όπου άρχισαν να κ α τέρ χ ο ν τα ι π ρος τη ν αγορά. Η κατάστασ η τω ν π ο λ ιο ρ κο υ μ ένω ν ή τα ν π λέο ν δ ε ιν ή . Π ιε- ζό μ ενο ι από π α ντού υποχώ ρησαν π ρος τη ν ακρ όπ ο λη μ ε β α ρ ιές α π ώ λειες : 8.000 ν εκ ρ ο ύ ς . Και ε κ ε ί όμω ς δ εν π α ρ έμ ε ινα ν γ ια πολύ. Π ο λ ιο ρ κ ο ύ μ εν ο ι α σ φ υκτικά , χω ρίς ν ερ ό και μ ε το η θ ικ ό κλονισ μένο , α να γκά σ τη κα ν να π αραδοθούν.
Ο Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς κ α τα ν έμ ο ν τα ς το υ ς α ιχμα λώ του ς σε ό λ ε ς τ ις μ ο ν ά δ ες το υ σ τρ α το ύ δ ιέ τ α ξ ε να π α ρ α μ είνο υ ν φ υ λ α κισ μένο ι κα θ ό λη τη δ ιά ρ κε ια τη ς ε κ σ τρ α τε ία ς , ώ σ τε να μ ην υ π ά ρ ξε ι κ ίν δ υ
νος να επ α να σ τα τή σ ο υ ν και πάλι, μ ε τη ν απ ομάκρυνσ ή το υ από τ η ν π ερ ιοχή . Η έ β δ ομ η π όλη σύμφω να μ ε τη μ α ρ τυ ρ ία το υ Π το λ εμ α ίο υ π α ρ α δ ό θ η κ ε ά νευ όρω ν μ ε τ η ν εμφ ά νισ η το υ ελλ η ν ικ ο ύ σ τρ α το ύ , ενώ κα τά ά λλο υ ς σ υ γγρ α φ είς έπ εσ ε μ ε τ η ν π ρώ τη έφ ο δ ο . Και ο ι επ τά π ό λε ις - φ ρ ο ύ ρ ια κα τα σ τρ ά φ ηκα ν , παρά τη ν α ρχική π ρ ό θεσ η το υ Α λ ε ξά ν δ ρ ο υ να α φ ήσ ει ά θ ικ τη τ η ν Κ υρούπ ολη, από σ εβασμό σ το ν δ η μ ιο υ ρ γό τη ς Κύρο. Το α μ υ ν τικ ό σ ύσ τημα τη ς π ερ ιο χ ή ς , βασ ισ μένο σ την α π ό ρ θ η τη ως τ ό τ ε π όλη και στα π ερ ιφ ε ρ εια κά τη ς φ ρο ύρ ια , α να σ χη μα τίσ θ ηκε μ ε ε π ίκ ε ν τρ ο τ η ν Α λ ε ξά ν δ ρ ε ια τη ν Εσχά- τη , που έκ τ ισ α ν οι Ε λ λη ν ες ε ν τ ό ς 20 π ερίπου η μ ερ ώ ν δίπ λα σ τις ό χ θ ε ς το υ Ια- ξά ρ τη . Η Κ υρούπ ολη έφ θ α σ ε στο τ έ λ ο ς τη ς ισ τορ ία ς και τη ς φ ή μ η ς τη ς μ ε μ ία ε π ιχείρησ η το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ που έ φ ε ρ ε όλα τα χα ρ α κ τη ρ ισ τικά μ ίας ε π ιτυ χ η μ έ ν η ς κα τα δ ρ ο μ ή ς .
Α ΓΩ Ν ΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΔΡΑ ΙΩ ΣΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ
Μ ετά τ η ν πτώση τ η ς Κ υ ρ ο ύ π ολη ς η επανάσταση κα τά το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ ε ίχ ε δ ε χ θ ε ί ένα θ α ν α τη φ ό ρ ο π λήγμα . Ομως δ εν ε ίχ ε κ α μ φ θ ε ί ο ρ ισ τικά . Κ ατά τη δ ιά ρ κε ια τω ν επ ιχειρ ήσ εω ν το υ ε λλ η ν ικ ο ύ σ τρ α το ύ σ τις επ τά π ό λεις ο Σ π ιτα μ ένη ς
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
και α π ο τελο ύ σ ε μία δ ύσ κο λη επ ιχείρησ η γ ια το ν ε λ λ η ν ικ ό σ τρα τό , ο ο π ο ίο ς έπ ρ ε πε να π ερά σ ει το ν π ο τα μ ό μ ε σ χ εδ ίες κάτω από τη βροχή τω ν σ κυ θ ικώ ν βελώ ν, ή τα ν ν ικ η φ ό ρ α γ ια το υ ς Ε λλη νες . Τα σκυ- θ ικ ά σ τρ α τεύ μ α τα εκ δ ιώ χ θ η κ α ν σε μ εγ ά λο β ά θ ο ς κα ι μ ε τά από λ ίγ ε ς μ έ ρ ε ς οι Σ κ ύ θ ε ς π ρ έσ β εις κ α τέφ θ α σ α ν γ ια δ ια π ρ α γμ α τεύ σ ε ις , ζη τώ ντα ς τ η ν εύ νο ια το υ «Μ εγά λου Βασιλιά».
Από τη ν άλλη π λευ ρ ά το απόσπασμα που εσ τά λη σ τα Μ α ρά κα νδ α ε ξ ε δ ίω ξ ε το υ ς α ν τά ρ τε ς το υ Σ π ιτα μ ένη α κό μ α και μ έσ α σ τις σ κ υ θ ικ έ ς π ερ ιο χ ές , σ τα 6ά θη τ η ς Σ ο γδ ια νή ς . Α υ τή η επ ικ ίνδ υ νη , για ένα μ ικρό απόσπασμα, ε ν έ ρ γ ε ια υ π ή ρ ξε μοιραία. Ο Σ π ιτα μ έν η ς Β ρ ή κε τη ν ε υ κ α ιρία να επ ισ τρ α τεύ σ ε ι 600 Σ κ ύ θ ε ς ιππείς, ο ι οπ ο ίο ι μ ε ξα φ ν ικ έ ς επ ιθ έσ ε ις έ φ ερ α ν το υ ς Ε λ λη ν ες σε δ ύ σ κο λη θ έσ η . Η έ λ λ ε ι ψη ε ν ό τη τα ς και σ υνεργασ ίας μ ε τα ξύ τω ν επ ικ εφ α λ ή ς το υ απ οσ πάσματος θ α έ φ ε ρ ν ε ένα α ιμ α τη ρ ό τ έ λ ο ς . Οι Ε λ λη ν ες υποχώ ρησαν π ρος το ν π ο τα μ ό Π ο λ υ τ ίμ η το , π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να π ρ ο β ά λου ν α π ο τε λ ε σ μ α τ ικ ό τερ η α ντίσ τα σ η. Η εν έρ γ ε ια , ό μως, το υ Κ άρανου, που ο δ ή γη σ ε το υ ς ιππ είς σ την α ν τίπ ερ α ό χθ η χω ρίς να ε ιδ ο π οιήσ ει το υ ς ά λλο υ ς α ρ χη γο ύ ς , ε π έ φ ε ρ ε σύγχυση σ το υ ς π εζο ύς , ο ι οπ οίο ι έμ ε ιν α ν α φ ύ λ α κ το ι π ροσ π αθώ ντας ά τα κ τα να πε- ράσ ουν και α υ το ί το ν π οτα μ ό . Την κ α τά σταση ε κ μ ε τα λ λ ε ύ θ η κ α ν οι Σ κ ύ θ ε ς ιππ είς , που ε π ιτέ θ η κ α ν τ ο ξ ε ύ ο ν τ α ς και πε- ρ ικ υ κ λώ νο ν τα ς όσ ο υς π ροσπ αθούσαν να δ ιαφ ύγουν. Οσοι Ε λ λη ν ες δ ε ν έπ εσ α ν π ολ εμ ώ ντα ς , σ υ νελή φ θ η σ α ν α ιχμ ά λω το ι και εσ φ ά γησ α ν από το υ ς βα ρ β ά ρ ου ς .
Ε π ρό κειτο γ ια μία π α νω λεθρ ία που ε ξύψ ω σ ε το η θ ικ ό τω ν
α ν τ α ρ τ ώ ν το υ Σ π ιτα μέ-
νη , ο ι οπ οίο ι επ έσ τρ εψ α ν σ τα Μ α ρά κα νδα θ έ τ ο ν τ α ς κα ι πάλι τη μ α κ εδ ο ν ικ ή φ ρ ο υ ρ ά υπό πολ ιορκία .
Ο τα ν π λ η ρ ο φ ο ρ ή θ η κ ε τα δ υσ ά ρεσ τα ο Α λ έξα ν δ ρ ο ς , ο ρ γ ισ μ ένο ς , απέσπασε το υ ς ψ ιλούς π εζο ύ ς , το υ ς υπασπιστές, το υ ς Α γρ ιάνες α κ ο ν τ ισ τές , το υ ς τ ο ξ ό τ ε ς κα ι τ ις μ ισ ές ιππ αρχίες και έ φ υ γ ε γ ια τα Μ αράκανδα , α φ ή ν ο ν τα ς πίσω τ ο ν Κ ρ α τε-
ρό μ ε το μ εγ α λ ύ τερ ο μ έρ ο ς το υ σ τρ α το ύ . Κ άλυψ ε τ η ν απόσταση τω ν
300 χ ιλ ιο μ έ τρ ω ν σε τέσ σ ερ ις η μ έ ρ ε ς (μ εγά λο κ α τό ρ θ ω μ α για τ η ν επ οχή ), α ιφ ν ιδ ιά ζο ν τα ς το ν Σ π ιτα μ ένη , που σ το άκουσ μα τ η ς ά φ ιξή ς το υ ετρά π η σε φ υ
γή . Κ α τα δ ιώ κ ο ν τά ς τ ο ν ο Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς έφ θ α σ ε σ το ν χώ ρο τη ς
σ φ α γή ς τω ν Ελλήνω ν, σ το ν π ο τα μό Π ο λ υ τ ίμ η το , όπου επ ιβρ ά
0 Α λέξανδρ ος σε α γα λμ α τίδ ιο της Φ λαβιανής π εριόδου.
ε ίχ ε π ροχω ρήσ ει σε π ολ ιορ κ ία τη ς μ α κ ε δ ο ν ικ ή ς φ ρ ο υ ρ ά ς σ την ακρό π ο λη τω ν Μ αρακάνδω ν, ενώ ο ι Σ κ ύ θ ε ς σ υ γκεν τρ ώ - .ο ν τα ν α π ειλη τικ ά σ τη ν α π ένα ν τι ό χθ η το υ Ια ξά ρ τη , π ερ ιμ έν ο ν τα ς μ ε τ η ν αποχώ ρηση το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ να κ ιν η θ ο ύ ν κ α τά τω ν ελλ η ν ικ ώ ν φ ρ ο υ ρ ώ ν και τη ς ν ε ό κ τ ισ τη ς π όλης. Ο Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς α ν τέδ ρ α - σ ε γρή γορ α επ ιθ υ μ ώ ν τα ς να δώ σει ένα μ ά θ η μ α σ το υ ς βα ρ β ά ρ ο υ ς , που από τη ν ά λλη ό χθ η π ροκα λούσ α ν κ α θ η μ ερ ιν ά ρ ίχ ν ο ν τα ς β έλ η και π ερ ιγ ελώ ν τα ς το υ ς Ε λλη νες , αλλά και γ ια να το υ ς π λή ξε ι π ριν σ υ γκεν τρ ώ σ ο υ ν π ερ ισ σ ό τερ α σ τρα τ ε ύ μ α τα . Α φ ού α π έσ τε ιλ ε ένα απόσπασμα π ρος ενίσ χυσ η τω ν Μ αρακάνδω ν, ε το ίμ α σ ε το σ τρ ά τευ μ α γ ια τη δ ιέλ ευ σ η το υ π οτα μ ού και τη σ ύγκρουσ η μ ε το υ ς Σ κ ύ θ ε ς . Η μάχη που δ ιε ξή χ θ η ε κ ε ί, αν
δ υ νε π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να θ ά ψ ε ι μ ε τ ιμ έ ς το υ ς σ τρ α τ ιώ τες το υ . Για άλλη μία φ ορά ο Σ π ιτα μ έν η ς ε ίχ ε δ ια φ ύγε ι, α φ ή νο ν τα ς όμω ς πίσω το υ το υ ς κ α το ίκ ο υ ς τη ς Σο- γ δ ια ν ή ς που ε ίχα ν β ο η θ ή σ ε ι το υ ς α ν τά ρ τ ε ς το υ και ο ι οπ οίο ι κ λ ε ίν ο ν τα ν μέσα στα τε ίχ η τω ν π όλεώ ν το υ ς μ ε τη ν ύ σ τα τη ελπ ίδα ό τ ι θ α σ ώ ζοντα ν από τη ν οργή το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ . Ο Μ α κ εδ ό να ς βασιλιάς όμω ς επ έσ τρ εψ ε από τ ο ν μ α τω μ ένο ποτα μ ό π επ εισ μ ένο ς ό τ ι έπ ρ επ ε να μ ετα - χ ε ιρ ισ θ ε ί ά λλα μέσα. Η πλούσια χώρα τη ς Σ ο γδ ια νή ς υπ έστη τη σ κληρή τιμω ρ ία τω ν Ελλήνω ν, που τη ν π έρασ αν «διά πυράς και σ ιδήρου» ε ξα φ α ν ίζο ν τα ς κ ά θ ε ε σ τία α ντίσ τα σ ης.
Το κα λοκα ίρ ι κα ι το φ θ ινόπ ω ρο το υ 329 π.Χ., όπως και ο χ ειμ ώ να ς που α κ ο λο ύ θ η σ ε, π έρασ αν ήσυχα, μ ε το ν Α λ έ ξα ν δ ρ ο και το μ εγ α λ ύ τε ρ ο μ έρ ο ς το υ σ τρ α τεύ μ α το ς να α να π α ύο ντα ι σ τα Βάκτρα . Μ ε το ν ερ χ ο μ ό τη ς ά ν ο ιξη ς ο βασ ιλ ιά ς κ ιν ή θ η κ ε π ρος κα τα δ ίω ξη το υ Σπι- τα μ έν η . Χ ω ρ ίζοντα ς το σ τρ ά τευ μ α σε π έν τ ε τμ ή μ α τα τα οποία α κο λο ύ θ η σ α ν δ ια φ ο ρ ε τ ικ έ ς π ο ρ ε ίες μέσα στη Σ ογδ ια νή , δ ιέλυ σ ε κ ά θ ε επ α να σ τα τική εσ τία τρ έπ ο ν τα ς το υ ς α ν τά ρ τε ς το υ Σ π ιτα μ ένη σε φ υ γή . Τα τμ ή μ α τα α υ τά π ροσ αρμόσ θη- καν σε σ υ ν θ ή κ ες ε ιδ ικώ ν εκ κ α θ α ρ ισ τ ικών επ ιχειρήσ εω ν, τ ις ο π ο ίες ε κ τέ λ ε σ α ν μ ε μ εγά λη επ ιτυ χία . Κ α τέλ α β α ν ο χυ ρ ές θ έ σ ε ις τω ν επ α να σ τα τώ ν και κ ιν ή θ η κ α ν σε α φ ιλ ό ξεν α β ο υνά και δάση κα τα δ ιώ κο ν τα ς το υ ς α ν τά ρ τες . Λ ε π το μ έ ρ ε ιε ς τω ν επ ιχειρ ήσ εω ν δ ε ν γνω ρ ίζο υ μ ε , α λλά μ έ σα σε λ ίγο χ ρ ό νο ό λα τα απ οσπάσματα έ- φ θ α σ α ν ν ικ η φ ό ρ α σ τα Μ αράκανδα , όπου αναδιοργανώ θηκαν. Ενα τμ ή μ α το υ σ τρα τ ε ύ μ α το ς έ φ υ γ ε π ρος κα τα δ ίω ξη το υ Σ π ιτα μ ένη ή, κα τά ά λλου ς, π ρος δ ιασ φ άλιση τω ν π ερ ιοχώ ν που γ ε ιτό ν ε υ α ν μ ε τη σ κυ θ ική έρ η μ ο . Ο Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς π α ρέμει- ν ε στη Σ ο γδ ια νή π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να εδ ρ α ιώ σει τ η ν κυρ ιαρχ ία το υ κα ι να α π α ντήσ ει σ τη ν όποια ε π ιθ ε τ ικ ή ε ν έ ρ γ ε ια επ ιχ ε ιρού σ ε ο Σ π ιτα μ ένη ς .
Κ αθώ ς ο ι μ έ ρ ε ς π ερνούσ α ν μ ε δ ιά φ ο ρα σ η μ α ντικά γ εγ ο ν ό τα (όπως ο φ ό νο ς το υ Κ λ ε ίτο υ ) να απ ασχολούν τη μ α κ εδ ο ν ική Α υλή, ο Σ ο γδ ια νό ς επ α να σ τά τη ς σ τρ α το λό γη σ ε 600 Μ α σ α γ έτες ιππείς και ε π ιτ έ θ η κ ε στη Β α κτρ ια νή , α ιφ νιδ ιάζο - ν τα ς το υ ς Ε λ λη ν ες που τ ο ν π ερ ίμ ενα ν β ο ρ ε ιό τερ α . Ε ισχώρησε μ έχ ρ ι τη ν π ερ ιο χή τω ν Β ά κτρω ν, η φ ρ ο υ ρ ά τω ν οποίων ε ξ ή λ θ ε και σ υ γ κρ ο ύ σ θ η κε μαζί το υ , μ ε απ ο τέλ εσ μ α να σ κο τω θ ο ύ ν σ η μ α ν τικο ί α- ξ ιω μ α το ύ χ ο ι και να σ υ λ λ η φ θ ε ί ο ε π ιμ ελ η τ ή ς τη ς βα σ ιλ ικής Α υλή ς Π είθω ν. Αμέσ ω ς κ ιν ή θ η κ ε ε ν α ν τ ίο ν τω ν α ν τα ρ τώ ν ο Κοί- νος, ο ο π ο ίος σ υ νά ντη σ ε τα υποχω ρού- ν τα τμ ή μ α τα τω ν Σ κυ θώ ν και τα δ ιέλυσ ε, όμω ς δ ε ν κ α τά φ ε ρ ε να σ υλλά β ε ι τ ο ν Σπι- τα μ έν η .
Η επ ό μ εν η σ υνά ντησ η μ ε τ ο ν Σογδ ια - νό η γ εμ ό ν α θ α ή τα ν η τ ε λ ε υ τα ία . Α φ ού ολό κ λη ρ η η επ ικ ρ ά τε ια τη ς Σ ο γδ ια νή ς
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Ο Α λέξανδρ ος συναντά τη Ρω ξάνη (πίνακας του Sodom a).
β ρ ισ κότα ν υπό το ν πλήρη έ λ ε γ χ ο τω ν ισχυρών ε λ λ η ν ικ ώ ν φ ρ ο υρ ώ ν και κα θ ώ ς ο Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς ε ίχ ε σ ημειώ σ ει σ η μ α ν τ ικ ές επ ιτυ χ ίες , ο Σ π ιτα μ ένη ς αποφάσισε να π ρα γμα τοπ ο ιή σ ει θ εα μ α τ ικ ή ε π α ν εμ φ ά νιση. Μ ε τ η ν υπόσχεση τω ν πλούσιω ν λ α φ ύρω ν σ τρ α το λό γη σ ε 3.000 Σ κ ύ θ ε ς και ε π ιτ έ θ η κ ε π ρος τ ις Β α γές , που α π ο τε- λούσ αν το π ρ ο κεχω ρ η μ ένο φ ρ ο ύ ρ ιο τη ς Σ ο γδ ια νή ς π ρος τ η ν έρ η μ ο . Ε κε ί υπ έστη π α νω λεθρ ία κα θώ ς ο Κ ο ίνος τ ο ν έσ υ ρ ε σε μάχη ε κ π α ρ α τά ξεω ς , σ τη ν οποία έ π ε σαν ν εκ ρ ο ί 800 Σ κ ύ θ ες . Α υ τό α π ετέλ εσ ε το τ ε λ ικ ό π λήγμα σ τον Σ π ιτα μ ένη . Οι 1ο - γ δ ια νο ί και ο ι Β α κτρ ια νο ί που τ ο ν ε ίχα ν α κ ο λ ο υ θ ή σ ει π α ρ α δ όθ ηκ α ν σ το υ ς Ε λλη ν ες , ενώ ο ι Σ κ ύ θ ες , φ ο β ο ύ μ εν ο ι τ η ν ε ι σβολή το υ Α λ εξά νδ ρ ο υ , που φ α ινό τα ν απ οφ α σ ισ μένος να τ ε λ ε ιώ ν ε ι μ ε α υ τό το ζή τημ α , τ ο ν φ ό νευ σ α ν και έσ τε ιλ α ν το κ εφ ά λ ι το υ σ τον Ε λληνα βασ ιλιά (χειμώ νας 328 π.Χ.).
Μ ε το ά δ ο ξο τ έ λ ο ς το υ γ εν ν α ίο υ α λλά α ιμ ο β ό ρ ο υ Σ ογδ ια νο ύ επ α να σ τά τη , η π ερ ιο χή θ α έβ ρ ισ κ ε π λέο ν τη ν ησυχία τη ς . Το μόνο που έ μ ε ν ε γ ια τ ο ν Α λ έ ξα ν δρο, π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να δ ια σ φ α λίσ ει π λήρως τα νώ τα το υ πριν κ ιν η θ ε ί π ρος τη ν Ινδία, ή τα ν η ε ξο υ δ ε τέ ρ ω σ η τω ν τ ε λ ε υ τα ίω ν εμποδίω ν. Α υ τ έ ς δ ε ν ή τα ν ά λ λ ες από τα φ υσ ικά φ ρ ο ύ ρ ια που υψ ώ νοντα ν επ ιβ λη τικά , σ τη ν κο ρ υ φ ο γρ α μ μ ή η οποία χώ ριζε τη Σ ο γδ ια νή από τη Β α κτρ ια νή , μ ε σ η μ α ν τ ικ ό τερ ο τη φ η μ ισ μ ένη Σ ογδ ια - νή Π έτρ α .
ΚΑΤΑΔΡΟΜΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΣΟ ΓΔ ΙΑ Ν Η Σ ΠΕΤΡΑΣ
Η Σ ο γδ ια νή Π έτρ α β ρ ισ κ ό τα ν σ το σημ ε ίο τη ς μ εθ ο ρ ίο υ από το οπ οίο ά ρ χ ιζε η επ αρχία τη ς Π α ρ α ιτα κ η νή ς. Οι Π αραιτά - κ ε ς θ εω ρ ο ύ ν τα ι ως σ ήμ ερ α από το υ ς π λέο ν α ξιό μ α χ ο υ ς τη ς κ ε ν τρ ικ ή ς Ασίας. Α ν τά ρ τικ ά σ ώ ματά το υ ς κα ι φ υ γ ά δ ες από τη Σ ο γδ ια νή είχα ν κ α τα φ ύ γ ε ι στα απόκρ η μ να και α π ό ρ θ η τα φ υσ ικά φ ρο ύρ ια , κυ ρ ίω ς στη Σ ο γδ ια νή Π έτρ α , όπου είχαν ε γ κ α τα σ τα θ ε ί κα ι π ολλο ί η γ ε μ ό ν ες τη ς π ερ ιο χ ή ς , μαζί μ ε τη ν ο ικ ο γ έν ε ια το υ Βα- κ τρ ια νο ύ Ο ξυ ά ρ τη . Ο βρά χος α υ τό ς , ιδ ια ίτε ρ α επ ιβ λ η τ ικ ό ς , π ρ ο σ έδ ιδ ε μία α κλό ν η τη α ίσθηση α σ φ ά λε ια ς σ το υ ς ε γ κ λ ε ί σ του ς . Μ ο να δ ική δ ίο δ ο ς π ρος το φ ρ ο ύ ριο ή τα ν ένα μ ικρό μ ονοπ ά τι τ ο οποίο μπ ορούσ ε να ε λ ε γ χ θ ε ί ε ύ κ ο λ α μ ε ο λ ιγά ρ ιθ μ ε ς δ υ νά μ ε ις . Το φ ρ ο ύ ρ ιο ή τα ν ζωσ μ ένο από π ανύψ ηλα βράχια κα ι α π ύθμ ενα β ά ρ α θ ρ α .Α ν δ ε χ θ ο ύ μ ε τα τοπ ογρα - φ ικά σ το ιχ ε ία το υ Θ. Σ α ρ ά ντη , που το π ο θ ε τ ε ί τη Σ ο γδ ια νή Π έτρ α κά τω από τη ν υ ψ η λό τερ η κ ο ρ υ φ ή το υ Ζ αραβσ άν (υ ψ ό μ ε τρ ο 5.060 μ.), κα τα ν ο ο ύ μ ε τη ν ε ικ ό να και τη φ υσ ική δυσ κο λία που π ρ ο έβ α λλ ε α υ τό τ ο οχυρό . Σ υ νυ π ο λο γ ίζο ν τα ς ό τ ι σ τη ν κο ρ υ φ ή το υ βράχου υπ ήρχε ά φ θ ο νο ν ερ ό , κα θώ ς και τ ο γ εγ ο ν ό ς τη ς συγ κ έν τρ ω σ η ς εφ ο δ ίω ν που επ α ρκο ύσ α ν γ ια μ α κρ ο χρ ό ν ια π ολιορκία , α ν τιλ α μ β α νό μ α σ τε ό τ ι ο ι Σ ο γδ ια νο ί επ α να σ τά τες θ α «έπαιζαν» ε κ ε ί τ ο τ ε λ ε υ τ α ίο αλλά ι
σ χ υ ρ ό τερ ο χ α ρ τί το υ ς .Σ τη ν αρχή τη ς ά ν ο ιξη ς το υ 327 π.Χ. ο
Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς ξ ε κ ίν η σ ε γ ια τα χ ιο ν ισ μ ένα βουνά , μ ε έν α απόσπασμα άγνω σ τη ς σ ύ ν θ εσ η ς και δ ύ να μη ς . Η π ορ εία ή τα ν ιδ ια ίτερ α δ ύσ κο λη , κα θ ώ ς τα χ ιό ν ια κά λυ π τα ν τα π άντα και το κρ ύο ή τα ν φ ο β ερ ό . Οι σ τρ α τ ιώ τες το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ , σ υ ν η θ ισ μένο ι και σ τις πιο μ εγ ά λ ες κα κ ο υ χ ίες , α ν τιμ ε τώ π ιζα ν μ ε δυσ κο λία τ ις κα τα ιγ ίδ ες , τ ις χ ιο ν ο θ ύ ε λ λ ε ς κα ι το υ ς π α γετο ύ ς , σ τερ ο ύ μ εν ο ι κα ι τω ν σ το ιχειω δώ ν μέσ ω ν επ ιβίω σης. Ο ι θ ά ν α το ι από το κρ ύο θ α έρ ιχ να ν κ α τα κ ό ρ υ φ α το η θ ικ ό τω ν σ τρα τιω τώ ν, αν δ ε ν τ ο υ ς εμψ ύχω νε συνεχώ ς μ ε τ ις π ρ ά ξε ις και το π α ρ ά δ ειγ μά το υ ο βασ ιλιάς το υ ς , που β ρ ισ κότα ν π ά ντα π ρώ το ς α ν τιμ έ τω π ο ς μ ε τ ις όπ οιε ς δ υ σ κο λ ίες .
Είναι χα ρ α κ τη ρ ισ τικό το α κ ό λ ο υ θ ο π ερ ισ τα τικ ό . Ενα βράδυ ο Α λ έξα ν δ ρ ο ς , κ α θ ισ μ ένο ς σ τον σ τρ α τιω τικ ό θ ρ ό νο δ ίπλα στη φω τιά , ε ίδ ε ένα ν η λ ικ ιω μένο σ τρ α τιώ τη να τ ρ έ μ ε ι από το κρ ύο , έ τ ο ι μ ο ς να π έσ ει κάτω . Α μέσ ω ς έ τ ρ ε ξ ε , το ν έπ ιασ ε κα ι α φ ού τ ο ν α π ά λλα ξε από τα βαρ ιά το υ όπλα το ν κά θ η σ ε σ το ν θ ρ ό νο το υ γ ια να ζεσ τα θ ε ί. Ο τα ν ο π αλα ίμαχος σ υ ν ή λ θ ε , ε ίδ ε μπ ροσ τά το υ το ν βασιλιά και σ υ νειδ η το π ο ιώ ντα ς ό τ ι κ ά θ ε τα ι σ τον θ ρ ό ν ο το υ τ ιν ά χ τη κ ε τα ρ α γ μ έν ο ς . Τότε ο Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς σ υ γ κ ρ ο τώ ν τα ς το ν το υ ε ίπ ε γ ελ ώ ντα ς : « Β λέπ ε ις σ ύ ν τρ ο φ ε , το να κα- θ ή σ ε ι κάπ οιος σ τρ α τιώ τη ς σ το ν θ ρ ό νο το υ βασ ιλιά γ ια το υ ς Π έρ σ ες θ α σ ήμα ινε θ ά ν α το ς , ό μω ς εσ ένα σε ξα ν α ζω ν τά ν ε ψε!».
Το ε λ λ η ν ικ ό απόσπασμα φ θ ά ν ο ν τα ς μπ ροσ τά από τη Σ ο γδ ια νή Π έτρ α σ τρα - το π έ δ ε υ σ ε σ το υ ς π ρ ό π ο δες το υ βράχου. Οι σ τρ α τ ιώ τε ς εντυ π ω σ ιά σ τηκα ν από το επ ιβ λ η τ ικ ό θ έ α μ α που α ντίκρ ιζα ν , α ν τι- λ α μ β α ν ό μ εν ο ι ό τ ι ε κ ε ί τα π ρ ά γμα τα θ α ή τα ν πολύ δύσ κολα . Οι επ α να σ τά τες σ τις ε π ά λ ξε ις το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ φ ώ ναζαν και π ερ ιγ ελο ύ σ α ν τ ο υ ς Ε λλη νες , β έβ α ιο ι ό τ ι δ εν υπ ήρχε καμ ία περίπ τω ση να π α τή σ ουν το α π ό ρ θ η το κάσ τρο. Ο Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς δ εν έχασ ε χρό νο . Π ρα γμα τοπ ο ίησ ε αναγνώ ρισ η και δ ιαπ ίστω σε ό τ ι α κό μα και η πρόσβαση από το μο να δ ικό μ ο νο π άτι ή τα ν ιδ ια ίτερ α δυ σ χερ ής , κα θώ ς α υ τ ό ή τα ν κ α λ υ μ μ έν ο από τ η ν π ρόσ φ ατη χ ιονόπ τω σ η. Α μέσ ω ς μ ε τά έ σ τ ε ιλ ε μ ία αντιπ ροσ ω π εία κα λώ ντα ς τ ο υ ς υπερασπισ τές το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ να το υ τ ο π αραδώ σουν, δ ίδ ο ν τά ς τ ο υ ς π α ρά λληλα ε γ γ υ ή σ εις ό τ ι θ α επ ισ τρ έφ ο υ ν σ τις εσ τ ίε ς το υ ς μαζί μ ε τ ις ο ικ ο γ έ ν ε ιέ ς το υ ς , χω ρίς να υπ ο σ τού ν το π αραμ ικρό . Η απ άντηση που έλα β ε , ε κ τ ό ς τη ς π ληθώ ρ α ς τω ν ύ β ρ εω ν που π ερ ιε ίχ ε , σ υνο ψ ιζό τα ν σ τη ν π ροτροπ ή να α να ζη τή σ ε ι φ τερ ω το ύ ς σ τρ α τ ιώ τες , δ ιό τ ι αλλ ιώ ς ε ίνα ι α δ ύ να το να κα τα λ ά β ε ι τ ο ν βράχο.
Ο Α λ έξα ν δ ρ ο ς , φ ιλ ό δ ο ξο ς αλλά και γ εννα ιό ψ υ χ ο ς η γ έ τη ς , ε ίχ ε α π ο δ ε ίξε ι κα τά τη δ ιά ρ κε ια τη ς ε κ σ τρ α τε ία ς ό τ ι απαι-
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
το ύ σ ε από το υ ς α ντιπ ά λο υ ς το υ το ν σ ε βασμό που τ ο υ ς έ δ ε ιχ ν ε κα ι ο ίδ ιος. Ο ε- -~ α ιγ μ ό ς ή τα ν κά τι που το ν ε ξό ρ γ ιζ ε και π ο λλές φ ο ρ ές τ ο ν ω θο ύ σ ε σε π α ρά το λ- _ ες ε ν έ ρ γ ε ιε ς . Α μέσ ω ς δ ιέ τ α ξ ε τ ο ν κή- ρ υ κά το υ να ανακο ινώ σ ει σ το σ τρ α τό π ε δ ο πως π ρό θεσ η το υ βασ ιλιά ε ίνα ι να κα τ α λ η φ θ ε ί το φ ρ ο ύ ρ ιο μ ε κ ά θ ε θυσ ία . Γι’ α υ τό τ ο ν λόγο κά λεσ ε όσ ους σ τρ α τιώ τες ή τα ν ικανο ί να α να ρ ρ ιχ η θ ο ύ ν σε α π όκρη μ νες π λα γ ιές , να π α ρο υσ ια σ τούν π ρ ο κ ε ιμ ένο υ να σ χ η μ α τισ τε ί ένα ε ιδ ικ ό σώμα που θ α α νελ ά μ β α ν ε τ η ν αναρρίχησ η σ τη ν κο ρ υ φ ή τη ς Σ ο γδ ια νή ς Π έτρ α ς . Ο λοι ο ι ε θ ε λ ο ν τ έ ς θ α α μ ε ίβ ο ν τα ν με τρ ια κό σ ιο υ ς δ α ρ ε ικ ο ύ ς . Ο π ρώ τος που θ α έ φ θ α ν ε σ την κ ο ρ υ φ ή θ α ελά μ β α ν ε ε π ιπ λέον 12 τά λ α ν τα , ο δ ε ύ τ ε ρ ο ς 11 κ.ο .κ., μ έχ ρ ι το ν δ ω δ έκ α το που θ α ελ ά μ β α νε ένα τά λ α ν το . «Αυτή η π ρ ο κή ρ υ ξη κα τέσ τη σ ε α κό μ α πιο π ρ ό θ υ μ ο υ ς το υ ς Μ α κ εδ ό ν ες , που ή τα ν , έ τσ ι κι αλλιώ ς, έ το ιμ ο ι γ ια κά τι τ έ το ιο » , α ν α φ έρ ε ι ο Α ρρ ια νός. Μ ε α υ τό τ ο ν τρ όπ ο π αρουσιά- σ θ η κα ν 300 το λ μ η ρ ο ί σ τρ α τιώ τες , που ε ίχαν ε ξα σ κ η θ ε ί σ τις α να ρρ ιχήσ εις κα τά τη δ ιά ρ κε ια π ρ ο ηγού μενω ν πολιορκιώ ν.
Α μέσ ω ς έγ ιν ε λ ε π το μ ε ρ ή ς ανάλυση τη ς απ οσ το λής το υ ς , μ ε υ π ό δε ιξη τη ς δ ια δ ρ ο μ ή ς , το υ χρ ό νου δ ιε ν έρ γ ε ια ς τη ς κ α τα δ ρ ο μ ή ς κα ι το υ χώ ρου που θ α κ α τε - λάμβαναν. Θ α έ φ ε υ γ α ν γύρω στα μεσά- νυ κ τα , κα τά τη δ ε ύ τ ε ρ η ν υ κ το φ υ λ α κ ή , και θ α α να ρρ ιχώ ντο σ την πιο α π ότο μη π λαγιά το υ βράχου, που γ ι ’ α υ τό τ ο ν λό γο ή τα ν α φ ύ λα κτη . Σ τό χ ο ς ή τα ν η κ α τά ληψ η μ ίας κ ο ρ υ φ ή ς που δέσ π ο ζε το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ κα ι η δ ιά τα ξή το υ ς επ ’ α υ τή ς μ ε τρ ό π ο τ έ τ ο ιο ώ σ τε να φ α ίνο ντα ι πε- ρ ισ σ ότερ ο ι από όσοι π ρ α γμ α τικά είνα ι.
70 Οι ά ν δ ρ ες α υ το ί π α ρέλα β α ν σ ιδ ερ έ- mm ν ιο υ ς πασσάλους, από ε κ ε ίν ο υ ς που έ φ ε
ραν μαζί το υ ς π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να σ τερ εώ νο υ ν τ ις σ κη νές . Επ ιπ λέον έλα β α ν γ ερ ά σχοινιά από λ ινά ρ ι μ ε τα οποία έδ εσ α ν το υ ς πασσάλους. Α υ το ύ ς θ α το υ ς χρη σ ιμοπ οιούσ αν οι π ρ ο π ο ρ ευ ό μ ενο ι καρφώ - ν ο ν τά ς το υ ς σ το υ ς βρ ά χους και σ τον πάγο και μ ε τα σχοινιά θ α β ο η θ ο ύ σ α ν ό σ ους α κο λο υ θ ο ύ σ α ν να α ναρρ ιχηθούν. Εδώ σ υ ν α ν το ύ μ ε ίσως τη ν ανακάλυψ η τ η ς «παγόβιδας», σ ημ α ντικο ύ α να ρρ ιχη τ ικ ο ύ ε ρ γ α λ ε ίο υ που χρη σ ιμ ο π ο ιο ύ ν σήμ ερ α οι ο ρ ε ιβ ά τε ς και έ χ ε ι τη ν ίδια α κρ ιβώ ς χρήση μ ε α υ τή που είχα ν οι πάσσαλο ι τω ν γεννα ίω ν εκ ε ίν ω ν Μ ακεδόνω ν. Ο κ α θ ένα ς π ρ ο μ η θ ε ύ τη κ ε τρ ό φ ιμ α γ ια δύο μ έρ ες . Ο οπ λισμός τ ο υ ς π ερ ιελά μ β α νε μία λόγχη και μία ρομφ α ία . Λ ίγες ώ ρες π ριν από τα μ εσ ά νυ κτα το π ρώ το ίσως σώμα ο ρεινώ ν κα τα δ ρ ο μ ώ ν που κα τα γρ ά φ ε ι η ισ τορ ία ή τα ν έ το ιμ ο να ε κ τ ε λ έ σ ε ι μία πολύ επ ικ ίνδ υ νη απ οσ τολή.
Η δ ια τα γή έ ν α ρ ξη ς τη ς επ ιχείρη σ ης δ ό θ η κ ε τη ν π ρ ο κα θ ο ρ ισ μ ένη ώρα και οι Ε λ λη ν ες κ α τα δ ρ ο μ ε ίς ξεκ ίν η σ α ν μ ε μία ομαλή π ορεία . Σ ε λ ίγο β ρ ίσ κ ο ν τα ν μπροσ τά σ τη ν α π ό κρη μ νη π λαγιά κα ι άρχισαν
τ η ν επ ικ ίνδ υ νη ανάβαση. Σ τερ ε ώ ν ο ν τα ς το υ ς πασσάλους σε κ α τά λλη λα σ η μ εία έ ρ ιχναν τα δ εμ έ ν α σε α υ το ύ ς σχοινιά, β ο η θ ώ ντα ς το υ ς σ υ μ π ο λεμ ισ τές που β ρ ίσ κ ον τα ν π αρακάτω να α να ρρ ιχηθούν. Οσο α νέβ α ινα ν τό σ ο η κατάστασ η γ ιν ό τα ν πιο δ ύσ κο λη , κα θώ ς ο πάγος π ο λλές φ ο ρ ές έσπ αζε. Τρ ιά ντα δ ύο Μ α κ εδ ό ν ες σ κο τώ θ η κα ν κα τά τ η ν ανάβαση, κ α τρ α κυ λώ ντα ς σ την άβυσσο. Γνω ρ ίζο ντα ς ό τ ι η φ ρ ο υρ ά το υ κά σ τρ ου δ εν ε ίχ ε α ν τιλη - φ θ ε ί τ ίπ ο τα κ α θ ό λη τη δ ιά ρ κε ια τη ς επ ιχ ε ίρ η σ η ς και σ υ νυ π ο λο γ ίζο ν τα ς τη ν α υ ξη μ έ ν η τα χ ύ τη τα μ ε τ η ν οποία μ ε τα δ ίδ ε τα ι ο ή χο ς τη νύ κ τα , κα θώ ς και τ ο ν π ερ ιβ ά λλο ν τα χώ ρο που ευ ν ο ο ύ σ ε το υ ς α ν τ ίλα λου ς, μ π ο ρ ο ύ μ ε να κ α τα λ ή ξο υ μ ε σε δ ύο υ π ο θέσ ε ις . Ε ίτε ο ι ά ν εμ ο ι τη ν ώρα τη ς ανάβασ ης ή τα ν ιδ ια ίτερ α ισχυροί (πράγμα που δ εν α ν α φ έρ ε ι κα νένα ς σ υγγρ α φ έα ς ) μ ε α π ο τέλ εσ μ α να κα λύ π το υ ν το υ ς δ υ ν α το ύ ς ή χο υς, ε ί τ ε ο ι ηρω ικο ί ε κε ίνο ι κα τα δ ρ ο μ ε ίς , που β ρ έθ η κ α ν στο κενό , δ εν κραύγασ αν π ρ ο κ ε ιμ έν ο υ να μ ην π ροδώ σ ουν το υ ς σ υ ν τρ ό φ ο υ ς το υ ς . Τα π τώ μα τά το υ ς , παρά το ό τ ι α να ζη τή - θ η κ α ν επ ιμόνω ς γ ια να τα φ ο ύ ν , δ εν β ρ έ θ η κ α ν π ο τέ και έμ ε ιν α ν κ α λυ μ μ ένα από τ ο χ ιό ν ι σ τα α φ ιλ ό ξεν α α υ τά βο υνά τη ς Ασίας.
Το χά ρα μα τη ς ε π ό μ ε ν η ς η μ έρ α ς β ρ ή κ ε το κα τα δ ρ ο μ ικ ό απόσπασμα τω ν Ε λλήνω ν να έ χ ε ι κα τα λ ά β ε ι τ η ν κο ρ υ φ ή πάνω από το φ ρο ύρ ιο . Οι επ ικ εφ α λ ή ς α- νέμ ισ α ν μ εγά λα λ ευ κ ά πανιά, τα οποία α- π ο τελο ύ σ α ν και το π ρ ο κα θ ο ρ ισ μ ένο σήμα ό τ ι η απ οσ τολή ε κ τ ε λ έ σ θ η κ ε μ ε επ ιτυχ ία . Ο Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς δ ιέ τ α ξ ε το ν κή ρ υ κα να ε ιδ ο π ο ιή σ ει τ ο υ ς υπ ερα σ π ισ τές το υ κά σ τρου ό τ ι ο ι φ τερ ω το ί σ τρ α τιώ τες β ρ έθ η κ α ν και ή τα ν πάνω από τα κ εφ ά λ ια το υ ς . Π α ρά λληλα οι κ α τα δ ρ ο μ ε ίς το π ο - θ ε τ ή θ η κ α ν επί τη ς κ ο ρ υ φ ή ς σε δ ιά τα ξη τέ το ια , που έδ ιν ε τη ν εν τύ π ω σ η 'ό τι ή τα ν πολύ π ερ ισ σ ότερ ο ι. Οι π ο λ ιο ρ κ η μ ένο ι α ιφ νιδ ιάσ τηκαν. Από τη μία έ β λ επ α ν σ την κο ρ υ φ ή το υ ς Μ α κ εδ ό ν ες , που το υ ς δ η μ ιο υρ γούσ α ν τη ν εντύπ ω σ η π ολυά ρ ιθμ ου και βαρ ιά εξο π λ ισ μ έν ο υ αποσπάσματος, και από τη ν άλλη το α λα λά ζον από ε ν θ ου σ ια σ μό σ τρ α τό π εδ ο . Β ρ έθ η κ α ν σε τό σ ο απ ελπ ισ τική θ έσ η ώ σ τε δ εν ά ρ γη σαν να π αραδοθούν.
Μ ε τη ν κα τά ληψ η το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ οι Ε λ λη ν ες απ οκόμ ισ αν πλούσια λά φ υ ρα και π λή θ ο ς α ιχμαλώ τω ν. Α νάμεσα σ το υ ς α ιχμα λώ το υ ς ή τα ν κα ι η κόρη το υ Ο ξυά ρ - τη , η Ρω ξάνη, που θ ε ω ρ ε ίτο ως η δ ε ύ τ ε ρη - μ ε τά τη γ υνα ίκα το υ Δ α ρ είο υ - ο μ ο ρ φ ό τε ρ η γυνα ίκα τη ς Ασίας. Ο Α λ έ ξα ν δ ρ ο ς τη ν ε ρ ω τε ύ θ η κ ε και τη ζή τη σ ε σε γάμο , π ρ ο κα λώ ντα ς έ κ π λ η ξη σ το υ ς β α ρ β ά ρ ου ς, ο ι οπ οίο ι θ α ύμ α σ α ν το ν σ εβ α σμό που τη ς έ δ ε ιξ ε , τη σ τιγμ ή που - κατ' α υ το ύ ς - ε ίχ ε το δ ικα ίω μα να τη β ιάσ ει ως α ιχμά λω τό το υ και να τη μ ε τα χ ε ιρ ισ τε ί σαν δούλα . Ο π α τέρ α ς τη ς π ροσχώ ρησε σ τη ν π α ρ ά τα ξη το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ και έ -
κ τ ο τ ε β ο ή θ η σ ε σ τις δ ια π ρ α γμ α τεύ σ εις μ ε το υ ς δ ιά φ ο ρ ο υ ς το π ά ρ χ ες τη ς π ερ ιο χής . Το κα τό ρ θ ω μ α τη ς κ α τά λη ψ η ς τη ς φ η μ ισ μ έν η ς Σ ο γδ ια νή ς Π έτρ α ς λ ε ιτο ύ ρ γησ ε ως ένα κ α τα λ υ τικ ό επ ιχ ε ίρ η μ α για τη ν παράδοση, ύ σ τερ α από ισχνή α ν τ ίσταση, και τω ν υπολοίπω ν φρουρίω ν.
Ε Π ΙΛ Ο ΓΟ ΣΟι επ ιχ ε ιρ ή σ εις το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ στη
Σ ο γδ ια νή και σ τη Β α κτρ ια νή κα τέσ τη σ α ν φ α νερ ή τ η ν α νά γκη τη ς δ η μ ιο υ ρ γ ία ς α- π οσπασμάτω ν έ το ιμ ω ν να ε κ τε λ έ σ ο υ ν κ α τα δ ρ ο μ ικ ές α π ο σ το λές , π ο λ λ ές φ ο ρ ές σε ιδ ια ίτερ α α π ρ ό σ ιτες π ερ ιο χ ές . Η τα χ ύ τη τα μ ε τη ν οποία ο Μ α κ εδ ό ν α ς σ τρ α τη λ ά τη ς δ η μ ιο υ ρ γο ύ σ ε τ έ τ ο ια αποσπάσμα- τα , από το υ ς ήδη σ κλ η ρ ο τρ ά χ η λο υ ς σ τρ α τ ιώ τες το υ , κα θώ ς κα ι η άμεσ η π ροσ αρμογή τω ν τα κ τ ικ ώ ν το υ σ τις εκά σ το - τ ε σ υ ν θ ή κ ες , δ ε ίχ ν ε ι ό τ ι δ ιέ θ ε τ ε ένα εκ- σ τρ α τευ τ ικ ό σώμα ε υ έ λ ικ τ ο κα ι προσαρμοσ τικό . Α υ τή ακρ ιβώ ς ή τα ν και μία από τ ις σ η μ α ν τ ικ ό τ ε ρ ε ς α ιτ ίε ς τω ν επ ιτυχ ιώ ν το υ Α λ εξά ν δ ρ ο υ σ τις π ερ ιο χ ές α υ τές .
Τόσο οι δ ύ ο κ α τα δ ρ ο μ ικ ές επ ιχ ε ιρ ή σ εις, κα τά τη ς Κ υρ ο ύπ ολης και τη ς Σο- γ δ ια ν ή ς Π έτρ α ς , όσο και ο ι ε ιδ ικ έ ς ε κ κ α θ α ρ ισ τ ικ ές επ ιχ ε ιρ ή σ εις κα τά τω ν α ν τα ρ τώ ν το υ Σ π ιτα μ ένη σ τα β ο υνά και στις σ τέπ ες τη ς Σ ο γδ ια νή ς , α π έφ ερ α ν σ τον ε λ λ η ν ικ ό σ τρ α τό σ ημ α ντική κα τα δρ ομ ι- κή εμπ ειρ ία , και σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή σ τρα τιω τικ ή ισ τορ ία μ ο ν α δ ικ ές σ ελ ίδ ες δ ό ξα ς και α νδ ρ εία ς . Η σ υσ τημα τοπ οίησ η τω ν κα τα δρ ο μ ικώ ν τα κ τ ικ ώ ν από το ν Α λ έ ξα ν δ ρο και το υ ς α ξιω μ α τικ ο ύ ς το υ ο δ ή γη σ ε στη δ η μ ιο υρ γ ία , κα τά το υ ς επ ό μ ενο υ ς α ιώ νες κα ι ε ιδ ικά κα τά τη β υ ζα ν τιν ή π ερ ίοδο , ε ιδ ικώ ν επ ίλ εκ τω ν κα τα δ ρ ομ ικώ ν μονάδω ν που ε ίδ α ν σ ημ α ντική δράση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Αρριανού: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ.(2) Π λουτάρχου: Β ΙΟ Ι ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ-ΚΑΙΣΑΡ(3) Στράβω νος: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ - ΑΣΙΑ (ΚΑΥΚΑΣΟΣ - ΚΑΣΠΙΑ).(4) Θ εόδω ρου Κ. Π. Σαράντη: Ο ΜΕΓΑΣ Α ΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, Αθήνα, 1981.(5) Johann G ustav Droysen: Η ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ,Εκδόσεις «Ε λευθερο τυπ ία» , Αθήνα, 1993.(6) Π. Καρύκας -Δ . Μ αρκαντω νάτος: ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, Ο ΟΡΑΜΑΤΙΣΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΛΑΤΗΣ, Εκδόσεις «Περισκόπιο», Α θήνα, 2000.(7) John Warry: ΑΛΕΞΑΝ ΔΡΟ Σ Ο ΚΑΤΑΚΤΗΤΗΣ. Εκδόσεις EuroBooks.(8) Nick Sekunda ■ Angus M e Bride: Ο ΣΤΡΑΤΟΣ TOY ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, Εκδόσεις Αψίδα, Α θήνα, 1994.(9) Χρήστου Σ. Φωτόπουλου: Ο Ι ΕΠΙΚ ΙΝΔΥΝΟ Ι ΑΝΤΡΕΣ, Εκδοση 7ου ΕΓ/ΓΕΣ, Α θήνα, 1994.(10) Πωλ Φωρ: Η Κ Α Θ Η Μ ΕΡΙΝΗ ΖΩ Η ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ, Εκδόσεις Δ . Ν. Π απαδήμα, Α θήνα, 1991.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ
Η Λεπτή Κόκκινη ΓραμμήΤο 1962 ο Τζεϊμς Τζονς συνέγραψε τη "Λεπτή
Κόκκινη Γραμμή". Το βιβλίο αποτέλεσε για τον συγγραφέα άλλη μια επιτυχία μετά το "From Here to Eternity" που εξέδωσε το 1951. Σε αυτό καταθέτει τις προσωπικές του εμπειρίες από τη συμμετοχή του στις μάχες της νήσου Γκουανταλκανάλ. Εκεί είχε συμμετάσχει ως μέλος της 25ης ΜΠ και τραυματίσθηκε. Οι παραγωγοί Ρόμπερτ Γκέισλερ και Τζων Ρομπερντό άρχισαν μια επίμονη και χρονο- βόρα προσπάθεια να πείσουν τον Τέρενς Μάλικ να μεταφέρει το έργο στη μεγάλη οθόνη. Ο τελευτα ίος αποδέχθηκε μετά από μακροχρόνια αποχή από τα κινηματογραφικά δρώμενα.
Η "Λεπτή Κόκκινη Γραμμή" αφηγείται την ιστορία μιας ομάδας στρατιωτών οι οποίοι το 1942, κατά τη διάρκεια της μάχης του Γκουανταλκανάλ, ανακάλυψαν τη λεπτή γραμμή που χωρίζει τη ζωή από τον θάνατο. Με εσωτερικούς διαλόγους, συναισθηματικά φορτισμένα πλάνα του περιβάλλοντος και ρεαλιστική απεικόνιση των μαχών ο Μάλικ δημιουργεί μια γλαφυρή παρουσίαση τόσο των συγκρούσεων όσο και της ψυχολογίας των πολεμιστών. Τα ήρεμα πλάνα διαδέχονται αληθοφανείς σκηνές μαχών και η αφήγηση εμπλέκεται στη ροή των πολεμικών συγκρούσεων. Είναι εντυπωσιακό το πώς ο σκηνοθέτης έχει καταγράψει τη φύση με τόσο μεγάλη λεπτομέρεια και με πόσο λυρισμό εναλλάσσει την ηρεμία που μπορεί να προσφέρει η παρατήρηση της κίνησης των φυτών, σε μια ανάπαυλα της μάχης, με τη σφοδρότητα των πολεμικών συγκρούσεων. Οι μάχες λαμβάνουν τη μορφή εσωτερικών συγκρούσεων, των στρατιωτών με τον εαυτό τους, καθώς από απλοί άνθρωποι καλούνται να μεταβληθούν σε πολεμικές μηχανές. Σκοπός του σκηνοθέτη είναι να αναδείξει το ερώτημα του γιατί σε έναν υπέροχο κόσμο υπάρχει πάντα το κακό που παραμονεύει να καταστρέψει κάθε τι όμορφο.
Η "Λεπτή Κόκκινη Γραμμή" δεν αποτελεί μια
ταινία εύπεπτη. Απαιτεί από τον θεατή να ακολουθήσει τον αφηγηματικό ρυθμό της. Διαρκεί σχεδόν τρεις ώρες και περιέχει αρκετές σκηνές που κυλούν με αργό ρυθμό. Πολλούς μπορεί να ενοχλήσει η εμμονή στην κινηματογράφηση της φύσης, αλλά και η διακοπή της συναισθηματικής φόρτισης που μπορεί να προκαλεί μια μάχη με την παρουσίαση σκηνών αφήγησης και προσωπικών σκέψεων. Ως αντίβαρο έναντι αυτών των στοιχείων λειτουργούν η υπέροχη μουσική επένδυση του Χανς Ζίμερ, η εκπληκτική φωτογραφία του Τζων Τολ, το αφηγηματικό βλέμμα του σκηνοθέτη, η αληθοφάνεια στην κινηματογράφηση των μαχών και το εκπληκτικό επιτελείο των ηθοποιών.
Ο απαιτητικός θεατής θα απολαύσει την έκδοση DVD περιοχής 2, καθώς η εικόνα είναι ποιοτική, “συμπαγής" και χωρίς τεχνουργήματα. Εντύπωση προκαλεί η άριστη απόδοση των χρωμάτων και της κίνησης. Η εξαιρετική φωτογραφία φθάνει άψογα στην οθόνη. Η απόδοση του ήχου (ψηφιακός 5.1) είναι υψηλών προδιαγραφών, ζωντανεύοντας τους χώρους δράσης.
ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ
Τοποθετημένο 10 μοίρες κάτω από τον Ισημερινό, βορειοανατολικά της Αυστραλίας και κοντά στο ανατολικότερο σημείο των νήσων του Σολομώ- ντος, βρίσκεται το Γκουανταλκανάλ. Πρόκειται για σημείο μεγάλης στρατηγικής αξίας, η κατοχή του οποίου στηρίζει τον έλεγχο της περιοχής. Γι' αυτό τον λόγο θα ήταν σημαντικό για την επέμβαση στην Αυστραλία, στη Νέα Καληδονία και στα νησιά Φίτζι από την πλευρά των Ιαπώνων. Η κατοχή της νήσου θα επέτρεπε στους Αμερικανούς να επέμ- βουν στον Ειρηνικό και να ελέγχουν τις κινήσεις των αντιπάλων τους.
Οι μάχες στο νησί άρχισαν στις 7 Αυγούστου 1942. Ηταν η πρώτη χερσαία επέμβαση των Αμερι
κανών εναντίον του Αξονα (ακολούθησαν οι μάχες στη βόρεια Αφρική). Η 25η Μεραρχία Πεζικού, στην οποία αναφέρεται και η ταινία, αποβιβάσθηκε στις30 Δεκεμβρίου. Οταν έφθασε στο Γκουανταλκανάλ είχαν προηγηθεί σφοδρές και πολύνεκρες μάχες, ενώ η γύρω θαλάσσια περιοχή είχε γεμίσει με ναυάγια σε τέτο ιο βαθμό ώστε είχε λάβει το προσωνύ- μιο "Iron Bottom Sound“. Μέχρι τό τε στο νησί είχαν αναλάβει το κύριο βάρος των μαχών η 1η Μεραρχία Πεζοναυτών, η οποία όμως δ ιέθετε κακή υποστήριξη σε εφόδια. Οι Ιάπωνες αμυνόμενοι δεν βρίσκονταν σε καλύτερη κατάσταση και είχαν αρχίσει να αντιμετωπίζουν ασθένειες και συνθήκες λιμού (στην ταινία παρουσιάζεται με συμπάθεια η κατάστασή τους). Στις 9 Φεβρουάριου 1943 ο στρατηγός Αλεξάντερ Πατς ανέφερε στον στρατηγό Ντά- γκλας Μακ Αρθουρ την κατάληψη του νησιού.
Ωστόσο η ταινία δεν πληροφορεί επαρκώς τον αναγνώστη για τα γεγονότα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι χάρη της απόδοσης της κεντρικής ιδέας ο Μαλίκ θυσίασε την ιστορική ακρίβεια. Αν και υπάρχουν λεπτομέρειες που μεταφέρουν τον θεατή στην πραγματικότητα της εποχής, αυτός δεν πρόκειται να λάβει επαρκή πληροφόρηση ούτε για τις μάχες, ούτε για τα ιστορικά γεγονότα που μπορεί να συνδέονται με την όλη επιχείρηση. Επίσης στη "Λεπτή Κόκκινη Γραμμή" οι στρατιώτες αποβιβάζονται σε μια παραλία και εισβάλλουν στη ζούγκλα χωρίς να συναντήσουν αντίδραση. Ομως ήταν οι πεζοναύτες εκείνοι οι οποίοι έτυχαν τέτοιας χλιαρής αντιμετώπισης, τον Αύγουστο του 1942, από τους απροετοίμαστους Ιάπωνες και όχι η 25η Μεραρχία Πεζικού. Στην πραγματικότητα η 25η Μεραρχία Πεζικού στάλθηκε στο αεροδρόμιο Χέντερ- σον (ονομασία που του δόθηκε από τους Αμερικανούς), όπου υπέστη σφοδρό βομβαρδισμό και αργότερα προέβη σε επιθετικές ενέργειες. Παράλληλα παρατηρούμε ότι ο σκηνοθέτης αμέσως μετά
Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ
την απόβαση τοποθέτησε τις μάχες μακριά από το αεροδρόμιο Χέντερσον, το οποίο προάσπιζαν από τον Αύγουστο του 1942 οι αμερικανικές δυνάμεις. Αυτές οι μάχες έγιναν στην πραγματικότητα όταν οι Αμερικανοί είχαν εξασφαλίσει τον έλεγχο του διαδρόμου και άρχιζαν την εκδίωξη των ιαπωνικών δυνάμεων από το νησί και όχι αμέσως μετά την αποβίβαση της 25ης Μεραρχίας.
Το 27ο Σύνταγμα Πεζικού της 25ης ΜΠ αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες κατά την επίθεση εναντίον των ιαπωνικών δυνάμεων που είχαν οχυρωθεί σε λόφους, όπως παρουσιάζεται και στο έργο, όχι λόγω απειρίας των διοικητών αλλά κυρίως εξαιτίας μη αναμενόμενης αντίστασης από τους Ιάπωνες, που χρησιμοποίησαν πυροβόλα 37 mm και 75 mm (γεγονός το οποίο υποβιβάζεται στην ταινία). Είναι αλήθεια πάντως ότι η ιαπωνική άμυνα δια- σπάσθηκε από μια μικρή ομάδα ανδρών και ότι μεγάλος εχθρός της προέλασης ήταν η έλλειψη νερού. Τελεί υπό αμφισβήτηση το ότι αυτή η ομάδα ανδρών οδηγήθηκε από τον λοχαγό Τζων Γκαφ (επιτελικό αξιωματικό που ενσαρκώνεται από τον Τζων Κιούζακ). Μάλλον στην πραγματικότητα ηγέτης της υπήρξε ο λοχαγός Τσαρλς Ντέιβις.
ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΣΗ Μ Ε ΙΩ ΣΕ ΙΣ• Η πρώτη κρούση των παραγωγών Ρόμπερτ Γκέι- σλερ και Τζων Ρομπερντό στον Μάλικ πραγματο- ποιήθηκε το 1988 στο Παρίσι (εκεί βρισκόταν αυτο- εξόριστος ο σκηνοθέτης).• Εκατό ημέρες κινηματογράφησης συμπληρώθηκαν στην Αυστραλία, 24 στα Νησιά του Σολομώντα και τρεις στις ΗΠΑ, όπου κινηματογραφήθηκαν οι Νικ Νόλτε και Τζων Τραβόλτα επιβιβαζόμενοι σε ένα πολεμικό σκάφος.• Ενα από τα σκάφη της απόβασης είναι "Victory ship". Από αυτό τον τύπο κατασκευάστηκαν μόνο 531 μονάδες. Τα αεροσκάφη που πετούν πάνω από την παραλία είναι ΑΤ-β Texan.• Βασικός οπλισμός των αμερικανικών δυνάμεων που παρουσιάζεται περιλαμβάνει ημιαυτόματα τυ φέκια Μ-1 Garand, BAR, Μ1917 "pineapple" χειρο
βομβίδες, πιστόλια Colt 0,45 in και υποπολυβόλα Thompson. Δεν παρουσιάζονται βαρέα όπλα του αμερικανικού πεζικού όπως το πολυβόλο Browning 0,30 in και οι όλμοι των 60 και 81 mm.• Οι Μπιλ Πούλμαν και Λούκας Χάας δεν είχαν την τύχη να συμπεριληφθούν στην τελική έκδοση της ταινίας - η συμμετοχή τους κόπηκε κατά το μοντάζ. Οι ηθοποιοί Αντριεν Μπρόντυ και Τζων Ρέιλυ επίσης είδαν τους ρόλους τους να περιορίζονται δραματικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι το σενάριο είχε προταθεί και στον Τομ Χανκς, ο οποίος αρνήθηκε να συμμετάσχει επειδή τό τε αοχολείτο με τα γυρίσματα της ταινίας «Saving Private Ryan».• Στην ταινία συμμετέχουν δύο γιοι του σκηνοθέτη. Τον πρώτο (Ουίλ Γουάλας) τον βλέπουμε ως φίλο του Γουίτ στην αρχή της ταινίας, ενώ ο δεύτερος είναι ο κυβερνήτης του σκάφους που αποβιβάζει τους στρατιώτες στην παραλία.• Η μετάφραση του μονόλογου του Ιάπωνα αξιωματικού που έχει αιχμαλωτισθεί είναι η ακόλουθη: "Θα πεθάνεις και εσύ κάποια μέρα (επαναλαμβάνει)". Ο Ιάπωνας στρατιώτης που αιχμαλωτίζει τον Γουίτ λέει "Δεν θέλω να σε σκοτώσω. Εχεις περι- κυκλωθεί από Ιάπωνες στρατιώτες. Θα πρέπει να παραδοθείς. Εσύ σκότωσες τους φίλους μου, έτσι δεν είναι; Δεν θέλω να σε σκοτώσω».• Προσέξτε το καλώδιο που τραβάει πίσω έναν στρατιώτη την ώρα που αρχίζει η επίθεση στο ύψωμα 210, ώστε να φανεί ότι κτυπήθηκε από βολίδα.• Οι στρατιώτες συνήθιζαν να κρατούν τα χρυσά δόντια και άλλα πολύτιμα υλικά για να τα εμπορεύονται (συνήθως με μέλη των αεροπορικών δυνάμεων) με αντάλλαγμα ποτά και τσιγάρα.
DVD αναφοράς: Λεπτή Κόκκινη Γραμμή Διανομή: Odeon Α.Ε.Περιοχή: 2Γλώσσα ταινίας: Αγγλικά Ε/κόνα.Άναμορφική 2,35:1, Εγχρωμη Ηχος: Dolby Digital 5.1 Ελληνικοί υπότιτλοι: Ναι
I · Ι ΙΙ· Ι ΙΙΙ1 Ι Ι 1 Ι Η ·I Η Λεπτή Κόκκινη Γοαμμή
i a s B Τίτλος Ταινίας:I S l I f c Λ ^ecl tjne
Παραγωγή:Fox (20th Century Fox)
% Παραγωγοί:% Ρόμπερτ Γκέισλερ,
% Τζων Ρομπερντό\ Σκηνοθέτης: Τέρενς Μάλικ
Πρωταγωνιστές: ΑντριενΜπράντι, Ηλίας Κοτέας. Νικ
Ν όλτε, Σον Πεν, Τζέιμς Καβίζελ, ΤζωνΚιούζακ, Τζων Τραβόλτα, Τζωρτζ ΚλούνιΔιάρκεια: 170 λεπτάΕτος Παραγωγής: 1998Σλόγκαν Ταινίας:"Every Man Fights His Own War" Προτεινόμενα Βραβεία: Οσκαρ Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας, Δ ιασκευασμένου Σεναρίου, Μουσικής, Φωτογραφίας, Μ οντάζ και Ηχου
ΓΙΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ1) World War II Multimedia Databasehttp://www.worldwar2database.com2) The Proceedings of the Friesian School http://www.friesian.com/history/guadal.htm3) American Historical Association - Perspectives Online http://www.theaha.org
Μεταγλωττισμός σε άλλες γλώσσες:Γαλλικά, ιταλικά Αριθμός δίσκων: 1 Πλευρές : 1Πρόσθετες παροχές: Κινηματογραφικό τρέιλερ τραγούδια της Μελανησίας (audio).
Ανδρέας Αττάλογου
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ
Επιμέλεια: Γιάννης Τερνιώτης
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΥΣ ΜΑΧΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΠΟΥΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ, 1940-41
Λοχίας του3ου Συντάγματος Ιππικού.Σ το κάτω μέρος της φωτογραφίας βλέπουμε το Μ ετάλλιο Πολέμου 1940-1941, που του απονεμή&ηκε για τη συμμετοχή του στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο (αρχείο Γ. Τερνιώτη).
Ταυτότητα της “Πανελλήνιας Ενωσης Εφέδρων Υπαξιωματικών 1940-41", ενός λοχία του ελληνικού Ιππικού.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ημερομηνία της έκδοσης: 8
Αυγούστου 1942 (αρχείο Γ. Τερνιώτη).
Ελληνες αξιω ματικοί μ ε εξα ρ τύσ εις (Sam Browne), κράνη τύπου 1933 και χλαίνες δύο διαφορετικών τύπων (αρχείο
Στυλιανού Σαρρή).
0 Ελληνο-ιταλικός πόλεμος (1940-41) ήταν και έ χει μείνει στην ελληνική και στην παγκόσμια ιστορία ως ένας άνισος αγώνας μεταξύ της μικρής και ανίσχυρης Ελλάδας και της μεγάλης
και πάνοπλης Ιταλίας του Μουσολίνι.
Στον τιτάνιο εκείνο αγώνα αποδείχθηκε περίτρανα η από
φαση των Ελλήνων για αντίσταση προκειμένου να μην επιτραπεί η είσοδος των ιταλικών στρατευμάτων στην Ελλάδα.
Με αφορμή την πρόσφατη ε πέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940, ως φόρο τιμής στη γενιά των πολεμιστών του Επους του 1940-41, δημοσιεύουμε μερικές ανέκδοτες φωτογραφίες Ελλήνων μαχητών που εκτέλεσαν με τον δικό τους τρόπο το χρέος τους προς την πατρίδα εκείνη την περίοδο.
E’ö a r
Σ Τ ΡΑ Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣΠ ρ ο σ κ α λ ο ύ μ ε τ ο υ ς α ν α γ νώ σ τες π ου έ χ ο υ ν σ το α ρ χ ε ίο τ ο υ ς φ ω το γ ρ α φ ίες σ χ ε τ ικ έ ς μ ε τη σ τρ α τ ιω τ ικ ή μ α ς ισ το ρ ία ή
ο π ο ιο δ ή π ο τε α ν τ ικ ε ίμ ε ν ο σ τρ α τιω τ ικ ο ύ ε ν δ ια φ έ ρ ο ν τ ο ς , να μ α ς τ ις δ ια θ έσ ο υ ν π ροσω ρινά σ υ ν ο δ ε υ ό μ ε ν ε ς - α ν ε ίνα ι δ υ ν α τό ν - από σ χ ε τ ικ ό κ ε ίμ ε ν ο . Ε μ ε ίς από τ η ν π λευ ρ ά μ α ς α ν α λ α μ β ά ν ο υ μ ε να
π ρ ο χω ρ ή σ ο υ μ ε σ τη ν κ α λ ύ τερ η δ υ ν α τή π αρουσ ίασ η, δ η μ ο σ ιεύ ο ν τα ς τ ο ό νο μ α το υ α π ο σ το λέα (αν τ ο επ ιθ υ μ ε ί) , κα ι ε γ γ υ ό μ α σ τ ε τ η ν
επ ισ τρ ο φ ή το υ υ λ ικ ο ύ μ ε τά τη δ η μ ο σ ίευ σ η (Π ερ ιο δ ικ ό « Σ τρ α τ ιω τ ικ ή Ισ τορ ία» , Τ Θ 3951,10210 , Α θή να , υπόψ η κ. Γ Τ ερνιώ τη).
Ελληνας ανθυπολοχαγός πυροβολικού. Φέρει πηλήκιο γαλλικού τύπου, εξάρτυση
(Sam Browne) και ανάλογη θήκη περιστρόφου (οικογενειακό αρχείο Μαρίας
Δεμερτζή-Τίμου),
Αξιω ματικοί του Γ ' Συντάγματος Αντιαεροπορικού Πυροβολικού τον χειμώνα του 1940 (αρχείο Στυλιανού Σαρρή).
Πριν από την έναρξη του πολέμου Ελληνες σ τρατιώ τες ενός συντάγματος ορειβατικού πυροβολικού με τον επικεφαλής αξιωματικό τους (σικογενε/αχό αρχείο Μαρίας Δεμερτζή-Τίμου).
? * * * ' .· Λ
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ
Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
Σουράδο Κω νσταντίνο. 0 Γερμανός στρατάρχης φον Μανστάιν συνελήφθη από τους Βρετανούς κατά το τέλος του Β1 Παγκοσμίου Πολέμου και προσήχθη σε δίκη ε νώπιον βρετανικού στρατοδικείου στο Αμβούργο το 1949, αφού είχε συμπληρώσει τέσσερα χρόνια στη φυλακή. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας απαλλάχθηκε από δύο κατηγορίες που αφορούσαν τη σφαγή Εδραίων στο Ανατολικό Μέτωπο, αλλά κρίθηκε ένοχος για το ότι δεν έλαβε όλα τα αναγκαία μέτρα ώστε να προφυλά- ξε ι τη ζωή και την περιουσία των αμάχων στον τομέα ευθύνης του. Η κυριότερη κατηγορία αφορούσε βέβαια την τρομακτικής έκτα σης ερήμωση που προκάλεσε σκόπιμα η Ομάδα Στρατιών "Νότος" στην ανατολική όχθη του Δνείπερου όταν το φθινόπωρο του 1943 υποχώρησε στη δυτική όχθη. Η δίκη δημιούργησε πολλά ερωτηματικά ως προς τις μεθόδους που ακολουθήθηκαν και την αντικειμενικότητα των επιχειρημάτων τα οποία παρατέθηκαν. Η υπεράσπιση έπρεπε να παρουσιάζει πρώτη τις θέσεις της (!), κάτι που ερχόταν σε αντίθεση με τη δ ιεθνή δικονομική πρακτική, και επιπλέον σι κατήγοροι μπορούσαν να αλλάζουν τις κατηγορίες όταν η υπεράσπιση ολοκλήρωνε την ομιλία της! Ο Βρετανός στρατιωτικός ιστορικός Λ ίντελ Χαρτ, που παρακολούθησε με ενδιαφέρον τη διαδικασία, εξοργίστηκε από αυτές τις μεθοδεύσεις σε τ έ τοιο βαθμό ώστε δήλωσε δημόσια πως η δίκη φανέρωνε "είτε μεγάλη άγνοια, ε ίτε μεγάλη υποκρισία". Ο Μανστάιν καταδικάστηκε σε φυλάκιση 18 ετώ ν στις 19 Δ εκεμβρίου 1949. Η ποινή του μετριάστηκε αργότερα σε 12 έτη. Τον Αύγουστο του 1952 μετατρά- πηκε σε κατ' οίκον περιορισμό για λόγους υγείας. Στις 6 Μαϊου 1953 ο στρατάρχης αποφυλακίστηκε και τυπικά. Δεν γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία για τις σχέσεις του με το ΝΑΤΟ κατά τα μεταπολεμικά χρόνια ή για το αν α- ξιοποιήθηκε από τους Αμερικανούς λόγω της εμπειρίας του στον πόλεμο κατά της ΕΣΣΔ. Το σίγουρο είναι ότι συνέγραψε τα απομνημονεύματά του (“Verlorene Siege") και ότι πέθανε στις 12 Ιουνίου 1973 στο Ιρσενχάουζεν της Βαυαρίας. Περισσότερες πληρο
φορίες σχετικά με τη σταδιοδρομία και ειδικότερα τη δίκη του ( και όσα στοιχεία εκτέθηκαν σε αυτή και από τις δύο πλευρές) μπορείτε να βρείτε στο εξα ιρ ετικό βιβλίο του R.T. Paget "Manstein: His Campaigns and his Trial", που εκ- δόθηκε το 1951.
Χ ατζηιω άννου Παναγιώ τη, Πάφο.Ευχαριστούμε πολύ για το υλικό. Η δημοσίευσή του θα γίνει μόλις ολοκληρωθούν ορισμένες έρ ευ νες. Από όσα γνωρίζουμε δεν διατίθ ετα ι μοντέλο του Cascavel σε οποιαδήποτε κλίμακα.
Τοπάλη Φωκίωνα, Θεσσαλονίκη.Εχετε δίκιο για τον αριθμό των Γερμανών στραταρχών. Παραλεί- ψαμε από παραδρομή τον στρατάρχη φον Βάιχς.
Σκιαδά Παναγιώ τη, Α θήνα . Οι διευθύνσεις των επιστολογράφων δεν είναι πλέον διαθέσιμες στο αρχείο μας. Εφημερίδες της εποχής μπορείτε να διαβάσετε στις διάφορες βιβλιοθήκες.
Τασιόπουλο Β αγγέλη , Λάρισα. ΟΑμερικανός στρατηγός Κρέιτον Αμπραμς ήταν διοικητής επιλαρ- χίας αρμάτων Sherman κατά τη διάρκεια της μάχης των Αρδεν- νών. Το 1968 ανέλαβε τη διοίκηση των αμερικανικών δυνάμεων στο Βιετνάμ και το 1972 την αρχηγία των Αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων. Το άρμα Μ1 ονομάστηκε Abrams προς τιμήν του.
Θ εοδω ρακόπ ουλο Χρήστο, Λο- γκανίκο Λακωνίας. Οι αριθμοί των ιπποτών κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών δεν έχουν διασωθ ε ί εξαιτίας της παρόδου πολλών αιώνων και της καταστροφής των αρχείων. Επίσης οι αριθμοί που δίνονται από τους τό τε συγγραφείς είναι πολλές φορές υπερβολικοί. Τα ισχυρότερα ιπποτικά τάγματα ήταν εκείνα των Ναϊτών, των Ιω- αννιτών και των Τευτόνων. Οσα ιπ- ποτικά τάγματα έχουν επιβιώσει ως τις μέρες μας, έχουν διατηρήσει την απονομή βραβείων, διακρίσεων και τιμητικών μεταλλίων. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 ο ΕΣ διέθ ε τ ε στα σύνορα με την Αλβανία35.000 άνδρες, έναντι 100.000 που παρέτασσαν οι Ιταλοί. Δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία για το ποιος στρατιώτης κατέβασε την
τουρκική σημαία στη Θεσσαλονίκη το 1912. Στην απόβαση στη Νορμανδία το 1944 συμμετείχαν δύο κορβέτες του Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού και τέσσερα πλοία του εμπορικού ναυτικού. Χερσαία τμήματα δεν έλαβαν μέρος. Το μεγαλύτερο κάστρο στην Αγγλία είναι αυτό του Ουίνδσορ. Ως προς το ποιο κάστρο είναι το μεγαλύτερο στον κόσμο δεν υπάρχουν στοιχεία, διότι στην ίδια κατηγορία μπορούν να περιλη- φθούν και όλες οι τειχισμένες πόλεις. Η διεύθυνση του Μουσείου Κατασκοπείας στις ΗΠΑ είναι: www.spymuseum.com. Οι αριθμοί του προσωπικού των υπηρεσιών πληροφοριών δεν είναι ανακοινώσιμοι.
Κατσαρό Ιωάννη, Βόλο. Το έθιμο της ανθρωποθυσίας υπήρχε και στην αρχαία Ελλάδα, όπως αναφέρει π.χ. και ο Ομηρος στην «Ιλιά- δα» (το οποίο όμως καταδικάζει). Δύο παραδείγματα αποτελούν η θυσία της Ιφιγένειας στην Αυλίδα και η θυσία αιχμαλώτων Τρώων από τον Αχιλλέα στον τάφο του Πατρόκλου. Στη Σπάρτη οι ανθρωποθυσίες καταργήθηκαν από τον Λυκούργο, στη δε Αθήνα θυ- σιάζοντο θανατοποινίτες κατάδι- κοι. Γενικώς οι ανθρωποθυσίες ήταν δ ιαδεδομένες στην αρχαία Ελλάδα αλλά γίνονταν μόνο για «σοβαρούς» λόγους και ήταν τις πιο πολλές φορές κατακριτέες, όμως το έθ ιμο άργησε να εξαλει- φθεί.
Ρ ουμελιώ τη Ν ικόλαο. Ευχαριστούμε για τον κόπο σας. Γνωρίζουμε το ποιόν των ανθρώπων αυτών, αλλά προτιμούμε να μην υποδαυλίζουμε παλαιά πάθη. Διαθ έτουμε όλους τους πρωτότυπους τόμους της ΔΙΣ για τον Αντι- συμμοριακό Αγώνα. Προλάβαμε να τους προμηθευτούμε πριν κα- ταστραφούν από εκείνους που δεν επιθυμούν τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.
Γερουλάνο Χαρ., Α ιγάλεω , Αθήνα .Το θέμα που μας προτείνετε έχει προγραμματιστεί για μία από τις μελλοντικές μας εκδόσεις. Ευχαριστούμε για τις υποδείξεις.
Κ.Κ., Κ ομοτηνή . Στο τ. 32 της «ΣΙ» μπορείτε να διαβάσετε άρθρο σχετικό με τις προτάσεις διαμε-
σολάβησης των Γερμανών και τερ ματισμού του ελληνοϊταλικού πολέμου, με όρους συμφέροντες για την Ελλάδα. Από όσα γνωρίζουμε δεν υπήρξε ελληνικό τμή μα το οποίο να εντάχθηκε οργανωμένα στα SS, παρά μόνο μεμονωμένα άτομα. Στην απόβαση στη Νορμανδία έλαβαν μέρος δύο ελ ληνικές κορβέτες («Τομπάζης», «Κριεζής»). Χερσαίες ελληνικές δυνάμεις δεν έλαβαν μέρος σε αυτή την επιχείρηση.
Μ αρκουλή Κω νσταντίνο, Θεσσαλονίκη. Ο Βασίλι Ζάιτσεφ επέζησε του πολέμου αν και τυφλώθηκε από έκρηξη νάρκης λίγο μετά τη μάχη του Στάλινγκραντ. Δυστυχώς δεν έχουμε περισσότερα στοιχεία που να συνθέτουν το βιογραφικό του, εκτός από το ότι οι 242 επιτυχίες του αναφέρονται στο σύνολο της δράσης του και όχι μόνο στο Στάλινγκραντ. Η συντριπτική πλειοψηφία τους β έβαια επ ιτεύχθηκε σε εκείνη τη μάχη. Το όνομα του περίφημου συνταγματάρχη των SS είναι πράγματι Χάιντς φον Κρουπ Θόρ- βαλντ και όχι "Καίνιγκ", όπως ανα- φέρετα ι σε μερικά βιβλία και στην ταινία "Εχθρός προ των πυλών". Υπάρχουν ακόμα σοβαρές αμφιβολίες για το αν ο αξιωματικός αυτός ήταν πραγματικό πρόσωπο. Σίγουρο παραμένει πως ο Ζάιτσεφ ήλθε αντιμέτωπος με έναν Γερμανό υπερ-άσσο" σκοπευτή στο Στάλινγκραντ. Δεν γνωρίζουμε περισσότερα για τον Ματτίας Χε- τζενάουερ εκτός από αυτά που α- ναφέρονται στο άρθρο. Οσον αφορά τα θέατρα επιχειρήσεων όπου έδρασε, αυτά δεν μπορεί να είναι άλλα από εκείνα όπου έδρασε η 3η Ορεινή Μεραρχία στην οποία ανήκε: Πολωνία (1939), Νορβηγία (1940) και έπειτα το Ανατολικό Μέτωπο (ΕΣΣΔ, Ουγγαρία και τελ ικά Σλοβακία). Δεν γνωρίζουμε επίσης αν υπήρξαν διακεκριμένοι Ελληνες ελεύθερο ι σκοπευτές κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και το αν δ ιέθετα ν και τι είδους εξοπλισμό. Θεωρούμε μάλλον απίθανο ο Στρατός μας να δ ιέθ ετε εκείνη την εποχή τα αναγκαία τυφέκια, διόπτρες κλπ. για τέ το ιες αποστολές, όπως και όλα τα υπόλοιπα μέσα που θα επέτρεπαν σε έναν σκοπευτή να δράσει σε ορεινό και χιονοσκεπές πεδίο μάχης.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η
Δμμηπγρμς Στλμελοζ
Δημήτρης ΣταμέλοςΑΝΔΡΕΑΣ ΜΙΑΟΥΛΗΣ ΕΠΟΣ ΚΑΙ ΤΡΑΓΩΔΙΑ
Βιθλισπωλείσν τη ς Εστίας Αθήνα, 2003 Σ ελ ίδ ες 473
Κ υκλοφ όρησ ε ακόμα ένα αποκαλυπ τικό βιβλίο γ ια τη ν Επανάσταση το υ 1821 και τη ν καποδιστριακή π ερ ίοδο από το ν γνω σ τό σ υγγραφ έα και ε ρ ευ ν η τή Δ η μ ή τρ η Σ τα μέλο , με α ν τικ ε ίμ εν ο το ν Ανδρέα Μ ιαού- λη. Π ρ ό κε ιτα ι γ ια μια ισ τορική μονογραφία η οποία φ έρ ν ε ι σ το φως άγνω σ τες π τυχές τη ς πολυ τά ρα χης ζωής το υ αγωνιστή τη ς εθ νεγερ σ ία ς , όπως μα ρ τυ ρ ε ί και ο υπ ότιτλος "Επος και τραγωδία", μια εμπ ερ ισ τα τω μ ένη και διαφω τιστική μ ελ έ τη η οποία σ υνδυάζει τη δ ιεξο δ ική ανάπλαση τη ς ζωής και τη ς δράσης το υ Μ ιαούλη, βασισμένη σε πλούσιο αρχειακό και ισ τορ ικό υλικό, μ ε επ ισ τημονική μ εθ ο δ ο λο γ ία και σε συνάρτηση μ ε σ υγκλονισ τικά και ορ ιακά ισ τορ ικά γεγο ν ό τα μιας τα ρ α γ μ έν η ς επ οχής. Το β ιβλίο ανα- φ έρ ε τα ι στις π ρογον ικές ρ ίζες το υ Μ ιαούλη, σκιαγραφεί τη ν προσω πικότητα και τη ν π ροεπαναστατική το υ δράση. Στη συνέχεια π αρουσ ιάζετα ι η συμμ ετο χ ή το υ σ τον να υτικό αγώνα, κα τά το ν οποίο αναδείχθη- κε ως ένα ς από το υ ς βασικούς σ υ ν τελ εσ τές τη ς δράσης του επ ανασ τατικού στόλου και ου σιαστικά αρχηγός το υ . Μ ε τη δημ ιουργ ία το υ ν εο ελλη ν ικο ύ κρ ά το υ ς και τη ν ά φ ιξη το υ Ιωάννη Καποδίστρια ο Μ ιαούλης δ ιορ ίσ τηκε αρχηγός το υ Σ τό λου, αναλαμβά νοντας να ε ξα λ ε ίψ ε ι τη ν π ειρα τεία από τ ις ε λ λ η ν ικ ές θάλασ σ ες και να κατα λ ά β ε ι τα φ ρούρια τη ς δ υ τι
κής Ελλάδας. Τις απ οσ τολές α υ τέ ς τ ις έ φ ε ρ ε σε πέρας με ε π ιτυχία, ε ισ π ρ ά ττοντα ς τη ν επ ιδοκιμασία και τη ν εμπ ιστοσύνη το υ κ υ β ερ νή τη . Το 1831, έχο ντα ς ως σ ύμβουλο το ν Α λέ ξα ν δρο Μ αυροκορδάτο , σ υ μ μ ετε ίχε σ την ανταρσία κατά το υ Κα- ποδίστρια και πυρπόλησε μ έ ρος το υ εθ ν ικο ύ Σ τόλου στον Πόρο, προκαλώ ντας γεν ική αγανάκτηση και αποδοκιμασία. Η δολοφ ονία το υ Καποδίστρια απ έτρ εψ ε τη δ ίω ξή του . Το έργο συμπληρώ νεται από εργα σ ίες από το ν χώρο το υ δ η μοτικού τρα γουδ ιού και τη ν εο ελλ η ν ική λογο τεχν ία , καθώ ς και από τη ν εικασ τική αναπαράσταση τη ς μορφ ής το υ αγωνιστή από Ε λληνες και ξέ ν ο υ ς κα λ λ ιτέ χ νες . Π ερ ιλα μβά νει επίσης γλωσσάριο και σε ε ικονογραφ ι- κό π αράρτημα αντιπροσω πευτικά έργα για το ν Μ ιαούλη. Διατ ίθ ε τα ι από το β ιβλιοπω λείο τη ς Εστίας (Ευριπίδου 84, Α θή να, 105 53).
VIII Μεραρχία Η Μ ΑΧΗ ΤΗΣ ΜΟΥΡΓΚΑΝΑΣΕκδόσ εις "Ε λεύ θ ερ η Σκέψ ις" Αθήνα, 2003 Σ ελ ίδ ες 86
Ε π α νεκδόθηκε το βιβλίο τη ς VIII Μ εραρχίας με α ν τ ικ ε ίμενο τη μάχη τη ς Μ ουργκάνας κατά τη ν π ερ ίοδο το υ εμ φ υ λ ίου π ολέμου. Π ρόκειτα ι για ένα σπάνιο έργο που α να φ έρ ετα ι σε μια επική μάχη η οποία δ ιε ξή χ θ η από τ ις 11 ως τ ις 17 Σ ε π τεμβρ ίου 1948 σ την περιοχή
τη ς Ηπείρου. Σ τη ν έα έκδοση δ εν έχ ε ι α λλο ιω θεί κανένα σ το ιχείο τη ς αρχικής (δ ια τη ρο ύ ντα ι το π νεύμα και η γλώσσα). Π ερ ιγρά φ οντα ι αναλυτικά οι επ ιχειρήσ εις τη ς VIII Μ ερ α ρ χίας, η δ ιά τα ξη τω ν αντιπάλω ν δυνάμεω ν και δ ίδοντα ι σ τοιχεία γ ια τ ις απώ λειες. Π α ρ α τίθ εν τα ι επίσης συμπεράσματα και σημειώ νετα ι η αξία τη ς ν ίκη ς στη Μ ουργκάνα. Ιδ ια ίτε ρο εν δ ια φ έρ ο ν πα- ρουσ ιάζουν τα παρα ρ τήμα τα στο τ έ λος, τα οποία π αρέχουν σημαντικά στοιχεία από τη ν επ ιχειρησ ιακή δράση τω ν δ ιαφόρω ν μονάδων τη ς VIII Μ ερα ρ χίας. Το έρ γο δ ια τίθ ε τα ι από τ ις ε κ δ ό σεις "Ε λ εύ θ ερ η Σ κ έ ψ ις“ (Ιπποκράτους 112, 114 72, Αθήνα, τη λ . 210/3614736, fax: 210/3630697).
Α λέξιος ΓΚ.ΣαββίδηςΣ Τ ΙΣ Ρ ΙΖΕΣ ΤΗΣ Ο Θ ΩΜ ΑΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑΣΕ κδόσ εις "Ενάλιος" Αθήνα, 2003 Σ ελ ίδ ες 91
Για πρώτη φορά π αρέχετα ι σ την ελ λη ν ικ ή γλώσσα μια συσ τημα τική γρα μμα τολογ ική επ ισκόπηση τη ς οθω μα νικής ισ τορ ιογραφίας και χρονικογρα- φ ίας από τα τέ λ η το υ 15ου και τ ις α ρχές το υ 16ου αιώνα ως τα τέ λ η το υ 18ου και τ ις α ρχές του 19ου αιώνα. Δ ίνοντα ι β ιοεργο- γραφικά στοιχεία για το υ ς σημ α ν τικ ό τερ ο υ ς Ο θω μανούς ισ τορ ιογράφ ους και χ ρο ν ικο γρά φ ους τη ς π ερ ιόδου και παρ α τ ίθ εν τα ι α να λυτικές β ιβλ ιο γρα φ ίες εκδόσ εω ν ή μ ετα φ ρ ά σεω ν τω ν κειμ ένω ν το υ ς . Επίσης π α ρ α τίθ εντα ι σχετικά μ ε το θ έμ α βοηθήμα τα , όπως μ ονογραφ ίες, μ ελ έ τε ς , άρθρα σε επ ισ τημονικά π ερ ιοδ ικά και εγκυκλοπ α ιδ ικά - λεξικογρα φ ι- κά έργα . Σ τα κ ε ίμ ενα τω ν ισ τοριογράφω ν και τω ν χρον ικογρά φων βασίζοντα ι κυρίω ς οι γνώ σεις μας για τη ν ισ τορία τη ς Ο θω μανικής Α υτοκρα τορ ία ς από τη ν π ερ ίοδο τη ς βασιλείας
το υ Β αγιαζήτ Β ’. ο π ότε εγκα ι- ν ιά σ θηκε η δ ε ύ τερ η μεγάλη π ερ ίοδος τη ς οθω μα νικής επ έκτασης, η οποία έφ θ α σ ε σ το απόγειό τη ς κα τά το ν 16ο αιώνα, επί τω ν σουλτάνω ν Σ ελ ίμ Α' και Σ ου λεϋ μ ά ν Β'. Επίσης στα κ ε ίμενα τω ν σ υγγραφ έω ν τη ς π εριόδου α υ τή ς βασ ίζοντα ι οι γνώ σ εις μας και γ ια τη ν π ερ ίο δο που α κολούθησ ε τη ναυμα-
ΑΛΕΞΙΟΣ Γ.Κ. ΣΛΒΒΙΛΗΣ
Ιστοριογράφοι και χρονικογράφο/ των 16ου-18ου αιώνων
χία τη ς Ναυπάκτου, η οποία θ ε ω ρείτα ι ως ενα ρ κτή ρ ιο σημείο τη ς α ργής αλλά σ ταδιακής παρακμής το υ οθω μα νικού σουλτανάτου . Το β ιβλίο σ υμβάλλει σ την κατανόηση το υ π α ρ ελθό ν το ς το υ ισ τορ ικού αντιπάλου του ελλην ισ μού και συνισ τάται σε όλους όσοι εν δ ια φ έρ ο ν τα ι να εν η μ ερ ω θ ο ύ ν ε ιδ ικό τερ α για γ εγο νό τα τα οποία συνέβη- σαν και επ ηρέασαν τη ν ε ξ έ λ ιξή το υ . Δ ια τ ίθ ε τα ι από τ ις εκ δ ό σεις «Ενάλιος» (Ελ. Β εν ιζέλου 4, 14343, Νέα Χ αλκηδόνα, τηλ . 210/2531614, fax: 210/2584854).
Ιωάννης Σ. Θεοδωράτος [email protected]
79
Ά ν δ ρ έ α ς Μ ια ο ύ Λ η ςΈ π ο ς κ α ί Τραγωδία
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η
lOAHNHJL ΦΙΑΗΜΩΝ
ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΔΟΚΙΜΙΟΝΠΕΡΙ
ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΜΤΛΕΕΡΙ
mum λ■/ihvOtjjif Σκίψις
Κώστας ΜτταρμπήςΕΘ ΝΙΚΟ Σ Δ ΙΧ Α ΣΜ Ο Σ ΑΙΤΙΑ -ΕΝ Ο ΧΟ Ι -ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Σελ. 476, 28 ευρώΤα τρα γ ικά γεγο ν ό τα που
οδήγησαν στον εθνικό διχασμό, απ οτέλεσ μα τη ς σύγκρουσης Ε λευ θ ερ ίο υ Β εν ιζέλ ο υ και βασιλιά Κωνσταντίνου Α'.
Ιωάννης ΦιλήμωνΙΣΤΟ ΡΙΚΟ Ν Δ Ο Κ ΙΜ ΙΟ Ν ΠΕΡΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣΣελ. 416, 75 ευρώ (4 τόμο ι)
Ενα κλασικό μνημειώδες σε τέσσερις τόμους έργο σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση.
Τρύφων ΕυαγγελίδηςΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Ο Θ Ω ΝΟ ΣΣ ελ 845,32 ευρώ
Ογκώδης βιογραφία του πρώτου βασιλιά του νέου ελληνικού κράτους.
Βλάσσης Ρασσιάς ΕΠ ΙΤΟ Μ Ο Σ ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝΣελ. 216, 31,20 ευρώ
Η έν δ ο ξη ισ τορ ία τη ς αρχαίας Σπάρτης από τη ν προδωρική περίοδο ως τον βίαιο εκχριστιανισμό των τελευτα ίω ν εθνικών στα τέλη του 9ου αιώνα.
80
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΑΕΡΟΠ ΟΡΙΑ! &ie*evNii* «»www ww-mion
HENSEL. Hs 126 K6ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ
«>W»NÖ< ilMnOtWHI !»Ntcruiu
a o m I
Υπουργείον Αεροπορίας HENSEL Hs 126 K6 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟΝ
Σελ. 438, 32 ευρώ
Ανατύπωση του τεχνικού εγχειριδίου του αεροσκάφους στρατιωτικής συνεργασίας Hs 126, το οποίο χρησιμοποιήθηκε από τη ν Ε λληνική Βασιλική Α εροπ ορία (ΕΒΑ) κατά τη διάρκεια του Β' ΠΠ.
ΕΤΡΛΤ1ΠΤΙΚΗ ΧΧΟΛΗ νΠΛΙΙΩΜΛΤΙΚΩΝ
ΙΣΤΟΡΙΑΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
ΥΠΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ
Uuiji/.ιιος Νιχόλτοιο;Awtoraaia Χιώκί
ΡΟΥ1ΙΕΑTO ()\ΎΡ0 Τ Ι ΙΣ ΙΣ ΙΟ ΙΊ I I ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΜΙΜΙΙΣ
I I ύ /.ηνιχή I i im i t u τον 1941 imiri'oi1 των /ίρ/ιιιιΐιίΐ1
Βασίλειος Νικόλτσιος ΡΟΥΠΕΛΣελ. 237 ,45 ευρώ
Αξιόλογη ιστορική έκδοση αφιερωμένη στο οχυρό Ρούπελ, το οποίο πρωταγωνίστησε στην ελ λη ν ικ ή εποποιία του 1941 κατά των Γερμανών.
Η διάθεση των βιβλίων των σελίδων αυτών γίνετα ι από το βιβλιοπωλείο "Ελεύθερη Σ κ έψ ις ", Ιππο κράτους 112, Αθήνα, Τ.Κ. 11472, τηλ. 210/3630697, 210/3614736 (στέλνονται και με αντικαταβολή).
ΙΣΤΟ ΡΙΑ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΣΧΟ ΛΗΣ ΥΠΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝΣελ. 248,18 ευρώ
Ανατύπωση τη ς ισ τορ ίας τη ς Σ τρ α τιω τική ς Σχολής Υπαξιωματικών, από την ίδρυσή της (το 1882) μέχρι το 1930.
Κώστας Δούκας 11.000 ΧΡΟΝΙΑ ΘΑΛΑΣΣΟΚΡΑΤΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝΣελ. 251, 55 ευρώ
Εργο α φ ιερω μένο σ τους κατά θάλασσα αγώνες των Ελλήνων, από την Α ργονα υτική Ε κσ τρα τεία μ έχρ ι τα γεγονότα των Ιμίων.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ
Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ2004
'Αναδρομή στήν Ελληνική Ιστορία άηό τΑν Αρχαιότητα μέχρι σήμερα
mrc
_____ ΡΙΟΣDecember
12<κ
βχ*<*κ
ΙΣΤΟ ΡΙΚΟ Η Μ ΕΡΟ ΛΟ ΓΙΟ - 2004Σελ. 144,20 ευρώ
Ημέρα με την ημέρα τα γεγονότα που σηματοδότησαν την πορεία του ελληνικού έθνους. Μέσα από έναν εικονογραφημένο και δεμένο τόμο παρουσιάζονται τα σημαντικότερα συμβάντα της ελληνικής ιστορίας από τους αρχαί
ους χρόνους μέχρι σήμερα. Ειδικές αναφορές γίνονται στα σπουδαιότερα γεγονότα του μήνα και της εβδομάδας, συνοδευόμενες από πλούσιο ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό και ζωγραφικούς πίνακες οι οποίοι πρωτοεμφανίζονται σε αυτή την έκδοση. Το δεύτερο μέρος του ημερολογίου περιλαμβάνει για πρώτη φορά στην Ελλάδα όλες τις μάχες των Ελλήνων από το 724 π.Χ. ως το 31 π.Χ.
Η Μ ΕΡΟ ΛΟ ΓΙΟ - 2004 Μ Ν Η Μ Η Ο ΛΥΜ ΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩ ΝΩΝΣελ. 1 4 4 -2 0 ευρώ
Η ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων της Αρχαίας Ελλάδας, η αναβίωση στην Αθήνα του 1896. η σύνδεση με το αρχαίο πνεύμα που επιχειρήθηκε κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936. καθώς και οι ολοένα συχνότερες επιτυχίες των Ελλήνων αθλητών παρουσιάζονται στο καλαίσθητο αυτό ημερολόγιο με τίτλο "Μνήμη Ολυμπιακών Αγώνων". Ειδικές αναφορές γίνονται σε γνωστές και ά
γνωστες πτυχές των αγώνων, συνοδευόμενες από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, μέρος του οποίου εμφανίζεται για πρώτη φορά σε αυτή την έκδοση. Πρόκειται για ένα αξιόλογο έργο εμπνευσμένο από τη ρήση "Αρχαίον Πνεύμα Αθάνατον'.
ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Ι Σ Τ Ο Ρ ΙΑ