Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΙΚΩΝ

ΚΥΝΗΓΩΝ

Η ΕΠΙΘΕΣΗ „ ΤΟΥΤΕΤ

Η ΝΙΚΗ ΠΟΥ ΚΟΣΤΙΣΕ ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ

Ο ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ ΣΤΚΑΙ 01 ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ

ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ

Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ

ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β’ΠΠ

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ 01 ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 9ου ΑΙΩΝΑ

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΒΑ ΚΑΙ Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ Β’ ΡΑΙΧ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι ΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ Ε Λ ΛΗ Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ ΤΡ ΑΤΙ ΩΤ Ι ΚΗ Ι ΣΤΟΡΙΑ

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑΣ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΤΕΥΧΟΣ 43 ΜΑΡΤΙΟΣ 2000

6 Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΒΥΆΝΤΙΟ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 9ου ΑΙΩΝΑ

12 Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΟΥ ΤΕΤΗ ΝΙΚΗ ΠΟΥ ΚΟΣΤΙΣΕ ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ

21 Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

30 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΙΚΩΝ “ΚΥΝΗΓΩΝ”

44 Ο ΜΙΘΡΙΔΑ ΤΗΣ ΣΤ’ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ (89-66 π.Χ.}.

54 Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΚΑΙ Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑΣ(18 ΜΑΪΟΥ 1821-26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1821)

66 Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΒΑΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ Β' ΡΑΙΧ

Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ

Ε Ξ Ω Φ Υ Λ Λ Ο

0 ο π λ α ρ χ η γ ό ς Π α ν α γ ιώ τη ς Κ ε φ α λ ά ς υ ψ ώ νει τη ν ελ λ η ν ικ ή σ η μ α ία σ τα τ ε ίχ η τη ς Τ ρ ιπ ο λ ιτσ άς, δ ίν ο ν τα ς το σ ύ ν ϋ η μ α γ ια τη ν τ ε λ ε υ τ α ία έφ ο δ ο (πιν. το υ P e te r von H e s s , Μ ο υ σ ε ίο Μ π ε ν ά κ η ).

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ

72 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

76 ΒΙΒΛΙΑ

78 ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ

79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ

82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ'1 Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0ΙΚ0Ν0ΜΑΚ0Σ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α, τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε,α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α, / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑθΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ / ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΠΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣI ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ I ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΖΟΡΖΟΒΙΛΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΟΥΡΒΟΥΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 38.21,985 · e-mail: pcrisc0p@0tenet.gr · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 16.800 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 20.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ ΝΑΖΙ

Ενα β ιβλ ίο που κυ κλο φ ό ρ η ­σε πρόσ φατα στη Β ρ ετα ν ία φ έρ ­νε ι και πάλι σ την επ ικα ιρότη τα τη ν ξεχ α σ μ ένη ισ τορ ία το υ μι­κρού κύκλου τω ν Β ρετα νώ ν φι- λοναζισ τώ ν τη ς π ερ ιό δου το υ Μ εσ οπ ολέμου , η επ ιρροή το υ ο ­ποίου σ την α γγλ ική κο ινω νία υ­π ή ρ ξε δυσ ανάλογα μ εγά λη εξα ι- τ ία ς τη ς κο ινω νικής π ρ οέλευ σ ης τω ν μελώ ν του . Π ρ όκειτα ι για το β ιβλίο τη ς Τζαν Ν τά λλ εϋ (Jan Dailey), υ π εύ θ υ ν η ς τω ν φ ιλολο γι­κών σελίδω ν τη ς εφ η μ ερ ίδ α ς «Financial Times», με τ ίτλ ο Diana Mosley-A Life (εκδ , Faber & Faber, 1999, 297 σελ., τ ιμή : 20 λ ίρ ες). Το έρ γο παρουσιάζει τη βιογραφία τη ς γ ο η τε υ τ ικ ή ς λα ίδης Ν ταϊά- νας Μ όσ λεϋ, ε ξα δ έλ φ η ς το υ Ου- ίνσ τον Τσώρτσιλ και σ υζύγου του σερ Ο σβαλντ Μ όσ λεϋ, αρχηγού το υ β ρ ετα ν ικο ύ φ ιλοναζισ τικού κό μ μ α το ς μ ε τη ν επ ω νυμία «Β ρ ε­τα ν ική Ενωση Φασιστών». Η Νταϊ- άνα ή τα ν γόνος τη ς α ρ ισ το κρ α τι­κή ς ο ικο γ εν ε ία ς Μ ίτφ ο ρ ν τ. Σ ε η ­λ ικ ία 18 ετώ ν ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε το ν Μπράιαν Γκ ίννες , ιδ ιο κ τή τη τη ς ομώ νυμης β ιομηχανίας μπύρας, μ ε το ν οποίο α π έκτη σ ε δύο παι­διά. Σ τα τ έ λ η τη ς δ ε κ α ε τ ία ς του 1920 και σ τις α ρχές τη ς δ ε κ α ε ­τία ς του 1930 η ζωή το υ ζεύ γο υ ς χα ρ α κτηρ ιζό τα ν από έν το ν α και δαπανηρά π άρτυ στα οποία συμ­μ ετε ίχ α ν και α ρ κ ετά μ έλη το υ διάσημου φ ιλολο γικού «κύκλου το υ Μ πλούμσμπερυ», όπως οι σ υγγρα φ είς Α λντου ς Χ ά ξλ εϋ και Ιβλυν Γουώ, ο δ ο κ ιμ ιογρά φ ος Λύ- τ ο ν Σ τράτσ ι κ.ά. Το 1932, όμω ς, η Ν ταϊάνα (ηλ ικίας τ ό τ ε 21 ετώ ν) γνώ ρισε σε ένα δείπνο το ν Ο­σβαλντ Μ όσ λεϋ, α νερ χ ό μ ενο πο­λ ιτ ικό α σ τέρ α που ε ίχ ε π εράσ ει δ ιαδοχικά από τ ο Σ υ ν τη ρ η τικό σ το Ε ργατικό κό μμα για να ιδρύ­σει σ τη σ υνέχεια τη «Β ρ ετα ν ική Ενωση Φασιστών», επ η ρ εα σ μ έ­νος από το ν θα υμα σ μό το υ για τ ις ιδ έες το υ Μ ουσ ολίνι. Παρά το ό τ ι ο 35άχρονος Μ όσ λεϋ ή τα ν ήδη ν υ μ φ ευ μ έν ο ς μ ε τη ν κόρη το υ υπ ουργού Ε ξω τερ ικώ ν , Σύν- θ ια Κ έρ ζον (Curzon), ο έρ ω τα ς ή­τα ν κ ερ α υ νο β ό λο ς και το ζευγάρ ι αψ ήφ ησ ε τη ν κο ινω νική κα τα ­κρα υγή και σ υνέζησ ε μ έχ ρ ι το ν θ ά να το τη ς Σ ύνθ ια ς. Τον Ο κτώ ­βριο το υ 1936 ο Ο σ βαλντ και η Ν ταϊάνα π α ντρ εύ τη κ α ν στο Β ε ­ρολίνο μ ε κουμπ άρο το ν Γκαί- μπ ελς και κα λεσ μ ένο το ν Χ ίτλερ , ο οπ οίος το υ ς προσκόμισε ως δώ ρο μια μεγά λου μ ε γ έ θ ο υ ς φω­τογρα φ ία το υ σε ασ ημέν ια κο ρ νί­

ζα τη ν οποία δ ιακοσ μούσ ε ένας α ε τό ς το υ Γ Ράιχ. Ο Ο σβαλντ αι­σ θανόταν π άντα αμήχανος ενώ ­πιον το υ Φ ύρερ, η Ν ταϊάνα όμω ς δ ια τηρ ο ύσ ε μεγά λη ο ικ ε ιό τη τα μαζί το υ (χωρίς ίχνος ερω τισ μού), τ η ν οποία σ υμ μερ ιζό τα ν και η α ­δελφ ή τη ς , Γ ιούνιτυ Μ ίτφ ο ρ ν τ. Ε­νας άλλος α δ ελφ ό ς , ο Τόμας Μ ίτ­φ ο ρ ντ, φ ο ιτο ύ σ ε τη ν ίδια π ερ ίο ­δο σ το Β ερολίνο .

Ο ταν βρ ισ κόταν σ το Μ όναχο η Γ ιούνιτυ σ υνήθ ιζε να γ ευ μ α τ ί­ζ ε ι στη μπυραρία όπου σύχναζε και ο Χ ίτλ ερ . Α ρ γό τερ α οι δύο α ­δ ε λ φ έ ς π ρ οσ κλήθηκαν σ τις ναζι- σ τικ ές γ ιο ρ τέ ς τη ς Ν υ ρ εμ β έρ ­γης , σε β α γ κν ερ ικ ές β ρ α δ ιές στο Ζ ά λτσ μπ ουργκ και σ το Μ πάιρόιτ, καθώ ς και σ του ς Ο λυμπ ιακούς Α ­γώ νες το υ Β ερ ολ ίνο υ (1936). Σ τις π α ραμονές το υ Β' Π αγκοσ μίου Π ολέμ ου η Ν ταϊάνα ετο ιμ α ζό τα ν να εγ κα τα σ τή σ ει ραδ ιοφ ω νικό σ τα θμ ό στη Γερμανία, το ν οποίο θα χ ρ η μ α το δ ο το ύ σ ε το κόμμα το υ συζύγου τη ς με σκοπό να ε κ ­π έμπ ει σε π ερ ιο χές τη ς α να το λ ι­κή ς Α γγλίας. Η έκ ρ η ξη το υ πολέ-

0 Λέων της Χαιρωνείας περ/κυκλωμένος από τις σκαλωσιές κατά τη διάρκεια των αναστηλώσεων.

Η Νταϊάνα Μ όσλεϋ και η αδελφή της Γιούνιτυ Μ ίτφορντ φωτογραφίζονται στη Γερμανία με φόντο στρατιω τική παρέλαση.

μου ματαίω σε το σ χέδιο και ο δ ή ­γησ ε το ζεύ γο ς στη φ υλα κή μ έ ­χρ ι το 1943, οπ ότε το υ ς επ ιτρά- π ηκε να π α ραμείνουν υπό π ερ ιο ­ρισμό κ α τ ’ οίκον. Το 1945 ο Τόμας Μ ίτφ ο ρ ν τ επ ρ ό κ ε ιτο να σ τα λε ί μ ε τη μονάδα του στη Γερμανία, α ρ ν ή θ η κ ε όμω ς και ζή τη σ ε να μ ε τ α τ ε θ ε ί στη Β ιρμανία, όπου και σ κο τώ θ η κ ε π ο λεμώ ντα ς εν α ­ν τίο ν τω ν Ιαπώνων. Ο Οσβαλντ Μ όσ λευ π έθ α ν ε το 1973 και στη σ υνέχεια η Ν ταϊάνα εγ κα τα σ τά ­θ η κ ε σ το Παρίσι, όπου συνανα- σ τρ ά φ ηκε το ζεύ γο ς το υ δούκα και τη ς δούκισσας το υ Ο υίνδσορ (δηλαδή το υ Β ρ ετα νο ύ πρώην βασ ιλέα Ε δουάρδου Η ’ και τη ς Α ­

μ ερ ικα νίδ α ς σ υζύγου το υ Ο υώ λις Σίμσον), επ ίσης γνω σ τώ ν για τα φ ιλονα ζισ τικά το υ ς α ισ θήματα. Η Ν ταϊάνα μάλισ τα έγρα ψ ε και μια β ιογραφία τη ς δούκισσας που εκ - δ ό θ η κ ε το 1980. Η πολυτάραχη ζωή τη ς Ν ταϊάνας Μ όσ λεϋ έχ ε ι πια π εράσ ει σ το π ερ ιθώ ριο τη ς Ισ τορίας, από μια ειρω νεία τη ς τύ χ η ς όμω ς το π ο ρ τρ α ίτο τη ς , ως «μούσας Π ολύμνιας», σώζεται στο δά π εδο τη ς Ε θν ική ς Π ινακο­θ ή κ η ς στο Λ ονδίνο , δίπλα σε αυ­τά τη ς Γ κρ έτα Γκάρμπο («μούσα Μ ελπ ομ ένη» ) και τη ς Β ιρτζίνια Γουλφ («μούσα Κλειώ»),

ΝΕΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΑ ΤΗΣ ΧΑΙΡΩΝΕΙΑΣ

Ο «λέων τη ς Χαιρωνείας» α- π ο τελ ε ί ένα από τα σ η μ α ντικό τε­ρα ιστορικά μνημ εία τη ς Αρχαιό­τη τα ς . Οπως και ο αντίσ το ιχος «λέων τη ς Αμφ ιπόλεω ς» (που υ­π ενθ υμ ίζει τη θυσ ία τω ν μαχητών τη ς σύγκρουσης μ ε τα ξύ Α θηνα ί­ων και Σπαρτιατών κο ντά στην ο­μώ νυμη μα κεδονική πόλη, το ν Ο­κτώ βριο του 422 π.Χ.), κα τα σ κευά ­σ τηκε ως ηρώο προς τ ιμ ή ν των σ τρατιω τώ ν τη ς Α θήνα ς και της Θήβας που έπεσαν το καλοκαίρι του 338 π.Χ. μαχόμενοι ενα ντίον τω ν Μ ακεδόνω ν στη Χαιρώνεια τη ς Βοιωτίας, υπερασπιζόμενοι τη ν ανεξαρτησ ία των πόλεών το υ ς . Το μνημ είο α π ο τελε ίτα ι από π έν τε συναρμοσμένα κομμάτια μαρμάρου, τα οποία όμως είχαν α- π οσ υναρμολογηθεί ήδη πριν από τα τέλ η τη ς Τουρκοκρατίας. Το 1819 ο Ο δυσσέας Ανδρούτσ ος έ ­σκαψε σ τον χώρο του μνημ είο υ α­ναζητώ ντας κρυ μμ ένους θησ αυ­ρούς. Το ίδιο έπ ραξαν αργότερα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

ΣΗΜΕΙΩΣΗΣτο τεύ χ ο ς Ιανουαρίου

2000 τη ς «Σ Ι» , σ το άρθρο «Η μάχη το υ Β αλμύ σώ ζει τη ΓΊλλική Επανάσταση», δεν αναγράφ ηκαν τα ονό­μ α τα των συγγραφέω ν, που είνα ι οι Α γγελος Δ α - λασσηνός και Ιω άννης Μ ανσόλας.

κών αεροδρομ ίω ν (πολιτικών και στρατιω τικώ ν) στις τρ ε ις χώρες. Χ αρακτηριστικό σ χετικό α ερ ο ­δρόμιο στη Γερμανία (που τε λ ε ί ήδη υπό προστασία) είνα ι το Τέ- μπελχοφ, τα κτίρ ια το υ οποίου ε ί­ναι κατασκευασμένα στο μ ν η μ ε ι­ώ δες σ τυλ το υ Γ' Ράιχ και στο ο ­ποίο πραγματοπ οιούντο επ ιδεί­ξ ε ις τη ς Luftwaffe. Αντίστοιχα στη Γαλλία αναπαλαιώ νεται το α ερο ­δρόμιο Le Bourget, το π αλα ιότερο το υ Παρισιού, τα υπ όστεγα του ο ­ποίου χρονολογούντα ι στο 1922, ενώ μια έ ξο δ ό ς του είχε χρησ ιμο­π ο ιηθεί για τη Δ ιεθ νή Εκθεσ η του 1937. Πιο δύσ κολη φ α ίνετα ι η επ ι­λογή αγγλικώ ν αεροδρομίω ν, αν και α ρκετά από α υτά σ υντηρού­ντα ι για πολλά χρόνια. Χαρα κτηρ ι­σ τική περίπτωση είνα ι ένα α ερο ­δρόμιο τη ς RAF στην κο μητε ία το υ Καίμπριτζ, όπου οι επ ισ κέ­π τες μπορούν να ακούσ ουν το ν ήχο τη ς α υ θ εν τική ς σειρήνας που σήμαινε σε περίπτωση επ ιδρο­μών, ενώ η αίθουσα πολεμικώ ν ε ­πιχειρήσεων αυτού δ ια τη ρ ε ί ακό­μα τα τηλέφ ω να με τα οποία ήτα ν εξοπ λισ μένη κατά τη ν περίοδο το υ Β' Π αγκοσμίου Π ολέμου. Σε ένα άλλο σ τρατιω τικό α ερ ο δ ρ ό ­μιο, σ την κο μητε ία τη ς Ο ξφ όρ­δης, που λ ε ιτο ύ ρ γη σ ε για πρώτη φορά το 1917, δ ια τη ρ ε ίτα ι ακόμα στο γρασίδι στον δ ιάδρομο προ­σγείωσης τω ν αεροπλάνων! Υπο­ψ ήφιο για προβολή είνα ι και το α­ερ οδρ όμ ιο του Μπίγκιν Χιλ (ιδ ιο­κτησίας σήμερα το υ παράγοντα τη ς Φόρμουλα 1, Μ πέρνυ Εκλστο- ουν), γνω στό από τη συμβολή του στη μάχη τη ς Αγγλίας. Το κα λύ τε­ρα δ ια τηρη μένο π ολιτικό α ερο ­δρόμιο στη Β ρετα νία είνα ι το Σπικ, στο Λ ίβερπουλ, τα κτίρ ια το υ οποίου είναι κτισ μένα σε στυλ Αρ Ν τεκό και π ρόκειτα ι να μετα - τραπ ούν σε ξενοδ οχε ίο , ενώ το υ­πόστεγό το υ προορ ίζετα ι για ψυ­

χαγωγικό κ έν τρ ο με δ υ ν α τό τη τες εσ ω τερ ικού τένν ις .

ΣΤΟ ΦΩΣ Η ΑΣΠΙΔΑ ΤΟΥΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΟΡΚΗΤΗ

Η γη τη ς Μ α κεδον ία ς ε ξα κ ο ­λ ο υ θ ε ί να κρ ύ βει μέσα τη ς α ρ κ ε ­τ έ ς σ ημ α ντικές αρχα ιολογικές εκπ λήξεις . Το συμπέρασμα αυτό επ ιβεβα ιώ νετα ι για μια ακόμα φ ο­ρά από τ ις π ρόσ φ ατες ανακαλύ­ψ εις το υ κα θ η γη τή Δ ημ ητρ ίο υ Π α ντερμα λή στο Δ ίον τη ς Π ιε­ρίας. Σ τη ν ιερή πόλη τω ν αρχαίων Μ ακεδόνω ν, η σημασία τη ς οποί- ας ή τα ν για εκ ε ίν ο υ ς το ίδ ιο μ εγά ­λη όσο τω ν Δ ελφ ώ ν για το υ ς ν ό τ ι­ους Ε λληνες, κα τέθ εσ α ν σημα­ν τικά α ναθήματα όχι μόνο κο ινο ί θ ν η το ί, αλλά και μ έλη τη ς βασιλι­κή ς ο ικογένεια ς . Ετσι χάρη στις ε κ τ ε τα μ έ ν ε ς ανασ καφές τω ν τ ε ­λ ευ τα ίω ν χρόνω ν έχ ο υ μ ε π λέον σ τη δ ιάθεσ ή μας μοναδικά αρχαι­ολογ ικά ευρήμα τα . Το σ ημ α ντικό ­τ ε ρ ο από α υτά ήτα ν, μ έχρ ι πρό­σφατα, μια ύδραυλις, μουσ ικό όρ ­γανο που θ εω ρ ε ίτα ι πρόγονος το υ εκκλησ ιασ τικού οργάνου. Ενα πρόσφατο όμω ς εύ ρ ημ α ε ν ­δ έχ ετα ι να επισκιάσει όλα τα π ροηγούμενα . Π ρόκειτα ι γ ια τα λείψ ανα μιας χάλκινης ασπίδας που φ α ίνετα ι ό τ ι ε ίχ ε α φ ιερω θεί στο ιερ ό το υ Δία, αλλά β ρ έθ η κ ε θ α μ μ έν η κο ντά σε λά κκο υς που π εριείχαν τ ις βασ ιλικές επ ιγρα­φ ές τη ς πόλης. Σ το κ έν τρ ο τη ς α­σπίδας δ ια κρ ίνετα ι καθαρά το χα­ρ α κτηρ ισ τικό ασ τέρ ι με τ ις δώ δε­κα α κ τίν ες («έμβλημα» το υ αρχαί­ου μα κεδ ον ικού κρά τους). Γύρω το υ υπάρχουν ανάγλυφ οι ο μ ό κ ε ­ν τρ ο ι κύκλο ι και ασ τέρ ια που συμβολίζουν, κατά το ν κα θ η γη τή Π αντερμα λή , το ν χρόνο και τ ις τρ ο χ ιές τω ν πλανητών. Το πιο ε ν ­δ ια φ έρ ο ν σ το ιχείο όμως είνα ι η ε ­πιγραφή «Βασιλέως Δ ημητρ ίου» , η οποία π ερ ιβά λλει με ανάγλυφα (έκ τυ π α )γ ρ ά μ μ α τα το ασ τέρ ι σ το

κ έν τρ ο τη ς ασπίδας. Τα διακο- σμητικά σ το ιχεία τη ς ασπίδας σε συνδυασμό με τη ν επ ιγραφή επ ι­τρ έπ ο υ ν τη χρονολόγησή τη ς στο δ ε ύ τε ρ ο μισό το υ τρ ίτο υ π.Χ. αιώ­να, σ την π ερ ίοδο κατά τη ν οποία βασ ίλευε στο μ α κεδ ον ικό κρά τος ο Δ η μ ή τρ ιο ς ο Π ολ ιορκητής . Ο η ­γεμ ό να ς α υ τός, ο δ ιαπ ρεπ έσ τε­ρος τη ς γ εν ιά ς τω ν Διαδόχων του Μ εγάλου Α λεξά νδο υ , δ ια κρ ίθ η κε χάρη στη ν ίκη του στη Σαλαμίνα τη ς Κύπρου (306 π.Χ.) ενα ν τίο ν το υ ηγεμ όνα τη ς Α ιγύπ του Π το ­λ εμα ίου Α' και, κυρίως, λόγω τη ς εφ ε υ ρ ε τ ικ ό τη τά ς το υ κατά τη ν α­π ο τυ χη μ ένη προσπάθειά το υ να κατα λάβει τη Ρόδο μ ε τά από πο­λιορκ ία (305-304 π.Χ.). Ο Δ ημή- τρ ιο ς υπ ήρξε ο πρώ τος ηγεμ όνα ς (μαζί με το ν π α τέρα το υ Αντίγονο) τη ς ελ λη ν ισ τική ς π ερ ιόδου που έλ α β ε το ν τ ίτλ ο το υ βασιλέα. Η σ ύντομη κυριαρχία το υ στη Μ α­κεδον ία (294-287 π.Χ.) α π οτέλεσ ε τη ν τελ ευ τα ία α ξιό λο γη προσπά- θ ε ιά το υ να επ ιβ λ η θ εί σ τους υπό­λοιπ ους Δ ιαδόχους ως μοναδικός κληρο νό μος το υ κρ ά τους του Μ εγά λου Α λεξά νδρ ο υ . Χάρη στην παρουσία το υ όμω ς στον μ α κεδ ο ­ν ικό θ ρ όνο είμα σ τε σ ήμερα σε θέσ η να δ ια θ έ το υ μ ε ένα προσω­πικό «ενθύμ ιο» τη ς σ ημαντικής α υ τή ς προσω πικότητας.

Τμήμα τη ς ασπίδας το υ Δ η μ η τρ ίο υ το υ Π ο λιορκητή .

Δ ια κ ρ ίν ετα ι τμήμα της επ ιγρ α φ ής « Δ η μ η τρ ίο υ

Β ασιλέω ς».

και άλλο ι επ ίδο ξο ι κυνηγο ί θ η ­σαυρών, μ ε απ οτέλεσ μα το ν θρ υμμα τισ μό του λ έο ν τα σε μι­κρ ό τερ α κομμάτια . Το 1879 ο χώ­ρος το υ μνημ είο υ ανασκάφηκε από τη ν Αρχαιολογική Υπηρεσία, με απ οτέλεσ μα το ν εντοπ ισ μό 254 σ κελετώ ν που π ιθανολογείτα ι ό τι α νήκο υν σε ν εκρ ο ύ ς Θ ηβαί­ους ιερ ολοχ ίτες . Ο λέω ν άρχισε να ανασ τηλώ νετα ι το 1902. Η βά­ση πάνω σ την οποία βρ ίσ κετα ι τ ο ­π ο θ ετη μ ένο ς σήμερα έχ ε ι ύψος 3 μέτρα , ενώ το σύνολο φ θά νει σε ύψος τα 5,5 μέτρα . Καθ' όλη τη δ ιάρκεια του 20ού αιώνα το μ νη ­μείο είχε α φ εθ ε ί στην τύ χ η του . Η φ θορά το υ χρόνου όμως κ α τέ ­στησε τελ ικ ά αναπ όφ ευκτη τη συ­ντήρησ ή του . Ετσι οι πρόσφατοι επ ισ κέπ τες του το βλέπ ουν πλέον περισ τοιχισ μένο από ικριώματα. Ας ελπ ίσουμε η σ υντήρηση να μη δ ιαρκέσ ει «επ ’ άπειρον». Η θέσ η του λ έο ν τα δίπλα στον παλαιό ε ­παρχιακό δρ όμο Λειβαδιάς-Λα- μίας το ν καθιστά εύ κολα ορατό από το υ ς δ ιερχόμενους και η αι­σ θητική του αναβάθμιση είναι α­π αραίτητη ως προϋπόθεση τη ς σωστής ισ τορ ικής του προβολής.

ΔΙΑΣΩΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΩΝ

Ο α γγλ ικό ς οργανισμός διά­σωσης ιστορικών χώρων, μ ε τη ν ε ­πωνυμία English Heritage, έχ ε ι ε κ ­πονήσ ει μ ε λ έ τη με τ ίτλ ο «L' Europe de Γ Air» από κοινού μ ε τη γαλλ ική Δ ιεύθυνσ η Κληρονομιάς και το Γραφείο Επισήμων Μ νη μ εί­ων τη ς Γερμανίας. Η μ ε λ έ τη αυτή αποσκοπεί στη συντήρηση, στην προβολή και στη διάσωση ιστορι­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΓΕΝΝΗΣΗ TOYKAI Ol ΣΧΕΣΕΙΣ TOY ME TO ΒΥΖΑΝΤΙΟ

ΟΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 9ου ΑΙΩ ΝΑ

Πρώιμος Βούλγαρος

μ α χ η τή ς . Π ρ ό κ ειτα ι για ά τα κ το πεζό εξοπ λισ μένο μ ε

«σλαβικό» τρόπο. Οι ελ α φ ρ ο ί π εζο ί α υ το ύ του τύπου

α π ο τέλεσ α ν τη ρ αχοκοκκαλιά όλων

των μεσαιωνικώ ν βουλγαρικώ ν

στρατώ ν (πιν. του Σ. Ν ιγδ ιόπ ουλου για

τη «Σ Ι»).

ΠΑ ΝΑ ΝΟ Σ Θ. ΣΟΦΟΥΛΗΣM .Sc. σ τη Β υζαντινή Ισ το ρ ία , Π ανεπ ισ τήμ ιο Ο ξφ ό ρδη ς

ΑΠΟ ΤΟ 482, ΟΠΟΤΕ ΠΡΩΤΟΕΜΦΑΝΙΣΤΗΚΑΝ

ΜΕ ΑΥΤΟ ΤΟ ΟΝΟΜΑ, ΩΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ Ο

ΚΡΟΥΜΜΟΣ ΚΑΤΑΤΡΟΠΩΣΕ ΤΟΥΣ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ, ΤΟ 811, 01 ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΑΠΟ

ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΥΠΟΔΙΑΙΡΕΣΗ ΚΑΤΑΦΕΡΑΝ ΝΑ

ΓΙΝΟΥΝ ΕΝΑ ΚΑΛΑ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΚΡΑΤΟΣ.

ΣΤΑ ΤΕΛΗ TOY 7ou ΑΙΩΝΑ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΘΗΚΑΝ

ΣΤΙΣ ΥΠΩΡΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΜΟΥ. ΤΟΝ ΕΠΟΜΕΝΟ

ΑΙΩΝΑ 01 ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΠΕΡΑΣΑΝ ΑΠΟ ΠΟΛΛΕΣ

ΦΑΣΕΙΣ, ΜΕ ΠΡΟΣΚΑΙΡΑ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ

ΕΙΡΗΝΗΣ ΠΟΥ ΤΑ ΔΙΕΚΟΠΤΑΝ ΑΓΡΙΕΣ

ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ.

Δ εν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για την ιστορία των Βουλγάρων πριν εγκατασταθούν στα Βαλκάνια την ε ­ποχή του Ασπαρούχ (681 -702). Οι πηγές μας είναι κυρίως βυ­

ζαντινές, ο Θεοφάνης και ο Πατριάρχης Νικηφόρος, ενώ οι μόνες βουλγαρικές, μεταγενέσ τερες και αυτές, είναι οι λε­γάμενες Πρωτοβουλγαρικές επιγραφές και ο κατάλογος των Βουλγάρων ηγετών, που βρέθηκαν στην Πλίσκα, πρώτη πρωτεύουσα του βαλκανικού βουλγαρικού κράτους.

Οι Βούλγαροι πρωτσεμφανίστηκαν με αυτό το όνομα το 482, όταν (σύμφωνα με τον Ιωάννη της Αντιόχειας) κλήθη­καν να βοηθήσουν τον αυτοκράτορα Ζήνωνα στον αγώνα του κατά των Γότθων του Θεοδώριχου του Αμαλού. Στη συ­νέχεια αναφέρονται τακτικά από τις πηγές να πραγματοπο.- ούν επιδρομές στην αυτοκρατορία (493,499,502) και συχνά να συμμαχούν με διάφορα «κόμματα», όπως για παράδειγμα με το Βιταλιανό σε μια επανάσταση κατά του Αναστασίου. Η πρώτη λεπτομερής διήγηση του Θεοφάνη αναφέρεται στο έτος 538/9. Μας λέει ότι δύο βασιλείς με μια μεγάλη δύναμη Βουλγάρων, επέδραμαν στη Σκυθία και τη Μοισία, προχώρη­σαν ως τη Θράκη και αιχμαλώτισαν τον μάγκιστερ μιλίτουμ (αρχηγό του στρατού), που απελευθερώ θηκε πληρώνοντας

ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

λύτρα (χίλια νομίσματα).Σε αυτές τις πρώτες αναφορές οι βυζαντι­

νές πηγές συχνά συγχέουν το όνομα και τη φυλή των Βουλγάρων με τους Κουτριγούρους και τους Ουτριγούρους. Πιθανότατα ανήκαν και αυτοί στο ίδιο τουρκικό φύλο και παρου- σιάσθηκαν μετά τη διάλυση τη ς ουνικής «αυ­τοκρατορίας», μέσα στη δεκαετία του 450.

Είναι 6έ6αιο ότι κάποια βουλγαρικά στοι­χεία συνυπήρχαν με τους Κουτριγούρους και τους Ουτριγούρους στα νομαδικά τους κράτη και ότι έλαβαν μέρος στην επιδρομή του Ζα- βεργάνου, του 558/9, όταν ο στρατός του διαι- ρέθηκε στα τρία. Ενα από αυτά τα τρία τμήμα­τα νικήθηκε από τον Βελισσάριο έξω από την Κωνσταντινούπολη. Λίγο μετά οι Κουτριγού- ροι έγιναν υποτελείς των Αβάρων, οι Ουτρι- γούροι των Τούρκων, και οι Βούλγαροι, αν μπορούμε να τους αναφέρουμε ως μια πλή­ρως ξεχωριστή ομάδα, υποτελείς και των δύο.

ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΤΟΥΑΖΟΦ

Η επόμενη αναφορά των πηγών μας πη­γαίνει στις αρχές του 7ου αιώνα, τον καιρό της βασιλείας του Ηρακλείου, λίγο μετά από την αποτυχημένη πολιορκία τη ς Κωνσταντι­νούπολης (το 626). Πρώτος ο πατριάρχης Νι­κηφόρος μάς μιλά για κάποιον «αρχηγό των Ούνων» που ήλθε στη Βασιλεύουσα να βαπτι- σθεί και ο Ηράκλειος τον έκανε πατρίκιο. Σε άλλο κεφάλαιό του ο Νικηφόρος λέει για έναν Κουβράτο, ανηψιό του Ουργάνα και κύριο των Ουνογουνδούρων, ο οποίος ξεσηκώθηκε κα­τά του χαγάνου των Αβάρων, έστειλε πρε­σβεία στον Ηράκλειο και έκλεισε συνθήκη ει­ρήνης. Σε αντάλλαγμα ο αυτοκράτορας τού έ­δωσε - και αυτού - τον τίτλο του πατρικίου. Ε­χει εκφρασθεί η άποψη ότι και τα δύο κεφά­λαια του Νικηφόρου αναφέρονται στο ίδιο πρόσωπο, τον Κουβράτο, που μετά την αβαρι- κή αποτυχία του 626 ζήτησε και πέτυχε την υ­ποστήριξη των Βυζαντινών εναντίον του αρ­χηγού των Αβάρων. Ετσι αποτίναξε τον ζυγό τους και ονομάσθηκε χαγάνος τη ς Μεγάλης Βουλγαρίας, στην περιοχή γύρω από τη θά­λασσα του Αζόφ, όπως μας λένε οι Νικηφόρος και Θεοφάνης.

Ποιος ήταν όμως ο Κουβράτος; Ο κατάλο­γος των αρχηγών των Βουλγάρων περιλαμβά­νει έναν ονόματι Κουρτ, τέτα ρ το ηγεμόνα του βουλγαρικού «βασιλείου». Κυβέρνησε από το

584 ως το 642, χρονολογίες που αντιστοιχούν με την εποχή που ο Νικηφόρος τοπ οθετεί την ανάδειξη του Βούλγαρου ηγέτη σε πατρίκιο. Η στενή σχέση του με την αυτοκρατορική οικο­γένεια αναφέρεται επίσης από τον Ιωάννη, ε-

0 α υ το κ ρ ά το ρ α ς Ν ικηφ όρος Α ’ (802-811) τη σ τιγμ ή που

α ιχ μ α λ ω τίζετα ι από τον Β ούλγαρο ηγεμόνα Κ ρούμο. Ο

Κ ρούμος τον ε κ τέ λ ε σ ε και επ ενδύο ντα ς το κρανίο του με

χρυσό το μ ε τέ τ ρ ε ψ ε σε κρασοπ ότηρο... (Ρώμη, Βατικανή

Β ιβ λ ιοθήκη ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πίοκοπο Νικίου, που λέε ι ότι όταν η αυτοκρά- τειρα Μαρτίνα και ο πατριάρχης Πύρρος σχέ­διαζαν εκθρόνιση του Κωνσταντίνου Γ ’, το 641, πολλοί υποπτεύθηκαν ότι ο Κουβράτος ήταν συνένοχός τους.

ΚΟΥΒΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΟΥΜΠΕΡΑρκετό καιρό πριν από το 642 ο Βούλγα­

ρος ηγέτης είχε συνενώσει τα διάφορα ουνικά φύλα και είχε ιδρύσει το Χαγανάτο τη ς Μεγά­λης Βουλγαρίας. Επρόκειτο για ένα κράτος με το οποίο η Αυτοκρατορία ή θελε και πέτυχε να έχει καλές σχέσεις, επειδή η δύναμη των Αβά- ρων δεν είχε ακόμα εκμηδενισθεί. Είναι συνε­πώς τελείω ς κατανοητή η στάση του Ηρακλεί­ου, η συμπαράσταση και η ανταμοιβή προς το ν Κουβράτο ή όποιον άλλο αρχηγό που με τις επαναστάσεις του θα έπληττε τους Αβά- ρους. Αυτές οι καλές σχέσεις διατηρήθηκαν ως τον θάνατο του αυτοκράτορα. Δεν γνωρί­ζουμε όμως αν ο Κουβράτος, που είχε βαπτι- σθεί στην Κωνσταντινούπολη, κράτησε -και για πόσο διάστημα- τη χριστιανική του πίστη. Πρόσθετα ερωτηματικά σχετικά με την ταυ­τό τητα του Κουβράτου προκύπτουν από τις αναφορές των «Θαυμάτων του Αγίου Δημη- τρίου». Στο κεφάλαιο π έντε του δεύτερου βιβλίου ο ανώνυμος συγγραφέας μνημο­νεύει έναν Κούμπερ, που επαναστάτησε κατά του χαγάνου των Αβάρων, πήγε στη Μακεδονία και έπειτα έθεσε ως στόχο τη Θεσσαλονίκη. Εκ πρώτης όψεως εύκολα μπορεί να κλίνει ο ερευνητής προς το συ­μπέρασμα της ταύτισης Κούμπερ και Κου­βράτου, γιατί συναντά πολλές ομοιότητες: το όνομα, την επανάσταση κατά των Αβάρων και την έξωσή τους («έξω από τη χώρα», λέει ο Νικηφόρος, «απωθήθηκαν στο εσωτερικό τη ς χώρας», λένε τα «Θαύματα»). Υστερα ό-

β μως αρχίζουν οι δυσκολίες ξεκινώντας από ■ τις χρονολογίες. Τα επεισόδια που αναφέρο-

νται στα «Θαύματα» τοποθετούντα ι σήμερα μεταξύ 680 και 683 - ο Κουβράτος είχε πεθά- νει το 642. Ομως και οι γεωγραφικοί προσδιο­ρισμοί είναι διαφορετικοί: η Μεγάλη Βουλγα­ρία του Κουβράτου βρισκόταν πολύ μακριά από την κοιτίδα των Αβάρων ή από το Σίρμιο και τη Μακεδονία όπου δρούσε ο Κούμπερ. Συνεπώς πρόκειται για δύο διαφορετικά γεγο­νότα και δύο διαφορετικά πρόσωπα που ίσως ανήκαν στην ίδια οικογένεια. Ο Νικηφόρος και ο Θεοφάνης μιλούν για τους π έντε γι­ους του Κουβράτου που ακολούθησαν δια­φορετικούς δρόμους μετά τον θάνατο του πατέρα τους. Ο τέτα ρ το ς (ανώνυμος) πήγε στον Δούναβη, εγκαταστάθηκε στην Πανο- νία και έγινε σύμμαχος (υποτελής;) των Αβά­ρων. Αυτός μπορεί να είναι ο Κούμπερ των «Θαυμάτων». Η επανάστασή του έγινε μέσα στη δεκαετία του 660. Στα τέλη της δεκαετίας του 670 εμφανίζεται ο Ασπαρούχ, που ίσως ή­ταν γιος (ή αδελφός;) του Κούμπερ.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Η πρώτη ιστορική μαρτυρία περί ίδρυσης βουλγαρικού κράτους στα Βαλκάνια είναι η ι­

στορία των π έντε γιων του Κουβράτου, που την καταγράφουν ο Νικηφόρος και ο Θεοφά­νης. Μ ετά τον θάνατο του Κουβράτου ο πρώ­τος γιος έμεινε στην κοιτίδα των Βουλγάρων, την περιοχή του Αζόφ, ενώ οι άλλοι τέσσερις αναζήτησαν καινούργια εδάφη. Ενας από αυ­τούς έφθασε ως την Ιταλία και έγινε σύμμα­χος των Ρωμαίων. Ενας άλλος, ο Ασπαρούχ (γιος ή εγγονός του Κουβράτου), για να απο- φύγει τους Χαζάρους πέρασε τον Δνείπερο και τον Δνείστερο και εγκαταστάθηκε στο δέλτα του Δούναβη, σε έναν τόπο που λεγό ­ταν Ογκλις και ο οποίος πρέπει να βρίσκεται στη σημερινή Δοβρουτσά. Από γεωγραφική ά­ποψη τα σύνορά του (έλη, ποτάμια, Εύξεινος πόντος και οροσειρά του Αίμου) τού προσέ- φεραν απόλυτη ασφάλεια. Επίσημα και θεω ­ρητικά η περιοχή ήταν ρωμαϊκό έδαφος, αλλά στην πράξη βρισκόταν υπό μόνιμη (και εναλ­λασσόμενη) κατοχή σλαβικών φύλων.

Φαίνεται ότι από αυτή τη βαλκανική βάση του ο Ασπαρούχ άρχισε να πραγματοποιεί επι­

Ν όμισμα το υ Κ ω νσταντίνου £ ' του Κοπρώ νυμου (741-775), ο οποίος

εκ σ τρ ά τε υ σ ε επ ανειλη μμένα κ α τά των Βουλγάρων (Α&ήνα, Ν ομ ισ ματικό Μ ο υσ είο ).

δρομές στις νοτιότερες επαρχίες τη ς Αυτο­κρατορίας, ιδίως στο Ιλλυρικό και τη Θράκη. Γ Γ αυτόν τον λόγο το 679/80 ο Κωνσταντίνος Δ ’ εκστράτευσε στον Δούναβη εναντίον του, αλλά νικήθηκε και υποχώρησε προς τα νότια ως τη Βάρνα. Οι Βούλγαροι υπέταξαν τα τοπι­κά σλαβικά φύλα και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή νότια από τον Δούναβη. Αυτή ήταν μια δυσάρεστη εξέλ ιξη για την Αυτοκρατορία. Ο Κωνσταντίνος έκλεισε βιαστικά ειρήνη το 681/2, μια ειρήνη που ουσιαστικά παραχωρού­σε τα εδάφη πέρα από τις βόρειες υπώρειες του Αίμου στον Ασπαρούχ κι έτσι αναγνώριζε τους νεοφερμένους Βουλγάρους ως κύριους τη ς περιοχής.

ΟΙ ΠΡΩΤΟ-ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ

Η Πλίσκα, πρωτεύουσα του νέου βουλγα­ρικού κράτους, κτίσθηκε δίπλα στα ερείπια μιας παλιάς ρωμαϊκής πόλης. Μια εξω τερική γραμμή προχωμάτων, μήκους 21 χιλιομέτρων, περιέκλειε κάπου 9.000 στρέμματα. Μέσα σε αυτή την περιχαρακωμένη περιοχή έχουν βρεθεί αρκετές πρωτο-βουλγαρικές επιγρα­φές, μερικές γραμμένες στον τουρκικό τύπο ρούνι, οι περισσότερες όμως στα ελληνικά, που χρονολογούνται από τις αρχές του 8ου μέχρι τον 10ο αιώνα. Είναι σημαντικές γιατί μας παρέχουν πληροφορίες γύρω από την

' κοινωνική και πολιτική οργάνωση του νέου κράτους. Περιέχουν επίσημες αναφορές των «πεπραγμένων» των χαγάνων, καταγράφουν

νίκες, διαγγέλματα, εξαγγελίες κλπ. Στην ο­ρολογία συναντάμε πολλούς αυλικούς τ ίτ ­λους και τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυ­ρούν την ίδρυση και τη λειτουργία ενός κρά­τους του τύπου των νομάδων της στέππας, παρόμοιο με τα τουρκικά και με εκείνο των Χαζάρων.

Αφού δημιουργήθηκε, το νέο βουλγαρικό Χαγανάτο έμελλε να αποκτήσει σ τενές σχέ­σεις με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, σχέσεις άλλοτε φιλικές και άλλοτε εχθρικές. Ηδη το 687/88 ο Ιουστινιανός Β’ καταπάτησε την ειρή­νη ξεκινώντας μια εκστρατεία κατά της Σκλα- βηνίας και της Βουλγαρίας, όπως διηγείται ο Θεοφάνης. Παρά τη νίκη ο στρατός του αυτο­κράτορα δέχθηκε βουλγαρική επίθεση σε κά-

ποια στενή διάβαση και υπέστη βαριές απώ­λειες.

Η φύση των σχέσεων των δύο κρατών ή­ταν συχνά εξαρτημένη από τις προσωπικές σχέσεις των ηγεμόνων τους. Μια τέτο ια ει­δική σχέση υπήρχε μεταξύ Ιουστινιανού Β’

και Τέρβελ (702-718). Οταν ο Ιουστινιανός εκ ­θρονίστηκε, το 695, ζήτησε πρώτα άσυλο από τους Χαζάρους, ύστερα όμως στράφηκε προς τους Βουλγάρους και τον Τέρβελ. Ο Νικηφό­ρος διηγείται ότι ο εξόριστος Ιουστινιανός ζή­τησε τη βοήθεια του ηγεμόνα αυτού, προσφέ- ροντάς του ως αντάλλαγμα το χέρι μιας κό­ρης του. Ο Βούλγαρος κολακεύθηκε και συνό- δευσε με τον στρατό του το ν έκπτωτο κατά της Κωνσταντινούπολης. Το 705 ο Ιουστινια­νός πήρε πάλι τον θρόνο του και μη ξεχνώ­ντας τη ν πολύτιμη συνδρομή του Τέρβελ τον ονόμασε καίσαρα. Ο Νικηφόρος δεν διευκρι-

Χρυσό νόμισμα τη ς επ οχής τη ς σ υμβασ ιλείας Κω νσταντίνου Σ Τ ’ κα ι Ειρήνης

Α θηνα ίας. Θ έλο ντα ς να ξε φ ύ γ ε ι από την κηδεμονία της μ η τέρ α ς του ο Κ ω νσταντίνος

π ολέμησε το υ ς Β ουλγάρους (Αθήνα, Ν ομ ισ ματικό Μ ο υσ είο ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νίζει αν του έδωσε την κόρη του και μπορού­με να συμπεράνουμε ότι το απέφυγε. Τον γέ­μισε όμως με πρόσθετες τιμ ές και διακρίσεις. Ηταν ο δ εύτερος Βούλγαρος ηγεμόνας, μετά τον Ασπαρούχ, που έπαιρνε τόσο μεγάλο τ ίτ ­λο στην αυλική ιεραρχία. Ο Τέρβελ ερχόταν α­μέσως μετά τον Ιουστινιανό και ίσως αυτή η ά­νοδός του να του ξύπνησε τις φ ιλοδοξίες για κάτι περισσότερο, για τον αυτοκρατορικό τ ίτ ­λο.

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣΣτη σύντομη, συνήθως, ζωή των μεσαιω­

νικών ανθρώπων οι καταστάσεις που στηρίζο­νταν σε προσωπικές σχέσεις κρατούσαν λίγο. Μόλις τρία χρόνια μετά ο Ιουστινιανός έθεσε τέλος στην ειρήνη. Επέλασε με τα «θέματα ιππασίας» (το ιππικό του) μέσα από τη Θράκη ξεκινώντας μια εκστρατεία κατά του Τέρβελ. Η επιχείρηση υπήρξε καταστροφική και ο αυ­τοκράτορας με κόπο κατάφερε να δραπετεύ­σει από την πολιορκημένη Αγχίαλο. Το 711 μια καινούργια συνωμοσία εναντίον του το ν ανά­γκασε να ζητήσει και πάλι τη βοήθεια του Βούλγαρου ηγεμόνα, ο οποίος τού έστειλε 3.000 άνδρες. Ομως αυτή τη φορά η βοήθειά του δεν έσωσε τον αυτοκράτορα. Σκοτώθηκε και στον θρόνο ανέβηκε ο Φιλιππικός (Βαρδά- νης, 711-713). Επωφελούμενοι ίσως από την ε ­σωτερική κρίση οι Βούλγαροι τον ίδιο χρόνο επιτέθηκαν στη Θράκη και στον Βόσπορο, ί­σως επειδή μετά τον θάνατο του Ιουστινιανού οι Βυζαντινοί δεν τους κατέβαλαν τη ν ετήσια επιχορήγηση, όπως αναφέρει ο Αγάθων ο Διά­κονος. Κατά τα επόμενα χρόνια η πορεία των

δύο γειτονικών κρατών είχε διακυμάνσεις. Για την αυτοκρατορία ήταν εποχή πολιτικής α­στάθειας και βαθιάς κρίσης, που κορυφώθη- κε με τη μεγάλη πολιορκία της Κωνσταντινού­πολης, του 717. Αντίθετα οι Βούλγαροι γνώρι­σαν μια σχετική σταθερότητα και ανάπτυξη. Τότε για πρώτη φορά Βούλγαροι και Σλάβοι άρχισαν να προσεγγίζουν οι μεν τους δε και να αλληλοαφομοιώνονται. Κατά το ίδιο διά­στημα οι σχέσεις τους με τους Βυζαντινούς δεν είχαν μόνο πολιτικό χαρακτήρα, αλλά και πολιτιστικό. Το γεγονός ότι οι πρωτοβουλγαρι- κές επιγραφές είναι γραμμένες στο ελληνικό αλφάβητο φανερώνει μια παραδοχή, μια κατά­σταση επ ιδεκτικότητας απέναντι στον βυζα­ντινό πολιτισμό. Αυτές μας δίνουν επίσης αρ­κετά στοιχεία για να υποθέσουμε ότι είχαν γί­νει διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο κρα­τών πριν από την αραβική πολιορκία της Πό­λης.

Η ΕΙΡΗΝΗ ΤΟΥ 716/7 ΚΑΙ Ο ΠΟΛΕΜΟΣ

Σε μια από τις τελευ τα ίες του αναφορές, του έτους 812/13 ο Θεοφάνης μάς λέει ότι ο Βούλγαρος ηγεμόνας Κρούμμος (802-814) έ ­στειλε πρεσβεία με το αίτημα ανανέωσης της ειρήνης που είχε συμφωνηθεί μεταξύ Θεοδο­σίου Γ' καιΧορμησίου (ηγέτη των Βουλγάρων) το 716/7. Σύμφωνα με την ειρήνη αυτή τα σύ­νορα ορίζονταν στους Μ ελέονες της Θράκης, η επιχορήγηση στις 30 λίβρες χρυσού, ενώ δί­νονταν και κάποιες ενδυμασίες και ρυθμιζό­ταν το ζήτημα της ανταλλαγής αιχμαλώτων και προσφύγων, καθώς και η ελευθερ ία στις

Η βάπτιση του Β ούλγαρου ηγεμόνα Β ογόρ ιδ ος (έλα β ε το όνομα Μ ιχαή λ) από

Ελληνα ιερ έα . Ανάδοχός του ήτα ν ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Μ ιχαήλ Γ ’

(Ρώμη, Β ατικανή Β ιβ λ ιοθήκη ).

εμπορικές σχέσεις των δύο κρατών. Με βάση Q τ ις ίδιες μαρτυρίες φαίνεται ότι είχε συνα- ■■ φ θεί και στρατιωτική συμμαχία λίγο πριν από την αραβική πολιορκία. Ο Νικηφόρος λέε ι ότι κάποιος Σισσίνιος Ρυνδάκιος, βυζαντινός δι­πλωμάτης, στάλθηκε τό τε στη Βουλγαρία για να συνάψει συμμαχία (εναντίον των Σαρακη- νών;). Ο Θεοφάνης αναφέρει ότι κατά τη διάρ­κεια τη ς πολιορκίας οι Βούλγαροι επιτέθηκαν κατά των Αράβων και σκότωσαν 22.000. Συνε­πώς η βουλγαρική συμμαχία ήταν ένας από τους λόγους επιβίωσης τη ς πρωτεύουσας κα­τά την κρίση του 717.

Οι πηγές παραμένουν σιωπηλές σχετικά με τις βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις ως την εποχή του Κωνσταντίνου Ε’ (741-775) και ειδι­κότερα ως το 750. Παρά την έλλειψη πληρο­φοριών μπορούμε να εικάσουμε ότι κατά το διάστημα αυτό συνεχίστηκε σε μεγάλο βαθμό η διαδικασία προσέγγισης Βουλγάρων και Σλάβων, από την οποία δεν έλειψαν κάποιες προστριβές. Γνωρίζουμε ότι τον καιρό του Κωνσταντίνου μερικοί Σλάβοι αριστοκράτες ξεσηκώθηκαν σε ορισμένες επαρχίες που υ­πάγονταν στο βουλγαρικό κράτος και επίσης ότι μετά τον θάνατο του Σεβάρ, το 739, έσβη­σε η δυναστεία των Ντούλο (που θεωρούσαν τους εαυτούς τους απογόνους του Αττίλα) και αναδύθηκε νέα δυναστεία με τη ν ανάρρη-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

10

ση του Κορμισός -μια δυναστεία που θα προ­σανατολιζόταν πολύ περισσότερο προς τον πόλεμο παρά προς την ειρήνη, σε αντίθεση με τους προηγούμενους Βούλγαρους ηγέτες.

Αυτή η επ ιθετική στάση ήταν αμοιβαία. Ο ίδιος ζήλος για επιδρομές διακατείχε και τον αυτοκράτορα, ιδίως μετά το 750. Η ιστορία που μας διηγείται ο Θεοφάνης είναι μια αλλη­λοδιαδοχή από επιδρομές και απωθήσεις «έν­θ εν και εκείθεν» των συνόρων. Το 754/5 ο

Κωνσταντίνος εγκατέστησε Παυλικιανούς Αρ­μένιους και Σύρους στη Θράκη και ως αντάλ­λαγμα οι Βούλγαροι ζήτησαν επιχορήγηση. Ο­ταν ο αυτοκράτορας αρνήθηκε οι Βούλγαροι επέδραμαν ως τα Μακρά Τείχη και πήραν αιχ­μαλώτους και πλούσια λεία. Το 758/9 ο Κων­σταντίνος εισήλθε στη Βουλγαρία, αλλά δέ­χθηκε επίθεση στη στενωπό τη ς Μπερεγκόβα και ο στρατός του υπέστη πολλές απώλειες.

Η χερσαία διαδρομή και η προέλαση μέσα

από τα βουνά ήταν πολύ επικίνδυνο εγχείρη­μα, γΓ αυτό ο αυτοκράτορας στη συνέχεια I προτιμούσε τη θαλάσσια οδό, από τον Εύξει- νο Πόντο στον Δούναβη. Παρά το ν αρνητικό απολογισμό τη ς Μπερεγκόβα η Αυτοκρατο­ρία φαινόταν να υπερτερεί στον αγώνα κατά των Βουλγάρων. Το 761/2 και πάλι το 765, ύστε­ρα από επιτυχίες των Βυζαντινών, οι Βούλγα­ροι επαναστάτησαν και σκότωσαν δύο ηγέτες τους, ενώ ένας τρ ίτος που ή θελε να συνάψει

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Μικρογραφία χειρογράφου του 11ου αιώνα. Ο Βασίλειος Β ' Βουλγαροκτόνος (976-1025) υπήρξε ο τιμωρός της σφαγής (πριν από δύο αιώνες) του Νικηφόρου Α ’. Το 1018 κατέλυσε το βουλγαρικό κράτος (Βενετία, Μαρκιανή Βιβλιοθήκη).

ειρήνη έφ υγε καταδιωκόμενος. Το 763/4 πά­ντως άρχισαν οι διαπραγματεύσεις για μια ει­ρήνη, που δεν τηρήθηκε από τη ν πλευρά των Βυζαντινών. Ο Κωνσταντίνος, όπως μας λέε ι ο Θεοφάνης, πραγματοποίηοε επιδρομή και έ ­καψε οικισμούς, χωρίς να κερδίσει τίποτα. Φαίνεται ότι ο αυτοκράτορας ήταν αποφασι­σμένος να περιορίσει (ή και να καταστρέψει) τη βουλγαρική δύναμη στα Βαλκάνια. Η πα­ρουσία τους πρέπει να ήταν ιδιαίτερα οχληρή για τους Βυζαντινούς, που είχαν δει «αυτούς τους βαρβάρους» όχι απλά να εγκαθίστανται στη ρωμαϊκή επικράτεια (όπως είχαν πράξει και σι Σλάβοι παλαιότερα), αλλά και να ιδρύ­ουν ένα καλά οργανωμένο κράτος. Ετσι πάλι το 772/3 ο αυτοκράτορας εκστράτευσε ενα­ντίον τους από ξηρά και θάλασσα. Στόχος του ήταν να απασχολήσει τη βουλγαρική άμυνα στον Εύξεινο Πόντο, ενώ το ιππικό και το πεζι­κό του θα εκτελούσαν αιφνιδιαστική επίθεση στα μη φυλασσόμενα περάσματα του Αίμου. Τελικά όμως ο στρατός του υποχώρησε όταν έφθασε στη Βάρνα και οι διπλωμάτες ξεκ ίνη ­σαν νέο κύκλο διαπραγματεύσεων για συνθή­κη ειρήνης. Οι δύο ηγεμόνες έδωσαν τη γρα­πτή υπόσχεση ότι δεν θα παραβίαζαν τα σύνο­ρα. Τότε ίσως ανανεώθηκαν οι όροι τη ς συν­θήκης του 716/7 και οικοδομήθηκε το αμυντι­κό «φράγμα» τη ς Θράκης που κάλυπτε τη συ­νοριακή γραμμή των Μελεάνων.

ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΕΚΤΑΣΗ

Ο ύτε αυτή η ειρήνη κράτησε πολύ. Οταν ο Κωνσταντίνος πληροφορήθηκε ότι οι Βούλ­γαροι έστειλαν σώματα για να συλλάβουν και να εγκαταστήσουν στην πατρίδα τους τους Βερζίτες (Σλάβους της Μακεδονίας), ετοίμα­σε στρατό, επ ιτέθηκε και νίκησε τον εχθρό στον πόλεμο που έμεινε γνωστός ως «Ευγε- νής πόλεμος» (774). Στη συνέχεια όμως μια ναυμαχία τελείωσε πολύ άσχημα για τους Ελ­ληνες, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του στό­λου παρασύρθηκε από τους σφοδρούς ανέ­μους και καταστράφηκε έξω από τη Μεσημ­βρία.

Ο Θεοφάνης αναφέρει ότι τον ίδιο χρόνο ο Βούλγαρος ηγεμόνας Τέλεριγκ (Τελερίτζης) απέσπασε με πανουργία από τον ανυποψία­στο (και αρκετά αφελή κατά τη συγκεκριμένη στιγμή) αυτοκράτορα τα ονόματα των Βυζα­ντινών κατασκόπων που δρούσαν στη Βουλ­γαρία. Η απόφαση του Κωνσταντίνου να συ­ντρίψει τους Βουλγάρους τον ώθησε στην ορ­γάνωση μιας εκστρατείας τον Αύγουστο του 775. Ο θάνατός του, ένα μήνα μετά, διέκοψε αυτό τον πόλεμο.

Για τα επόμενα 16 χρόνια οι πηγές δεν α­ναφέρουν τίποτα ως προς τις σχέσεις των δύο κρατών. Μόνο το 791/2, όταν ο Κωνσταντίνος ΣΤ’ είχε την υποστήριξη του στρατού και τη διακαή επιθυμία να ξεφ ύγει από την «κηδεμο­νία» τη ς μητέρας του Ειρήνης (Αθηναίας), θα ξεκινήσουν καινούργιες εκστρατείες προς την Ανατολή και προς τα Βαλκάνια. Τον Ιούλιο του 791 ο αυτοκράτορας πήρε μέρος σε απο­στολή -όχι ακόμη πόλεμο- στη Θράκη, όπου α­νοικοδόμησε το σημαντικό φρούριο των Μαρ­

κελλών. Υστερα, πιστεύοντας τις υποσχέσεις περί νίκης που του έδινε κάποιος ψευδο-προ- φ ήτης (όπως τον αποκαλεί ο Θεοφάνης), άρ­χισε έναν πόλεμο που κα τέληξε πολύ άσχημα για τον στρατό του - χάθηκαν πολλές ζωές και το σύνολο του εξοπλισμού.

Το 795/6 ο νεαρός αυτοκράτορας απέρρι- ψε την αίτηση επιχορήγησης του Βούλγαρου ηγεμόνα Καρντάμ. Πήγε με τον στρατό του στις Μ αρκέλλες -που φαίνεται πως τις κατεί­χαν οι Βούλγαροι- και επί 17 μέρες προκαλού- σε μάταια τον Καρντάμ να βγει έξω και να κτυ- πηθούν σι δύο στρατοί σε μια αποφασιστική μάχη.

Ο 8ος αιώνας τελείωσε χωρίς άλλες βυζα- ντινο-βουλγαρικές συγκρούσεις. Μόλις όμως ανέβηκε στον θρόνο ο Νικηφόρος Α ’, το 802, άρχισαν πάλι οι εχθροπραξίες. Παρά τις πιέ­σεις των Βυζαντινών, το σχετικά νέο βουλγα­ρικό κράτος είχε καταφέρει να επιβιώσει και να συσπειρώσει τις βαλκανικές του δυνάμεις και είχε φθάσει στο σημείο να μπορεί να πάρει την πρωτοβουλία των επιθέσεων και υπό την

ηγεσία του Κρούμμου να επ εκταθεί εδαφικά σε βάρος της Αυτοκρατορίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1)Α. Βασίλιεφ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ, εκδ. Πάπυρος, Αθήνα, 1995.(2)Αικ. Χριστοφιλοπούλου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, εκδ. Βάνιας, 1993.(3) G. Ostrogorski: ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, Ιστορικές Εκδόσεις Σ. Βασιλόπουλος.(4) Β. Primov: THE CREATION OF THE FIRST BULGARIAN STATE AND EUROPEAN HISTORY, άρθρο στο “Bulgarian Revue", 1973.(5)1. Dujcev: MEDIOAEVO BIZANTINO-SLAVO, vol. I, 1965.(6) V. Besevliev: Η ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ.(7) Κ. Αμάντου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αμερικανοίπεζοναύτες μαχόμενοι στα ερείπια της πόλης Χουέ. Το πολυβόλο είναι τύπου Μ60.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΕ Ω ΡΓΙΟ Σ ΖΟ Υ Ρ ΙΔ Η Σ

ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 1968 Η ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ

ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΣΤΟ ΒΙΕΤΝΑΜ ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΕ ΣΧΕΔΟΝ ΤΡΙΑ

ΧΡΟΝΙΑ. 01 ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 1967 ΕΙΧΑΝ ΚΟΣΤΙΣΕΙ ΣΤΟΥΣ

ΒΙΕΤΚΟΝΓΚ ΜΕΓΑΛΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ. Ο ΔΙΟ ΙΚΗΤΗΣ ΤΩΝ

ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΙΚΩ Ν ΔΥΝΑΜΕΩΝ, ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΓΟΥΕΣΤΜΟΡΛΑΝΤ,

ΔΙΑΒΕΒΑΙΩ Ν Ε ΤΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟ ΛΥΝΤΟΝ ΤΖΟΝΣΟΝ ΟΤΙ Ο

ΠΟΛΕΜΟΣ ΕΒΑΙΝΕ ΣΕ Α ΙΣ ΙΟ ΤΕΛΟΣ. ΤΟΝ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟ ΤΟΥ

1968 ΟΜΩΣ ΕΞΑΠΟΛΥΘΗΚΕ ΕΠΙΘΕΣΗ ΜΕΓΑΛΗΣ ΚΛΙΜΑΚΑΣ

ΤΩΝ ΒΙΕΤΚΟΝΓΚ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΡΕΙΟΒΙΕΤΝΑΜ ΕΖΩΝ ΣΕ

ΠΟΛΛΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ

ΝΟΤΙΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ. Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΕΤΥΧΕ ΠΑΤΑΓΩΔΩΣ, ΛΟΓΩ

ΤΗΣ ΣΘΕΝΑΡΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ

ΝΟΤΙΟΒΙΕΤΝΑΜ ΕΖΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ. ΟΜΩΣ 01 ΔΥΤΙΚΟΙ

ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜ ΕΡΩΣΗΣ ΤΗΝ

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΑΝ ΩΣ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΚΑΙ ΩΣ ΕΝΔΕΙΞΗ

ΤΗΣ ΑΔΥΝΑΜΙΑΣ ΤΩΝ ΗΠΑ ΝΑ ΚΕΡΔΙΣΟΥΝ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ. Η

ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ ΠΗΡΕ ΕΝΑ ΠΙΚΡΟ ΜΑΘΗΜΑ ΑΠΟ ΤΗΝ

ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΚΑΙ

ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΠΟΥ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ

ΑΣΚΗΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ.

Η ΝΙΚΗ ΠΟΥ ΚΟΣΤΙΣΕ ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ

ΤΟΥ Ϊ η ΪΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

14

Βιετναμέζικη πρωτοχρονιά (το Τετ), που συμπίπτει με την αρχή τη ς νέας σελήνης, είναι μια γιορ­

τή ιερή για τους Β ιετναμέζους. Τα καταστή­ματα και οι δημόσιες υπηρεσίες παραμέ­νουν κλειστά. Οι ο ικογένε ιες συγκεντρώ νο­νται σε σπίτια και ανταλλάσσουν δώρα. Γίνο­νται παρελάσεις και ρίχνονται π υροτεχνή ­ματα. Κατά τη ν περίοδο του πολέμου στο Β ιετνάμ κατά το διάστημα μετα ξύ 27 Ιανουα- ρίου και 3 Φεβρουάριου ετη ρ ε ίτο εκεχειρία, κατόπιν συμφωνίας μετα ξύ Νοτίου και Βο­ρείου Βιετνάμ.

Ο Τραν Βαν Ν τουόνγκ ήταν κυ βερνη τι­κός υπάλληλος στην επαρχία και είχε μετα- βεί στη Σαϊγκόν για να γιορτάσει την πρωτο­χρονιά. Στις 31 Ιανουαρίου 1968, τα ξημερώ ­ματα, έφ ευ γε από ένα φιλικό σπίτι όπου δια­σκέδαζε, όταν έπεσαν οι πρώτοι πυροβολι­σμοί. Ο Ν τουόνγκ δεν ανησύχησε. Σκέφθη- κε ό τι κάποιοι έριχναν πυροτεχνήματα. Οι πυροβολισμοί και οι εκρή ξε ις όμως πύκνω­σαν και τό τε ο Ν τουόνγκ αντιλήφ θηκε ότι κάτι ασυνήθιστο συνέβαινε.

Ο αντισ τράτηγος Φ ρέντερ ικ Βέγιαντ (Frederic C. Weyand) ήταν δ ιο ικητής των α μ ε­ρικανικών δυνάμεων στην επιχειρησιακή ζώ­νη αρ. τρία, η οποία εκτε ινό τα ν από τη Σαϊ- γκόν ως τα σύνορα με τη ν Καμπότζη. Η έλ ­λειψη εχθρικής δραστηριότητας στα σύνο­ρα, καθώς και π ληροφορίες από υποκλοπές σημάτων του εχθρού, του προκάλεσαν υπο­ψίες. Στις 9 Ιανουαρίου τηλεφώ νησ ε στον προϊστάμενό του, δ ιο ικητή των αμερικανι­κών δυνάμεων στο Β ιετνάμ στρατηγό Γουέ- στμορλαντ (Westmoreland), και του ζήτησε να ανακαλέσει αμερ ικανικές δυνάμεις από τα σύνορα προς ενίσχυση τη ς κυρίως χώρας. Ο Γουέστμορλαντ συμφώνησε. Οταν οι κομ­μουνισ τές άρχισαν την επίθεση η παρουσία των αμερικανικών δυνάμεων στα αστικά κέ­ντρα είχε διπλασιαστεί σε όγκο.

Στις 17 Ιανουαρίου μια περίπολος από το ν 1ο Λόχο του 3ου Τάγματος του 26ου Συ­ντάγματος των Αμερικανών πεζοναυτών, του λοχαγού Ουίλιαμ Ντάμπνεϋ, έπεσε σε ε- νέδρα νοτιοδυτικά του λόφου 881. Ο λόφος 881 π εριέβαλλε μαζί με άλλους τη βάση του Κε Σαν (Khe San). Η επίθεση αυτή σηματοδό­τησε την έναρξη τη ς πολιορκίας του Κε Σαν, η οποία κράτησε 77 ημέρες.

ΣΥΣΚΕΨΗ ΚΟΡΥΦΗΣΤον Ιούλιο του 1967 έγινε μια σύσκεψη

κορυφής στο Ανόι, πρωτεύουσα του Βορεί­ου Βιετνάμ. Σε αυτήν ήταν παρόντες ο πρω­θυπουργός της χώρας, Χο Τσι Μινχ (Ho Chi Minh), ο υπουργός Αμυνας στρατηγός Ν γκουγιέν Γκιάπ (Nguyen Giap), ηγετικά σ τε­λέχη των Β ιετκόνγκ και ανώτεροι διπλωμά­τ ε ς του Βορείου Β ιετνάμ οι οποίοι υπηρε­τούσαν σε δ ιάφ ορες χώρες και είχαν κληθεί στο Ανόι ειδικά για τη σύσκεψη. Κατά τη συ­ζήτηση έγινε ένας απολογισμός της στρα­τιω τικής δράσης του Βορείου Β ιετνάμ. Τα α­π οτελέσματα ήταν άλλον απογοητευτικά. Οι επιχειρήσεις μικρής κλίμακας που εξαπέ-

ΚΙΝΑ

ΒΟΡΕΙΟΒΙΕΤΝΑΜ

• Ανόι

ΛΑΟΣΚόλπος

Τονκίνου

ΚΑΜΠΟΤΖΗ

Πνομ Πενχ

(

Μπιέν ΧόαJl·Σαϊνκόν

Καν Το

Χάρτης του Νοτίου Βιετνάμ. Με αστερίσκο σημειώνονται οι πόλεις-στόχοι κατά την

επίδεση του Τετ.

λυαν οι Β ιετκόνγκ σε καθημερινή βάση, με σκοπό την ψυχολογική και την υλική φθορά των αντιπάλων, δ εν είχαν τα αναμενόμενα α­ποτελέσματα. Σε κάθε επίθεση οι Αμερικα­νοί απαντούσαν με μεγάλης κλίμακας α ν τε ­πίθεση προκαλώντας απώλειες στους επ ιτι­θέμενους.

Ο στρατηγός Γκιάπ π ρότεινε ένα σχέδιο γενικής επίθεσης των Β ιετκόνγκ και επιλεγ- μένων δυνάμεων του Βορειοβιετναμικού Στρατού σε αστικά κέντρα και σημαντικές στρατιω τικές εγκαταστάσεις του Νοτίου Βιετνάμ. Συγχρόνως το δ ίκτυο των κομμου­νιστών πρακτόρων που δρούσε στο Νότιο Β ιετνάμ θα προέβαινε σε π ράξεις δολ ιοφ θο­ράς, ενώ θα οργανωνόταν και γενική ε ξέγ ε ρ ­ση του λαού του Νοτίου Β ιετνάμ κατά της κυβέρνησης και των Αμερικανών. Μ ερικοί η ­γ έ τε ς των Β ιετκόνγκ εξέφρασαν αμφιβολίες για τη ν επιτυχία του σχεδίου, ο Γκιάπ όμως τους διαβεβαίωσε ότι θα πετύχαινε επειδή στηριζόταν στον παράγοντα του απόλυτου αιφνιδιασμού. Η επίθεση ορίστηκε για τα τ έ ­λη Ιανουαρίου του 1968, ώστε να συμπέσει με τη βιετναμική γ ιορτή του Τετ.

Το σχέδιο του Γκιάπ ήταν πραγματικά φι­λόδοξο. Προέβλεπε επίθεση στη Σαϊγκόν. στις 36 από τις 44 επαρχιακές πρωτεύουσες του Νοτίου Β ιετνάμ και σε 23 βάσεις και άλ­λ ες σ τρατιω τικές εγκαταστάσεις. Οι δ ιαθέ­σιμες δυνάμεις θα ήταν 80.000 Β ιετκόνγκ και Βορειοβιετναμέζοι. Οι κύριες επ ιθετικές προσπάθειες θα σ τρέφ ονταν εναντίον των ακόλουθων στόχων:• Σ την πόλη Χουέ θα επ ιτίθ εντο το 4ο και το 6ο Σύνταγμα του Βορειοβιετναμικού Στρατού, δύναμης ενός και τριών ταγμάτων αντίστοιχα. Επίσης θα συμμετείχαν έ ξ ι τάγ­ματα Β ιετκόνγκ.• Στη στρατιωτική βάση τη ς Μπιέν Χόα θα διενεργούσαν επίθεση μικτή δύναμη δύο ταγμάτω ν πεζικού, Βορειοβιετναμέζω ν και Β ιετκόνγκ, και ένας ενισχυμένος λόχος πεζι­κού.• Σ την αεροπορική βάση Ταν Σον Νουτ. στην περιοχή τη ς Σαϊγκόν, θα επ ιτίθετο μι­κτή δύναμη Β ιετκόνγκ και Β ορειοβιετναμέ- ζων, τεσσάρων ταγμάτω ν πεζικού και ενός

# τάγματος μηχανικού.Μπαν Με Θουότ * ΣτΓΙ 6άστ1 τ ο υ Κε Σ α ν · που απείχε δέκα πε-

^ ρίπου χ ιλιόμετρα από τα σύνορα με το Λάος. Να Τρανγκ # - θ α επ ιτίθ εντο η 304η και η 325η Μεραρχία

του Βορειοβιετναμικού Στρατού, δύναμης 18-20.000 ανδρών. Πρόθεση των επ ιτιθ εμ έ­νων δεν ήταν η κατάληψη τη ς βάσης, αλλά η καθήλωση όσο το δυνατόν περισσότερων α­μερικανικών δυνάμεων ώστε α υ τές να μη μπορούν να επέμβουν σε άλλα σημεία της χώρας όπου θα εκδηλώνονταν επιθέσεις.

Στα πλαίσια της παραπλάνησης των Α με­ρικανών η βορειοβιετναμική κυβέρνηση εκ ­δήλωσε στα τέλη του 1967, μέσω τη ς διπλω­ματικής οδού, τη ν επιθυμία να αρχίσει δια­π ραγματεύσεις με την αμερικανική κυβέρ­νηση. Ορος για τη ν έναρξη των διαπραγμα­τεύσεω ν ήταν η μείωση των αμερικανικών βομβαρδισμών του Ανόι. Η κυβέρνηση του Βορείου Β ιετνάμ είχε την ελπίδα ότι οι δια­πραγματεύσεις θα έφερναν μια ανάπαυλα στις π ολεμ ικές επιχειρήσεις, με αποτέλεσμα οι άνδρες και τα εφόδια για τη σχεδιαζόμενη επίθεση να μπορέσουν να εισ έλθουν χωρίς πολλά προβλήματα στο Νότιο Βιετνάμ.

^ Κ ο υ ά ν γ κ Τρι

* Χουέ

*

Κουάνγκ Γκάι i f f *

Ι^Κ οντο ύ μ

# ■Πλεικου

01 ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣΤην παραμονή του Τετ τα αμερικανικά

σ τρατεύματα απ οτελούντο από εννέα μ ε­ραρχίες πεζικού, ένα σύνταγμα τεθω ρακι­σμένων και δύο α νεξά ρ τη τες ταξιαρχίες τ ε ­θωρακισμένων. Συγκεκριμένα υπήρχαν 100 τάγματα απλού και μηχανοκίνητου πεζικού, που αριθμούσαν 331.000 στρατιώ τες και 78.000 πεζοναύτες. Οι πιο αξιόμαχες δυνά­μεις ήταν οι πεζοναύτες, η 1η Μεραρχία Ιππικού, η 173η Α ερο μετα φ ερό μενη Ταξιαρ­χία και το 11ο Σύνταγμα Τεθωρακισμένου Ιππικού.

Κάθε Αμερικανός στρατιώτης υπηρε­τούσε στο Β ιετνάμ έναν χρόνο. Επίσης γνώ­ριζε τη ν ημερομηνία επαναπατρισμού του στις ΗΠΑ. Εάν υπολογισθεί ό τι ένας μέσος στρατιώτης χρειαζόταν δύο-τρεις μήνες για

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

να εγκλιματισθεί και να προσαρμοσθεί στις ειδ ικές συνθήκες πολέμου, η απόδοσή του περιοριζόταν στο διάστημα των επόμενων έξι μηνών. Μετά από συνολική θητεία 8-9 μη­νών ο στρατιώτης θεωρείτο «παλιός», απέ­φευγε να εκτίθετα ι σε «άσκοπους» κινδύ­νους και μετρούσε πλέον τις ημέρες για να επιστρέφει στην Αμερική. Το σύστημα αυτό είχε προφανή μειονεκτήματα. Οι στρατιώ­τες με εμπειρία και γνώση της χώρας μετά την παρέλευση του χρόνου θητείας τους α­ντικαθίσταντο από άλλους άπειρους. Οι μό­νιμοι αξιωματικοί επίσης προσπαθούσαν να υπηρετούν έξι μήνες σε μάχιμη θέση και έξι μήνες σε επιτελική θέση. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαν να πάρουν γρηγορότε­ρα προαγωγή. Το γεγονός στερούσε το στράτευμα από αξιωματικούς με εμπειρία των συνθηκών μάχης στο Βιετνάμ και μάλι­στα εναντίον εχθρού ο οποίος είχε πολεμή­σει στον ίδιο χώρο επί γενιές.

Ο Αμερικανικός Στρατός δ ιέθετε όμως δύο πλεονεκτήματα έναντι των αντιπάλων του:• Τη μεγάλη ισχύ πυρός με την αεροπορία και το πυροβολικό.• Τη δυνατότητα ταχείας επέμβασης, από ένα απειλούμενο σημείο σε άλλο, με τη χρή­ση ελικοπτέρων (helicopter mobility).

Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΒΙΕΤΝΑΜ

Την παραμονή του Τετ οι Ενοπλες Δυνά­μεις του Νοτίου Βιετνάμ αριθμούσαν

342.000 άνδρες κατανεμημένους στον Στρα­τό, το Ναυτικό, την Αεροπορία και το σώμα των Πεζοναυτών. Στα νοτιοβιετναμικά συ­ντάγματα πεζικού υπηρετούσαν με την ιδιό­τητα του συμβούλου 12.000 Αμερικανοί α­ξιωματικοί και υπαξιωματικοί. Κάθε μεραρ­χία είχε 300 περίπου Αμερικανούς ειδικούς σε θέματα διαβιβάσεων, εφοδιασμού και τα­κτικών μάχης.

Ο Νοτιοβιετναμικός Στρατός μαστιζόταν από τη διαφθορά του συστήματος διοίκη­σης, ελλιπή εκπαίδευση και πεπαλαιωμένο εξοπλισμό, με αποτέλεσμα οι έξι από τις δέ­κα μεραρχίες πεζικού να μην είναι αξιόμα­χες. Εξαίρεση αποτελούσαν τα τάγματα των αλεξιπτωτιστών, η ταξιαρχία πεζοναυτών και τα πέντε τάγματα των καταδρομέων. Οι στρατιώτες αυτών των επίλεκτων τμημάτων είχαν υποστεί καλή εκπαίδευση και δ ιέθε­ταν σύγχρονο εξοπλισμό.

Μέρος της δύναμης του Νοτιοβιετναμι- κού Στρατού αποτελούσαν τα Τμήματα Αμυ­νας των Ατάκτων (Irregular Defence Group), δύναμης 42.000 ανδρών περίπου. Την εκπαί­δευσή τους είχαν αναλάβει οι Ειδικές Δυνά­μεις των ΗΠΑ και του Νοτίου Βιετνάμ. Ο εξο­πλισμός των τμημάτων αυτών ήταν ανεπαρ­κέστατος. Χάρη στην εκπαίδευση των Αμε­ρικανών πρασινοσκούφηδων πολλά από αυ­τά τα τμήματα αποδείχθηκαν αξιόμαχα σε μεγάλο βαθμό.

Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι με τις δυνά­μεις των Αμερικανών υπηρετούσαν ως σύμ­μαχοι το Βασιλικό Σύνταγμα Εθελοντών της Ταϊλάνδης, δύναμης 2.400 ανδρών, δύο με­

ραρχίες πεζικού και μια ταξιαρχία πεζοναυ­τών της Κορέας, δύναμης 48.800 ανδρών, και η 1η Δύναμη Κρούσης της Αυστραλίας, δύναμης τριών ταγμάτων με 6.000 άνδρες.

ΟΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ

Οι δυνάμεις των κομμουνιστών αποτε- λούντο από τους Βιετκόνγκ και τον τακτικό Στρατό του Βορείου Βιετνάμ. Στις αρχές του πολέμου οι Βιετκόνγκ, γηγενείς του Νό­του, δρούσαν χωρίς την υποστήριξη του Βο­ρείου Βιετνάμ. Η Αμερικανική Υπηρεσία Πληροφοριών (CIA) εκτίμησε ότι κατά την περίοδο του Τετ περίπου το 50% από τα 197 εχθρικά τάγματα που βρίσκονταν στο Νότιο Βιετνάμ αποτελείτο από στρατιώτες του Βο- ρειοβιετναμικού τακτικού Στρατού. Επίσης οι Αμερικανοί πιστοποίησαν ότι το 1968 στο Νότιο Βιετνάμ δρούσαν επτά μεραρχίες του Στρατού του Βορείου Βιετνάμ, δύναμης50.000 ανδρών.

Οι στρατιώτες του Βόρειου Βιετνάμ που υπηρετούσαν στον Νότο δεν έπαιρναν άδει­ες, ούτε υπηρετούσαν για συγκεκριμένη χρονική περίοδο όπως οι Αμερικανοί αντίπα­λοί τους. Οι συνθήκες διαβίωσής τους ήταν εξαιρετικά σκληρές. Κάθε βράδυ οι μαχητές παρακολουθούσαν μαθήματα πολιτικής κα­

Πεζοναύτες καλύπτονται κατά τη διάρκεια εχθρ ικού βομβαρδισμού

στη βάση του Κε Σαν.

15

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

θοδήγησης, από τους αρμόδιους κομισάρι­ους. Στα μαθήματα αυτά τονιζόταν η ηθική υπεροχή των κομμουνιστών απέναντι στην υλική υπεροχή των αντιπάλων τους.

Οι Β ιετκόνγκ χωρίζονταν σε δύο κατηγο­ρίες: στην τακτική ή κύρια δύναμη, η οποία αποτελείτο από 60.000 άνδρες περίπου, και στις παραστρατιωτικές δυνάμεις. Οι παρα- στρατιωτικές δυνάμεις παρείχαν υπηρεσίες εφοδιασμού και ανίχνευσης στις τακτικές δυνάμεις των Βιετκόνγκ. Επίσης διενεργού­σαν επιχειρήσεις δολιοφθοράς και ανταρτο­πολέμου. Την παραμονή της επίθεσης του Τετ, σύμφωνα με αμερικανικές πηγές, υπήρ­χαν 400.000 μαχητές παραστρατιωτικών δυ­νάμεων στο Νότιο Βιετνάμ.

ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣΟι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφο­

ριών είχαν από τον Δεκέμβριο του 1967 εν­δείξεις για μεγάλη επίθεση των κομμουνι­στών στο άμεσο μέλλον. Τον Ιανουάριο του 1968 οι Αμερικανοί κατέσχεσαν έγγραφα του εχθρού τα οποία απεκάλυπταν επικείμενες επιθέσεις στις πόλεις Πλεϊκού (Pleiku) και Φου Κουόνγκ. Μερικοί δ ιοικητές μονάδων έ­θεσαν τους άνδρες τους σε επιφυλακή. Δυ­στυχώς αυτοί αποτελούσαν τη μειοψηφία. Ο στρατηγός Γουέστμορλαντ, θορυβημένος από τις πληροφορίες που λάβαινε, πρότεινε στον αρχηγό Ενόπλων Δυνάμεων του Νοτί­ου Βιετνάμ, στρατηγό Κάο Βαν Βιέν, την α­κύρωση της εκεχειρίας. Ο πρόεδρος της χώ­ρας, Θιέου (Thieu), παρενέβη και δήλωσε ότι

μια τέτο ια ακύρωση θα έβλαπτε το ηθικό του στρατού και του λαού του Νοτίου Β ιετ­νάμ, συμφώνησε όμως στον περιορισμό ης εκεχειρίας σε 36 ώρες.

Τα νέα για τη συντόμευση της εκεχει­ρίας θα ανακοινώνονταν από την κυβέρνη­ση του Νοτίου Βιετνάμ μια ημέρα πριν από την επίσημη έναρξή της (30 Ιανουαρίου). Στην πράξη ανακοινώθηκαν τέσσερις ώρες πριν από την έναρξη των επιθέσεων. Οι Αμε­ρικανοί εξέδωσαν τη διαταγή επιφυλακής στις 30 Ιανουαρίου, υποδεικνύοντας αερο­δρόμια, αποθήκες υλικού, στρατώνες και κτίρια διοίκησης ως πιθανούς στόχους ε­χθρικής δραστηριότητας. Η διαταγή εκδό- θηκε με καθυστέρηση και εν πολλοίς δεν ε­φαρμόσθηκε.

Κατά τη διάρκεια της νύκτας της 30ής Ιανουαρίου άρχισαν οι εορταστικές εκδηλώ­σεις στους δρόμους της Σαϊγκόν με παρελά­σεις και πυροτεχνήματα, ενώ το πρώτο κύμα των Βιετκόνγκ άφησε τα καταφύγιά του και άρχισε την επίθεση.

ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗ ΣΑΪΓΚΟΝΟι κομμουνιστές διέθεσαν 35 τάγματα,

δύναμης 15.000 ανδρών, για να προσβάλουν τους κύριους στόχους τους στην πόλη της Σαϊγκόν. Επίσης ένδεκα τάγματα, δύναμης4.000 ανδρών και γυναικών, θα προσέβαλαν μικρότερους στόχους στο κέντρο της πό­λης. Αποστολή των επιτιθέμενων ήταν να καταληφθούν και να κρατηθούν τα κτίρια μέχρι την άφιξη ενισχύσεων.

Στις τρεις τα ξημερώματα της 31ης Ια- νουαρίου μια ομάδα ανδρών ντυμένων με στολές των ειδικών δυνάμεων της Νοτιο- βιετναμικής Αστυνομίας κατευθύνθηκε στο κτίριο του Ραδιοφωνικού Σταθμού. Σκότω­σαν τον φρουρό της εισόδου, καθώς και τους αλεξιπτωτιστές που φρουρούσαν το κτίριο. Την ομάδα συνόδευε τεχνικός ραδιο­φωνίας του Βορείου Βιετνάμ, ο οποίος είχε ως αποστολή τη μετάδοση μαγνητοφωνημέ­νου μηνύματος του Χο Τσι Μινχ που καλού- σε τον λαό σε εξέγερση. Ενας τεχνικός του ραδιοφωνικού σταθμού, ακούγοντας τους πυροβολισμούς, μετέδωσε κωδικό σήμα κιν­δύνου στην Εταιρία Ηλεκτρισμού, η οποία διέκοψε την παροχή ρεύματος προς τον σταθμό. Οι επιτιθέμενοι παρέμειναν εκεί επί έξι ώρες χωρίς να μπορούν να μεταδώσουν το μήνυμα του Χο Τσι Μινχ.

Η πύλη του Προεδρικού Μεγάρου ανατι- νάχθηκε με ρουκέτα και 34 κομμάντος των Βιετκόνγκ όρμησαν στο εσωτερικό. Το κτί­ριο φρουρείτο από δυνάμεις της προεδρι­κής φρουράς, της στρατιωτικής αστυνομίας και δύο άρματα μάχης. Τριάντα δύο από τους επιτιθέμενους σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Δώδεκα κομμάντος επιτέθηκαν στο κτίριο διοίκησης του Ναυτι­κού, ανοίγοντας με εκρηκτικά τρύπα στον τοίχο, αλλά σκοτώθηκαν όλοι από τη φρου­ρά του κτιρίου. Η επίθεση στο κτίριο του Γε­νικού Επιτελείου του Νοτίου Βιετνάμ εκδη­λώθηκε στις δύο τα ξημερώματα. Η φρουρά, που αποτελείτο από Νοτιοβιετναμέζους και Αμερικανούς της στρατιωτικής αστυνομίας.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΟΥΙΛΙΑΜ ΓΟΥΕΣΤΜΟΡΛΑΝΤ

Ο στρατηγός Ουίλιαμ Γουέστμορλαντ, δ ιο ικη τής της Αμερικανικής Στρατιω τικής Αποστολής στο Β ιετνάμ. Ηταν υπέρμαχος της επ ιθετικής στρατηγικής, η οποία έφ ερ ε αποτελέσματα το 1965, το 1966 και το 1967. Κατηγορήθηκε ό τ ι υποτίμησε τις επ ιθ ετικ ές δυνα τότη τες του Βορείου Βιετνάμ και ό τ ι δεν προέβλεψε την επ ίθεση του Τετ.

Στις 20 Ιουνίου 1964 ο στρατηγός Ουί- , _ λιαμ Γουέστμορλαντ ανέλαβε ανώτατος διοι- 76 κητής της Στρατιωτικής Διοίκησης του Βιετ­

νάμ (Military Assistance Command Vietnam). Ο στρατηγός είχε γεννηθεί το 1914 και φοίτησε στη στρατιωτική σχολή του Γουέ-

στ Πόιντ. Υπηρέτησε με τον 6αθμό του ταγ­ματάρχη του πυροβολικού κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά τον πόλεμο τοποθετήθηκε στις αερομεταφε- ρόμενες δυνάμεις, με τις οποίες υπηρέτησε στον πόλεμο της Κορέας. Μετά την Κορέα

τοποθετήθηκε σε επιτελικές θέσεις στην Ου- άσιγκτον. Η θέση του ως στρατιωτικού διοι­κητή στο Βιετνάμ ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Οι ναυτικές και οι αεροπορικές δυνάμεις δεν ανήκαν στη δικαιοδοσία του. Επίσης οι επιχει­ρήσεις της CIA υπάγονταν απευθείας στον πρόεδρο των ΗΠΑ. Ο Γουέστμορλαντ ήταν υ­πέρμαχος της επιθετικής στρατηγικής. Στο τέλος του 1967 είχε κατορθώσει να εξουδε­τερώσει τις δυνάμεις των Βιετκόνγκ στην ύ­παιθρο, χρησιμοποιώντας την τακτική της ά­μεσης επέμβασης με ελικόπτερα και της μαζι­κής χρήσης πυρός. Η επίθεση του Τετ, το 1968, μείωσε την αξιοπιστία του στα μάτια των Αμερικανών, οι οποίοι είχαν πιστέψει στις υποσχέσεις του για μια γρήγορη νίκη. Τον Ιούνιο του 1968 ο στρατηγός αντικατα- στάθηκε από τον στρατηγό Κρέιτον Αμπραμς (Creighton Abrams). Τοποθετήθηκε αρχηγός του Στρατού και το 1972 αποστρατεύθηκε.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Πτώματα Β ιετκόνγκ στον περίβολο της αμερ ικανικής πρεσβείας στη Σαϊγκόν, μ ετά την ανακατάληψή της από πεζοναύτες και στρατονόμους.

ΠΑΟ των 106 mm. Το πυροβόλο αυτό, εγκατεσ τημένο σε πολλές περιπτώσεις επάνω σε όχημα, αποδείχθηκε πολύ χρήσιμο για τ ις οδομαχίες στην πόλη Χουέ.

;-έκρουσ ε την επίθεση. Οι επιτιθέμενοι ε- . ιαχύθηκαν από το 2ο Τάγμα των Βιετκόνγκ <αι κατόρθωσαν να εισχωρήσουν στο κτίριο. 0. κομμάντος οχυρώθηκαν σε ένα τμήμα του κτιρίου και περίμεναν ενισχύσεις, αλλά τελικά εξοντώθηκαν από τους υπερασπι­στές του.

Στο κέντρο διοίκησης του Λονγκ Μπινχ, που συνόρευε με τη μεγάλη αεροπορική βά­ση Μπιέν Χόα (Bien Hoa), επιτέθηκε το 275 Τάγμα των Βιετκόνγκ, μετά από σφοδρό βομβαρδισμό με ρουκέτες και όλμους. Κομ­ά ν τ ο ς των Βιετκόνγκ επιτέθηκαν σε μεγά­λη αποθήκη πυρομαχικών, ενώ το 247 Σύ­νταγμά τους επιτέθηκε στη βάση Μπιέν Χόα. Μισή ώρα μετά την εκδήλωση της επί­θεσης έσπευσαν στην περιοχή ο 2ος Μηχα­νοκίνητος Λόχος Πεζικού του 47ου Συντάγ­ματος του Αμερικανικού Στρατού, καθώς και το 2ο Τάγμα του 560 Συντάγματος Πεζι­κού, το οποίο μεταφέρθηκε στη βάση με ελ ι­κόπτερα. Επίσης την επόμενη ημέρα έσπευ- σε σε βοήθεια το 11ο Τεθωρακισμένο Σύ­νταγμα Ιππικού. Τα πυρά από τα πολυβόλα των Μ-113 του Συντάγματος διέλυσαν τις δυνάμεις των επιτιθεμένων. Στη μάχη δια- κρίθηκε ιδ ιαίτερα η Επιλαρχία Τεθωρακισμέ­νου Ιππικού της 9ης Μεραρχίας Πεζικού.

Από τη βάση του, βορειοανατολικά της Σαϊγκόν, έσπευσε σε βοήθεια του Λονγκ Μπινχ η Α’ Ιλη της 1/5 Επιλαρχίας Τεθωρακι­σμένου Ιππικού της 9ης Μεραρχίας Πεζικού, η οποία μετά από λίγα χιλιόμετρα έπεσε σε ενέδρα Βιετκόνγκ, την οποία εξουδετέρωσε με λίγες σχετικά απώλειες. Πλησιάζοντας στην πόλη του Μπιέν Χόα οι Αμερικανοί βρή­καν τη γέφυρα που οδηγούσε στην πόλη α­νατιναγμένη, Τα Μ-113 κατόρθωσαν να δια- βούν το ποτάμι, αλλά τα άρματα μάχης ανα­γκάστηκαν να μείνουν πίσω. Οι Αμερικανοί εισήλθαν στην πόλη και είδαν ένα πλήθος α­τόμων συγκεντρωμένων στην πλατεία της. Πλησιάζοντας οι άνδρες διαπίστωσαν κατά­πληκτοι ότι οι συγκεντρωμένοι ήταν στρα­τιώτες του εχθρού. Οι βολές των Βιετκόνγκ έθεσαν εκτός μάχης δύο Μ-113. Τα υπόλοι­πα οχήματα διέσωσαν τα πληρώματα των δύο κτυπημένων Μ-113 και διασκόρπισαν τον εχθρό με τα πυρά των πολυβόλων τους. Πλησιάζοντας στην αεροπορική βάση οι Α­μερικανοί είδαν πλήθος στρατιωτών του ε­χθρού στην εθνική οδό αρ. 1 να συντάσσε- ται για επίθεση. Ο διοικητής του πρώτου ου­λαμού των Μ-113 διέταξε τα τεθωρακισμένα να εισέλθουν σε δρόμο παράλληλο της εθν ι­κής οδού. Ετσι τα αμερικανικά τεθωρακι­σμένα βρέθηκαν στα νώτα των εχθρικών δυ­νάμεων, τις οποίες και διασκόρπισαν με συ­γκεντρωτικά πυρά. Η φάλαγγα, χωρίς άλλα επεισόδια, ενώθηκε με τις υπόλοιπες αμερι­κανικές δυνάμεις που υπεράσπιζαν τη βάση.

Οι επανειλημμένες επιθέσεις των Βιετ- κόνγκ στη βάση Μπιέν Χόα κατά τη διάρκεια της ημέρας αποκρούστηκαν.

Η επίθεση με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο και τα μικρότερα αποτελέσματα έγινε στην αμερικανική πρεσβεία στη Σαϊγκόν. Τα ξημε­ρώματα της 31ης Ιανουαρίου μια ομάδα αυ­τοκτονίας 15 Βιετκόνγκ, χρησιμοποιώντας

εκρηκτικά, άνοιξε τρύπα στον γρανιτένιο τοίχο της πρεσβείας. Οι δύο στρατιωτικοί α­στυνομικοί που φρουρούσαν την πρεσβεία σε ανταλλαγή πυροβολισμών σκότωσαν δύο από τους επιτιθέμενους, αλλά σκοτώθηκαν από τα πυρά των υπολοίπων. Θύματα των Βιετκόνγκ ήταν επίσης δύο Αμερικανοί της στρατιωτικής αστυνομίας που περιπολού- σαν γύρω από την πρεσβεία και ένας πεζο­ναύτης ο οποίος βρισκόταν στον κήπο της και άνοιξε πυρ κατά των επιτιθεμένων. Ενας άλλος άνδρας της στρατιωτικής αστυνομίας έκλεισε τις χαλύβδινες πόρτες του κτιρίου, αποκλείοντας την είσοδο στους επ ιτιθέμε­νους. Στην ανταλλαγή πυροβολισμών σκο­τώθηκαν οι τρεις επικεφαλής των Βιετκόν-

γκ. Οι υπόλοιποι οχυρώθηκαν στον κήπο της πρεσβείας και περίμεναν ενισχύσεις. Αυτές δεν έφθασαν ποτέ. Η μόνη επιθετική ενέρ­γεια των κομμάντος ήταν η ανατίναξη, με ρουκέτα, του θυρεού με τον αμερικανικό α­ετό, που βρισκόταν στην είσοδο του κτιρίου της πρεσβείας.

Με το φως της ημέρας το πυρ ενός ελι­κοπτέρου και μιας διμοιρίας μιας αερομετα- φερόμενης μονάδας, που παραβίασε την ε­ξωτερική πόρτα του κήπου της πρεσβείας, εξουδετέρωσε τους Βιετκόνγκ. Η «κατάλη­ψη» είχε διαρκέσει έξι ώρες.

Μέσα σε λίγα λεπτά από την έναρξη της επίθεσης κατέφθασαν δημοσιογράφοι και τηλεοπτικά συνεργεία του πρακτορείου

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Associated Press. Οι δημοσιογράφοι, μη έχο­ντας άμεοη αντίληψη των γεγονότων που συνέβαιναν στον κήπο της πρεσθείας, βασί­στηκαν σε εκτιμήσεις ανδρών της αμερικα­νικής στρατιωτικής αστυνομίας που είχαν περικυκλώσει το κτίριο. Οι εκτιμήσεις αυτές ήταν αντιφατικές. Οι δημοσιογράφοι συμπέ- ραναν ότι μέρος του κτιρίου της πρεσβείας είχε καταληφθεί. Οι ανταποκρίσεις τους έ- φθασαν στις ΗΠΑ πριν από την έκδοση των πρωινών εφημερίδων μεγάλης κυκλοφο­ρίας. Το πρωί ο μέσος Αμερικανός μάθαινε κατάπληκτος ότι η πρεσβεία της χώρας του είχε καταληφθεί. Οταν τα τηλεοπτικά συ­νεργεία εισήλθαν στον κήπο της πρεσβείας αργά το πρωί, αντίκρυσαν σκηνές φρίκης. Πτώματα νεκρών Βιετκόνγκ ήταν διεσπαρ­μένα στον κήπο και υπάλληλοι της πρεσβεί­ας περιφέρονταν αναστατωμένοι. Οι εικό­νες αυτές έκαναν τον γύρο του κόσμου. Στις 09.20 ο στρατηγός Γουέστμορλαντ έδωσε συνέντευξη Τύπου στο κτίριο της πρεσβείας και εξήγησε στους δημοσιογράφους ότι αυ­τό δεν είχε καταληφθεί. Οι δημοσιογράφοι όμως είχαν την άποψη ότι ο Γουέστμορλαντ τους παραπλανούσε και αυτή την άποψη με­τέφεραν στους αναγνώστες τους.

Το ιπποδρόμιο του Φου Το κατελήφθη από το 6ο Τάγμα των Βιετκόνγκ, που έτσι μπορούσαν να ελέγχουν την πρόσβαση στην πόλη της Σαϊγκόν. Ενας λόχος της 199ης Ε­λαφρός Ταξιαρχίας Πεζικού έσπευσε προς το ιπποδρόμιο επιβαίνοντας σε φορτηγά και Μ-113. Επεσε όμως σε ενέδρα και το προπο- ρευόμενο Μ-113 κτυπήθηκε από ρουκέτα, που σκότωσε τον αρχηγό πληρώματος του οχήματος και δύο από το πλήρωμα. Οι Αμε­ρικανοί αντεπιτέθηκαν και με την υποστήρι­ξη πυρών από ελικόπτερα κατέλαβαν το ιπ­ποδρόμιο στις 16.30. Επειτα ενισχύθηκαν

Ίβ από το 33ο Τάγμα των Ρέηντζερ του Νοτίου ■w Βιετνάμ και προσπάθησαν να καταλάβουν

τις συνοικίες γύρω από το ιπποδρόμιο. Οι μάχες ήταν σκληρότατες. Φάλαγγα ενισχύ­σεων δέχθηκε επίθεση των Βιετκόνγκ με α­ποτέλεσμα την απώλεια τριών Μ-113. Αντε­πίθεση των Βιετκόνγκ για την ανακατάληψη του ιπποδρομίου αποκρούστηκε. Η μάχη συ­νεχίστηκε για μερικές ακόμα ημέρες.

Από την 1η Φεβρουάριου και μετά το Γε-του Νοτιοβιετναμικού Στρατού Ντάο Κουάν- γκ μετά από τρεις ημέρες σκληρών μαχών διέταξε τον βομβαρδισμό της πόλης, η ο­ποία καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς αλ­λά η επίθεση του εχθρού αποκρούστηκε.

Στις 7 Φεβρουάριου άρματα μάχης του Βορειοβιετναμικού Στρατού ηγήθηκαν επί­θεσης δύναμης η οποία κατέλαβε το στρα­τόπεδο των αμερικανικών Ειδικών Δυνάμε­ων στο Λανγκ Βέι (Lang Vei). Οι Αμερικανοί α- ντεπιτέθηκαν κυρίως με την Αεροπορία τους και ο εχθρός αποσύρθηκε.

Στις 21 Φεβρουάριου το Γενικό Επιτε­λείο του Βορείου Βιετνάμ έδωσε εντολή να σταματήσουν οι επιθέσεις σε όλη την επί* κράτεια του Νοτίου Βιετνάμ, με εξαίρεση την πόλη της Χουέ. Εκεί οι μονάδες του Βο- ρειοβιετναμικού Στρατού διατάχθηκαν να κρατήσουν τις θέσεις τους.

νικό Επιτελείο του Βορείου Βιετνάμ αντελή- φθη ότι το σχέδιό του είχε αποτύχει και ακύ­ρωσε τις περαιτέρω επιθέσεις εναντίον στόχων στη Σαϊγκόν. Η πόλη τελικά εκκαθα­ρίστηκε από τον εχθρό στις 7 Μαρτίου, πέ­ντε εβδομάδες μετά την έναρξη της επίθε- σης.

01 ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΠΟΛΕΙΣ

Το Ντα Ναγκ ήταν η δεύτερη σε μέγεθος πόλη του Νοτίου Βιετνάμ. Ενας ενισχυμένος λόχος Β ιετκόνγκ επιτέθηκε στο κτίριο διοί­κησης του Νοτιοβιετναμικού 1ου Σώματος Στρατού. Ο διοικητής του Σώματος, υπο­στράτηγος Χοάνγκ Λαμ (Hoang Lam), ζήτησε από τους Αμερικανούς αεροπορική υποστή­ριξη. Με έγκρισή του οι Αμερικανοί βομβάρ­

δισαν τους επιτιθέμενους σε απόσταση 150 μέτρων από το διοικητήριο. Οι Β ιετκόνγκ υ­ποχώρησαν και ο στρατηγός Λαμ διέταξε την καταδίωξή τους με ελικόπτερα. Η επίθε­ση στο Ντα Ναγκ είχε αποτύχει.

Στο δέλτα του ποταμού Μεκόνγκ οι Βιετκόνγκ πραγματοποίησαν σφοδρές επι­θέσεις σε 13 από τις 16 πρωτεύουσες επαρ­χιών. Στην πόλη του Μάι 0ο, νότια της Σαϊ- γκόν, εισέβαλαν τρία τάγματα Βιετκόνγκ και ένας λόχος μηχανικού. Τρία τάγματα Αμερι­κανών πεζοναυτών έσπευσαν στην πόλη για να ενισχύσουν την πιεζόμενη 7η Μεραρχία Πεζικού του Νοτίου Βιετνάμ. Η μάχη έγινε από σπίτι σε σπίτι και τελικά οι Βιετκόνγκ εκδιώχθηκαν από την πόλη.

Τμήμα της πόλης Μπαν Με Θουό (Ban Me Thuot) κατελήφθη από την 33η βορειο- βιετναμική Μεραρχία. Ο συνταγματάρχης

Καταδρομείς (Rangers) του Ν οτίου Β ιετνάμ καλύπτονται

πίσω από φράκτη, ενώ μαίνοντα ι ο ι πυρκαγιές στην

πόλη της Σαϊγκόν, κατά τη διάρκεια των εκκαθαριστικώ ν

επιχειρήσεων.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Η επίθεση στη δάση του Κε Σαν άρχισε στις 20 Ιανουαρίου, με ενέργεια των Βορειο- βιετναμέζων στους λόφους που περιέβαλ- λαν τη βάση και κατέχονταν από τους Αμερι­κανούς. Οι επιθέσεις αυτές αποκρούστηκαν με πυρά από όλμους και πυροβολικό του Κε Σαν. Στις 23 Ιανουαρίου η 325 Μεραρχία των Βορειοβιετναμέζων επιτέθηκε στην ίδια τη βάση, αλλά αποκρούστηκε με πυρά πυροβο­λικού. Οι κομμουνιστές πολιόρκησαν τη βά­ση βομβαρδίζοντάς την με όλμους των 82 και των 120 mm και με ρουκέτες των 122 mm. Η πολιορκία κράτησε 77 ημέρες. Η βάση α- νεφοδιαζόταν τακτικά από αεροσκάφη C- 130, παρόλο που ο διάδρομος προσγείωσης προσβαλλόταν από τα πυρά του εχθρού. Τα αμερικανικά αεροσκάφη του Ναυτικού και των Πεζοναυτών προκάλεσαν μεγάλες απώ­λειες στους επιτιθέμενους. Η πολιορκία λύ­θηκε την 1η Απριλίου, όταν οι Πεζοναύτες συναντήθηκαν με την 3η Ταξιαρχία της 1ης Μεραρχίας Ιππικού η οποία είχε επ ιτεθεί στους κομμουνιστές από τα νώτα. Οι Αμερι­κανοί είχαν απώλειες 205 ανδρών και οι κομ­μουνιστές τουλάχιστον 10.000.

κατάλογο με 196 άτομα τα οποία θα συλλαμ- βάνονταν με την έναρξη της επίθεσης. Ο κα­τάλογος αυτός περιελάμβανε πολιτικούς, α­νώτερους στρατιωτικούς και κρατικούς λε ι­τουργούς του Νοτίου Βιετνάμ, ακόμα και Ευρωπαίους και Αμερικανούς. Το σχέδιο προέβλεπε τη μεταφορά τους στο Βόρειο Βιετνάμ εάν αυτό ήταν δυνατό, ειδάλλως θα εκτελούντο ως «αντιδραστικά και τυραννικά στοιχεία».

Η επίθεση άρχισε στις 03.40 της 31ης Ια- νουαρίου. Η πόλη δέχθηκε καταιγισμό από ρουκέτες και το πεζικό των κομμουνιστών πέρασε γρήγορα τον Ποταμό των Αρωμάτων και κατέλαβε το αυτοκρατορικό ανάκτορο, καθώς και κτίρια στο νότιο τμήμα του ποτα­μού. Στη Χουέ βρισκόταν το διοικητήριο του ταξίαρχου Νγκο Κουάτ Τρουόνγκ (Ngo Quat Truong), που είχε λάβει το μήνυμα ακύρωσης της εκεχειρίας από το στρατηγείο του Γουέ­στμορλαντ και έθεσε τους στρατιώτες του σε επιφυλακή. Ομως η μισή δύναμή του είχε ήδη λάβει εορταστικές άδειες. Η δύναμη του ταξίαρχου ήταν ένας λόχος αναγνώρι­σης της 1ης Μεραρχίας του Νοτίου Βιετνάμ με την επωνυμία «Μαύροι Πάνθηρες».

f t # βομβαρδισ τικό Α-1 Sky raider προσβάλλϊι rö βορειοβ ιετναμ ικό πυροβολικό στους λόφους γύρω από το Κε Σαν.

Η «ΜΑΤΩΜΕΝΗ» ΧΟΥΕΗ αυτοκρατορική πόλη της Χουέ είναι

ένα από τα ιερότερα μέρη του Βιετνάμ και ένα σύμπλεγμα από κήπους, τάφρους και περίπλοκα πέτρινα κτίρια. Η ακρόπολη κτί- σθηκε από τους Γάλλους τον 19ο αιώνα, με υπόδειγμα την Απαγορευμένη Πόλη του Πε­κίνου. Η πόλη εκτός από συμβολική αξία ε ί­χε και στρατηγική, ως συγκοινωνιακός κόμ­βος για τον εφοδιασμό των στρατευμάτων στην Αποστρατιωτικοποιημένη Ζώνη (Demilitarized Zone). Τη διασχίζει ο Ποταμός των Αρωμάτων.

Το σχέδιο επίθεσης των Βορειοβιετνα- μέζων ήταν λεπτομερέστατο. Είχαν χωρίσει την πόλη σε τέσσερις τομείς και είχαν επι- σημάνει κάθε κτίριο που στέγαζε στρατιωτι­κές και πολιτικές υπηρεσίες. Οι υπηρεσίες πληροφοριών τους είχαν καταρτίσει έναν

Στην άλλη όχθη του ποταμού υπήρχαν οι εγκαταστάσεις της Στρατιωτικής Διοίκη­σης του Βιετνάμ, που στέγαζε Αμερικανούς και Αυστραλούς στρατιωτικούς συμβούλους και προσωπικό. Αυτά τα δύο κτιριακά συ­γκροτήματα αποτέλεσαν τις μόνες νησίδες αντίστασης στην επίθεση δύο συνταγμάτων πεζικού και μιας μοίρας πυροβολικού του Βορείου Βιετνάμ, καθώς και του 12ου Τάγ­ματος Πεζικού και δύο ταγμάτων μηχανικού των Βιετκόνγκ. Η υπόλοιπη πόλη είχε κατα­ληφθεί.

Δεκατρία χιλιόμετρα νότια της πόλης βρισκόταν η βάση των Αμερικανών Πεζοναυ­τών του Φου Μπάι (Fu Bai). Διοικητής της 1ης Μεραρχίας Πεζοναυτών ήταν ο ταξίαρ- χος Φόστερ Λαχούε (Foster Lahue). Ο Λαχούε έλαβε εκκλήσεις για βοήθεια, μη έχοντας ό­μως πληροφορίες για το μέγεθος της εχθρι­κής επίθεσης αποφάσισε να στείλει σε βοή­θεια του κτιρίου της Στρατιωτικής Διοίκη­σης τον Λόχο Α του 1ου Τάγματος Πεζοναυ­τών. Ο λοχαγός Γκόρντον Μπάτσελερ επιβί­βασε τους άνδρες του σε φορτηγά αυτοκί­νητα και με τη συνοδεία δύο αρμάτων Μ-48 έφθασε στα προάστια της Χουέ. Χωρίς να το γνωρίζει θα αντιμετώπιζε τη δύναμη πυρός μιας μεραρχίας Βορειοβιετναμέζων. Εισερ­χόμενη στην πόλη η δύναμη του Μπάτσελερ δέχθηκε καταιγισμό πυρών από ΑΚ-47 και α­ντιαρματικούς εκτοξευτές RPG. Τα Μ-48 και οι πεζοναύτες ανταπέδωσαν τα πυρά, ανα­γκάστηκαν όμως να ζητήσουν κάλυψη σε ένα χαντάκι, όπου και περιέθαλψαν τους τραυματίες τους. Σε βοήθεια του Λόχου Α έ- σπευσε ο Λόχος G, ο οποίος κατόρθωσε μεν να ενωθεί με τον πρώτο λόχο αλλά και οι δύο καθηλώθηκαν από τα εχθρικά πυρά. Ο ε­φιάλτης για τους πεζοναύτες είχε αρχίσει.

Στις 3 Φεβρουάριου τη διοίκηση των Λό­χων F, G και Η ανέλαβε ο αντισυνταγματάρ- χης Ερνεστ Τσήθαμ, με διαταγές να «εκκα­θαρίσει» την πόλη. Η επίθεση άρχισε με α­ντικειμενικό σκοπό την κατάληψη του ταχυ­δρομείου και του υποθηκοφυλακείου. Χρει­άστηκαν 24 ώρες για την κατάληψη του υπο­θηκοφυλακείου, το οποίο κτυπήθηκε από οβίδες αρμάτων Μ-48, ΠΑΟ 106 mm, όλμους των 81 mm και τελικά από κάνιστρα καπνογό-

19

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΒΟ ΝΓΚΟΥΠΕΝ ΓΚΙΑΠΟ στρατηγός Γκιάπ γεννήθηκε το 1912

στην επαρχία Κουάνγκ Μπιν (Quang Binh). Παρακολούθησε γαλλικό γυμνάσιο και το πανεπιστήμιο του Ανόι, με σκοπό να γίνει δά­σκαλος. Ανήκε στο κομμουνιστικό κόμμα και κατατάχθηκε στους Βιέτ Μινχ, επιδεικνύο­ντας μεγάλες στρατιωτικές ικανότητες. Η­ταν ο δημιουργός της μεγάλης νίκης των Βιέτ Μινχ κατά των Γάλλων στο Ντιέν Μπιέν

Φου (Dien Bien Phu) το 1954. Ως υπουργός Αμυνας του Βορείου Βιετνάμ έστειλε δυνά­μεις του Βορειοβιετναμικού Στρατού να πο­λεμήσουν στον Νότο, το 1960. Παρά το ότι οι μεγάλες επιθετικές ενέργειες που σχεδίασε, το 1968 και το 1972, δεν ήταν νικηφόρες, τα πολιτικά οφέλη ήταν σημαντικά. Στα τέλη της δεκαετίας του 70 τέθηκε διακριτικά στο περιθώριο και σήμερα ζει ως συνταξιούχος.

νων. Μικρές ομάδες πεζοναυτών πολεμού­σαν από σπίτι σε σπίτι και από αυλή σε αυλή, χρησιμοποιώντας Μ-16 και χειροβομβίδες. Το 1ο Τάγμα της 1ης Μεραρχίας μετά από σκληρές μάχες κατέλαβε το γυμνάσιο, την καθολική εκκλησία και το αθλητικό κέντρο.

20 Στις 5 Φεβρουάριου, μετά από πολυαίμακτο mm αγώνα, κατελήφθη το κτίριο του επαρχιακού

κοινοβουλίου και τότε πλέον η αντίσταση των κομμουνιστών άρχισε να εξασθενεί. Ο καιρός ήταν κρύος και βροχερός, εμποδίζο­ντας την αποτελεσματική υποστήριξη από αέρος με ελικόπτερα. Στις 13 Φεβρουάριου με την υποστήριξη αρμάτων Μ-48 και τεθω­ρακισμένων αντιαρματικών Ontos οι πεζο­ναύτες έφθασαν στις όχθες του ποταμού και ενώθηκαν με στρατεύματα της 1ης Με­ραρχίας Ιππικού και άνδρες της 101ης Αερο- μεταφερόμενης Μεραρχίας. Παρόλα αυτά χρειάστηκαν δώδεκα ακόμα ημέρες για να εκκαθαρισθούν οι εστίες αντίστασης.

Παρέμενε η ανακατάληψη του αυτοκρα- τορικού ανακτόρου. Χρειάστηκαν δύο εβδο­μάδες σκληρών μαχών από δυνάμεις αλεξι­πτωτιστών του Νοτίου Βιετνάμ και Αμερικα­νών πεζοναυτών για να εκκαθαρισθεί το κτι- ριακό συγκρότημα των ανακτόρων. Στις μά­χες αυτές διακρίθηκε ο Λόχος L του 3ου Τάγ­ματος του 5ου Συντάγματος Πεζοναυτών υπό τον Ελληνοαμερικανό λοχαγό Τζων Νιό- τη (John Niotis). Το βράδυ της 24ης Φεβρουά­ριου οι πεζοναύτες κατέβασαν τη σημαία του Βορείου Βιετνάμ από τη στέγη των ανα­κτόρων. Η μάχη της Χουέ είχε ουσιαστικά τ ε ­λειώσει.

Η πόλη είχε υποστεί μεγάλες ζημιές. Εί­χαν καταστραφεί περίπου 10.000 κατοικίες και 116.000 άτομα από συνολικό πληθυσμό140.000 είχαν μείνει άστεγα. Οι απώλειες των κομμουνιστών ήταν 5.100 άνδρες. Οι Α­μερικανοί είχαν 147 νεκρούς και 857 τραυμα­τίες και οι Νοτιοβιετναμέζοι 384 νεκρούς.

Οι Αμερικανοί ανακάλυψαν 2.800 πτώμα­τα πολιτών του Νοτίου Βιετνάμ σε πρόχει­ρους τάφους, ενώ άλλοι 2.000 φέρονταν ως αγνοούμενοι. Οι κομμουνιστές προέβησαν σε εκτεταμένες εκκαθαριστικές επιχειρή­σεις σε βάρος αντιφρονούντων και «αντι­δραστικών». Ο ανθυπολοχαγός Ρόμπερτ Σά- ντος (Robert Santos) της 101ης Αερομεταφε- ρόμενης Μεραρχίας περιέγραψε το θέαμα που αντίκρυσε όταν ανακαλύφθηκαν οι ομα­δικοί τάφοι: «Τα πτώματα ήταν δεμένα πι- σθάγκωνα. Μερικά έφεραν ίχνη βασανι- σμού. Ολα είχαν πυροβοληθεί με μια σφαίρα στον αυχένα».

ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΗ επίθεση του Τετ κατέληξε σε μεγάλη

στρατιωτική ήττα του Βορείου Βιετνάμ. Οι απώλειες των Βιετκόνγκ ήταν τόσο μεγάλες ώστε έπαψαν πλέον να αποτελούν υπολογί­σιμη δύναμη, Πιεζόμενος από την κατακραυ­γή της κοινής γνώμης ο πρόεδρος Τζόνσον αντικατέστησε τον στρατηγό Γουέστμορλα- ντ με τον στρατηγό Αμπραμς. Η αμερικανική στρατιωτική και πολιτική ηγεσία υιοθέτησε την πολιτική της «βιετναμοποίησης». Το βά­ρος των πολεμικών επιχειρήσεων έπρεπε να

ζ , ζ τ ζ ί ΐ . ζ~ : t ic Ενοπλες Δυνάμεις του Νοτίου Βιετνάμ. Οι Αμερικανοί θα εκτελού- : ζ . ί~ . · 7 · - . ' ζ ζ · -,.χειρήσεις περιορισμένης έκτασης και σταδιακά θα αποσύρονταν απότη χώρα.

Ο έγκυρος σχολιαστής της τηλεόρασης Γουόλτερ Κρονκάιτ (Walter Kronkite), σε εκ­πομπή του διετύπωσε την άποψη ότι η Αμε­ρική θα έπρεπε να επιδιώξει τη σύναψη έντι­μης ειρήνης με το Βόρειο Βιετνάμ, εφόσον ο πόλεμος δεν μπορούσε να κερδηθεί με στρατιωτικά μέσα. Ο πρόεδρος Τζόνσον α­νακοίνωσε ότι δεν θα έθετε υποψηφιότητα στις επόμενες προεδρικές εκλογές. Τα μαζι­κά μέσα ενημέρωσης έδειχναν εικόνες των καταστροφών στις πόλεις, «έργου» των Α­μερικανών και των Νοτιοβιετναμέζων, απο­σιωπώντας επιμελώς τις κομμουνιστικές θη­ριωδίες στη Χουέ και σε άλλες πόλεις. Η νί­κη του Τετ είχε μεταβληθεί σε πολιτική ήττα.

Οι Αμερικανοί συνειδητοποίησαν ότι σε μια σύγχρονη κοινωνία δεν αρκούν μόνο οι στρατιωτικές νίκες για να κερδηθεί ένας πό­λεμος. Θα πρέπει η κοινή γνώμη και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να υποστηρίζουν την πολεμική προσπάθεια. Στις στρατιωτικές ε­πεμβάσεις τους στη Γρενάδα το 1983, στον Παναμά το 1989 και στον πόλεμο του Κόλ­που το 1991 έδειξαν ότι είχαν αφομοιώσει τα μαθήματα του Βιετνάμ. Η κοινή γνώμη είχε προετοιμασθεί κατάλληλα και οι ειδήσεις από το πεδίο της μάχης είχαν «φιλτραρι- σθεί» από την Υπηρεσία Τύπου και Δημοσίων Σχέσεων του Αμερικανικού Στρατού.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) James P. Arnold: THE ΤΕΤ OFFENSIVE 1968, Osprey Campaign Series, 1990.(2) John Pimlot: VIETNAM, THE DECICIVE BATTLES, Michael Joseph, London, 1990.(3) Ray Bonds: THE VIETNAM WAR, Crown Publishers, 1979.(4) Jim Mesko: GROUND WAR VIETNAM, Vol. 2, 1965-1968, Squadron Signal Publications, 1992.(5) AI Santoli: EVERYTHING WE HAD, Ballantine Books, 1981.(6) Sir Robert Thompson: WAR IN PEACE, CONVENTIONAL AND GUERILLA WARFARE SINCE 1945, Harmony books, New York, 1982.(7) John Pimlot & Adrian Gilbert: MODERN FIGHTING MEN, Orbis, 1986.(8) NAM: Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ TOY ΒΙΕΤΝΑΜ, τόμοι 3&4, Αλκυών, 1989.(9) Jack Murphy: HISTORY OF THE UNITED STATES MARINES, Bison Books, 1984.(10) Lee A. Russell: U.S. MARINES CORPS SINCE 1942, Osprey Elite, 1984.(11) Jim Mesko: ARMOR IN VIETNAM, Squadron Signal Publications, 1984.(12) Gordon Rottman: US SPECIAL FORCES 1952- 1984, Osprey Elite, 1985.(13) Ken Conboy & Ken Bowra: THE NVA AND VIETKONG, Osprey Elite, 1991.(14) Lee A. Russell: ARMIES OF THE VIETNAM WAR, volume 2, Osprey, 1983.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣΑρχιπλοίαρχος ε.α. - Δρ Νομικής

Η ΔΡΑΣΗΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

ΚΑΤΑ TON Β' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

01 ΣΥΜ Μ ΑΧΙΚΕΣ ΝΑΥΤΙΚΕΣ

ΕΠ ΙΧ Ε ΙΡ Η ΣΕ ΙΣ ΣΤΟ Α ΙΓΑΙΟ ΕΝ ΑΝ ΤΙΟ Ν

ΤΩΝ ΓΕΡΜ ΑΝ ΙΚΩ Ν ΚΑΙ ΤΩΝ ΙΤΑΛΙΚΩΝ

ΔΥΝΑΜ ΕΩ Ν ΚΑΤΟΧΗΣ Δ ΙΕΞΗ ΧΟ Η ΣΑΝ ,

ΟΛΑ ΤΑ ΧΡΟ Ν ΙΑ ΤΟ Υ Β ’ Π ΑΓΚ Ο ΣΜ ΙΟ Υ

ΠΟΛΕΜ ΟΥ, ΑΡΧΙΚ Α M EN ΜΕ ΚΥΡΙΑ

Μ ΕΓΑΛΕΙΩΔΗΣ.

ΑΙΧΜ Η ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ, ΣΤΗ

ΣΥΝ ΕΧΕ ΙΑ Δ Ε ΚΑΙ Κ ΥΡ ΙΩ Σ ΑΠ Ο ΤΟ 1943

Μ ΕΧΡΙ ΤΗ ΛΗΞΗ ΤΟ Υ Π Ο ΛΕΜ Ο Υ ΤΟΣΟ

ΜΕ ΤΑ ΕΛΛΗ ΝΙΚΑ ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΥΠΟΒΡΥΧΙΑ,

Ο ΣΟ ΚΑΙ ΜΕ ΕΛΛΗ ΝΙΚΑ ΚΑΙ

ΒΡΕΤΑΝΙΚΑ Α Ν ΤΙΤΟ ΡΠ ΙΛΛ ΙΚ Α .

ΗΤΑΝ Α ΓΩ Ν Α Σ ΕΠΙΚΟΣ, ΤΡΑΓΙΚΟΣ,

Η σ ύντομ η εξ ισ τό ρ η σ η τη ς επ ιχε ιρ η σ ια κή ς δράσης τω ν ε λ λ η ­ν ικώ ν υπ οβρυχίω ν που α κ ο λ ο υ θ ε ί, ε κ φ ρ ά ζε ι ασφαλώ ς τη ν π ολεμ ική το υ ς σ υ μ μ ετο χ ή σ τον κο ινό σ υμμαχ ικό αγώνα, ε ί ­

να ι δε απ α λλα γμένη από πληθώ ρα λεπ το μ ερ ε ιώ ν , π ερ ισ τα τικώ ν κα ι σ το ιχε ίω ν που κ α τα δ ε ικ ν ύ ο υ ν το π άθος τω ν α ξ ιω ματικώ ν και τω ν πληρω μάτω ν το υ ς γ ια τη ν ίκη κα ι τη ν α π ελευ θέρ ω σ η τη ς πα­τρ ίδ α ς . Συγχρόνω ς όμως η επ ική α υτή π ροσ π άθεια επ ιβ εβ α ιώ νε ι γ ια άλλη μια φ ορά το ν ε θ ν ικ ό δεσ μό το υ Ελληνα με το ισ το ρ ικό το υ Α ιγα ίο , δεσ μό οι ρ ίζες το υ οποίου χά νο ντα ι σ του ς α ιώ νες καισ την π ρο ϊσ τορ ία .

Μ έλη του πληρώματος του Υ/Β “ Ν ηρεύς” φω τογραφίζοντα ι στο κατάστρωμα το ν σκάφους.

Ο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Το Α ιγα ίο α π ετέλ εσ ε μία από τ ις π λέον επ ικ ίνδ υ νες , γ ια α ερ ο ν α υ τ ικ ές σ υ μ μ α χ ικές επ ιχε ιρ ή σ ε ις , π ερ ιοχές , ε ­π ειδή ο ι δ υ ν ά μ ε ις κα το χ ή ς ε ίχα ν τη δ υ ­ν α τό τη τα να χρησ ιμ οπ ο ιούν , τοπ ικά , ό ­λ ες τ ις σ χ ε τ ικ ές ε λ λ η ν ικ έ ς ν α υ τ ικ ές βάσ εις , α ερ ο δ ρ ό μ ια κα ι σ τρ α τ ιω τ ικ ές εγ κ α τα σ τά σ ε ις που ε ίχα ν κα τα λάβ ει, τό σ ο σ το ελ λ η ν ικ ό η π ε ιρ ω τικό έδ α ­φος, όσο κα ι σ την Κ ρήτη κα ι σ τα ά λλα νησ ιά το υ αρχ ιπ ελάγους το υ Α ιγα ίου . Επίσης μπ ορούσαν ναε κ μ ε τα λ λ ε ύ ο ν τα ι τη ν πληθώ ρα τω ν παρομοίω ν μ ικρώ ν βάσεω ν, α ερ ο δ ρ ο ­μίων κα ι άλλω ν εγκα τα σ τά σ εω ν, τ ις ο ­π ο ίες ο ι Ιτα λο ί ε ίχα ν ήδη κ α τα σ κ ευ ά σ ε ι σ τα Δ ω δεκάνησα , ε ιδ ικ ό τε ρ α , μ ετά τη ν προ τρ ιά ν τα περ ίπου ετώ ν κατά ληψ ή το υ ς , κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια το υ Ιτα λοτο υ ρ - κ ικο ύ π ολέμου το υ 1911-1912.

Ο ι ε κ τ ε τα μ έ ν ε ς , εξά λλου , ν α ρ κ ο θ ε ­τή σ ε ις , σε ολό κληρ ο σ χεδόν το Α ιγα ίο , ιδ ίω ς τω ν σ τενώ ν κα ι τω ν δ ιαύλω ν που σ χ η μ α τίζο ν τα ι μ ετα ξύ τω ν ελλη ν ικώ ν νήσων, νησ ίδω ν κα ι βραχονησ ίδω ν τω ν Κ υκλάδω ν κα ι τη ς Δ ω δ εκανήσ ου , κα ­θώ ς κα ι τω ν σ τενώ ν μ ετα ξύ τω ν νήσων κα ι το υ ε λ λ η ν ικ ο ύ ηπ ε ιρω τικο ύ κο ρ ­μού, σ τ ις ε ισ ό δ ο υ ς κόλπων κα ι όρμων, μπ ροστά από λ ιμ ά ν ια κα ι σε ά λ λ ες πρό­σ φ ο ρ ες π ερ ιο χ ές (τ ις οπ ο ίες τό σ ο ο ι Ιταλο ί, όσο κα ι ο ι Γερμανο ί π ρ α γμ α το ­πο ίησαν με θα λά σ σ ιες νά ρ κες δ ια φ ό ­ρων τύπω ν κα ι επ ιχε ιρησ ια κώ ν προδια- γ ρ α φ ώ ν-μ α γνη τ ικ ές , κρ ο υσ τ ικές -επ α - φ ής, α γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έν ες κλπ.), επ α ύ ξη ­σαν το υ ς ν α υ τ ικ ο ύ ς κ ινδ ύ νο υ ς κα ι με-

22 τέβ α λ α ν το Α ιγα ίο σε μια δυσπ ρόσ ιτη ■■■ γ ια ν α υ τ ικ έ ς επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις π ερ ιοχή .

Η α εροπ ορ ική υπ εροχή το υ εχ θ ρ ο ύ σ την π ερ ιοχή το υ Α ιγα ίο υ ή τα ν απόλυ­τη , με χρησ ιμοπ ο ίηση τη ς πληθώ ρας τω ν τοπ ικώ ν α ερ οδ ρ ο μ ίω ν το υ ε λ λ η ν ι­κού ηπ ε ιρω τικο ύ κα ι νησ ιω τικού χώ­ρου, όπως π ρ ο α να φ έρ θ η κε , καθώ ς κα ι με αεροπ ορ ική δράση από τη ν Ιταλ ία , κα ι το ν ε υ ρ ύ τερ ο εν α έρ ιο χώρο τη ς Β α λκα ν ική ς που ήλεγχα ν , ιδ ίω ς κατά τα τρ ία πρώτα χ ρ ό ν ια το υ π ολέμου (1941, 1942 κα ι 1943).

Το εχ θ ρ ικ ό δυ να μ ικό σε πλοία σ την π ερ ιοχή το υ Α ιγα ίου ή τα ν α ρ κ ε τά α ξ ιό ­λογο. Οι Ιτα λο ί ε ίχα ν τη ν ε υ χ έρ ε ια να χ ρησ ιμ οπ ο ιο ύν το ν ισχυρό το υ ς σ τόλο ,, κα τά τα πρώτα χ ρ ό ν ια το υ π ολέμου, από το ν Ν α ύσ τα θμο το υ Τάραντα, κα ­θώ ς κα ι από τ ις το π ικ ές βά σ εις σ τον κα τεχ ό μ ενο ελ λ η ν ικ ό χώρο κα ι ιδ ίω ς σ τη Δ ω δεκάνησ ο , παρά το γεγονό ς , βέβα ια , ό τ ι τ ε λ ικ ά δ εν εκ μ ε τα λ λ ε ύ θ η - καν όσο θ α έπρεπε τη ν ισχυρή το υ ς ν α υ τ ική δύναμη. Οι Γερμανοί επ α ύ ξη ­σαν τη ν α υ τ ική το υ ς ισχύ με ελά χ ισ τα ελ λ η ν ικ ά π ο λεμ ικά κα ι β ο η θ η τ ικ ά π λο ία το υ σ τόλου που κ α τέλα β α ν κατά τη ν ε ισ βολή το υ ς σ την Ελλάδα, κυρ ίω ς

δε με πολλά ελ λ η ν ικ ά επ ίτα κ τα εμπορ.- κά πλοία, μ ικρού κυρ ίω ς εκ το π ίσ μ α το ς , τα οποία ε ίτ ε μ ε τ έ τρ ε ψ α ν σε π ο λεμ ικά πλοία, κα τα δ ιω κτ ικά υποβρυχίω ν, α ­ν τ ια ερ ο π ο ρ ικ ά κα ι ά λλα σ υνοδά πλοία, ε ίτ ε χρησ ιμ οπ ο ίησ α ν ως μ ετα φ ο ρ ικ ά πλοία, εφ ο δ ια σ μ ο ύ κλπ.

Ε ναντι τη ς το π ική ς α υ τή ς υπ ερο­χής κα ι ισ χύος τω ν Ιταλώ ν κα ι τω ν Γερ­μανών σ το Α ιγα ίο , τό σ ο σ τον θ α λά σ ­σιο, όσο κα ι σ τον εν α έρ ιο χώρο, η ο ­ποία το υ ς δ ια σ φ ά λ ιζε το ν πλήρη σ χε­δό ν επ ιχε ιρ ησ ια κό έλεγχό το υ , ο ι σ ύμ­μαχοι, εν ερ γώ ντα ς από τη Μ έση Α νατο­λή δ εν ή τα ν δ υ να τό να α ν τ ιπ α ρ α τεθ ο ύ ν παρά μόνον με υπο­βρύχ ια γ ια δ ιεξαγω γή α νορ θ οδ όξο υ π ολέμου ε ιδ ικώ ν επ ιχε ιρήσ εω ν κα ι επ ι­θ ε τ ικ ώ ν προσβολών. Η ταν η μοναδ ική το υ ς επ ιλογή , μ ετά από τη ν ολοκλήρω ­ση τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς ε ισ β ο λή ς σ την Ελ­λάδα, η οποία άρχ ισ ε σ τ ις 6 Απ ριλ ίου 1941 κα ι ολο κλη ρ ώ θ η κε με τη ν κ α τά ­ληψ η τη ς Κ ρήτης , το ν Μ άιο. Ο ι Γερμα­νο ί απ α ιτώ ντας τ ό τ ε το ν απ όλυτο σ χε­δόν έλ εγ χ ο το υ ε λ λ η ν ικ ο ύ εν α ερ ίο υ χώρου, α π έκτη σ α ν τα υ τό χ ρ ο ν α κα ι το ν ν α υ τ ικ ό έλ εγ χο σ τις ε λ λ η ν ικ ές θ ά λ α σ ­σες, σε σ υνερ γα σ ία κα ι με το υ ς Ιτα ­λούς , ε ιδ ικ ό τ ε ρ α στη θάλασσ α το υ Α ι­γα ίου . Σ η μ ε ιώ ν ετα ι ό τ ι κα τά τη γ ερ μ α ­ν ική ε ισ βολή σ την Ελλάδα β υ θ ίσ τη κα ν , ύ σ τερ α από α λ λ επ ά λλη λες κα ι σ φ ο ­δ ρ ές ε π ιθ έσ ε ις τη ς Γερμαν ικής Α ερ ο ­πορίας, πολλά ελ λ η ν ικ ά π ο λεμ ικά πλοία κα ι α κ ρ ιβ έσ τερ α τέσ σ ερ α α ντι- το ρπ ιλλ ικά , ένα π αλα ιό θ ω ρ ηκτό κα ι όλα σ χεδόν τα το ρ π ιλλοβ όλα κα ι τα να ρ κ α λ ιευ τ ικ ά , τα οποία ε ίχα ν δ ια τ ε θ ε ί γ ια τη ν άμυνα τω ν ελλη ν ικώ ν λιμένων. Κ ατά τη μάχη τη ς Κ ρήτης β υ θ ίσ τη κ ε ένα ελ λ η ν ικ ό α ν τ ιτο ρ π ιλ λ ικ ό , ενώ κα ι το Β ρ ετα ν ικ ό Ν α υ τ ικό ε ίχ ε β α ρ ύ τα τες απ ώ λειες κα τά τ ις επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις προς εκκένω ση τη ς Μ εγα λονήσ ου από τα

Το Υ/Β “ Τρίτων” στη Μέση Ανατολή.

6 ρ ε τα \ <ά κα ι τα α υσ τρα λ ια νά -νεο ζη - λα ν δ ικ ά σ τρ α τεύ μ α τα -β υ θ ίσ τη κ α ν από τη Γερμανική Α εροπ ορ ία τέσ σ ερ α κα­τα δ ρ ο μ ικ ά κα ι έ ξ ι α ν τ ιτο ρ π ιλ λ ικ ά . Μ ε α υ τέ ς συνεπώ ς τ ις σ υ ν θ ή κ ες που δ ια ­μορφ ώ θηκα ν η να υ τ ική δ ρ α σ τη ρ ιό τη ­τα τω ν συμμάχω ν στο Α ιγα ίο δ εν ή τα ν δ υ να τό να π ρ α γμ α το π ο ιη θ ε ί με ά λλες δυ νά μ ε ις , παρά μόνον με υποβρύχια, κα τά τα πρώτα εκ ε ίν α χ ρ ό ν ια το υ π ολέ­μου.

Τα ελ λ η ν ικ ά υπ οβρύχια ή τα ν τα π ε­ρ ισ σ ό τερ ο π ρόσφορα γ ια τη δ ιεξαγω γή α υ τού το υ π ολέμου, επ ειδή ο ι α ξ ιω μα­τ ικ ο ί κα ι τα π ληρώ ματά το υ ς γνώ ρ ιζαν κ ά θ ε σπ ιθαμή τω ν α κτώ ν το υ Α ιγα ίου κα ι το υ θα λά σ σ ιου κα ι το υ υπ οβρύχιου χώρου του , τ ις το π ικ ές κ α ιρ ικ ές σ υν­θ ή κ ες , το υ ς ν α υ τ ικ ο ύ ς κ ινδ ύνους , μπορούσαν δε να σ υ νερ γα σ θ ο ύν από­λ υ τα με το υ ς υπ όδουλους α δ ελφ ο ύ ς σ την ηπ ειρω τική κα ι τη νησ ιω τική Ελ­λάδα. Κυρίω ς όμως τα ελ λ η ν ικ ά υπο­βρύχ ια ή τα ν τα ε ν δ ε δ ε ιγ μ έ ν α επ ειδή απλά τα π ληρώ ματά το υ ς θ α π ο λεμ ο ύ ­σαν ε κ ε ί γ ια τη ν α π ελευθέρ ω σ η τη ς κ α τεχ ό μ εν η ς π α τρ ίδας το υ ς . Και το ν α­γώνα α υ τό ν α νέλα β α ν κα ι δ ιεξή γα γα ν με ενθο υ σ ια σ μ ό , ηρω ισμό κα ι α υ τα ­πάρνηση.

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΟΛΟΣ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Ο Ε λλην ικός Σ τόλο ς κα τέπ λευ σ ε σε λ ιμ ά ν ια τη ς Μ έσης Α νατολής α μ έ ­σως μ ετά τη ν κα τά ληψ η τη ς Ελλάδας από το υ ς Γερμανούς. Κ ύρ ια να υ τ ική βάση τω ν πλοίων ή τα ν η Α λ εξά ν δ ρ ε ια τη ς Α ιγύπ του , μ ικρό δε σ χετ ικά δ ιά ­σ τημα υπ ήρξε κα ι το Π ορτ Σ ά ϊντ. Τα υ­π οβρύχια ε ίχα ν ως βάση τη Β ηρ υ ττό , από δε το ν Μ ά ρτιο το υ 1944 ε ίχα ν ως βάση τη Μ άλτα . Ο σ τόλο ς α να δ ιο ρ γα ­νώ θηκε τα χ ύ τα τα , ε ν ισ χ ύ θ η κ ε δραστι-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

κά από τη Β ρ ετα ν ία (κυρ ίω ς) κα ι από τ ις ΗΠΑ κα ι έλ α β ε μ έρ ος σε ό λ ε ς τ ις α­ερ ο ν α υ τ ικ έ ς επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις τω ν συμμά ­χων στη Μ εσ ό γε ιο , σ τον Α τλ α ν τ ικ ό και σ τον Ινδ ικό ω κεανό, όλα τα χ ρ ό ν ια του π ολέμου. Τα μάχιμα πλοία που δ ιέ φ υ ­γαν από τη ν Ελλάδα κα ι κα τέπ λευ σ α ν στη Μ έση Ανατολή ή τα ν το θ ρ υ λ ικ ό θ ω ρ ηκτό «Π Α6έρω φ», τα α ν τ ιτο ρ π ιλ λ ι- κά «Βασ ίλ ισσα Ολγα», «Κ ουντουρ ιώ - της» , «Σπέτσαι», «Α ετός» , «Ιέραξ», «Π άνθηρ», «Ν ίκη», «Σ φ ενδόνη» , «Α- σπίς», το πλω τό σ υ ν ερ γ ε ίο «Η φα ι­σ τος» κα ι τα υπ οβρύχια «Γλαύκος», «Κατσώ νης», «Ν ηρεύς», «Π απανικο- λής» κα ι «Τρίτων». Ο ι Β ρ ετα ν ο ί παρα­χώ ρησαν σ το Ε λλην ικό Β α σ ιλ ικό Ναυ­τ ικό , σ τα δ ια κά , 11 α ν τ ιτο ρ π ιλ λ ικ ά , τ έ σ ­σ ερ ις κ ο ρ β έτες , δύο υπ οβρύχια κα ι ε ν ­νέα ν α ρ κ α λ ιευ τ ικ ά , το δ ε Ν α υ τ ικό των ΗΠΑ παραχώ ρησε ένα α νθ υ π ο β ρ υ χ ια ­κό, τέσ σ ερ α αρματαγω γά, τέσ σ ερ α ν α ρ κ α λ ιευ τ ικ ά κα ι άλλα β ο η θ η τ ικ ά πλοία.

Ο Ε λλην ικός Σ τόλος, στη δύναμη το υ οπ οίου π ερ ιλα μ β ά νο ντα ν κα ι δ ιά ­φ ορα ά λλα β ο η θ η τ ικ ά , καθώ ς κα ι επί- τα κ τα πλο ία (πλοία ναρκοπ ολέμ ου , ο ­πλιταγω γά, συνοδά το υ σ τόλου , το συ­νοδό τω ν υπ οβρυχίω ν «Κ ορ ινθ ία» , πλωτά ν ο σ ο κο μ ε ία κλπ.), ε ίχ ε υπ αχθεί επ ιχε ιρ ησ ια κά σ τον αρχηγό το υ Σ υμμα ­

χ ικο ύ Σ τόλου τη ς Μ εσ ο γε ίο υ , ο οπ οίος ή τα ν Β ρ ετα νό ς Ναύαρχος. Σ το ίδ ιο Α ρ­χ η γ ε ίο ε ίχα ν υπ α χθε ί ά λλω στε κα ι ο ι ά λ λ ες σ υ μ μ α χ ικές ν α υ τ ικ έ ς δ υ νά μ ε ις που δρ ούσ α ν στη Μ έση Ανατολή. Τα ε λ ­λ η ν ικ ά υπ οβρύχια, ε ιδ ικ ό τε ρ α , ε ίχα ν υ ­π α χ θ ε ί επ ιχε ιρ ησ ια κά σ τον 1 ο Β ρ ε τα ν ι­κό Σ τολ ίσ κο Υποβρυχίων τη ς Μ εσ ο γ ε ί­ου. Τη Δ ιο ίκη σ η όμω ς ολό κληρ ου το υ Ε λλην ικού Σ τόλου (πλοίων επ ιφ α νε ία ς , υποβρυχίω ν, βο η θ η τικώ ν ) κα ι τη ν ε υ ­θ ύ ν η γ ια τη ν επ ιχε ιρησ ια κή το υ ε τ ο ι­μό τη τα , τη ν εκπ α ίδευσ η , τη ν επάνδρω ­ση κλπ. ε ίχ ε ο Ε λληνας α ρχηγός το υ Σ τόλου , ο οπ οίος ή τα ν υπ οναύαρχος, β ο η θ ο ύ μ εν ο ς από το υ ς ανάλογους δ ι­ο ικ η τέ ς τω ν σ τολίσκω ν, από π λήρες π ο λεμ ικό ε π ιτε λ ε ίο κα ι με πλήρη δ ιο ι­κ η τ ικ ή οργάνω ση κα ι δ ιάρθρω ση.

Η τ ε λ ικ ή δύναμη το υ Ε λλην ικού Σ τόλου στη Μ έση Α νατολή έφ θ α σ ε σ τα δ ια κά , τα 64 μάχ ιμα κα ι β ο η θ η τ ικ ά πλοία κα ι υπ οβρύχια , έ ν α ν τ ι τω ν 16 που κα τέπ λευ σ α ν αρχ ικά ε κ ε ί το 1941. Η σ υνολ ική δύναμη το υ Β ασ ιλ ικού Ν α υ τικού έφ θ α σ ε τ ις 9.000 ά ν δ ρ ες π ε­ρίπου, από το υ ς οπ ο ίους ο ι 550 ή τα ν α­ξ ιω μ α τικο ί. Σ την Α λ εξά ν δ ρ ε ια τη ς Αι- γύπ του μ ε τα φ έρ θ η κ ε κα ι λ ε ιτο ύ ρ γ η σ ε η Σχολή Ν αυτικώ ν Δοκίμων.

Τα σ το ιχ ε ία α υ τά α ν α φ έρ θ η κ α ν γ ια να το ν ισ θ ε ί ό τ ι η π ο λεμ ική δράση του

Το Υ/Β "Τρίτων” δεξαμενισμένο στο ΓΊορτ Σάιντ.

Β α σ ιλ ικού Ν α υ τικού από τ ις β ά σ εις 23 τη ς Μ έσ η ς Α νατολής δ εν α π ο τελου σ ε · ι κάποια ευ κ α ιρ ια κ ή ή π ερ ιπ τω σιακή ε κ ­δήλωση υπέρ τω ν συμμάχων, αλλά συ- ν ισ το ύ σ ε ύψ ιστη ε θ ν ικ ή επ ιλογή , ορ ­γανω μένη π ροσ π άθεια γ ια κο ινό σ υμ­μαχ ικό αγώνα, θ υ σ ία υπέρ τη ς ε λ ε υ θ ε ­ρ ίας, τη ς εθ ν ικ ή ς αξ ιο π ρέπ ε ια ς κα ι τη ς ε θ ν ικ ή ς δ ικα ίω σης. Το Ν α υτικό , πλή­ρως σ υ γκρ ο τη μ ένο κα ι αξιόμαχο, υ ­π ήρξε ο ε θ ν ικ ό ς εκπρόσω πος σ τον σ υμμα χ ικό α ερ ο ν α υ τ ικ ό π όλεμο που δ ιε ξή χ θ η σ την ε κ τ ε τα μ έ ν η π ερ ιοχή από το ν Β ό ρ ε ιο Α τλ α ν τ ικ ό ω κεανό, στη Μ εσ ό γε ιο , μ έχ ρ ι κα ι το ν Ινδ ικό ω κεα ­νό, με κ υ ρ ιό τερ η β έβ α ια δράση στη Μ εσ ό γε ιο κα ι με πλήρη σ υ μ μ ετο χ ή τ ό ­σο σ την κα θ η μ ερ ιν ή σκληρή π ολεμ ική π ροσπ άθεια , όσο κα ι σ τ ις μ εγά λες σ υ μ μ α χ ικές επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις κα ι αποβά­σ εις.

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

Σ το π λα ίσ ιο τη ς γ ε ν ικ ό τε ρ η ς συμ­μα χ ικής π ο λεμ ική ς σ χεδ ία σ ης κα ι των επ ιχε ιρήσ εω ν το Ε λλην ικό Β ασ ιλ ικό Ν α υ τικό δ ιε ξή γ α γ ε π ολλές απ οσ τολές

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

στο Α ιγα ίο , καθώ ς κα ι ε κ τ ε τα μ έ ν η επ ι­χε ίρη σ η γ ια τη ν α π ελευθέρ ω σ η τη ς Δ ω δ εκάνησ ου ε ιδ ικ ό τε ρ α . Ο ι π ο λ εμ ι­κές α υ τέ ς α π οσ τολές άρχ ισ αν αμέσω ς σ χεδόν μ ετά το ν κατάπ λου των ε λ λ η ν ι­κών υπ οβρυχίω ν στη Μ έση Ανατολή κα ι σ υνεχ ίσ θ η κα ν τό σ ο μ ετά τη ν α νασ υ­γ κρ ό τη σ η το υ Ε λλην ικού Σ τόλου και το ν σ τα δ ια κό εκσ υ γχ ρ ο ν ισ μ ό το υ με α νθυπ οβρ υχ ια κά κα ι α ν τ ια ερ ο π ο ρ ικά σ υσ τή μ α τα ήδη από το φθ ινόπ ω ρο του1941, όσο κα ι ε ν τα τ ικ ό τε ρ α κα τά τα ε ­π όμενα χρόν ια . Π ρέπ ει, πάντω ς, να δ ι­ε υ κ ρ ιν ισ τ ε ί, ό τ ι ο ι επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις το υ Ε λλην ικού Σ τόλου σ το Α ιγα ίο δ εν δ ιε - κόπησαν π οτέ, δ ιε ξή χ θ η σ α ν δε ακόμη κα ι κα τά το ν Ε λλ η ν ο ϊτα λ ικ ό π όλεμο , ό ­τα ν κύρ ια π ερ ιοχή να υ τικώ ν επ ιχ ε ιρ ή ­σεω ν ή τα ν το Ιόν ιο π έλαγος κα ι η Α- δ ρ ια τ ικ ή Θ άλασσα.

ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ

Τα ελ λ η ν ικ ά υπ οβρύχια ή τα ν α ρ κ ε ­τά παλαιά, να υπ ηγημ ένα στη Γαλλία, τα μ εν «Κατσώ νης» κα ι «Π απ ανικολής» μ ετα ξύ 1926 κα ι 1927, τα δε «Γλαύ­κος», «Ν ηρεύς» κα ι «Τρίτων» μ ετα ξύ 1927 κα ι 1930. Η ταν μ ικρού εκτο π ίσ μ α ­το ς κα ι δ ιαστάσ εω ν, ν τη ζελ ο κ ίν η τα , ε ­φ ο δ ια σ μ ένα τα μεν δύο πρώτα, τα ο ­ποία ή τα ν κα ι μ ικ ρ ό τερ α από τα υπό­λοιπα, με έ ξ ι τορπ ιλλοσ ω λήνες , τα δε ά λλα με οκτώ τορπ ιλλοσ ω λήνες . Ολα δ ιέ θ ε τα ν ένα κύ ρ ιο πυροβόλο, καθώ ς κα ι δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο ν τα οπλισμό. Τα ε λ ικ τ ικ ά σ το ιχ ε ία το υ ς κα ι τα μ έγ ισ τα βάθη στα οποία μπ ορούσαν να κ α τα δ υ θ ο ύ ν ή τα ν

2 4 α ρ κ ε τά ικα νοπ ο ιη τικά γ ια τη ν εποχή μ»«1 το υ ς , ε ίχα ν δε δ υ ν α τό τη τα να ανα ­

π τύσσ ουν μ εγ ίσ τη τα χ ύ τη τα σε κ α τά ­δυση μ έχ ρ ι 8,5-9 kts, γ ια λ ίγο όμως χ ρ ό ­νο, δ εδ ο μ έν ο υ ό τ ι όλα τα υπ οβρύχια ε ­κε ίνω ν τω ν εποχών δ εν ή τα ν ε φ ο δ ια ­σ μένα ακόμη με α ναπ νευσ τήρα (σνόρ- κελ). Η έλ λ ε ιψ η α υ τή ε ίχ ε ως συνέπ εια , επ ίσης, να π ερ ιο ρ ίζ ε τα ι κα τά πολύ ο χρόνο ς κατά το ν οπ οίο μπ ορούσε το κ ά θ ε υπ οβρύχιο να π α ρ α μ ένε ι σ υ νε­χώς σε κατάδυσ η, επ ιβ ά λλο ντα ς τη ν α ­νάγκη γ ια ανάδυση σ την επ ιφ ά νε ια π ρ ο κε ιμ ένο υ να α να νεω θ ε ί ο α τμ ο ­σ φ α ιρ ικό ς το υ ς α έρα ς. Η α ν α γ κ α ιό τη ­τα ε κ ε ίν η , η οπ οία ά λλω στε ή τα ν πολ­λές φ ο ρ ές επ ιβ εβ λ η μ έν η κα ι γ ι ’ α υ τή ν ακόμη τη ν επ ιβίω ση τω ν πληρω μάτω ν, τα οποία α νέρ χ ο ντα ν σε 30 ά το μ α γ ια τα υπ οβρύχια τύπ ου «Κατσώ νης» και σε 41 ά τομ α γ ια τα τύπ ου «Γλαύκος», δυ σ χέρ α ινε τη ν επ ιχε ιρησ ια κή ε κ μ ε ­τά λ λ ευ σ η τω ν υπ οβρυχίω ν κα ι τα ε ξ έ ­θ ε τ ε σε κ ινδ ύ νο υ ς εντο π ισ μο ύ το υ ς από τα εχ θ ρ ικ ά αεροπ λάνα ή πλοία.

Η κ υ ρ ιό τερ η , όμως, ναυπ ηγική α τ έ ­λ ε ια τω ν ελλη ν ικώ ν υπ οβρυχίω ν ή τα ν ό τ ι α φ ενό ς έχαναν βά θ ο ς μ ετά από τη ν εκ σ φ εν δ ό ν ισ η τω ν τορπ ιλλώ ν το υ ς και

α νέρ χ ο ντα ν π ο λλές φ ο ρ ές σε μ ικ ρ ό τε ­ρα βάθη ή ακόμη κα ι σε α υ τή τη ν επ ι­φ ά νε ια τη ς θάλασ σ ας κα ι α φ ε τέρ ο υ δ εν δ ιέ θ ε τα ν κάποιο σ ύσ τημα ώ στε η εκ σ φ εν δ ό ν ισ η τω ν τορπ ιλλώ ν να ε ίν α ι α θ έα τη . Τις β α σ ικές α υ τέ ς α δ υ να μ ίες ο ι κ υ β ε ρ ν ή τε ς τω ν υπ οβρυχίω ν προ­σ π αθούσαν να τ ις α ν τιμ ετω π ίσ ο υν με π ρόσ φ ορους χ ε ιρ ισ μ ο ύ ς κα ι ά λλα μ έ ­τρα , χ α ρ α κ τη ρ ισ τ ικ ά τη ς εμ π ε ιρ ία ς κα ι τη ς ικ α ν ό τη τά ς το υ ς . Παρά τα ύ τα σ τους λόγους α υ το ύ ς ο φ ε ίλ ε τα ι βασ ι­κά η απώ λεια τρ ιώ ν ελ λη ν ικώ ν υπ οβρυ­χ ίω ν κα τά το ν Β ’ Π αγκόσ μ ιο Π όλεμο, από τα τέσ σ ερ α τα οποία β υ θ ίσ τη κ α ν σ υνολ ικά .

Η επ ιχε ιρ ησ ια κή ε το ιμ ό τη τα τω ν σκαφώ ν επ η ρ εα ζό τα ν κα ι από σ οβα ρές ε λ λ ε ίψ ε ις α ντα λλα κτ ικώ ν , επ ειδή τα γ α λ λ ικ ά να υπ ηγε ία στα οποία ε ίχα ν κα- τα σ κ ευ α σ θ ε ί β ρ ίσ κο ντα ν π λέον υπό γ ερ μ α ν ική κατοχή . Η ανάγκη γ ια ε κ τ ε ­τα μ έ ν ε ς επ ιθ εω ρ ή σ ε ις κα ι επ ισ κ ευ ές το υ ς ή τα ν π ροφ ανής, επ ε ιδή τα ίδ ια α υ τά υπ οβρύχια ε ίχα ν λ ά β ε ι μ έρ ος σ τον ε λ λ η ν ο ϊτα λ ικ ό π όλεμο , π ραγμα­το π ο ιώ ντα ς σ υ νολ ικά 22 ε π ιθ ε τ ικ έ ς π ερ ιπ ολ ίες σ την Α δ ρ ια τ ική , σ το σ τενό το υ Ο τρ ά ντο κα ι σ το Ιόνιο , με ένδ ο ξη δράση κα ι α ξ ιο θ α ύ μ α σ τα α π ο τελέσ μ α ­τα εά ν λ η φ θ ε ί υπόψη ό τ ι το υπ οβρύχιο «Τρίτων» β ύ θ ισ ε ένα ιτα λ ικ ό υπ οβρύ­χ ιο κα ι ένα έμ φ ο ρ το οπ λιταγω γό του Ιτα λ ικο ύ Ν α υ τικού , εκ το π ίσ μ α το ς 5 .4501 («Neghelli» κα ι «Carnia» α ν τ ίσ το ι­χα), το υπ οβρύχιο «Π απ ανικολής» β ύ ­θ ισ ε ένα β ο η θ η τ ικ ό πλοίο το υ Ιτα λ ικο ύ Ν α υ τικού κα ι ένα έμ φ ο ρ το επ ίσης ο ­πλιταγω γό εκ το π ίσ μ α το ς 4.000 t («Antuanetta» κα ι «Firenze» α ντίσ το ιχα ), κα ι το υπ οβρύχιο «Κατσώ νης» β ύ θ ισ ε

Το Υ/Β “ Ν ηρεύς” σε ημικατάδυση.

ένα π ε τρ ελ α ιο φ ό ρ ο το υ Ιτα λ ικο ύ Ναυ­τ ικ ο ύ («Quinto»). Για λόγο υς π λη ρ ό τη ­τα ς ως π ρος τη δράση τω ν ελλην ικώ ν υπ οβρυχίω ν κα τά το ν ελ λ η ν ο ϊτα λ ικ ό π όλεμο θ α μ ν η μ ο ν ε υ θ ε ί π α ρ εν θ ε τ ικ ά κα ι η βύθ ισ η , από το υπ οβρύχιο «Πρω- τεύ ς» , το υ ιτα λ ικ ο ύ οπ λιταγω γού «Sardegna», έμ φ ο ρ το υ κα ι εκ το π ίσ μ α ­το ς 11.450 t, σ το σ τενό το υ Ο τρά ντο , σ τ ις 29 Δ εκ εμ β ρ ίο υ ) 1940. Η επ ιτυχ ία α υ τή ς όμως ε ίχ ε ως α π ο τέλεσ μ α κα ι τη βύθ ισ η το υ «Π ρω τεύς» α ύ τα νδ ρ ο υ , με κ υ β ερ ν ή τη το ν πλω τάρχη Μ ιχαήλ Χα­τζή κω νσταντή, από ισχυρή α νθυπ ο­βρυχ ιακή δύναμη ιτα λ ικώ ν π ολεμ ικώ ν που σ υνό δ ευα ν κα ι π ρ ο σ τά τευ α ν το «Sardegna».

Ο ι επ ισ κ ευ ές τω ν υπ οβρυχίω ν που κα τέπ λευ σ α ν στη Μ έση Ανατολή πραγ- μ α το π ο ιή θ η κα ν σ τα δ ια κά κα ι με πολ­λ ές δυ σ κο λ ίες , σε υποτυπώδη ναυπη­γ ε ία τη ς π ερ ιοχή ς α υ τή ς , καθώ ς και στη Μ άλτα , με ένα ρξη από τα υπ οβρύ­χ ια «Π απ ανικολής» κα ι «Κατσώ νης», τα οπ οία ε ίχα ν άμεση π ρ ο τερ α ιό τη τα . Ολα τα ελ λ η ν ικ ά υπ οβρύχια ε ίχα ν υ- π ερ β ε ί το όρ ιο ζωής το υ ς με τ ις προ­δ ια γρ α φ ές ε κ ε ίν η ς τη ς επ οχής κα ι ε ί­χαν σ οβαρά επ ιχε ιρ ησ ια κά κα ι να υπ ηγ ι­κά μ ε ιο ν εκ τή μ α τα .

Η εν ίσ χυση , εξά λλου , το υ Ε λλη ν ι­κού Ν α υ τικού με υποβρύχια, στη Μ έση Ανατολή δ εν ή τα ν ευ χ ερ ή ς , επ ε ιδή και ο ι σ ύμμαχο ι ε ίχα ν τε ρ ά σ τ ιε ς α νά γκες κα ι ε λ λ ε ίψ ε ις . Π αραχω ρήθηκαν όμως, τελ ικ ά , το ν μεν Ν οέμβρ ιο το υ 1943 το ι­τα λ ικ ό υπ οβρύχιο «Perla», να υ π η γημ έ­νο το 1936, το οποίο α π ο τελού σ ε λά φ υ ­ρο π ολέμου κα ι μ ε το ν ο μ ά σ θ η κ ε σε «Μ ατρώ ζος», το ν δ ε Ο κτώ βρ ιο του 1943 από το Β ρ ετα ν ικ ό Ν α υ τικό το νεό-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Αγιασμός των υδάτων κατά τα Θεοψάνεια του 1943 επί του Υ/Β “ Ν ηρεύς” . Δ ιακρ ίνετα ι ο κυβερνήτης πλωτάρχης Α. Ράλλης.

Ο κυβερνήτης του Υ/Β “ Τρίτων” , υποπλοίαρχος Επ. Κοντογιάννης, και μέλη του πληρώματος.

τ ε υ κ το υπ οβρύχιο «Π ιπ ίνος», που κα ­τέπ λ ευ σ ε στη Μ έση Ανατολή σ τις α ρ ­χ ές το υ 1944.

Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ (1941-42)

Σ χεδόν αμέσω ς, λο ιπόν, μ ε τά το ν κατάπλου τω ν ελλη ν ικώ ν υποβρυχίω ν στη Μ έση Α νατολή άρχ ισ αν ο ι π ο λ εμ ι­κές επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις σ το Α ιγα ίο . Τα ε λ λ η ν ι­κά υπ οβρύχια εγ κ α θ ισ το ύ σ α ν ε π ιθ ε τ ι­κ ές π ερ ιπ ολ ίες σ το κ ε ν τρ ικ ό κα ι το νό ­τ ιο Α ιγα ίο , π ερ ιλα μ β α νο μ ένου κα ι το υ Κ ρη τικο ύ π ελάγους, α ρ γ ό τερ α δε και στο β ό ρ ε ιο Α ιγα ίο , με σκοπό να προ­σ βάλουν τ ις θα λά σ σ ιες σ υ γκο ινω ν ίες τω ν Γερμανών κα ι τω ν Ιταλώ ν σ τις π ε­ρ ιοχές α υ τές , να π αρεμπ οδ ίσουν το ν α νεφ οδ ια σ μ ό τω ν βάσεώ ν το υ ς σ την Κ ρήτη, σ τα Δ ω δ εκάνη σ α κα ι σ τ ις Κυ­κλά δες κα ι να το υ ς εξα να γκά σ ο υ ν να δ εσ μ εύ ο υ ν α ε ρ ο ν α υ τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις στο Α ιγα ίο , ο ι οπ ο ίες θ α ή τα ν γ ι ’ α υ ­το ύ ς π ο λύ τ ιμ ες σε άλλα μέτωπα.

Εξίσου κύρ ια αποστολή τω ν ε λ λ η ν ι­κών υποβρυχίω ν ή τα ν να δ ιε ξά γ ο υ ν ε ι­δ ικ ές επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις στο Α ιγα ίο γ ια μ ε τα ­φορά, από τη Μ έση Ανατολή σ τη ν Ελ­λάδα ή α ν τ ίσ τρ ο φ α , πρακτόρω ν, κ α τα ­σκόπων, κα τα δρ ομ έω ν κα ι άλλω ν προ­σώπων, κυρ ίω ς σ τρ α τιω τικώ ν Ελλήνων, Β ρετανώ ν ή άλλω ν συμμάχων, καθώ ς κα ι σ τρ α τ ιω τικ ο ύ υλ ικού , το οποίο χ ρ η ­σ ιμ ο π ο ιε ίτο σε δ ιά φ ο ρ ες π ο λ εμ ικ ές α ­π οστολές. Σ τ ις ε ιδ ικ έ ς α υ τέ ς απ οσ το ­λ ές τω ν υπ οβρυχίω ν π ερ ιλα μ β ά νο ντα ν κα ι α π οσ το λές α νο ρ θ ο δ ό ξο υ π ολέμου, δο λ ιο φ θ ο ρ ώ ν κα ι σ υλλογής π λη ρ ο φ ο ­ριών. Ο ι π ερ ισ σ ό τερ ες α π οσ το λές σ υν­δυ ά ζο ντα ν ώ στε να π ερ ιλα μ β ά νο υν ε ι­δ ική δράση α νο ρ θ ο δ ό ξο υ π ολέμου κα ι ε ιδ ικώ ν επ ιχειρήσ εω ν, καθώ ς κα ι επ ι­θ ε τ ικ ή περ ιπ ολία .

Υποβρύχιο «Γλαύκος»

Σ τις 21/22 Ιουν ίο υ 1941, λ ιγ ό τερ ο από δύο μήνες μ ετά τη ν κα τά ληψ η τη ς Κ ρήτης από το υ ς Γερμανούς, το υπο­βρύχ ιο «Γλαύκος» , ενερ γώ ντα ς ε π ιθ ε ­τ ικ ή π ερ ιπ ολ ία σ τα Δ ω δεκάνησ α , β ύ θ ι­σε κο ν τά σ τη Ρόδο δύο π ε τρ ελ α ιο κ ίν η - τα πλο ία έμ φ ο ρ τα με εχ θ ρ ικ ό σ τρ α τ ιω ­τ ικ ό υλ ικό , σ υνολ ικού εκ το π ίσ μ α το ς 80 t. Σε επ ό μ ενη επ ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ολία , το «Γλαύκος» β ύ θ ισ ε , σ τ ις 10 Ν οεμβρ ίου1941, κο ν τά στη Σ ούδα τη ς Κ ρήτης το έμ φ ο ρ το γ ερ μ α ν ικ ό π λο ίο εφ ο δ ια σ μ ο ύ «Norburg», εκ το π ίσ μ α το ς 2.400 t π ερ ί­που.

Το Υ/Β «Γλαύκος» β υ θ ίσ θ η κ ε στη Μ άλτα , όπου ε ίχ ε κ α τα π λεύ σ ε ι γ ια επ ι­σ κευή το υ κ ιν η τή ρ α το υ , μ ε τά από α λ ­λ επ ά λ λ η λ ες ε π ιθ έσ ε ις γερ μ α ν ικώ ν α ε ­ροσκαφώ ν, σ τ ις 4 Απ ριλίου 1942. Ο κυ ­β ερ ν ή τη ς το υ , π λω τάρχης Β. Αρσλάνο- γλου, κα ι ο ανθυπ οπ λο ίαρχος I. Κωστά-

κος ε ίχα ν σ κο τω θ ε ί σε π ρ οηγούμ ενη γ ερ μ α ν ικ ή α εροπ ορ ική επ ιδρομή εν α ­ν τ ίο ν τη ς Μ ά λτα ς κα ι το υ Ν αυσ τάθμου τη ς , σ τ ις 27 Φ εβ ρο υά ρ ιου 1942.

Υποβρύχιο «Τρίτων»

Το Υ/Β α υ τό π ρα γμα τοπ ο ίησ ε απο­σ τολή α νο ρ θ ο δ ό ξο υ π ολέμου σ την Κ ρήτη μ ε τα φ έρ ο ν τα ς σ τ ις ν ό τ ιε ς α ­κ τέ ς τη ς , σ τ ις 26 Ν ο εμβρ ίου 1941, πρά­κ το ρ ες κα ι π α ρ αλα μβ άνοντα ς Ε λληνες κα ι Β ρ ετα ν ο ύ ς σ τρ α τ ιω τικο ύ ς . Μ ε το ί­δ ιο υπ οβρύχιο μ ε τα φ έρ θ η κ ε κα ι απο­β ιβ ά σ θ η κε σ την Κ ρήτη, σ τ ις 8 Ιουν ίου

1942, η ομάδα δο λ ιο φ θο ρώ ν, η οποία π υρπ όλησε σ το α ερ ο δ ρ ό μ ιο το υ Ηρα­κλε ίο υ 26 εχ θ ρ ικ ά α εροσ κά φ η , προκα- λώ ντα ς το ν θ ά ν α το σε 100 περ ίπ ου σ τρ α τ ιώ τες , κα τα σ τρ οφ ή δ ιαφ όρω ν φ ορτηγώ ν οχημάτω ν, εγκα τα σ τά σ εω ν καυσ ίμω ν κλπ., με επ ικεφ α λή ς το ν Β ρ ετα νό έ φ εδ ρ ο τα γμ α τά ρ χ η Λόρδο Τ ζέλ ικ ο κα ι με σ υμ μ ετο χ ή το υ Ελληνα ανθυπ ολοχαγού Π ετρ άκη , καθώ ς κα ι ε ­νός Γάλλου τα γμ α τά ρ χ η κα ι π έν τε Γάλ­λω ν εθελοντώ ν. Από τη ν ομάδα α υ τή τω ν κα τα δρ ομ έω ν δ ια σ ώ θηκα ν μόνον ο Β ρ ετα νό ς κα ι ο Ε λληνας α ξ ιω μ α τ ι­κός.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Κατά τη ν ίδ ια αποστολή το υ Ιο υ λ ί­ου το υ 1942 το υπ οβρύχιο «Τρίτων» β ύ ­θ ισ ε , σ τις 10 Ιουλ ίο υ κο ντά στη Σ α ντο ­ρ ίνη , ένα εχ θ ρ ικ ό επ ίτα κ το έμ φ ο ρ το ι­σ τ ιο φ ό ρ ο π λο ίο εκ το π ίσ μ α το ς 20 t, κα­θώ ς κα ι άλλο ένα επ ίσης επ ίτα κ το ι­σ τ ιο φ ό ρ ο τω ν 270 t, έμ φ ο ρ το , σ τ ις 13 Ιουλ ίου , κο ντά σ τον Κ α φ ηρ έα (Κάβο Ν τόρο).

Σ τη ν επ ό μενη επ ιθ ε τ ικ ή το υ π ερ ι­πολία σ το Α ιγα ίο το υπ οβρύχιο «Τρί­των» εκδήλω σ ε επ ίθ εσ η εν α ν τ ίο ν γ ε ρ ­μ α ν ική ς νηοπ ομπ ής στο σ τενό το υ Κα­φ ηρέα , σ τ ις 16 Ν ο εμβρ ίου 1942. Το κ ύ ­ρ ιο σώμα τη ς νηοπ ομπ ής α π ο τελ ε ίτο από το α τμόπ λο ιο «Alba Julia», σ το ο­πο ίο ο «Τρίτων» ε π ιτέ θ η κ ε με τορπ ίλ- λ ε ς από απόσταση 500 περ ίπ ου μ έ­τρω ν, καθώ ς κα ι από το π ε τρ ελ α ιο φ ό ­ρο «Cereno». Την π ροστασ ία τη ς ν η ο ­πομπής (προπέτασμα) ε ίχα ν το γ ερ μ α ­ν ικό α ν τ ιτο ρ π ιλ λ ικ ό «Merkur» κα ι τα ε ­π ίσης γ ερ μ α ν ικ ά κ α τα δ ιω κτ ικά υπ οβρυχίω ν 2101 κα ι 2102. Η τύ χη , πα ί­ζο ν τα ς π ερ ίερ γα π α ιχν ίδ ια , έ φ ε ρ ε το υ ­π οβρύχιο «Τρίτων» αντίπ αλο προς το α ν τ ιτο ρ π ιλ λ ικ ό , το οποίο ή τα ν ο υ σ ια ­σ τικά το ε λ λ η ν ικ ό α ν τ ιτο ρ π ιλ λ ικ ό «Βα­σ ιλ εύ ς Γεώ ργιος Α '». Το πρώην ε λ λ η ν ι­κό α υ τό α ν τ ιτο ρ π ιλ λ ικ ό ε ίχ ε β λ η θ ε ί από γ ερ μ α ν ικ ά α εροσ κά φ η σ τον όρμο το υ Σ οφ ικού το υ Σ αρω νικού κα τά τη γ ερ μ α ν ικ ή ε ισ βολή σ την Ελλάδα κα ι έ ­π λευσ ε σ τον να ύσ τα θ μ ο τη ς Σ αλα μ ί­νας γ ια δ εξα μ εν ισ μ ό κα ι επ ισκευή , επι- χ ε ιρ ή θ η κ ε δε ε κ ε ί η κα τα σ τρ οφ ή του από το Ε λλην ικό Ν α υτικό , λ ίγο πριν από το ν απόπλου το υ Σ τόλου γ ια τη Μ έση Ανατολή. Τ ελ ικά όμως επ ισ κ ευ ά ­σ θ η κ ε από το υ ς Γερμανούς, μ ετονομ ά -

26 σ θ η κε σε «Merkur» κα ι χρησ ιμ οπ ο ιή θη - mmm κε από α υ το ύ ς κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια το υ Β ’

Π αγκοσ μ ίου Π ολέμου, σε α υ τό δ ε επέ- βα ινε κα ι ο δ ιο ικ η τή ς τη ς γ ερ μ α ν ικ ή ς νηοπ ομπ ής κα τά τη ν προσβολή τη ς από το «Τρίτων». Α λλη μία π ερ ίερ γη σύμπτωση ή τα ν η α κόλο υ θη : Το γ ερ μ α ­ν ικ ό κα τα δ ιω κ τ ικ ό 2102, το οπ οίο α ν έ ­π τυξε κα ι τη ν κ υ ρ ιό τερ η επ ιθ ε τ ικ ή

Το Υ/Β “ Π ιπ ίνος” .

δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα κα τά το υ Υ/Β «Τρίτων», ή τα ν το επ ίσης ελ λ η ν ικ ό π λο ίο «Μπρι- γ κ ίτα » κα ι α κ ρ ιβ έσ τερ α , ή τα ν η θ α λ α ­μηγός το υ εφ ο π λ ισ τή Ε υ γεν ίδ η μ ε τα ­σ κευα σ μ ένη σε π ολεμ ικό .

Μ ετά τη ν εκδήλω ση τη ς το ρπ ιλλ ι- κής π ροσβολής από το «Τρίτων» ά ρχ ι­σε η κα ταδ ίω ξή το υ από τα γ ερ μ α ν ικά π ο λεμ ικά πλοία, το δε κα τα δ ιω κ τ ικ ό 2102 έ ρ ιξ ε εν α ν τ ίο ν το υ 49 β ό μ β ες βά­θ ο υ ς , ο ι οπ ο ίες το ύ π ροξένη σ α ν σ οβα­ρ ό τα τε ς ζη μ ιές . Ο «Τρίτων» επ ιχε ίρησ ε κατά τη συμπ λοκή να ε ξο υ δ ε τερ ώ σ ε ι το κα τα δ ιω κτικό , εκδ η λώ νο ντα ς τορ - π ιλλ ική επ ίθ εσ η εν α ν τ ίο ν το υ , στη συ­ν έχ ε ια όμως, λόγω τω ν βλαβώ ν του , α ­ν α γκά σ θ η κε να α ν α δ υ θ ε ί σ την επ ιφ ά ­ν ε ια τη ς θάλα σ σ α ς, απ' όπου σ υνέχ ισ ε να β ά λ λ ε ι ε ν α ν τ ίο ν το υ κ α τα δ ιω κτ ικο ύ με το π υροβόλο το υ κα ι με φ ο ρ η τό ο ­πλισμό. Η μάχη δ ιή ρ κ εσ ε σ υ νολ ικά έ ξ ι ώ ρες περ ίπου κα ι α π ο τελ ε ί υπ όδειγμα α υ το θ υ σ ία ς κα ι ηρω ισμού. Το υπ οβρύ­χ ιο τ ε λ ικ ά εμ β ο λ ίσ θ η κ ε από το κ α τα ­δ ιω κτ ικό κα ι β υ θ ίσ τη κ ε . Ο κ υ β ερ ν ή τη ς το υ «Τρίτων», π λω τάρχης Ε. Κ οντο- γ ιά ν ν η ς , κα ι 28 α ξ ιω μ α τικο ί, υπαξιωμα- τ ικ ο ί κα ι ν α ύ τες το υ π ληρώ ματος του α ιχμα λω τίσ θ ηκα ν , σ κοτώ θ ηκα ν δ ε ή π ν ίγηκα ν 26 ά ν δ ρ ες το υ πληρώ ματος, μ ετα ξύ αυτώ ν ο ύπαρχος το υ υπ οβρυ­χ ίου υπ οπλοίαρχος Α. Δ α ν ιό λος , ο α ν­θυπ οπ λο ίαρχος Κ. Α ννινος κα ι τ ρ ε ις ε- π ιβ α ίνο ντες .

Υποβρύχιο «Νηρεύς»

Το υπ οβρύχιο «Ν ηρεύς» α νέλα β ε π ο λεμ ική δράση σ το Α ιγα ίο τη ν ίδ ια π ε­ρίπου π ερ ίοδ ο με το υπ οβρύχιο «Τρί­των». Π ραγμ α τοπ ο ιώ ντα ς ε ιδ ικ ή ανορ­θ ό δ ο ξη αποστολή σ τις ν ό τ ιε ς α κ τές τη ς Κ ρή της π α ρ έλα βε σ τ ις 11 Δ ε κ ε μ ­βρ ίου 1941 κα ι δ ιέσω σ ε 26 Ε λληνες κα ι Β ρ ετα ν ο ύ ς σ τρ α τ ιω τ ικ ο ύ ς κα ι άλλα πρόσωπα, σε επ ιθ ε τ ικ ή το υ δε π ερ ιπ ο­λ ία β ύ θ ισ ε σ το Κ ρ η τικό π έλαγος, σ τις 15 Ιουλ ίου 1942, τρ ία μ ικρά επ ίτα κ τα ι­σ τ ιο φ ό ρ α πλοία.

Π ιο εντυπ ω σ ιακή επ ιτυ χ ία το υ υπο­βρ υχ ίου «Ν ηρεύς» όμως υπ ήρξε η βύ­θ ισ η το υ ιτα λ ικ ο ύ οπ λιταγω γού «Fiume», εκ το π ίσ μ α το ς 1.600 t, κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια ε π ιθ ε τ ικ ή ς το υ π ερ ιπ ολ ίας κο ντά σ τ ις α κ τέ ς τη ς Ρόδου, σ τ ις 5 Ο­κτω βρ ίου 1942. Σ το οπ λιταγω γό επέ- βα ιναν 400 περ ίπου Ιτα λο ί α ξ ιω μ ατικο ί, υ π αξιω μα τικο ί κα ι σ τρ α τ ιώ τες , δ ιασώ ­θ η κ α ν δ ε από τη ν το ρ π ιλλ ική προσβο­λή το υ «Ν ηρεύς» κα ι τη β ύθ ισ η του π λο ίου μόνον 18 άτομα . Την επ ομένη η μ έρ α το «Ν ηρεύς» β ύ θ ισ ε ένα επ ίτα ­κτο ισ τ ιο φ ό ρ ο εκ το π ίσ μ α το ς 8 0 1, σ την ίδ ια περ ίπ ου π ερ ιοχή . Σ υ νεχ ίζο ν τα ς τη ν επ ιθ ε τ ικ ή δράση στο Α ιγα ίο κα τά το 1942 ο «Ν ηρεύς» π ραγματοπ ο ίησ ε απ οστολή α νο ρ θ ο δ ό ξο υ π ολέμου ε κ ­φ ο ρ τώ νο ντα ς σ την α κτή Μ ετό χ ι τη ς Κ ύμης Ε ύβο ιας, σ τ ις 3 Ν οεμβρ ίου1942, π ο λεμ ικό υ λ ικό δο λ ιο φ θ ο ρ ώ ν και π ρ ά κτορ ες .

Υποβρύχιο «Παπανικολής»

Α λλο ένα θ ρ υ λ ικ ό ελ λ η ν ικ ό υπο­βρύχιο , ο «Π απ ανικολής», π ρα γμα το ­π ο ίησε δ ιά φ ο ρ ες α π οσ τολές α ν ο ρ θ ο ­δόξου π ολέμου στο Α ιγα ίο , με κ υ ρ ιό τε - ρ ες τη ν αποβίβαση π ρακτόρω ν σ την Κρήτη κα ι τη ν παραλαβή από ε κ ε ί Νεο- ζηλανδώ ν κομ μ ά ντο ς , το ν Ιού ν ιο και το ν Ν οέμβρ ιο το υ 1942, καθώ ς κα ι τη ν αποβίβαση (στη Ρόδο, το ν Σ επ τέμ β ρ ιο το υ 1942), δύο ομάδω ν Ελλήνω ν και Β ρετανώ ν κομ μ ά ντο ς , ο ι οπ ο ίο ι κ α τέ ­σ τρ εψ α ν γ ερ μ α ν ικ ά κα ι ιτα λ ικ ά α ερ ο ­πλάνα σ τα δύο α ερ ο δ ρ ό μ ια τη ς νήσου. Από το υ ς κ ο μ μ ά ντο ς κα τόρ θω σ α ν να δ ια φ ύ γο υ ν στη Μ έση Ανατολή μόνον δύο ά τομ α , με β ρ ετα ν ικ ό υπ οβρύχιο σε άλλη αποστολή, ενώ ό λο ι ο ι υπόλοιποι (μ ετα ξύ αυτώ ν κα ι ο ανθυπ οπ λοίαρχος Κ αλαμπ οκίδης) α ιχμ α λω τίσ θ ηκα ν από το υ ς Γερμανούς, μ ε τά από τη δ ο λ ιο ­φ θ ορ ά επ ί τω ν αεροσκαφώ ν. Από το υ ς σ υ λ λ η φ θ έ ν τε ς α υ το ύ ς δ ιέ φ υ γ ε και δ ια σ ώ θ ηκε ο λοχαγός Τσούκας.

Το υπ οβρύχιο «Π απ ανικολής» β ύ θ ι­σε σ το Κ ρ η τικό π έλαγος, μ ετα ξύ 11 και 14 Ιουν ίο υ 1942, έ ξ ι επ ίτα κ τα ισ τ ιο φ ό ­ρα πλο ία κα ι ε π ιτέθ η κ ε , χω ρίς όμως ε ­π ιτυχ ία , ε ν α ν τ ίο ν γ ερ μ α ν ικ ή ς νηοπ ο­μπής, πάλι σ το Κ ρ η τικό π έλαγος, σε άλλη απ οστολή το υ 1942. Η νηοπομπή α π ο τελ ε ίτο από ένα ε χ θ ρ ικ ό π ε τρ ελ α ι­οφ όρο πλοίο εκ το π ίσ μ α το ς 8.000 t κα ι δύο κ ο ρ β έτες .

Ε κτελώ ντα ς επ ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ολία ο «Π απ ανικολής» β ύ θ ισ ε σ τον όρμο τη ς νησ ίδ α ς Α λ ίμ ν ια τη ς Δ ω δεκανήσ ου , σ τ ις 5 Δ εκ εμ β ρ ίο υ 1942, ένα εχ θ ρ ικ ό π λοίο εφ ο δ ια σ μ ο ύ , εκ το π ίσ μ α το ς 8.000 t, το οπ οίο π ρ ο σ τα τευ ό τα ν από τρ ε ις γ ε ρ μ α ν ικ έ ς το ρ π ιλλα κά το υ ς . Η επ ίθ ε ­ση π ρ α γμ α το π ο ιή θ η κε με το ρ π ίλλες , τ ις οπ ο ίες το υπ οβρύχιο εκ σ φ εν δ ό ν ισ ε από το σ τό μ ιο το υ όρμου.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Το Υ/Β “ Π ιπίνος” στην Ιρλανδία. Δ ιακρ ίνετα ι ο

ύπαρχος, υποπλοίαρχος Κ.

Λούνδρας.

σ το υ ς 9 0 0 1.Το υπ οβρύχιο «Κατσώ νης» ε ξά λ ­

λου, σ υ νδ υ ά ζο ντα ς ε ιδ ικ έ ς π ο λεμ ικ ές α π οσ τολές με ε π ιθ ε τ ικ έ ς π ερ ιπ ολ ίες , β ύ θ ισ ε μία ιτα λ ικ ή ν α ρ κ ο θ έ τ ιδ α ε κ τ ο ­π ίσματος 1.500 t μέσα σ το λ ιμ ά ν ι του Γυθε ίο υ , σ τις 2 Απ ριλ ίου 1943, με τορ- π ίλλες που εκ σ φ εν δ ό ν ισ ε από το σ τό ­μιο τη ς ε ισ όδ ου το υ λ ιμ α ν ιο ύ . Από τη ν έκρ η ξη τω ν ναρκών, με τ ις οπ ο ίες ή τα ν φ ο ρ τω μ ένη η ν α ρ κ ο θ έτ ιδ α , α νατινά - χ θ η κ α ν κα ι δύο επ ίτα κ τα από το υ ς Ιτα ­λο ύ ς π λο ιάρ ια φ ο ρτω μ ένα με πυρομα- χ ικά , που β ρ ίσ κο ντα ν κα ι α υ τά σε προ­β λή τα το υ Γ υθε ίου , σ κο τώ θ ηκα ν δε από τ ις ε κ ρ ή ξε ις περ ίπ ου ε ίκ ο σ ι Ιτα λο ί σ τρ α τ ιω τικο ί. Σ υ ν εχ ίζο ν τα ς τη ν επ ιθ ε-

0 κυβερνήτης και μέλη του πληρώματος του κατάστρωμα του σκάφους.

κανήσου.Το Υ/Β «Π απ ανικολής» π ρ α γμ α το ­

π ο ίησε π ολλές ε ιδ ικ έ ς α π οσ το λές στο π λα ίσ ιο επ ιχε ιρήσ εω ν α νορ θ οδ όξο υ π ολέμου, όπως ή τα ν η μ ετα φ ο ρ ά κα ι η αποβίβαση κ ο μ μ ά ντο ς σε α κ τές τη ς Υ­δρας, σ τ ις 13 Ιανουαρ ίου 1943 κλπ. Πα­ρ ά λληλα π ρα γμα τοπ ο ίησ ε ε π ιθ ε τ ικ έ ς απ οσ τολές, κα τά τ ις οπ ο ίες β ύ θ ισ ε ένα γερ μ α ν ικ ό επ ίτα κ το ισ τ ιο φ ό ρ ο πλοίο κα ι κ υ ρ ίευ σ ε ως λ ε ία π ολέμου άλλο ένα σ το ν ό τ ιο Α ιγα ίο , κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια ε π ιθ ε τ ικ ή ς το υ π ερ ιπ ολ ίας το ν Ιανουά­ριο το υ 1943. Α κόμα β ύ θ ισ ε δύο ιτα λ ι­κά επ ίτα κ τα ισ τ ιο φ ό ρ α πλοία σ την π ε­ρ ιοχή τη ς Ρόδου, σε επ ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ο­λ ία το υ Μ α ρ τίου το υ 1943, καθώ ς και άλλα δύ ο επ ίτα κ τα ιτα λ ικ ά ισ τ ιο φ ό ρ α στο Κ ρ η τικό π έλαγος, σ τ ις 8 Μ αϊου1943. Το σ υ νολ ικό εκτό π ισ μ α όλω ν α υ ­τώ ν τω ν ισ τ ιο φ ό ρω ν πλοίων ή τα ν γύρω

Υ/Β “ Τρίτων” φωτογραφίζοντα ι στο πρωραίο

τ ικ ή δράση το υ το «Κατσώ νης» β ύ θ ισ ε κο ν τά σ τον Μ έρ ικα τη ς Κύθνου το επ ι­τα γ μ έν ο από το υ ς Γερμανούς ισπανικό α τμόπ λο ιο «San Isidoro», εκ το π ίσ μ α το ς 1 .5001, το οποίο χ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτο ως μ ε­τα φ ο ρ ικό , λ ίγ ες η μ έ ρ ε ς μ ετά από τη βύθ ισ η τη ς ν α ρ κ ο θ έ τ ιδ α ς - σ τις 5 Απρι­λ ίο υ 1943.

Το «Κατσώ νης» π ραγματοπ ο ίησ ε το ρ π ιλλ ική προσβολή, στη σ υ νέχε ια δε α ν α δ ύ θ η κ ε σ την επ ιφ ά νε ια τη ς θ ά λ α σ ­σας κα ι τ ε ρ μ ά τ ισ ε τη ν επ ίθεσ η με βο ­λ ές το υ π υροβόλου του .

Σ τη ν επ ό μενη επ ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ολία το Υ/Β «Κατσώ νης» β ύ θ ισ ε το ισπανικό φ ο ρ τη γό «Rigel», επ ιτα γμ ένο κα ι α υ τό από το υ ς Γερμανούς κα ι εκ το π ίσ μ α το ς 1 .0001 περίπου, κο ντά στη Σ κ ιά θο , σ τις29 Μ α ϊου 1943. Μ ετά από τρ ε ις η μ έ ­ρες, το βράδυ τη ς 1ης Ιουν ίο υ 1943 ε κ ­δήλω σε επ ίθεσ η με το π υροβόλο του

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΤΟ 1943

Το κύρ ιο βάρος το υ π ολέμου τω ν υ ­π οβρυχίω ν σ το Α ιγα ίο έφ ερ α ν , το 1943, τα υπ οβρύχια «Π απ ανικολής» κα ι «Κα­τσώ νης», επ ε ιδή το τρ ίτο υπ οβρύχιο που α π έμ ε ιν ε στη δύναμη το υ Ε λ λ η ν ι­κού Π ο λεμ ικο ύ Ν α υτικού , ύ σ τερ α από τη β ύθ ισ η το υ «Γλαύκος» κα ι το υ «Τρί­των» (καθώ ς κα ι του «Π ρω τεύς» κατά το ν Ε λλη νο ϊτα λ ικό πόλεμο), το υπο­βρύχ ιο «Ν ηρεύς», ε ίχ ε ανάγκη μα κρο ­χ ρ ό ν ια ς επ ισ κευή ς . Το υπ οβρύχιο «Μ ατρώ ζος» π ραγματοπ ο ίησ ε εκπ α ί­δευσ η το υ προσωπικού κα ι ά λ λ ες προ­ε το ιμ α σ ίε ς ύ σ τερ α από τη ν επ άνδρω ­σή το υ με ελ λ η ν ικ ό πλήρωμα, το ν Νο­έμ β ρ ιο το υ 1943.

Τα «Π απ ανικολής» κα ι «Κατσώ νης» α νέλα β α ν το τ ερ ά σ τ ιο έρ γο τη ς σ υ νέ­χ ισ ης το υ π ολέμου σ το Α ιγα ίο το έ το ς εκ ε ίν ο (1943), που χ α ρ α κ τη ρ ίζε τα ι γ ια τη ν πληθώ ρα τω ν συμμαχικώ ν α ε ρ ο ­να υτικώ ν επ ιχε ιρήσ εω ν σ την ευ ρ ύ τερ η π ερ ιοχή τη ς Μ εσ ο γε ίο υ , καθώ ς κα ι γ ια τ ις επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις προς α π ελευθέρ ω σ η τη ς Δ ω δ εκανή σ ο υ ε ιδ ικ ό τερ α .

Ε ν δ ε ικ τ ικ ά σ το ιχ ε ία τη ς π ο λεμ ικής π ροσ π άθειας τω ν δύο αυτώ ν υπ οβρυ­χίω ν α π ο τελο ύ ν τα ν α υ τ ικ ά μ ίλ ια τα ο ­ποία κάλυψ αν κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια ε κ ε ί­νου το υ έ το υ ς , καθώ ς κα ι ο ι ώ ρες πο­λ εμ ικ ο ύ πλου. Α κ ρ ιβ έσ τερ α το μεν «Π απ ανικολής» κάλυψ ε 6.869 μ ίλ ια «εν κ α τα δύσ ε ι» ή σ την επ ιφ ά νε ια τη ς θ ά ­λασσας, π ολεμώ ντας επ ί 1.279 ώ ρες, το δε «Κατσώ νης» κάλυψ ε 5.821 μ ίλ ια σε 1.037 ώ ρες, με ε ξ α ιρ ε τ ικ ά α π ο τελ έ ­σματα, τα οποία όμως σ υ νο δ εύ τη κ α ν κα ι από τη ν απώ λειά το υ , κα τά τη ν π ε­ρ ίοδο τη ς δ ιεξα γω γής τω ν επ ιχ ε ιρ ή σ ε ­ων γ ια τη ν α π ελευθέρ ω σ η τη ς Δω δε-

27

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

εν α ν τ ίο ν ιτα λ ικ ο ύ φ ο ρ τη γο ύ π λο ίου ε ­κτο π ίσ μα το ς 7.000 t το οποίο ή τα ν α­γ κ υ ρ ο β ο λ η μ έν ο μέσα στο λ ιμ ά ν ι σ το Κ αρλόβασ ι τη ς Σάμου. Την επ ο μένη η ­μέρα ο κ υ β ερ ν ή τη ς το υ Υ/Β, επ ιδ ιώ κο ­ν τα ς τη β ύθ ισ η το υ φ ο ρ τη γού με το πρώτο φως, εκδή λω σ ε επ ίθ εσ η με το ρ - π ίλλες εν α ν τ ίο ν το υ από το μ ικρό σ τό ­μιο τη ς ε ισ ό δ ο υ το υ λ ιμ α ν ιο ύ , η οποία ή τα ν α νεπ ιτυ χή ς , αλλά χ α ρ α κ τη ρ ισ τ ικ ή το υ επ ιθ ε τ ικ ο ύ π νεύμ α τος από το ο ­ποίο δ ια κ α τέχ ο ν τα ν ο ι Ε λληνες αξιω ­μ α τ ικ ο ί κα ι τα π ληρώ ματα τω ν υπ οβρυ­χίων.

Ε ν δ ε ικ τ ικ έ ς α π οσ τολές α νορθ οδ ό - ξου π ολέμου το υ υπ οβρυχίου «Κατσώ­νης» ε κ ε ίν η ς τη ς π ερ ιόδ ου ή τα ν η α ­ποβίβαση π ρακτόρω ν σ τον όρμο Φω- κ ιανού τη ς Π ελοπ οννήσ ου , σ τ ις 31 Μ α ρ τίου 1943, η αποβίβαση π ρ α κτό ­ρων σε α κτή τη ς α ν α το λ ικ ή ς Ε ύβο ιας, σ τ ις 27 Μ α ϊου 1943 κλπ.

Το υπ οβρύχιο «Κατσώ νης» ε ίχ ε τρ α γ ικ ό τέ λ ο ς κα τά τη ν επ ό μενη επ ι­θ ε τ ικ ή το υ αποστολή σ το Α ιγα ίο . Π ερ ι- πολώ ντας σ το σ τενό Σ κ ιά θ ο υ - Σ κοπ έ­λου, σ τ ις 14 Σ επ τεμ β ρ ίο υ 1943, γ ια το ν εντο π ισ μό κα ι τη ν προσβολή το υ γ α λ ­λ ικ ο ύ πλο ίου «Simfra», μεγά λου εκ το π ί­σ μα τος , το οπ οίο εχ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτο από το υ ς Γερμανούς ως επ ίτα κ το οπ λ ιτα ­γωγό, εν το π ίσ θ η κ ε από γερ μ α ν ική κορ β έτα , η οποία το ύ π ρ οξένη σ ε πολ­λ ές κα ι σ οβα ρές βλά βες με α λλεπ ά λ­λ η λ ε ς ε π ιθ έσ ε ις κα ι ρ ίψ ε ις βομβώ ν βυ­θ ο ύ . Το υπ οβρύχιο α να δ ύ θ η κε , επ ειδή δ εν ή τα ν δ υ να τό να π α ρ α μ ε ίν ε ι σε κα ­τά δυ σ η με τ ις βλά βες κα ι τ ις ζη μ ιές που ε ίχ ε υπ οστεί, κα ι ε π ιτ έ θ η κ ε κατά τη ς κ ο ρ β έτα ς με το π υροβόλο το υ , το

28 οποίο χ ε ιρ ιζό τα ν ο ίδ ιο ς ο κ υ β ερ ν ή τη ς ■ ■ το υ , α ντιπ λο ίαρ χο ς Β. Λάσκος. Προκά-

λ ε σ ε ζη μ ιές σ την κο ρ β έτα , ιδ ίω ς στο π ρυμνα ίο τμ ή μ α κα ι σ το π ρυμνα ίο πυ­ροβόλο τη ς , στη σ υ νέχ ε ια δε κα ι στη γ έφ υ ρ ά τη ς . Τελ ικά το υπ οβρύχιο έ μ ε ι­νε α κ υ β έρ ν η το από τ ις π ολλές ζη μ ιές , ε μ β ο λ ίσ θ η κ ε από τη ν κ ο ρ β έτα κα ι β υ ­θ ίσ τη κ ε . Ο κ υ β ερ ν ή τη ς το υ υπ οβρυχ ί­ου, ό λο ι ο ι α ξ ιω μ α τ ικο ί κα ι 25 ά νδ ρ ες το υ πληρώ ματος, σ υνολ ικά 32 ά τομα , σκοτώ θηκαν. Δ ιασ ώ θηκαν μόνον ο ύ ­παρχος, υπ οπλο ίαρχος Η. Τσουκαλάς, κα ι δύο υπ αξιω ματικο ί, κολυμπ ώ ντας επ ί εν ν έα ώ ρες, μ έχ ρ ι τη Μ α γνησ ία απ' όπου δ ιέφ υ γ α ν στη Μ έση Ανατολή με ε ιδ ικ ή αποστολή α νο ρ θ ο δ ό ξο υ π ολέ­μου. Από το υ ς Γερμανούς σ υ νελή φ θ η - σαν 15 άτομα.

ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΤΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΤΟ 1944

Το 1944 η π ο λεμ ική δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα τω ν Γερμανών σ το Α ιγα ίο ή τα ν κάπως π ερ ιο ρ ισ μ ένη , μ ε τά από τη δ υ σ μ ενή γ ι ’ α υ το ύ ς ε ξ έ λ ιξη το υ π ολέμου στη Μ ε­σ ό γε ιο Θ άλασσα κα ι τ ις σ υ μ μ α χ ικές α ­π οβάσεις σε ευρω π α ϊκά εδά φ η (Αντσ ιο

- 21 Ιανουαρ ίου 1944, Ν ο ρμ ανδ ία - 6 Ιουν ίο υ 1944, ν ό τ ια Γαλλία - 15 Αυγού- σ του 1944). Η Ιτα λ ία ε ίχ ε ήδη σ υ ν θ η κ ο ­λ ο γή σ ε ι από το ν Σ επ τέμ β ρ ιο 1943, το ν δε έλεγχο τη ς Δ ω δ εκανή σ ο υ ε ίχα ν α- να λά β ε ι ο ι Γερμανοί. Ο π όλεμος όμως σ υ νεχ ιζό τα ν σε όλα τα θ έ α τρ α τη ς Ευ­ρώπης μ ετά από τη συμμαχ ική π ρ οέλα ­ση κα ι φ υ σ ικά σε ολό κληρ ο το ν ε λ λ η ν ι­κό ηπ ειρω τικό , νη σ ιω τ ικό κα ι θαλάσσ ιο χώρο, ιδ ίω ς το υ Α ιγα ίου . Τα ελ λ η ν ικ ά υ­ποβρύχια ενερ γο ύ σ α ν τ ις ίδ ιε ς απο­σ το λές σε μια συνεχή , ηρω ική προσπά­θ ε ια γ ια γ ερ μ α ν ικ ή υποχώρηση κα ι α ­π ελευθ έρω σ η τη ς π α τρ ίδας , δ ιεν ερ γ ώ ­ν τα ς κυρ ίω ς ε π ιθ ε τ ικ έ ς π ερ ιπ ολ ίες .

Ε ιδ ικό τερ α , το «Π απ ανικολής» π ραγματοπ ο ίησ ε επ ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ολία στο ν ό τ ιο Α ιγα ίο μ ετα ξύ Ιανουαρ ίου κα ι Φ εβρο υάρ ιου 1944, το «Μ ατρώ ζος» στη θά λα σ σ α τω ν Κ υθήρω ν (κα ι από ε ­κ ε ί προς το Ιόν ιο ) το ν Μ ά ρ τιο το υ 1944 κα ι το «Ν ηρεύς» σε ολόκληρ ο σ χεδόν το Α ιγα ίο το ν Φ εβρο υάρ ιο το υ 1944 (μά λ ισ τα α π έκρουσ ε επ ίθεσ η γ ε ρ μ α ν ι­κών το ρ π ιλλα κά τω ν σ τις 19 Φ εβρουά ­ρ ιου κα ι γερ μ α ν ικώ ν α εροσ κα φ ώ ν σ τις 22 Φ εβρουάρ ιου ), καθώ ς κα ι άλλη π ε­ρ ιπολία στο Κ ρ η τικό π έλαγος το ν Μ άρ­τ ιο το υ 1944. Το «Ν ηρεύς» π ρ α γμ α το ­π ο ίησε κα ι ε ιδ ικ ή αποστολή α ν ο ρ θ ο δ ό ­ξου π ολέμου σ την Κορώνη τη ς Μ εσσ η­ν ία ς σ τις 17 Ιουν ίο υ 1944.

Το υπ οβρύχιο «Π ιπ ίνος», εξά λλου , β ύ θ ισ ε σ το ν ό τ ιο Α ιγα ίο το ν Α π ρίλ ιο το υ 1944 το π ε τρ ε λ α ιο κ ίν η το «Ταξιάρ­χης», το οπ οίο ε ίχ ε ε π ιτα χ θ ε ί από το υ ς Γερμανούς, κα ι α π έκρουσ ε επ ίθεσ η γερ μ α ν ικώ ν π ερ ιπ ολ ικώ ν σ τ ις 12 Ιο υ λ ί­ου 1944 (στο ν ό τ ιο Α ιγα ίο κα ι πάλι), με α σ ή μ α ντες βλάβες.

Σ η μ α ντ ική επ ιτυ χ ία ε ίχ ε το υπ οβρύ­χ ιο «Π ιπ ίνος» κα τά τη ν επ ό μ ενη π ερ ι­πολία του , β υ θ ίζο ν τα ς σ τ ις 9 Αυγού- σ του 1944 το ιτα λ ικ ό α ν τ ιτο ρ π ιλ λ ικ ό «Calafatimi», εκ το π ίσ μ α το ς 1.000 t π ερ ί­που, τη σ τιγμ ή κατά τη ν οποία ε ξ ερ χ ό ­τα ν από το Κ αρλόβασ ι τη ς Σάμου. Το α- ν τ ιτο ρ π ιλ λ ικ ό εχ ρ η σ ιμ ο π ο ιε ίτο από το υ ς Γερμανούς με γ ερ μ α ν ικ ό πλήρω­μα. Αμέσω ς μ ετά τη βύθ ισ ή το υ το «Π ι­π ίνος» ε π ιτέθ η κ ε , με το ρ π ίλ λ ες κα ι πά­λι, ε ν α ν τ ίο ν το υ β ο η θ η τ ικ ο ύ το ύ γ ε ρ ­μα ν ικού σ τόλου «Orion», που β ρ ισ κό ­τα ν μέσα σ το λ ιμ ά ν ι, κα ι σ χεδόν το κα­τέσ τρ εψ ε .

Το «Orion» ή τα ν γνω σ τό π λο ίο σ τον κ υ β ερ ν ή τη το υ υπ οβρυχίου δ ε δ ο μ έ ­νου ό τ ι επ ρ ό κ ε ιτο γ ια β ο η θ η τ ικ ό πλοίο το υ Ε λλην ικού Π ο λεμ ικο ύ Ν α υ τικού κα ι ε ιδ ικ ό τε ρ α γ ια το πλοίο α ν εφ ο δ ια ­σμού τη ς Ε λλην ικής Υπ ηρεσ ίας Φά­ρων, ε ίχ ε δε κ α τα λ η φ θ ε ί από το υ ς Γερ­μανούς κα τά τη ν ε ισ βολή το υ ς σ την Ελλάδα.

Το υπ οβρύχιο «Π ιπ ίνος» π ιθα νολο ­γ ε ίτα ι ό τ ι β ύ θ ισ ε εχ θ ρ ικ ό πλοίο κοντά σ το Η ρ ά κλε ιο τη ς Κ ρή της σ τ ις 4 Σ ε ­π τεμ β ρ ίο υ 1944, απ έκρουσ ε δε, χωρίς

σ υ νέπ ε ιες , επ ίθεσ η γερ μ α ν ικώ ν κα τα ­δ ιω κτικώ ν πλοίων σ τ ις 7 Σ επ τεμ βρ ίου1944. π ερ ιπ ολώ ντας μ ετα ξύ τω ν ν η σ ί­δων Χ ρ ισ τ ια νό κα ι Α σ κάν ια το υ Α ιγα ί­ου.

Η δράση τω ν ελ λη ν ικώ ν υπ οβρυ­χίω ν σ το Α ιγα ίο τ ε ρ μ α τ ίσ θ η κ ε ουσ ια ­σ τ ικ ά τη ν η μ έρ α το υ επανάπλου του Ε λλη ν ικο ύ Σ τόλου από τη Μ έση Α νατο­λή σ τη ν Ελλάδα, κα τά τη ν α π ε λ ε υ θ έ ­ρωσή τη ς , σ τ ις 16 Ο κτω βρ ίου 1944, σύμφω να με τη ν επ ιχε ίρησ η «Μ άννα». Την ισ το ρ ική ε κ ε ίν η ημ έρα , κα τά τη ν ο ­ποία ο Ε λλην ικός Σ τόλο ς επ α νέπ λευσ ε σ το Φ άληρο κα ι σ τον Ν α ύσ τα θμο τη ς Σ αλαμ ίνας, το υπ οβρύχιο «Π ιπ ίνος» β ρ ισ κό τα ν σε ε π ιθ ε τ ικ ή π ερ ιπ ολία στο β ό ρ ε ιο Α ιγα ίο κα ι δ ια τά χ θ η κ ε να π λεύ ­σ ε ι στη βάση τω ν Υποβρυχίων το υ Ναυ­σ τά θμο υ , η οποία β έβ α ια ή τα ν κ α τε ­σ τρ α μ μ ένη από το υ ς Γερμανούς.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜ ΟΣ

Ο ι επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις τω ν ελ λη ν ικώ ν υπο­βρυχίω ν στο αρχ ιπ έλα γος το υ Α ιγα ίου ά ρχ ισ αν σε δ ιά σ τη μ α μ ικ ρ ό τερ ο τω ν δύο μηνών μ ε τά τη ν κα τά ληψ η τη ς Κ ρή της από το υ ς Γερμανούς, δ ιεξή - χ θη σ α ν χω ρίς καμ ία δ ιακοπή όλα τα υ ­πόλοιπα χ ρ ό ν ια το υ Β ’ Π αγκοσ μ ίου Πο­λέμ ο υ κα ι τελ ε ίω σ α ν τη ν η μ έρ α το υ ε ­πανάπλου το υ Ε λλην ικού Σ τόλου σ την Ελλάδα, σ τ ις 16 Ο κτω βρ ίου 1944. Τα ε λ ­λ η ν ικ ά υπ οβρύχια π ραγματοπ ο ίησ αν σ υνολ ικά σ το Α ιγα ίο 44 ε π ιθ ε τ ικ έ ς π ε­ρ ιπ ολ ίες , σε σ υνδυασμό με 17 ε ιδ ικ έ ς α π οσ τολές α νο ρ θ ο δ ό ξο υ π ολέμου ή ά λ λ ες π ο λ εμ ικ ές α π οσ τολές σ την ε υ ­ρ ύ τερ η π ερ ιοχή τη ς α ν α το λ ικ ή ς και τη ς κ εν τρ ικ ή ς Μ εσ ο γε ίο υ . Κ ατά τ ις πο­λ ε μ ικ έ ς α υ τέ ς επ ιχε ιρ ή σ ε ις τα ξ ίδ εψ α ν επ ί 18.885 ώ ρες κα ι κάλυψ αν 90.813 ν α υ τ ικ ά μ ίλ ια , β ύθ ισ α ν δε ή ε ξ ο υ δ ε τ έ ­ρωσαν 29 (π ιθανώς 30) εχ θ ρ ικ ά εμπ ορ ι­κά πλοία (φ ορτηγά , π ε τρ ελ α ιο κ ίν η τα , ι­σ τ ιο φ όρ α ), καθώ ς κα ι τρ ία εχ θ ρ ικ ά πο­λ εμ ικ ά πλοία (ένα α ν τ ιτο ρ π ιλ λ ικ ό , μία ν α ρ κ ο θ έτ ιδ α , ένα β ο η θ η τ ικ ό σ τόλου).

Η επ ιτυ χ ία τω ν υπ οβρυχίω ν έ γ κ ε ι­τα ι κυρ ίω ς σ την εκπλήρω ση τη ς κύρ ιας α π οστολής το υ ς , δ εδ ο μ έν ο υ ό τ ι τόσ ο με το ε π ιθ ε τ ικ ό α υ τό έργο , όσο κα ι με τη ν κ α θ ο ρ ισ τ ικ ή σ υμ μ ετοχή το υ ς σ τον ελ λ η ν ικ ό κα ι το ν σ υμμαχ ικό α νο ρ θ ό ­δοξο π όλεμο σ τα ελ λ η ν ικ ά ηπ ειρω τικά κα ι νη σ ιω τ ικά εδά φ η , σ υ ν έτε ιν α ν στη δέσ μευσ η ισχυρών εχ θ ρ ικώ ν δ υ ν ά μ ε ­ων σ την Ελλάδα (ιδ ίω ς σ την Κ ρήτη, σ τα Δ ω δ εκά νη σ α κα ι σ τ ις Κ υκλάδες), καθώ ς κα ι στη δέσ μ ευσ η ισχυρώ ν α ε ­ρο ναυ τικώ ν εχ θ ρ ικώ ν δυνάμεω ν γ ια το ν έλεγχο το υ ε υ ρ ύ τερ ο υ θαλάσ σ ιου κα ι εν α έρ ιο υ χώρου το υ Α ιγα ίου , ο ι ο ­π ο ίες δ ια φ ο ρ ετ ικ ά θ α δ ιε τ ίθ ε ν τ ο σε ά λλα μέτωπα. Αλλη κύρ ια επ ιτυ χ ία των ελλη ν ικώ ν υποβρυχίω ν στο Α ιγα ίο ή ­τα ν η προσβολή τω ν γραμμώ ν κα ι των

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

πλοίων α νεφ ο δ ια σ μ ο ύ αυτώ ν τω ν ε ­χθρ ικώ ν δυνάμεων.

Το π ο λεμ ικό α υ τό έργο υλοπ ο ιήθη- κε από επ τά ελ λ η ν ικ ά υπ οβρύχια επ αν­δρω μένα α π ο κλε ισ τ ικά από Ε λληνες α ­ξ ιω μα τικο ύς , υπ αξιω μα τικούς κα ι να υ­το δ ιόπ ους.

Λόγω τη ς α ν α γ κ α ιό τη τα ς γ ια συ­χ νές κα ι μ α κρ ο χ ρ ό ν ιες επ ισ κευ ές , του γ εγ ο ν ό το ς ό τ ι δύ ο από α υ τά τα υπο­βρύχια π αραχω ρήθηκαν σ το Ε λλην ικό Β ασ ιλ ικό Ν α υ τ ικό π ερ ί το τέλ ο ς το υ π ολέμου, καθώ ς κα ι γ ια ά λλου ς λό ­γους, ο ι επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις δ ιεξή χ θ η σ α ν , κα ­τά έ το ς π ολέμου, ως εξής :• 1941: α) Υποβρύχιο «Γλαύκος» - Κ υ­β ερ ν ή τη ς π λω τάρχης Β. Α ρσλάνογλου. β) Υπ οβρύχιο «Τρίτων» - Κ υ β ερ ν ή τη ς υποπλοίαρχος Ε. Κ ο ντο γ ιά ννη ς . γ) Υ ­π οβρύχιο «Ν ηρεύς» - Κ υ β ερ ν ή τη ς πλω τάρχης Α. Ράλλης.• 1942: α) Υποβρύχιο «Τρίτων» - Κ υ­β ερ ν ή τη ς υποπλοίαρχος Ε. Κ ο ντογ ιά ν - νης. β) Υπ οβρύχιο «Ν ηρεύς» - Κ υβ ερ ­ν ή τη ς π λω τάρχης Α. Ράλλης. γ) Υπο­βρύχ ιο «Π απ ανικολής» - Κ υ β ερ ν ή τη ς α ντιπ λο ίαρ χος Α. Σπ ανίδης (μ έχ ρ ι το ν Ν οέμβρ ιο το υ 1942) - υποπλο ίαρχος Ν. Ρουσσέν (από το ν Ν οέμβρ ιο).• 1943: α) Υποβρύχιο «Π απ ανικολής» - Κ υ β ερ ν ή τη ς υπ οπλο ίαρχος Ν. Ρουσ­σέν. β) Υπ οβρύχιο «Κ ατοώ νης» - Κυ­β ερ ν ή τη ς αντιπ λο ίαρ χος Β. Λάσκος, γ) Υποβρύχιο «Μ ατρώ ζος» - Κ υ β ερ ν ή τη ς υποπλοίαρχος I. Μ ασουρ ίδης.• 1944: α) Υποβρύχιο «Π απ ανικολής» - Κ υ β ερ ν ή τη ς υποπλο ίαρχος Ν. Ρουσσέν (μέχρ ι το ν Α π ρίλ ιο το υ 1944). β) Υπο­βρύχ ιο «Π ιπ ίνος» - Κ υ β ερ ν ή τη ς πλω­τά ρ χ η ς Α. Ράλλης (μ έχ ρ ι το ν Ιούλ ιο του 1944) - υποπλοίαρχος Κ. Λ ούνδρα ς (από το ν Ιούλιο ), γ) Υπ οβρύχιο «Νη­ρεύς» - Κ υ β ερ ν ή τη ς υποπλο ίαρχος Α. Π αναγιώ του. δ) Υπ οβρύχιο «Μ ατρώ ­ζος» - Κ υ β ερ ν ή τη ς υποπλο ίαρχος I. Μ ασουρ ίδης .

Η π ο λεμ ική δ ρ α σ τη ρ ιό τη τα τω ν ε λ ­λην ικώ ν υπ οβρυχίω ν στο Α ιγα ίο σ υνο ­δ ε ύ τη κ ε από μ εγά λες απ ώ λειες , το τ ί ­μημα τω ν ηρω ικώ ν ενερ γε ιώ ν τω ν π λη­ρω μάτω ν το υ ς κα ι η υ π έρ τα τη προ­σφορά το υ ς γ ια τη δ ια τήρ ησ η τη ς ε λ ­λ η ν ικ ό τη τα ς το υ αρχ ιπ ελά γους το υ Α ι­γα ίου κα ι γ ια τη ν α π ελευθέρ ω σ η τη ς π ατρ ίδας . Τρία από τα π έν τε υπ οβρύ­χ ια που κα τέπ λευ σ α ν αρχ ικά στη Μ έση Ανατολή β υ θ ίσ τη κα ν , τα μεν «Τρίτων» κα ι «Κατσώ νης» ύ σ τερ α από σ κληρό α νθυπ οβρ υχ ια κό αγώνα με γ ερ μ α ν ικά π ο λεμ ικά πλοία (α ξ ιο θα ύμ α σ τα π α ρ α δ ε ίγμ α τα ηρω ισμού κα ι α υ το θ υ ­σίας), το δ ε «Γλαύκος» ύ σ τερ α από α λ ­λ επ ά λ λ η λ ες α ερ ο π ο ρ ικές επ ιδρ ομ ές στο να υπ ηγε ίο όπου επ ισκευαζόταν. Σ κοτώ θηκα ν ή π ν ίγηκα ν σ υ νολ ικά 60 Ε λληνες α ξ ιω μ α τικο ί, υπ αξιω μα τικο ί κα ι να υτοδ ίο π ο ι, που απ οτελούσ α ν π ληρώ ματά το υ ς , α ιχμ α λω τίσ θ η κα ν δε από το υ ς Γερμανούς 44 άτομα.

Προπολεμική φωτογραφία υποβρυχίου κλάσης “ Π ρω τεύς” .

ΕΠΙΛΟΓΟΣΤο Ε λλην ικό Β α σ ιλ ικό Ν α υ τικό δ ιε-

ξή γα γε επ ιχε ιρ ή σ ε ις σ το Α ιγα ίο , κατά το ν Β ’ Π αγκόσ μ ιο Π όλεμο , με π ίστη στα ε θ ν ικ ά ιδεώ δη, σ υνέπ εια στη λ α ­μπρή μακρα ίω νη ισ το ρ ία το υ κα ι σύμ­φωνα με τ ις ιε ρ ές ν α υ τ ικ ές π α ρ α κ α τα θ ή κ ες κα ι π α ρ αδόσ εις του . Β εβα ίω ς κα ι ο ι σ υ μ μ α χ ικές χώ ρες, ι­δίω ς η Β ρ ετα ν ία , σ υ μ μ ετε ίχ α ν σ τις επ ι­χ ε ιρ ή σ ε ις α υ τέ ς με χ α ρ α κτη ρ ισ τ ική ν α υ τ ική εμπ ε ιρ ία , σ το π λα ίσ ιο γ ε ν ικ ό ­τε ρ η ς π ο λεμ ική ς σ χεδ ία σ ης κα ι σ τρ α ­τη γ ικ ή ς , δ εδ ο μ έν ο υ ό τ ι το Α ιγα ίο στο σύνολό το υ δ εν έπ αυε να ε ίν α ι χώρος ζω τικής σημασ ίας.

Β α σ ικές επ ιχ ε ιρ ή σ ε ις ή τα ν ε κ ε ίν ε ς ο ι οπ ο ίες αποσκοπούσαν σ την προ­σβολή τω ν θαλασσ ίω ν γραμμώ ν επ ικ ο ι­νωνιώ ν τω ν Ιταλώ ν κα ι τω ν Γερμανών σε ολόκληρ η α υ τή τη ν π ερ ιοχή , καθώ ς κα ι σ την προσβολή τω ν αεροπ ορ ικώ ν κα ι να υτικώ ν βάσεώ ν το υ ς σ τα Δ ω δε­κάνησα, σ τις Κ υ κλά δες κα ι σ την Κρή­τη , π αράλληλα με τη ν π ρα γμα τοπ ο ίη ­ση αποστολώ ν α νο ρ θ ο δ ο ξο υ π ολέμου σε ολό κληρ η τη ν κα τεχ ό μ εν η Ελλάδα. Το κύρ ιο βάρος τω ν επ ιχε ιρήσ εω ν α υ ­τώ ν α νέλα β α ν κα ι έφ ερ α ν σε πέρας τα ελ λ η ν ικ ά υπ οβρύχια, τα οποία π ολέμησαν συνεχώ ς από το υ ς πρώ­το υ ς μή νες μ ετά τη γ ερ μ α ν ικ ή κ α τά λ η ­ψη τη ς Κ ρή της μ έχ ρ ι τη ν α π ελευ θ έρ ω ­ση τη ς Ε λλάδας, με μ εθ ο δ ικ ό τη τα , ε ­π α γγελμ α τ ική κα ι ν α υ τ ικ ή δ ε ξ ιο τ ε χ ν ία κα ι α νυ π έρ β λητο ηρω ισμό κα ι α υ το θ υ ­σία. Η επ ιτυ χ ία σ την εκπλήρω ση των π ολεμ ικώ ν το υ ς αποστολώ ν κα ι τω ν γ ε ­ν ικ ό τερ ω ν α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ώ ν σκοπών α υ ­το ύ το υ π ολέμου α π ετέλ εσ ε , ασφ α­λώς, δ ικα ίω ση τω ν θυσ ιώ ν το υ ς .

Για τη ν Ελλάδα, που π ο λεμο ύσ ε από τη Μ έση Ανατολή, το Α ιγα ίο δ εν α- π ο τελούσ ε μόνο χώρο ζω τικής σ υμμα ­χ ικ ή ς σημασ ίας, αλλά κα ι υπ όβαθρο τη ς ε θ ν ικ ή ς α κ ε ρ α ιό τη τα ς κα ι α ν εξα ρ ­τη σ ία ς , λ ίκνο το υ Ε λλην ισ μού κα ι κ ο ιτ ί­δα το υ δ υ τ ικ ο ύ π ο λ ιτ ισ μ ού . Κ άθε θ υ ­σία γ ια τη δ ια τήρ ησ η τη ς ε λ λ η ν ικ ό τη ­τά ς το υ ή τα ν α ν έκ α θ εν ε θ ν ικ ά επ ιβ ε ­β λη μ ένη κα ι ισ το ρ ικά δ ικα ιω μένη .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Αλεξανδρής Κ., Υποναύαρχος: ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟΝ ΜΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΟΛΕΜΙΚΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟΝ 1941-45, Α ετό ς , 1952.(2) Δ αμβέργης Ν., Αρχιπλοίαρχος: Η ΘΥΣΙΑ ΤΩΝ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ ΣΤΟ ΒΩΜΟ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ, «Θαλασσινοί Απόηχοι», 1995- 1996.(3) Καββαδίας Ε., Αντιναύαρχος: Ο ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟΥ 1940 ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΕΖΗΣΑ ΩΣ ΑΡΧΗΓΟΣ ΤΟΥ ΣΤΟΛΟΥ, Πυρσός, 1950.(4) Ν αυτικό Μ ουσείο της Ελλάδος: Ο ΣΙΩΠΗΛΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, Α9ήνα, 1995.(5) Παϊζης - Π αραδέλης Κ., Αρχιπλοίαρχος: ΤΑ ΠΛΟΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ 1830-1979, Εκδοση Γ.Ε.Ν.(6) Φωκάς Δ., Αντιναύαρχος: ΕΚΘΕΣΙΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΔΡΑΣΕΩΣ ΤΟΥ Β.Ν. ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ 1940-1944.

29

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΝΑΧΙΚΩΝ «ΚΥΝΗΓΩΝ»

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αμερικανοί ελεύ θ ερ ο ι σκοπευτες κατά τον πόλεμο της Κορέας, με τυφ έκ ια Springfie ld κα ι Garand.

«Σ ΙΓΟ ΥΡΑ ΚΑΝΕΝΑ

ΚΥΝΗΓΙ Δ Ε Ν

Μ ΠΟΡΕΙ ΝΑ

ΣΥΓΚ Ρ ΙΘ Ε Ι ΜΕ ΤΟ

ΚΥΝΗ ΓΙ ΑΝ Θ ΡΩ Π Ω Ν .

ΚΑΙ ΕΚ Ε ΙΝ Ο Ι Π Ο Υ

ΕΧΟ ΥΝ ΚΥΝΗ ΓΗΣΕΙ

Ο Π ΛΙΣΜ Ε Ν Ο ΥΣ

Α Ν Δ Ρ Ε Σ ΓΙΑ ΑΡΚΕΤΟ

Δ ΙΑΣΤΗ Μ Α ΚΑΙ ΤΟΥΣ

Α Ρ ΕΣΕ Ι, Δ Ε Ν

ΕΝΔΙΑΦ ΕΡΟΝΤΑ! ΠΙΑ

ΓΙΑ Ο ,ΤΙ ΔΗ ΠΟΤΕ

Α Λ Λ Ο ».

Ερνεστ Χέμ ινγουεη

Ο στρατηγός Τζων Σέτζγουικ ή­

ταν διοικητής του IV Σώμα­τος των Βορείων κατά τη μά­

χη της Σποτσυλβάνια και ένας από τους πιο δυναμικούς ηγήτορες της Στρατιάς

του Πότομακ που κατέβαινε ορμητικά προς τον Νότο με περισσότερους από100.000 άνδρες στις αρχές Μαϊου του 1864, επιδιώκοντας να φθάσει επιτέλους ως το Ρίτσμοντ, την πρωτεύουσα των α­ποσχισμένων Πολιτειών, και να θέσει τέρμα στον αιματηρό εμφύλιο που σπά- ρασσε το αμερικανικό έθνος. Στις 9 Μαϊ- ου ο Σέτζγουικ ασκούσε με τον συνηθι­σμένο του τρόπο την ηγεσία επί των στρατευμάτων του προσπαθώντας να α­νασυγκροτήσει τις μονάδες του για να ε- παναλάβουν την έφοδο. Βλέποντας τους άνδρες του να έρπουν με φόβο κα­θώς οι σφαίρες περνούσαν σφυρίζοντας με ανατριχιαστικό τρόπο γύρω τους, στάθηκε έφιππος περιφρονώντας τον ε­χθρό που απείχε περισσότερο από 800 μέτρα και τους φώναζε: «Πώς; Πώς; Να έρπετε με αυτόν τον τρόπο επειδή πέ­φτουν μερικές σφαίρες! Ντρέπομαι για σας. Οι Νότιοι δεν μπορούν να πετύχουν ούτε ελέφαντα σε τέτοια απόσταση!». Α­κριβώς το επόμενο δευτερόλεπτο μια βολίδα τον κτύπησε στο πρόσωπο και έ­νας υπασπιστής που βρισκόταν δίπλα στον Σέτζγουικ είδε το πρόσωπο του στρατηγού να στρέφεται αργά προς το

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

μέρος του με το αίμα να τινάζεται σαν πί­δακας κάτω από το αριστερό μάτι. «Επε­σε προς εμένα και ήμουν τόσο κοντά του ώστε παρά την προσπάθειά μου να τον υποβαστάξω γκρεμίστηκα και εγώ μαζί του από το άλογό μου». Ο θάνατος του Σέτζγουικ καθυστέρησε αποφασιστικά την προέλαση των Βορείων και διεδρα- μάτισε κρίσιμο ρόλο στην επικράτηση του στρατηγού Λη κατά τη μάχη της Σπο- τσυλβάγια:Α _ _ κ _

Από την εποχή που μια και μόνο ka- J ! λοζυνισμένη βολή του Δαβίδ σώριασε/ νεκρό τον πάνοπλο Γολιάθ από απόστα­ση ασφαλείας ή την εποχή που ο Κύρος ο Νεώτερος βρήκε τον θάνατο από το εύστοχο ακόντιο ενός άγνωστου Πέρση στρατιώτη στα Κούναξα, υπήρχαν τα πρώτα δείγματα πως το μελλοντικό πε­δίο μάχης θα ανήκε κάποτε όχι στους μαζικούς στρατούς που αγωνίζονταν σε πυκνούς σχηματισμούς, αλλά σε ικανούς μεμονωμένους πολεμιστές που θα μπο­ρούσαν να πλήξουν τον αντίπαλο από μακριά με ελάχιστα, αλλά φονικά πλήγ­ματα. Κατά τον ίδιο τρόπο η βολίδα που πέτυχε τον θαρραλέο, αλλά ανυποψία­στο στρατηγό Σέτζγουικ δεν ήταν αδέ­σποτη. Προερχόταν από ένα τυφέκιο Whitworth που χρησιμοποιούσαν κατά κόρον οι επίλεκτοι σκοπευτές των Νο­τίων. Συνδυάζοντας την ακρίβεια ενός τυφεκίου σκοποβολής και την αντοχή ε-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

νός στρατιωτικού όπλου το εμπροσθογεμές Whitworth είχε απλά σκοπευτικά που μπορού­σαν να ρυθμιστούν ως το βεληνεκές των 1.200 m, όμως η βολίδα βάρους 34 gr των 11,43 mm μπορούσε να πετύχει στόχους ακόμα και σε αποστάσεις 1.500 m. Ο αμερικανικός εμφύ­λιος έχει χαρακτηριστεί δίκαια ως ο «πρώτος σύγχρονος πόλεμος», αφού απετέλεσε το πε­δίο εφαρμογής μιας σειράς από καινοτομίες που άλλαξαν ριζικά τον χαρακτήρα της μάχης μετά από λίγα χρόνια. Ο σιδηρόδρομος, ο τη­λέγραφος, η εναέρια παρατήρηση, τα οπισθο­γεμή όπλα, τα πολυβόλα και τα πυροβόλα ρα­βδωτής κάννης κατέστησαν τις παραδοσια­κές τακτικές των ναπολεόντειων πολέμων τε ­λείως απαρχαιωμένες και έθεσαν τον πρώτο σοβαρό περιορισμό στη δράση του ιππικού.

Το φορητό πυροβόλο όπλο ραβδωτής κάννης (τυφέκιο) εφευρέθηκε τον 16ο αιώνα χάρη στις προσπάθειες των τεχνιτών εκείνης της περιόδου να κατασκευάσουν ένα όπλο α­νώτερης ακρίβειας από το υπάρχον τότε αρ- κεβούζιο. Η ιδέα τους 6ρήκε γόνιμο έδαφος, αλλά το τυφέκιο παρέμενε ακριβό και δύσκο­λο στην παραγωγή του, τόσο ώστε ήταν αδύ­νατο να εφοδιαστούν με αυτό ολόκληρα στρατιωτικά τμήματα. Η πρώτη σύρραξη κατά τη διάρκεια της οποίας το τυφέκιο κατέστησε πραγματικά αισθητή την παρουσία του ήταν ο Πόλεμος της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ (1775- 83), κατά τον οποίο η πρακτική χρήσης τυφε­κίων των επαναστατών υιοθετήθηκε και από τον τακτικό Βρετανικό Στρατό. Η εποχή της ωρίμανσης του τυφεκίου όμως ήλθε σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, όταν οι ΗΠΑ διχάστη­καν πάλι από τον τρομερό εμφύλιο που διήρ- κεσε τέσσερα χρόνια. Αν και τα τυφέκια Enfield και Springfield που χρησιμοποιούντο και από τις δύο πλευρές θεωρούντο γενικά αξιό­πιστα όπλα με τη δυνατότητα να κτυπούν έ-

32 ναν στόχο ύψους 1,80 m σε αποστάσεις 500 m, ■ ■ οι εμπόλεμοι γρήγορα συνειδητοποίησαν το

πλεονέκτημα του διπλάσιου βεληνεκούς που έδιναν τα τελευταία υποδείγματα τυφεκίων και έοπευσαν να προμηθευτούν ποσότητες από αυτά. Τόσο στον Νότο, όσο και στον Βορ­ρά ανθούσε η παράδοση του κυνηγιού, αλλά ιδιαίτερα ο στρατός των αποσχισμένων της Συνομοσπονδίας έβριθε από ταλαντούχους σκοπευτές λόγω της εξέχουσας θέσης που κατείχε το σπορ στους αριστοκρατικούς κύ­κλους του Νότου. Το πρόβλημα όμως ήταν πως ο Νότος, σε αντίθεση με τον βιομηχανο- ποιημένο Βορρά, στερείτο των πολεμικών βιοτεχνιών που θα μπορούσαν να τον εφοδιά­σουν με μεγάλους αριθμούς τυφεκίων. Η προ­φανής λύση ήταν η αγορά τέτοιων όπλων από τη Βρετανία, αλλά η τιμή ενός Whitworth ή ε­νός Kerr έφθανε συχνά τα 500 δολάρια, αντί για τα 43 που στοίχιζε ένα απλό τυφέκιο Sharps. Ως αποτέλεσμα τα ακριβοπληρωμένα εισαγόμενα τυφέκια ήταν λιγοστά και οι Νότι­οι στρατιώτες έπρεπε να συναγωνιστούν σκληρά μεταξύ τους και να αποδείξουν έ­μπρακτα την αξία τους πριν λάβουν τα νέα ό­πλα. Οι καλύτεροι σκοπευτές κάθε συντάγμα­τος συμμετείχαν σε εξαντλητικούς διαγωνι­σμούς κατά τους οποίους έπρεπε να αποδεί­ξουν ότι μπορούσαν να πετύχουν με άνεση έ­

ναν στόχο μεγέθους ανθρώπου στα 500 m πριν λάβουν το πολυπόθητο Kerr ή Whitworth. Κατά τις εκστρατείες δρούσαν ανεξάρτητα μόνοι τους ή κατά ζεύγη στα πλαίσια των με­γαλύτερων σχηματισμών. Οι αρετές που θα έ­πρεπε να έχουν όμως αυτοί οι ιδιότυποι κυνη­γοί των Νοτίων δεν περιορίζονταν στην ευ­στοχία βολής, αλλά περιελάμβαναν και την ά- ριστη χρήση όλων των μεθόδων απόκρυψης και κίνησης του κλασικού πεζικού. «Οταν κι- νούμασταν μέσα σε δάσος», έλεγε ένας από αυτούς, «τοποθετούσαμε φύλλα πάνω μας για να κρύψουμε το χρώμα των στολών μας από τον εχθρό». Προτιμούσαν να διεισδύ- σουν ως τις επιλεγμένες θέσεις τους τη νύ­χτα, περιμένοντας την αυγή για να αρχίσουν να επιχειρούν τις βολές τους. Οπως ήταν φυ­σικό προτιμότεροι στόχοι των σκοπευτών ή­ταν οι υψηλόβαθμοι αξιωματικοί του εχθρού και η αποτελεσματικότητά τους έφθασε σε τέτοιο Βαθμό ώστε ο στρατηγός Ρόζκρανς των Βορείων υποχρεώθηκε να εκδώσει ειδική οδηγία που συνιστούσε στους αξιωματικούς να φέρουν μικρότερα διακριτικά των βαθμών τους.

Το πρόβλημα των φονικών βολίδων που α- ποδεκάτιζαν αξιωματικούς και πυροβολητές των Βορείων οξύνθηκε με την πάροδο του χρόνου τόσο πολύ ώστε η ίδια η ανάγκη αντι­μετώπισής του ώθησε τους άνδρες της Ενω­σης να θέσουν σε δράση το κυριότερο όπλο κατά των σκοπευτών που παραμένει σε κυ­ρίαρχη θέση σε αυτόν τον ρόλο ως τις μέρες μας: τον «αντι-σκοπευτή». Κατά τη μάχη της Τσάνσελορσβιλ, το 1863, ένας σκοπευτής των Νοτίων είχε προκαλέσει θραύση ανάμεσα στις γραμμές των αντιπάλων του, σκοτώνο­ντας μεταξύ άλλων και έναν συνταγματάρχη που στεκόταν δίπλα σε μια πυροβολαρχία. Ε­τσι οι Βόρειοι απελπισμένοι κατέφυγαν στη βοήθεια ενός δικού τους σκοπευτή για να λύ­σουν το πρόβλημα. Οι ενέργειες του τελευ­ταίου καταγράφηκαν με θαυμασμό από έναν πυροβολητή που έτυχε να τις παρατηρήσει: «Πρώτα έβγαλε το καπέλο του και το ύψωσε αργά πάνω από το παραπέτασμα του χαρακώ­ματος. Φυσικά ο Νότιος έριξε θέλοντας να σκοτώσει τον απρόσεκτο άνδρα που υποτίθε­ται ότι το φορούσε. Η σφαίρα κτύπησε το κα­πέλο και ο σκοπευτής μας το κατέβασε εξετά­ζοντας την τρύπα για να διαπιστώσει τη γωνία από την οποία είχε γίνει η βολή. Μελετώντας αυτή τη γωνία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι

Γζρμανός ελεύθερ ος σκοπευτής και ο παρατηρητής του κατά τη δ ιάρκεια του A

Παγκοσμίου Πολέμου.

ο εχθρός είχε ρίξει πάνω από μια πυκνή φτε­λιά και δεν χρειάστηκε πια παρά λίγα δευτε­ρόλεπτα για να σκοπεύσει με το τυφέκιό του και να ρίξει. Ο Νότιος γκρεμίστηκε σαν ένα μεγάλο κοράκι από τη φωλιά του και δεν είχα­με πλέον άλλα προβλήματα από αυτόν». Με τον τρόπο αυτό εμφανίστηκε στο πεδίο της μάχης από τα μέσα του 19ου αιώνα ένα νέο εί­δος πολεμιστή: αριστοτέχνης στην εκμετάλ­λευση του εδάφους και εφοδιασμένος με προηγμένο οπλισμό, ένας κυνηγός ανθρώπι­νων θηραμάτων έκανε αισθητή πια την πα­ρουσία του αποτελώντας με τον καιρό ένα από τα πιο επίφοβα εργαλεία των χερσαίων δυνάμεων. Ο ελεύθερος σκοπευτής είχε γεν­νηθεί και έμελλε να καταστεί ο πιο αποδοτι­κός πολεμιστής όλων των εποχών.

ΘΑΝΑΣΙΜΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΣΤΑ ΧΑΡΑΚΩΜΑΤΑ

Η πρώτη γενιά τυφεκίων ραβδωτής κάν­νης, όπως τα βρετανικά Martini-Henry (1871), τα αμερικανικά Remington 1867) και τα ρωσικά Berdan (1868), διακρινόταν από μερικά γενικά χαρακτηριστικά όπως το μεγάλο διαμέτρημα, η βαριά σφαίρα και η μικρή αρχική ταχύτητα, αλλά ήταν σχετικά ανθεκτικά, αξιόπιστα και εύκολα στην εκμάθηση ακόμα και από αναλ­φάβητους στρατιώτες. Ενώ όμως η εισαγωγή των οπισθογεμών όπλων, των επαναληπτικών καραμπινών (Spencer, Winchester) και των με­ταλλικών φυσιγγίων υπήρξε αναμφίβολα μια σημαντική πρόοδος, το κυριότερο τεχνολογι­κό άλμα των τυφεκίων προήλθε από την ε­φεύρεση της άκαπνης πυρίτιδας, την οποία πέτυχε ο Σουηδός Αλφρεντ Νόμπελ το 1880. Η αυξημένη ισχύς των φυσιγγίων άκαπνης πυ­ρίτιδας παρείχε πλέον πολύ μεγαλύτερη τα­χύτητα στις βολίδες και ακρίβεια σε μεγαλύ­τερες αποστάσεις. Ενώ τα 500 m θεωρούντο ως ένα μέγιστο βεληνεκές για τη «μαύρη πυ­ρίτιδα» από έναν μέσο στρατιώτη, τα νέα προ- ωθητικά διπλασίασαν αυτόματα αυτό το μέγε­θος και συνοδεύτηκαν από την παράλληλη μείωση των διαμετρημάτων και του βάρους των φυσιγγίων, παράγοντας με αυτόν τον τρόπο τη δεύτερη γενιά τυφεκίων. Κατά συνέ­πεια ενώ το τυφέκιο Mauser πρώτης γενιάς

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Το περίφημο τυφ έκ ιο Kar 98k ε ικον ίζετα ι σε μια παραλλαγή που κατασκεύαζαν κατά το δεύτερο μισό του Β ’ Παγκοσμίου Πολέμου οι ε τα ιρ ίες Steyr-Daimler-Puch

ειδ ικά για χρήση από ελεύθερ ους σκοπευτές. Η διόπτρα είναι μεγέθυνσης 4χ.

του 1871 είχε διαμέτρημα 11,43 mm και έβαλ­λε βολίδα βάρους 24 gr με αρχική ταχύτητα 433 m/sec, το τυφέκιο Mauser δεύτερης γε­νιάς, που παρήχθη 17 χρόνια αργότερα, είχε διαμέτρημα 7,92 mm, βολίδα βάρους 10 gr και αρχική ταχύτητα εξόδου βολίδας 873 m/sec. Ενας απλός υπολογισμός μπορεί να δείξει πως η κινητική ενέργεια της νεώτερης βολί­δας ήταν κατά 69% μεγαλύτερη και συνεπώς η εμβέλεια και η καταστρεπτική ισχύς της ση­μαντικά βελτιωμένες. Για τον ελεύθερο σκο­πευτή αυτές οι τεχνολογικές καινοτομίες σή- μαιναν πολλά. Η ευστοχία βελτιώθηκε πολύ και οι υψηλές ταχύτητες απέδωσαν μια ευθυ- τενέστερη τροχιά, περιορίζοντας τις επιδρά­σεις των πλευρικών ανέμων που επηρέαζαν τις βολές παλαιότερα. Ο παράγοντας «τύχη» μειώθηκε δραστικά και η επιτυχία κάθε βολής έγινε περισσότερο θέμα εκπαίδευσης και τε ­χνικής, ενώ το σύννεφο λευκού καπνού που πρόδιδε τη θέση των σκοπευτών την εποχή του αμερικανικού εμφυλίου έπαψε να υφίστα- ται, αφήνοντας μόνο τη στιγμιαία λάμψη της εκπυροοκρότησης να αποκαλύπτει τους καλά επιλεγμένους κρυψώνες των σκοπευτών. Ε­φοδιασμένος πια με όπλα τέτοιας αποτελε- σματικότητας ο ελεύθερος σκοπευτής μπο­ρούσε να κινείται απαρατήρητος στα πεδία των μαχών εκτελώντας κατά βούληση τα θύ­ματά του και παραμένοντας συχνά ατιμώρη­τος.

Η πρώτη ουσιαστικά δοκιμή των τυφεκίων δεύτερης γενιάς στην πράξη έγινε κατά τον Δεύτερο Πόλεμο των Μπόερ (1899-1901), ό­ταν οι ατίθασοι Αφρικάνερς, που ήταν εξοπλι­σμένοι κυρίως με Mauser, προκάλεσαν θραύ­ση στις τακτικές μονάδες των Βρετανών οι ο­ποίοι μάχονταν με τα κλασικά Lee-Enfield. Γρή­γορα οι Βρετανοί αντιλήφθηκαν ότι η παρα­δοσιακή τακτική τους, που προέβλεπε τον ε­λιγμό ακάλυπτων συμπαγών σωμάτων με πυρήνα τη στοιχισμένη ομάδα των 25 ανδρών, έδινε ιδεώδη στόχο στους Μπόερ οι οποίοι έ­βαλλαν εναντίον τους από αποστάσεις μέχρι και 1.200 m, πετυχαίνοντας τον στόχο τους λό- γω της πυκνότητας των αντιπάλων. Η πικρή ε­μπειρία από τη σκοπευτική δεινότητα των Μπόερ οδήγησε σύντομα στο να κυκλοφορεί

Ενα βρετανικό ζεύγος σκοπευτή- παρατηρητή στα χαρακώματα της Γαλλίας

το 1915.

ορύγματα για να προστατευθούν από τη βρο­χή θανάτου των πολυβόλων και του βαρέος πυροβολικού. Κατά την περίοδο λίγο πριν από την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι διορατικότεροι στρατιωτικοί αναλυτές προέ- βλεπαν την έλευση ενός «άδειου πεδίου μά­χης» όπου οι αντιμαχόμενοι θα ήταν καλά κρυμμένοι σε στατικές θέσεις, με τις μονάδες τους διασπασμένες σε μικρές ομάδες στρα­τιωτών που θα κάλυπταν τεράστιο εύρος με­τώπου. Για τον ελεύθερο σκοπευτή η εξέλιξη αυτή σήμαινε πως η εποχή των εύκολων βο­λών εναντίον συντεταγμένων στρατιωτικών σωμάτων και εκτεθειμένων αξιωματικών ανή- 33 κε οριστικά στο παρελθόν. Οι στοχοι θα γινο- νταν πια αφάνταστα μικρότεροι και δυσκολό­τεροι, πολύ περισσότερο αφού οι φανταχτε- ρές οτολές του 19ου αιώνα είχαν παραχωρή­σει τη θέση τους στους χακί, γκρι και πράσι­νους χρωματισμούς που έδιναν πρόσθετη κά­λυψη.

Μέχρι το 1914 ελάχιστοι ειδικοί έπαιρναν τον ρόλο του ελεύθερου σκοπευτή στα σοβα­ρά και είναι χαρακτηριστικό πως μόνο ο Γερ­μανικός Στρατός είχε φροντίσει να εμπλουτί­σει με τέτοιους πολεμιστές τις μάχιμες μονά­δες του. Με εξαίρεση τη Γερμανία η τοποθέ­τηση διόπτρας στα τυφέκια (που είχε αρχίσει σε μια πρωτόγονη μορφή από τον αμερικανι­κό εμφύλιο) ήταν σχεδόν άγνωστη στους ευ­ρωπαϊκούς στρατούς και το τηλεσκόπιο θεω­ρείτο ως ένα εξεζητημένο εργαλείο των κυνη­γών μεγάλων θηραμάτων. Η απαίτηση, όμως, των ερασιτεχνών κυνηγών για καλύτερα σκο­πευτικά είχε προκαλέσει - για καθαρά εμπορι­κούς λόγους - μια άμιλλα μεταξύ των εταιριών οπτικών ειδών, που κατέληξε στην εξέλιξη

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

μεταξύ των Βρετανών στρατιωτών η συμβου­λή «Κρατηθείτε μακριά από αξιωματικούς και λευκούς βράχους», επειδή είχε παρατηρηθεί ότι οι πρώτοι αποτελούσαν στόχους προτίμη­σης του εχθρού, ενώ οι δεύτεροι χρησίμευαν για τον καθορισμό της ακριβούς απόστασης. Ο Βρετανικός Στρατός μπορεί να υπέφερε αρκετά από τις εκτελεστικές ικανότητες των Μπόερ, αλλά κέρδισε τελικά τον πόλεμο και επέδειξε για μια ακόμα φορά το εγγενές χάρι­σμα να μαθαίνει από τα λάθη του και να εξα­λείφει τις αδυναμίες του. Ετσι όταν χρειάστη­κε να πορευτεί και πάλι στον πόλεμο το 1914, αποτελούσε ίσως την κορυφαία στρατιωτική δύναμη του κόσμου στον τομέα της ευστο­χίας του απλού πεζού.

Κατά παράδοξο τρόπο οι ίδιες τεχνολογι­κές αλλαγές που ανέδειξαν τον ελεύθερο σκοπευτή σε κυρίαρχο της μάχης απείλησαν ταυτόχρονα να περιορίσουν ή να δυσκολέ­ψουν σε μεγάθο βαθμό το έργο του, καθώς η αύξηση της ισχύος πυρός υποχρέωσε τους στρατούς να εγκαταλείψουν τους ελιγμούς σε αναπεπταμένα πεδία και να αναζητήσουν την κάλυψη του εδάφους, σκάβοντας βαθιά

των αρχικών φακών ώστε να επιτυγχάνουν μια μεγέθυνση 3χ και ένα πιο ικανοποιητικό εύ­ρος παρατήρησης. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αναμφίβολα η πρώτη σύρραξη κατά την οποία καθιερώθηκε η τοποθέτηση τηλεσκο­πίου πάνω σε τυφέκια για χρήση από επιλεγ- μένους σκοπευτές.

Σε αντίθεση με ό,τι πίστευαν οι πιο αισιό­δοξοι θεωρητικοί μεταξύ των στρατηγικών ε­γκεφάλων της Δύσης, ο πόλεμος κινήσεων στο Δυτικό Μέτωπο (όπου βρισκόταν και το κύριο θέατρο των επιχειρήσεων) διήρκεσε μόλις δύο μήνες πριν τελματωθεί τον Οκτώ­βριο του 1914, βρίσκοντας τους εμπόλεμους να έχουν οχυρωθεί σε μια γραμμή μήκους 700 km από τη Βόρεια θάλασσα ως τα σύνορα της Ελβετίας. Ο αγώνας είχε προσλάβει πια στατι­κή μορφή και ο ελεύθερος σκοπευτής θα α- ναδεικνυόταν σε πρωταγωνιστή σκορπώντας τον όλεθρο ανάμεσα στα χαρακώματα. Η ρι­ζωμένη αγγλο-σαξωνική πεποίθηση πως οι Γερμανοί ήταν ένας μονολιθικός λαός που στερείτο φαντασίας έμελλε να αποδειχθεί ο­δυνηρά λανθασμένη από τους πρώτους κιό- λας μήνες του πολέμου. Η Ανώτατη Γερμανική Διοίκηση αντιλήφθηκε αμέσως την αξία των ελεύθερων σκοπευτών στο διαμορφούμενο πεδίο μάχης και χρησιμοποίησε κατά τον κα­λύτερο τρόπο τις 20.000 διόπτρες που είχε φροντίσει να προμηθευτεί από τον καιρό της ειρήνης. Βασικό τυφέκιο των σκοπευτών ή­ταν το ίδιο με εκείνο του υπόλοιπου Γερμανι­κού Στρατού, το αξιόπιστο Gew 98 των 7,92 mm που δεχόταν δεσμίδες των πέντε φυσιγ­γίων. Εφοδιασμένο με διόπτρες 3χ ή 4χ που κατασκευάζονταν με τις καλύτερες προδια­γραφές ποιότητας από τη γερμανική βιομηχα­νία οπτικών ειδών, που θεωρείτο η κορυφαία του κόσμου εκείνη την εποχή, τα Gew 98 απο­δείχθηκαν θανατηφόρα στα χέρια καλά εκπαι-

34 δευμένων ελεύθερων σκοπευτών που δρού- ■ ■ σαν ανεξάρτητα με στόχο τόσο τον φόνο

στρατιωτών του εχθρού, όσο και την παρατή­ρηση των δραστηριοτήτων του.

Η προσέγγιση των συμμάχων στο θέμα των σκοπευτών ήταν αρχικά ανεπαρκής και δύσκαμπτη και η αντίδραση σπασμωδική. Ο Γαλλικός Στρατός διέθετε ελεύθερους σκο­πευτές αλλά δεν έδωσε ποτέ την έμφαση που χρειαζόταν στο θέμα ώστε να τους καταστή­σει πραγματικά αποτελεσματικούς. Οι Βρετα­νοί, παρ' ότι διακρίνονταν για το εξαιρετικό α­τομικό επίπεδο εκπαίδευσης στις βολές, κα- τέφθασαν στο μέτωπο χωρίς να έχουν ανα­πτύξει τη σχετική εμπειρία και υπέστησαν σο­βαρές απώλειες κατά τα δύο πρώτα χρόνια της σύρραξης μέχρι να καταβάλουν τις πρώ­τες προσπάθειες για να εξισορροπήσουν την κατάσταση. Ο συνταγματάρχης Χέσκεθ-Πρί- τσαρντ, που είχε ασχοληθεί ερασιτεχνικά με το κυνήγι και επιφορτίσθηκε αργότερα με τη συγκρότηση και την εκπαίδευση Βρετανών ε­λεύθερων σκοπευτών, περιέγραψε με μελανά χρώματα τη σκληρή δοκιμασία που υφίσταντο οι συμπατριώτες του από την ασύδοτη δράση των Γερμανών σκοπευτών: «Είναι δύσκολο να δοθούν ακριβή στοιχεία για τις απώλειές μας. Αρκεί να ειπωθεί ότι στις αρχές του 1915 ένα τάγμα μας έχασε 18 άνδρες μέσα σε μια και

μόνο ημέρα από τους ελεύθερους σκοπευτές του εχθρού». Απώλειες τέτοιου μεγέθους μπορούσαν να κατακρημνίσουν το ηθικό ακό­μα και των πιο ακμαίων μονάδων, καθώς το κυριότερο αποτέλεσμα από τη δράση του ε­χθρού ήταν ακριβώς η υπονόμευση του μαχη­τικού πνεύματος του αντιπάλου και η επικρά­τηση ενός αισθήματος απελπισίας που γεννά η έλλειψη προστασίας.

Ο ξαφνικός πάταγος της βολίδας του ε­λεύθερου σκοπευτή και η ακόλουθη πτώση του θύματος από το χείλος του χαρακώματος μέσα σε αγωνία θανάτου ήταν θέαμα αρκετό για να κλονίσει τα νεύρα και των πιο σκληρο­

τράχηλων πολεμιστών. Κατά τη μάχη του Σομ το 1916 ο Βρετανός αξιωματικός Τσαρλς Κάρ- ρινγκτον έζησε μια από αυτές τις περιπτώ­σεις απελπισίας όταν κτυπήθηκε μέσα στο χα­ράκωμα όπου βρισκόταν ένας συνάδελφός του: «Ακούστηκε ένας μακρινός πυροβολι­σμός και ο Πρατ έπεσε σαν πέτρα. Είχε απλώς μια μικρή στρογγυλή οπή στο μέτωπο, ενώ το πίσω μέρος του κρανίου είχε τιναχθεί στον α­έρα. Δεν είχε καμία ελπίδα. Το κεφάλι του ή­ταν διαλυμένο και κομμάτια του εγκεφάλου διασκορπισμένα γύρω μας, αλλά ο Πρατ αρ- νείτο να πεθάνει. Ενας παλαιός δεκανέας τον κράτησε στην αγκαλιά του καθώς ψυχορρα­γούσε και χρειάστηκε να περάσουν δύο ολό­κληρες ώρες κάτω από τον ήλιο του Ιουλίου μέχρι να εκπνεύσει. Υπήρχαν τουλάχιστον άλ­λοι 12 άνδρες συνωστισμένοι στο χαράκωμα και είχαμε όλοι την ίδια οσμή του αίματος στα ρουθούνια μας καθώς ακούγαμε το βογγητό του συντρόφου μας». Οι Βρετανοί άρχισαν με δειλά βήματα και προσωπικές πρωτοβουλίες στρατιωτών να εφοδιάζονται με τυφέκια και διόπτρες, αλλά χρειάστηκε να φθάσει το 1916 για να μπορέσουν να ισχυριστούν ότι αντιμε­

τώπιζαν πια τους Γερμανούς αντιπάλους τους επί ίσοις όροις, φθάνοντας ακόμα και να τους ξεπεράσουν σε ικανότητες και πανουργία σε πολλές περιπτώσεις. Με την ίδρυση των σχο­λείων SOS (Sniper, Observation and Scouting) οι Βρετανοί εργάστηκαν με τη γνωστή τους με- θοδικότητα επιτυγχάνοντας απαράμιλλα επί­πεδα επαγγελματισμού στην τέχνη του ελεύ­θερου σκοπευτή.

Το μέτωπο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ό­μως που έχει συνδεθεί ίσως περισσότερο με τη δράση των ελεύθερων σκοπευτών ήταν η χερσόνησος της Καλλίπολης, όπου Βρετανοί, Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες απο­

βιβάστηκαν τον Απρίλιο του 1915 προκειμέ- νου να ανοίξουν στον στόλο τους τον δρόμο για την Κωνσταντινούπολη, βγάζοντας ουσια­στικά έξω από τον πόλεμο την Τουρκία που τότε μαχόταν στο πλευρό των Κεντρικών Δυ­νάμεων. Οπλισμένοι με τυφέκια Mauser οι Τούρκοι μαχητές αποδείχθηκαν αρχικά πολύ δυσκολότεροι αντίπαλοι από ό,τι είχαν υπολο­γίσει οι Σύμμαχοι και έχοντας το πλεονέκτημα των υπερυψωμένων θέσεών τους υπέβαλλαν τους εισβολείς σε έναν καταιγισμό βολών, κτυπώντας με υποδειγματική ακρίβεια ο,τιδή- ποτε εκινείτο σε ακάλυπτο χώρο. «Την πρώτη εβδομάδα χάναμε περίπου 12 άνδρες την η­μέρα», έγραφε ένας Βρετανός στρατιώτης. «Επεφταν χωρίς να βγάλουν τον παραμικρό ήχο και σπαρταρούσαν οικτρά στο χώμα μέχρι να ξεψυχήσουν Είχαν κάνει απλώς το λάθος να σηκώσουν το κεφάλι τους λίγο ψηλότερα από όσο έπρεπε». Οι Σύμμαχοι έμαθαν για μια ακόμα φορά πως κάθε απροσεξία πληρώνεται ακριβά. Στις 26 Μαϊου 1915 17 Αυστραλοί κτυ- πήθηκαν από ελεύθερους σκοπευτές στο ί­διο ακριβώς σημείο των χαρακωμάτων και δύο ημέρες αργότερα άλλοι 15 έπεσαν μέχρι το

Τα σημερινά όπλα των ελεύθερω ν σκοπευτών έχουν ε ξ ελ ιχ θ ε ί σε τέ το ιο βαθμό θανατηφόρας ακρ ίβειας και ισχύος ώστε να προκαλούν εύλογη ανησυχία στους στρατούς που δεν έχουν φ ροντίσει να παρακολουθήσουν τις εξελ ίξε ις . Σ τη φωτογραφία ένας Βρετανός στρατιώ της εκπ α ιδεύετα ι σ τις τεχν ικές βολής μ ε το σύγχρονο βαρύ τυφ έκιο σκοπευτή Barre tt των 0,50 in. Η βολίδα του Barre tt μπορεί να δ ιατρήσει ελαφρά θωρακισμένα οχήματα και να πλήξει στόχους σε αποστάσεις 1.500 m!

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

μεσημέρι. Ανασκουμπώθηκαν όμως γρήγορα και επιστράτευσαν τους δικούς τους δεινούς σκοπευτές για να εξοντώσουν τους Τούρκους αντιπάλους τους. Με τον καιρό το κυνήγι των Τούρκων ελεύθερων σκοπευτών προσέλαβε διαστάσεις «σπορ», μια δραστηριότητα που θεωρείτο η καταλληλότερη για να «σπάσει η ρουτίνα». Κορυφαίος «κυνηγός» στην Καλλί- πολη ήταν σίγουρα ο Αυστραλός Μπίλυ Σινγκ, που δρούσε συνήθως με έναν βοηθό σε κα­θήκοντα παρατηρητή και φημιζόταν για την υπομονή του. Αρχή του Σινγκ ήταν πως κάθε βολίδα έπρεπε να βρίσκει τον στόχο της και η τακτική αυτή του απέφερε 150 βεβαιωμένες

και σύμφωνα με τη φυσιολογία η οξύτητα της όρασης υποβαθμίζεται μετά την πάροδο 20 ή30 λεπτών. Αλλάζοντας ρόλους διόπτευσης ο σκοπευτής και ο παρατηρητής του μπορούν να παραμείνουν σε δράση για αρκετές ώρες, ενώ η συνδυασμένη χρησιμοποίηση κυαλιών και διοπτρών σημαίνει πως ο παρατηρητής μπορεί να «σαρώνει» ευρύτερη περιοχή εντο­πίζοντας πιθανούς στόχους ενώ ο σκοπευτής εστιάζει πάνω τους με καλύτερη ευκρίνεια. Με τον τρόπο αυτό ένας επιδέξιος παρατηρη­τής μπορεί να λειτουργήσει σαν καθοδηγη­τής της βολής τροφοδοτώντας με δεδομένα απόστασης και γωνίας τον σκοπευτή του, ώ-

Σε αντίθεση με την πεποίθηση των Συμμάχων ό τι ο Γερμανός στρατιώ της ήταν ένα «άβουλο ρομπότ» στο πεδίο της μάχης, οι άνδρες της Wehrmacht επέδειξαν εξα ιρ ετικ ές α ρ ετές ως ελεύθερ ο ι σκοπευτές. Ο εικονιζόμενος χρησιμοποιεί το Kar 98k μ ε διόπτρα 4χ, εξοπλισμό τυπικό ανάμεσα στους σ τρατιώ τες του Γ Ράιχ.

επιτυχίες. «Επαιζε σε βάρος των Τούρκων το δικό τους παιχνίδι και τους κτυπούσε πολύ ά­σχημα», έλεγε ένας συνάδελφός του. «Συνή­θιζε να περιμένει υπομονετικά σκοπεύοντας σημεία που ο εχθρός θεωρούσε ασφαλή και απρόσβλητα. Οταν κάποιος Τούρκος σήκωνε το κεφάλι του ο Σινγκ δεν έβαλλε αμέσως, αλ­λά περίμενε το θύμα να ξεθαρρέψει και να α- ποκαλύψει ολόκληρο τον άνω κορμό του. Α- κουγόταν μόνο μια τουφεκιά και ο Τούρκος σωριαζόταν νεκρός».

Στο μεταξύ από το 1916 και έπειτα η ισορ­ροπία στον ιδιότυπο πόλεμο μεταξύ των ε­λεύθερων σκοπευτών έτεινε να ανατραπεί στο Δυτικό Μέτωπο και παρά το γεγονός ότι ανάμεσα στους Συμμάχους εξακολουθούσαν να υπάρχουν αρκετοί «μοναχικοί κυνηγοί», η πλειοψηφία των σκοπευτών προτιμούσε πια να δρα κατά ζεύγη, έχοντας την πολύτιμη βοήθεια των παρατηρητών. Η τακτική του ζεύ­γους, που έγινε τελικά τυπικό δόγμα στους στρατούς όλου του κόσμου, υποσχόταν μεγά­λα πλεονεκτήματα. Η διόπτευση μέσα από κυάλια και ειδικότερα μέσα από τον φακό της διόπτρας είναι ιδιαίτερα επίπονη για τα μάτια

στε ο τελευταίος να ανακαλύψει συντομότε­ρα και ασφαλέστερα τον στόχο του. Είναι επί­σης σε θέση να επιβεβαιώσει ασφαλέστερα τα αποτελέσματα κάθε βολής, καθώς η θέα του επί του στόχου δεν επηρεάζεται από την οπισθοδρόμηση του όπλου ή από τη λάμψη της εκπυρσοκρότησης. Αν στα πλεονεκτήμα­τα αυτά προστεθεί ο καλύτερος βαθμός προ­στασίας που παρέχει η ύπαρξη ενός οπλισμέ­νου συναδέλφου και η δυνατότητα ανάπαυ­σης κατά τη διάρκεια πολυήμερων αποστο­λών, είναι σαφές πως ελάχιστοι ελεύθεροι σκοπευτές θα προτιμούσαν πια να επιχειρούν μόνοι τους.

Αν ο αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος ση­ματοδότησε την απαρχή της ύπαρξης του πραγματικού ελεύθερου σκοπευτή, ο Α' Πα­γκόσμιος Πόλεμος ήταν εκείνος που αναβάθ­μισε τον ρόλο του, φέρνοντάς τον πολύ κοντά στη μορφή που έχει σήμερα. Μέχρι το 1914 ο σκοπευτής θεωρείτο απλώς ένας ταλαντού­χος ή εκκεντρικός «κυνηγός» και αποτελούσε μάλλον σπάνιο είδος ανάμεσα στα στρατεύ­ματα της εποχής. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος όμως εισήγαγε τον ρόλο του ελεύθερου σκο­πευτή στην ευρύτερη πολεμική μηχανή, με ει­δικές σχολές, φυλλάδια και τεχνικά εγχειρί­δια. Η οργάνωση αυτή έφερε μια ριζική αλλα­γή, καθώς αντί να επιστρατεύονται πλέον μό­νο οι χαρισματικοί σκοπευτές υπήρχε ένα σύ­στημα εκπαίδευσης που μπορούσε ουσιαστι­κά να «παράγει» ελεύθερους σκοπευτές. Φυσικά οι μεμονωμένοι ταλαντούχοι κυνηγοί

δεν έπαψαν ποτέ να υπάρχουν και τα κατορ- θώματά τους προσέλαβαν διαστάσεις μύθου, αλλά οι στρατοί δεν θα είχαν στο εξής δυσκο­λία στο να προετοιμάσουν μια αξιόμαχη δύνα­μη ελεύθερων σκοπευτών οποτεδήποτε το καλούσε η ανάγκη.

ΚΥΝΗΓΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΖΑΪΤΣΕΦΜέχρι το 1941 ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

χαρακτηριζόταν από την εξαιρετική ρευστό­τητα που είχε προσδώσει στις επιχειρήσεις η ύπαρξη των τεθωρακισμένων και της αεροπο­ρίας. Ομως η ευρύτητα που προσέλαβε, σε συνδυασμό με τη στατικότερη μορφή των ε­πόμενων ετών, βοήθησαν τους ελεύθερους σκοπευτές να αναδειχθούν πάλι σε κυρίαρχες φυσιογνωμίες του πεδίου της μάχης. Η Γερ­μανία αφέθηκε αυτή τη φορά να υποστεί η ί­δια τον αιφνιδιασμό, αφού στα ανώτερα κλι­μάκια του Στρατού της κυριάρχησαν οι θια­σώτες της άποψης πως ο μηχανοκίνητος πό­λεμος είχε καταστήσει τον ελεύθερο σκοπευ­τή παρωχημένο είδος. Με την έναρξη της επι­χείρησης «Μπαρμπαρόσσα» όμως, τον Ιούνιο του 1941, η Wehrmacht βρέθηκε αντιμέτωπη με έναν οδυνηρό κλονισμό όταν οι άνδρες της άρχισαν να αποδεκατίζονται από τους «α­όρατους» (αλλά πανταχού παρόντες) Σοβιετι­κούς σκοπευτές. Ο Κόκκινος Στρατός δεν εί­χε φθάσει τυχαία στο σημείο να παραδίδει μα­θήματα σκοποβολής στους πρώην ειδικούς. Από τις αρχές ήδη της δεκαετίας του ‘30 η α­νάπτυξη και η μελέτη της τέχνης του ελεύθε­ρου σκοπευτή είχε ενθαρρυνθεί με κάθε τρό­πο στις τάξεις του και το δραστήριο αυτό πρό­γραμμα τονώθηκε ακόμα περισσότερο υπό το πρίσμα της εμπειρίας που αποκομίσθηκε από τον Ισπανικό Εμφύλιο και τον Ρωσο-φινλανδι- κό πόλεμο. Τυπικό τυφέκιο των Σοβιετικών ε­λεύθερων σκοπευτών κατά τον Μεγάλο Πα­τριωτικό Πόλεμο του 1941-45 ήταν το Mosin- Nagant M1891/30 των 7,62 mm, που συνήθως έ­φερε διόπτρα μεγέθυνσης 4χ.

Η δράση των Σοβιετικών ελεύθερων σκο­πευτών ενθαρρύνθηκε σε ολόκληρο τον Κόκ­κινο Στρατό και η επικρατούσα τακτική απο- σκοπούσε στην ενσωμάτωση της δράσης τους στις γενικότερες ανάγκες των μονάδων πεζικού. Παρά το γεγονός ότι οι Σοβιετικοί προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν τους ε­λεύθερους σκοπευτές τους σε πολλές περι­πτώσεις, ιδανικό πεδίο δράσης τους παρέμε­νε το περιβάλλον των στατικών μαχών. Η τιτα ­νομαχία του Στάλινγκραντ υπήρξε ίσως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση του πολέμου με­ταξύ των ελεύθερων σκοπευτών, καθώς τον Σεπτέμβριο του 1942 η γερμανική 6η Στρατιά άνοιγε με δυσκολία τον δρόμο της προς την πόλη. Σε εκείνον τον «πόλεμο των αρουραί- ων», που διεξαγόταν από σπίτι σε σπίτι και από δωμάτιο σε δωμάτιο μέσα στην πόλη-φά- ντασμα, πραγματικοί «αστέρες» της σοβιετι­κής 62ης Στρατιάς ήταν οι ελεύθεροι σκοπευ­τές, που συναγωνίζονταν με πατριωτική θέρ­μη για το ποιος θα σκοτώσει περισσότερους «Φριτς». Οι 40 επιτυχίες εξασφάλιζαν ένα πα­ράσημο και τον τίτλο του «ευγενούς σκοπευ­τή» και η άμιλλα μεταξύ των Σοβιετικών «κυ-

35

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΛΗΓΜΑΤΟΣ ΒΟΛΙΔΑΣ ΣΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΣΩΜΑΟλες οι μελέτες που αφορούν τον ελεύθερο

σκοπευτή μοιραία επικεντρώνονται στις δεξιότη­τες, στα όπλα και στα πυρομαχικά του. Ομως δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής ότι όλα αυτά α- ποτελούν απλώς τα μέσα για την επίτευξη του τε­λικού στόχου: τον θάνατο ή την εξουδετέρωση του εχθρού που έχει την ατυχία να βρεθεί στο κέ­ντρο του σταυρονήματος. Τα αποτελέσματα που έχει η πρόσκρουση μιας βολίδας στο ανθρώπινο σώμα είναι αρκετά πολύπλοκα και σε ορισμένες περιπτώσεις δεν μπορούν να υπολογισθούν με α­κρίβεια ή να ποσοτικοποιηθούν. Η γνώση τους ό­μως είναι απαραίτητο εφόδιο για οποιονδήποτε ε- παγγελματία ελεύθερο σκοπευτή επιθυμεί να γνωρίζει τι προκαλούν τα βλήματά του στο ανθρώ­πινο σώμα και επομένως ποιες είναι οι δυνατότη­τες και οι αδυναμίες τους.

Η κύρια ιδιότητα που χαρακτηρίζει μια βολίδα τυφεκίου όταν αυτή βρίσκεται καθ’ οδόν προς τον στόχο της είναι η ταχύτητά της. Η υψηλή ταχύτη­τα προτιμάται για τα πυρομαχικά του ελεύθερου σκοπευτή λόγω της ευθυβολίας που εξασφαλίζει, αλλά δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ότι ένα σημα­ντικό δευτερεύον προσόν είναι η καταστρεπτική ι­κανότητά της επί του θύματος. Ιδιαίτερη σημασία δεν έχει τόσο η ταχύτητα εξόδου της βολίδας από την κάννη, όσο η διαφορά μεταξύ των ταχυτήτων πρόσκρουσης και εξόδου από το σώμα, που καθο­ρίζει και τη σοβαρότητα του προκαλούμενου τραύματος. Οσο μικρότερη είναι η ταχύτητα εξό­δου της βολίδας από το σώμα του στόχου τόσο μεγαλύτερη είναι η απορρόφηση κινητικής ενέρ­γειας από το θύμα, πράγμα που σημαίνει μεγαλύ­τερη πιθανότητα καταστρεπτικού έργου. Μια κλα­σική αδυναμία ορισμένων πυρομαχικών μεγάλης ι­σχύος και υψηλής ταχύτητας είναι η ιδιότητα της βολίδας να διαπερνά ευθέως τον ανθρώπινο ιστό χωρίς να διαχέει καταστροφικά την ενέργεια της, αν και στις περιπτώσεις που θα συναντήσει οστά τα αποτελέσματα είναι θανατηφόρα για το θύμα. Σε αντίθεση με τα παλαιότερα βέλη, η βολίδα τυ­φεκίου είναι ένα εξαιρετικά ασταθές ιπτάμενο α­ντικείμενο που έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να «σχί­ζει» τον αέρα με ταχύτητα συχνά μεγαλύτερη από εκείνη του ήχου, ενώ η ευστάθειά της στην προ­καθορισμένη τροχιά επιτυγχάνεται χάρη στην πε­

ριστροφική κίνηση που της προσδίδουν οι ραβδώ­σεις της κάννης του τυφεκίου. Η σχετική αυτή ευ­στάθεια όμως είναι φυσικό να μη μπορεί να διατη­ρηθεί όταν η βολίδα υποχρεώνεται να περάσει μέ­σα από τον ανθρώπινο ιστό, του οποίου η πυκνό­τητα είναι 800 ή 900 φορές μεγαλύτερη από εκεί­νη του ατμοσφαιρικού αέρα.

Υπάρχουν συγκεκριμένες περιπτώσεις (όπως π.χ. όταν ένας τρομοκράτης κρατά ομήρους) κατά τις οποίες είναι αναγκαίο η βολίδα να εξουδετε­ρώσει ακαριαία το θύμα της ώστε αυτό να μην προλάβει να πιέσει τη σκανδάλη του όπλου του ούτε ως αντανακλαστική κίνηση. Αυτή η άμεση ε­ξουδετέρωση μπορεί να επιτευχθεί μόνον όταν η βολίδα πετύχει απολύτως καίρια σημεία, π.χ. τη σπονδυλική στήλη πάνω από τον δεύτερο ή τον τρίτο θωρακικό σπόνδυλο, τον προμήκη μυελό και τους κινητικούς νευρώνες. Στην περίπτωση που η βολίδα κτυπήσει κάποια από αυτές τις περιοχές το θύμα θα καταρρεύσει αμέσως σαν να έχει κεραυ- νοβοληθεί. Ομως ακόμα και ο δεινότερος σκοπευ­τής δεν έχει πολλές πιθανότητες να πετύχει τέ­τοια ακρίβεια σε αποστάσεις μεγαλύτερες των 100 m. Αυτός είναι ο λόγος που οι ελεύθεροι σκοπευ­τές των ειδικών αστυνομικών δυνάμεων ακροβολί­ζονται συνήθως πολύ κοντά στους στόχους τους όταν έχει ληφθεί η απόφαση να χρησιμοποιηθεί βία κατά των τρομοκρατών.

Αν η βολίδα πλήξει την καρδιά του θύματος η απώλεια των αισθήσεων και ο θάνατος θα επέλ- θουν σε 10-15 δευτερόλεπτα και ίδια συμπεριφο­ρά παρουσιάζει το ανθρώπινο σώμα όταν κτυπη- θεί στον εγκέφαλο, στον νωτιαίο μυελό, στο ήπαρ, στα κύρια αιμοφόρα αγγεία και στους νεφρούς. Η εμπειρία έχει δείξει ότι υπάρχουν ελάχιστοι άν­θρωποι που μπορούν να προβάλουν στοιχειώδη α­ντίδραση αφότου έχουν κτυπηθεί με βολίδα τυφε­κίου υψηλής αρχικής ταχύτητας στο κεφάλι ή στον κορμό.

Οταν η βολίδα πλήξει το σώμα προκαλεί τραύ­ματα με τρεις διαφορετικούς τρόπους. Ο πρώτος μηχανισμός τραύματος είναι η διάλυση και η σύν- θλιψη του ιστού, καθώς η βολίδα χαράζει τον δρό­μο της μέσα στο σώμα. Αν η πορεία της περνά μέ­σα από κύριο όργανο ή συνεπάγεται την κατα­στροφή αρτηριών το τραύμα θα είναι κατά αναλο­

γία σοβαρό. Το μέγεθος και το βάθος του εξαρτώ- νται από το είδος του ιστού που έχει υποστεί τη βλάβη, την ενέργεια της βολίδας και την ευστά- θειά της. Ο δεύτερος μηχανισμός τραύματος πε- ριγράφεται ως συνέπεια του υδραυλικού πλήγμα­τος που δέχεται ο ανθρώπινος οργανισμός και πα- ρατηρείται μόνο στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η βολίδα κινείται με υπερηχητική ταχύτητα. Οταν το βλήμα αρχίζει να εισέρχεται στο σώμα τείνει να συμπιέσει τον ιστό που βρίσκει στην πορεία της, στέλνοντας έτσι ένα ωστικό κύμα που μεταδίδεται με ταχύτητα ίση με εκείνη της ταχύτητας του ή­χου στα υγρά μέσα (1.463 m/sec). Αν και το υδραυ­λικό πλήγμα δεν διαρκεί περισσότερο από ένα ε­κατομμυριοστό του δευτερολέπτου, ο χρόνος αυ­τός είναι αρκετός για να υποστούν ανεπανόρθωτη ζημιά ζωτικά όργανα όπως το ήπαρ, ο σπλήνας και ο εγκέφαλος, που βρίσκονται αρκετά μακριά από το σημείο πρόσκρουσης. Ο τρίτος μηχανισμός σχετίζεται με την προσωρινή παραμόρφωση του ι­στού που προκαλεί η βολίδα. Καθώς η τελευταία εισέρχεται στο σώμα μια τεράστια ποσότητα ενέρ­γειας απορροφάται από τους γειτονικούς προς την περιοχή του τραύματος ιστούς, αναγκάζοντάς τους να προβούν σε μια ταλάντωση που καταλήγει στη δημιουργία εσωτερικής κοιλότητας με μέγε­θος ως και 30 φορές μεγαλύτερο από εκείνο της βολίδας. Η ακόλουθη κατάρρευση αυτής της κοι­λότητας έχει δυσμενή αποτελέσματα, καθώς μι­κρά αιμοφόρα αγγεία ή οστά μπορούν να κατα- στραφούν χωρίς να έχουν κτυπηθεί άμεσα.

Από όλες τις ευαίσθητες περιοχές που πα­ρουσιάζει το ανθρώπινο σώμα ο ελεύθερος σκο­πευτής προτιμά να σκοπεύει συνήθως το κεφάλι, που παρά το μικρό του μέγεθος περιέχει πολλο στοιχεία των οποίων η βλάβη μπορεί να αχρηστεύ­σει το θύμα. Ενα άτομο είναι πιθανό να επιβιώσει ακόμα και αν δεχθεί ισχυρό κτύπημα στο κεφάλι από σφυρί ή άλλο αιχμηρό αντικείμενο, αλλά οι συνέπειες υδραυλικού πλήγματος και κοίλωσης στις οποίες οδηγεί μια βολίδα υψηλής ταχύτητας είναι πολύ πιο τρομερές. Η ζημιά που προκαλείται καθίσταται χειρότερη από το γεγονός ότι ο εγκέ­φαλος περιβάλλεται από το κρανίο, που δεν μπο­ρεί να επιτρέψει μια εκτόνωση η οποία θα περιόρι­ζε θεωρητικά την έκταση της βλάβης.

νηγά)ν» ήταν παροιμιώδης.Ο αρχιλοχίας Βασίλι Ζάιτσεφ (το όνομά

του στα ρωσικά σημαίνει «λαγός») της 284 Μεραρχίας Πεζικού ήταν ένας κυνηγός που καταγόταν από την περιοχή των Ουραλίων και σίγουρα δεν ήταν ο φονικότερος σκοπευτής των Σοβιετικών. Ενας άλλος συνάδελφός του που αποκαλείτο απλώς «Ζικάν» κατείχε τα πρωτεία, έχοντας φονεύσει 224 Γερμανούς ως τις 20 Νοεμβρίου. Αυτό που έκανε τον Ζάι­τσεφ να ξεχωρίζει ήταν η μεγάλη δημοσιότη­τα που είχαν λάβει οι εκτελεστικές του ικανό­τητες από τους πολιτικούς κομισάριους, οι ο­ποίοι συνέτασσαν τα πύρινα άρθρα στην εφη­μερίδα «Στην Αμυνα της Πατρίδας μας» που διανεμόταν τότε στο μέτωπο. Η φήμη του Ζάι­τσεφ ώθησε τον διοικητή της 62ης Στρατιάς, στρατηγό Βασίλι Τσουίκοφ, να τον καλέσει σε προσωπική συνέντευξη και να του αναθέσει τον σχηματισμό ενός σχολείου ελεύθερων σκοπευτών μέσα στο Στάλινγκραντ. Υπό την καθοδήγηση του Ζάιτσεφ οι «λαγοί» του άρχι­

σαν να προκαλούν βαριές απώλειες στον ε­χθρό, κυρίως ανάμεσα στους αξιωματικούς του, κτυπώντας ανελέητα, αλλά προσεκτικά σε όλο το μήκος και το πλάτος της κατε­στραμμένης πόλης, από τον ποταμό Τσαρίτσα ως το Εργοστάσιο Τρακτέρ.

Οι Γερμανοί δεν παρέλειπαν φυσικά να ε­νημερώνονται για τις εξελίξεις στη σοβιετική πλευρά και η εξιστόρηση των ηρωικών κατορ­θωμάτων του Ζάιτσεφ έθιξε καίρια τον εγωι­σμό τους. Επρεπε να βρεθεί άμεσα ένα δρα­στικό αντίμετρο για τον περιορισμό της ασύ­δοτης δράσης των ελεύθερων σκοπευτών του Κόκκινου Στρατού και ο στόχος δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από τον ίδιο τον Ζάι­τσεφ. Η εξόντωση του περιβόητου ελεύθε­ρου σκοπευτή θα έκανε τους Σοβιετικούς να πάψουν να κομπάζουν και θα αποτελούσε μια ισχυρή τονωτική ένεση για το κλονισμένο ηθι­κό της 6ης Στρατιάς. Με επείγον σήμα ζητή- θηκε από το Βερολίνο να αποσταλεί στο Στά- λινγκραντ ο ικανότερος σκοπευτής του Ράιχ

και εκείνο ανταποκρίθηκε άμεσα στο αίτημα στέλνοντας τον 36χρονο συνταγματάρχη τωνSS Χάιντς φον Κρουπ Θόρβαλντ, που ηγείτο του σχολείου ελεύθερων σκοπευτών στο Γκνόσεν και θεωρείτο σε ολόκληρη τη Γερμα­νία ως ένας σκοπευτής-φαινόμενο.

Η άφιξη του σκοπευτή των SS στο Στάλιν- γκραντ τον Οκτώβριο του 1942 προδόθηκε στους Σοβιετικούς από έναν Γερμανό αιχμά­λωτο και ο Ζάιτσεφ γνώριζε πλέον ότι είχε έ­ναν προσωπικό αντίπαλο ανάμεσα στα ερείπια της πόλης, μάλιστα τον πιο επικίνδυνο που θα μπορούσε να υπάρξει. Αυτό που ήταν αδιευ­κρίνιστο ήταν το σημείο όπου θα καραδοκού­σε ο αντίπαλος και η μέθοδος που θα ακολου­θούσε. Ο Θόρβαλντ αντιπροσώπευε μια μεγά­λη πρόκληση. Ο Ζάιτσεφ και οι βοηθοί του πέ- ρασαν αρκετές νύκτες προσπαθώντας να συ­νοψίσουν τις αναφορές που έφθαναν από διά­φορα σημεία του μετώπου και να ανακαλύψουν μέσα από αυτές την ύπαρξη του σκοπευτή των Ναζί. Ο τρόπος με τον ο-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ποιο θα έπρεπε να αντιμετωπισθεί ο Θόρβαλ- ντ προκάλεσε έντονες συζητήσεις και διχο­γνωμίες και εξετάστηκαν όλα τα πιθανά είδη «δολώματος» που θα μπορούσαν να χρησιμο­ποιηθούν εναντίον του. Από την εμπειρία του ο Ζάιτσεφ γνώριζε λεπτομερώς τις ιδιαιτερό­τητες σχεδόν κάθε Γερμανού ελεύθερου σκο­πευτή που δρούσε στο Στάλινγκραντ και είχε μάθει με προσεκτική παρατήρηση να ξεχωρί­ζει τους βετεράνους από τους αρχάριους, τους θαρραλέους από τους φοβισμένους, τους αποφασιστικούς από τους διατακτικούς. Ο χαρακτήρας και οι μέθοδοι του «καθηγητή» των SS όμως παρέμεναν ένα μυστήριο μέχρι ο τελευταίος να πραγματοποιήσει την εμφάνι­σή του.

Ηταν πολύ δύσκολο να εντοπισθεί η θέση από όπου επιχειρούσε κάθε φορά ο Θόρβαλντ και ήταν σαφές πως βιαζόταν να αποτελειώ­σει τον Ζάιτσεφ και να πάρει το επόμενο στρατιωτικό αεροπλάνο από το Γκούμρακ για το Βερολίνο. Το παράξενο κρυφτό μεταξύ των «λαγών» του Ζάιτσεφ και του Θόρβαλντ διήρ- κεσε αρκετές ημέρες και τότε, τελείως ξαφνι­κά οι Σοβιετικοί άρχισαν να διαπιστώνουν ότι συνέβαιναν περίεργα πράγματα. Κοντά στο εργοστάσιο χημικών Λαζούρ, στο νότιο Στά- λινγκραντ, ανακαλύφθηκε το πτώμα του Γε­ωργιανού σκοπευτή Μπαουγκντέρις με μια οπή στη δεξιά οφθαλμική κόγχη: ο εχθρός τον είχε πυροβολήσει ακριβώς μέσα από τη διόπτρα του! Ο Μπαουγκντέρις είχε ρίξει δύο μόλις δευτερόλεπτα πριν κτυπηθεί και οι αυ- τόπτες μάρτυρες είπαν πως δεν είχαν αντιλη- φθεί από πού είχε προελθεί η βολή που τον σκότωσε. Τρεις μέρες αργότερα ο ικανότατος Σιβηριανός σκοπευτής Κονσταντίν Μορόζοφ σκοτώθηκε με πανομοιότυπο τρόπο στον ίδιο τομέα, έχοντας δεχθεί και αυτός μια και μόνη βολίδα στο δεξί μάτι, ενώ ο εξίσου έμπειρος Ιλια Σαϊχιν, που ενεργούσε ως παρατηρητής του Μορόζοφ, τραυματίστηκε σοβαρά στον λαιμό. Ο Θόρβαλντ είχε επιτέλους δώσει τα διαπιστευτήριά του και είχε ρίξει το γάντι στον Ζάιτσεφ προσκαλώντας τον σε αναμέ­τρηση κοντά στην πλατεία της «9ης Ιανουαρί-

Σκοπευτής του Κόκκινου Στρατού καραδοκεί οπλισμένος με το θρυλικό Mosin-

Nagant Μ91/30που φ έρ ε ι διόπτρα 4χ. Ο συγκεκρ ιμένος τύπος τυφ εκ ίου έχαψ ε

τέ το ιο ς εκτίμησης από φ ίλους και εχθρούς, ώστε δεν ήταν λ ίγο ι οι Γερμανοί ελεύ θ ερ ο ι

σκοπευτές που προτιμούσαν να χρησιμοποιούν αυτό το σοβ ιετικό όπλο αντί

για τα δικά τους Mauser.

ου», όπου είχε κρυφτεί αριστοτεχνικά δημι­ουργώντας γύρω του μια ακτίνα θανάτου 300 μέτρων.

Εχοντας μαζί του τον Νικολάι Κουλίκοφ ως παρατηρητή και τον κομισάριο Ντανίλοφ που επέμενε να είναι αυτόπτης μάρτυρας της θρυλικής αναμέτρησης, ο Ζάιτσεφ επέλεξε μια θέση ανατολικά της πλατείας που του έδι­νε πλήρη θέα των γερμανικών θέσεων και άρ­χισε να μελετά επισταμένα κάθε χαρακτηρι­στικό του τοπίου, ετοιμάζοντας πρόχειρα σχέ­δια και απομνημονεύοντας την παραμικρή λε­πτομέρεια του σκηνικού. Επειτα από μερικές μέρες οι τρεις Σοβιετικοί αντιλήφθηκαν την κίνηση ενός γερμανικού κράνους πίσω από έ­ναν μισογκρεμισμένο τοίχο σε απόσταση 250 μέτρων. Ηταν απόγευμα και ο ήλιος που έδυε μπροστά τους δυσκόλευε τη διάκριση σκιών ή αντανακλάσεων, γεγονός που δεν θα πρέπει να είχε ξεφύγει από την προσοχή του Θόρ­βαλντ. Ο άπειρος Ντανίλοφ, που παρατηρού­σε εκείνη τη στιγμή μέσω μιας διόπτρας, πε- τάχτηκε για ένα δευτερόλεπτο πάνω από το χαράκωμα φωνάζοντας «Τον είδα! Θα σας δεί­ξω που είναι!», εννοώντας το κράνος. Ο ελάχι­στος αυτός χρόνος ήταν αρκετός για να κτυ­πηθεί ο άτυχος κομισάριος από μια βολίδα στο στήθος, που τον κάρφωσε στην άλλη πλευρά του ορύγματος. Ο Ζάιτσεφ και ο Κου­λίκοφ είχαν εντυπωσιασθεί από την ταχύτητα και την ακρίβεια της βολής, αλλά εκμεταλλεύ- θηκαν το γεγονός για να μελετήσουν το τραύ­μα του Ντανίλοφ και να εξαγάγουν κάποιο συ­μπέρασμα για την κατεύθυνση και το ύψος

από το οποίο έβαλλε ο εχθρός. Οπωσδήποτε το κράνος ήταν τέχνασμα, κινούμενο προφα­νώς από κάποιον βοηθό του Θόρβαλντ. Πού ή­ταν όμως κρυμμένος ο περίφημος σκοπευτής των SS; Από τη φορά του τραύματος του Ντα­νίλοφ ο Ζάιτσεφ αντιλήφθηκε ότι ο Γερμανός βρισκόταν χαμηλά, ευθεία μπροστά, σε από­σταση όχι μεγαλύτερη από δέκα μέτρα από τον τοίχο όπου εμφανίστηκε το κράνος ώστε να μπορεί να δίνει προφορικές εντολές στον βοηθό του. Ερεύνησε τον χώρο για πολλοστή φορά και το βλέμμα του εστιάσθηκε σε ένα κομμάτι στρεβλωμένης χαλύβδινης πλάκας που σκέπαζε έναν σωρό από χαλάσματα στο κέντρο της πλατείας. Ο Θόρβαλντ είχε προτι­μήσει να κρυφτεί εκεί, στη μέση των δύο στρατοπέδων, βάλλοντας προφανώς από το εσωτερικό ώστε να μην προδίδεται από τη λάμψη της εκπυρσοκρότησης. Ο «καθηγη­τής» πίστευε ότι είχε βρει μια τόσο ιδανική φωλιά ώστε παραβίασε τον υπ’ αριθμόν 1 κα­νόνα του ελεύθερου σκοπευτή: να μη βάλλει ποτέ πολλές φορές από την ίδια θέση.

Ο Ζάιτσεφ ανέβαλλε την αποφασιστική α­ναμέτρηση για το επόμενο πρωί και από το βράδυ φρόντισε να σφηνώσει χαμηλά στο χεί­λος του χαρακώματος ένα κενό βλήμα όλμου μέσα από τον οποίο θα σκόπευε με το όπλο του. Φυσικά περίμενε πως ο Θόρβαλντ θα υ­ποψιαζόταν τη χρησιμότητα αυτού του “ κα­λύμματος” και όταν ήλθε η κατάλληλη στιγμή διέταξε τον Κουλίκοφ να σηκώσει λίγο το κρά­νος του πάνω από το χαράκωμα. Ακούστηκε ό­μως υπόκωφος πυροβολισμός, το κράνος του

Το σοβ ιετικό τυφ έκ ιο Dragunov SVD έχε ι γράψει τη δική του ένδοξη ισ τορία σε δεκάδες άγνω στες μάχες των μεταπολεμικώ ν χρόνων. Ο μηχανισμός του βασ ίζετα ι στο πασίγνωστο Kalashnikov. Το όπλο μπορεί να βάλει το πανίσχυρο φ υσ ίγγιο 7,62x54R, που η ανάπτυξή του χρονολογείτα ι από το 1890, μπορεί δε να πλήξει άνετα στόχους στα 1.000 m. Η αρχική ταχύτητα της βολίδας είνα ι 830 m/sec και η διόπτρα μεγέθυνσης 4χ.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Κουλίκοφ τρυπήθηκε και ο Ζάιτσεφ πρόλαβε να δει μια φευγαλέα λάμψη μέσα από τον κρυ­ψώνα που είχε υποπτευθεί. Σκοπεύοντας λίγο ψηλότερα από το σημείο όπου παρατήρησε τη λάμψη (ουσιαστικά στα τυφλά), έριξε και ο ίδιος έπειτα από τέσσερα δευτερόλεπτα, γνωρίζοντας ότι αυτός ήταν ο ελάχιστος χρό­νος που χρειαζόταν ένας επιδέξιος στρατιώ­της για να οπλίσει πάλι το Kar 98k. Ο Κουλίκοφ ευτυχώς δεν είχε τραυματισθεί και οι δύο Σο­βιετικοί περίμεναν τη νύχτα μέχρι να τολμή­σουν να κινηθούν ως τον κρυψώνα του Θόρ- βαλντ, όπου βρήκαν τον συνταγματάρχη νε­κρό με το κεφάλι του διαλυμένο. Η διόπτρα Zeiss (μεγέθυνσης 6χ) του τυφεκίου του Θόρ- βαλντ απετέλεσε φυσικά το πιο πολύτιμο λά­φυρο του Ζάιτσεφ και εκτίθετα ι σήμερα στο μουσείο Ενόπλων Δυνάμεων της Μόσχας.

Επεισόδια όπως αυτό του Ζάιτσεφ βοήθη­σαν φυσικά τους Γερμανούς να αντιληφθούν ότι κινδύνευαν να χάσουν οριστικά την πρω­τοβουλία στον πόλεμο των ελεύθερων σκο­πευτών και προχώρησαν με χαρακτηριστική τευτονική μεθοδικότητα σε βήματα που απο- σκοπούσαν στην αντιστροφή του κλίματος στο Ανατολικό Μέτωπο. Τα σχολεία εκπαίδευ­σης ελεύθερων σκοπευτών αυξήθηκαν δρα­ματικά και σε μια προσπάθεια τόνωσης του η­θικού άρχισαν από το 1944 να απονέμονται τα πρώτα τιμητικά εμβλήματα για τους πιο διακε­κριμένους σκοπευτές της Wehrmacht, σε βαθ­μίδες που αναγνώριζαν τις 20,40 και 60 βεβαι­ωμένες επιτυχίες. Ελάχιστα πρόλαβαν να α- πονεμηθούν και ακόμα λιγότερα τοποθετή- θηκαν στις στολές των κατόχων τους, καθώς η ύπαρξη ενός τέτοιου εμβλήματος σήμαινε σίγουρο θάνατο για εκείνον που το έφερε αν τύχαινε να συλληφθεί αιχμάλωτος. Τυπικό ό­πλο των Γερμανών ελεύθερων σκοπευτών πα- ρέμεινε για το μεγαλύτερο διάστημα του πο-

40 λέμου το τυφέκιο Kar 98k των 7,92 mm, που ■ ■ μπορούσε να φέρει διόπτρες μεγέθυνσης 1,5-

6χ. Αν και από τα τέλη του 1943 εισήχθη ευρύ­τερα σε χρήση το νέο ημιαυτόματο τυφέκιο G43, οι έμπειροι σκοπευτές εξακολουθούσαν να εκφράζουν έμπρακτα την εμπιστοσύνη τους στο παλαιό Kar 98k, που παρουσίαζε σπα­νιότερα προβλήματα εμπλοκών. Ο Ματτίας Χετζενάουερ, που εκτοξεύθηκε στην κορυφή του πίνακα των πιο επιτυχημένων ελεύθερων σκοπευτών του Γερμανικού Στρατού με 345 ε­πιτυχίες, ήταν ένας από τους υποστηρικτές της φιλοσοφίας «μια βολή, ένα θύμα» και χρη­σιμοποιούσε πάντα το 98k γιατί, όπως δήλωνε, «οι ελεύθεροι σκοπευτές δεν χρειάζονται η­μιαυτόματα όπλα όταν ανταποκρίνονται σω­στά στον ρόλο τους». Ο Χετζενάουερ ανήκε στην 3η Ορεινή Μεραρχία και σύμφωνα με τα λεγόμενάτου δεν επιχειρούσε ποτέ περισσό­τερες από δύο βολές από την ίδια θέση. Οι συνάδελφοί του στην ίδια μονάδα και επίσης φημισμένοι ελεύθεροι σκοπευτές, Ζεπ Αλερ- μπέργκερ (257 επιτυχίες) και Χέλμουτ Βίρ- νσμπεργκερ (64 επιτυχίες), συμφωνούσαν ότι τα κυριότερα προσόντα ενός ιδανικού ελεύ­θερου σκοπευτή ήταν η ευστοχία, η υπομονή, η επιμονή και η ορθή κρίση. Αντίθετα με τη σοβιετική πρακτική οι Γερμανοί ελεύθεροι σκοπευτές κατανέμονταν σε επίπεδο τάγμα-

0/ Αμερικανο ί ελεύ θ ερ ο ι σκοπευτές έκαναν θραύση στον πόλεμο του Β ιετνάμ, σημειώνοντας αρκετά ρεκόρ επιτυχιών. Ο στρατιώ της που ε ικον ίζετα ι σε καθιστή θέση σκοπεύει μ ε ένα τυφ έκ ιο Μ700 Remington.

τος και αναφέρονταν μόνο στον διοικητή του. Η εκπαίδευσή τους ήταν αρκετά επίπονη, αλ­λά αποτελεσματική και φημίζονταν για την παραλλαγή τους - χρησιμοποιούσαν δίκτυα και υφάσματα για τα κράνη, λάσπη για το πρό­σωπο και χαρτοταινίες για την κάλυψη των διοπτρών τους ώστε να περιορίζουν τις αντα­νακλάσεις.

Η ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗΟ Αμερικανικός Στρατός εισήλθε στον Β'

Παγκόσμιο Πόλεμο με σχετική καθυστέρηση και ήταν, μοιραία, λιγότερο προετοιμασμένος από τους Βρετανούς συμμάχους του για να α­ντιμετωπίσει τη σκληρή πραγματικότητα του ευρωπαϊκού θεάτρου επιχειρήσεων. Η μυωπι­

κή στάση της ανώτατης διοίκησής του συνεχί­στηκε καθ' όλη τη διάρκεια της σύρραξης. Ποτέ δεν καταβλήθηκε συστηματική προσπά­θεια οργάνωσης των ελεύθερων σκοπευτών, παρά τις ενοχλητικές απώλειες που προκα- λούσαν οι αντίστοιχοι σκοπευτές του εχθρού. Οι αμερικανικές μεραρχίες αφέθηκαν να ανα­πτύξουν μόνες τους και μέσα στη φωτιά της μάχης τους δικούς τους ελεύθερους σκοπευ­τές. Η κατάσταση θα μπορούσε σίγουρα να προσλάβει τραγικές διαστάσεις αν το αμερι­κανικό έθνος δεν διακρινόταν για τη μακρά παράδοση ενασχόλησής του με τα πυροβόλα όπλα (κυρίως στις αγροτικές περιοχές), που λειτουργούσε επί σειρά ετών σαν φυτώριο για πλειάδα προικισμένων σκοπευτών. Ο κύριος όγκος του αμερικανικού πεζικού ήταν εφο­διασμένος με το θρυλικό ημιαυτόματο τυφέ­κιο Garand Μ1 των 0,30 in, αλλά οι στρατιώτες που υποχρεώθηκαν από την ανάγκη να εξελι­χθούν σε ελεύθερους σκοπευτές έδειξαν από νωρίς την προτίμησή τους στο παλαιότε- ρο Springfield και ειδικότερα στην έκδοση Μ1903Α4. Οι διόπτρες Weaver απείχαν πολύ από το να είναι ιδανικές και μόλις που κατά-

φερναν να πετύχουν μια μεγέθυνση 3χ, αλλά οι επίλεκτοι Αμερικανοί σκοπευτές, που είχαν αποδείξει την ικανότητά τους να κτυπήσουν έναν άνθρωπο στο κεφάλι στα 200 m με την πρώτη βολή, ανέλαβαν με ενθουσιασμό τα καθήκοντά τους. Δρώντας σε ζεύγη σκοπευ- τών-παρατηρητών είχαν ως σκοπό να κυριαρ­χήσουν στη νεκρή ζώνη του πεδίου της μά­χης, να αντιμετωπίσουν τους σκοπευτές του εχθρού και να προσβάλουν στόχους μεγάλης σημασίας.

Ο αργός ρυθμός της προέλασης των Συμ­μάχων στην Ιταλία έδωσε συχνά στους Αμερι­κανούς ελεύθερους σκοπευτές την ευκαιρία να αποδείξουν τα εξαιρετικά τους χαρίσματα, αλλά οι μάχες στη Νορμανδία ήταν πολύ δυ­σκολότερες για τις απειροπόλεμες μονάδες.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι Αμερικανοί ανακάλυψαν ότι υπήρχαν μερι­κοί συγκεκριμένοι τρόποι για να αντιμετωπί­σουν τους ελεύθ-'ρους σκοπευτές του ε­χθρού. Ενας από αυτούς ήταν το σφυροκόπη- μα των ύποπτων θέσεων με πυροβόλα, όλ­μους ή άρματα, ενώ ο πιο αριστοτεχνικός ή­ταν με τη χρήση ενός άλλου σκοπευτή. Η επι­τυχία αυτού του εγχειρήματος όμως δεν ήταν πάντα εξασφαλισμένη και η σωρεία θυμάτων από τα πυρά των Γερμανών σκοπευτών αύξα­νε συχνά την οργή σε τέτοιο βαθμό ώστε οι στρατιώτες αρνούντο να συλλάβουν ζωντανό οποιονδήποτε αντίπαλο έφερε διόπτρα στο ό­πλο του. Σύμφωνα με τα λεγάμενα ενός ανώ­τερου Αμερικανού αξιωματικού, «ένας ελεύ­θερος σκοπευτής δεν μπορεί να κάθεται σε ασφαλή απόσταση, κρυμμένος και να πυροβο­λεί περιμένοντας αργότερα απλώς να συλλη- φθεί αιχμάλωτος όταν τον πλησιάσουμε. Δεν παίζεται έτσι το παιχνίδι».

Το μέτωπο όπου οι Αμερικανοί αντιμετώ­πισαν τη μεγαλύτερη πρόκληση από μέρους των ελεύθερων σκοπευτών ήταν ο Ειρηνικός ωκεανός. Οι Ιάπωνες στρατιώτες ήταν «βιρ­τουόζοι» της παραλλαγής και μάχονταν με τέ ­

τοια αποφασιστικότητα και περιφρόνηση προς τον θάνατο ώστε αποτελούσαν τον πιο θανάσιμο αντίπαλο που θα μπορούσε κάποιος να συναντήσει. Τυπικό τυφέκιο των Ιαπώνων ελεύθερων σκοπευτών ήταν το Type 97 των 6,5 mm, που αποτελούσε μια μετεξέλιξη του κλασικού Type 38 το οποίο βρισκόταν σε υπη­ρεσία στο αυτοκρατορικό στράτευμα από το 1905. Η διόπτρα 2,5χ δεν παρείχε ιδιαίτερες δυνατότητες εντοπισμού στόχων και γενικά το Type 97 θεωρείτο ότι μάλλον υστερούσε σε ισχύ συγκρινόμενο με τα αντίστοιχα ευρωπαϊ­κά. Το όπλο είχε όμως ένα αποφασιστικό πλε­ονέκτημα που προερχόταν τόσο από τη μικρή γόμωση του φυσιγγίου το οποίο χρησιμοποι­ούσε, όσο και από τη σχετικά μακριά κάννη του, που έφθανε τα 787 mm. Λόγω του μήκους αυτού η πυρίτιδα του φυσιγγίου καιγόταν σχεδόν πλήρως στο εσωτερικό της κάννης, με αποτέλεσμα να μειώνονται αισθητά η λάμψη και ο ήχος της εκπυρσοκρότησης, καθιστώ­ντας εξαιρετικά δύσκολο τον εντοπισμό του σκοπευτή. Ο χώρος όπου διεξήχθησαν οι πε­ρισσότερες μάχες του Ειρηνικού καλυπτόταν από ζούγκλα ή άλλη πυκνή βλάστηση, με συ-

Η απλή υποψία περί ύπαρξης ελεύθερω ν σκοπευτών ήταν ανέκαθεν ικανή να δημ ιουργεί παροξυσμό πανικού σε

στρατιώ τες και αμάχους. Στη φωτογραφία καλυμμένοι Αμερ ικανο ί στρατιώ τες προσπαθούν να εντοπίσουν Σέρβο

ελεύθερ ο σκοπευτή στην Πρίστινα το καλοκαίρ ι του 1999.

41

Ο ελεύθερ ος σκοπευτής απ οτελε ί αναμφίβολα έναν από τους πλέον

επίφοβους κινδύνους του πεδίου της μάχης. Α ρ κετο ί ε ίνα ι εκε ίνο ι που θεω ρούν τον ρόλο

του ως εξεζητημένο ή ύπουλο, αλλά η χρήσ ιμότητά του μπορεί να μ ε τρ η θ ε ί μόνο

με τον τρόμο που μπορεί να σκορπίσει σε μ ια πολυαρ ιθμότερη δύναμη η οποία

αδυνατεί να τον εντοπ ίσει.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

νέπεια οι Ιάπωνες να μη χρειάζονται τόσο την ευστοχία σε μεγάλες αποστάσεις, όσο την α- ποτελεσματικότητα στα βεληνεκή των 100- 300 m.

Η απόκρυψη των Ιαπώνων ελεύθερων σκοπευτών ήταν άριστη και ο συνδυασμός φυσικής σκληραγώγησης και αυταπάρνησης τούς βοηθούσε να καταλάβουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα θέσεις άβολες, στις ο­ποίες Δυτικοί στρατιώτες δεν θα μπορούσαν να αντέξουν περισσότερο από λίγες ώρες. Κύ­ριο χαρακτηριστικό των τακτικών τους ήταν η χρησιμοποίηση δένδρων ως κρυψώνων, πρα­κτική που απέφευγαν συστηματικά οι Σύμμα­χοι και οι Γερμανοί ελεύθεροι σκοπευτές επει­δή δεν παρείχε δυνατότητα άμεσης διαφυ­γής, ισοδυναμώντας ουσιαστικά με παγίδα θανάτου από τη στιγμή που θα αποκαλυπτό- ταν. Συνήθως ο Ιάπωνας σκοπευτής έδενε το σώμα του πάνω σε ένα χοντρό κλαδί ώστε να αποφευχθεί η πτώση του σε περίπτωση που ο εχθρός τον πετύχαινε. Με τη μέθοδο αυτή ο αντίπαλος δεν μπορούσε να είναι ποτέ σίγου­ρος ότι είχε εξουδετερώσει την απειλή. Παρά τις τακτικές αυτοκτονίας που ακολουθούσαν οι Ιάπωνες ελεύθεροι σκοπευτές, κατόρθω­σαν επανειλημμένα κατά τις μάχες του Ειρη­νικού να καθηλώσουν σημαντικές δυνάμεις των Συμμάχων και να ενσπείρουν τρόμο και πανικό δυσανάλογα μεγάλο σε σχέση με την πραγματική αξία τους. Οι Βρετανοί που πολέ­μησαν στο μέτωπο της Βιρμανίας ήταν οι πρώτοι που κατάφεραν να κατατροπώσουν τους Ιάπωνες σκοπευτές σημειώνοντας εκ­πληκτικές επιτυχίες, ενώ επίλεκτοι Αυστραλοί σκοπευτές που έδρασαν στο κατεχόμενο Τι- μόρ (πολλοί από τους οποίους ήταν στρατο- λογημένοι κυνηγοί καγκουρώ) σκότωσαν πε­ρισσότερους από 1.500 Ιάπωνες στρατιώτες χάνοντας μόνο 40 δικούς τους.

42 Το Σώμα των Πεζοναυτών των ΗΠΑ ήταν " " " · από τη φύση του πιο πρόθυμο να αυτοσχεδιά­

σει προκειμένου να βρει ένα αντίδοτο στη μά­στιγα των ελεύθερων σκοπευτών του ε­χθρού. Οι πεζοναύτες που επιλέχθηκαν για τον ρόλο του σκοπευτή εφοδιάστηκαν, όπως και οι συνάδελφοί τους του Στρατού, με το τυφέκιο Springfield Μ1904Α4, που έφερε όμως τη θαυμάσια διόπτρα Unerti 8χ. Οι ελεύθεροι σκοπευτές του Σώματος ανέλαβαν σχεδόν α­ποκλειστικά ρόλο αντι-σκοπευτών, επειδή α­πούσιαζαν συνήθως οι ευκαιρίες για βολές ε­ναντίον του υπόλοιπου προσωπικού των Ιαπώ­νων. Στην Ταράβα (Νοέμβριος 1943) βγήκαν στην ξηρά μαζί με τα πρώτα αποβατικά κύμα­τα σε μια προσπάθεια να εξουδετερώσουν με το «ελεγχόμενο πυρ» τους τα επάκτια οχυρά και πολυβολεία, ενώ στη Σαϊπάν (Ιούλιος 1944) τα Springfield που βρίσκονταν στα χέρια των ειδικών έκαναν και πάλι θραύση προστατεύο­ντας τα τμήματα των πεζοναυτών. Κατά την εκστρατεία στη νήσο Οκινάουα ένας ελεύθε­ρος σκοπευτής των Πεζοναυτών κατόρθωσε να εξουδετερώσει ένα ιαπωνικό πολυβολείο με εύστοχες βολές από τα 1.200 m. Το Αμερι­κανικό Γενικό Επιτελείο όμως δεν πείσθηκε για τη χρησιμότητα των ελεύθερων σκοπευ­τών και δεν έλαβε κανένα μέτρο για να συνε­χίσει την εκπαίδευση ειδικευμένου προσωπι­

κού μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέ­μου. Το αποτέλεσμα ήταν να ατροφήσει αυ­τός ο ευαίσθητος τομέας του πεζικού σε ό­λους τους στρατούς της δεκαετίας του ‘50, με εξαίρεση τον Σοβιετικό που συνέχισε να δια­θέτει ελεύθερους σκοπευτές σε κάθε λόχο του.

Η εισβολή των Βορειοκορεατών στη Νό­τια Κορέα, το καλοκαίρι του 1950, βρήκε για μια ακόμα φορά τις ΗΠΑ υλικά και ψυχολογικά απροετοίμαστες για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Επειτα από τους πρώτους λίγους μήνες των θεαματικών ελιγμών ο πόλεμος εκεί προσέ- λαβε πάλι τη μορφή στατικού αγώνα χαρακω­μάτων, θυμίζοντας έντονα τα πεδία μάχης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ελεύθερος σκοπευτής βρισκόταν πάλι στο στοιχείο του και οι κομμουνιστές ήταν σε θέση να δώσουν μερικά σκληρά μαθήματα στους Αμερικανούς πριν οι τελευταίοι προσαρμοσθούν στις ανά­γκες της πραγματικότητας. Κατά τις οδομα­χίες προς εκκαθάριση της Σεούλ οι πεζοναύ­τες συνήθιζαν να δρουν σε ζεύγη: ο ένας άν- δρας διέθετε ένα οπλοπολυβόλο BAR και ο συνεργάτης του ένα Springfield με διόπτρα. Ε­τσι όταν οι Βορειοκορεάτες στρατιώτες σή­κωναν το κεφάλι τους για να απαντήσουν στον καταιγισμό των BAR δέχονταν ακαριαία τις θανατηφόρες βολές των σκοπευτών. Αρ­γότερα τα τυφέκια M1C/D άρχισαν να χρησιμο­ποιούνται ευρύτερα με διόπτρες 2,5χ και ο ζή­λος των πεζοναυτών γρήγορα απέδωσε καρ­πούς, αντιστρέφοντας τελείως την κατάστα­ση στο μέτωπο και δημιουργώντας ένα παρα­γωγικό πνεύμα ανταγωνισμού. Ενα κιβώτιο κρύας μπύρας καθιερώθηκε ως έπαθλο για τον πρώτο Αμερικανό σκοπευτή που θα έφθα­νε τις 12 επιτυχίες σε κάθε τομέα, ενώ ένας διοικητής μεραρχίας που κατέφθασε για μια επιθεώρηση στο μέτωπο μπόρεσε να περπα­τήσει κατά μήκος των προωθημένων θέσεων άοπλος και δήλωσε ενθουσιασμένος: «Αυτό που χρειαζόμαστε είναι περισσότερους ελεύ­θερους σκοπευτές στις πρώτες γραμμές!». Αν και το τέλος του πολέμου στην Κορέα βρήκε τις επίσημες αμερικανικές στρατιωτικές αρ­χές να επιδεικνύουν για πολλοστή φορά την

αδιαφορία τους για τη συντήρηση αυτού του σκληρά κερδισμένου πλεονεκτήματος, γεγο­νός ήταν πως είχε συσσωρευθεί πια τεράστια εμπειρία μεταξύ των Αμερικανών ελεύθερων σκοπευτών, που επρόκειτο να βρει πρόσφορο έδαφος στην επόμενη μεγάλη σύρραξη.

ΒΙΕΤΝΑΜ: Η ΑΠΟΘΕΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΣΚΟΠΕΥΤΗ

Κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο εκτιμάτο ότι απαιτούντο κατά μέσο όρο 7.000 βολίδες για κάθε νεκρό ή τραυματία στρατιώτη και το ενδιαφέρον αυτό στατιστικό μέγεθος ανέβη­κε στις 25.000 βολίδες στην επόμενη παγκό­σμια σύρραξη. Η ευρύτερη εισαγωγή αυτόμα­των πυροβόλων όπλων από τη δεκαετία του ‘60 και έπειτα κατέληξε στο να εκτοξευθεί κυ­ριολεκτικά η σπατάλη πυρομαχικών σε δυ­σθεώρητα ύψη, με χαρακτηριστικότερο παρά­δειγμα εκείνο του Βιετνάμ, όπου οι Αμερικα­νοί υπολόγισαν ότι χρειαζόταν να καταναλώ­σουν περισσότερα από 200.000 φυσίγγια για κάθε απώλεια του εχθρού! Μια μικρή όμως κατηγορία στρατιωτών όχι μόνο δεν ακολού­θησε αυτή την αναλογία, αλλά απεναντίας έ­θεσε μερικά αξεπέραστα ρεκόρ ευστοχίας που κρατούν ως τις μέρες μας. Στην αρχή του πολέμου του Βιετνάμ οι ΗΠΑ δεν διέθεταν ε- ξειδικευμένους ελεύθερους σκοπευτές, αλλά ως το τέλος της εμπλοκής τους στη νοτιοανα­τολική Ασία οι άνδρες του Στρατού και των Πεζοναυτών που ανέλαβαν το καθήκον να κτυπήσουν τον εχθρό μέσα από τη διόπτρα τους είχαν εγγράψει στο ενεργητικό τους13.000 βεβαιωμένα θύματα (το ισοδύναμο μιας ολόκληρης εχθρικής μεραρχίας!), έχο­ντας καταναλώσει μόλις 17.000 φυσίγγια!

Οι κομμουνιστές του Βορρά διέθεταν, ε­κτός από την ποικιλία αυτόματων τυφεκίων ε­φόδου Kalashnikov και SKS, και αρκετά Mosin Nagant M1891/30. Οι σκοπευτές τους ήταν ό­λοι εθελοντές και προωθούντο στο μέτωπο έ­πειτα από εντατική εκπαίδευση τριών μηνών, κατά την οποία διδάσκονταν ακόμα και προ­χωρημένες τεχνικές συντήρησης και επισκευ­ής του οπλισμού τους. Διεισδύοντας στον Νό-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

το προσκολλώντο σε ομάδες Βιετκόνγκ και συμμετείχαν σε επιδρομές ή ενέδρες, με προ­σφιλέστερο στόχο τους τα πληρώματα των ε­λικοπτέρων. Ο Αμερικανός πεζοναύτης Κάρ- λτον Σέργουντ περιέγραψε μια περίπτωση που ο λόχος του βρέθηκε αντιμέτωπος με έ­ναν ασυναγώνιστο σκοπευτή του εχθρού κα­τά τη διάρκεια εκκαθαριστικής επιχείρησης: «Βαδίζαμε σε αναπεπταμένο πεδίο στην ε­παρχία Κουάνγκ Τρι και ξαφνικά άρχισε να βάλλει εναντίον μας ένας αόρατος σκοπευ­τής που σίγουρα ήξερε καλά τη δουλειά του. Πέντε άνδρες μας έπεσαν νεκροί έχοντας μια βολίδα σφηνωμένη ανάμεσα στα μάτια τους. Μας κράτησε καθηλωμένους ολόκληρη την η­μέρα και όταν επιχειρήσαμε να κινηθούμε την επομένη άρχισε πάλι να μας αποδεκατίζει. Κα­νένας μας πλέον δεν τολμούσε να σταθεί όρ­θιος. Ο διοικητής μας κάλεσε υποστήριξη από τον αέρα και σε λίγο μαχητικά αεροσκάφη έρι­ξαν βόμβες ναπάλμ σε θέσεις που τους υπο­δείξαμε. Μετά την επιδρομή προχωρήσαμε για λίγο, όταν ακούστηκε κρότος πυροβολι­σμού και άλλος ένας δικός μας έπεσε νεκρός. Τα Phantom ήλθαν πάλι και μπορούσα να α­κούω καθαρά ήχους «πινγκ, πινγκ, πινγκ» κα­θώς ο αναθεματισμένος σκοπευτής πυροβο­λούσε τα αεροσκάφη! Δεν μπορέσαμε ποτέ να τον βρούμε. Εκατόν δέκα πολεμιστές της ισχυρότερης δύναμης του κόσμου καθηλώ­θηκαν από έναν και μόνο άνδρα!».

Οι Αμερικανοί προτίμησαν να βασιστούν στα Winchester Model 70 με διόπτρες Unerti 8χ και άρχισαν την εκπαίδευση των σκοπευτών τους (που επιλέγονταν με τα αυστηρότερα κριτήρια) σε αποστάσεις 700 m και πλέον. Οι άνδρες αυτοί όχι μόνον εξισορρόπησαν την κατάσταση στο μέτωπο, αλλά προκάλεσαν και πανικό στον εχθρό με τα ακριβή πυρά τους σε τεράστια βεληνεκή. Ο λοχίας Ανταλμπερτ Γουόλντρον της 9ης Μεραρχίας Πεζικού ση­μείωσε 109 επιτυχίες και ο λοχίας των Πεζο­ναυτών Κάρλος Χέιθκοκ 93, μια από τις οποί­ες σημειώθηκε από την εκπληκτική απόσταση των 2.400 μέτρων με τη χρήση πολυβόλου των 0,50 in! Αν και φαντάζει δυσνόητο, είναι γεγο­νός ότι οι Αμερικανοί πεζοναύτες που έδρα­σαν στο Βιετνάμ ως ελεύθεροι σκοπευτές δεν ήταν συνολικά περισσότεροι από 875 και συνήθως επέλεγαν ως όπλο το τυφέκιο Remington Μ700, όπως ο Τσαρλς Μωχίνεϋ, που κατέγραψε με αυτό 103 βεβαιωμένες και 216 πιθανές επιτυχίες. Ομως και οι σκοπευτές του Στρατού των ΗΠΑ ήταν πολύ λίγοι. Υπολο­γίζεται ότι δεν ξεπέρασαν στο σύνολο τους 750 σε όλα τα χρόνια του πολέμου.

Από τις αρχές της δεκαετίας του ‘70 η πα- ρεξηγημένη τέχνη του ελεύθερου σκοπευτή έπαψε να κινείται πια στη σκιά της Ιστορίας και ένα μεγάλο κοινό άρχισε να δείχνει ζωηρό ενδιαφέρον για τα όπλα, τις μεθόδους και τις τακτικές που συνδέονταν με τη δράση των μοναχικών κυνηγών. Σε αυτή τη μεταστροφή συνέβαλε ίσως και η κατακόρυφη αύξηση της διεθνούς εγκληματικότητας και των τρομο­κρατικών επιθέσεων, καθώς τα χρόνια εκείνα ήταν κατ’ εξοχήν η περίοδος της σύλληψης ο­μήρων και των αεροπειρατειών. Συχνά οι κρα­τικές αρχές αντιμετώπιζαν εκβιαστικά αδιέξο-

Οποιαδήποτε εξιστόρηση της επικής μάχης του Στάλ ινγκραντ δεν Sa μπορούσε να αγνοήσει τον Σ οβ ιετικό αρχιλοχία Βασίλι Ιβάνοβιτς Ζάιτσεφ (αριστερά), που σκότωσε 242 Γΐρμανούς δρώντας ως ελεύθερ ος σκοπευτής στα ερείπ ια της πόλης.

Για πολλούς σκοπευτές των Συμμάχων η εικόνα αυτή ήταν το τελευ τα ίο πράγμα που

αντίκρυσαν μέσα από τ ις δ ιόπτρες τους. Αξιοσημείω τη ε ίνα ι η ύπαρξη του δ ικτύου παραλλαγής στο κράνος, για το «σπάσιμο»

του περιγράμματος.

δα όταν προσπαθούσαν να αποφύγουν να υ- ποκύψουν στις αξιώσεις των τρομοκρατών και έτσι κατέφυγαν στην ιδέα της χρησιμοποί­ησης ελεύθερων σκοπευτών για την εξουδε- τέρωσή τους, βασιζόμενες στο μεγάλο βελη­νεκές και στη «χειρουργική» ακρίβεια των βο­λών τους. Αστυνομικές και αντιτρομοκρατι- κές ειδικές ομάδες σε όλον τον κόσμο εκπαί­δευσαν και εξόπλισαν άριστους σκοπευτές ώ­στε να είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν κάθε άσχημο ενδεχόμενο. Σήμερα ελάχιστοι στρα­τοί στον κόσμο φροντίζουν να διατηρούν α­ξιόμαχα τμήματα ελεύθερων σκοπευτών. Ο Στρατός των ΗΠΑ υποβάλλει τους υποψήφι­ους σκοπευτές του σε 332 ώρες εκπαίδευσης και διαθέτει περίπου 500 ετοιμοπόλεμους άν­δρες, ενώ οι Πεζοναύτες διαθέτουν άλλους 340. Τα σύγχρονα όπλα των ελεύθερων σκο­

πευτών, όπως το Haskins Μ500 διαμετρήμα­τος 0,50 in, τους δίνουν τη δυνατότητα να πλή- ξουν στόχο μεγέθους ενός κονσερβοκουτιού σε απόσταση 2.000 m. Η βολίδα βολφραμίου που φθάνει στον στόχο της πρν από τον ήχο της εκπυρσοκρότησης έχει πενταπλάσια κινη­τική ενέργεια από μια των 7,62 mm και μπορεί, εκτός από τον φόνο ενός ανθρώπου, να πετύ- χει και να καταστρέψει το θερμικό σκοπευτι­κό ενός άρματος ή τον κινητήρα ενός αερο­σκάφους, διαπερνώντας μέχρι 10 mm χαλύ­βδινης θωράκισης. Ο «πόλεμος της μιας σφαίρας» είναι αναμφίβολα μια από τις πιο α­ποδοτικές και φοβερές τακτικές που έχει ε­φεύρει ποτέ ο άνθρωπος για να υπερισχύσει στο πεδίο της μάχης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) A. Beevor: STALINGRAD, Viking Penguin, 1998.(2) D. Boyle: WORLD WAR II: A PHOTOGRAPHIC HISTORY, Barnes & Noble, 1998.(3) A. Gilbert: SNIPER!, St Martin’s Press, 1995.(4) A. Gilbert: STALK AND KILL: THE SNIPER EXPERIENCE, St Martin’s Press, 1997.(5) C. Henderson: MARINE SNIPER: 93 CONFIRMED KILLS, Berkeley, 1988.(6) I. Hogg: THE WORLD'S SNIPING RIFLES,Greenhili Books. 1998.(7) M. Owen Smith: HIGH VELOCITY MISSILE WOUNDS, Edward Arnold, 1981.(8) J. Plaster: THE ULTIMATE SNIPER, Paladin Press. 1993.(9) D. Robbins: WAR OF THE RATS, Bantam Books. 1999.(10) C. Sasser & C. Roberts: ONE SHOT, ONE KILL, Pocket Books, 1990.(11) P. Senich: THE GERMAN SNIPER 1914-45, Paladin Press, 1982.(12) SPECIAL FORCES AND MISSIONS, Time-Life Books, 1991.(13) M. Lee Lanning: INSIDE THE CROSSHAIRS, Ballantine, 1998.

43

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ροξο/άνος μ ισθοφόρος ιππέας του στρατού του Μ ιθριδάτη. Φέρει τόξο, ελαφρύ δόρυ, σπαθί, ξύλινη ασπίδα και φολιδωτό θώρακα (σχέδιο του Σ. Νιγδιόπουλου , για τη “ Στρατ,ιο^τι Ισ τορ ία ”),

/ η V - 'N k \ 1

0 Μιθριδάτης ΣΤ’ ο Ευπάτωρ (112-63 π.Χ.) υπήρξε ο σημαντικότερος βασιλιάς του Πόντου και ένας από τους

διασημότερους πολέμιους του ρωμαϊκού επεκτατισμού στην Ανατολή. Ηταν άνδρας με υψηλό παράστημα, ωραία και θελκτική φυσιογνωμία, ελληνική παιδεία και εξαιρετική ευφυΐα (τετράδραχμο με παράσταση της κεφαλής του Μιθριδάτη ΣΤ’, Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

Ο Μ ΙΘ ΡΙΔΑΤΗ Σ Σ Τ ’ 0 ΕΥΠΑΤΩΡ.

ΕΠ Ο Ν Ο Μ ΑΖΟ Μ ΕΝ Ο Σ ΚΑΙ ΜΕΓΑΣ, ΥΠΗΡΞΕ 0

ΣΠ Ο ΥΔ Α ΙΟ ΤΕΡ Ο Σ Β Α Σ ΙΛ ΙΑ Σ ΤΟΥ

ΕΞΕ Λ ΛΗ Ν ΙΣΜ Ε Ν Ο Υ Π Ο Ν ΤΟ Υ ΑΠ Ο ΤΟ 112 Ω Σ ΤΟ

63 π.Χ. ΚΑΙ ΕΝ ΑΣ ΑΠ Ο ΤΟ ΥΣ ΣΚ Λ Η ΡΟ ΤΕΡ Ο ΥΣ ΚΑΙ

ΔΙΑ ΣΗ Μ Ο ΤΕ Ρ Ο ΥΣ Π Ο ΛΕΜ ΙΟ ΥΣ ΤΟ Υ ΡΩ Μ ΑΪΚΟ Υ

ΕΠΕΚΤΑΤΙΣΜ ΟΥ ΣΤΗ Ν ΑΝΑΤΟΛΗ. Ω Σ ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΟ ΣΤΟ ΧΟ

ΤΗΣ ΜΑΚΡΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΥΤΑΡΑΧΗΣ Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΑ Σ ΤΟ Υ Ε ΙΧΕ Ο ΕΣΕΙ

ΤΟ ΣΟ ΤΗΝ Α Π Ε ΛΕ ΥΘ ΕΡ Ω ΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗ Ν Ω Ν ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ

Α Σ ΙΑ Σ ΑΠ Ο ΤΗ ΡΩΜ ΑΪΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ , Ο ΣΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΕΚΤΑΣΗ

ΤΗΣ ΕΠ ΙΡ Ρ Ο Η Σ ΤΟ Υ Σ Τ ΙΣ ΓΕ ΙΤΟ Ν ΙΚ Ε Σ ΧΩ ΡΕΣ ΤΟ Υ Β Α Σ ΙΛ Ε ΙΟ Υ

ΤΟΥ, Κ ΥΡ ΙΩ Σ ΣΤΗ Β ΙΘ ΥΝ ΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑ. Η

Φ ΙΛΟ ΔΟ ΞΗ ΑΥΤΗ ΠΟ ΛΙΤΙΚΗ ΤΟΝ ΕΦΕΡΕ, Ο ΠΩ Σ ΘΑ ΔΟ ΥΜ Ε ΣΤΟ

Α Ρ Θ Ρ Ο Π Ο Υ Α Κ Ο Λ Ο ΥΘ Ε Ι, ΣΕ ΑΝΑΠΟΦ ΕΥΚΤΗ ΣΥΓΚ ΡΟ ΥΣΗ ΜΕ

ΤΗ ΡΩΜΗ ΚΑΙ Ο ΔΗ ΓΗ ΣΕ ΣΤΟ ΥΣ ΠΕΡΙΦ ΗΜ ΟΥΣ ΤΕΣΣΕΡΙΣ

«Μ ΙΘ Ρ ΙΔ Α ΤΙΚ Ο ΥΣ Π Ο Λ ΕΜ Ο ΥΣ», Π Ο Υ Δ ΙΕΞΗ ΧΘ Η ΣΑ Ν ΣΤΗ

ΜΙΚΡΑ Α Σ ΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ Ν ΕΛΛΑΔΑ.

Ο ΜΙΘΡΙΔΑΤΗΣ ΣΤ’ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ

ΊΟ Υ Χ Α ΊΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΣ (89-66 π.Χ.)Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ

Ο Μ ιθ ρ ιδ ά της ΣΤ ’ γ εν ν ή θ η κ ε

το 132 π.Χ. στη Σινώπη (πρω­τεύ ο υ σ α του Πόντου), όπου

και ανατράφ ηκε, κα ι ή τα ν γ ιο ς του προηγούμενου βασ ιλιά του Πόντου Μι-

θ ρ ιδ ά τη Ε’ του Ε υεργέτη (150-120 π.Χ.) κα ι τη ς Λαοδίκης, κόρης του Αντιόχου Δ ’ του Επιφανούς, βασ ιλιά τη ς Συρίας. Μ ετά το ν θά να το του π ατέρα του , το 120 π.Χ., ο Μ ιθρ ιδά της , που ή τα ν μόλις 12 ετώ ν, α ναγκάσ θηκε να εγ κ α τα λ ε ίψ ε ι τα ανάκτορα τη ς Σινώπης επ ειδή έ β λ ε ­πε ό τ ι η παρουσία του ε κ ε ί ή τα ν ανεπ ι­θύ μ ητη γ ια τη φ ιλόδοξη και αρχομανή μητέρα του Λαοδίκη και επ ιπλέον υπο­ψ ιαζόταν ό τ ι κ ινδ ύ νευ ε η ζωή του από τ ις επ ιβουλές τη ς μη τέρας του . Επί ο­κτώ χρόν ια πέρασε μια περ ιπ ετειώ δη ζωή, περιπλανώ μενος σ την ύπαιθρο, στα βουνά και στα δάση τη ς χώρας του, αγω νιζόμενος ακόμα και με θ η ρ ία και α- π οφ εύγοντας τ ις π όλεις γ ια να μη συλ- ληφ θε ί. Κατά το δ ιάστημα α υτό σκληρα- γω γήθηκε πολύ και σ υνήθ ισ ε το ν οργα­νισμό του στη χρήση δηλητηρ ίω ν, ώστε να μπορεί να επ ιζήσει σε περίπτωση α­πόπειρας δολοφ ονίας του με δη λητήρ ιο (εξ ου κα ι ο λεγόμ ενος «μ ιθ ρ ιδ α τ ι­σμός»).

Το 112 π.Χ., σε ηλ ικ ία μόλις 20 ετών, επ έσ τρεψ ε στη Σινώπη, κα τέλα β ε τη ν ε ­ξουσία και ανακηρύχθηκε μόνος α υτός βασ ιλιάς του Πόντου, εξοντώ νοντα ς τον α δελφ ό του Χρηστό και τη μητέρα του. Αμέσως μετά με τη ν εν ερ γ η τ ικ ό τη ­τα που το ν δ ιέκρ ινε , αλλά και με τη βοή­θ ε ια ικανότατω ν Ελλήνων συμβούλων και στρατηγώ ν, ανέλαβε τη ν αναδ ιοργά­νωση του σ τρατού του με σκοπό τη ν ε ­πέκταση τη ς κυρ ιαρχίας του.

ΠΡΩΤΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣΠρώτη του ενέρ γε ια μόλις ανέβηκε

σ τον θρόνο ήταν να επ ιχε ιρήσ ει την προσάρτηση του βασ ιλε ίου του Κ ιμμερί- ου Βοσπόρου (στη σ ημερ ινή χερσόνησο της Κριμαίας). Με επέμβασή του που έ- γ ινε, υπό τη ν ηγεσ ία του σ τρατηγού του Δ ιοφ άντου, ύσ τερα από πρόσκληση της πόλης Χερσονήσου και του βασ ιλιά του Κ ιμμερ ίου Βοσπόρου Παιρ ισάδου Ε', που ε ίχ ε δ ε χ θ ε ί τη ν επ ίθεση και ε ισ βο ­λή των γε ιτο ν ικώ ν Σκυθών, ο Μ ιθρ ιδά - της απέβη κύρ ιος τη ς Ταυρικής χερσ ο­νήσου (Κριμαίας), τη ν οποία προσάρτη- σε στο βασ ίλειό του (109 π.Χ.). Στη σ υνέ­χεια κα τέλα β ε με το υς σ τρατηγούς του τη ν Κολχίδα (στα ανατολ ικά παράλια του Ε υξείνου Πόντου) κα ι τη Μ ικρά Αρ­μενία και επ εξέτε ιν ε τη ν επ ιρροή του σ τις δ υ τ ικ ές α κ τές του Ευξείνου Πό­ντου, αυξάνοντας σημαντικά και το υς ο ικονομ ικούς πόρους του βασ ιλε ίου

σιας.Ετσι το 104 π.Χ. επ ω φ ελούμενος του

Κ ιμβρ ικού πολέμου, σ τον οποίο ήταν τό τε απ ορροφημένη η Ρώμη, κα τέλα βε τη Γαλατία, τη ν Καππαδοκία και τη ν Πα- φλαγονία. Ο βασ ιλ ιάς του Π όντου δ ια τή ­ρησε α νενόχλητος τη ν κυρ ιαρχία του σ τις π ερ ιοχές α υ τές γ ια όσο δ ιάστημα η Ρώμη ήτα ν απασχολημένη σ τον πόλεμο κατά των Κίμβρων και ως τη στιγμή που ο Ν ικομήδης Γ ’ , βασ ιλιάς τη ς Β ιθυν ίας και ως τό τε σύμμαχός του, ή λ θ ε σε σύ­γκρουση μαζί του γ ια τη διανομή των λα ­φύρω ν και ζή τησ ε τη ν επέμβαση της Ρώμης. Η ρωμαϊκή Σ ύγκλητο ς έσ τε ιλ ε τό τε στη Μ ικρά Ασία το ν Λ εύκ ιο Κορνή- λ ιο Σύλλα, ως αν­θύπ ατο τη ς Κ ιλ ι­κίας, με τη ν ε ν το ­λή α φ ενός να π ιέ­σει το ν Μ ιθρ ιδάτη να απ οσυρθεί από τη ν Καππαδοκία και α φ ετέρ ο υ να επ ιβά­λ ε ι στον θρόνο της χώρας α υτής τον Α- ρ ιοβαρζάνη. Ο Σύλ- λας εκπλήρωσε με επ ι­τυ χ ία τη ν αποστολή του και ο Μ ιθ ρ ιδ ά της αναγκάσ θηκε να α­ποσύρει α μαχητί τα σ τρ α τεύ μ α τά του από τη ν Καππαδοκία και τη ν Παφλαγο- ν ία (94 π.Χ.).

Η έκρηξη του «Συμμαχικού πολέ­μου» στην Ιταλία, σ τον οποίο ενε- πλάκη η Ρώμη το 91 π.Χ., προσέφε- ρε σ τον Μ ιθρ ιδά τη νέα ευκα ιρ ία , τη ν οποία ο φ ιλόδοξος και μεγα- λοπράγμων α υτός η γ έτη ς εκμε- τα λ λ εύ θ η κ ε χωρίς δ ισταγμούς:Το 91 ή το 90 π.Χ. κα τέλα β ε και πάλι τη ν Καππαδοκία, με τη βο ήθ εια του βασ ιλιά τη ς Αρ­μεν ίας Τιγράνη Α ’, κα ι προ- σάρτησε έμμεσα και τη Β ιθ υ ­νία, εκδ ιώ κοντα ς από τον θρόνο το ν νόμ ιμο διάδοχο του Ν ικομήδη Γ', Ν ικομήδη Δ ’, κα ι υπ οστηρ ίζοντας έναν α- νταπ α ιτητή . Τη φορά αυτή η ρωμαϊκή Σ ύγκλητο ς α ντέδρα- σε άμεσα και μόλις τελε ίω σ ε ο ιτα λ ικός πόλεμος με ν ίκη τη ς Ρώμης έσ τε ιλ ε σ την Ασία π ρεσβεία με επ ικεφαλής το ν Ρωμαίο στρατηγό Μ άνιο Ακύλιο , με την

του (η Μ. Α ρμεν ία δ ιέ θ ε τε κο ιτάσματα αργύρου και η Κολχίδα ή ταν πλούσια σε ξυλεία ). Μ ε τη ν ακόρεσ τη όμως φ ιλοδ ο ­ξία που το ν χαρακτήρ ιζε δ εν α ρκέσ τηκε σ τις κα τα κτήσ ε ις α υ τές . Ε π εξέτε ινε τ ις βλέψ ε ις του και προς τ ις νοτίω ς του κράτους του π ερ ιοχές τη ς Μ ικράς Α-

εντο λή να απ οκατασ τήσει σ τους θ ρ ό ­νους των δύο αυτώ ν χωρών το υ ς νόμ ι­μους βασ ιλείς . Εθεσε δε στη δ ιάθεσή του τ ις σ τρα τιω τικές δυ νάμ εις του κυ­βερ νή τη της Ασίας Λ εύκ ιου Κάσσιου. Ο Α κύλιος, επ ικεφ αλής των ρωμαϊκών δυ ­νάμεων, βάδισε προς τη ν Καππαδοκία και τη Β ιθυν ία γ ια να εκδ ιώ ξε ι τα σ τρα ­τεύ μ α τα του Μ ιθρ ιδά τη από εκε ί. Και αυτή τη φορά ο βασ ιλ ιάς του Πόντου υ­πέκυψ ε και αποχώρησε χωρίς αντίσταση από τ ις δύο χώρες, ενώ ο ι Ρωμαίοι επα- ν έφ ερ α ν σ τον θρόνο τη ς Β ιθυν ία ς τον Ν ικομήδη Δ ’.

Ο Α κύλ ιος όμως δ εν α ρκέσ τηκε σ την

Ρωμαίος στρατιώ της της περιόδου των

Μ ιθριδατικώ ν πολέμων. Φέρει αλυσιδωτό θώρακα,

θυρεό, pilum και gladius (σχέδιο του Σ.

Νιγδιόπουλου για τη “ Σ τρατιω τική Ιστορία ).

επ ιτυχ ία αυτή. Δ ιέπ ραξε το σφάλμα να ζη τήσ ε ι από το ν Μ ιθρ ιδά τη να καταβά ­λ ε ι χρημ α τική αποζημίωση σε χρυσό, πράγμα που ο τε λ ε υ τα ίο ς θεώ ρησ ε τα ­πεινω τικό και απέρρ ιψ ε κα τηγο ρη μα τι­κά. Τότε ο Ρωμαίος σ τρατηγός παρεκί- νησ ε κα ι π ίεσε το ν Ν ικομήδη να ε ισ βά ­λ ε ι σ την επ ικρά τε ια του Μ ιθρ ιδά τη και να τη λ εηλα τή σ ε ι. Ο βασ ιλιάς του Πό­ντου και πάλι απ έφυγε να α ν τ ισ τα θ ε ί και π ερ ιορ ίσ τηκε απλώς σε δ ιαμαρτυρ ία προς το ν Ακύλιο , ο οποίος του απάντη­σε προσβλητικά. Υστερα και από τη ν τ ε ­λ ευ τα ία αυτή π ροκλητική και άστοχη ε ­νέρ γε ια του Ρωμαίου σ τρατηγού ο Μι- θ ρ ιδ ά τη ς έχασε τελ ικ ά τη ν υπομονή του κα ι αποφάσισε να επ ιτε θ ε ί κα τά του Ν ικομήδη, απ οδ ίδοντας τη ν ευ θ ύ νη γ ια τη ν έκρηξη του πολέμου σ τους Ρωμαί­ους (89/88 π.Χ.).

Α ’ Μ ΙΘ ΡΙΔΑΤΙΚΟ Σ ΠΟΛΕΜ ΟΣ (89-85 π.Χ.)

Ο Α κύλ ιος υπ οτιμώ ντας τ ις δυ νάμ εις του Μ ιθρ ιδά τη σχεδ ίασε το 88 π.Χ. μια ε ισβολή στο έδα φ ο ς τη ς Γαλατίας, με τ ις λ ίγ ες σ τρ α τιω τικές δυ νάμ εις που του δ ιέθ εσ α ν ο ι Ρωμαίοι δ ιο ικ η τές τη ς Ασίας και τη ς Κ ιλ ικ ίας. Ο βασ ιλ ιάς του Πόντου όμως, που δ ιέ θ ε τ ε πολύ ισχυρό­τε ρ ε ς και πιο αξιόμαχες δυνάμεις, ε ισ έ ­βαλε στη Β ιθ υ ν ία και κατατρόπω σε τα ε ­νωμένα σ τρα τεύ μ α τα του Ν ικομήδη και του Α κύλιου, εξα ναγκά ζοντα ς το ν πρώ­το να εγ κ α τα λ ε ίψ ε ι το βασ ίλε ιό του και να κα τα φ ύγε ι σ την Ιταλία και α ιχμαλω τί­ζοντας το ν δεύ τερ ο , το ν οποίο θανάτω ­σε με βασανιστήρια, αφού π ροηγουμέ­νως το ν δ ιαπόμπευσε σε πολλές ελλην ι-

46 κές π όλεις τη ς Μ ικράς Ασίας. Στη συνέ- mm χ ε ια σ τράφ ηκε προς Ν ότον και ε ισ β ά λ­

λοντας στη ρωμαϊκή επαρχία τη ς Ασίας (Δυτική Μ ικρά Ασία) ν ίκησ ε κατά κράτος το υ ς Ρωμαίους, ο ι οποίοι όμως δ ιέ θ ε τα ν πολύ λ ίγες δυνάμεις , περάτωσε δε τη ν εκ σ τρ α τε ία του αφού π ροσ ετα ιρ ίσ θηκε τ ις ελ λ η ν ικ ές π όλεις με τη ν υπόσχεση ό τ ι θα τ ις απάλλασσε από τη φ ορολογ ία γ ια π έντε χρόνια . Ετσι ο βασ ιλιάς του Π όντου κα τέκ τη σ ε με μια κεραυνοβόλα εκ σ τρ α τε ία ένα μεγάλο τμήμα τη ς Μ ι­κρός Ασίας, εκ τό ς από μ ερ ικ ές π όλεις στα νότια παράλια κα ι από τη ν πόλη τη ς Ρόδου, η οποία α ν τ ισ τά θ η κ ε γεννα ία στη σ τενή π ολιορκία των στρατευμάτω ν του.

Υστερα από το ν εύκολο α υτό θ ρ ία μ ­βο ο Μ ιθ ρ ιδ ά της απ έβαλε και το υ ς τ ε ­λ ευ τα ίο υ ς δ ισ ταγμ ούς και σ υνέλαβε το σχέδιο να εξοντώ σ ε ι το υ ς Ρωμαίους που δ ιέμ ενα ν στη Μ ικρά Ασία. Προς το ν σκο­πό α υτό έδωσε μυστική δ ια ταγή σε ό­λους το υ ς δ ιο ικ η τές των πόλεων που ε ί­χαν υπ αχθεί σ τον έλεγχό του να σφά­ξουν ομαδικά σε μια καθορ ισ μένη η μ ε­ρομηνία όλους το υ ς Ιταλούς και το υ ς Ρωμαίους π ο λ ίτες τη ς Μ ικράς Ασίας. Η δ ια ταγή του εκ τελ έσ θ η κ ε κατά γράμμα,

με απ οτέλεσμα να βρουν φ ρ ικ τό θά να το80.000 Ρωμαίοι κα ι Ιταλοί, άνδρες , γ υ να ί­κες κα ι πα ιδιά (ο Πλούταρχος α νεβά ζε ι το ν α ρ ιθ μό των θυμάτω ν σε 150.000 / Π λούταρχος: Σύλλας, 24). Η αποτρόπαιη αυτή πράξη δ ε ίχ ν ε ι βέβα ια το πόσο μ ι­σητή ή τα ν η κυρ ιαρχία τη ς Ρώμης στη Μ ικρά Ασία και πόσο μεγάλη ή τα ν η κα­ταπ ίεση που α ισ θάνονταν ο ι κά το ικο ι τη ς περ ιοχής α υ τής από το υ ς Ρωμαίους δημοσ ιώ νες (ε ισπ ράκτορες φόρων), αλ­λά η βα ρβ αρότη τα και η μεγάλη έκταση του μέτρου α υτού ε ίνα ι δύσκολο να κα- τανοηθούν. Εξίσου α κατανόητη ή ταν και η π ολ ιτική σ κοπ ιμότητα τη ς ενέργε ια ς . Ο Μ ιθ ρ ιδ ά της ή θ ε λ ε προφανώς να κα­τα σ τή σ ε ι συνενόχους στη σφαγή αυτή το υ ς Ε λληνες γ ια να το υ ς αναγκάσ ει να δ ιαλύσουν κάθε φ ιλ ικό δεσμό με το υς Ρωμαίους. Οι Ε λληνες όμως, θεω ρώ ­ντας τη γενο κτο ν ία αυτή εγκλημ α τική ε ­νέργεια , όχ ι μόνο δ εν συνέπραξαν (η σφαγή εκ τελ έσ θ η κ ε από βάρβαρους μ ι­σ θοφ όρους του Μ ιθρ ιδάτη), αλλά α ν τ ί­θ ε τα άρχισαν να αποξενώ νοντα ι από αυ­τόν.

Στο μεταξύ ο βασ ιλ ιάς του Πόντου, με τη ν υπ έρμετρη φ ιλοδ οξ ία του , επε- ξ έ τε ιν ε τ ις κ α τα κ τη τ ικ ές του βλέψ ε ις κα ι σ την Ευρώπη. Μ ε το πρόσχημα ό τ ι ε ­π ιθυμ ε ί τη ν απ ελευθέρω ση των Ελλή­νων από τη ν καταπ ίεση των Ρωμαίων π ροετο ιμ άσ θηκε γ ια ε ισβολή σ την κυ­ρίως Ελλάδα. Η επέμβασή του δ ιευ κ ο ­λύνθ η κε τόσο από το γεγονός ό τ ι ο ι ρω­μα ϊκές δυ νάμ εις σ την κυρίως Ελλάδα κα ι τη Μ α κεδον ία ή τα ν ανεπ αρκείς , όσο κα ι από τα αντιρω μα ϊκά α ισ θήμ α τα που επ ικρατούσαν μεταξύ τω ν Ελλήνων, πα­ρόλο που η ρωμαϊκή καταπ ίεση στην Ελ­λάδα δεν ή τα ν τόσο μεγάλη όσο σ την Α­σία. Τα αντιρω μα ϊκά α ισ θήμ α τα τω ν Ελ­λήνων δ εν σ τρ έφ ο ντα ν μόνον κατά των ίδιων των Ρωμαίων, αλλά κα ι κατά των Ελλήνων που ανήκαν στα ανώ τερα κο ι­νωνικά και ο ικονομ ικά στρώ ματα και κα­τε ίχα ν τη ν π ολ ιτική εξουσ ία υποστηρι- ζόμενο ι από τη Ρώμη. Για το ν λόγο α υτό ο Μ ιθ ρ ιδ ά της μπόρεσε να προσδώσει στον πόλεμο κοινω νική διάσταση και τα ­ξικό χαρακτήρα, εμ φ αν ιζόμ ενο ς ως προ­σ τά της των κατώ τερω ν κοινωνικών στρωμάτων ενα ντ ίο ν τη ς π λουτοκρα­τ ία ς που σ τήρ ιζε η Ρώμη.

Η πρώτη ελλην ική πόλη που εξεγέρ - θ η κ ε κατά των Ρωμαίων κα ι προσχώρη­σε σ τον Μ ιθρ ιδά τη ήταν η Αθήνα, προ- σ φ έροντας μαζί με το λ ιμ ά ν ι του Π ει­ραιά, μια περ ίφημη ναυτική βάση στον βασ ιλιά του Πόντου γ ια τη δ ιεξαγω γή των επ ιχειρήσεω ν του ενα ντ ίο ν των Ρω­μαίων τόσο στην ηπ ειρω τική Ελλάδα, όσο κα ι σ τον χώρο του Α ιγα ίου. Οι Α θ η ­ναίοι, που ως τό τε ακολουθούσ αν μια συνεπή φ ιλορω μαϊκή πολιτική, επανα­στάτησαν υπό τη ν ηγεσ ία του περ ιπ ατη­τ ικού φ ιλοσόφου και οπαδού του Μ ιθρ ι- δάτη, Αθηνίω να (κατά το ν Ποσειδώ νιο) ή Αριστίω να (κατά το ν Αππιανό), ενα ­

ν τ ίο ν μ ιας λα ομ ίσ ητης π λουτοκρατικής ολ ιγαρχ ίας που κυβερνούσ ε τη ν πόλη υπό τη ν προστασία τω ν Ρωμαίων και ε- ξεδ ίω ξαν το υ ς α ρ ισ τοκρα τικούς , ο ι ο ­π ο ίο ι κα τέφ υγα ν στη Ρώμη. Ο Αθηνίων, αφού επ ικράτησ ε με τη β ο ή θ ε ια μ ιθρ ι- δα τικού σ τρατού 2.000 ανδρών, άρχισε να κυβερνά δεσπ οτικά και επ ιπλέον επ ι­χ ε ίρησε εκσ τρ α τε ία ενα ντ ίο ν τω ν Ρω­μαίων τη ς Δήλου, αφού ζή τησ ε τη ν ε ­πέμβαση και τη β ο ήθ εια του ναυάρχου και σ τρατηγού του Μ ιθρ ιδά τη , Α ρχέλα ­ου, ο οποίος έφ θ α σ ε στο Α ιγα ίο επ ικε­φαλής ισχυρού στόλου. Ο Α ρχέλαος κα­τέλ α β ε τη Δήλο, φ όνευσ ε 20.000 κα το ί­κους (κυρίως εμπ όρους) ιτα λ ικής κατα ­γω γής κα ι κα τέσ τρ εψ ε τη ν πόλη. Με τη ν εμφ άνιση , σ την Ελλάδα, του σ τρατού του Μ ιθρ ιδά τη , υπό το ν Αρχέλαο, ο ο­ποίος έπ λευσε σ τον Πειραιά, εν ισ χύθη- κε το αντιρω μα ϊκά κ ίνημα με α π ο τέλε­σμα να προσχωρήσουν σ τον βασ ιλιά του Πόντου όλη η νότια Ελλάδα και μεγάλο μέρος τη ς κεντρ ικής , καθώς και πολλά νησ ιά του Α ιγα ίου. Μ όνον η Ρόδος πα- ρ έμ ε ιν ε πιστή σ τους Ρωμαίους κα ι αντι- σ τά θηκε σθεναρά στην πολιορκία του μ ιθρ ιδα τικού σ τόλου και σ τρατού. Οι ρω μα ϊκές δυ νάμ εις που ε ίχαν τη ν έδρα το υ ς στη Μ ακεδον ία το μόνο που μπο­ρούσαν να επ ιτύχουν, έως ότου λάβουν εν ισ χύσ εις από τη ν Ιταλία, ή τα ν να υπε- ρασπισθούν τη Θ εσσαλία μαχόμενες ε ­να ντίο ν του Αρχέλαου.

Το 87 π.Χ. όμως η κατάσταση στην Ελλάδα άρχισε να μ ετα β ά λλετα ι άρδην. Κατά το έ το ς εκε ίνο τη δ ιεξαγω γή του πολέμου ενα ντ ίο ν του Μ ιθρ ιδά τη ανέ- λαβε ο ανθύπ ατος Λ εύ κ ιο ς Κορνήλιος Σύλλας (138-78), ένας από το υς μεγαλύ­τερ ο υ ς και ικα νότερου ς σ τρατηγούς τη ς Ρώμης και μ ετέπ ε ιτα δ ικ τά τορ α ς (ο Σύλλας ή τα ν αρχηγός τη ς α ρ ισ το κρ α τι­κής π αράταξης κα ι αντίπ αλος του άλλου μεγάλου Ρωμαίου σ τρατηγού τη ς επο­χής εκ ε ίν η ς , Γάϊου Μ άριου (157-86), ο ο ­ποίος η γ ε ίτο τη ς λα ϊκής α ντισ υγκλητ ι- κής φατρ ίας). Ο Σύλλας μετέβ η στην Ελλάδα τη ν άνοιξη του 87 π.Χ. με λ ίγες οχετικά δυνάμεις , π έντε λεγεώ νες ή30.000 ά νδρ ες περίπου, και παρόλο που η θέσ η του ή τα ν ε ξα ιρ ε τ ικ ά δυσχερής (στη Ρώμη ε ίχαν επ ικρα τήσ ει ο ι π ο λ ιτ ι­κο ί του αντίπαλοι, ο ι οποίο ι δ εν είχαν καμιά δ ιάθεσ η να του σ τε ίλου ν εν ισ χύ ­σεις), κατόρθω σε να γ ίν ε ι κύρ ιος τη ς κατάστασης χάρη στην αναμφ ισ βήτητη σ τρα τη γ ική ιδ ιοφ υ ία του.

Η πρώτη μεγάλη επ ιτυχ ία του ή τα ν η κατάληψ η τη ς Αθήνας, τη ν 1η Μ αρτίου του 86 π.Χ., ύσ τερα από σ τενή πολιορ­κία ενός έ το υ ς κα ι αφού είχαν προηγη- θ ε ί α ρ κ ε τές έφ ο δ ο ι τω ν Ρωμαίων που ε ί­χαν απ οκρουσ θεί από το υ ς υπερασπι­σ τές τη ς πόλης. Ο Σύλλας κα τέλα β ε με α ιφ ν ιδ ια σ τική έφ οδο τη ν Ακρόπολη και κυρ ίευ σ ε και τη ν υπόλοιπη πόλη, τη ν ο­ποία λεηλά τη σ ε, επ ω φ ελούμενος και του λ ιμού που ε ίχ ε ενσ κήψ ει κα ι ε ίχε

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Αθήνα διατηρούσε και κατά την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας την αίγλη και την ακτινοβολία της ως το σπουδαιότερο πολιτιστικό κέντρο του αρχαίου κόσμου και είχε διακοσμηθεί με ωραιότατα κτίσματα από τους ηγεμόνες των ελληνιστικών κρατών. Κατά τον Α’ Μιθριδατικό πόλεμο προσχώρησε στον Μιθριδάτη και γι’ αυτό πολιορκήθηκε επί έναν χρόνο από τους Ρωμαίους υπό τον Λεύκιο Κορνήλιο Σύλλα. Ο Σύλλας την κατέλαβε, την άνοιξη του 86 π.Χ., την κατέστρεψε μερικώς και τη λεηλάτησε άγρια. Εδώ βλέπουμε τη στοά του Ευμένους πάνω από το θέατρο του Διονύσου, δωρεά του Ευμένους Β' (197-159π.Χ.), βασιλιά της Περγάμου.

κλον ίσ ε ι το ηθ ικό τω ν Αθηναίων. Α μέ­σως μετά κα ι ύσ τερα από σκληρή πο­λ ιορκ ία κα τέλα β ε και πυρπόλησε τον Πειραιά, το ν οποίο υπερασπ ιζόταν σ θ ε ­ναρά ο ίδ ιος ο Αρχέλαος, ο οποίος κα­τόρθω σε να δ ια φ ύ γε ι εγκα ίρω ς. Η κα τά ­ληψη τη ς Α θήνας ήταν μεγάλης σ τρ α τη ­γ ική ς σημασίας, γ ια τ ί ανάγκασε το ν Αρ­χέλαο να μ ετα β ά λε ι το σχέδ ιό του που απέβλεπε σ την εξάντλησ η τω ν Ρωμαίων με τη ν παρεμπόδιση του ανεφοδ ιασμού τους. Το σχέδ ιο α υτό ενδεχομένω ς θα ε- πετύγχανε αν έφ θανα ν εγκα ίρω ς στον Α ρχέλαο (πριν από τη ν κατάληψ η τη ς Α­θήνας) ο ι εν ισ χύσ εις που ε ίχ ε υποσχε- θ ε ί να του σ τε ίλ ε ι ο Μ ιθρ ιδά της , από την ξηρά, δ ιά μέσου τη ς Μ ακεδον ία ς και της Θράκης. Ο Σύλλας θα βρ ισ κόταν μ ε­ταξύ δύο πυρών και ε ίτ ε θα αποχωρού­σε χωρίς να δώ σει μάχη, ε ίτ ε θα σ υ ντρ ι­βόταν. Η κάθοδος του εκ σ τρ α τευ τ ικο ύ σώματος που έσ τε ιλ ε ο Μ ιθ ρ ιδ ά της επ ι­βρ αδύνθηκε από τη ν αντίσ ταση που π ροέβαλαν ο ι Ρωμαίοι στα Αβδηρα της Θράκης. Ετσ ι ο Αρχέλαος αναγκάσ θηκε τελ ικά , αφού ε ίχ ε χάσει τη ν Α θήνα και τον Πειρα ιά , να δώσει ενα ντίο ν των Ρω­μαίων μάχη εκ του συστάδην.

Η πρώτη σύγκρουση μεταξύ των δύο σ τρατευμάτω ν έλα βε χώρα σ την π εδ ιά ­δα τη ς Χαιρώ νειας στη Βοιωτία, τη ν ά­νοιξη του 86 π.Χ. Ο Α ρχέλαος δ ιέ θ ε τ ε συντρ ιπ τική α ρ ιθ μ η τική υπεροχή ένα ντι του αντιπ άλου του: ο σ τρα τός του Μι- θ ρ ιδ ά τη ανερχόταν σε 60.000 άνδρες, ενώ ο Σύλλας δ ιέ θ ε τ ε μόνον 15.000 πε­ζούς και 1.500 ιππείς κα ι επ ιπλέον α ν τ ι­μετώπιζε σοβαρή έλλε ιψ η εφοδίων. Α κό­μη μεγαλύτερη ήταν η υπεροχή του μι- θρ ιδ α τ ικο ύ ιππικού ένα ντ ι του ιππικού

του Σύλλα, το δε αναπεπταμένο πεδίο τη ς μάχης κα θ ισ τούσ ε τη ν υπεροχή αυ­τή πολύ επ ικ ίνδυνη γ ια το υς Ρωμαίους, γ ια τ ί έδ ιν ε σ τον Αρχέλαο τη δυ να τό τη τα να α ξιοπ ο ιήσ ει το υ ς ε ξα ίρ ε το υ ς ιππείς του. Ο Σύλλας, γ ια να π ροσ τα τεύσ ει τα π λευρά του σ τρατού του ένα ντ ι του ε ­χθρ ικού ιππικού, έσκαψ ε χαρακώ ματα ε- ν ισχυμένα με πασσάλους. Στο μέτωπο ε ­πίσης τη ς παράταξής του το π ο θέτη σ ε μια σειρά από πασσάλους μεταξύ των δύο γραμμών του πεζικού του, γ ια να π ρ οσ τα τεύσ ει το κέν τρ ο του από τα δρεπ ανηφ όρα άρματα του εχθρού. Ο­ταν τα π οντιακά άρματα όρμησαν κατά των Ρωμαίων, αρχ ίζοντας τη μάχη, η πρώτη γραμμή του ρωμαϊκού πεζικού υ­ποχώρησε πίσω από το υ ς πασσάλους και τα δρεπ ανηφ όρα προσέκρουσαν με ορμή επάνω το υ ς και αναγκάσθηκαν να οπισθοχωρήσουν. Κατά τη ν υποχώρησή το υς έπεσαν σ τις δ ικ ές το υ ς γραμμές, προκαλώ ντας μεγάλη σύγχυση στο μι- θ ρ ιδ α τ ικ ό πεζικό που ή τα ν π αρατεταγ- μένο στο κέντρο . Ο Α ρχέλαος έδωσε τό ­τ ε δ ια τα γή στο ιππικό του, που βρ ισκό­τα ν στα δύο κέρατα τη ς π αράταξής του, να επ ιτε θ ε ί κατά του ρωμαϊκού κέντρου γ ια να δώ σει κα ιρό στο πεζικό του να α­να σ υνταχθεί. Το μ ιθ ρ ιδ α τικό ιππικό όρ- μησε α κά θ εκτο κατά των ρωμαϊκών λ ε ­γεώνων, αλλά α υτές , σ χημα τίζοντα ς πυ­κνές γραμμές, α ντισ τά θη κα ν σθεναρά στην επ ίθεσή του. Ο Σύλλας τό τε επ ικε­φαλής του ιππικού του ενήρ γησ ε α ν τε ­π ίθεση κατά τη ς ακάλυπ της πλευράς του εχθρού , που τράπ ηκε σε φυγή συ- μπαρασύροντας και το π οντιακό ιππικό. Ε κείνη ακριβώς τη σ τιγμή το ρωμαϊκό πεζικό με α ντεπ ίθεσ ή του έκρ ιν ε τη ν έ ­

κβαση τη ς μάχης. Ο λόκληρος ο μ ιθρ ιδα - τ ικ ό ς σ τρα τός τράπ ηκε σε ά τακτη φυγή και ο Αρχέλαος, γ ια να τη σταματήσει, δ ιέ τα ξε να κλε ίσ ουν ο ι π ύλες του στρα­τοπ έδου του, με απ οτέλεσμα να επε- κ τα θ ε ί η σφαγή των ανδρών του. Η πα­νω λεθρ ία του μ ιθρ ιδα τικού εκσ τρ α τευ - τ ικο ύ σώματος στο πεδίο τη ς Χαιρώ νει- ας υπήρξε ολοκληρω τική . Ο Αρχέλαος δ ιέφ υ γε και έφ θ α σ ε στη Χ αλκίδα με λι- γ ό τερ ο υ ς από 12 ά νδρ ες (!), ο δε Σύλλας το ν κατεδ ίω ξε μέχρ ι το ν πορθμό του Ευρίπου, το ν οποίο όμως δ εν μπόρεσε να δ ιασχ ίσ ει δ ιό τ ι δ εν δ ιέ θ ε τ ε ναυτική δύναμη.

Η απώλεια τω ν ποντιακώ ν δυνάμεω ν στη Χαιρώ νεια αναπληρώ θηκε, ωστόσο, με τη ν άφ ιξη (την άνοιξη του 85 π.Χ.) μ έ­σω του Α ιγα ίου και τη ς Εύβοιας νέων ε ­ν ισχύσεων, 80.000 ανδρών, υπό τον σ τρατηγό του Μ ιθρ ιδά τη Δορύλαο. Οι ε ­ν ισ χύσ εις α υτές , αφού ενώ θηκαν με τα υπ ολείμματα του σ τρατού του Α ρχέλα ­ου, συγκρούσ θηκαν σε δ εύ τερ η μάχη με το υ ς Ρωμαίους, αυτή τη φορά στην πεδ ιάδα του Ο ρχομενού της» Βοιω τίας. Στη δεύ τερ η αυτή σύρραξη ο Αρχέλαος έσ τρ εψ ε το πολυάριθμο κα ι εξα ίρ ετο ιπ­πικό του κατά του πεζικού του Σύλλα, το οποίο κά μφ θηκε και άρχισε να υποχω­ρεί. Ο κ ίνδυνος γ ια το υ ς Ρωμαίους ήταν άμεσος. Ο Σύλλας, αρπ άζοντας μια ση­μαία και φω νάζοντας «Ρωμαίοι, γ ια μένα ε ίνα ι καλό να πεθάνω εδώ. Εσείς όμως όταν κάποιος σας ρω τήσει πού έχ ετε προδώσει το ν αρχηγό σας, θ υ μ η θ ε ίτ ε να απ αντήσετε: σ τον Ορχομενό» τ έ θ η ­κε με το υ ς αξιω ματικούς του επ ικεφ α ­λής των ανδρών του και όρμησε κατά του εχθρού . Οι λεγεω νά ρ ιο ι ακολουθώ ­

47

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ίδ ιο ς α ντέδρ α σ ε με τη ν εξόντω ση των φ ιλορω μαϊκώ ν στο ιχείω ν και των «απο­στατών» και με τη ν εγκατάστασ η δικών του φρουρώ ν στις πόλεις. Η π ολ ιτική ό­μως αυτή όχ ι μόνο δ εν έκαμψ ε το φ ρό­νημα των ελλην ικώ ν πόλεων, αλλά και ε ίχ ε τα α ν τ ίθ ε τα απ οτελέσματα: στην Εφεσο επ ικράτησαν οι η γ έ τες τη ς φ ιλο- ρω μαϊκής π αράταξης και το παράδειγμά το υ ς ακολούθησ αν και ά λλες ελ λη ν ικ ές πόλεις, όπως ο ι Τράλλεις, η Υπαιπα, οι Σάρδεις , η Σμύρνη, ο Κολοφών κ.ά. Ο Βασιλιάς του Π όντου σ κέφ θη κε τό τ ε να υπ οκινήσει κατά τη ς φ ιλορω μαϊκής άρ- χουσας τά ξη ς τα λα ϊκά στρώματα, με τη ν υπόσχεση τη ς δ ιαγραφής τω ν χ ρ ε ­ών, ακόμα και το υς δούλους, το υ ς οποί­ους με δ ιά γγελμ ά του καλούσε σε ε ξ έ ­γερση ενα ντ ίο ν τω ν κυρίων το υ ς υπο­σχόμενος τη ν απ ελευθέρω σή τους. Οι κο ινω νικές α υ τές α ναταραχές οδ ήγη­σαν σε λεηλα σ ίες , εκ τελ έσ ε ις πλούσιων πολιτώ ν και δη μ εύ σ ε ις τω ν περιουσιώ ν το υ ς και μ ετέτρ εψ α ν το ν πόλεμο ενα ­ν τ ίο ν των Ρωμαίων σε κο ινω νικό και τα ­ξ ικό αγώνα μεταξύ των Ελλήνων.

Η π ολ ιτική αυτή ασφαλώς δεν μπο­ρούσε να έχ ε ι επ ιτυχ ία , ο ύ τε να ανακό­

ψ ει τη ν προέλαση των Ρωμαίων. Οι δύο π ερ ιφ α νε ίς ν ίκ ες το υ ς σ την Ελλάδα

(86 και 85 π.Χ.) άνο ιξαν το ν δρόμο του Σύλλα προς τη ν Ασία, δ ιά μ έ­σου τη ς Μ ακεδον ία ς κα ι της Θ ράκης. Το 85 π.Χ. ο Ρωμαίος σ τρατηγός προχώρησε αργά προς τα Δ αρδανέλλια , ενώ ο υ- παρχηγός κα ι ταμ ίας του , Λεύ- κ ιος Λ ικ ίν ιο ς Λ ούκουλλος, κα­τόρθω σε να ενω θε ί με το ν σ τό­

λο τω ν Ροδίων και να εμπ οδ ί­σει τη ν έξοδ ο του μ ιθρ ιδα τι- κού σ τόλου στο Α ιγαίο, τόσο

ν από τα παράλια τη ς Μ ικράς Α- ] σ ίας, όσο και από το ν Ελλήσπο- < ντο . Στο μεταξύ ε ίχ ε εκδη λω θε ί

αντεπ ίθεσ η κατά του Μ ιθρ ιδά τη σ την Ασία από μια νέα ρωμαϊκή

σ τρατιω τική δύναμη, υπό το ν ύπα­το Λ εύκ ιο Β αλέρ ιο Φλάκκο, ο οποίος

α νήκε σ τους π ολ ιτ ικούς αντιπ άλους του Σύλλα και ε ίχε σ τα λε ί από αυτούς

0 Λεύκιος Κορνήλιος Σύλλας (138-78) υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους

στρατιωτικούς και πολιτικούς άνδρες της Ρώμης και δικτάτορας από το

82ως το 79π.Χ. Ηταν αρχηγός της αριστοκρατικής

παράταξης και αντίπαλος του ένδοξου Ρωμαίου

στρατηγού Γάϊου Μάριου (157-86), που ηγείτο του

δημοκρατικού κόμματος των «populäres» (προτομή

του 1ου π.Χ. αι. που απεικονίζει τον Λεύκιο

Κορνήλιο Σύλλα, Βενετία, Αρχαιολογικό Μουσείο).

ντα ς το ν αρχηγό το υς πραγματοπ οίη­σαν αντεπ ίθεσ η και απώθησαν το μιθρ ι- δα τικό ιππικό, το οποίο έπεσε σ τις γραμ­μές του πεζικού - που τράπ ηκε σε φυγή. Την επομένη οι Ρωμαίοι περ ικύκλω σαν και κυρ ίευσαν με έφ οδο το στρατόπ εδο του Αρχέλαου, δ ια λύοντα ς και το δ ε ύ τ ε ­ρο εκ σ τρ α τευ τ ικ ό σώμα του Μ ιθρ ιδάτη . Οι απώ λειες του π οντιακού σ τρατού ή ­τα ν σ υντρ ιπ τικές : 25.000 άνδρες, από τ ις εν ισ χύσ εις που ε ίχε φ έ ρ ε ι σ την Ελ­λάδα ο Δορύλαος, α ιχμαλω τίσθηκαν (και πω λήθηκαν αργότερα ως δούλοι), ενώ πολλοί σ την προσπάθειά το υ ς να σω θούν πνίγηκαν στη λ ίμνη τη ς Κωπαϊ- δας. Μ όνον ελά χ ισ το ι άνδρ ες υπό τον Α ρχέλαο μπόρεσαν να δ ια φ ύγουν σ την Εύβοια.

Μ ετά από τ ις δύο α υ τές σ υντρ ιπ τι­κές ή τ τε ς των σ τρα τευμά τω ν του στην Ελλάδα ο Μ ιθ ρ ιδ ά της β ρ έθ η κε σε ε ξα ι­ρ ετ ικά δύσκολη θέσ η , όχι μόνον γ ια τ ί ε- ξα ν τλή θηκε το έμψυχο δυναμ ικό του, αλλά και γ ια τ ί έχασε το κύρος του στις ελ λ η ν ικ ές π όλεις τη ς Μ ικράς Ασίας, ο ι οπ οίες άρχισαν να το ν εγκαταλείπ ουν. Ο

στην Ελλάδα γ ια να το ν α ντικα τα σ τήσ ει. Ο Φ λάκκος αποβιβάσθηκε το 86 π.Χ. σ την Ηπειρο και προχώρησε προς τη Θεσσαλία, όπου λίγο έλ ε ιψ ε να συ- γκρ ο υ σ θ ε ί με το ν Σύλλα. Η σύγκρουση των δύο Ρωμαίων στρατηγώ ν απ οφεύ­χθ η κε τελ ικ ά δ ιό τ ι ο Σ ύλλας αναγκά­σ θηκε να επ ισ τρέψ ει στη Βοιω τία γ ια να αντιμ ετω π ίσ ε ι το ν δ εύ τερ ο σ τρα τό που ε ίχ ε σ τε ίλ ε ι ο Μ ιθ ρ ιδ ά της σ την Ελλάδα, υπό το ν Δορύλαο (τον οποίο και ν ίκησε σ τον Ο ρχομενό, όπως ε ίδ α μ ε παραπά­νω). Ομως κα ι ο Φλάκκος θ έλ η σ ε να α- π οφ ύγει τη σύγκρουση με το ν Σύλλα και σ τράφ ηκε προς τη Μ ικρά Ασία, μέσω τη ς Μ ακεδον ία ς και τη ς Θ ράκης. Βαδί­ζοντας προς τη ρωμαϊκή επαρχία τη ς Α­σίας γ ια να π ολεμήσει κατά του Μ ιθρι- δάτη δο λο φ ο νή θ η κε στο Β υζάντιο από το ν υπαρχηγό του, Γάϊο Φλάβιο Φιμβρία, ο οποίος ανέλαβε τη ν αρχηγ ία του σ τρατού κα ι τη δ ιεξαγω γή του πολέμου κατά του βασ ιλιά του Πόντου.

Ο Φ ιμβρίας το 85 π.Χ. ε ισ έβ α λε στην επαρχία τη ς Ασίας και ν ίκησε κοντά σ τον ποταμό Ρύνδακο έναν εφ εδ ρ ικό σ τρατό του Μ ιθρ ιδάτη υπό το ν ομώνυ­μο γ ιο του. Στη σ υνέχεια κα τέλα β ε και λεηλά τη σ ε πολλές ελ λ η ν ικ ές π όλεις ό­πως τη Ν ικομήδεια , το Ιλιο, τη Ν ίκαια και τη ν Κύζικο και προχώρησε μέχρ ι την Πέργαμο, αναγκάζοντας το ν Μ ιθρ ιδάτη να εγ κ α τα λ ε ίψ ε ι τη ν πόλη αυτή όπου ε ί­χε τα ανάκτορά του. Ο βασ ιλιάς του Πό­ντου, που ίσως θ α α ιχμαλω τιζόταν αν ο Λ ούκουλλος (ο οποίος παρέπ λεε με τον στόλο του τα παράλια τη ς Μ ικράς Α­σίας) ε ίχ ε δ ε χ θ ε ί τ ις π ροτάσεις του Φιμ- βρ ία γ ια κο ινή επ ίθεση ενα ντ ίο ν του, βρ έθ η κε πλέον σε απελπ ιστική θέσ η και α ναγκάσ θηκε να σ υνθηκο λογή σ ε ι με το ν Σύλλα, με τη μεσολάβηση του στρα­τηγού του Αρχέλαου.

Το καλοκα ίρ ι του 85 π.Χ. ο Σύλλας πέρασε τα Δ αρδανέλλ ια με τη β ο ήθ εια τη ς να υ τική ς μο ίρας του Λούκουλλου και σ υ να ντήθη κε με το ν Μ ιθρ ιδά τη στη Δάρδανο, σ την ασ ιατική ακτή του Ελλη­σπόντου κοντά σ την Τροία, όπου συνο- μ ο λογήθηκε μεταξύ το υ ς σ υνθήκη ε ι­ρήνης (Αύγουστος του 85 π.Χ.). Σύμφω­να με τη Σ υνθήκη τη ς Δαρδάνου ο Μι- θ ρ ιδ ά τη ς δεχόταν να π α ρ α ιτηθ ε ί από τ ις κα τα κτήσ ε ις του κα ι να π ερ ιορ ισ τε ί στα παλαιά όρ ια τη ς επ ικρα τε ία ς του, α­ποδεχόταν τη ν αποκατάσταση του Νικο- μήδη Δ ’ σ τον θρόνο τη ς Β ιθ υ ν ία ς και του Αρ ιοβαρζάνη στον θρόνο τη ς Καπ­παδοκίας και υποχρεω νόταν να καταβά­λ ε ι μια μ έτρ ια πολεμική αποζημίωση ύ­ψους 2.000 ταλάντων. Επιπλέον υπ οχρε­ώ θηκε να παραδώσει σ τους Ρωμαίους 70 πλοία του στόλου του, καθώς και ό­λους το υ ς α ιχμαλώ τους και το υ ς ομή­ρους που ε ίχε σ υλλάβει από τ ις ε λ λ η ν ι­κές πόλεις. Σε αντάλλαγμα αναγνω ριζό­ταν βασ ιλιάς του Πόντου και σύμμαχος τη ς Ρώμης.

Μ ετά τη συνομολόγηση τη ς ε ιρ ήνης

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑI

Μ ι κ ρ ά Σ κ υ θ ί

θ ρ i χ >) f ' os- i ' « «9Ηίΰτα·3ψια

Γ ώ & Mati'iTt; Λίμνη ^

%, / * 8 Ä « Λ Ο f Ρ ί’Ä Eöwrocie^ ΤΙ5) · , * ν ^ , α

Ε Υ Ξ Ε I Ν Ο

'j#ert'cv0·'. .

// Ο Ν τ ο

\ '-'ί'

Πιτχΐδ *..' »ilscexcvpicK

Λ Ε«ώπη

{/ / ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΗ Σ Τ ΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ I Γ Ο Κ .1 ΜΙΘΡΪΛΛΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (90 W π.Χ .)

Κράτος Πόντου έτη Μιβριδάτον Σ τ'

Κράτη ύττό την ατίνή ίξά ρ τη σ η το ΰ Πόντου

Ρωμαϊκοί Επαρχία*

Κρότο; Σίλινκιδών

I Π Π Ρ 7 7 Ι Κράτη ύττό τήν Irrippcr τώ ν 7 ί λ» ·.·* ·. 5ων

Κράτος Ιουδαίων

I Κράτος Πτολρμαιων

i S g 'Α λλο άνίξάρτητα έλληνικά κράτη

! Κράτος ΓΤάρθων Ιττϊ Μιβριδάτον; Β

Πβριοχκ ύττό τταρβική έτπρροή

Α ν ε ξ ά ρ τ η τ η παρθική ήγ ίμα ν ία

|||S Κράτος ‘Apiisvisri

# Κυριώτίρα; ττϋρατικαί βάσιι;

y 0 m aw*?·»«•Titiov

. . . * ... ' . * · -Β^ * ■■•e j s t 5*

^•5% *" · · - ^ . »Ί Α « # · Έλλησπ οντια κή "ρονσά

•Άλ«ξάνδρ«ια Φ ρ υν ία Μ υσ ία

, ■; «ntpywov _ ·βυάτ«ΐ0«

\wawr wgEfcaww,___ Φ ρ υ γία

- f e · ' - / . . .

ίΛββδίκε!?!#? Άμάο*!«*

Κό}Κ8Κτ· ■ ?$%«-

* . * z i te ' V.-·

..••fee";»* . b

J T a X α τ t <Ί.σο ' "^ R i

...

i ··.^ Κ α ρ ία + * - »

ψ - _ /y1Ä v * f l <

« Φ - . * “ « Λ * ' *(Μαζακα) #Κομα.α ^

‘A ρ μ « v I a/* -X

I. #««ϊ!»:ίϊί·,·

Πισιδία

:β (Τ ύ α ν α )*

+ Κύ ιστρα# ^ d

■ ; . , ·- . . . . - . ■■·^ * 4ria Ζίϋγμ«,. ·Κά0Β®«

Ά τ ρ ο π α τ η ν ή Μ η δ ί α

Ρ ι· * ...

Σάλοι ™·<,< ' * /

, ’Apß?i,\a

J , Κ*ί«<

» * » . x O J r X Ä * · * * ν « ν j ·i * .--ctvö^seA uxiw . °Ρ** *ι .. Σ*λ»ύ*:ί!ον* - / (·Ρββσό5 *8sp o ta» V , |‘«*Ö5

Μ Ε Σ Ο r Ε Ι Ο Σ θ .1 .1 , ί X Γ ,1

Σίλ*ύκε(ά^,# Λ’-τιόχί: ·

^ -ΝAaoSiKstoi &Α«άι»·..< Ι ί-.^Αάρκτσσ

j 1/S ApaSojb βΛαο5ίκί,α

Λ’Ορθ^ίαβ

J ·Χαλκ!5

Σι& ώ «· *Δαμ«ίτκέκ

Τ“Ρ " ί , ΓαλιλαΕα&&ρφ ' Ä

(ΐώοΰρα -" Eöpwit

Έιφάτσνα· ^

%^ . a m S ( , s1„

(Νίχ^τ)

X 0$xmma CQtnς) &θα^λών· V

' lo T T ira #"AwtosL(ίΆμσθοΰζ i e ü, 1 a ν ή

Μΐηλοναιον . , ^ Λ <' 1’ Ιδουμαιοι .ίΨ ξιν Μάρα

■· . $ ,

49

Η ελληνιστική Ανατολή κατά τις παραμονές του Α' Μιβριδατικού Πολέμου (90/89π.Χ.).Ο Μιθριδάτης ΣΤ’, βασιλιάς του Πόντου, με την τεράστια φιλοδοξία και την ενεργητικότητα που τον διέκριναν επεξέτεινε μέσα σε λίγα χρόνια την κυριαρχία του στο βασίλειο του Κιμμερίου Βοσπόρου (Κριμαία), στην Κολχίδα, στη Μικρά Αρμενία, στη Γαλατία και στην Καππαδοκία. Η προσπά9ειά του, ομως, να επεκτείνει την επιρροή του και στη Βιθυνία τον έφερε αντιμέτωπο με τη Ρώμη και οδήγησε στους Μι$ριδατικούς πολέμους, που διήρκεσαν, με μικρές διακοπές, πάνω από 20χρόνια (89-66 π.Χ.).

ο Σύλλας κα τεδ ίω ξε το ν Φ ιμβρία, που κα τέφ υ γε στα Θ υάτε ιρα (στη Μ ικρά Α ­σία), κα ι το ν ανάγκασε να α υ το κτο νή σ ε ι αφού έπ εισε το υ ς ά νδρ ες του να το ν ε- γ κα τα λε ίψ ου ν και να προσχωρήσουν σε αυτόν. Στη σ υνέχεια έθ εσ ε το ν σ τρατό του Φ ιμβρία υπό τ ις δ ια τα γές του λεγά ­του του , Λ εύκ ιου Λ ικ ίν ιου Μ ουρήνα, ο ο­ποίος ανέλαβε τη δ ιο ίκηση τη ς ρωμαϊ­κής επαρχίας τη ς Ασίας. Η «τιμωρία» που επ έβαλε ο Σ ύλλας σ τις ελ λ η ν ικ ές

π όλεις τη ς Μ ικράς Ασίας υπήρξε πολύ σκληρή. Οχι μόνο πολλές από α υ τές έ ­χασαν τη ν ε λ ευ θ ερ ία το υς και επ ιπλέον υπ οβλήθηκαν σ την καταβολή τακτικώ ν φόρων σ τους Ρωμαίους δημοσιώ νες (publicani), αλλά και υποχρεώ θηκαν, ε ­κ τός από λ ίγ ες εξα ιρ έσ ε ις , να πληρώ­σουν μέσα σε έναν χρόνο το υ ς φόρους π έντε χρόνω ν καθώς και πολεμ ική απο­ζημίωση, δηλαδή σ υνολικό ποσό ανερ- χόμενο σε 20.000 τάλαντα . Οι κά το ικο ι

γ ια να μπορέσουν να συγκεντρώ σ ουν το υπ έρογκο α υτό ποσό υπ οχρεώ θηκαν να καταβάλουν μ εγά λες ε ισ φ ο ρ ές και ανα­γκά σ θηκα ν να δα νε ισ θο ύ ν από Ρωμαί­ους τοκογλύφ ους, γεγονός που κ α θ ι­στούσε ακόμη βαρύτερη τη ν ο ικονομ ική το υ ς καταπίεση.

Το αποτέλεσμα, επομένως, του πρώ­του αυτού μ ιθρ ιδα τικού πολέμου ήταν να πληρώσουν πολύ ακριβά οι Ε λληνες το «λάθος» που δ ιέπ ραξαν να ακολου­θήσ ουν το ν Μ ιθρ ιδά τη και να εξεγερ - θ ο ύν κατά τη ς Ρώμης, η οποία απεδεί- κνυε ό τ ι παρά τη ν εσω τερ ική κρίση τη ς (εμφ ύλ ιος πόλεμος μεταξύ Μ αρίου και Σύλλα) ή ταν σε θέσ η να επ ιβάλε ι τη θ έ ­λησή τη ς και να υπ ερ ισχύσει ένα ντ ι των αντιπάλω ν της.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Β ’ Μ ΙΘ ΡΙΔΑΤΙΚΟ Σ ΠΟΛΕΜ ΟΣ (83-81 π.Χ.)

Μ ετά τη λήξη του πολέμου με το ν Σύλλα, ο οποίος ανεχώρησε αμέσως μ ε­τά γ ια τη ν Ιταλία με σκοπό να π ολεμήσει το υ ς π ολ ιτ ικούς αντιπ άλους του , ο Μι- θρ ιδ ά της , τηρώ ντας πιστά το υ ς όρους τη ς σ υνθήκης ε ιρ ήνης , π ερ ιορ ίσ τηκε στην επ ικρά τε ιά του. Είχε όμως να α ν τ ι­μετω π ίσει ε ξεγ έρ σ ε ις σ τον Κ ιμμέρ ιο Βόσπορο (στην Κριμαία) και δ ιο ικη τ ικά π ροβλήματα σ την Κολχίδα. Επωφελού­μενος τη ς εσ ω τερ ικής κρ ίσης του κρά­το υ ς του Μ ιθρ ιδά τη ο Ρωμαίος δ ιο ικ η ­τή ς τη ς επαρχίας τη ς Ασίας, Λ εύκ ιο ς Λι- κ ίν ιος Μ ουρήνας, επ ιχείρησε το 83 π.Χ. εισβολή σ την Καππαδοκία και το ν Πό­ντο με τη ν πρόφαση ό τ ι ο βασ ιλιάς του Πόντου εξοπ λιζόταν κα ι πάλι.

Ετσι άρχισε ο Β ’ Μ ιθ ρ ιδ α τικό ς π όλε­μος, που δ ιήρ κεσ ε δύο μόνο χρόν ια (83- 81 π.Χ.). Ο Μ ουρήνας ε ίχ ε σ την αρχή ο­ρ ισμένες επ ιτυχ ίες . Κατόρθω σε να ε ι­σχωρήσει μέχρ ι τη ν καρδ ιά τη ς επ ικρά­τε ια ς του Μ ιθρ ιδάτη , αλλά ο τ ε λ ε υ τα ίο ς α ν τεπ ιτέθ η κ ε κατά των Ρωμαίων και το υ ς κατατρόπω σε σε μάχη κοντά στον Αλυ ποταμό το 81 π.Χ., όπως π αλα ιό τερα ε ίχ ε ν ική σ ε ι κατά κράτος το ν Α κύλ ιο σ την αρχή του Α ’ Μ ιθ ρ ιδ α τικο ύ π ολέ­μου. Ο Μ ιθ ρ ιδ ά της ύσ τερα από τη νίκη του κατά του Μ ουρήνα δ ια μα ρτυρήθη - κε σ τον Σύλλα, που ε ίχ ε στο μεταξύ γ ί­ν ε ι δ ικ τά το ρ α ς τη ς Ρώμης (82-79 π.Χ.) κα ι ε ίχ ε επ ιβάλε ι ολ ιγαρ χ ικές μ ετα ρ ­ρυθμ ίσε ις . Ο τε λ ε υ τα ίο ς επ ετίμησ ε το ν σ τρατηγό του και το ν δ ιέ τα ξε να σ ταμα­τή σ ε ι τ ις επ ιχε ιρήσ εις κατά του βασ ιλιά του Πόντου, του επ έτρ εψ ε όμως να τε -

50 λ έσ ε ι θρ ίαμβο. Ο Μ ιθ ρ ιδ ά της κατόπ ιν mm αυτώ ν κράτησε το τμήμα τη ς Καππαδο­

κίας που ε ίχ ε ήδη κα τα κτήσ ε ι και, ύ σ τε ­ρα από σύσταση του Σύλλα, συμφ ιλ ιώ ­θ η κ ε με το ν βασ ιλιά τη ς χώρας, Αριο- βαρζάνη (81 π.Χ.).

Γ ΜΙΘΡΙΔΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (74-67 π.Χ.)

Ο Μ ιθρ ιδά της , με τη ν α κόρεσ τη φ ι­λοδοξ ία και τη ν ακατάβλητη ε ν ε ρ γ η τ ι­κό τη τα που το ν δ ιέκρ ιναν, δεν μπορού­σε να π α ραμείνε ι γ ια πολύ κα ιρό σε ησ υ­χία, ο ύ τε να π ερ ιο ρ ισ τε ί στα σ τενά όρ ια του βασ ιλείου του Πόντου. Π ερ ίμενε τη ν πρώτη ευκα ιρ ία γ ια να ε κ δ ικ η θ ε ί το υ ς Ρωμαίους γ ια τη ν ή τ τα που ε ίχ ε υ- π οστεί από το ν Σύλλα σ τον πρώτο του π όλεμο ενα ντ ίο ν τους. Η ευ κα ιρ ία αυτή π ίστεψ ε ό τ ι του παρουσ ιάστηκε το 74 π.Χ.

Δύο ήταν οι λόγο ι σ τους οπ οίους ο βασ ιλ ιάς του Πόντου σ τήρ ιζε τ ις ελπ ί­δ ες του . Ο πρώτος από α υτούς ή τα ν οι ν έο ι εμ φ ύ λ ιο ι π όλεμο ι που είχαν ξεσπά­σ ει στη Ρώμη, μ ετά το ν θά να το του Σύλ­λα (78 π.Χ.), από το υ ς π ολ ιτ ικούς α ν τ ι­πάλους του Ρωμαίου δ ικτά τορα , ο ι οποί­

ο ι ήταν α ν τ ίθ ε το ι σ τις ολ ιγαρ χ ικές πολι­τ ε ια κ έ ς μ ετα ρ ρ υ θ μ ίσ ε ις του . Ο κυρ ιό τε- ρος κα ι ικα νότερος αντίπ αλος του κ α θ ε ­στώ τος του Σύλλα ή τα ν ο δη μοκρα τικός Ρωμαίος σ τρατηγός Κ ό ϊντος Σερτώ ριος, ο οποίος ε ίχ ε κα τα σ τήσ ει ορμητήρ ιο τη ς εξέγερ σ ή ς του τη ν Ισπανία και ε ίχε έ λ θ ε ι σε σ υνεννοήσ εις κα ι συμφω νία με το ν βασ ιλιά του Πόντου. Ο Σερτώ ρ ιος μάλιστα ε ίχ ε σ τε ίλ ε ι αξιω ματικούς του σ τον Μ ιθρ ιδά τη γ ια να οργανώ σουν και να εκπ α ιδεύσουν το ν σ τρατό του τ ε λ ε υ ­τα ίου . Ομως ο ευ νο ϊκός α υ τός παράγο­ντας εξέλ ιπ ε πολύ γρήγορα, γ ια τ ί ο ιδ ιο ­φυής σ τρατηγός δο λο φ ο νή θ η κε το 72 π.Χ. κα ι ο Πομπήϊος κατατρόπωσε τα υ­π ολείμματα του στρατού του κα ι κατέ- πνιξε τη ν εξέγερσ η.

Ο δ εύ τερ ο ς παράγοντας σ τον οποίο υπολόγιζε ο βασ ιλ ιάς του Π όντου, προ- κε ιμ ένου να επαναλάβει τ ις εχθροπ ρα­ξ ίες κατά τη ς Ρώμης, ή ταν η υποστήριξη που εξασφ άλισε από το ν βασ ιλιά τη ς Α ρμ εν ία ς και γαμβρό του , Τιγράνη Α ’ (96-56 π.Χ.). Ο ηγεμόνας α υ τός ε ίχ ε κα­τα σ τήσ ε ι τη χώρα του α νεξά ρ τη τη από τους Π άρθους, ε ίχ ε κα τα λάβ ει ένα τμ ή ­μα τη ς Καππαδοκίας και ε ίχ ε κα ταλύσει το κράτος τω ν Σ ελευκ ιδώ ν στη Συρία κα ι τη ν Κ ιλ ικ ία , προσαρτώ ντας τ ις πε­ρ ιοχές α υ τές στο κράτος του και ιδρύο­ντα ς μια μεγάλη Α ρμεν ία με νέα πρω­τεύο υσ α τα Τ ιγρανόκερτα. Η επ εκτα τική αυτή π ολ ιτική του όμως το ν ε ίχ ε οδηγή ­σει σε αναπ όφ ευκτη σύγκρουση με τη Ρώμη, η οποία ή τα ν εξίσ ου α ν τ ίθ ε τη στη δημ ιουργ ία , από το ν Τιγράνη, μιας μεγά­λης Α ρμεν ίας, όσο και σ την επέκταση του κράτους του Μ ιθρ ιδά τη . Τα κοινά σ υμφ έροντα κα ι ο κο ινός αντίπ αλος έ ­νωσαν το υ ς δύο α υ το ύ ς η γεμ όνες σε μια κο ινή επ ιθ ετ ική π ολ ιτική ενα ντίο ν τη ς Ρώμης. Ομως ο ύ τε η συμμαχία με το ν βασ ιλιά τη ς Α ρμεν ίας απ οδείχθηκε ισχυρό στήρ ιγμα γ ια το ν Μ ιθρ ιδάτη . Το κράτος του Τιγράνη κα τέρ ρ ευ σ ε σαν χάρτινος πύργος με τη ν πρώτη επ ίθεση των Ρωμαίων (όπως θα δούμε στη σ υνέ­χεια). Την αφορμή γ ια τη ν έναρξη του λεγάμενου Γ ’ Μ ιθ ρ ιδ α τικο ύ πολέμου (74-67 π.Χ.) έδωσε το γεγονός ό τ ι ο βασι­λ ιά ς τη ς Β ιθυν ία ς, Ν ικομήδης Δ ’, ο οποί­ος ή ταν ά τεκνος , κα θ ισ τούσ ε με δ ια θ ή ­κη του, μ ετά το ν θά να τό του (το 74 π.Χ.) το υ ς Ρωμαίους κυρ ίους τη ς χώρας του. Ομως η επέκταση τη ς ρω μαϊκής κυρ ιαρ ­χ ίας στη Β ιθ υ ν ία ερχόταν σε α ντίθ εσ η με τα σ υμφ έροντα του Μ ιθρ ιδά τη και ε ­πιπλέον απ ειλούσε άμεσα τη ν ασφ άλεια του κρά τους του . Κατά τη ν έναρξη του νέου πολέμου (74 π.Χ.) ο Μ ιθ ρ ιδ ά της ε ι­σ έβαλε στη Β ιθ υν ία χωρίς να σ υναντή­σ ε ι αντίσταση, γ ια τ ί ο πληθυσμός τη ς χώρας α υ τής δ εν ή θ ελ ε τη ρωμαϊκή κυ­ριαρχία, ενώ ο σ τρατηγός του Δ ιόφα- ν το ς βάδισε σ την Καππαδοκία. Ο βασ ι­λ ιάς, αφού εξανάγκασ ε τη ν πόλη Ηρά­κλε ια να συνάψ ει συμμαχία μαζί του, ε ­π ιτέθ η κ ε κατά τη ς Χαλκηδόνας, τη ς μό­

νης πόλης τη ς Β ιθ υν ία ς που ήτα ν έ το ι­μη γ ια πολιορκία . Εκεί βρ ισ κόταν ο ρω­μα ϊκός στόλος, ανερχόμενος σε 100 πλοία υπό τη ν ηγεσ ία του Ρωμαίου υπά­του Μ άρκου Αυρήλιου Κόττα, ο οποίος ε ίχ ε ορ ισ θ ε ί δ ιο ικη τή ς τη ς Β ιθυν ίας. Ο Κ όττας αποφάσισε να επ ιτε θ ε ί κατά του στόλου του Μ ιθρ ιδά τη χωρίς να π ερ ιμέ­νε ι εν ισ χύσ ε ις από το ν συνύπατό του Λ εύκ ιο Α ικ ίν ιο Λούκουλλο - που βρ ισκό­τα ν τό τε στη φρυγία . Στη ναυμαχία που ακολούθησ ε ο ρω μαϊκός σ τόλος υπέστη δε ινή ή ττα και σχεδόν εξο λ ο θ ρ εύ τη κ ε (60 πλοία του βυθ ίσ τηκαν). Υστερα από τη ρωμαϊκή αυτή πανω λεθρία το όλο βά­ρος τη ς δ ιεξαγω γής του πολέμου κατά του Μ ιθρ ιδά τη έπεσε σ τον Λ εύκ ιο Λ ικί- ν ιο Λούκουλλο , ικανότατο στρατηγό, ο οποίος ε ίχ ε εκ λ εγ ε ί ύπατος κατά το έ ­το ς 74 π.Χ. και ε ίχ ε ορ ισ θ ε ί δ ιο ικη τή ς των ρωμαϊκών επαρχιών τη ς Ασίας και τη ς Κ ιλ ικ ίας.

Ο Μ ιθ ρ ιδ ά της μετά τη ν ίκη του στη Χ αλκηδόνα έσ τε ιλ ε το ν στόλο του στο Α ιγα ίο π ροκειμένου να υπ οκινήσει νέα εξέγερσ η σ την Ελλάδα κατά τω ν Ρωμαί­ων και ο ίδ ιος με τ ις χ ερσ α ίες δυνάμεις του ε ισ έβ α λε στη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας κα ι πολιόρκησε τη ν Κύζικο, στη θάλασσα του Μ αρμαρά, που αποτελού- σε τη ν πύλη τη ς επαρχίας τη ς Ασίας. Οι Κ υζικηνοί α ντ ισ τά θη κα ν με γ εν ν α ιό τη ­τα, δ ίνοντα ς κα ιρό σ τον Λ ούκουλλο να συγκεντρώ σ ει τ ις δ ιάσπ αρτες ρω μαϊκές δυ νάμ εις τη ς Ασίας και τη ς Κ ιλ ικ ίας και να βα δ ίσ ε ι σε β ο ήθ ε ια τη ς πόλης το υς επ ικεφ αλής ενός στρατού 30.000 πεζών και 2.500 ιππέων. Ο Ρωμαίος σ τρατηγός δεν θ έλη σ ε να δ ια κ ινδ υ νεύ σ ε ι μια κατά μέτωπο επ ίθεση κατά τω ν πολύ ισχυρό­τερω ν ποντιακώ ν δυνάμεω ν που πο­λ ιορκούσαν τη ν πόλη κα ι π ρ οσ τα τεύο ­νταν με τάφ ρους. Κατόρθω σε ωστόσο να απ οκόψ ει το ν ανεφ οδ ιασμό το υ ς τό ­σο απ οτελεσ μ ατικά ώστε ο λ ιμός, αλλά και ο ι α σ θ ένε ιες , απ οδεκάτισαν τον σ τρατό του Μ ιθρ ιδάτη . Ο τελ ευ τα ίο ς προσπάθησε το ν χειμώ να του 74-73 να αποσύρει τα υπ ολείμματα του σ τρ α τεύ ­ματος του (περίπου 30.000 άνδρες) από τη ν πολιορκία τη ς Κυζίκου. Η υποχώρη­σή του όμως εμπ οδ ίσ τηκε και επ ιβρα­δ ύ νθ η κε από το υς πλημμυρισμένους π οταμούς, με απ οτέλεσμα ο ι π οντιακές δυ νάμεις να καταδ ιω χθούν κα ι να απο- δ εκα τ ισ θ ο ύ ν από το υ ς Ρωμαίους κοντά στη Λάμψακο (73 π.Χ.). Μ όνον ο ίδ ιος ο Μ ιθ ρ ιδ ά της με λ ίγους ά νδρ ες του κα­τόρθω σε να δ ια φ ύ γε ι κα ι να επ ιβ ιβασ θεί σ τον στόλο του.

Τη ν ίκη αυτή του Λ ούκουλλου στην ξηρά ακολούθησ ε, τη ν άνοιξη του 73 π.Χ., νέα επ ιτυχ ία του στη θάλασσα. Μια να υτική μοίρα που είχαν σ υγκροτήσ ει οι Ρωμαίοι από τ ις ελ λ η ν ικ ές π όλεις της Μ ικράς Ασίας και τη ν οποία δ ιο ικούσ ε ο ίδ ιος ο Λούκουλλος, που ή τα ν κα ι επ ιδέ­ξ ιος ναυτικός, ν ίκησε και α ιχμαλώ τισε έ ­ναν σ τόλο 50 πλοίων του Μ ιθρ ιδάτη ,

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

υπό το ν Ρωμαίο αξιω ματικό του Σερτώ- ριου Μ άρκο Μ άριο, κοντά στη Λήμνο. Ο ρωμαϊκός σ τόλος μετά τη ν επ ιτυχ ία του κα τέλα βε τ ις π όλεις τη ς Β ιθ υ ν ία ς Απά- μεια, Κίο, Προύσα και Ν ίκαια και επ ιχε ί­ρησε να α π οκλε ίσ ε ι το ν Μ ιθρ ιδά τη σ τον 6αθύ κόλπο τη ς Ν ικομήδειας. Μ ια κα θυ ­στέρηση του αντιναυάρχου του Λού- κουλλου, Βοκώ νιου, έδω σε το ν χρόνο στον βασ ιλιά να δ ια φ ύ γε ι κα ι να σωθεί. Ο ταν όμως α υ τός ε ισ ή λθ ε σ τον Ε ύξεινο Πόντο έχασε ένα μεγάλο μέρος του σ τό ­λου του (60 πλοία) από σφοδρή τρ ικ υ ­μία. Ο δρόμος προς το ν Π όντο ήταν πλέον α νο ικ τός γ ια το υς Ρωμαίους.

Ο Μ ιθ ρ ιδ ά της μετά τη ν καταστροφ ή του στόλου του μ ετέ6 η σχεδόν μόνος στη Σινώπη κα ι έπ ειτα σ την Αμισό, από όπου έ σ τε ιλ ε μηνύματα τόσο σ τον γ ιο του Μαχάρη, το ν οποίο ε ίχ ε δ ιο ρ ίσ ε ι βα­σιλιά του Κ ιμμερ ίου Βοσπόρου, όσο και στον γαμβρό του Τ ιγράνη, ζητώ ντας τη β ο ήθ ε ιά τους. Κανένας όμως από το υ ς δύο δ εν έ δ ε ιξ ε τη δ ιάθεσ η να το ν υπο­στηρ ίξε ι. Το φθινόπωρο του 73 π.Χ. ο Λ ούκουλλος ε ισ έβ α λε με τρ ε ις λεγεώ ­νες μόνο και με ολ ιγάρ ιθμο ιππικό, μέσω της Γαλατίας, σ την κο ιλάδα του ποτα­μού Λύκου, σ την καρδ ιά τη ς επ ικρ ά τε ι­ας του Μ ιθρ ιδά τη . Ο τε λ ε υ τα ίο ς παρά τη δυσχερή θέσ η σ την οποία ε ίχ ε πε- ρ ιέ λ θ ε ι δ εν έχασε το θά ρρ ος του. Κα­τόρθω σε να σ υγκεντρώ σ ει νέο σ τρατό από 40.000 πεζούς και 4.000 ιππείς κα ι αρχικά αντιμ ετώ π ισε το υ ς Ρωμαίους με επ ιτυχία.

Η ορ μητική εισβολή του Λούκουλ- λου σ τον Π όντο ε ίχ ε φ έ ρ ε ι το ν Ρωμαίο στρατηγό σε ε ξα ιρ ετ ικ ά δύσκολη θέση, γ ια τ ί ο ύ τε το ν Μ ιθρ ιδά τη μπόρεσε να π αρασύρει σε μάχη εκ του συστάδην, ού τε να κυ ρ ιεύ σ ε ι τα φ ρούρ ιά του . Α­φού δ ιαχείμασε στο εσω τερ ικό του Πό­ντου ενεπλάκη σε ανταρτοπ όλεμο γύρω από το φ ρ ούρ ιο του Μ ιθ ρ ιδ ά τη στα Κά- βειρα, κοντά σ τον ποταμό Λύκο, κα ι υ- πέστη σ οβαρές απώ λειες δ ιό τ ι απεκόπη ο α νεφ οδ ιασμός του και δ ιεκόπ ησαν οι επ ικο ινω νίες του με τη ν επαρχία τη ς Α­σίας -που απ οτελούσε τη βάση του . Τελι­κά ο Λ ούκουλλος έφ υ γε από τη δύσ κο­λη αυτή θέσ η χάρη στη β ο ήθ εια του συμμάχου του βασ ιλιά τη ς Γαλατίας, Δη- ϊό ταρου , ο οποίος του έφ ερ ε τη ν κα τά λ­ληλη στιγμή εν ισ χύσ ε ις ιππικού με τ ις ο ­ποίες ο Ρωμαίος σ τρατηγός ν ίκησ ε το ι­σχυρό π οντιακό ιππικό. Ο νεο σ ύλλεκ το ς μ ιθ ρ ιδ α τικό ς σ τρατός τράπ ηκε σε φ υ­γή, αλλά κατά τη ν υποχώρησή του κατε- λήφθη από πανικό ο οποίος μ ετέτρ εψ ε τη φυγή σε πανωλεθρία. Ο Λ ούκουλλος αφού έφ θ α σ ε το υ ς φ υγάδες, σε μικρή απόσταση από τα Κάβειρα, το υ ς ε ξό ­ντωσε όλους (άνοιξη του 72 π.Χ.). Ο σ τρατός του Μ ιθρ ιδάτη δ ια λύ θηκε τ ε ­λείω ς κα ι ο ίδ ιος, που μόλις απ έφυγε με λ ίγους ά νδρ ες τη μεγάλη σφαγή, κ α τέ ­φ υγε σ τον βασ ιλιά τη ς Α ρμ εν ία ς Τιγρά- νη, ο οποίος το ν κράτησε αιχμάλω το.

στα χέρ ια των Ρωμαίων. Ο Λούκουλλος, ωστόσο, κρ ίνοντας σωστά ό τ ι ο π όλεμος δεν ε ίχ ε τελ ε ιώ σ ε ι εφ όσον ο ακαταπ ό­νη το ς βασ ιλιάς το υ Π όντου ήτα ν ακόμα ζω ντανός κα ι δ εν ε ίχ ε π έσ ει στα χέρ ια των Ρωμαίων, ή τα ν αποφασισμένος να απ α ιτήσει τη ν παράδοσή του από το ν βασ ιλιά τη ς Α ρμεν ίας, έστω και δ ια κ ιν ­δ υ νεύ ο ντα ς έναν νέο πόλεμο. Ο μ α τα ιό ­δοξος Τ ιγράνης όμως, παρόλο που οι σχέσεις του με το ν Μ ιθρ ιδά τη δεν ήταν π λέον φ ιλ ικές , απ έρρ ιψ ε σθεναρά την αξίωση του Λ ούκουλλου να του παρα- δώ σει το ν βασ ιλιά του Πόντου, επειδή θεώ ρησ ε προσβολή το γεγονός ό τ ι ο Ρωμαίος σ τρατηγός π αρέλειψ ε να τον προσφω νήσει «βασ ιλέα των βασιλέων».Τότε ο Λ ούκουλλος δ ιέβη το ν Ευφράτη, το 69 π.Χ., κα ι ε ισ έβ α λε σ την Αρμενία .

Ο Ρωμαίος σ τρα τηγός με τη νέα του αυτή εκ σ τρ α τε ία ανελάμβανε διπλό κ ίν ­δυνο: πρώτον γ ια τ ί δ εν ε ίχ ε τη ν έγκρ ιση τη ς Σ υγκλήτου γ ια να κηρ ύξε ι πόλεμο κατά τη ς Α ρμεν ίας και δ εύ τερ ο ν (και κυ- ρ ιό τερ ο ) γ ια τ ί δ ιέ θ ε τ ε μόνον 15.000 εξα ­ντλη μ ένο υ ς ά νδρ ες (12.000 πεζούς και3.000 ιππείς) που ή τα ν επ ιπλέον απρό­θ υ μ ο ι να π ολεμήσουν ενα ντ ίο ν των πο­λύ υπ έρτερω ν δυνάμεω ν του Τιγράνη. Παρόλα αυτά βάδισε κ α τευ θ ε ία ν κατά τη ς π ρω τεύουσας του βασιλιά, τα Τιγρα- νόκερτα , κα ι παρέσυρε το ν αντίπαλό του σε μάχη εκ του συστάδην μπροστά στα τε ίχ η τη ς πόλης. Αν και ο ι δυνάμεις του ή τα ν ε ξα ιρ ε τ ικ ά μ ικρές σε σχέση με το ν σ τρα τό των Αρμενίω ν, που α ρ ιθ μ ο ύ ­σε, κατά το ν Πλούταρχο (Λούκουλλος,26), 150.000 πεζούς οπ λίτες , 55.000 ιπ­π είς (από το υ ς οπ οίους 17.000 ήταν θω ­ρακισμένο ι) κα ι 20.000 το ξό τες και σ φ εν δ ο ν ή τες (λ έγετα ι ό τ ι ο Τ ιγράνης ό- τα ν α ντίκρ υ σ ε το υς Ρωμαίους ανεφώ νη- ■ ■ σε το περ ίφημο: «Είναι πολύ λ ίγο ι γ ια έ ­ναν στρατό, αλλά πολλοί γ ια μια πρε­σβεία»), ο Λ ούκουλλος εφ όρμησε ενα ­ντ ίο ν το υ ς και το υ ς ν ίκησ ε κατά κράτος μέσα σε λ ίγα λεπτά. Π αρατηρώ ντας ό τ ι ο βασ ιλ ιάς ε ίχε το π ο θ ετή σ ε ι το πιο επ ί­λ εκ το σώμα του σ τρατού του , το υ ς θω ­ρακισμένους λογχοφ όρους ιππείς του, σε μια ευάλω τη θέσ η στο δεξ ιό του κέ- ρας, επέπεσε ενα ντ ίο ν το υς , το υ ς δ ια ­σκόρπισε και το υ ς απώθησε προς το κέ­ντρο, όπου βρ ισ κόταν το πεζικό των Α ρ­μενίων, το οποίο π ερ ιήλθ ε σε σύγχυση, δ ια λύθηκε και τράπ ηκε σε ά τα κτη φυγή χωρίς καν να πολεμήσει. Ετσι ο Λού­κουλλος κέρδ ισ ε (στις 6 Ο κτω βρίου του 69 π.Χ.) μια ολοκληρω τική κα ι γρήγορη ν ίκη, μια από τ ις εν δ ο ξό τερ ες ν ίκ ες τη ς ρω μαϊκής ισ τορ ίας, η οποία το ν α νέδε ι- ξε σε έναν από το υ ς μεγάλους σ τρ α τη ­γούς τη ς Ρώμης. Ο ι απώ λειες του Τιγρά- νη ή ταν σ υντρ ιπ τικές : 100.000 Α ρμ έν ιο ι έπεσαν στο πεδ ίο τη ς μάχης, η πρωτεύ- ουσά του , τα Τ ιγρανόκερτα, κα τελήφ θη από το υ ς Ρωμαίους και η α υτοκρ ατορ ία του κα τέρρευ σ ε σαν χάρτινος πύργος.

Το 68 π.Χ. ο Λ ούκουλλος σ τράφ ηκε

Ο Γ νάϊος Πομπήϊος (106-48), ο αποκαλούμενος Μάγνος (Μέγας), ήταν ήδη ο ισχυρότερος και

επιφανέστερος πολιτικός και στρατιωτικός άνδρας της Ρώμης όταν το 66 π.Χ. ανέλαβε τον πόλεμο κατά του Μιθριδάτη ΣΤ’. Τον ηγετικό

ρόλο του στη ρωμαϊκή Πολιτεία τον είχε κερδίσει ύστερα από τις μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες

του και χάρη στις ηγετικές και οργανωτικές ικανότητες που είχε δείξει (προτομή, 50 π.Χ.

περίπου, Κοπεγχάγη, Γλυπτοθήκη Karlsberg).

Η πανω λεθρία του Μ ιθρ ιδά τη στα Κάβειρα επ έτρ εψ ε πλέον σ τους Ρωμαί­ους να κα τα κτήσ ουν όλο σχεδόν το βα­σ ίλε ιο του Πόντου. Κατά το 71 π.Χ. κατε- λήφ θησ αν κα ι λ εη λ α τή θ η κ α ν όλες οι μ εγά λες οχυρές π όλεις του Πόντου, ό ­πως η Αμισός, η Η ράκλεια, η Τ ίος, η Αμα- στρ ις, η Σινώπη, η Αμάσεια. Ο Λ ούκουλ­λος, αφ ήνοντας σ τους υπαρχηγούς του τη ν ολοκλήρωση τη ς κατάκτησ ης του Π όντου, επ έσ τρεψ ε σ την επαρχία του τη ς Ασίας, όπου δ ιευ θ έ τη σ ε μια σοβαρή ο ικονομ ική κρίση. Οι ελ λ η ν ικ ές πόλεις τη ς Ασίας που είχαν, όπως ε ίδαμ ε, κα τα ­δ ικ α σ τε ί από το ν Σύλλα στο βαρύ πρό­σ τιμο των 20.000 ταλάντω ν, ε ίχαν ανα­γ κ α σ τε ί να δα νε ισ το ύν από Ρωμαίους κεφ αλα ιούχους - το κογλύφ ο υς με πολύ υψ ηλούς τόκους, με συνέπ εια το χρέος το υ ς να δ ιο γκω θ ε ί στο υπ έρογκο ποσό των 120.000 ταλάντω ν (τα «πανωτόκια» δυστυχώ ς δ εν ε ίνα ι εφ εύ ρ εσ η τη ς επο­χής μας), γεγονός που τ ις οδηγούσε σε βέβα ιη χρεοκοπ ία. Ο Λ ούκουλλος μείω ­σε τη ν οφ ειλή το υ ς σε 40.000 τά λα ντα ε ­ξο φ λη τέα σε δόσεις κα ι με τη ρύθμιση αυτή έφ ερ ε κα ι πάλι τη ν επαρχία του σ τον δρόμο τη ς ευημ ερ ία ς . Η ρύθμιση των χρεώ ν των πόλεων τη ς Ασίας του ε ­ξασφ άλισε τη δ ιαρκή ευγνω μοσύνη των κατο ίκω ν τους, αλλά επ έσυρε ενα ντίο ν του το μίσος κα ι τη ν οργή τω ν Ρωμαίων κεφαλα ιούχω ν, γεγονός που θ α του σ το ίχ ιζε αργότερα τη σ τρατιω τική και τη ν π ολ ιτική σ ταδ ιοδρομ ία του.

Κατά το τέλ ο ς του έτο υ ς 70 π.Χ. ολό­κληρη η Μ ικρά Ασία βρ ισ κόταν πλέον

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

σ την καταδίω ξη του Τιγράνη, ο οποίος,υποχωρώντας συνεχώς σύμφωνα με τ ις σ υμβουλές του Μ ιθρ ιδάτη , το ν παρέσυ­ρε προς τη ν παλαιά πρω τεύουσά του, τα Α ρτάξατα , σ την κο ιλάδα του ποταμού Α- ράξη. Ο Ρωμαίος αφού ν ίκησ ε το υ ς δύο βα σ ιλε ίς προσπάθησε να κατα λάβ ει με το ν σ τρατό του τα Α ρτάξατα , αλλά τό τε ο ι άνδρ ες του , ε ξα ντλη μ ένο ι από τ ις κα ­κου χ ίες των συνεχών εκσ τρατε ιώ ν, τη ν πείνα και το ψύχος κα ι δυσανασχετώ ­ντα ς λόγω τη ς σκληρής (αν και δ ίκα ιης) π ειθαρχ ίας του , στασίασαν και α ρνήθη- καν να προχωρήσουν. Ο Λ ούκουλλος α­να γκάσ θηκε να δ ια κόψ ε ι τη ν προέλασή του και, δ ια φ εύ γο ντα ς το ν Τ ιγράνη, υ­ποχώρησε προς τη Μ εσοποταμία και δ ιαχείμασε στη Νίσιβι.

Ο Μ ιθ ρ ιδ ά της στο μεταξύ επ έσ τρ ε­ψε σ τον Π όντο κα ι άρχισε έναν α ντα ρ ­τοπ όλεμο κατά τω ν Ρωμαίων, αλλά απω- θ ή θ η κ ε από μια ρωμαϊκή σ τρατιω τική δύναμη που έφ θ α σ ε από τη ν επαρχία τη ς Ασίας. Ομως και πάλι ο βασ ιλιάς του Πόντου σώθηκε, αυτή τη φορά μάλιστα χάρη σ τους ίδ ιους το υ ς Ρωμαίους και σ τους π ολ ιτ ικούς αντιπ άλους του Λού- κουλλου. Η Σ ύγκλητος, υποχωρώντας σ τις π ιέσεις των Ρωμαίων κεφ α λα ιο ύ ­χων που ήταν εξο ρ γ ισ μ ένο ι ενα ντ ίο ν του γ ια το ν τρόπο με το ν οποίο ε ίχ ε δ ι­ε υ θ ε τή σ ε ι τη ν ο ικονομ ική κρίση σ την ε ­παρχία τη ς Ασίας, του α φ α ίρεσ ε τη δ ιο ί­κηση των επαρχιών τη ς Ασίας (69 π.Χ.) κα ι τη ς Κ ιλ ικ ίας (68 π.Χ.), αφ ήνοντάς του μόνο τη Β ιθυν ία , χωρίς όμως να του σ τε ίλ ε ι εν ισ χύσ εις κα ι π ολεμοφόδ ια . Το67 π.Χ. του α φ α ιρ έθ ηκα ν τόσο η δ ιο ίκ η ­ση τη ς Β ιθυν ίας, όσο κα ι η αρχηγία του σ τρατού κατά του Μ ιθρ ιδάτη , ο ι οποίες

52 α να τέθηκα ν σ τον ύπατο του έ το υ ς εκε ί- ■ ■ νου, Μ άνιο Α κ ίλ ιο Γλαβρίωνα.

Ο Μ ιθρ ιδά της , εκ μ ετα λλευ ό μ ενο ς τη δε ινή θέσ η σ την οποία ε ίχ ε π ερ ιέλ- θ ε ι ο Λούκουλλος, κατόρθω σε επ ικεφ α ­λής 8.000 ανδρών να παρασύρει σε μά­χη, σε δυσ μ ενές γ ια το υ ς Ρωμαίους έδ α ­φος, ένα τμήμα του ρωμαϊκού σ τρατού που δ ιο ικούσ ε ένας υπαρχηγός του Λ ούκουλλου, ο Γάϊος Β αλέρ ιος Τριάριος. Η μάχη έγ ιν ε τη ν άνοιξη του 67 π.Χ. κο­ντά σ την πόλη του Π όντου Ζήλα και ο Μ ιθ ρ ιδ ά της π έτυχε μια π ερ ιφανή νίκη ε ­ν α ντίο ν των Ρωμαίων, φ ο νεύο ντα ς 7.000 ά νδρ ες του σ τρατού τους, μ εταξύ αυ­τών 24 χ ιλ ίαρχους κα ι 150 εκ α τό ν τα ρ ­χους (σημ. Αυτή ή ταν η πρώτη μάχη στα Ζήλα. Στη δ εύ τερ η μάχη, που έγ ιν ε μετά από 20 χρόν ια σ την ίδ ια τοπ οθεσ ία , ο Ιούλιος Καίσαρας κατατρόπω σε το ν Αύ­γουσ το του 47 π.Χ. το ν γ ιο του Μ ιθρ ιδά - τη, Φαρνάκη Β ’, βασ ιλιά του Κ ιμμερ ίου Βοσπόρου). Ο Λ ούκουλλος έσπ ευσε τό ­τ ε από τη Ν ίσ ιβ ι σ τον Π όντο και προσπά­θ η σ ε να σ υνεχ ίσ ε ι το ν αγώνα κα ι να ε ­μποδίσει τη ν ένωση τω ν στρατώ ν του Μ ιθρ ιδά τη κα ι του Τιγράνη. Ομως η α­νταρσ ία σ τον σ τρατό του γ εν ικ εύ θ η κ ε , ιδ ια ίτερ α μετά τη ν άφ ιξη του α ν τ ικ α τα ­

στάτη του , υπάτου Γλαβρίωνα, σ την Α­σία. Στα σύνορα τη ς Καππαδοκίας ο στρατός του Λ ούκουλλου α ρνή θ η κε να προχωρήσει κα ι άρχισε να δ ια λύετα ι. Ε­πιτροπή τη ς Σ υγκλήτου που μετέβ η στην Ασία αποφάσισε τη ν ορ ισ τική δ ιά ­λυση του σ τρατού του και ο Λ ούκουλ­λος επ έσ τρεψ ε στη Ρώμη. Ο Γλαβρίων, που το ν α ν τ ικ α τέσ τη σ ε σ την ηγεσ ία του ρωμαϊκού σ τρατού κατά του Μ ιθρ ιδάτη , δ εν δ ιέ θ ε τ ε τ ις μ εγά λες ικα νό τη τες του. Ετσ ι ο βασ ιλ ιάς του Π όντου κα τόρ ­θω σε να α νακτήσ ει το μ εγα λύτερο μ έ­ρος του βασ ιλε ίου του, ενώ ο Τ ιγράνης ε ισ έβ α λε σ την Καππαδοκία και τη λ εη ­λάτησ ε (67 π.Χ.).

Η κατάσταση στο π ολεμ ικό μέτωπο τη ς Μ ικράς Ασίας κατά το τέλ ο ς του 67 π.Χ. ή ταν παρόμοια με α υτήν του 74 π.Χ. (στην αρχή του πολέμου) κα ι φ α ινόταν ό τ ι ο ι ν ίκ ες του Λ ούκουλλου ε ίχαν πάει χαμένες. Ομως ο ι σ υντρ ιπ τικές επ ιτυ ­χ ίες του μεγάλου Ρωμαίου στρατηγού κατά του Μ ιθ ρ ιδ ά τη κα ι του Τιγράνη δ εν υπήρξαν μάτα ιες . Οι δύο α υ το ί η γεμ ό ­νες είχαν χάσ ει το μεγα λύτερο μέρος του ανθρώπινου δυναμ ικού το υ ς κα ι ο ι ο ικονο μ ικές και σ τρ α τιω τικές το υ ς δυ­ν α τό τη τες είχαν π ερ ιορ ισ τε ί σημαντικά. Για το ν λόγο α υτό ο τέ τα ρ το ς και τ ε λ ε υ ­τα ίο ς πόλεμος κατά του Μ ιθρ ιδά τη , που δ ιεξήγα γε ο Πομπήϊος, κ α τέλ η ξε πολύ εύκολα σ την ή τ τα του βασ ιλιά του Πό­ντου. Θα πρέπει να αναγνω ρ ισ τε ί ό τ ι ο π ραγματικός ν ικ η τή ς του ήτα ν ο Λεύ- κ ιος Λ ικ ίν ιο ς Λούκουλλος, ενώ ο Πομπή- ιος του έδω σε απλώς τη χαρ ισ τική βολή και έδ ρ εψ ε τ ις δά φ νες του προκατόχου του.

Δ ’ Μ ΙΘ ΡΙΔΑΤΙΚΟ Σ ΠΟΛΕΜ ΟΣ (66-63 π.Χ.) - ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ Μ ΙΘΡΙΔΑΤΗ

Την αρχηγ ία τω ν ρωμαϊκών λεγεώ ­νων στην Ασία κα ι τη συνέχιση τη ς δ ιε ­ξαγωγής του πολέμου κατά του Μ ιθρι- δάτη ανέλαβε, σ τις αρχές του 66 π.Χ., ο Γνάϊος Πομπήϊος, που α ντ ικα τέσ τη σ ε το ν αν ίκανο ύπατο Γλαβρίωνα. Ο Πο- μπήϊος τη ν εποχή εκ ε ίν η ή τα ν ο ισχυρό­τερ ο ς και εν δ ο ξό τερ ο ς π ο λ ιτ ικός και σ τρα τιω τικός άνδρας τη ς Ρώμης, ύ σ τε­ρα από τ ις π ροηγούμενες π ο λεμ ικές ε ­π ιτυχ ίες του κα ι χάρη σ τις μ εγά λες η γ ε ­τ ικ ές και οργανω τικές ικα νό τη τες που ε ίχ ε δ ε ίξ ε ι - κυρίως σ τον πόλεμο που δ ιεξήγα γε το 67 π.Χ. κατά των πειρατώ ν τη ς Μ εσογείου . Μ έσα σε τρ ε ις μόνο μή­νες ε ίχ ε επ ιτύχει, επ ικεφ αλής 20 λεγεώ ­νων κα ι ενός στόλου 500 πλοίων, τη ν πλήρη καταπολέμηση τη ς π ε ιρα τε ία ς σε ολόκληρη τη Μ εσόγειο , γεγονός μεγά­λης σημασίας γεν ικό τερ α , αλλά και ε ιδ ι­κό τερα σε σχέση με το ν πόλεμο ενα ­ν τ ίο ν του Μ ιθρ ιδά τη . Ο βασ ιλ ιάς του Πόντου ε ίχ ε συμμαχήσει με το υ ς π ειρα­τέ ς κατά το υ ς προηγούμενους π ολέ­μους του και ύσ τερα από τη ν καταστολή

τη ς π ε ιρ α τε ία ς έχανε έναν σοβαρό σύμ­μαχο κατά των Ρωμαίων, που απ οκτού­σαν πλέον τη ν υπεροπλία στη θάλασσα.

Ο ταν ο Πομπήϊος έφ θ α σ ε στη Μ ικρά Ασία ο βασ ιλ ιάς του Πόντου ε ίχ ε ήδη χά­σ ει όλους το υ ς συμμάχους του και ε ίχε απομονω θεί: ο ι π ε ιρ α τές είχαν δ ια λυθε ί, ο Τ ιγράνης ε ίχ ε σ τρ α φ ε ί ενα ντ ίο ν του (μάλιστα το ν ε ίχ ε επ ικηρ ύ ξε ι α ν τ ί 100 ταλάντω ν) κα ι ο βασ ιλιάς των Πάρθων Φ ραάτης Γ ’ ε ίχ ε συμμαχήσει με τους Ρωμαίους με αντάλλαγμα ένα τμήμα της Α ρμενίας. Επιπλέον ο Μ ιθ ρ ιδ ά της ε ίχε ε γ κ α τα λ ε ιφ θ ε ί από μεγάλο μέρος του σ τρατού του. Παρόλα α υτά μπόρεσε και πάλι να σ υγκεντρώ σ ει ένα νέο σ τρ ά τευ ­μα 30.000 πεζών και 3.000 ιππέων. Επειδή όμως ε ίχ ε απ έναντι του το ν πολύ ισχυ­ρ ό τερο ρωμαϊκό σ τρατό, που ανερχόταν σε 50.000 καλά οπ λισμένους και γυμνα ­σ μένους άνδρες , αποφάσισε να παρα­σ ύρει το ν αντίπαλό του στο εσω τερ ικό τη ς χώρας κα ι να το ν α ντιμ ετω π ίσ ε ι με ανταρτοπ όλεμο, όπως ακριβώς είχε π ράξει κατά το ν προηγούμενο πόλεμό του με το ν Λούκουλλο. Ο Πομπήϊος τον κα τεδ ίω ξε κατά πόδας μέχρ ι τη ν οχυρή πόλη Δ άσ τε ιρα (σε μικρή απόσταση από το ν Ε υφράτη) και, αφού περ ικύκλω σε με μια αλυσίδα από οχυρώ σεις κα ι τά ­φ ρους το σ τρατόπ εδο που ε ίχε σ τήσ ει ο βασ ιλιάς σ την ισχυρή αυτή θέση, επ ιτέ ­θ η κ ε ενα ντ ίο ν του π οντιακού στρατού από όλες τ ις π λευρές. Ο ι απώ λειες του Μ ιθρ ιδά τη υπήρξαν μεγάλες: επί 45 η ­μέρες ο σ τρα τός του υπ έφ ερε τα πάν- δε ινα από τ ις σ υνεχε ίς επ ιθ έσ εις των Ρωμαίων. Τελικά ο βασ ιλιάς, αφού έσφ α­ξε όλους το υ ς τρ α υ μ α τ ίες και το υ ς α­σ θ εν ε ίς του γ ια να μην το υ ς αφ ήσ ει να πέσουν στα χέρ ια των Ρωμαίων, διέσπα­σε μέσα στη νύκτα το ν κλο ιό και βάδισε α νατολ ικά . Ο Πομπήϊος και πάλι το ν α­κολούθησε δ ιά μέσου μ ιας άγνωστης χώρας και το ν πρόλαβε κοντά στα σύνο­ρα μεταξύ Π όντου κα ι Α ρμεν ίας, στην κο ιλάδα του ποταμού Λύκου, σε μια το ­π οθεσ ία όπου αργότερα ίδρυσ ε τη ν πό­λη τη ς Ν ικόπολης (στη Β.Α Μ ικρά Ασία) γ ια να θ υ μ ίζ ε ι τη ν π ερ ιφανή ν ίκη του κα­τά του Μ ιθρ ιδάτη . Ο ι Ρωμαίοι κα τέλα ­βαν τα γύρω υψώματα τη ς δ εξ ιά ς όχθης του ποταμού, τα οποία δέσποζαν επί της στενωπού από τη ν οποία επ ρ όκε ιτο να π εράσει ο Μ ιθ ρ ιδ ά της με το ν σ τρατό του. Ο τελ ευ τα ίο ς , π ισ τεύοντα ς ό τ ι ο ε ­χθρός βρ ισ κόταν ακόμη πίσω του , στρα- το π έδ ευσ ε στο μέσο τη ς κο ιλάδας του ποταμού ανάμεσα στα υψώματα που κα­τε ίχ α ν ήδη οι Ρωμαίοι. Α ιφ ν ιδ ιαστικά , κατά τη δ ιά ρ κε ια τη ς ήσυχης νύκτας, οι Ρωμαίοι λεγεω νά ρ ιο ι εφ όρμησαν με πο­λ εμ ικ ές κραυγές από όλες τ ις πλευρές και επέπεσαν σαν κεραυνός στο π οντια ­κό στρατόπ εδο . Μ έσα στο σκοτάδι, τη σύγχυση κα ι το ν πανικό που επ ικρα τού­σαν σ υνέτρ ιψ αν και κα τέσ φ αξαν το ν μι- θ ρ ιδ α τ ικ ό σ τρα τό (66 π.Χ.). Ετσ ι έληξε, με τη ν πλήρη εκμηδέν ισ η του σ τρατού

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

του, η τε λ ε υ τα ία μάχη που έδω σε ο γη ­ρα ιός πια βασ ιλ ιάς του Π όντου κατά των Ρωμαίων, σ την οποία πολέμησε και ο ί­διος.

Ο Μ ιθ ρ ιδ ά της δ ιέφ υ γε και πάλι και α κολο υθούμ ενος από δύο ιππείς και μια παλλακίδα του , τη ν Υ ψ ικράτη, η οποία το ν σ υνόδ ευε π ά ντο τε σ τις μάχες ν τυ ­μένη σαν άνδρας, ύσ τερα από πολλές π ερ ιπ λανήσεις έφ θ ασ ε το ν χειμώ να του 66/65 π.Χ. σ την Κολχίδα. Από ε κ ε ί πήγε στην Κριμα ία κα ι με το ν σ τρα τό που στο μεταξύ ε ίχ ε οργανώ σει έθ εσ ε κα ι πάλι υπό το ν έλεγχό το υ ς τ ις π όλεις του Κιμ- μερ ίου Βοσπόρου κα ι ανάγκασε το ν γ ιο του Μαχάρη, ηγεμόνα τη ς π ερ ιοχής α υ ­τή ς ο οποίος το ν ε ίχ ε προδώσει, να φ ύ ­γ ε ι κα ι τε λ ικ ά να α υτο κτο νή σ ε ι. Κατά το δ ιάστημα α υ τό ο Πομπήϊος υπ έταξε το υς λαούς του Καυκάσου, Α λβανούς και Ιβηρες, κα ι έφ θ α σ ε σ την Αρμενία , ενώ ο σ τόλος του α π έκλεισ ε το ν Μ ιθρ ι- δάτη σ την Κριμαία. Ο βασ ιλ ιάς το υ Πό­ντου προσπάθησε και τη ν ύστατη ε κ ε ί­νη στιγμή να δ ια π ρα γμ α τευθ ε ί με το ν Ρωμαίο στρατηγό, αλλά α υ τός απέρρ ιψ ε τ ις π ροτάσ εις του. Τότε ο Μ ιθ ρ ιδ ά της λ έγ ε τα ι ό τ ι σ υνέλαβε ένα τολμηρό σχέ­διο: να β α δ ίσ ε ι προς το ν Δούναβη, να σ τρα το λογήσ ει κα ι να ε ν τά ξε ι σ τον σ τρατό του το υ ς Σ κύθες και το υ ς βαλ­κανικούς λαούς και επ ικεφ αλής τη ς πο­λ υ εθ ν ικ ή ς α υ τής σ τρατιάς να ε ισ β ά λε ι σ την Ιταλία από τα β ο ρ ειοανα τολ ικά και να ε ξ ε γ ε ίρ ε ι τ ις ιτα λ ικ ές π όλεις ε ­να ντίον τη ς Ρώμης, όπως ε ίχ ε επ ιχε ι­ρήσει πριν από 150 χρόν ια ο Αννίβας.

Το μεγαλεπ ήβολο α υτό σχέδιο, το τ ελ ευ τα ίο που συνέλαβε ο ακατάβ λη ­τος κα ι δα ιμόν ιος α υτός ηγεμόνας, α- π έτυχε στη γένεσ ή του: τα καταπ ιεσ τικά μέτρα τα οποία έλα β ε γ ια τη σ τρατολό- γηση τω ν κατο ίκω ν και τη ν απόσπαση χρημάτω ν γ ια τη ν επ ιχείρησή του προ- κάλεσαν συνωμοσία και εξέγερσ η ενα ­ντίον του. Επ ικεφαλής τη ς συνωμοσίας τ έθ η κ ε ο γ ιο ς του Φαρνάκης, ο οποίος, παρά τη ν αποκάλυψη τη ς συνωμοσίας και τη θανάτω ση τω ν αρχηγών της, δ ιέ ­φυγε κα ι σ υνέχ ισε το ν αγώνα κατά του πατέρα του. Αφού πήρε με το μέρος του μεγάλη μερ ίδα του σ τρατού κα ι αναγο- ρ εύ θ η κε βασ ιλιάς πολιόρκησε το ν Μι- θρ ιδ ά τη στο φ ρούρ ιό του στο Π αντικά- παιο τη ς Κ ριμα ίας (63 π.Χ.). Τότε μόνον α ισ θά νθη κε ο ακατάβ λητο ς βασ ιλιάς του Πόντου τ ις δυνάμεις κα ι το θάρρος του να το ν εγκα τα λείπ ουν και αποφάσι­σε να θ έ σ ε ι τέρ μ α στη ζωή του. Αφού δ ιέ τα ξε το υ ς ο ικ ε ίο υ ς του να α υτοκτο - νήσουν με δηλητήρ ιο , προσπάθησε να π εθά νει με το ν ίδ ιο τρόπο. Επειδή όμως το δη λητήρ ιο δ εν επ ενεργούσε, λόγω του εθ ισ μ ού του οργανισμού του , δ ιέ τα ­ξε έναν Κ έλτη σω ματοφύλακά του να το ν σκοτώ σει με το ξ ίφ ος του (63 π.Χ.). Ηταν τό τε 69 ετών. Μ ετά το ν θά να τό του ο ι Ρωμαίοι κα τέσ τησ αν το ν Πόντο ρωμαϊκή επαρχία, αλλά επ έτρ εψ αν στον

Η Χερσόνησος, πόλη του Κψμερίου Βοσπόρου (σημερινή Κριμαία), είχε καταστεί κατά τους Ελληνιστικούς χ ρόνους σπουδαίο εμπορικό

κέντρο με μεγάλη οικονομική ανάπτυξη. Το 109 π.Χ. δέχθηκε την επίθεση των γειτονικών Σκυθών

και ζήτησε τη βοήθεια του Μιθριδάτη ΣΤ’, που έοπευοε να την προσφέρει. Σε αυτό το νόμισμα του 2ου π.Χ. αι. εμφανίζεται (στην πρόσθια όψη) γυναικεία μορφή, που αποτελεί προσωποποίηση της πόλης της Χερσονήσου, με στέμμα το οποίο παριστάνει τα τείχη της πόλης (Μόσχα, Ιστορικό

Μουσείο).

Ο Τιγράνης Α’ (96-56π.Χ.), βασιλιάς της Αρμενίας, είχε καταστήσει τη χώρα του ανεξάρτητη από τους Πάρθους, είχε καταλάβει ένα τμήμα της

Καππαδοκίας και είχε προσαρτήσει στο κράτος του τη Συρία και την Κιλικία, ιδρύοντας μια

μεγάλη Αρμενία με νέα πρωτεύουσα τα Τιγρανόκερτα. Η συμμαχία του με τον Μιθριδάτη ΣΤ’ εναντίον της Ρώμης έφερε τους Ρωμαίους σε

δύσκολη θέση. Οι τελευταίοι, όμως, υπό την αρχηγία του Λούκουλλου, εισέβαλαν στην

Αρμενία, κατατρόπωσαν τον στρατό του μπροστά στα Τιγρανόκερτα το 69 π.Χ. και κατέλυσαν την

αυτοκρατορία του (τετράδραχμο με παράσταση της κεφαλής του Τιγράνη Α’ της Αρμενίας,

Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο).

γ ιο του , Φαρνάκη, να βα σ ιλεύσ ει στον Κ ιμμέρ ιο Βόσπορο.

ΕΠ ΙΛ Ο ΓΟ ΣΟ Μ ιθ ρ ιδ ά τη ς ΣΤ ’ υπήρξε ένας από

το υ ς μεγάλους ηγεμ όνες τη ς Ανατολής. Ηταν απόγονος ο ικο γένε ια ς ιραν ικής

καταγω γής, αλλά ε ίχ ε μεγάλη ελλην ική παιδεία , έλα βε Ε λλην ίδες συζύγους, χρησ ιμοπ οίησε ικανούς Ε λληνες συμ­βούλους και σ τρα τηγούς και φ ρ όντισ ε γ ια τη ν εισαγω γή του ελλην ικού π ο λ ιτ ι­σμού στο βασ ίλε ιό του και γ ια τη ν υπο­σ τήρ ιξη κα ι τη ν προαγωγή των ελ λ η ν ι­κών γραμμάτω ν κα ι τη ς ελλη ν ική ς τ έ ­χνης. Δ ιακρ ινόταν γ ια τη γλω σσομάθειά του και λ έ γ ε τα ι ό τ ι γνώ ριζε όλες τ ις γλώσσες τω ν υπηκόων του, συνολικά 22. Παρόλο που ήταν ευφ υής, δραστήρ ιος, φ ιλόδοξος και μεγαλοπράγμω ν π ο λ ιτ ι­κός και δ ιαπ νεόταν από το λμ η ρ ές ιδ έες , όπως η κατάλυση τη ς ρω μαϊκής κυρ ιαρ ­χ ίας σ την Ανατολή (Ελλάδα και Μ ικρά Α­σία), δ εν δ ιέ θ ε τε τ ις ανάλογες ικα νότη ­τες , ο ύ τε τη μεγαλοφ υ ϊα του μεγάλου α­ντιπάλου τη ς Ρώμης, του Αννίβα, το ν ο­ποίο ή θ ελ ε να μ ιμ η θε ί. Ακόμα δεν δ ιέ ­θ ε τ ε σ τρα τηγ ική ιδ ιοφ υ ία , ο ύ τε ε ίχ ε το χάρισμα να εν θ ο υ σ ιά ζε ι το υ ς σ τρατιώ ­τε ς του όπως οι μεγάλο ι σ τρ α τιω τικο ί η ­γή το ρ ες . Επιπλέον σ τερ ε ίτο των οργα­νωτικών ικανοτήτω ν που ε ίνα ι απαρα ίτη­τε ς γ ια τη δ ιακυβέρνησ η ενός μεγάλου κράτους. Γενικά, παρά τη ν ελλην ική παι­δ ε ία του , δ ια τήρ ησ ε σε όλη του τη ζωή όλα τα χαρ α κτηρ ισ τ ικά ενός «δεσπότη τη ς Ανατολής», «ενός σουλτάνου», ό ­πως μαρτυρούν κα ι ο ι β ια ιό τη τες που διέπραξε.

Σημείωση: Σύμφωνα μ ε ορισμένους ισ τορ ικούς, ο Δ ’ Μ ιθρ ιδ α ηκό ς πόλεμος απ οτελε ί απλώς τη δεύτερη φάση του Γ ’

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦ ΙΑ(1) Μ. Cary and H.H. Scullard: A HISTORY OF ROME, Me Millan Press, Λονδίνο, 1935.(2) Πλουτάρχου: ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, ΣΥΛΛΑΣ, ΛΟΥΚΟΥΛΛΟΣ, ΠΟΜΠΗΪΟΣ, ΣΕΡΤΩΡΙΟΣ, Κάκτος, Αθήνα, 1992.(3) ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, λήμμα «Μ ιθριδάτης ΣΤ’», Εκδοτική Αθηνών.(4) ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, λήμμα «Μ ιθριδάτης ΣΤ’».(5) Theodor Mommsen: HISTOIRE ROMAINE, γαλλική μετάφραση από το γερμανικό πρωτότυπο, Editions Robert Laffont, Paris, 1985.(6) ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών.(7) Ιωάννου Στ. Παπασταύρου: ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Εκδόσεις Χ ιωτέλλη, Αθήναι, 1967.(8) Κ. Παπαρρηγόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδ. Φάρος, Αθήνα, 1983.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣΙστορικός-Αρχαιολόγος

54

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.

Συνέλαβε πρώτος το σχέδιο να πολιορκήσει η Τριπολιτσά, το κέντρο

της τουρκικής εξουσίας στην

Πελοπόννησο. Μετά τις πρώτες ελληνικές

αποτυχίες οι υπόλοιποι οπλαρχηγοί

κατανόησαν την ορθότητα της

στρατηγικής του και συγκεντρώθηκαν γύρω

από την πόλη. Ψυχή της πολιορκίας και

ουσιαστικός αρχηγός του ελληνικού

στρατοπέδου υπήρξε ο Γέρος του Μόριό

(Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη).

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΚΑΙ Η ΑΛΩΣΗ

ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑΣ(18 ΜΑΪΟΥ 1821 - 26 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1821)

Σ Τ ΙΣ 18 Μ Α ΙΟ Υ 1821 0 Θ Ε Ο Δ Ω Ρ Ο Σ Κ Ο ΛΟ Κ Ο ΤΡΩ Ν Η Σ ΕΣΤΕ ΙΛ Ε

ΜΙΑ ΕΠ ΙΣΤΟ ΛΗ ΣΤΟ Ν ΜΟΥΣΤΑΦΑΜΠΕΗ, ΚΕΧΑΓΙΑ (ΤΟΠΟΤΗΡΗΤΗ)

ΤΗΣ Π ΕΛΟ Π Ο Ν Ν Η ΣΟ Υ, ΜΕ ΤΗΝ Ο Π Ο ΙΑ ΤΟ Υ ΖΗ ΤΟ ΥΣΕ ΝΑ

Π ΑΡΑΔΩ ΣΕΙ ΤΗΝ ΤΡΙΠΟ ΛΙΤΣΑ. ΤΟ ΠΑΡΑΔΟ ΞΟ ΕΚ Ε ΙΝ Ο ΓΡΑΜΜΑ

ΤΕΛ Ε ΙΩ Ν Ε ΜΕ ΤΗ ΦΡΑΣΗ "...Κ ΑΛΕΣ ΑΝΤΑΜ ΩΣΕΣ ΣΤΟ ΣΕΡΑΓΙ Σ Ο Υ

Μ Ε ΣΑ ”. Σ Τ ΙΣ 26 ΣΕ Π ΤΕ Μ Β Ρ ΙΟ Υ ΤΟ Υ ΙΔ ΙΟ Υ Χ Ρ Ο Ν Ο Υ 0

Κ Ο ΛΟ Κ Ο ΤΡΩ Ν Η Σ ΣΥΝ ΑΝ ΤΗ ΣΕ ΤΟΝ Α ΙΧΜ ΑΛΩ ΤΟ ΠΛΕΟ Ν

ΜΟΥΣΤΑΦΑΜΠΕΗ ΣΤΗ ΛΕΗΛΑΤΗΜ ΕΝΗ ΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΟ Υ Ε ΙΠ Ε "ΝΑ Π Ο Υ 0

Θ Ε Ο Σ ΤΟΦΕΡΕ ΚΑΙ ΣΜ ΙΞΑΜ Ε ΣΤΟ ΣΕΡΑΓΙ". 0 ΓΕΡ Ο Σ ΤΟ Υ Μ ΟΡΙΑ ΚΡΑΤΗΣΕ

ΤΗΝ ΥΠ Ο ΣΧΕΣΗ ΤΟ Υ ΚΑΙ Μ ΑΖΙ ΜΕ ΑΥΤΗΝ ΠΡΟΔΙΕΓΡΑΨ Ε ΤΟ ΤΕΛΟ Σ ΤΗΣ

ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ Κ ΥΡ ΙΑ ΡΧ ΙΑ Σ ΣΤΗ Ν ΠΕΛΟ Π Ο Ν Ν Η ΣΟ .

Στις 9 Νοεμβρίου 1820 εισήλθε στην Τρι- πολιτσά με κάθε επισημότητα νέος Μό­ρα βαλεσής (διοικητής του Μόριά) ο Χουρσίτ πασάς. Η αποστολή του στην Πελοπόν­

νησο πραγματοποιήθηκε για να παρατηρήσει την πολιτική κατάσταση στη χώρα και το πνεύ­μα των κατοίκων. Πολλές φήμες που κυκλοφο­ρούσαν για επικείμενη εξέγερση είχαν ανησυ­χήσει ιδιαίτερα τον σουλτάνο. Η φαινομενική η­συχία που επικρατούσε στην περιοχή εκείνη την περίοδο και οι καθησυχαστικές επιστολές που έστειλε στην Κωνσταντινούπολη ο Χουρσίτ οδήγησαν την Υψηλή Πύλη στην υποψία ότι οι επαναστατικές φήμες είχαν διασπαρεί από τον αποστάτη Αλή πασά, σε μια απέλπιδα προσπά- θειά του να λυθεί η ασφυκτική πολιορκία των Ιωαννίνων από τα σουλτανικά στρατεύματα.

Στις 6 Ιανουαρίου 1821 ο Χουρσίτ διατάχθη- κε να μεταβεί στην Ηπειρο για να αναλάβει τις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον του Αλή. Αντι­καταστάτης του ορίστηκε ο Μεχμέτ Σαλήχ, που, ευτυχώς για τους Ελληνες, ούτε τις ικανό­τητες του προκατόχου του διέθετε, ούτε τον α­παραίτητο στρατό για να καταπνίξει ενδεχόμε­

νη επαναστατική κίνηση.Νέες ανησυχίες κυρίευσαν τους Τούρκους

όταν έμαθαν για τη μυστική άφιξη του Χρήστου Αναγνωσταρά και του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στη Μεσσηνία. Η απροθυμία του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη να συλλάβει τους δύο κλέφτες τάραξε ακόμα περισσότερο τις τουρκικές αρ­χές. Εκτός όμως από τις φήμες προστέθηκαν και αποδείξεις. Προδόθηκε η λειτουργία των μπαρουτόμυλων, των αδελφών Σπηλιωτόπου- λων, στη Δημητσάνα και η παραγωγή πυρίτιδας πάνω από το επιτρεπόμενο όριο. Ακόμα έγινε γνωστό ότι στη Βοστίτσα (Αίγιο) συγκεντρώθη­καν οι αρχιερείς και οι πρόκριτοι τριών επαρ­χιών (Αχαϊας, Καλαβρύτων, Βοστίτσας) έχοντας μαζί τους ολόκληρη συνοδεία από ένοπλους σωματοφύλακες.

Οι τουρκικές αρχές κάθε φορά που αντι­λαμβάνονταν πολιτική αναταραχή συνήθιζαν να εξασφαλίζονται συλλαμβάνοντας ομήρους. Στην προκειμένη περίπτωση, επειδή φοβήθη­καν ανυπακοή των Ελλήνων, αρκέστηκαν σε πρόσκληση στην Τριπολιτσά όλων των αρχιερέ­ων και των προκρίτων της Πελοποννήσου. Οι

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Πίνακας τοα Peter von Hess με 3εμα την άλωση της Τριπολιτσας. Σύμφωνο με την παράδοση ο οπλαρχηγός Παναγιώτης Κεφάλας J ttr ύψωσε πρώτος την ελληνική σημαία στις επάλξεις του

φρουρίου, δίνοντας έτσ ι το σύνθημα περί γενίκευσης της εισβολής (Αθήνα, Μουσείο Μπενάκη, αντίγραφο).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

προσκλήσεις αυτές πραγματοποιούντο συνή­θως όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία επρό- κειτο να εμπλακεί σε κάποιον πόλεμο ή όταν ξεσπούσαν εσωτερικές ταραχές. Σκοπός της τουρκικής διοίκησης ήταν να μην επιτρέψει την έξοδο από την πόλη σε κανέναν από τους προσκεκλημένους. Ετσι, “αφήνοντας ακέφα­λο τον ραγιά” , κάθε προσπάθεια για εξέγερση θα ματαιωνόταν.

Στα μέσα Φεβρουάριου μετέδησαν προς όλες τις κατευθύνσεις ταχυδρόμοι, με έγγρα­φες διατάξεις προς τους προκρίτους και τους αρχιερείς να προσέλθουν στην Τριπολιτσά με σκοπό να συσκεφθούν με τον καϊμακάμη (υ­ποδιοικητή) για σπουδαία ζητήματα της χώ­ρας. Ολοι αναστατώθηκαν. Ηταν προφανές ότι εκαλούντο για να κρατηθούν ως όμηροι. Αν ό­μως έδειχναν ανυπακοή θα φανέρωναν τους σκοπούς τους και θα όφειλαν να αμυνθούν α­νέτοιμοι, ανεφοδίαστοι και διασκορπισμένοι στις επαρχίες, χωρίς δυνατότητα συνεννόη­σης μεταξύ τους αφού ήδη Τούρκοι στρατιώ­τες είχαν στήσει ενέδρες σε όλα τα σημεία απ’ όπου περνούσαν ταχυδρόμοι. Αντίθετα αν παρουσιάζονταν στην Τριπολιτσά θα διασκέ­δαζαν τις υποψίες του Μεχμέτ Σαλήχ. Επιπλέ­ον πλησίαζε το Πάσχα και έλπιζαν ότι η παρα­μονή τους στην πόλη θα είχε διάρκεια λίγων μόνο ημερών.

Πρώτος ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση ο Θεόδωρος Δεληγιάννης. Ακολούθησαν ο ε­πίσκοπος Μονεμβασιάς Χρύσανθος, ο Πανά- γος Κυριάκός, ο Μήτρος Ροδόπουλος, ο επί­σκοπος Κορίνθου Κύριλλος, ο Σωτήρης Νοτα- ράς, ο επίσκοπος Αργολίδος Γρηγόριος, ο επί­σκοπος Δημητσάνας Φιλόθεος και πολλοί άλ­λοι. Με την είσοδό τους στην πόλη φρόντισαν να καθησυχάσουν τον καχύποπτο Σαλήχ υπο- κρινόμενοι πως οι ανυπόστατες αυτές φήμες για ενδεχόμενη συνωμοτική ενέργεια οφείλο-

56 νταν στις ραδιουργίες του Αλή πασά. Δεν ■ ■ προσήλθαν οι Ανδρέας Ζαϊμης, Παλαιών Πα-

τρών Γερμανός, Σωτήρης Θεοχαρόπουλος, Σωτήρης Χαραλάμπης, Ανδρέας Λόντος και Παναγιώτης Κρεδαττάς. Πρόσκληση έλαβε και ο πλέον επιφανής πρόκριτος, ο Πετρόμπε- ης Μαυρομιχάλης. Δεν πήγε μεν ο ίδιος, αλλά έστειλε τον γιο του Αναστάσιο και τον ανηψιό του Πανάγο Πικουλάκη. Η παρουσία των δύο τελευταίων στην Τριπολιτσά καθησύχασε πλήρως τους Τούρκους.

Στις 23 Μαρτίου 1821 ο Πετρόμπεης, ο Μούρτζινος, ο Νικηταράς, ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας και ο Αναγνωσταράς κατέλα­βαν χωρίς μάχη την Καλαμάτα. Στο πολεμικό συμβούλιο που ακολούθησε ο Γέρος εξέθεσε το απλό, αλλά έξυπνο σχέδιο να πολιορκηθεί η Τριπολιτσά, η “ κεφαλή” της τουρκικής κυ­ριαρχίας στην Πελοπόννησο. Στην επαναστα- τημένη Ελλάδα δεν υπήρχε άλλη πόλη με τέ ­τοια νευραλγική θέση όπως η Τριπολιτσά. Αυ­τή ήταν κέντρο συγκοινωνιακό, διοικητικό και στρατιωτικό. Μέσα στην Τριπολιτσά υπήρχαν35.000 κάτοικοι, μωαμεθανοί, χριστιανοί και Ε­βραίοι. Επιπλέον προστέθηκαν 8.000 πρόσφυ­γες Τούρκοι που είχαν καταφύγει εκεί από όλη την Πελοπόννησο. Από αυτούς 7.000 στρατιώτες αποτελούσαν την αρχική φρουρά της πόλης. Υπήρχαν επίσης 3.000 ένοπλοι από

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

το Φανάρι, την Καρύταινα, το Λεοντάρι και τον Μυστρά και 900 σωματοφύλακες των αγά­δων. Εξαιτίας της γενικής συνέλευσης με τους προκρίτους και τους αρχιερείς, αλλά και των επαναστατικών γεγονότων που ακολού­θησαν, βρίσκονταν στην πόλη οι πιο επιφα­νείς Τούρκοι αξιωματούχοι της Πελοποννή- σου, όπως ο Κιαμήλ μπέης της Κορίνθου, ο Μπινά Εμίνης, ο Σεϊχ Νετσήπ εφέντης κ.ά. Οσο η πόλη έμενε σε τουρκικά χέρια αποτε- λούσε μια μόνιμη απειλή για την Επανάσταση. Οι επιχειρήσεις εναντίον των κατά τόπους φρουρίων από τους Ελληνες θα απέμεναν, παρ’ όλη τη γενίκευσή τους, μεμονωμένες ε­νέργειες κατά των οποίων θα ήταν εύκολο να δράσει η άθικτη τουρκική δύναμη της Τριπολι- τσάς, διαλύοντας τις πολιορκίες μία προς μία χωριστά. Αντίθετα η εξουδετέρωση αυτής της εχθρικής εστίας θα είχε ως αποτέλεσμα να παραλύσουν με τη σειρά τους και οι τοπικές τουρκικές αντιστάσεις. Οι άλλοι οπλαρχηγοί όμως αρνήθηκαν να υιοθετήσουν την πρότα­ση του Κολοκοτρώνη.

Στις 29 Μαρτίου 3.000 Ελληνες πολιορ­κούσαν την Καρύταινα. Οι Τούρκοι ζήτησαν ε­νισχύσεις από την Τριπολιτσά. Μάταια ο Κολο­κοτρώνης προσπάθησε να πείσει τους οπλαρ­χηγούς να κλείσουν τα περάσματα για να ε­μποδίσουν τις τουρκικές ενισχύσεις να βγουν από την πόλη. Δεν εισακούσθηκε και όταν οι Τούρκοι επιτέθηκαν οι απειροπόλεμοι Ελλη­νες σκόρπισαν. Ο Γέρος είχε δικαιωθεί πανη­γυρικά. Η φρουρά της Τριπολιτσάς ήταν ικανή να διαλύει τις κατά τόπους πολιορκίες, γεγο­νός που είχε αποσυνθετική επίδραση στα νε­οσύστατα επαναστατικά σώματα. Η δημιουρ­γία ενός νέου ελληνικού στρατοπέδου στην Πιάνα είχε την ίδια τύχη ύστερα από μια σφο­δρή επίθεση 4.000 Τούρκων (6 Απριλίου 1821). Τις επόμενες ημέρες πολλοί Μανιάτες, Μεσ- σήνιοι και Αρκάδες οπλαρχηγοί, αντιλαμβανό- μενοι το ορθό σχέδιο του Κολοκοτρώνη, συ­γκεντρώθηκαν στο Βαλτέτσι. Μια τουρκική ε­πίθεση στις 24 Απριλίου ήταν αρκετή για να διαλυθούν και πάλι οι Ελληνες. Σε νέο συμ­βούλιο των επαναστατών ανατέθηκε η αρχι­στρατηγία των αρμάτων της επαρχίας Καρύ- ταινας στον Κολοκοτρώνη. Ο Γέρος, διαθέτο­ντας πλέον ένα ισχυρό στρατιωτικό σώμα με τους σκληροτράχηλους Γορτύνιους πολεμι­στές, δημιούργησε στρατόπεδα στην Πιάνα, στο Χρυσοβίτσι και στο Βαλτέτσι.

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΤΑΦΑΜΠΕΗ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ

Η Υψηλή Πύλη αμέσως μόλις έφθασαν οι πρώτες ειδήσεις έδωσε διαταγή στον Χουρσίτ πασά να καταπνίξει την Επανάσταση. Ομως ο Τούρκος στρατηγός είχε αρχίσει να προετοι­μάζεται πριν ακόμη λάβει τη σουλτανική δια­ταγή. Η Επανάσταση τού δημιούργησε προ­σωπικό θέμα. Ηταν ο πασάς της Πελοποννή- σου, και, όσο και αν ήταν απών όταν εξερράγη το κίνημα, θιγόταν η φιλοτιμία του ως διοικη­τή της χώρας που είχε ξεσηκωθεί και από την οποία είχε δώσει μόλις πριν από λίγους μήνες διαβεβαιώσεις στην Πύλη ότι ησύχαζε. Επι­

πλέον υπήρχε και οικογενειακό θέμα. Στην Τριπολιτσά βρίσκονταν η σύζυγος, το χαρέμι και οι θησαυροί του. Ο κίνδυνος να πέσουν στα χέρια των επαναστατών ήταν άμεσος. Διέταξε λοιπόν τους στρατηγούς Κιοσσέ Μεχ­μέτ και Ομέρ Βρυώνη να βαδίσουν προς την Πελοπόννησο διά μέσου Θεσσαλίας, Βοιωτίας και Ισθμού. Συγχρόνως έστειλε τον Μουστα- φάμπεη, ικανό αξιωματικό και πρόσωπο της ε­μπιστοσύνης του, επικεφαλής 3.500 Αλβανών. Η εντολή ήταν να περάσει από την Αιτωλοα­καρνανία στο Ρίο και να διασκορπίσει τους ε­παναστάτες. Ο Χουρσίτ αδυνατούσε να πιστέ­ψει ότι είχε ξεσπάσει επανάσταση με εθνι­κούς σκοπούς. Νόμιζε ότι οι πρόκριτοι, που εί­χαν φοβηθεί εξαιτίας της πρόσκλησής τους στην Τριπολιτσά, είχαν προχωρήσει σε εξέ­γερση χρησιμοποιώντας παλαιούς κλέφτες. Η αλβανική δύναμη, έστω και αν δεν ήταν ικανή από μόνη της να εξουδετερώσει τους “στα­σιαστές” , τουλάχιστον θα μπορούσε να τους απωθήσει στα βουνά και κυρίως να ασφαλίσει την Τριπολιτσά μέχρι να φθάσουν στην Πελο­πόννησο ισχυρότερες τουρκικές δυνάμεις.

Ο Μουσταφάμπεης πέρασε από την Αιτω­λοακαρνανία χωρίς να συναντήσει την παρα­μικρή αντίσταση. Χρησιμοποιώντας τα αλιευ­τικά πλοιάρια του Μεσολογγίου αποβιβάστη­κε στο Ρίο. Αφού έστειλε σε όλη την επαρχία Αχαϊας απεσταλμένους με υποσχέσεις περί α­μνηστίας λεηλάτησε την Πάτρα ως ξεκίνησε για τη Βοστίτσα.

Αποδείχθηκε τότε ότι ο Χουρσίτ δεν είχε τελείως άδικο στους υπολογισμούς του. Οι ε­παναστάτες δεν έσπευσαν βέβαια να δηλώ­σουν υποταγή, αλλά όταν έμαθαν ότι αποβι­βάστηκε η αλβανική δύναμη διασκορπίστη­καν. Η άφιξη του εκστρατευτικού αυτού σώ­ματος προκάλεσε αμηχανία στους οπλαρχη­γούς. Οι Ελληνες ήταν πολυάριθμοι, αλλά ή­ταν καταμερισμένοι σε πολλά στρατόπεδα επιφορτισμένα με την πολιορκία διαφόρων φρουρίων. Στρατός συνταγμένος, προορισμέ­νος να παρακολουθεί τις κινήσεις των επερ- χόμενων τουρκικών ενισχύσεων και να τις α­ποκρούει, δεν υπήρχε. Στα γύρω από την Τρι- πολιτσά στρατόπεδα, όπου βρισκόταν συγκε­ντρωμένη η μεγαλύτερη επαναστατική δύνα­μη της χώρας, δεν ήταν δυνατή η μετακίνηση σωμάτων ικανών, χωρίς κίνδυνο να διαλυθεί η συστηματοποιημένη ήδη πολιορκία του τουρ­κικού κέντρου. Ομως ούτε γενικός αρχηγός υπήρχε με το δικαίωμα να στέλνει δυνάμεις ό­που έκρινε αναγκαίο.

Προχωρώντας ο Μουσταφάμπεης έκαψε τη Βοστίτσα, σκόρπισε τους πολιορκητές της Ακροκορίνθου και του Ναυπλίου, λεηλάτησε το Αργος και εισήλθε θριαμβευτικά στην Τρι- πολιτσά στις 6 Μαϊου. Οι Τούρκοι κάτοικοι της πόλης χαιρέτησαν την άφιξή του ελπίζοντας ότι αυτή σηματοδοτούσε το τέλος των ανω­μαλιών της χώρας. Τα άφθονα λάφυρα και οι πολυάριθμοι αιχμάλωτοι που τον “ συνόδευ­αν” ήταν οι εύγλωττες αποδείξεις του θριάμ­βου του. Εισέβαλε σε τρεις μεγάλες επαρ­χίες, έλυσε δύο πολιορκίες, έκαψε τρεις πό­λεις και δεκάδες χωριά που συνάντησε στην πορεία του.

Στην Τριπολιτσά όμως ο Τουρκαλβανός

αρχηγός έχασε πολύτιμο χρόνο. Αφενός πα- ρέτεινε κατά πολύ τη μάταιη αναμονή δηλώ­σεων υποταγής που είχε προτείνει στους Ελ­ληνες και αφετέρου είχε πεισθεί από την εκ­στρατεία του ότι δεν υπήρχε ελληνική δύνα­μη ικανή να αντιπαραταχθεί απέναντι του και να τον αποκλείσει, είτε τότε, είτε αργότερα. Κάποιες φήμες, επίσης, έλεγαν πως είχε πα- οαδοθεί σε ερωτική ευτυχία με χανούμισσα του χαρεμιού του Χουρσίτ. Οποιοι και αν ήταν οι λόγοι, πάντως, οι Ελληνες βρήκαν ανέλπι­στα τον χρόνο που ζητούσαν για να ετοιμα­στούν κατάλληλα.

Στις 12 Μαϊου, σε μια αποφασιστικής ση- _ασίας μάχη στο Βαλτέτσι (αποφασιστικής νια το μέλλον της Τριπολιτσάς, αλλά και ολό­κληρης της Επανάστασης), οι Ελληνες αντι- στάθηκαν με επιτυχία στην επίθεση της .ρουράς της Τριπολιτσάς. Μια δεύτερη . .κή νίκη στα Δολιανά (18 Μαϊου) τον κλοιό γύρω από την πόλη και εγκαινίασε την περίοδο πολιορκίας της.

Την εποχή εκείνη εκτός από το στρατόπεδο του Κολοκοτρώνη στους Θεοδώρους υπήρχαν από την ίδια δηλαδή δυτικά της Τριπολιτσάς, το δο του Αγίου Βλάση και βόρεια της Αγίας ρασκευής και της Επάνω Χρέπας. Το τελευ­ταίο σύντομα διαλύθηκε επειδή οι Καλαβρυτι­νοί αγωνιστές που το αποτελούσαν προτίμη­σαν να στρατοπεδεύσουν βορειότερα στη θ έ­ση Δεμέστιχα, στα όρια των επαρχιών Τριπολι- τσάς και Καλαβρύτων, ώστε να μπορούν να ματαιώσουν ενδεχόμενη τουρκική επιδρομή εναντίον της πόλης τους. Στα νότια της Τριπο-

τσάς ιδρύθηκε στρατόπεδο στη θέση Θάνα, _ετά τη νίκη των Ελλήνων σε συμπλοκή που έ- γινε εκεί, στις 5 Ιουνίου, δύο ημέρες μετά από άλλη νίκη τους σε σύγκρουση στον Αγιο Βλά­ση. Ανατολικά της Τριπολιτσάς, στους πρόπο- δες του όρους Παρθένι, υπήρχαν στρατόπε­δα από Κυνουραίους, Μονεμβασίτες και Μα- .ιάτες, στα χωριά Ρίζες, Βερτσοβά και Στενό. Βορειότερα προς το βουνό Καπνίστρα, κοντά στα Τσιπιανά, υπήρχε το στρατόπεδο των Αρ-γειων.

Από τον Ιούνιο η πολιορκία άρχισε να ορ-• ανώνεται καλύτερα. Σε επίκαιρες θέσεις κο­ντά στα στρατόπεδα, με υπόδειξη του Κολο­κοτρώνη, οι άνδρες κατασκεύαζαν προμαχώ­νες και συγκέντρωναν τρόφιμα και άλλα εφό­δια. Με μεγάλη προθυμία οι χωρικοί των γει­τονικών περιοχών προσέφεραν ό,τι μπορού­σαν για να ανακουφίζουν τις πολλαπλές ανάγκες των αγωνιστών. Εκτός όμως από τις ατομικές προσφορές οι άνδρες των διαφό­ρων στρατοπέδων σιτίζονταν με τρόφιμα που έστελναν οι επαρχίες από τις οποίες προέρχο­νταν. Τον χειρισμό των διαφόρων οικονομικών προβλημάτων που προέκυπταν είχε αναλάβει ο Κανέλλος Δεληγιάννης. Παράλληλα όμως προς τις ανάγκες τροφοδοσίας εξίσου επιτα­κτική ήταν και η ανάγκη προμήθειας πυρομα- χικών. Στον τομέα αυτό πραγματικά θαυμα­τούργησαν οι Δημητσανίτες, με επικεφαλής τους αδελφούς Σπηλιωτόπουλους. Ο Κολοκο- τρώνης είχε απαλλάξει τους κατοίκους της περιοχής της Δημητσάνας από τη στρατολο­γία για να επιδοθούν απερίσπαστοι στο τόσο

Ο Χουρσίτ πασάς. Η πολιορκία της Τριπολιτσάς τού δημιούργησε προσωπικό θέμα, καθώς η

γυναίκα, το χαρέμι και οι ανεκτίμητοι θησαυροί του διέτρεχαν άμεσο κίνδυνο να πέσουν στα χέρια των επαναστατών (Αθήνα,

Μουσείο Μπενάκη).

σημαντικό έργο τους. Εργαζόμενοι συνεχώς οι ηρωικοί Δημητσανίτες κατόρθωναν να πα­ράγουν 500 kg πυρίτιδα κάθε ημέρα. Για το μο­λύβι, απαραίτητο για την κατασκευή σφαιρών, χρησιμοποιήθηκαν όλα τα προερχόμενα από αυτό το μέταλλο οικιακά σκεύη. Στη συνέχεια αφαιρέθηκε το μολύβι από το οποίο ήταν κα­τασκευασμένες οι στέγες των τζαμιών και των τεκέδων. Για να αντιμετωπίσουν την έλλειψη του χαρτιού που χρειάζονταν πήραν τα διπλά ιερά βιβλία των εκκλησιών και των μοναστη- ριών. Ηταν όμως λίγα. Τότε χρησιμοποίησαν τα βιβλία και τα χειρόγραφα της πλούσιας και ι­στορικής βιβλιοθήκης της Δημητσάνας. Πρώ­τα καταστράφηκαν τα παλαιότερα, καθώς θε­ωρήθηκαν από τους άπειρους αγωνιστές ως άχρηστα. Οταν εξαντλήθηκαν και αυτά χρησι- μοποιήθηκαν όλα με τη σειρά όπως υπήρχαν στα ράφια της βιβλιοθήκης. Χιλιάδες σελίδες ελληνικής μεσαιωνικής ιστορίας καταστρά­φηκαν. Ομως μέσα από αυτή τη φθορά δίνο­νταν τα μέσα στο Εθνος να δημιουργήσει νέα ιστορία και να συνεχίσει ελεύθερα την πορεία του.

Μια από τις πρώτες ενέργειες των πο­λιορκητών ήταν να κόψουν τη ροή των υδά- των από τα βουνά προς τα δύο υδραγωγεία, στους Κήπους και στους Μύλους, δημιουργώ­ντας έτσι μεγάλο πρόβλημα ύδρευσης στους πολιορκημένους.

Στα τέλη Ιουνίου ο Κολοκοτρώνης και οι

περισσότεροι οπλαρχηγοί αναχώρησαν για το Αστρος για να υποδεχθούν τον πρίγκηπα Δη- μήτριο Υψηλάντη. Στο στρατόπεδο των Αγίων Θεοδώρων έμεινε υπεύθυνος ο Πάνος Κολο­κοτρώνης. Οι Τούρκοι της Τριπολιτσάς θεώ­ρησαν την αναχώρηση του Κολοκοτρώνη ως την καταλληλότερη ευκαιρία να κτυπήσουν το πιο κοντινό και πιο επικίνδυνο γι' αυτούς στρατόπεδο των Αγίων Θεοδώρων. Από την πύλη των Καλαβρύτων σημαντικός αριθμός ε­νόπλων προχώρησε προς το Μερκοβούνι με σκοπό να βρεθεί στα νώτα των Ελλήνων. Ο Πά­νος Κολοκοτρώνης, ενεργώντας παράτολμα, παρέταξε τους άνδρες του στην πεδιάδα και βρέθηκε στα νώτα των εχθρών. Σύντομα ό­μως περικυκλώθηκε από το τουρκικό ιππικό στη θέση Μικρός Μύτικας, κοντά στο Μερκο­βούνι. Ο ηρωισμός, η συμπαγής παράταξη και το πυκνό πυρ των Ελλήνων ήταν τα στοιχεία που τους έδωσαν μια ανέλπιστη νίκη. Ο Πάνος Κολοκοτρώνης, κρατώντας δέκα τουρκικά κε­φάλια ως δώρο για τον πρίγκηπα, έσπευσε να αναγγείλει τη νίκη στον πατέρα του που βρι­σκόταν με τον Υψηλάντη στα Βέρβαινα. Αντί όμως για επαίνους δέχθηκε τις πατρικές επι­πλήξεις για το τόλμημά του να παρατάξει τους άνδρες στην πεδιάδα, εγχείρημα που μπορούσε να καταλήξει σε πανωλεθρία.

Στις 2 Ιουλίου ο Υψηλάντης έφθασε στα Τρίκορφα. Οι Ελληνες τού επεφύλαξαν απο­θεωτική υποδοχή. Οι Τούρκοι αποθαρρύνθη­καν ακόμα περισσότερο, καθώς συνέδεσαν τον ερχομό του με επικείμενη ρωσική βοή­θεια. Συνειδητοποιούσαν ότι οι εναντίον τους ελληνικές επιχειρήσεις θα ήταν πλέον συστη­ματικές και οργανωμένες. Οι έξοδοί τους για συλλογή τροφίμων και για τον θερισμό των γύρω από την πόλη χωραφιών ήταν ακόμη δυ­νατές, αλλά μόνο με τη συνοδεία στρατιωτι­κών αποσπασμάτων, τα οποία έπεφταν συχνά σε ελληνικές ενέδρες. Μετά την άφιξη του Υ- 57 ψηλαντη η πολιορκία συγκεντρωνε το ενδια- φέρον ολοένα και περισσότερων οπλαρχη­γών. Ηδη μέχρι το τέλος του Ιουνίου είχαν φθάσει στα Τρίκορφα ο Πετρόμπεης Μαυρο- μιχάλης, ο Ζανέτος Χριστόπουλος και ο Δημή- τριος Πλαπούτας. Οι συγκεντρωμένοι γύρω από την Τριπολιτσά στρατιώτες υπερέβαιναν τότε τις 7.000. Κατά τις παραμονές της άλω­σης ο αριθμός τους ξεπέρασε τις 10.000.

Μετά από διαταγή του Υψηλάντη όλα σχε­δόν τα ελληνικά σώματα κατέλαβαν θέσεις πιο κοντά στην πολιορκημένη πόλη. Σε πετα­λοειδές σχήμα οι ελληνικές θέσεις κατελάμ- βαναν τα δύο τρίτα περίπου της περιφέρειας της Τριπολιτσάς. Μόνο από την ανατολική πλευρά οι Ελληνες παρέμεναν οχυρωμένοι στους πρόποδες του βουνού Παρθένι. Η πα­ρουσία τουρκικού ιππικού και η ταυτόχρονη έλλειψη ελληνικού καθιστούσε αδύνατη την προώθησή τους στην πεδιάδα σε πιο κοντι­νές, προς την πόλη, θέσεις. Το αριστερό μέ­ρος αυτής της ελληνικής παράταξης το διοι­κούσε ο Κολοκοτρώνης, επικεφαλής 2.500 Αρ­κάδων και Μανιατών. Λίγο ψηλότερα από τη θέση αυτή είχε εγκατασταθεί η Εφορία του στρατοπέδου υπό τον Κανέλλο Δεληγιάννη.Στο κέντρο της παράταξης ήταν τοποθετημέ­νοι 1.000 Μεσσήνιοι υπό τον Αναγνωσταρά. Πί-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Στο σχεδιάγραμμα φαίνεται η ίδρυση των πρώτων ελληνικών στρατοπέδων γύρω από την Τριπολιτσά (Μάρτιος - Απρίλιος 1821). Ακολούθησαν οι πρώτες αποτυχίες του ανοργάνωτου και απειροπόλεμου ελληνικού στρατού. Η μάχη του Βαλτετσίου έγειρε αποφασιστικά την πλάστιγγα προς την πλευρά των Ελλήνων. Οι διαδοχικές νίκες στα Δολιανά και τα Βέρβαινα είχαν ως αποτέλεσμα την προώθηση των ελληνικών στρατοπέδων ακόμα πιο κοντά στην πόλη. Με την άφιξη του Δημήτριου Υψηλάντη τα ελληνικά τμήματα τοποθετήθηκαν σε επίκαιρες θέσεις, δημιουργώντας έναν αδιαπέραστο ασφυκτικό κλοιό (Ιστορία του Ελληνικού Εθνους).

σω από το κέντρο βρισκόταν το στρατηγείο του γενικού διοικητή της πολιορκίας, του Υ­ψηλάντη. Ενα συγκρότημα μικρών πέτρινων σπιτιών στέγαζε τον ίδιο, τους σωματοφύλα- κές του και τους ξένους που τον επισκέπτο­νταν κατά τη διάρκεια της πολιορκίας. Το δε­ξιό τμήμα της παράταξης κατείχαν 1.500 Αρ­κάδες και Μανιάτες υπό τον Γιατράκο. Ως ε­φεδρική δύναμη, στους πρόποδες του βου­νού της Σιλίμνας, είχαν τοποθετηθεί 800 Μα­νιάτες υπό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Αλλα μικρά τμήματα είχαν τοποθετηθεί σε διάφορες άλλες επίκαιρες θέσεις. Οι Φαναρί-

τες του Ζανέτου Χριστόπουλου στρατοπέ- δευοαν κοντά στο αρχηγείο του Κολοκοτρώ- νη, ο Μούρτζινος με τμήμα Μανιατών πάνω από τον Αγιο Αθανάσιο, ο Νικηταράς στον δρόμο που οδηγούσε προς το Αργος. Αλλο τμήμα τοποθετήθηκε στον δρόμο προς το Λε- οντάρι.

Στρατιωτικά τμήματα οχυρώθηκαν και στις διαβάσεις της Μεγαρίδας. Μετά τη λύση της πολιορκίας της Ακρόπολης από τον στρα­τό του Ομέρ Βρυώνη, στις 20 Ιουλίου, ο κίνδυ­νος εισβολής στην Πελοπόννησο ήταν μεγά­λος. Ετσι τοποθετήθηκαν εκεί στρατιωτικά

σώματα υπό τους Πάνο Κολοκοτρώνη, Παπα- φλέσσα, Νικόλαο Πετιμεξά, Γεώργιο Χελιώτη, Κυριακούλη, Ηλία και Κωνσταντίνο Μαυρομι­χάλη, Ανδρέα Παπαδιαμαντόπουλο και άλ­λους.

Μετά την τοποθέτηση των τμημάτων του στρατού σε κατάλληλες θέσεις ο Δημήτριος Υψηλάντης επιδόθηκε στο έργο της βελτίω­σης της οργάνωσης των στρατιωτικών σωμά­των. Απομάκρυνε τους αμάχους από τα στρα­τόπεδα, επέβαλε στους αρχηγούς των σωμά­των καθημερινή αναφορά για τον αριθμό των στρατιωτών και δημιούργησε ειδικά αποσπά- σματα για ενέδρες, προφυλακές και περιπο­λίες.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα για τους Ελλη­νες ήταν η σχεδόν πλήρης έλλειψη πυροβολι­κού. Διέθεταν λίγα παλαιά πυροβόλα, αλλά δεν γνώριζαν να τα χειρισθούν. Οι Τούρκοι εκ­μεταλλευόμενοι αυτή την αδυναμία συνέχι­ζαν, έστω και σε μικρή ακτίνα από την πόλη,

Ο Α Γ Ω Ν Α Σ Γ Υ Ρ Ω Α Π Ο Τ Η Ν Τ Ρ ΙΠ Ο Λ ΙΤ Σ Α ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ : ΑΠΡΙΛΙΟΣ\ ΜΑ Ι ΟΣ, ΙΟΥΝΙΟΣ

( <bx<) τή α ν α τ α α η ιώ ν ,τov’trmr σχοητοπΜ ω τ <δς τή αοστη μ ατ ίχ ι) πο?.ιοοχία into τ ip/

άρχιχηοατη γία τ ο ν Λ . Ύ ψ η λ ώ π η )Β rcpämx ίλληνικά στρατάικδα γύρω άπώ την Τρι-

τταλιτσά, άπά τη άρχή ‘AnpiXfou τί* vfcxj στά Δόλιον* καά στά Kpjkvct, στΗ 18 Matoy.

Προώθηση των έλληνικων στρατοπέδων μττ* xls vixx<; σ τ * Δολιανά κα» στά Bipßeva (18 Μαίου ώ* -τΗ άι>- χΗ 'lowiou)

IRS Nfes β«ms των άρχικ&ν ίλληνικΰν στρατοττίδων καί vie οτρατόϊτίδα

Έπιβττηφ ίττιχειρήοιι? των Τούρκων άττό τήν Τριτταλι- ' . . τσά ivmrrfav töv ίλληνικών θέσιωνX& Συμπλοκές

Τό χρώμα στά σηικϊα των μαχών καί σνμττλοκών ύττοδηλώνβι τόν νικητή. Στόν χάρτη σημίΐώνουται οΐ ήίβρομηνίε? τβ » μαχών, κα*ώ? καί rffc σν/στ&κω* καί άνσονστάσϊωξ των στρατοιτίδων, όταν «{ναι γνωστέ*.

Κακούρι·

Νεοχώρι#

Σύαχ. fy rfe 'iovr.

ΤσππανάΜονή ToimavövJ

Μετόχι Τσττπανβνί

Τουρνίκι·

δρος Μ ύτικας

Storni·Vocrfoe

α **ν2^ναλον) ο*1 Παρασια«ή

·Μαντσαγρά t «Βολιμή ΤΡΙΠΟΑΠΤΑ

-------•Ayioi BMmfimß'/'

•ΒαλτέτσιV 12-13 Μαίον. rar (Μάκρη)—I

Σέσχ, $ Vorr.φΠαλλάντιο

.12 ΜαίουΆραχαμίτ*:?!

X. T4xm

Κανδρέ^α ( ’Ασέα)Ι• Ζίλι(Κάνδαλο^)

-φΧψ/ί< 'ΛΙψππν

Μ άναρίφ

Mavpba4

Σύστ. 1 τίΧη Mtiqxim I

Βφβαΐν'α"'ούνι

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

τις εξόδους για ανεφοδιασμό. Οι κινήσεις τους καλύπτονταν από τα δικά τους πυροβό­λα, που ήταν τοποθετημένα στο τείχος της πόλης.

Το τείχος της Τριπολιτσάς είχε περίμετρο 3.500 μέτρα, ύψος 5,5 μέτρα, περιέκλειε έκτα­ση 1.320.000 τ.μ. και διέθετε επτά πύλες. Οι έξι από αυτές είχαν το όνομα της πόλης στην οποία οδηγούσε ο δρόμος που άρχιζε από την καθεμία τους. Υπήρχαν έτσι οι πύλες του Αγί­ου Αθανασίου, των Καλαβρύτων, του Λεοντα- ρίου, του Μυστρά, της Καρύταινας και του Ναυπλίου. Η έβδομη πύλη ονομαζόταν πύλη του Σεραγίου. Ο δρόμος που περνούσε από αυτή ξεκινούσε από το σεράϊ (το οίκημα του Τούρκου διοικητή). Σε κάθε πύλη υπήρχε πυρ­γίσκος με πυροβόλα. Συνολικά οι Τούρκοι διέ­θεταν 30 πυροβόλα (από τα οποία τα 18 ήταν σε άριστη κατάσταση) και εκπαιδευμένους πυροβολητές. Εκτός από τα πυροβόλα των τειχών υπήρχαν και άλλα πάνω στη Μεγάλη Τάπια. Αυτή ήταν ένα μικρό φρούριο κατα­σκευασμένο πάνω σε ένα ύψωμα κοντά στη νοτιοδυτική γωνιά του τείχους. Επειδή ήταν υψηλότερο από το κυρίως τείχος τα πυροβό­λα του μπορούσαν να παρεμποδίζουν άνετα κάθε ελληνική προσπάθεια για προώθηση. Σε αντιστάθμισμα οι Ελληνες κατασκεύασαν έ­ναν κλειστό προμαχώνα απέναντι από τη Με­γάλη Τάπια, στη θέση Κάρτσοβα, και εγκατέ- στησαν εκεί ένα τμήμα Μυστριωτών, που με εξαιρετικά εύστοχους πυροβολισμούς κατόρ­θωσε σε σύντομο χρονικό διάστημα να ανα­γκάσει τους Τούρκους να μην τολμούν να πυ­ροβολούν από εκεί.

Το πρώτο πυροβόλο που χρησιμοποίησαν οι Ελληνες εναντίον του τείχους της Τριπολι- τσάς μεταφέρθηκε από τον Μυστρά. Ηταν η περίφημη Κοψαχείλα, που σύντομα αχρη- στεύθηκε από τους αδέξιους χειρισμούς των Ελλήνων “πυροβολητών” . Ομως και τα υπό­λοιπα πυροβόλα έμειναν αχρησιμοποίητα. Εμ­φανίστηκε τότε ο τυχοδιώκτης Ιταλός Τόσσι, που θέλησε να εκμεταλλευθεί την ανάγκη των Ελλήνων για χειριστές και μηχανικούς πυ­ροβόλων. Ομως και οι Γάλλοι φιλέλληνες αξιω­ματικοί Ρεμπώ και Βουτιέ δεν μπόρεσαν να προσφέρουν, παρά τις υποσχέσεις τους, κα­μία ουσιαστική υπηρεσία. Ετσι οι Ελληνες, πα­ρά την οργάνωση και την τοποθέτησή τους σε επίκαιρες θέσεις γύρω από την πόλη, δεν μπορούσαν να πραγματοποιήσουν καμμία πρόοδο στην πολιορκία της.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΓΡΑΝΑΣΓια να αντιμετωπίσει αυτή την αδυναμία

του ελληνικού στρατού και να παρεμποδίσει τη φημολογούμενη προσπάθεια διαφυγής του Κιαμήλ μπέη ο Κολοκοτρώνης συνέλαβε την ιδέα της δημιουργίας μιας μεγάλης οχυ­ρωματικής τάφρου (γράνας) στο στενό ανάμεσα στον Μύτι'κα (ορεινή προεκβολή του Μαινάλου στην πεδιάδα, σε απόσταση μιας ώ­ρας από την Τριπολιτσά) και στα απέναντι α­μπέλια της Καπνίστρας. Από το στενό αυτό περνούσε ο δρόμος προς το Λεβίδι και τα Κα­λάβρυτα. Αυτόν θα περνούσε ο Κιαμήλ μπέης αν επιχειρούσε να δραπετεύσει από την Τρι-

πολιτσά. Τη νύχτα της 9ης προς την 10η Αυ- γούστου 6.000 Τούρκοι πεζοί και ιππείς, με ε­πικεφαλής τον Μουσταφάμπεη, βγήκαν από την πύλη του Σεραγιού και κατευθύνθηκαν προς το Πηγάδι της Βολίμης και το Ζευγολα- τιό. Σκοπός τους ήταν να λεηλατήσουν τα χω­ριά της περιοχής του Λουκά και των Τσιπια- νών. Γνωρίζοντας όμως για την εκεί ύπαρξη ελληνικών δυνάμεων χωρίστηκαν σε δύο τμή­ματα με σκοπό να τις περικυκλώσουν και να τις αιφνιδιάσουν. Το πρώτο τμήμα, αποτελού- μενο μόνο από πεζούς, ανέβηκε από το βουνό της Μονής των Βαρσών, ενώ το δεύτερο κα- τευθύνθηκε στο χωριό Λουκά από τον πεδινό δρόμο.

Το πρώτο τμήμα βρέθηκε τα χαράματα στο βουνό πίσω από το χωριό Λουκά και απέ­σπασε από τις στάνες όλα τα κτηνοτροφικά προϊόντα και τα ζώα. Το δεύτερο τμήμα λεη­λάτησε τα έρημα χωριά Λουκά, Τσιπιανά, Σά- γκα και Πικέρνι και αποκόμισε 1.000 υποζύγια, τα οποία φόρτωσε με τρόφιμα. Ενα τμήμα Τούρκων ιππέων επιτέθηκε στην Καπνίστρα, στους προμαχώνες του Ιωάννη Νταγρέ. Μετά από σύντομη συμπλοκή οι 200 άνδρες του Νταγρέ υποχώρησαν και οχυρώθηκαν σε μια σπηλιά που ονομαζόταν “η τρύπα του Μπούρ- μπουνα” . Οι οπλαρχηγοί από τα στρατόπεδα, αντιλαμβανόμενοι τη μάχη, έτρεξαν να κατα­λάβουν τη γράνα και τις γύρω θέσεις. Πρώτοι έφθασαν εκεί ο Αθανάσιος Κίντζιος με τους Τριπολιτσιώτες, ο Δημήτριος Δεληγιάννης με τους Κυνουρίτες, ο Ζανέτος Χριστόπουλος με τους Φαναρίτες και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώ­νης με τμήμα Επτανησίων που αποτελούσε τη σωματοφυλακή του. Εσπευσαν ακόμη ο Γιαν- νάκης Κολοκοτρώνης, οι Ζακύνθιοι Διονύσιος Αντίοχος και Ιωάννης Πέτας, ο Σέρβος Καρα- γεώργης και ο Χριστόφορος Ζαχαριάδης - με τμήματα που είχαν φθάσει μόλις την προη­γούμενη μέρα στην Τριπολιτσά από τη Βλα­χία, αφού διέσχισαν ολόκληρη τη Βαλκανική. Συνολικά οι ελληνικές δυνάμεις ανέρχονταν σε 2.000 άτομα.

Πριν προλάβουν να πάρουν θέσεις οι Ελ­ληνες αγωνιστές βρέθηκαν ανάμεσα σε δύο τουρκικά σώματα. Από τη μία βρισκόταν ο Μουσταφάμπεης (φορτωμένος λάφυρα) που επέστρεφε και από την άλλη ο αδελφός του Αλή Βεγής, που είχε βγει από την πόλη με ση­μαντική δύναμη για να του εξασφαλίσει την ε­πιστροφή. Ο Κολοκοτρώνης χώρισε τους Ελ­ληνες σε δύο τμήματα, τα οποία τοποθετημέ­να πλάτη με πλάτη άρχισαν να αποκρούουν τις τουρκικές επιθέσεις. Συγχρόνως ύστερα από υπόδειξή του ο Υψηλάντης, ο Αναγνωστα- ράς και ο Γιατράκος επιχείρησαν γενική έφο­δο στην Τριπολιτσά για αντιπερισπασμό, ώστε οι Τούρκοι να μη στείλουν ενισχύσεις στη γρά­να. Στο μεταξύ ένα σώμα που είχε στείλει ο Κολοκοτρώνης, από την αρχή της μάχης, απε­γκλώβισε τον πολιορκημένο Νταγρέ από την “τρύπα του Μπούρμπουνα” .

Στη γράνα οι Τούρκοι, ακούγοντας τους πυροβολισμούς από το μέρος της πόλης, φο­βήθηκαν ενδεχόμενο αποκλεισμό τους έξω από τα τείχη της. Τότε ένα τουρκικό σώμα, υπό τον ίδιο τον Μουσταφάμπεη, προσπάθη­σε να περάσει τη γράνα από ένα ρήγμα που

Ο Κανέλλος Δεληγιάννης. Χάρη στις προσπάθειές του αντιμετωπίστηκε με επιτυχία

το κρίσιμο πρόβλημα του ανεφοδιασμού του ελληνικού στρατού που πολιορκούσε την

Τριπολιτσά (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Απέφυγε με εύσχημο τρόπο τη μετάβασή του στην

Τριπολιτσά, στέλνοντας στη Θέση του τον γιο του Αναστάσιο και τον ανηψιό του Πανάγο

Πικουλάκη (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

δημιουργήθηκε στην ελληνική γραμμή. Το σώμα αυτό παρέσυρε και άλλους. Κατά τη διά­βασή τους οι Ελληνες τους κτυπούσαν συνε­χώς με τα σπαθιά. Συγχρόνως τα άλογα και τα φορτωμένα ζώα, που έτρεχαν τρομαγμένα α- νάμεσά τους, σήκωναν σύννεφα σκόνης τα ο­ποία μαζί με τον καπνό των πυροβολισμών δη­μιουργούσαν στις τάξεις των Τούρκων τρομε­ρή σύγχυση. Η μάχη κράτησε συνολικά μία ώρα. Σε αυτή σκοτώθηκαν 400 Τούρκοι στρα­τιώτες. Οι απώλειές τους θα ήταν πολύ μεγα­λύτερες αν οι Ελληνες δεν αοχολούντο περισ­σότερο με τη λαφυραγωγία. Μεταξύ των νε­κρών ήταν και ο Αλή Βεγής. Οι ελληνικές απώ­λειες ανέρχονταν σε 29 νεκρούς και 26 τραυ­ματίες.

Ετσι έληξε ο περίφημος “πόλεμος της Γράνας". Ολοι οι Ελληνες που έλαβαν μέρος πολέμησαν με γενναιότητα. Ιδιαίτερη μνεία α­ξίζει να γίνει στον Ιωάννη Νταγρέ, στον Αθα­νάσιο Κίντζιο και στους Επτανήσιους σωματο­φύλακες του Κολοκοτρώνη, που όπως ανέφε­ρε ο Φωτάκος “έκαμαν πολύ φόνο εις τους Τούρκους, διότι ήταν συνειθισμένοι στο του­φέκι ως κυνηγοί” . Πρωτεργάτης αυτής της μεγάλης νίκης ήταν αναμφισβήτητα ο Γέρος του Μόριά.

Οι συνέπειες της μάχης της Γράνας ήταν αποφασιστικές για την έκβαση της πολιορ­κίας της Τριπολιτσάς. Οι Τούρκοι επέστρεψαν στην πόλη χωρίς να καταφέρουν να περισώ­σουν σχεδόν τίποτα από τα τρόφιμα που είχαν αρπάξει κατά την έξοδό τους. Υστερα από μια τελευταία, επίσης αποτυχημένη, προσπάθεια ανεφοδιασμού στις 24 Αυγούστου δεν ξανα- βγήκαν από τα τείχη. Η πείνα, οι επιδημίες και οι διχόνοιες μεταξύ Τούρκων και Αλβανών, που επεδίωκαν συμβιβασμό με τους Ελληνες, οδηγούσαν στη γρήγορη παράδοση της πό­λης.

Επίσης μετά τη μάχη οι ελληνικές δυνά­μεις προωθήθηκαν ακόμα περισσότερο. Εί­χαν φθάσει πλέον σε απόσταση βολής πυρο­βόλου από τα τείχη. Η κατασκευή και άλλων γρανών (Αγιος Σώστης, Μαντσαγρά) περιόρι­σε στο ελάχιστο τη δράση του τουρκικού ιππι­κού. Η Τριπολιτσά ήταν πια τελείως αποκλει­σμένη.

ΣΥΝΕΧΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣΟι πολιορκημένοι αντιμετώπιζαν πλέον το

δίλημμα να επιχειρήσουν έξοδο και να διασω­θούν όσοι μπορούσαν ή να παραδώσουν την πόλη αφού εξασφαλίσουν με ευνοϊκούς ό­ρους τις ζωές και τις περιουσίες τους. Η επι­κράτηση της Επανάστασης σε όλη την πελο- ποννησιακή ύπαιθρο και η δυνατότητα του ελληνικού στόλου να ελέγχει τις ακτές δεν ά­φηναν στους Τούρκους περιθώρια αισιοδο­ξίας για ανεφοδιασμό.

Στις 10 Σεπτεμβρίου οι φυλακισμένοι πρό­κριτοι και αρχιερείς, οι περισσότεροι ημιθα­νείς από τα βασανιστήρια και τις κακουχίες, μεταφέρθηκαν σε χώρους όπου η διαμονή τους ήταν πιο ανθρώπινη. Οι Τούρκοι άρχιζαν να αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο διαπραγμα­τεύσεων και πίστευαν ότι εξευμενίζοντας τους φυλακισμένους θα εξασφάλιζαν τη με­

σολάβησή τους για να αποσπάσουν όσο το δυνατόν ευνοϊκότερους όρους.

Στο μεταξύ οι διαφορετικές αντιλήψεις μεταξύ των πολιορκημένων για την αντιμετώ­πιση της κατάστασης δημιουργούσαν διαρ­κείς εντάσεις. Η άποψη του Μουσταφάμπεη, του Μεχμέτ Σαλήχ και της “πρώτης” γυναίκας του Χουρσίτ, Εσμά Χανούμ, για προσπάθεια ε­ξόδου και διαφυγής προς το Ναύπλιο, δεν εύ- ρισκε σύμφωνους τους τοπικούς Τούρκους α- ξιωματούχους, όπως και τους Σεϊχ Νετζήπ ε- φέντη, Κιαμίλ μπέη της Κορίνθου και Δεφτέρ- κεχαγιά, οι οποίοι πίστευαν ότι έπρεπε να επι- διωχθεί η παράδοση της Τριπολιτσάς υπό ό­ρους για . να αποφευχθεί η άσκοπη αιματοχυσία και να περισωθούν όσο ήταν δυ­νατόν, οι περιουσίες τους. Ενα πρόσθετο πρόβλημα για τους πολιορκημένους δημιουρ­γούσε η στάση των Αλβανών, υπό τους Ελμάζ μπέη και Βελή μπέη Κογιάτσα, που επεδίωκαν χωριστές διαπραγματεύσεις με τους Ελληνες για να εξασφαλίσουν τη ζωή και τα υπάρχοντά τους. Το γεγονός δεν ήταν παράδοξο και δεν είχε για τους Αλβανούς τη σημασία της προ­δοσίας -κάτι που θα ίσχυε για ένα άλλο τμήμα του τουρκικού στρατού. Οι Αλβανοί είχαν φυ­λετική συνείδηση. Δεν θεωρούσαν τους εαυ­τούς τους στρατιώτες των τουρκικών σωμά­των, αλλά μισθωτούς πολεμιστές που υπηρε­τούσαν κατά τα συμφέροντα και τα αισθήμα- τά τους. Η διαφοροποίηση αυτή είχε εκδηλω­θε ί κατά το παρελθόν με σύμπραξη ατόμων και συχνά και στρατιωτικών σωμάτων κατά του οθωμανικού κράτους ή κατά των τοπικών διοικήσεων. Επαγγελματίες στρατιωτικοί, οι Αλβανοί είχαν έλθει σε επαφή με τους Ελλη­νες οπλαρχηγούς, με τους οποίους είχαν ανα­πτύξει δεσμούς προσωπικούς και πολλές φο­ρές είχαν συμμαχήσει εναντίον των Τούρκων. Αυτό συνέβαινε κυρίως στην Ηπειρο, με απο­κορύφωμα τη γραπτή συνθήκη συμμαχίας του Αλή πασά και των Ελλήνων. Ομως και σε άλλες περιοχές είχαν εκδηλωθεί τέτο ιες συμμαχίες. Είναι γνωστός ο στενός αδελφικός δεσμός μεταξύ του Κολοκοτρώνη και του Αλή Φαρμά- κη του Λάλα, που κατέληξε μάλιστα σε πολε­μική σύμπραξη εναντίον των στρατευμάτων της διοίκησης της Τριπολιτσάς. Πολύ συχνά ε­πίσης στην Πελοπόννησο στα κλέφτικα σώμα­τα υπηρετούσαν και Αλβανοί υπό Ελληνες αρ­χηγούς.

Στις 11 Σεπτεμβρίου έγινε έγγραφη συμ­φωνία μεταξύ των Ελλήνων αρχηγών για τη διανομή των λαφύρων, που την υπέγραψαν οι Δημήτριος Υψηλάντης, Παλαιών Πατρών Γερ­μανός, Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, Θεόδω­ρος Κολοκοτρώνης, Αναγνώστης Παπαγιαννό- πουλος, Αναγνώστης Παπαγεωργίου, Πανα­γιώτης Γιατράκος, Σωτήρης Χαραλάμπης και Παναγιώτης Κρεββατάς. Οι όροι της συμφω­νίας ήταν οι εξής: Αν η Τριπολιτσά παραδινό­ταν με συνθήκη, οι στρατιώτες θα έπαιρναν τα δύο τρίτα της λείας και το ένα τρίτο θα δι­νόταν στην πατρίδα “διά τα έξοδα του πολέ­μου και των άλλων της αναγκών” . Αν κυριευό­ταν με έφοδο τα τρία τέταρτα της λείας θα περιέρχονταν στους στρατιώτες και το ένα τέταρτο στην πατρίδα. Στην περίπτωση όμως αυτή τα πυροβόλα, η πυρίτιδα και τα δημόσια

είδη θα εκρατούντο για τις ανάγκες του νεο­σύστατου τακτικού σώματος. Σε περίπτωση που οι Τούρκοι κατόρθωναν να φύγουν λύο­ντας την πολιορκία τα λάφυρα θα κατανέμο- νταν όπως και στη δεύτερη περίπτωση.

Στο μεταξύ τα γεγονότα εξελίσσονταν τα­χύτατα. Στις 12 Σεπτεμβρίου ο Μεχμέτ Σαλήχ, με επιστολή του προς τον Πετρόμπεη, γνω­στοποίησε την απόφασή του να αρχίσουν δια­πραγματεύσεις. Την ίδια ημέρα από το στρα­τόπεδο της Αχαϊας έφθανε αγγελιοφόρος και ζητούσε ενισχύσεις.

Ο τουρκικός στόλος έπλεε προς τον Κο­ρινθιακό κόλπο και υπήρχε κίνδυνος αποβίβα­σης εχθρικών στρατευμάτων. Κατά τη σύσκε­ψη, η οποία έγινε για την εκλογή του αρχηγού της ελληνικής δύναμης που θα αντιμετώπιζε τον κίνδυνο στις ακτές του Κορινθιακού, τέ­θηκε κατ’ αρχήν η βάση ότι ο αρχηγός αυτός έπρεπε να προέρχεται από τους ανώτερους που υπήρχαν στο στρατόπεδο. Ο Κολοκοτρώ­νης δεν ήταν δυνατό να φύγει γιατί διενερ­γούσε ακόμα τις συνεννοήσεις με τους Αλβα­νούς, ούτε ο Πετρόμπεης γιατί σε εκείνον α­πευθύνθηκαν ο Μεχμέτ Σαλήχ και οι αγάδες της Τριπολιτσάς για τις διαπραγματεύσεις προς παράδοση. Αποφασίστηκε λοιπόν να με- ταβεί, προς ενίσχυση του ελληνικού στρατο­πέδου της Αχαϊας, ο Υψηλάντης, ο οποίος και αναχώρησε την επομένη.

Ομως οι πραγματικοί λόγοι της ξαφνικής αυτής αναχώρησης ήταν διαφορετικοί. Ο Υ­ψηλάντης ήταν αρχιστράτηγος και η θέση του ήταν στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, Οσο σοβαρή και αν ήταν η απειλή από τον εχθρικό στόλο και όσο ζωηροί φόβοι και αν προκαλού- ντο από την πιθανότητα αποβίβασης στην Κο­ρινθία, το πιο σοβαρό ζήτημα ήταν η επιτά­χυνση της πολιορκίας της Τριπολιτσάς. Ηταν δυνατό να σταλεί άλλος ως αρχηγός και υπήρ­χε ήδη ο Κορσικανός φιλέλληνας Βαλέστ, που είχε στο ενεργητικό του τη ματαίωση της απο­βίβασης των Τούρκων στη Μεσσηνία. Δεν ε- πρόκειτο λοιπόν για πολεμική ανάγκη που υ­παγόρευσε τη μετάβαση του Υψηλάντη στις ακτές του Κορινθιακού, αλλά για σκόπιμη α­πομάκρυνσή του από το στρατόπεδο των Τρί­κορφων. Ο Ελληνας αρχιστράτηγος δεν έπρε­πε να υπογράψει τη συνθήκη της παράδοσης, ούτε να παρευρίσκεται εκεί κατά την εισβολή των ελληνικών στρατευμάτων στην πόλη. Η συμφωνία που είχε υπογράφει την προηγου- μένη και προέβλεπε τη διανομή των λαφύρων κατά την παράδοση οφειλόταν αποκλειστικά στην πρωτοβουλία του Υψηλάντη και είχε προκαλέσει την έντονη δυσφορία πολλών ο­πλαρχηγών. Ο Υψηλάντης με την αγωγή και την ψυχολογία Ευρωπαίου αξιωματικού σκε­πτόταν ως αρχηγός στρατού που διεξήγαγε πόλεμο εναντίον εχθρικού κράτους και εννο­ούσε να συμπεριφερθεί σύμφωνα με τα διε­θνώς καθιερωμένα δίκαια και τις υποχρεώ­σεις του πολέμου. Θα σεβόταν τις συνθήκες και θα ήθελε να επιβάλει πειθαρχία στον στρατό κατά την είσοδό του στην πόλη.

Στην πραγματικότητα γύρω από την Τρι- πολιτσά δεν υπήρχε στρατός που διεξήγε πό­λεμο. Φλεγόταν μια επανάσταση οργισμένου λαού, εξαγριωμένου από την αβάστακτη τυ-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ραννία. Οι άνθρωποι αυτοί εννοούσαν να φερ­θούν στους Τούρκους όπως σε τυράννους που είχε έλθει η ώρα να πληρώσουν για τα ε- γκλήματά τους.

Η Τριπολιτσά ήταν το σύμβολο της τουρ­κικής εξουσίας επί έναν αιώνα. Από εκεί είχαν περάσει τόσοι φοβεροί πασάδες και από εκεί εξακοντίζονταν διατάγματα καταπιέσεων και απερίγραπτων καταδιώξεων, θανατικών εκτε­λέσεων και εξοντώσεων ολόκληρων πληθυ­σμών. Ηταν η “ Βαβυλώνα” του Μόριά, όπου οι μπέηδες και οι αγάδες οργίαζαν με το αίμα και τον ιδρώτα του λαού ολόκληρης της χώ­ρας. Οι χειρότερες αναμνήσεις της σκλαβιάς του πελοποννησιακού λαού συνδέθηκαν με την Τριπολιτσά. Από εκεί αναχωρούσαν οι ει- σπράκτορες των τουρκικών φόρων. Εκεί υ­πήρχε ο πλάτανος από τον οποίο είχαν κρεμα­στεί τόσοι δυστυχείς άνθρωποι χωρίς λόγο. Πολλοί από τους πολιορκητές της πόλης εί­χαν τους προσωπικούς τους λογαριασμούς με τους Τούρκους.

Το σύμφωνο που επιβλήθηκε από τον Υ­ψηλάντη για την τήρηση της τάξης δεν ήταν δυνατό να έχει πρακτικό αποτέλεσμα. Ετσι ό­ταν παρουσιάστηκε η ευκαιρία, οι Ελληνες ο­πλαρχηγοί με έξυπνο τρόπο τον απομάκρυ- ναν. Αλλοι διότι απέβλεπαν στα λάφυρα και στις προσωπικές εκδικήσεις και άλλοι για λό­γους σκοπιμότητας του Αγώνα. Η Τριπολιτσά έπρεπε να καταστραφεί με τέτοιον τρόπο ώ­στε να μην υπάρχει πλέον έδαφος συμβιβα­σμού μεταξύ των Τούρκων και των Ελλήνων. Και την αντίληψη αυτή την είχε κυρίως ο Κο­λοκοτρώνης.

Ο Υψηλάντης αντιλήφθηκε ότι έπρεπε να φύγει. Η αθέτηση της συνθήκης που θα έφε­ρε την υπογραφή του θα σήμαινε για έναν α­ξιωματικό και άνθρωπο όπως εκείνος ατίμω­ση. Προτίμησε λοιπόν να αφήσει τους Ελλη­νες αρχηγούς να ξεκαθαρίσουν μόνοι τους λογαριασμούς τους με τους Τούρκους. Ασφα­λώς αν δεν υπήρχε η δικαιολογία της μετάβα­σής του στην Κορινθία θα ανεζητείτο κάποια άλλη για την απομάκρυνσή του. Η αναχώρηση του Υψηλάντη (13 Σεπτεμβρίου) την ημέρα της έναρξης των διαπραγματεύσεων σήμαινε ότι η Τριπολιτσά ήταν πλέον καταδικασμένη.

Μετά την πρώτη συνάντηση των δύο αντι­προσωπειών, που ήταν κυρίως κατατοπιστική, ακολούθησε δεύτερη την επόμενη ημέρα, κα­τά την οποία οι Τούρκοι παρουσίασαν κείμενο με τους όρους τους. Ζητούσαν να εξασφαλι- σθεί σε όλους τους Τούρκους κατοίκους της Τριπολιτσάς ελεύθερη έξοδος και το δικαίω­μα να πάρουν τα όπλα τους. Με 1.800 υποζύ­για θα μεταφέρονταν οι οικογένειες και οι α­ποσκευές τους. Αγγλικά ή άλλα ευρωπαϊκά πλοία θα παρελάμβαναν τους Τούρκους από λιμάνι της Πελοποννήσου της εκλογής τους για να τους μεταφέρουν αλλού. Οι Ελληνες θα ανελάμβαναν την καταβολή του ναύλου των πλοίων και την εξασφάλιση της τροφής για τις τουρκικές οικογένειες και τα υποζύγια μέχρι την ημέρα της επιβίβασης. Ακόμα ζη­τούσαν 18 ομήρους ως εγγύηση για την τήρη­ση των όρων της συνθήκης.

Οι τουρκικές προτάσεις απορρίφθηκαν σχεδόν συνολικά. Οι Ελληνες απαίτησαν απο­

0 Παλαιών Πατρών Γΐρμανός. Αρνή&ηκε την πρόσκληση των Τούρκων να παρουσιαστεί στην Τριπολιτσά και συμβούλευσε τους υπόλοιπους αρχιερείς και προκρίτους να πράξουν το ίδιο

(Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

Ο Δημήτριος Υψηλάντης από την πρώτη κιόλας στιγμή της άφιξής του ασχολήθηκε με

την οργάνωση των πολιορκητών της Τριπολιτσάς. Με την τοποθέτηση, ύστερα από δική του διαταγή, των ελληνικών τμημάτων σε επίκαιρες θέσεις, η πολιορκία της πόλης έγινε ασφυκτική. Λίγο πριν από την κατάληψή της

όμως κρίθηκε επιβεβλημένο να απομακρυνθεί, καθώς ήταν σίγουρο πως δεν θα συμφωνούσε με τις εκδικητικές ενέργειες των Ελλήνων σε

βάρος του τουρκικού πληθυσμού (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

ζημίωση ύψους 52.000.000 γροσίων για τις κα­ταστροφές της Πάτρας, της Βοστίτσας, της Κορίνθου και του Αργους και για τα έξοδα των πολεμικών επιχειρήσεων. Ζήτησαν ακόμη παράδοση του οπλισμού και απελευθέρωση των επιζώντων αρχιερέων και προκρίτων. Επί­σης ανελάμβαναν την υποχρέωση να συνο­δεύσουν με ασφάλεια τους Τούρκους και να τους επιβιβάσουν σε πλοία.

Δύο ημέρες αργότερα οι διαπραγματεύ­σεις διακόπηκαν. Αντίθετα εξαιρετική πρόοδο σημείωσαν οι ξεχωριστές συνομιλίες των πο­λιορκητών με τους Αλβανούς. Στις 18 Σεπτεμ­βρίου ο Ελμάζ μπέης και ο Κολοκοτρώνης συμφώνησαν να αποχωρήσουν οι Αλβανοί με τα όπλα τους για την Ηπειρο, αφού ανέλαβαν την υποχρέωση να μην ξαναπολεμήσουν ενα­ντίον των Ελλήνων. Την επόμενη ημέρα οι Αλ­βανοί έστειλαν στον Κολοκοτρώνη, για φύλα­ξη, 13 μεγάλα κιβώτια που περιείχαν τους μι­σθούς τους και πολύτιμα αντικείμενα. Η συμ­φωνία των Αλβανών με τους Ελληνες αναστά­τωσε τους κατοίκους της Τριπολιτσάς. Η ανα­χώρηση του αλβανικού σώματος χωρίς να έχει εξασφαλισθεί συνθήκη παράδοσης της πό­λης με όρους ασφαλείας, σήμαινε ότι το τέ ­λος όλων όσων θα απέμεναν μέσα σε αυτή πλησίαζε. Τότε οι Τούρκοι, οι προερχόμενοι από τις επαρχίες της Πελοποννήσου έβγαι­ναν στις πύλες και αναζητούσαν τους συμπο­λίτες τους Ελληνες με την ελπίδα ότι ήταν δυ­νατό να συνεννοηθούν χωριστά μαζί τους. Οι Φαναρίτες αναζητούσαν τους Ολύμπιους, οι Μπαρδουνιώτες τους Μυστριώτες και οι Κα- ρυτινοί Τούρκοι τους συμπολίτες τους Ελλη­νες. Ομως οι ομαδικές αυτές προσπάθειες για σωτηρία αποτύγχαναν. Συνθηκολογήσεις ξε­χωριστές δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιη­θούν. Οσοι από τους Τούρκους είχαν την τόλ­μη να προχωρήσουν προς τις εχθρικές γραμ­μές, στηριζόμενοι στην προσωπική τους γνω­ριμία με τους Ελληνες οπλαρχηγούς και προ­κρίτους, έπεφταν στα χέρια μεμονωμένων στρατιωτών και εύρισκαν οικτρό τέλος.

Μέσα στην πόλη οι Αλβανοί ήταν οι κύριοι της κατάστασης. Κάθε ημέρα επέτρεπαν, από τις πύλες που φρουρούσαν, την είσοδο όποι­ου Ελληνα ήθελε να συναντήσει στην πόλη κάποιο γνώριμό του πρόσωπο. Οι εισερχόμε­νοι οδηγούντο στο σπίτι του Ελμάζ μπέη, ό­που τους παρέχονταν συνοδοί για την ασφά- λειά τους, και πήγαιναν όπου ήθελαν. Ετσι οι Ελληνες οπλαρχηγοί είχαν στην πόλη όχι μό­νο τους κατασκόπους τους, αλλά και τους φα­νερούς ανιχνευτές τους, τους αγγελιοφό­ρους τους και περίπου τους αντιπροσώπους τους. Τουρκική εξουσία για να παρεμποδίσει τη φανερή αυτή επικοινωνία με τον εχθρό δεν υπήρχε. Πρώτιστο μέλημα κάθε Τούρκου της Τριπολιτσάς ήταν η προστασία της ζωής και της οικογενείας του.

Στο μεταξύ σημειώθηκαν αθρόοι θάνατοι μεταξύ των φυλακισμένων προκρίτων και αρ­χιερέων. Η εξάντλησή τους ήταν τόσο μεγάλη ώστε ούτε η πιο ανθρώπινη διαμονή κατάφε- ρε να εμποδίσει την επιδείνωση της υγείας τους. Οι θάνατοι αυτοί ανησύχησαν τους Τούρκους, οι οποίοι περιέθαλψαν με ιδιαίτε­ρη φροντίδα τους εναπομείναντες φυλακι-

61

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

σμένους. Η ζωή τους ήταν η τελευταία ελπίδα για διαφυγή από την καταδικασμένη πόλη. Με ενέργειες μάλιστα του Ελμάζ μπέη αποφασί- σθηκε η απελευθέρωση του Θεόδωρου Δελη- γιάννη. Τη στιγμή όμως που τον μετέφεραν πάνω σε φορείο έξω από την πόλη πέθανε, ε­ξαντλημένος από τις κακουχίες. Οι Δεληγιαν- ναίοι, που περίμεναν με χαρά τον αδελφό τους, δέχθηκαν το πτώμα του, γεγονός που τους εξαγρίωσε.

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣΣτις 23 Σεπτεμβρίου, ημέρα Παρασκευή,

και ενώ το έγγραφο για την αναχώρηση των Αλβανών δεν είχε ακόμα υπογράφει επειδή ε ί­χαν προκόψει διαφωνίες μεταξύ Κολοκοτρώ­νη και Αναγνωσταρά, και παράλληλα ο Μου­σταφάμπεης είχε καλέσει τους αξιωματού- χους σε γενική συνέλευση, το τέχνασμα ενός απλού στρατιώτη, του Μανόλη Δούνια από τον Πραστό Κυνουρίας, σήμανε το τέλος της πολιορκίας. Ο Δούνιας αφού έπεισε έναν γνω­στό του Τούρκο, που φρουρούσε έναν προμα­χώνα του τείχους κοντά στην πύλη του Ναυ­πλίου, ότι θα τον προστατεύσει μετά την πτώ­ση της Τριπολιτσάς, ανέβηκε στα τείχη με δύο συντρόφους του και τον εξουδετέρωσε πριν προλάβει να αντιδράσει. Αμέσως μετά ανέβη­καν με σχοινιά στο τείχος Αγιοπετρίτες συ­μπολεμιστές του που περίμεναν την κατάλλη­λη στιγμή για να δράσουν. Στη συνέχεια έσπα­

Φανταστική σύνθεση άγνωστου Γερμανού λαϊκού καλλιτέχνη. Οι Ελληνες με στολές και διάταξη ευρωπαϊκού στρατού εισβάλλουν στην Τριπολιτσά (Πανόραμα Ελληνικής Επανάστασης).

σαν τις κλειδαριές της πύλης και την άνοιξαν. Ταυτόχρονα ένα από τα πυροβόλα του τε ί­χους είχε στραφεί προς το εσωτερικό της πό­λης και άρχισε να βάλλει εναντίον του σεραγι- ού.

Από την ανοικτή πύλη του Ναυπλίου όρ- μησαν στην πόλη οι άνδρες των σωμάτων του Αναγνώστη Κονδάκη, του Γεωργίου Μιχαλάκη, του Παναγιώτη Ζαφειρόπουλου, του Σαράντη και του αρχιμανδρίτη Ιερόθεου Αθανασόπου- λου. Αμέσως παραβιάστηκε και η πύλη του Μυστρά και εισέβαλαν από εκεί οι δυνάμεις υπό τους: επίσκοπο Βρεσθένης, Παναγιώτη Κεφάλα, Παπατσώνη, Γιατράκο και Κρεβαττά. Ο Δημήτριος Δεληγιάννης με τους Γορτύνι- ους, ορμώντας από το οχύρωμα του Ματζα- γρά κατέλαβε τον προμαχώνα του σεραγιού. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο όλες οι πύλες είχαν παραβιασθεί και η επίθεση των Ελλήνων πραγματοποιείτο από όλα τα σημεία.

Οι Τούρκοι που ήταν συγκεντρωμένοι στο σεράϊ, αμέσως μετά την πρώτη έκπληξη, αντί να σπεύσουν προς τους προμαχώνες για να α­ναχαιτίσουν την ελληνική προέλαση έτρεξαν στα σπίτια τους για να προστατεύσουν τις οι- κογένειές τους.

Οι Αλβανοί, μόλις αντιλήφθηκαν την ει­σβολή, υπέθεσαν ότι οι Ελληνες αθέτησαν την προφορική τους συμφωνία και ετοιμάστη­καν να αντιτάξουν άμυνα. Μια κεραυνοβόλα ενέργεια του Κολοκοτρώνη όμως απάλλαξε τα ελληνικά σώματα από την αναπόφευκτη

σύγκρουση με την ισχυρή εκείνη αλβανική δύναμη. Ο Ελληνας στρατηγός έστειλε αμέ­σως στους Αλβανούς μπέηδες τον Δημήτριο Πλαπούτα, με σκοπό να τους βεβαιώσει ότι η έφοδος έγινε χωρίς τη διαταγή των αρχηγών και να τους βοηθήσει να βγουν από την πόλη. Οι Αλβανοί συγκεντρώθηκαν αμέσως γύρω από τους αρχηγούς τους και υπό τις οδηγίες του Πλαπούτα προχώρησαν προς την πύλη των Καλαβρύτων. Ηταν όλοι ανήσυχοι και έ­τοιμοι να πυροβολήσουν κατά των Ελλήνων. Δεν γνώριζαν ακόμη τ ι συνέβαινε και αν έπρε­πε να πιστέψουν τις διαβεβαιώσεις του απε­σταλμένου του Κολοκοτρώνη. Τελικά έφθα- σαν στην πύλη, όπου τους περίμεναν ο Θ. Κο­λοκοτρώνης, η Μπουμπουλίνα και ο Γιαννά- κης Κολοκοτρώνης. Σε μικρή απόσταση από το προκαθορισμένο σημείο συνάντησης βρι­σκόταν εκείνη την ώρα ο Αναγνώστης Δελη- γιάννης με σώμα Γορτυνίων. Ο Ελληνας πρό­κριτος, τυφλωμένος ακόμη από τον θάνατο του αδελφού του, μόλις είδε τους Αλβανούς να φεύγουν ένοπλοι υπό την προστασία Ελλή­νων εξοργίστηκε και η οργή του είχε άμεση ε­πίδραση στους άνδρες του. Οι Γορτύνιοι επι­τέθηκαν εναντίον των Αλβανών σκοτώνοντας μερικούς και αφαιρώντας τα όπλα από άλ­λους. Ταυτόχρονα επιτέθηκαν κατά των Αλβα­νών και μερικοί στρατιώτες του Αναγνωστα- ρά, που είχε αρνηθεί να αναγνωρίσει τη συν­θηκολόγηση μαζί τους.

Οι Αλβανοί μπροστά στην απρόοπτη αυτή

επίθεση φαντάστηκαν ότι ο Κολοκοτρώνης τούς έριξε σε παγίδα. Τον περικύκλωσαν λοι­πόν με υψωμένα τα όπλα και του ζήτησαν προστασία, έτοιμοι να τον κτυπήσουν αν εξα­κολουθούσε η επίθεση. Τότε εκείνος προχώ­ρησε προς τους Γορτύνιους και φώναξε: “Αν θέλετε, Ελληνες, να βαρέσετε τους Αρβανί­τες σκοτώστε πρώτα εμένα. Ειδέ και είμαι ζω­ντανός να το ξέρετε πως όποιος πρωτορίξει σε δαύτους αυτόν θα πρωτοσκοτώσω” . Η φω­νή του Γέρου αναχαίτισε τους άνδρες του Δε- ληγιάννη και του Αναγνωσταρά και αποσοβή- θηκε η ένοπλη σύγκρουση από την οποία διέ- τρεχε άμεσο κίνδυνο η ζωή του Κολοκοτρώ­νη. Οι Αλβανοί συγκεντρώθηκαν στην Αγία Βαρβάρα για να αναχωρήσουν την επομένη και να περάσουν από την επαρχία Καλαβρύ­των προς την Αιγιαλεία. Εκεί τους δόθηκαν ως όμηροι, για την ασφάλειά τους κατά την πορεία, ο Χρηστάκης Κολοκοτρώνης, ο Βασί­λειος Δημητρακόπουλος, ο Γκίκας Θεοδώρου Γκίκας και ο Πέτρος Μαρκέζης. Μόλις οι Αλ­βανοί μπέηδες έφθασαν στον Κορινθιακό κόλπο έστειλαν επιστολή στον Πλαπούτα με την οποία εξέφραζαν την ευγνωμοσύνη τους προς τον Κολοκοτρώνη που τήρησε τη συν­θήκη, έστω και αν δεν ήταν γραπτή, και τους επέστρεψε άθικτα τα κιβώτια που του είχαν ε- μπιστευθεί.

Μετά την είσοδο των ελληνικών σωμάτων στην πόλη η τουρκική αντίσταση επικεντρώ­θηκε στην πύλη του Αγίου Αθανασίου, στη Μεγάλη Τάπια, από όπου ρίχνονταν συνεχείς

κανονιοβολισμοί εναντίον των Ελλήνων, και σε αρκετά σπίτια όπου είχαν προλάβει να οχυ­ρωθούν Τούρκοι στρατιώτες. Παρ’ όλο τον αιφνιδιασμό λοιπόν αντιτάχθηκε άμυνα, κατά την οποία σκοτώθηκαν αρκετοί Ελληνες. Ο­μως οι Τούρκοι που μάχονταν ακάλυπτοι στους δρόμους και δεν είχαν προλάβει να ο­χυρωθούν, δεν άντεξαν πάνω από δύο ώρες. Μετά από αυτό οι επιτιθέμενοι Ελληνες πλημ­μύρισαν την πόλη μαινόμενοι, εξαιτίας της τουρκικής αυτής αντίστασης που στοίχισε ά­φθονο ελληνικό αίμα.

Επειτα άρχισε η επίθεση εναντίον των τουρκικών σπιτιών. Σε αυτά οι Τούρκοι στρα­τιώτες είχαν προλάβει να οχυρωθούν και απέ- κρουαν τους Ελληνες με πυκνούς πυροβολι­σμούς. Ομως προδόθήκαν από τους ενοί­κους, οι οποίοι έσπευδαν έντρομοι και με πλαστή προθυμία να υποδεχθούν τους επιτι­θέμενους, ελπίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο θα έσωζαν τη ζωή τους. Ηταν μάταιη προσπά­θεια. Οι νικητές δεν είχαν έλεος για κανέναν. Θρήνοι και σπαρακτικές κραυγές ακούγονταν από τις τουρκικές συνοικίες, όπου συντελείτο άγρια σφαγή. Δεν γινόταν διάκριση φύλου ή ηλικίας. Πολλοί προσέφεραν στους νικητές χρήματα και πολύτιμα είδη για να εξαγορά­σουν τη ζωή τους, αλλά ούτε αυτό τους ωφέ­λησε. Οι εξαγριωμένοι εισβολείς πρώτα απ’ όλα ζητούσαν αίμα.

Η Μεγάλη Τάπια εξακολουθούσε να αδει­άζει τα πυροβόλα της και στρατιώτες πυροβο­λούσαν από τις επάλξεις της. Ομως εναντίον

Πίνακας των Παναγιώτη Ζωγράφου και Ιωάννη Μακρυγιάννη με θέμα την πολιορκία της

Τριπολιτσάς. Σημειώνονται οι μάχες Βαλτετσ ίου , Κερασιάς, Δολιανών, Βερβαίνων

και όλα τα γεγονότα μέχρι τις παραμονές της άλωσης (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

ποιών πλέον; Παντού Τούρκοι και Ελληνες εί­χαν αναμιχθεί. Οι κανονιοβολισμοί χειροτέ­ρευαν το κακό. Εδιναν μια τελευταία ελπίδα στους οχυρωμένους Τούρκους και αύξαναν τη μανία των εισβολέων. Τα αντιστεκόμενα σπίτια υπέκυπταν και κυριεύονταν το ένα με­τά το άλλο. Και εκεί ακολουθούσε μεγαλύτε­ρη αγριότητα. Οι Ελληνες έριχναν τις γυναί­κες και τα παιδιά από τα παράθυρα. Οι δρόμοι άρχισαν να καλύπτονται με πτώματα. Αλλα σπίτια τα οποία δεν μπορούσαν να καταλά­βουν με έφοδο τα πυρπολούσαν. Οι ένοικοι έ ­ντρομοι έβγαιναν έξω, για να κατακρεουργη- θούν αμέσως. Οταν έφθασε ο Κολοκοτρώνης με τον Γιατράκο μέσα στην πόλη το δράμα εί­χε συντελεσθεί. Οι δρόμοι ήταν σκεπασμένοι από πτώματα και ρυάκια αίματος είχαν σχημα- τισθεί έξω από τα σπίτια. Ο ίδιος ο Γέρος στα απομνημονεύματά του έγραψε: “Από τα τείχη ίσαμε το σεράι το άλογό μου δεν επάτησε στο χώμα... Το ασκέρι οπού ήτον μέσα, το ελληνι­κό, έκοβε και εσκότωνε, από Παρασκευή έως Κυριακή, γυναίκες, παιδιά και άντρες, τριάντα δύο χιλιάδες, μια ώρα ολόγυρα της Τριπολι- τσάς. Ενας Υδραίος έσφαξε ενενήντα” .

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Κολοκοτρώνης τότε έτρεξε στους γύ­ρω από το σεράϊ δρόμους, όταν του ανέφεραν ότι είχαν αποκλεισθεί 300 Αλβανοί που δεν μπόρεσαν να φύγουν μαζί με τους άλλους. Πι­στός στον λόγο που είχε δώσει θέλησε να τους σώσει. Αλλωστε οι ίδιοι είχαν ζητήσει τον Κολοκοτρώνη για να παραδοθούν. Ομως όταν έφθασε δεν πίστευαν ότι ήταν αυτός. Αξιωμα­τικός δεν υπήρχε μεταξύ τους για να τον ανα­γνωρίσει. Παρά τις προσπάθειές του δεν κα- τάφερε να τους πείσει. “Το κρίμα να είναι στο λαιμό σας", τους είπε ο Γέρος φεύγοντας, “ εγώ δεν πρόδωσα την μπέσα” . Τότε οι Ελλη­νες πυρπόλησαν τους γύρω δρόμους και όλοι οι αποκλεισμένοι βρήκαν φρικτό θάνατο.

Παρά την εκδικητική μανία των Ελλήνων οι επίσημοι Τούρκοι έμειναν άθικτοι. Αμέσως μετά τη φυγή των Αλβανών εισήλθαν στην πό­λη ο Πετρόμπεης, ο Αναγνώστης Δεληγιάννης και ο Παναγιώτης Κρεββατάς. Κατευθύνθη- καν προς το σεράϊ για να προστατεύσουν τους Τούρκους αξιωματούχους (που έτυχε να βρίσκονται εκεί λόγω της σύσκεψης) και τα χαρέμια των πασάδων, χρήσιμα για την ανταλ­λαγή των αιχμαλώτων. Τα μεσάνυχτα στην πό­λη υπήρχε κάποια σχετική ηρεμία. Το μεγαλύ­τερο μέρος του τουρκικού πληθυσμού είχε σφαγεί. Μαζί του κείτονταν νεκροί και 300 Ελ­ληνες, θύματα της απεγνωσμένης άμυνας.

Την επόμενη ημέρα εξουδετερώθηκαν και οι τελευταίοι θύλακες αντίστασης. Δύο σπίτια όπου βρίσκονταν οχυρωμένοι εξισλαμι- σθέντες Ελληνες παραδόθηκαν στους Δελη- γιανναίους. Το σπίτι όπου είχε κλειστεί ο δια­βόητος αξιωματικός Αλή Τσεκούρας με αρκε­τούς στρατιώτες και πολλά γυναικόπαιδα πυρπολήθηκε. Κανένας δεν διασώθηκε. Σε ένα άλλο σπίτι είχαν οχυρωθεί δερβίσηδες (ο- θωμανοί ιερωμένοι) και από εκεί πυροβολού­σαν εναντίον των Ελλήνων. Το οίκημα παραδό- θηκε στις φλόγες. Τραγική υπήρξε και η τύχη

■ * πλήθους γυναικών και παιδιών που κατά τις πρώτες ώρες της εφόδου έτρεξαν προς τις πύλες με την ελπίδα της σωτηρίας. Μόλις έ- φθασαν εκεί είδαν ότι, λόγω της ελληνικής ε­πίθεσης, που πραγματοποιείτο πλέον από ό­λες τις εισόδους, ήταν αδύνατο να προχωρή­σουν. Εκεί διανυκτέρευσαν και ζητούσαν με θρήνους τροφή και ενδύματα, γιατί κρύωναν εκείνη την ψυχρή φθινοπωρινή νύχτα. Επί 24 ώρες παρέμειναν εκεί υποφέροντας από το κρύο και την πείνα. Οι σπαρακτικές εκκλήσεις τους δεν είχαν κανένα αποτέλεσμα. Τελικά α­παλλάχθηκαν από τα βάσανά τους, αλλά με τρόπο τραγικό. Οι Ελληνες, παρακινούμενοι από έναν οργισμένο στρατιώτη που είχε χάσει τον αδελφό του στις οδομαχίες των προηγού­μενων ημερών, τους σκότωσαν όλους. Αυτή η ομαδική αιματοχυσία μέθυσε ακόμα περισσό­τερο τους δράστες της. Ορμησαν προς κάθε κατεύθυνση αναζητώντας κρυμμένους Τούρ­κους. Ταυτόχρονα επιτέθηκαν με την ίδια μα­νία εναντίον των εβραϊκών οικογενειών της πόλης. Είχαν θυμηθεί την εχθρική στάση που κράτησαν αυτές απέναντι στην Επανάσταση, αλλά και την εβραϊκή δράση κατά των Ελλή­νων στην Κωνσταντινούπολη, στη Σμύρνη και στο Αϊβαλί.

Για να σταματήσει η αιματοχυσία οι αρχη­

γοί εξέδωσαν προκήρυξη σύμφωνα με την ο­ποία δινόταν αμνηστία σε όλους τους Τούρ­κους και θεωρείτο σεβαστή η ζωή τους. Ομως επρόκειτο για αμνηστία σε νεκρούς. Η πόλη είχε μεταβληθεί σε ένα απέραντο σφαγείο. Η φρενίτιδα της φυλετικής εκδίκησης έφθασε μέχρι τους τάφους. Το τουρκικό κοιμητήριο ανασκάφηκε και τα οστά πετάχτηκαν στους δρόμους.

Στις 26 Σεπτεμβρίου σίγησε και παραδό­θηκε η τελευταία εστία αντίστασης, η Μεγάλη Τάπια. Τότε σχηματίστηκαν ισχυρές περίπολοι που άρχισαν να απομακρύνουν τους περιφε­ρόμενους ακόμη στρατιώτες και να διασώ­ζουν τον εναπομείναντα πληθυσμό.

Από τις 34.000 του οθωμανικού πληθυ­σμού και στρατού σώθηκαν μόνον 8.000 και έ­μειναν αιχμάλωτοι των νικητών. Ολοι αυτοί εί­χαν κατορθώσει να κρυφτούν στα υπόγεια των σπιτιών τους μέχρι που σταμάτησε η αι­ματοχυσία και πραγματοποιήθηκε περισυλλο­γή των διασωθέντων. Μόνο ένα μικρό σώμα 38 ενόπλων κατόρθωσε την πρώτη ημέρα της ελ­ληνικής εισβολής να διαφύγει προς την Αργο­λίδα και το Ναύπλιο.

Με την πτώση της πόλης απελευθερώθη­καν και οι επιζώντες αρχιερείς και πρόκριτοι. Ομως και αυτοί ήταν τόσο εξαντλημένοι από την πεντάμηνη φυλάκισή τους ώστε όλη την υπόλοιπη ζωή τους υπέφεραν από διάφορες ασθένειες.

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΣΦΑΓΩΝΟι σφαγές της Τριπολιτσάς κρίθηκαν από

μερικούς ξένους ιστορικούς ως μια από τις φρικιαστικότερες εκδηλώσεις της απανθρω­πιάς των πολέμων. Επί χρόνια οι αντιπολιτευ­όμενοι τα φιλελληνικά κομιτάτα της Ευρώπης ανέφεραν σε άρθρα και σε διαλέξεις τους ότι οι σφαγές εκείνες ήταν απόδειξη πως οι Ελλη­νες είχαν αποβάλει τα χαρακτηριστικά της φυλής που έδωσε στην ανθρωπότητα τα έξο­χα διδάγματα ευγένειας και ανθρωπισμού και είχαν μετατραπεί σε έναν λαό θηριώδη και η­μιάγριο, ξένο προς κάθε ανθρώπινο αίσθημα και ανάξιο ελευθερίας. Οι τουρκόφιλοι βρή­καν επιτέλους ένα γεγονός που προκαλούσε τη φρίκη των ανθρωπιστών, αυτών που συνή­θως κρίνουν τη ζωή και τους φοβερούς αγώ­νες ατόμων και λαών μέσα από τα γραφεία και τα σαλόνια τους, σύμφωνα με ωραίες θεω­ρίες. Η άλωση της Τριπολιτσάς συγκρίθηκε με τις πιο αποτρόπαιες πράξεις βάρβαρων λαών. Απέναντι σε αυτές τις άτοπες συγκρίσεις ο Σπυρίδωνας Τρικούπης υπενθύμισε την άλω­ση της Ιόππης από τους Γάλλους του Ναπολέ- οντα. Ολοι οι κάτοικοί της είχαν κατακρεουρ- γηθεί. Και η σφαγή δεν είχε γίνει από σκλά­βους εναντίον τυράννων, αλλά από τακτικό ευρωπαϊκό στρατό με διαταγή του ίδιου του στρατηγού του. Οι Γάλλοι φιλέλληνες αξιωμα­τικοί Μάξιμος Ρεμπώ και Μωρίς Περσά εκδή­λωσαν και αυτοί προς τους Ελληνες φοιτητές που είχαν έλθει από το Παρίσι τον αποτροπια­σμό τους για τα γεγονότα της Τριπολιτσάς. “Αλλ’ οι νέοι αυτοί” , έγραψε ο Ρεμπώ, “είχαν ταξιδέψει, είχαν διαβάσει. Και για να υπερα- σπισθούν τους συμπατριώτας των ανεζήτη-

σαν εις τας κατηγόρους σελίδας της ιστορίας πράξεις αναλόγους προς εκείνας” . Ο Περσά μάς αποκάλυψε τας “ κατηγόρους σελίδας” που ανέφεραν οι, ευρισκόμενοι στην Τριπολι- τσά, Ελληνες σπουδαστές του εξωτερικού. Του υπενθύμισαν τα γεγονότα της Γαλλίας του 1793. Τι ήταν πράγματι η άλωση της Τριπο- λιτσάς απέναντι στις σφαγές του Σεπτεμβρί­ου, στην τραγωδία της Ναντ και στις άλλες α­γριότητες της γαλλικής τρομοκρατίας;

Οι σφαγές της Τριπολιτσάς ήταν η έκφρα­ση οργής ενός λαού τυραννισμένου επί αιώ­νες, οργής που κορυφώθηκε από τη δολοφο­νία του πατριάρχη Γρηγορίου Eä, από τις σφα­γές της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης, του Αϊβαλιού και της Κύπρου, από τη λεηλα­σία των ελληνικών επαρχιών από τις οποίες πέρασε ο Μουσταφάμπεης, από τους βια­σμούς των νεαρών γυναικών του Αργους και από τη φονική συμπεριφορά των Τούρκων α­πέναντι στους φυλακισμένους αρχιερείς και προκρίτους. Στο ελληνικό στρατόπεδο βρί­σκονταν αρκετοί Αϊβαλιώτες που διψούσαν για εκδίκηση, αφού από την άδικη επιδρομή των Τούρκων εναντίον τους είχαν χάσει τις οι- κογένειές τους. Οι Ελληνες ήταν οι άνθρωποι για τους οποίους το τουρκικό κράτος είχε κα­ταργήσει τη δικαιοσύνη, και για τις καταδίκες των οποίων οι δικαστές ανέφεραν ως επιχει­ρήματα τη φυλετική τους υπόσταση και τη -θρησκεία τους.

Επρόκειτο για μια επανάσταση που βά­φτηκε με το αίμα των εχθρών της, αποδει- κνύοντας μια ζωτικότητα άγρια, αλλά αναπό­φευκτη ώστε να μην υποστεί την τύχη που η ί­δια επέβαλε στον αντίπαλο.

Οι σφαγές δεν πραγματοποιήθηκαν από τακτικό στρατό, αλλά από επαναστατημένο πλήθος. Η έφοδος έγινε χωρίς διαταγή των ο­πλαρχηγών. Ομως πολλοί από αυτούς μάντε­ψαν τις σφαγές και εν μέρει τις θέλησαν. ΓΓ αυτό απομάκρυναν από το στρατόπεδο τον Υ­ψηλάντη, που επιθυμούσε υπογραφή συνθή­κης και είσοδο των Ελλήνων πολεμιστών στην πόλη με πλήρη τάξη. Το συμπέρασμα ότι οι ο­πλαρχηγοί θέλησαν τις σφαγές εξάγεται από το ότι δεν πραγματοποίησαν τίποτα σοβαρό για τον περιορισμό της επίθεσης μόνο ενα­ντίον των τουρκικών στρατιωτικών μονάδων και των προμαχώνων. Τις πρώτες ώρες της ε­φόδου, βέβαια, η διοίκηση των σωμάτων είχε ξεφύγει από τον έλεγχό τους. Ομως όταν νύ­χτωσε ήταν δυνατό να σχηματίσουν περιπό­λους και να περιορίσουν το κακό. Το μόνο για το οποίο φρόντισαν ήταν η αιχμαλωσία και η ασφάλεια των συγκεντρωμένων στο σεράϊ ε­πίσημων Τούρκων και των χαρεμιών, λόγω της χρησιμότητάς τους.

Ο Κολοκοτρώνης έδειξε ενδιαφέρον μό­νο για τους Αλβανούς. Οχι μόνο για να τηρή­σει την υπόσχεσή του, αλλά κυρίως γιατί ήθε­λε να στερήσει την Τριπολιτσά από την υπολο­γίσιμη δύναμη των υπερασπιστών της. Στα α­πομνημονεύματά του δεν αναφέρει τίποτα για το συγκεκριμένο θέμα. Τόσο όμως αυτός, όσο και οι υπόλοιποι αρχηγοί, θεώρησαν τις σφαγές ως αναγκαιότητα για την Επανάστα­ση. Επρεπε να ανοιχτεί μεταξύ των επαναστα­τών και της οθωμανικής αυτοκρατορίας αγε-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

(6) Douglas Dakin: Η ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (1770 -1923), Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέί,ης, Αθήνα, 1989.(7) Νικολάου Γιαννόπουλου: Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΒΑΛΤΕΤΣΙΟΥ, περιοδικό “Στρατιωτική Ιστορία” , τεύχος 8, Μάρτιος 1997.(8) Νικολάου Γιαννόπουλου: ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ, Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ, περιοδικό “Στρατιωτική Ιστορία” , τεύχος 31, Μάρτιος 1999.(9)Σ. Θ. Λάσκαρη: ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (1821-1914), Εκδοτικός οίκος Δημ. Ν. Τζάκα -Στεφ. Δελαγραμμάτικα, Αθήναι, 1947.(10) Χρ.Α. Στασινόπουλου: ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821, Εκδόσεις Δεδεμάδη, Αθήναι, 1979.(11) Διον. Κόκκινου: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ, Εκδόσεις Μέλισσα, Αθήναι, 1957.(12) Σπυρίδωνος Τρικούπη: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, εκδόσεις Γιοβάνη, Αθήνα, 1925.(13)Σπύρου Μελά: Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ, Εκδοτικός οίκος Δ. Δημητράκου Α.Ε., Αθήναι, 1954.(14) Μ.Β. Σακελλαρίου: Η ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΕΥΤΕΡΑΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΝ, 1715-1821, Αθήνα, 1939.(15) Μπάμπη Αννίνου: 01 ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ 1821, Εκδοτικός οίκος Δημιουργία, Αθήνα, 1995.(16) Παναγή Δ. Ζούβα: Η ΟΡΓΑΝΩΣΙΣ ΤΑΚΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΤΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΤΟΥ 1821, Αθήναι, 1969.

KKTERI

Λ Quarter eftnnr* YffiUtuiitΒ Imitten s>/'.irutfftottem<· Orvttum ,<t r ofjvatrom l> iHrurutt <ff UttntkfV, MtHUotrnr in h i ntf-H n t 'th λ d /v u t* * · - a f . tu ir tz h oö M u l i « / « / t-r'iAr Artjt*n #fii£tnptrwiuH Mi'rt.ir Hutten

tx ran! CitadeJ2 Tmmnr with, rannen meutUtv/3 ß ttla .e*! t t f th e Vüxir4 ffau-tr i’/' Mus tAtir Jttty

S Bidten'ft MP**3 m äeA e r /m r -n r u i s fg f? r+r*n *d+ ** r in t p*tei/4+n ßattervL Sm all fiatterr JT fHrce*M WorkmettX 7>yx’(*x tfuit rame the e n i i the & Φ *o I<tut/Kvitum ot'the h*J*e?rr*·V in te n t

1\>WX

5 Hrttse o f6 Turkish f’rmrtrriei7 B a za r 3 Mrnfurj-

0 φιλέλληνας Αγγλος συνταγματάρχης Θωμάς Γκόρντον ήταν παρών κατά την τελευταία φάση της πολιορκίας της Τριπολιτσάς. Στο σχεδιάγραμμά του όμως σημείωσε τις θέσεις που κατέλαβαν διαδοχικά τα ελληνικά στρατεύματα από τις ημέρες της άφιξης του Δημήτριου Υψηλάντη μέχρι τις παραμονές της άλωσης. (Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)

φύρωτο χάσμα. Επρεπε να αποκλεισθεί ο δρό­μος μιας πιθανής αμνηστίας ή συνθηκολόγη­σης (συνηθισμένη κατάληξη σε προηγούμε­νες εξεγέρσεις). Το μέσο ήταν φρικτό, αλλά μοναδικό.

Τα γεγονότα εκείνα βρήκαν την ιστορική τους δικαίωση. Η Επανάσταση εμφανίστηκε βαμμένη με άφθονο τουρκικό αίμα, ασυγχώ­ρητη μεν, αλλά φοβερή. Οι επιλογές για τους επαναστάτες ήταν πλέον δύο: Ελευθερία ή θάνατος.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΗ πτώση της Τριπολιτσάς υπήρξε αποφα­

σιστικής ση μασίας για τη ν εδραίωση και τη ν ε­ξέλιξη του Αγώνα. Η εκκαθάριση του εσωτερι­κού της Πελοποννήσου δημιουργούσε αυτο­πεποίθηση στους αγωνιστές, που μπορούσαν πλέον ευκολότερα να κτυπήσουν τα υπόλοιπα τουρκικά φρούρια. Η εξαφάνιση της κυριότε- ρης τουρκικής παρουσίας είχε ανεβάσει το η­θικό των πολεμιστών στα ύψη. Με τα λάφυρα εξάλλου, στα οποία περιλαμβάνονταν 11.000 όπλα (δεν κατανεμήθηκαν σύμφωνα με τις

προβλέψεις του Υψηλάντη και τις ανάγκες των διαφόρων στρατιωτικών σωμάτων), οπλί­στηκαν πολλοί αγωνιστές. Η Επανάσταση α­ποκτούσε διαφορετικές διαστάσεις και ανοί­γονταν νέες προοπτικές για την οργάνωση του Αγώνα, όχι μόνο στον στρατιωτικό, αλλά και στον πολιτικό τομέα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Τόμος IB’, Εκδοτική Α.Ε., Αθήνα 1979.(2) Γενικό Επιτελείο Στρατού: ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού, Αθήνα, 1989.(3) Θεόδωρου Κολοκοτρώνη: ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ (ΥΠΑΓΟΡΕΥΜΕΝΑ ΕΙΣ ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟ ΤΕΡΤΣΕΤΗ), Εκδόσεις Ωρόρα, Αθήνα,1992.(4) Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδόσεις Φάρος,Αθήνα, 1983.(5) Μανώλη Βατάλα: ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ (Ο ΓΕΡΟΣ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ),Εκδόσεις Λέων.

P L A Nο f t he

v r 'fs r y o 'M x z a4 t I h r O R E K M i n 18‘JJ .

J i u m f VtUe*/* _ "

S ca le r f Z t w Y a r d *

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΑΒΡΙΗΛ - ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣΙστορικός - Αρχαιόλογος

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΒΑΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ Β' ΡΑΪΧ

0 Δ ΙΟ Ρ ΙΣ Μ Ο Σ ΤΟ Υ OTTO ΦΟΝ Β ΙΣΜ ΑΡΚ Ω Σ Π Ρ Ω Θ ΥΠ Ο ΥΡ ΓΟ Υ ΚΑΙ ΥΠ Ο ΥΡ ΓΟ Υ ΕΞΩ ΤΕΡ ΙΚ Ω Ν ΤΗΣ Π Ρ Ω ΣΣΙΑ Σ ΥΠΗΡΞΕ ΑΠΟ Φ ΑΣΙΣΤΙΚΗ Σ ΣΗ Μ Α ΣΙΑ Σ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ, Ο ΙΚΟ Ν Ο Μ ΙΚΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ Α Ν Ο Δ Ο ΤΟ Υ ΓΕΡ Μ ΑΝ ΙΚ Ο Υ ΑΥΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ. ΣΤΟ ΧΟ Σ ΤΟ Υ ΙΚΑΝΟΤΑΤΟΥ ΑΥΤΟΥ Π Ο Λ ΙΤ ΙΚ Ο Υ ΗΤΑΝ ΝΑ ΕΝ Ω ΣΕ Ι ΤΑ

ΔΙΑΣΠΑΡΤΑ ΓΕΡΜ ΑΝ ΙΚΑ ΚΡΑΤΙΔΙΑ, ΑΝ ΑΒ ΙΩ Ν Ο Ν ΤΑΣ ΕΤΣΙ ΤΗΝ ΕΝ ΔΟ ΞΗ ΓΕΡΜ ΑΝ ΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟ Υ Μ ΕΣΑΙΩ ΝΑ ΥΠΟ ΤΗΝ Α ΙΓ ΙΔ Α ΤΗΣ ΠΡΩ ΣΣΙΑΣ.

ΤΟ Κ ΥΡΙΟ ΤΕΡΟ ΕΜ Π Ο Δ ΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠ ΙΤΕΥΞΗ ΤΩΝ ΣΚ Ο Π Ω Ν ΤΟ Υ ΗΤΑΝ Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΗ ΑΥΣΤΡΙΑ. ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΣΑΝ ΤΟ Β Α, ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΟ ΤΟ Υ 1866, 0

Π Ρ Ω ΣΣΙΚ Ο Σ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΥΝ ΕΤΡ ΙΨ Ε ΤΟΝ ΑΥΣΤΡΙΑΚΟ ΚΑΙ Α Ν Ο ΙΞ Ε ΤΟΝ ΔΡΟ Μ Ο ΓΙΑ ΤΗ Δ Η Μ ΙΟ ΥΡ ΓΙΑ ΤΟ Υ Β ’ ΡΑΙΧ. Η ΜΑΧΗ ΑΥΤΗ ΘΕΩ ΡΕΙΤΑΙ Ω Σ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ

ΕΛ Α Χ ΙΣΤΕΣ ΤΩΝ Ο Π Ο ΙΩ Ν Η ΕΚΒΑΣΗ ΑΝ ΕΤΡΕΨ Ε ΚΑΙ ΕΠ Η ΡΕΑΣΕ ΤΟ ΣΟ ΒΑΘΙΑ ΤΗΝ ΠΟ ΛΙΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΤΗ Ν ΕΥΡΩ ΠΗ TO Y 190Υ ΑΙΩΝΑ.

0 στρατηγός Λούντβιχ- Ο γκουστ ψον Μ πένεντεκ, διο ικητής της αυστριακής στρατιάς του Βορρά.

Ο ταν τις πρώτες πρωινές ώρες της 3ης Ιουλίου 1866 η πρωσσική στρατιά του πρίγκιπα Φρειδερίκου-Καρόλου κατη­

φόριζε τα υψώματα κατά μήκος του ποταμού Μπίστριτζ και ενώ βροντούσαν οι αυστριακές πυροβολαρχίες από τους λόφους γύρω από τη Σάντοβα, η Πρωσσία θεωρείτο ακόμα ως η πιο αδύναμη από τις τότε Μεγάλες Δυνάμεις. Με­τά από 10 ώρες μάχης είχε φθάσει στην πρώτη θέση. Η αναμονή, σχεδόν παγκοσμίως, μιας αυστριακής νίκης είχε διαψευσθεί και η ισορ­ροπία των δυνάμεων είχε ανατραπεί. Η Σάντο­βα υπήρξε πιθανότατα η πιο αποφασιστική πο­λεμική σύγκρουση της σύγχρονης εποχής.

Για να κατανοήσουμε την πλήρη σημασία αυτού του γεγονότος πρέπει να ανατρέξουμε στον Μεσαίωνα. Από τότε και μέχρι το 1866 η Γερμανία δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί σε ένα ενιαίο κράτος. Ηταν διαιρεμένη σε πολλά μι­κρά κρατίδια-πριγκιπάτα τα οποία συνεχώς ε­πιβουλευόταν η Γαλλία με σκοπό να επεκτείνει την ισχύ της και την επιρροή της σε βάρος της μοναρχίας των Αψβούργων.

Με την άνοδο του Φρειδερίκου του Μεγά­λου στον θρόνο της Πρωσσίας, στο τέλος του 18ου αιώνα, εμφανίζεται στην ευρωπαϊκή σκη­νή και μία τρίτη Δύναμη, άμεσα ενδιαφερόμε- νη και αυτή για τα μικρά αυτά γερμανικά κρα­τίδια. Παρά την εντυπωσιακή της άνοδο, το 1806, στη μάχη της Ιένα, η Πρωσσία συνετρίβη από τον Ναπολέοντα και παρολίγο να εξαφανι­στεί από τον χάρτη. Μετά την ανόρθωσή της, στις τελευταίες φάσεις των ναπολεόντειων πολέμων, και παρά τις γενναιόδωρες παραχω­ρήσεις που της έγιναν από το συνέδριο της Βιέννης το 1815, η Πρωσσία ήταν ακόμα αρκε­τά κατώτερη από την Αυστρία όσον αφορά την έκταση, τον πληθυσμό και τη στρατιωτική ι­σχύ. Παρόλο που οι ηγεμόνες της επιθυμού­σαν να επεκτείνουν την επιρροή τους στη Γερ­μανία, ήταν πολύ δύσκολο γ ι’ αυτούς να συν­δυάσουν αυτή τη φιλοδοξία με τη βαθιά πίστη που αισθάνονταν ακόμα απέναντι στους Αψ- βούργους. ΓΓ αυτό και για μεγάλο χρονικό διά­στημα παρέμειναν ουδέτεροι, αλλά σε στρα­τιωτική ετοιμότητα, περιμένοντας την εξέλιξη των γεγονότων.

Κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα ο πρωσσικός πληθυσμός έφθασε από τα 9 στα 18 εκατομμύρια κατοίκους. Η Αυστρία είχε Βέ­βαια διπλάσιο πληθυσμό, αλλά η αυστριακή αυτοκρατορία έπασχε από έλλειψη εθνικής ο­μοιογένειας. Ακόμα πιο σοβαρό ήταν το γεγο­νός ότι η πρωσσική οικονομία είχε πετύχει α­ξιοσημείωτες προόδους. Ηδη από το 1830 η Πρωσσία είχε δημιουργήσει μια γερμανική ζώ­νη ελεύθερων συναλλαγών, την Zollverein (τε- λωνειακή ένωση), γκρεμίζοντας τους παραδο­σιακούς διεθνείς εμπορικούς φραγμούς. Η Αυστρία επιχείρησε να συμμετάσχει σε αυτήν την ένωση, αλλά η οικονομία της ήταν πολύ α­

δύναμη για να αντέξει τον συναγωνισμό με τις χαμηλότερες τιμές του εξωτερικού.

Παρόλα αυτά δεν εξελίσσονταν όλα ευνοϊ­κά για την Πρωσσία. Οι επαναστάσεις του 1848 ενίσχυσαν σημαντικά την αυστριακή ισχύ. Στην ίδια την Πρωσσία μέσα στη δεκαετία του 1860 οι επανειλημμένες συγκρούσεις του βα­σιλιά με τη φιλελεύθερη αντιπολίτευση, σχετι­κές με μια μεταρρύθμιση στον στρατό, προκά- λεσαν βαθιά συνταγματική κρίση.

Ο ΒΙΣΜΑΡΚ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ

Το 1862 υπήρξε μία χρονιά σημαντική για την Πρωσσία. Από οικονομικής πλευράς η θέ­ση της στην Ευρώπη ενισχύθηκε με μία συν­θήκη ελεύθερου εμπορίου με τη Γαλλία. Από πολιτικής πλευράς ο βασιλιάς πήρε το πρώτο μέτρο για να διευθετήσει την κρίση της ανα­διοργάνωσης του Στρατού, διορίζοντας ως πρωθυπουργό τον Οττο φον Βίσμαρκ Σονχά- ουζεν, έναν άνδρα δραστήριο και ιδιοφυή.

Από το 1862 μέχρι το 1866 ο Βίσμαρκ ακο­λούθησε την πολιτική που είχε χαράξει με μο­ναδικό στόχο να εξισώσει την Πρωσσία με την Αυστρία, πράγμα που αναπόφευκτα οδηγούσε στην εκμηδένιση των προσπαθειών των Αυ­στριακών να ασκήσουν την ηγεμονία τους στη Γερμανία. Αναδιοργάνωσε το στράτευμα αγνο­ώντας την αντίδραση του κοινοβουλίου, ενώ συγχρόνως εισέπραττε φόρους με ανορθόδο­ξες μεθόδους. Η στρατιωτική θητεία παρατά- θηκε και ο μόνιμος στρατός της Πρωσσίας αυ­ξήθηκε. Ο Βίσμαρκ υπολόγιζε στην επιτυχία της εξωτερικής του πολιτικής για να κάμψει τις αντιδράσεις των φιλελευθέρων και το κα­τόρθωσε. Ομως δεν είχε να αντιμετωπίσει μό-

67

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

νο την αριστερή πτέρυγα, αλλά και τη δεξιά, διότι σι συντηρητικοί θεωρούσαν το κράτος που εκείνος είχε επιλέξει ως αντίπαλο, την Αυ­στρία, ως τον φυσικό σύμμαχο της Πρωσσίας εναντίον της Γαλλίας. Ευτυχώς για τα σχέδιά του υπήρχε ένα μέσο που αναπόφευκτα θα χειροτέρευε τις σχέσεις μεταξύ των δύο μεγά­λων γερμανικών δυνάμεων. Ηταν το ζήτημα του Σλέσβιγκ και του Χολστάιν, δύο δουκάτων που ήδη από το 1848 ήταν το «μήλο της έρι­δας» μεταξύ της γερμανικής συνομοσπονδίας και του βασιλείου της Δανίας.

Το 1864, μετά από μια διαφορά που προέ- κυψε σχετικά με τα κληρονομικά δικαιώματα των δουκάτων, η Αυστρία και η Πρωσσία κατέ­λαβαν από κοινού τα δουκάτα και τα έθεσαν υπό κοινό έλεγχο - γεγονός που θα δημιουρ­γούσε σίγουρα τριβές μεταξύ των δύο χωρών. Ο Βίσμαρκ προετοιμάστηκε μεθοδικά και υπέ­γραψε συνθήκη με την Ιταλία, έτσι ώστε να α­πειλήσει την Αυστρία από τον Νότο, ενώ συγ­χρόνως απέσπασε και την ουδετερότητα της Γαλλίας. Τον Ιούνιο του 1866 η Πρωσσία κατέ­λαβε και τα δύο δουκάτα. Στη Γερμανία η κοι­νή γνώμη στράφηκε κατά της Πρωσσίας και η συνομοσπονδία, παίρνοντας το μέρος της Αυ­στρίας, άρχισε την επιστράτευση. Από εκεί και πέρα η τύχη της Πρωσσίας εξαρτάτο από τις στρατιωτικές της δυνατότητες.

ΟΙ ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣΣτο εξωτερικό λίγοι ήταν ενημερωμένοι

για την πραγματική στρατιωτική ισχύ της Πρωσσίας. Ο Φρίντριχ Ενγκελς, στρατιωτικός ανταποκριτής στην εφημερίδα «Manchester Guardian», θεωρούσε τον Πρωσσικό Στρατό ως μία δύναμη σε καιρό ειρήνης που απετελείτο κυρίως από ανεκπαίδευτους κληρωτούς. Αντί­θετα η ισχύς και η πειθαρχία του αυστριακού

68 ιππικού και πυροβολικού είχαν αποκτήσει διε- ■ Η θνή φήμη στα πεδία των μαχών. Ο Αυστριακός

Στρατός απετελείτο από δέκα σειρές κληρω­τών, δύναμης 83.000 ανδρών, καθεμία από τις οποίες υπηρετούσε οκτώ χρόνια υπό τις ση­μαίες. Μαζί με τις εφεδρείες έφθανε τις850.000 άνδρες και θεωρείτο τότε ο πιο πο­

λυάριθμος στρατός μετά από αυτόν της Ρω­σίας. Η επιστράτευση, όμως, αυτού του μεγά­λου στρατού υπήρξε εξαιρετικά αργή. Αρχισε στις 21 Απριλίου 1866 και μέχρι την έναρξη των εχθροπραξιών με δυσκολία συγκεντρώ­θηκαν 330.000 άνδρες, το ένα τρίτο των οποί­ων έπρεπε να κατευθυνθεί κατά της Ιταλίας. Η Πρωσσία αρχίζοντας την επιστράτευσή της την τρίτη εβδομάδα του Μαϊου είχε ήδη350.000 άνδρες, από τους οποίους οι 250.000 ήταν έτοιμοι να επιτεθούν κατά της Αυστρίας.

Ηδη λοιπόν από την αρχή χάθηκε ένα από τα σπουδαιότερα, θεωρητικά, πλεονεκτήματα της Αυστρίας. Ενας άλλος παράγοντας που ώ­θησε τον Ενγκελς να πιστεύει στην αυστριακή ανωτερότητα ήταν η διάρθρωση της πρωσσι- κής στρατιωτικής διοίκησης. Το πρωσσικό Επι­τελείο, που έμελλε να γίνει το πρότυπο για την Ευρώπη μετά τους πολέμους του 1866 και του 1870, δεν είχε ακόμα φθάσει την ασύγκριτη ιε­ραρχική σταθερότητα που θα αποκτούσε αρ­γότερα. Μέχρι το 1859 ο αρχηγός του Επιτε­λείου, Χέλμουτ φον Μόλτκε, δεν είχε άμεση πρόσβαση στον υπουργό Πολέμου. Οι διατα­γές του προς τις μάχιμες μονάδες άρχισαν να εκδίδονται μόλις από τις 2 Ιουνίου 1866, με την έναρξη δηλαδή του πολέμου κατά της Αυ­στρίας. Αυτή η απροσδιόριστη θέση του Μόλ­τκε έκανε τον Ενγκελς να υποθέσει ότι ο βασι­λιάς και οι πρίγκιπες αναμιγνύονταν στη διοί­κηση του Στρατού, γΓ αυτό και απέδωσε στην αυστριακή ανώτατη στρατιωτική διοίκηση μία αναμφισβήτητη υπεροχή, παρόλο που ήταν γνωστή η απέχθεια των Αυστριακών αξιωματι­κών για κάθε είδους επιτελικές εργασίες.

Το συμπέρασμα του Ενγκελς οφειλόταν στο ότι ο στρατηγός που διορίσθηκε για να δι­οικήσει την αυστριακή Στρατιά του Βορρά, ο στρατηγός του πυροβολικού Λούντβιχ Ογκου- στ φον Μπένεντεκ, δεν ήταν μέλος της βασιλι­κής οικογένειας. Η ειρωνεία της τύχης ήταν ότι ο ικανότερος Αυστριακός διοικητής ήταν ένας πρίγκιπας, ο αρχιδούκας Αλμπρεχτ. Ο Μπένεντεκ ήταν ένας από τους πιο δημοφι­λείς στρατιωτικούς, αλλά γνώριζε ότι δεν ήταν ο πιο προικισμένος για την ανώτατη διοίκηση. Δραστήριος και γενναίος ως επικεφαλής στο

πεδίο της μάχης, έδειχνε μία παράδοξη απά­θεια σε ό,τι αφορούσε τη στρατηγική διοίκη­ση. Ο Μπένεντεκ είχε να διοικήσει σωματάρ­χες που είχαν γαλουχηθεί με την παράδοση του προσωπικού ηρωισμού στο πεδίο της μά­χης, σε βάρος μιας αυστηρής πειθαρχίας στις διαταγές, και ένα σύστημα διοίκησης που του επέβαλλε τουλάχιστον τρεις επιτελάρχες κα­τά την κρίσιμη στιγμή της έναρξης της εκ­στρατείας.

Τα αυστριακά στρατεύματα οπλισμένα με το εμπροσθογεμές Lorenz έπρεπε να αντι­σταθμίσουν ένα σοβαρό μειονέκτημα απένα­ντι στους Πρώσσους στρατιώτες, οι οποίοι κυ­ριαρχούσαν στο πεδίο της μάχης με τα περί­φημα οπισθογεμή τυφέκια Dreyse ραβδωτής κάννης. Εκτός από την υπεροχή σε ταχύτητα και πυκνότητα πυρός το όπλο αυτό έδινε τη δυνατότητα στο πρωσσικό πεζικό να εφαρμό­ζει μια τακτική διασποράς των τμημάτων του, η οποία δεν ήταν μέχρι τότε δυνατή παρά μό­νο για τους ελεύθερους σκοπευτές. Ενα άλλο σοβαρό μειονέκτημα του Αυστριακού Στρα­τού ήταν ότι ακολουθούσε παρωχημένες τα­κτικές μάχης παρατασσόμενος σε πυκνή τάξη και προσπαθώντας να κλονίσει τη θέληση του αντιπάλου για αντίσταση με τη χρήση της ξι­φολόγχης. Αυτό αποδείχθηκε καταστροφικό για τον ίδιο διότι εξέθεσε μεγάλες μάζες πεζι­κού στο ταχύ και πυκνό πυρ των Πρώσσων. Αυ­τή η αυστριακή τακτική ίσως έφερνε καλύτερα αποτελέσματα αν οι Πρώσσοι κληρωτοί, όχι και τόσο εμπειροπόλεμοι, είχαν υστερήσει σε θάρρος και καρτερία απέναντι στις επιθέσεις των Αυστριακών με ξιφολόγχες. Δεν υστέρη­σαν όμως (αντίθετα διέπρεψαν), γΓ αυτό χάρι­σαν τη νίκη στην Πρωσσία.

ΜΙΑ ΔΙΣΤΑΚΤΙΚΗ ΕΝΑΡΞΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ

Οι προκαταρκτικές κινήσεις των Πρώσσων ολοκληρώθηκαν στις 6 Ιουνίου 1866, αλλά η εκστρατεία εξελισσόταν με μεγάλη διστακτι- κότητα. Ο Μόλτκε πήρε τη διοίκηση του Στρα­τού στις 2 Ιουνίου, αλλά υπαγόταν πάντοτε στον βασιλιά Γουλιέλμο, ο οποίος παρέμενε

Ο πρίγκιπας-διάδοχος Φ ρειδερίκος-Γουλιέλμος της Πρωσσίας οδηγε ί τη 2η Στρατιά προς τη νίκη στη Σάντοβα.

γενικός διοικητής του Στρατού. Οι Πρώσσοι πίστεψαν αρχικά ότι οι Αυστριακοί, με τη βοή­θεια των Γερμανών συμμάχων τους, θα διενερ­γούσαν επίθεση κατά του Βερολίνου ή κατά του Μπρεσλάου. Το γεγονός αυτό και η αντί­δραση του Πρώσσου βασιλιά στην εισβολή στο αυστριακό έδαφος κατέληξαν σε μία αμυντική πρωσσική διάταξη στις επαρχίες της Σιλεσίας και της Βοημίας. Εχοντας όμως λιγότερους ενδοιασμούς για τους Γερμανούς συμμάχους της Αυστρίας ο βασιλιάς αποφάσισε την εισβο­λή στα κρατίδια του Αννόβερου και της Εσσης. Η εκστρατεία υπήρξε σύντομη και στέφθηκε από επιτυχία. Ο Ενγκελς έγραψε στην εφημε­ρίδα του: «Με ταχύρρυθμες κυκλωτικές κινή­σεις, κατά τη διάρκεια των οποίων ο Στρατός επέδειξε μία ανέλπιστη ικανότητα στις σύντο­νες πορείες, σε δύο μέρες κατέλαβαν ολόκλη­ρη την περιοχή βόρεια μιας γραμμής από την Κολωνία μέχρι το Αϊζεναχ». Στις 16 Ιουνίου ο στρατηγός Χέργουαρθ φον Μπίττενφελντ με τρεις μεραρχίες (τον στρατό του Ελβα) εισέ­βαλε στη Σαξωνία. Ο στρατός της Σαξωνίας και ο ικανότατος διοικητής του, ο πρίγκιπας- διάδοχος Αλμπρεχτ, αναδιπλώθηκαν στη Βοη­μία για να ενωθούν με την κύρια αυστριακή δύναμη.

Ο Μπένεντεκ, ενώ θα έπρεπε να είχε ήδη αρχίσει την εισβολή στην Πρωσσία, αντιμετώ­πιζε ακόμα σοβαρές δυσκολίες στο να συγκε­ντρώσει τις δυνάμεις του στη βόρεια Βοημία. Δ ιέθετε επτά σώματα στρατού το καθένα από τα οποία κανονικά απετελείτο από τέσσερις ταξιαρχίες, συνολικά 20-30.000 άνδρες. Από τα παραπάνω όμως μόνο ένα, το 1ο Σώμα του στρατηγού Κλαμ-Γκαλλάς, ήταν συγκεντρωμέ­νο στη θέση του, στη βορειοδυτική άκρη της περιοχής. Τα υπόλοιπα σώματα βάδιζαν αργά προς τα βόρεια της Μοραβίας με κατεύθυνση το Ζόζεφσταντ. Οι Σάξωνες υποχωρώντας προς το Μούνχενγκρατζ ενώθηκαν με το 1ο Σώμα υπό την αρχηγία του πρίγκιπα-διαδόχου της Σαξωνίας. Καμία άλλη δύναμη δεν ήταν ε­κείνη τη στιγμή ικανή να κλείσει τον δρόμο των Πρώσσων προς τη Βοημία. Η διαταγή για την πρωσσική προέλαση δόθηκε στις 22 Ιουνί­ου. Στις 18 Ιουνίου ο Μόλτκε είχε γράψει στον επιτελάρχη της 1ης Στρατιάς: «Μέρα και νύ­χτα οι σκέψεις μου προσπαθούν να βρουν τον τρόπο που θα κάνει τις δύο στρατιές μας όσο το δυνατόν πιο ισχυρές, άσχετα με το ποια θα δεχθεί πρώτη την αυστριακή επίθεση». Οι πα­ραπάνω δύο στρατιές ήταν η 1η με διοικητή τον πρίγκιπα Φρειδερίκο-Κάρολο (ανηψιό του βασιλιά), στον οποίο υπαγόταν και η στρατιά του Ελβα, και η 2η υπό τον επίδοξο διάδοχο της Πρωσσίας, τον πρίγκιπα Φρειδερίκο-Γου- λιέλμο. Και οι δύο στρατιές ήταν ισχυρές και πολυάριθμες. Η 1η μαζί με αυτή του Ελβα απο- τελούντο από εννέα μεραρχίες πεζικού, μία ε­θνοφρουράς και ένα σώμα ιππικού (μια πρωσ­σική μεραρχία αριθμούσε 15.000 άνδρες). Η 2η είχε οκτώ μεραρχίες. Οι δύο αυτές στρατιές α­πείχαν η μία από την άλλη 112 χλμ. ορεινού ε­δάφους, κατά μήκος των συνόρων της Βοη­μίας. Γι’ αυτό και η διαταγή που τους δόθηκε στις 22 Ιουνίου να προχωρήσουν αναζητώντας ένα σημείο σύγκλισης με κατεύθυνση το Γκι- τσίν επικρίθηκε αργότερα με σφοδρότητα. Αν

69

Γκέρλιτς

■^Ν^ΐίΟ νΜ /ΐί/,ιΙ

φον Ερβαρτ'^ > 1 6 .0 0 0 -//χ·

^*^ίΐριγκιπας I Φρειδερίκος Κάρολος

ΙόντολΦ ρ ο Σ Ι Αυστριακό

ΓκίτσινΜίνχενγκρατς ·

Π Ρ Ω Σ Σ Ι Α

Σάξωνες 24.000

, Σάντοβα · ^

φον Μπένεντεκ ^_ ^ ' ' ^ '>· - * Γ £ * * ~ - * 2 5 0 · 0 0 0 ο *

Η εκστρατεία στη Βοημία 1 8 6 ι > ^ *Περιοχές συγκέντρωσης και το σχέδιο επίθεσης του Μόλτκε.

Διάδοχος της Πρωσσίας

Γ ι , 5 0 0 °

ί///

Τζόζεφσταντ " c i c r

*

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

οι Αυστριακοί εκινούντο με σύντονες πορείες κάποια από τις δύο πρωσσικές πτέρυγες θα διέτρεχε τον κίνδυνο να συγκρουστεί μόνη της με ολόκληρο τον όγκο του εχθρικού στρα­τού, με καταστροφικά αποτελέσματα. Ο κίνδυ­νος μεγάλωνε ακόμα περισσότερο από τη δυ­σκολία που παρουσίαζε η διάβαση μέσα από ο­ρεινή περιοχή. Οι Πρώσσοι αγνοούσαν μέχρι τις 2 Ιουλίου το σημείο όπου βρισκόταν ο Μπέ­νεντεκ.

Ο Ενγκελς, που δεν είχε πληροφορηθεί αυτή τη διαταγή του Μόλτκε, έμεινε κατάπλη­κτος μόλις την έμαθε. «Φαίνεται αδιανόητο», έγραφε, «το ότι ένα τέτοιο σχέδιο συζητήθηκε και ακόμα περισσότερο ότι υιοθετήθηκε από τους άριστα καταρτισμένους αξιωματικούς του πρωσσικού Επιτελείου». Η μόνη ελπίδα που είχαν οι Πρώσσοι στρατιώτες για να ξεφύ- γουν από τις δυσκολίες στις οποίες τους έρι­χναν απερίσκεπτα οι στρατηγοί τους ήταν το περίφημο τυφέκιο Dreyse.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΑ ΛΑΘΗ ΤΩΝ ΕΜΠΟΛΕΜΩΝ

Είναι δύσκολο να αντικρουσθούν αυτές οι κριτικές σχετικά με τους ελιγμούς των Πρώσ­σων. 0α ήταν πρακτικά αδύνατο να συγκε­ντρωθεί ολόκληρος ο πρωσσικός στρατός σε μία μόνο γραμμή προέλασης. Εξάλλου ήδη από τις πρώτες μέρες της εισβολής ο ανεφο­διασμός του γινόταν με μεγάλη δυσκολία. Από την άλλη πλευρά όμως ο κίνδυνος ήταν υπαρ­κτός. Στις 29 Ιουνίου, για παράδειγμα, όταν ο στρατός του πρίγκιπα-διαδόχου της Σαξωνίας κρατούσε ακόμα το Γκιτσίν κατά του Φρειδερί- κου-Καρόλου, η κύρια δύναμη του Μπένεντεκ, έξι σώματα πεζικού και ένα ιππικού, απειλούσε τα τέσσερα σώματα της 2ης πρωσσικής Στρα­τιάς στον άνω Ελβα. Ευτυχώς για τον Πρώσσο

JQ πρίγκιπα-διάδοχο ο Μπένεντεκ, έχοντας την ■ ■ έμμονη ιδέα να πολεμήσει κατά του Φρειδερί-

κου-Καρόλου, δεν άλλαξε κατεύθυνση.Η πρόθεση του Μπένεντεκ φαίνεται πε­

ρίεργη με δεδομένη την απόσταση που ο Φρειδερίκος-Κάρολος θα έπρεπε να είχε δια- νύσει για να φθάσει στα θέατρα των επιχειρή­σεων στον Ελβα και τη βραδύτητα της πορεί­ας του. Παρά τη συντριπτική υπεροχή του σε σχέση με τις δυνάμεις του πρίγκιπα-διαδόχου Αλμπρεχτ προχωρούσε με μία σύνεση σχεδόν υπερβολική. Το πιστεύω του ήταν: «Δεν υπάρ­χει συνετότερη τακτική στη στρατηγική από το να διατηρείς τις δυνάμεις σου συγκεντρω­μένες». Ετσι στις 25 Ιουνίου οι δυνάμεις του ή­ταν συγκεντρωμένες σε βάθος μεγαλύτερο από μιας ημέρας πορεία, με αποτέλεσμα ο α­νεφοδιασμός του να είναι σχεδόν αδύνατος. Χειρότερο ακόμα από τακτική άποψη ήταν το ότι δεν είχε γίνει τίποτα για να εντοπισθούν ποιες εχθρικές μονάδες βρίσκονταν μπροστά τους. Το μεγάλο σώμα ιππικού που διέθετε εί­χε μείνει πολύ πιο πίσω από τη γραμμή προέ­

λασης του στρατού.Στις 26 Ιουνίου, ενώ η 2η στρατιά διέσχιζε

τα βουνά σε απόσταση 80 χλμ. από εκεί, ο Μόλτκε τηλεγράφησε ότι «μόνο μία ταχύτατη προέλαση της 1ης Στρατιάς θα μπορούσε να απεγκλωβίσει την 2η». Ο Φρειδερίκος-Κάρο- λος δεν κινήθηκε και δεν βιάστηκε για να ορ­γανώσει στις 28 Ιουνίου μία κυκλωτική επιχεί­ρηση κατά των αντίπαλων αμυντικών θέσεων στον ποταμό Ιζερ, μεταξύ Μούνχενγκρατς και Ποντόλ. Δεν επιτάχυνε την πορεία του προς το Γκριτσίν παρά μόνο όταν εξοργίστηκε, μη βρίσκοντας τίποτα μπροστά του παρά την οπι­σθοφυλακή των Σαξώνων που εξαφανιζόταν μπροστά στις επιθέσεις του. Ο Μπένεντεκ, ο οποίος επαλήθευε πιστά τις προγνώσεις του Μόλτκε, σκόπευε να συναντήσει τον πρίγκιπα- διάδοχο Αλμπρεχτ στο Γκριτσίν. Ο Αλμπρεχτ προετοίμασε λοιπόν την πρώτη του σοβαρή α­μυντική θέση απέναντι στον Φρειδερίκο-Κά- ρολο μπροστά από την παραπάνω πόλη.

Στις 29 Ιουνίου, ενώ άρχιζε αυτή η πρώτη σύγκρουση, ο Μπένεντεκ βρισκόταν ακόμα στην περιοχή Ζόζεφσταντ-Μιλετίν και ο Αλ­μπρεχτ αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει όσο κα­λύτερα μπορούσε αυτή τη δύσκολη αναμέτρη­ση. Η στάση του Μπένεντεκ είναι δύσκολο να κατανοηθεί, ιδιαίτερα το συμπέρασμα που εί­χε εξαγάγει ότι ο στρατός του Πρώσσου πρί- γκιπα-διαδόχου, που βάδιζε από τον Βορρά, δεν παρουσίαζε εκείνη τη στιγμή άμεση απει­λή για τους Αυστριακούς. Οι συνοριακές μά­χες που είχαν διεξαχθεί κατά του στρατού του στις 27 και στις 28 Ιουνίου είχαν αποδείξει την εντυπωσιακή ποιότητα και τη συμπεριφορά του πρωσσικού πεζικού. Είχαν επίσης δείξει την ευκαιρία που είχε δοθεί και συγχρόνως χα­θεί από τους Αυστριακούς να πλήξουν σοβαρά τον Πρωσσικό Στρατό.

Ο ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΕΙΤΑΙ ΚΟΝΤΑ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΒΑ

Η 2η πρωσσική Στρατιά διέσχισε τα βουνά

Ο δομαχίες μεταξύ Αυστριακών και Πρώσσων στις 29 Ιουνίου 1866, όταν ο πρίγκιπας-

διάδοχος Αλμπρεχτ οχύρωνε το Γκιτσ ίν για να α ντισ τα θ ε ί στον Φρειδερίκο-Κάρολο.

σε τρεις φάλαγγες: το 1ο Σώμα στον Βορρά βάδισε προς το Τραουτενάου, το Σώμα της Φρουράς στο κέντρο βάδισε προς το Πόλιτς και το Εϋπελ και τα 5ο και 6ο Σώματα στον Νό­το κατευθύνθηκαν προς το Νασόντ και το Σκαλίτς. Για να αντιμετωπίσει αυτή τη Στρατιά ο Μπένεντεκ έστειλε προς Βορρά δύο σώματα που επιτέθηκαν με σφοδρότητα στους Πρώσ- σους. Στις 27 Ιουνίου στο Νασόντ το 6ο Σώμα του στρατάρχη βαρώνου φον Ράμμινγκ συ- γκρούστηκε με την πρωσσική εμπροσθοφυλα­κή του 5ου Σώματος του στρατηγού φον Στάϊνμετς και τον απώθησε σχεδόν μέχρι τις στενωπούς των βουνών, παρόλο που η θαρρα­λέα αντίσταση των στρατιωτών του Στάϊνμετς ανέκοψε την ορμή των Αυστριακών. Την ίδια μέρα στο Τράουτενάου το 10ο Σώμα του στρα­τάρχη φον Γκάμπλεντς εξαπέλυσε εναντίον του 1ου Σώματος των Πρώσσων μια επίθεση τόσο βίαιη ώστε το απώθησε πέρα από τα βου­νά καταρρακώνοντας ανεπανόρθωτα το ηθικό του αρχηγού του, φον Μπονίν. Αυτή όμως η νί­κη κόστισε ακριβά στους Αυστριακούς, που έ­χασαν 4.800 αξιωματικούς και οπλίτες, σε αντί­θεση με τους Πρώσσους που είχαν μόνο 1.338 απώλειες.

Οταν ο φον Γκάμπλεντς επιχείρησε να ε- παναλάβει αυτή την επιχείρηση την επομένη, κατά της Φρουράς στο Πράουσνιτς, νικήθηκε, επειδή η υποστήριξη που του είχε υποσχεθεί το 4ο Σώμα του στρατάρχη κόμη Φέστετικ δεν κατόρθωσε να φθάσει στην ώρα της.

Οι παραπάνω συνοριακές μάχες και η αυ- στροσαξωνική υποχώρηση έξω από το Γκιτσίν έκαναν τελικά τον Μπένεντεκ να διακρίνει - α- πελπιζόμενος - τη σοβαρότητα της κατάστα­σής του. Στις 30 Ιουνίου τηλεγράφησε στον αυτοκράτορα Φραγκίσκο-Ιωσήφ ότι η κατα­στροφή ήταν αναπόφευκτη για τον Στρατό και του ζήτησε να συνάψει ειρήνη με οποιοδήπο- τε κόστος. 0 αυτοκράτορας απάντησε φυσι­κά, πως σε αυτό το στάδιο ήταν ακόμα αδύνα­το να προχωρήσει σε τέτοιου είδους συνομι­λίες, Ο Μπένεντεκ πήρε πάλι κουράγιο μόλις αντιλήφθηκε ότι του έμενε ακόμα μία τελευ-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ταία ισχυρή αμυντική θέση για να ανατρέψει την κατάσταση, στους λόφους βορειοδυτικά της Σάντοβα. Μέοα σε δύο μέρες ανασυγκρό­τησε τις δυνάμεις του κοντά σε έναν μικρό πα­ραπόταμο του Ελ6α, τον Μπίστριτς. Οι λόφοι που κατέλαβε, από το Πρόμπλους στα νότια μέχρι το Λίπα και το Χλουμ στον Βορρά, ήταν αρκετά υψηλοί για να κυριαρχούν στις προ­σβάσεις από τα δυτικά. Παρόλα αυτά δημιουρ- γήθηκαν αναχώματα και τοποθετήθηκαν κορ­μοί που κόπηκαν από ένα μικρό σύδενδρο με­ταξύ του λόφου του Λίπα και του χωριού της Σάντοβα, κοντά στον παραπόταμο Μπίστριτς.

Το αυστριακό πυροβολικό, επίλεκτο και πανίσχυρο με 770 πυροβόλα, όλα σχεδόν ρα­βδωτά, είχε πάρει θέση μάχης απέναντι από τα πεδία βολής σε προϋπολογισμένη απόσταση από το μέτωπο του Λίπα.

Το πεζικό που κρατούσε το μέτωπο ήταν χωρισμένο σε τέσσερα συγκροτήματα. Στο κέ­ντρο προς Βορρά (Χλουμ-Λίπα) βρίσκονταν το 3ο και το 10ο Σώμα με 44.000 άνδρες και 134 πυροβόλα. Στον Νότο (Πρόμπλους) το Σώμα των Σαξώνων και το 7ο Σώμα είχαν 40.000 άν­δρες και 140 πυροβόλα. Βορειοανατολικά, με­ταξύ Χλουμ και Νεντελίστ, το 2ο και το 4ο Σώ­μα είχαν 55.000 άνδρες και 176 πυροβόλα. Γύ­ρω από το Βσέσταρ είχε συγκεντρωθεί μία ση­μαντική εφεδρική δύναμη πεζικού του 1ου και του 6ου Σώματος με 47.000 άνδρες, το Σώμα του Ιππικού (11.435 ιππείς) και το εφεδρικό πυ­ροβολικό με 320 πυροβόλα. Μία ματιά στον χάρτη φανερώνει ότι αυτή η θέση των Αυ­στριακών ήταν προσανατολισμένη προς τα δυτικά. Στη βόρεια πλευρά της υψωνόταν ο α­νοχύρωτος λόφος Χορενόουες, η βορειοανα­τολική πλευρά στην περιοχή Νεντελίστ-Λοχε- νίτς έμενε ανοικτή και τίποτα δεν είχε προβλε- φθεί για την περίπτωση, θεωρητικά αδιανόη­τη, που η 2η πρωσσική Στρατιά θα μπορούσε να προελάσει στη δυτική όχθη του Ελβα. Η στάση του Μπένεντεκ δείχνει ότι παρόλο που γνώριζε ότι η 2η Στρατιά βρισκόταν κοντά, υ­πέθετε ότι οι δύο πρωσσικές στρατιές θα πραγματοποιούσαν την ένωσή τους (πιθανό­τατα στην περιοχή Γκιτσίν-Μιλετίν) και κατό­πιν θα εξαπέλυαν την επίθεσή τους στην πε­ριοχή όπου ο ίδιος ήθελε να δώσει τη μάχη. Με το να στρέψει το μέτωπό του προς τα δυτι­κά, στην αρχή της σύγκρουσης, έδειξε την α­περισκεψία του και την άρνησή του να υποθέ­σει ότι θα μπορούσε να απειληθεί από τον Βορρά.

Ο ΠΡΩΣΣΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΡΧΙΖΕΙ ΤΗ ΜΑΧΗ

Στις 2 Ιουλίου στο πρωσσικό Γενικό Επιτε­λείο οι αξιωματικοί πίεζαν για να εφαρμοσθεί το σχέδιο όπως ο Μπένεντεκ περίμενε να εξε­λιχθεί. Ο Μόλτκε όμως αρνήθηκε να ενώσει τις δύο στρατιές. Κανένας δεν ήξερε πού βρί­σκονταν οι Αυστριακοί. Παρόλο που η 2η Στρα­τιά είχε πολεμήσει με δύο εχθρικά σώματα στις 27 και στις 28 Ιουνίου, η επαφή από τότε είχε χαθεί. Ηταν αμφίβολο το ότι ο πρίγκιπας- διάδοχος θα προλάβαινε να φθάσει εγκαίρως για να συμμετάσχει στη μάχη του Μπίστριτς και να ενισχύσει τον Φρειδερίκο-Κάρολο, ο ο-

Ο στρατηγός Χ έλμουτ φον Μ όλτκε, δ ιο ικητής των πρωσσικών δυνάμεων, ήταν

υπόλογος μόνο στον Πρώσσο βασιλιά Γουλιέλμο.

ποίος στις 29 Ιουνίου βρισκόταν σε απόσταση 32 χλμ. από τον στρατό του Μπένεντεκ. Ο Μόλτκε τότε έδειξε την ευστροφία του. Οταν το βράδυ της 2ας Ιουλίου οι περίπολοι ανήγ­γειλαν το νέο, ότι το λιγότερο τέσσερα εχθρι­κά σώματα βρίσκονταν πίσω από τον Μπί­στριτς, η αντίδρασή του υπήρξε αποφασιστι­κή. «Δόξα σοι ο θεός», αναφώνησε και έδωσε διαταγή στον πρίγκιπα-διάδοχο να προχωρή­σει με όλες του τις δυνάμεις κατά του δεξιού πλευρού της παράταξης του εχθρού και να ε­πιτεθεί το συντομότερο.

Ο Φρειδερίκος-Κάρολος ανυπομονούσε όσο και ο Μόλτκε να επιτεθεί κατά των Αυ­στριακών. Με μεγάλη δυσκολία πείσθηκε ότι έ- πρεπε μόνο να τους καθηλώσει μετωπικά, ενώ ο εξάδελφός του θα διεξήγαγε τον αποφασι­στικό ελιγμό. Οι στρατιώτες του ξεκίνησαν την πορεία τους στις 07.00 της 3ης Ιουλίου. Μόλις ο βασιλιάς και ο Μόλτκε έφθασαν στο αρχηγείο του, γύρω στις 08.00, δόθηκε η δια­ταγή επίθεσης σε ολόκληρο το μέτωπο. Ο Φρειδερίκος-Κάρολος έπραξε το καθήκον του, παρόλο που είχε πληγωθεί ο εγωισμός του διότι δεν του επιτράπηκε να εξαπολύσει ο ίδιος την αποφασιστική επίθεση. Τρεις από τις μεραρχίες του προχώρησαν προς τα χωριά του Μπίστριτς με κατεύθυνση τον λόφο του Λίπα. Η 3η Μεραρχία κατευθύνθηκε προς το Μο- κρόβους και το Ντοχαλίτσκα, η 4η προς το Ού- ντερ-Ντόχαλιτς, η 8η προς τη Σάντοβα και η 7η προς το Μπένατεκ. Πιο νότια η επικεφαλής με­ραρχία του Μπίττενφελντ, η 16η, εισήλθε στο Νέσανιτς.

Μετά από πεισματική άμυνα Σάξωνες και Αυστριακοί αποσύρθηκαν με τάξη προς τα κο­ντινά υψώματα. Πιο ασφαλείς πίσω από τις ο­χυρώσεις τους, άνοιξαν ένα καταιγιστικό πυρ κατά των Πρώσσων, των οποίων τα τυφέκια Dreyse δεν έβρισκαν και πολλούς στόχους. Στις 10.00 τα χωριά ξεκαθαρίστηκαν, αλλά η 3η πρωσσική Μεραρχία καθηλώθηκε από καταιγι­στικό πυρ του εχθρικού πυροβολικού. Στον δρόμο προς το Λίπα, η 4η και η 8η Μεραρχία υ­

πέφεραν ακόμα περισσότερο, βαδίζοντας σε ακάλυπτο χώρο, ελάχιστα προστατευμένες από το δάσος του Χόλαβαλντ και τα χωριά που καίγονταν εκείνη τη στιγμή, της Σάντοβα και του Ούντερ-Ντόχαλιτς. Οι Αυστριακοί είχαν τοποθετήσει εκεί 17 πυροβολαρχίες με συνο­λικό αριθμό 160 πυροβόλων, που έβαλλαν κα­τά των Πρώσσων με καταστροφική ευθυβολία, Στα νότια ο Χέργουαρθ δεν βιάστηκε να δια­σχίσει το ποτάμι με την 14η Μεραρχία του, που έφθασε τελικά στο Νέσανιτς γύρω στις 11.15. Κατά τη διάρκεια του πρωινού προχώρησε προς τη θέση Πριμ-Πρόμπλους και στη συνέ­χεια, γύρω στο μεσημέρι, ακινητοποίησε τη Μεραρχία του για δύο ώρες μετά από μία α­ντεπίθεση των Σαξώνων. Ο Μπίττενφελντ πι­θανότατα φοβόταν ότι το κέντρο του Φρειδε- ρίκου-Καρόλου δεν θα μπορούσε να αντέξει την εχθρική πίεση. Δεν ήθελε να διακινδυνεύ­σει να απομονωθεί εκτελώντας έναν ελιγμό που θα μπορούσε να είναι αποφασιστικής ση­μασίας στο εκτεθειμένο πλευρό των Αυστρο- σαξώνων.

Η ΝΙΚΗ ΑΛΛΑΖΕΙ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟΗ εξέλιξη της μάχης στο βόρειο πλευρό

του Φρειδερίκου-Καρόλου άρχισε τελικά να α- νατρέπεται. Η 7η πρωσσική Μεραρχία επιτέ­θηκε μόνη της κατά δύο αυστριακών σωμά­των. Η δεξιά πτέρυγα των Αυστριακών, που α- πετελείτο από το 4ο Σώμα του Φέστετικ και το 2ο Σώμα του κόμη φον Τουν-Χόχενσταντ, είχε αρχικά τοποθετηθεί από τον Μπένεντεκ γύρω από το Χλουμ, σε μία γραμμή που περνούσε από το Νεντελίστ και το Λοχενίτς. Οι δύο όμως αυτοί διοικητές, πιεζόμενοι από τους επιτε­λείς τους, θεώρησαν ότι οι θέσεις τους αυτές απειλούντο από το ύψωμα του Χορενόουες στον Βορρά. Αποφάσισαν λοιπόν να προχωρή­σουν προς τη γραμμή Μασλόουεντ-Χορενόου- ες, έστρεψαν το μέτωπό τους κατά 90 μοίρες και άφησαν πίσω τους μόνο μία ταξιαρχία πεζι­κού και μία μεραρχία ελαφρού ιππικού για να καλύψει τις προσβάσεις από τον Βορρά προς το Νεντελίστ και το Λοχενίτς. Το μνημειώδες αυτό σφάλμα έμελλε να έχει καταστροφικά α­ποτελέσματα για τους Αυστριακούς. Ο ελιγ­μός προσωρινά πίεσε ασφυκτικά την 7η πρωσ­σική Μεραρχία, αλλά η θαρραλέα προέλαση της τελευταίας δέσμευσε έναν δυσανάλογα μεγάλο αριθμό στρατιωτών του εχθρού σε μία μάχη χωρίς αποτέλεσμα.

Οταν άρχισε η γενική επίθεση, στις 08.30, η εμπροσθοφυλακή της 7ης πρωσσικής Με­ραρχίας, με διοικητή τον συνταγματάρχη φον Ζυχλίνσκι, εισερχόταν ήδη στο χωριό Μπένα­τεκ. Ο στρατηγός φον Φρανσέκυ αποφάσισε να εισέλθει στο Σουϊπβαλντ, ένα δάσος που βρισκόταν δυτικά του Μασλόουεντ και βόρεια του Κιστόουες, το οποίο εκτεινόταν κατά μή­κος του αυστριακού μετώπου σε 1.800 μ. και είχε βάθος 1.100 μ. Πιο πυκνό από το Χόλαβαλ­ντ, το Σουϊπβαλντ σκαρφάλωνε μία κορυφο- γραμμή που περνούσε νότια του Μπένατεκ και ανέβαινε σε έναν λόφο ύψους 840 μ. (15 μ. ψη­λότερο από τον λόφο του Χλουμ). Ο Ζυχλίνσκι όρμησε μέσα στο δάσος με την υποστήριξη

(ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗ ΣΕΛ.74)

71

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Π Ο Λ Ε Μ Ι Σ Τ Ε Σ

0 ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ (1808-13)ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΗΣ ΒΕΣΤΦΑΛΙΑΣ ΗΤΑΝ ΕΝΑ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΝΑ

ΠΡΟΣΦΕΡΘΕΙ ΤΟ ΣΤΕΜΜΑ ΤΟΥ ΣΤΟΝ ΝΕΑΡΟ

ΑΔΕΛΦΟ ΤΟΥ ΓΑΛΛΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΙΕΡΩΝΥΜΟ.

συντάγματα ιππικού της Φρου­ράς, ένα τάγμα γρεναδιέρων της Φρουράς, ένα τάγμα κυνηγών και ένα τάγμα πεζικού της Φρουράς, ένα τάγμα ελαφρών πεζών και μια πυροβολαρχία της Φρουράς, οκτώ συντάγματα πεζικού γραμ­μής, τέσσερα τάγματα ελαφρού πεζικού, δύο συντάγματα θωρα­κοφόρων, δύο ουσσάρων, δύο οεβώ λεζέρ και ένα πυροβολι­κού. Η συνολική δύναμη του Στρατού πλησίαζε τις 28.000 άν­δρες.

Το πεζικό, τόσο της Φρου­ράς, όσο και αυτό της γραμμής, ήταν οργανωμένο και εκπαιδευ­μένο με βάση τον γαλλικό Κανο­νισμό. Κάθε τάγμα πεζικού δ ιέ­θ ετε έξι λόχους, από τους οποί­ους ο ένας ήταν λόχος γρεναδιέ­ρων (ή καραμπινιέρων στα ελα­φρά τάγματα), ο δεύτερος λόχος ακροβολιστών και οι υπόλοιποι τέσσερις λόχοι τυφεκιοφόρων. Τα συντάγματα ιππικού της γραμ­μής δ ιέθεταν από τέσσερις ίλες. Το σύνταγμα Garde du Corps δ ιέ­θ ετε μια μόνο ίλη, ενώ τα λοιπά συντάγματα ιππικού της Φρου­ράς δ ιέθεταν τέσσερις. Το σύ­νταγμα πυροβολικού δ ιέθετε δύο εποχούμενες και μια έφιππη πυροβολαρχίες. Πυροβόλα συνο­δείας πεζικού είχαν τα τάγματα πεζικού γραμμής.

Η πρώτη σοβαρή εμπλοκή του Βεστφαλικού Στρατού ση­μειώθηκε το 1809 στην Ισπανία. Η 2η βεστφαλική Μεραρχία Πεζι­κού (έξι τάγματα γραμμής, ένα ε­λαφρύ, δύο πυροβολαρχίες) συμμετείχε στις επιχειρήσεις κα­τάληψης της πόλης Ζερόνα. Στα­διακά η Μεραρχία έπαψε να υφί- σταται ενώ το 1813 αποχώρησε από την αφιλόξενη Ισπανία και ο τελευταίος Βεστφαλός στρατιώ­της.

Στον πόλεμο του 1809 κατά της Αυστρίας ο βασιλιάς Ιερώνυ­μος κινητοποίησε δύο βεστφαλι- κές μεραρχίες. Οι σχηματισμοί αυτοί ενώθηκαν με μια ολλανδι­κή μεραρχία και συγκρότησαν το

X Σώμα Στρατού της Μεγάλης Στρατιάς του Ναπολέοντα. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων κατά των Αυστριακών και κατά των ανδρών του «μαύρου» δού­κα του Μπραουνσβάιγκ οι Βε- στφαλοί κατατροπώθηκαν, προ- καλώντας από τον βασιλιά τους ως τον τελευταίο άνδρα την ορ­γή του Κορσικανού δικτάτορα. Η ήττα, πάντως, θα έπρεπε να θεω­ρείται φυσιολογική, αφού η έλ­λειψη εκπαίδευσης και το χαμη­λό ηθικό ήταν εμφανή σε όλα τα κλιμάκια του στρατεύματος. Ο βασιλιάς Ιερώνυμος δεν ήταν, λόγω της νωθρότητας και της α­νικανότητάς του, σε θέση να εξυ­ψώσει το ηθικό των ανδρών. Αντί­θετα η παρουσία του το καταρ­ράκωνε.

Το 1812 οι Βεστφαλοί συ­γκρότησαν το VIII Σώμα Στρατού της Μεγάλης Στρατιάς, υπό τη διοίκηση του Ιερώνυμου αρχικά και του στρατηγού Ζουνώ αργό­τερα. Το Σώμα αριθμούσε αρχικά 28.000 άνδρες, μέχρι την παρα­μονή της μάχης του Μποροντίνο όμως, η δύναμή του είχε φθάσει τις 10.000 μαχητές. Στη μάχη αυ­τή με τη συνεργασία των Πολω­νών του Πονιατόφσκι και των αν­δρών του Νέυ οι Βεστφαλοί πο­λέμησαν ικανοποιητικά. Οι απώ- λειές τους όμως ξεπέρασαν το 1/4 της αρχικής τους δύναμης. Τελικά από τη Ρωσία επέστρεψαν 800 μόλις Βεστφαλοί. Η προσπά­θεια των Γάλλων να αναδιοργα­νώσουν τον Βεστφαλικό Στρατό απέδωσε πενιχρά αποτελέσματα. Η νίκη των Συμμάχων έναντι του Ναπολέοντα στη Λειψία σήμανε το τέλος του βεστφαλικού βασι­λείου, το οποίο διαλύθηκε. Ως κατακλείδα θα μπορούσε να λε­χθεί ότι ο Βεστφαλικός Στρατός, ένας στρατός ανεπαρκώς εκπαι­δευμένος και στελεχωμένος και με ελάχιστη πίστη στα μεγάλα γαλλικά «ιδανικά», πολέμησε α- ξιοπρεπώς όπου κλήθηκε να α­ντιμετωπίσει ισάξιους αντιπά­λους.

Βεστφαλός λοχίας λόχου γρεναδιέρων συντάγματος πεζικού γραμμής. Φέρει γαλλικό οπλισμό και διακριτικά (σχέδιο του Στέλιου Νιγδιόπουλου για τη «Στρατιωτική Ιστορία»),

Το βασίλειο της Βεστφαλίας συγκροτήθηκε επίσημα στις 15 Νοεμβρίου 1807. Στα όριά του περιελήφθησαν τα εδάφη των κατειλημμένων γερμανικών κρα­τών του Αννόβερου, του Μπρα- ουνσβάιγκ και της Εσσης-Κάσ- σελ. Από άνδρες του στρατού του τελευταίου αυτού κρατιδίου προήλθαν και οι πρώτοι σχηματι­

σμοί του Στρατού του νέου βασι­λείου.

Τον Δεκέμβριο του 1807 ε ί­χαν ήδη συγκροτηθεί δύο συ­ντάγματα πεζικού γραμμής και η πρώτη ίλη ελαφρών ιππέων της Φρουράς. Ως το 1813, οπότε το βασίλειο έπαψε να υφίσταται, ο Στρατός του είχε ενισχυθεί και δ ιέθετε τις εξής μονάδες: τρία

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Κ Ε Σ .V

ΙΠΠΟΤΗΣΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ 1290EL VIEJO DRAGON, 54 mm

Ενα έφιππος ιππότης του Μεσαί­ωνα είναι το θέμα της ισπανικής εται­ρίας. 0 γλύπτης έχει επιτύχει όμορφη και ρεαλιστική στάση προσφέροντας ένα μικρό αριστούργημα. Τα 15 κομ­μάτια είναι εξαιρετικής ποιότητας και αποδίδουν κατά τον καλύτερο δυνα­τό τρόπο τον έφιππο ιππότη. Σίγουρα μπορεί να αποτελέσει ένα κομμάτι συλλογής βάφοντάς το είτε σύμφωνα με τις οδηγίες του κιτ, είτε με κάποια άλλη προσωπική επιλογή.

ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΕΡΡΙΚΟΣ Η’ 1511

«THE BAVARIAN» ΓΕΡΜΑΝΙΑ 13ος ΑΙΩΝΑΣΕΜΙ, ΣΕΙΡΑ WARLORD WAR-08, 54 mm

Μια όμορφη έφιππη φιγούρα από την ιταλική εταιρία, που απει­κονίζει τον λαβαροφόρο του Λου­δοβίκου Δ' της Βαυαρίας. Τα 20 κομμάτια της υπόσχονται ένα γρή­γορο και άριοτο αποτέλεσμα με εύκολη κατασκευή. Μια φιγούρα που προκαλεί για την απόκτησή της.

EL VIEJO DRAGON CG19, 54 mmΗ έφιππη φιγούρα απεικονίζει τον Βασιλιά Ερρίκο Η’ σε αγώνες επίδει-

ξης-κονταρομαχίας στο Γουέστμινστερ το 1511. Αποτελείται από 24 κομμάτια πολύ καλής λεπτομέρειας και σίγουρα το αποτέλεσμα θα ικανοποιήσει και τον πιο απαιτητικό μοντελιστή ή συλλέκτη φιγούρων του είδους.

Ολες οι παραπάνω φιγούρες διατίθεντα ι από το κατάστημα Modelling Center (Ομήρου 2, Νέα Σμύρνη, τηλ. 9323665, e-mail: modellingcentre @ hotmail.com). Επίσης εκε ί διατίθεντα ι φιγούρες όλων των γνωστών εταιριών και βάφονται φιγούρες επί παραγγελία. Τα προϊόντα του καταστήματος στέλνονται με αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.

AYMER DE VALENCE 13ος ΑΙΩΝΑΣΕΜΙ, ΣΕΙΡΑ WARLORD WAR-06, 54 mm

Ο Αϊμερ ντε Βάλανς (Aymer de Valence) γεννήθηκε το 1270 και πέ- θανε το 1324. Ηταν γιος του William de Valence και εξάδελφος του Εδου- άρδου Α'. Ελαβε μέρος με τον αγγλικά στρατό στη μάχη του Μπάνοκ- μπερντο 1314.0 γλύπτης Ezio Pannitteri αποδίδει μια σχετικά ήρεμη, αλ­λά ταυτόχρονα ρεαλιστική στάση. Τα 18 κομμάτια χαρακτηρίζονται από άριστη λεπτομέρεια και ποιότητα. Περισσότερες πληροφορίες μπορεί- τε να αντλήσετε από το βιβλίο της Osprey «The Scottish and Welsh Wars 1250-1400», της σειράς Men-at-Arms.

PETER OF DREUX, DUKE OF BRITTANY, 1250EL VIEJO DRAGON CG 28, 54 mm

Ο δούκας της Βρετάνης Πιέρ ντε Ντρε (Peter of Dreux) ήταν ένας επιφανής ευγενής που ενεπλάκη ε­νεργά στις Σταυροφορίες. Στη μάχη της Μανσούρο (1250), όπου πάρα πολλοί χριστιανοί ευγενείς έχασαντη ζωή τους, ο δούκας τραυματίοτη- ------κε σοβαρά στο πρόσωπο από ξίφοςκαι το τραύμα αυτό αργότερα τον οδήγησε στον θάνατο. Η φιγούρα της El Viejo απεικονίζει τον δούκα σε μια ήσυχη στάση, προσφέροντας ένα καραπασόν χωρίς πολλές πτυχώσεις και διευκολύνοντας έτσι κατά πολύ το βάψιμό του. Η χρησιμοποίηση του δεύτερου κεφαλιού-κρά- νους (great helum) που προσφέρεται εναλλακτικά στο κιτ επιτρέπει πολ­λές άλλες επιλογές ιπποτών εποχής ή σταυροφόρων. Το θέμα είναι ε­μπνευσμένο από το βιβλίο της Osprey «The Crusades», της σειράς Elite.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

(ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛ. 71)

της 14ης Ταξιαρχίας, που διοικούσε ο φον Γκόρντον, και κατόρθωσε να διώξει τους υπε­ρασπιστές του, ένα τμήμα της ταξιαρχίας του Μπράντενσταϊν του 4ου Σώματος. Οι Αυστρια­κοί επιχείρησαν πολλές αντεπιθέσεις προσπα­θώντας να ανακαταλάβουν τις χαμένες θέσεις τους, με ολοένα και μεγαλύτερες δυνάμεις, ό­λες όμως απέτυχαν στον σκοπό τους με σοβα­ρές απώλειες.

Κατά τη διάρκεια της ημέρας τρεις από τις ταξιαρχίες του Φέστετικ, του Μπράντενστάϊν, του Ποέκχ και του Φλάϊσχάκερ, εκμηδενίστη­καν και ο ίδιος ο Φέστετικ τραυματίστηκε. Ο υ­πασπιστής του, Μολλινάρυ, ακόμα πιο πεισμα­τάρης και αποφασισμένος να διώξει τους Πρώσσους από το Σουϊπβαλντ, ζήτησε νέα ξε- κούραστα στρατεύματα από το 2ο Σώμα. Η θ έ­ση του Φρανσέκυ θα είχε γίνει απελπιστική αν οι Αυστριακοί είχαν ρίξει το δικό τους 2ο Σώμα κατά του πλευρού του. Οι Αυστριακοί όμως όλο και περισσότερο βάδιζαν προς τη συντρι­βή τους. Γύρω στις 11.30 ο Μπένεντεκ αντιλή- φθηκε ότι οι φόβοι του έμελλαν να πραγματο­ποιηθούν: η 2η πρωσσική Στρατιά μπορούσε ανά πάσα στιγμή να εμφανιστεί στο πεδίο της μάχης.

Ηδη οι μονάδες της 1ης Μεραρχίας της Φρουράς είχαν φθάσει στο Ουρσόουνιτς, ξεκι­νώντας από το Ντομπράουϊτς, έχοντας λάβει το μήνυμα που είχε στείλει ο Φρανσέκυ, ζητώ­ντας επειγόντως βοήθεια στο αριστερό του πλευρό τη στιγμή που εξαπέλυε την επίθεσή του κατά του Σουϊπβαλντ. Ομως εκτός από αυ­τή τη Μεραρχία και το εφεδρικό πυροβολικό του Σώματος της Φρουράς με διοικητή τον τολμηρό Καρλ Φρίντριχ, πρίγκιπα του Χόχεν- λόχε-Ινγκελφίνγκεν, η υπόλοιπη 2η Στρατιά αργούσε να φθάσει στο πεδίο της μάχης. Το 1ο Σώμα του φον Μπονίν, ταλαιπωρημένο από

■ ■ την περιπέτειά του στο Τραουτενάου, ήταν ιδι­αίτερα διατακτικό. Ο πρίγκιπας του Χόχενλόχε σημειώνει ότι γύρω στις 11.30, ενώ βρισκόταν ακόμα στο Τσοτομπόρεκ και ήταν έτοιμος να επιτεθεί στους Αυστριακούς στο Τζέρισεκ, ο πρίγκιπας-διάδοχος Φρειδερίκος-Γουλιέλμος ανέβαινε στη σέλλα για να κατοπτεύσει την κατάσταση. Μέχρι τότε νόμιζε ότι ο Μπένε­ντεκ υποχωρούσε πέρα από τον Ελβα, εκείνη όμως τη στιγμή κατάλαβε ότι ολόκληρος ο Αυ­στριακός Στρατός είχε εμπλακεί κατά του Φρειδερίκου-Καρόλου και ότι είχε αρχίσει η κυρίως μάχη. «Εχω δύο επιλογές», είπε. «Μπο­ρώ να βαδίσω για να ενωθώ μαζί του-αλλά θα αργήσω πολύ για να φθάσω μέχρι εκεί-ή μπο­ρώ να πάω κατευθείαν και να τους κτυπήσω από πίσω και από το δεξιό πλευρό τους. Στείλ­τε σήμα στον Φρειδερίκο-Κάρολο για να μάθει ότι βρίσκομαι εδώ!».

Αυτή η απόφαση, που έμελλε να τρέψει την προέλαση προς τα ανατολικά, προς το Χα- ρενόουες, αποδείχθηκε αποφασιστική. Εκείνη τη στιγμή η 1η Μεραρχία της Φρουράς διενερ­γούσε την επίθεσή της υπό τη διοίκηση του βαρώνου Χίλλερ φον Γκάρτρινγκεν, ενώ το μέ­τριο 6ο Σώμα βάδιζε προς τα αριστερά, προς το ποτάμι Τροτίνα. Λίγο μετά τις 13.00 ο Χίλλερ κατέλαβε το Χαρενόουες και, αγνοώντας τη

διαταγές στο 4ο Σώμα (το οποίο τις αγνόησε) για να παραμείνει ενωμένο με το 3ο Σώμα. Διέ­ταξε επίσης ένα τμήμα της εφεδρείας, το 6ο Σώμα, να κινηθεί προς το βορειοανατολικό πλευρό της παράταξης. Ανακάλεσε όμως αμέσως την τελευταία του διαταγή διότι περί- μενε ακόμα την κατάλληλη ευκαιρία για να ε­ξαπολύσει την επίθεσή του κατά του Φρειδε- ρίκου-Καρόλου.

Οι προοπτικές στο μέτωπο του Μπίστριτς έμοιαζαν ακόμα ευνοϊκές για τους Αυστρια­κούς. Η άμυνα κρατούσε και οι Πρώσσοι καθη­λωμένοι είχαν αρχίσει να εξαντλούνται. Στο στρατηγείο του βασιλιά Γουλιέλμου τα νεύρα ήταν τεντωμένα. Μόνο ο Μόλτκε διατηρούσε την ψυχραιμία του. Οταν ο βασιλιάς τον ρώτη­σε για τις προετοιμασίες μιας ενδεχόμενης υ­ποχώρησης, ο Μόλτκε απάντησε: «Δεν θα υπάρξει υποχώρηση. Εδώ διακυβεύεται η ίδια η ύπαρξη της Πρωσσίας». Με μια αισιοδοξία που οι παριστάμενοι δεν κατανοούσαν, συ­μπλήρωσε: «Η Μεγαλειότης σας θα κερδίσει σήμερα όχι μόνο τη μάχη, αλλά ολόκληρη την εκστρατεία». Ο Μόλτκε είχε δίκιο. Ο Μπένε­ντεκ δεν έπραξε απολύτως τίποτα, ούτε καν στο νότιο πλευρό του, που ήταν επικίνδυνα ε- ξασθενημένο από τη σταδιακή κατάρρευση της άμυνας των Σαξώνων υπό την πρωσσική α­ριθμητική υπεροχή. Γύρω στις 15.00 ένας αξιω­ματικός του πρωσσικού επιτελείου όρμησε στο αρχηγείο και ανήγγειλε ότι οι Πρώσσοι εί­χαν καταλάβει το Χλουμ. Ο Μόλτκε αρνήθηκε να το πιστέψει.

Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΣΤΙΓΜΗΕνας πολεμικός ανταποκριτής παρατηρώ­

ντας τη μάχη της Σάντοβα περιέγραψε δραμα­τικά τη στιγμή που το πεζικό του Χίλλερ απω­θούσε τους Αυστριακούς - οι οποίοι είχαν αιφ- νιδιαστεί - έξω από το Χλουμ και προς την κα­τεύθυνση του Ρόσμπεριτς: «Ηταν μια τρομερή στιγμή. Οι Πρώσσοι αρπάζοντας την ευκαιρία που τους παρουσιαζόταν διείσδυσαν στο κέ­ντρο της θέσης. Πανικόβλητοι οι Αυστριακοί επιτελείς έσπευσαν στις εφεδρείες για να κα- λέσουν επειγόντως σε βοήθεια ένα τμήμα του πυροβολικού του μετώπου. Ολοένα και περισ­σότερα συντάγματα με σκούρα μπλε στολή εμφανίζονταν από όλες τις πλευρές. Από τις τάξεις τους οι ομοβροντίες έγιναν ακατάπαυ- στες. Οι πυροβολητές τους έτρεξαν και από την πλαγιά πλευροκόπησαν το κύριο αυστρια­κό σώμα στη δεξιά πτέρυγα και τις εφεδρείες του. Οι Αυστριακοί διασκορπίστηκαν στα γύρω δάση στον δρόμο προς την Πράγα... Οι σκού­ρες μπλε στολές που εμφανίστηκαν από τα δεξιά μυρμήγκιαζαν στην κοιλάδα σαν να έβγαιναν μέσα από τη γη».

Ευτυχώς για τους Αυστριακούς οι Πρώσ- σοι ήταν πολύ λιγότεροι απ' ότι αυτή η αφήγη­ση μας κάνει να πιστεύουμε. Επιπλέον έγινε ένα τακτικό σφάλμα από αδράνεια, όταν ο κό­μης Τουν, ο οποίος είχε κατορθώσει να απο- σπάσει δύο άθικτες μεραρχίες από τη σύ­γκρουση στο Σουϊπβαλντ, τις έριξε στη μάχη με κατεύθυνση τον Ελβα. Ο ταξίαρχος φον Απ- πιάνο, η ταξιαρχία του οποίου είχε υπερασπί­σει το Χλουμ, ακολούθησε. Ο Μπένεντεκ έχο-

0 Φρειδερίκος-Κάρολος, ο Πρώσοος πρίγκιπας του οποίου η τακτική έκανε τον Μόλτκε να

ανησυχήσει. Ετοιμαζόταν να υποχωρήσει τη στιγμή που βρισκόταν κοντά στη νίκη.

Ο πρίγκιπας-διάδοχος Φ ρειδερίκος- Γουλιέλμος, αργότερα κάιζερ μ ε το όνομα Φ ρειδερίκος Γ ’, το 1888 κάθισε στον 3ρόνο

της Πρωσσίας μόνο για 99 μέρες.

διαταγή που του έλεγε να κρατήσει τη θέση του μέχρι να έλθει το 5ο Σώμα για να τον προ­στατεύσει από ενδεχόμενο πλευροκόπημα των Αυστριακών, προέλασε μέχρι τα περίχωρα του Μασλόουεντ, προς το Χλουμ, έχοντας μπροστά του την οπισθοφυλακή του 2ου και του 4ου αυστριακού Σώματος.

Η ΑΔΡΑΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΥΣΤΡΙΑΚΩΝ

Ο Μπένεντεκ είχε ειδοποιηθεί δύο ώρες πριν για την άφιξη του πρίγκιπα-διαδόχου, αλ­λά συμπεριφέρθηκε σαν να ήταν αποφασισμέ­νος να διώξει αυτό τον νέο εφιάλτη που πλη­σίαζε γοργά εναντίον του. Καμία κατόπτευση δεν διατάχθηκε για να παρακολουθήσει την πορεία των Πρώσσων. Πολύ αργότερα έδωσε

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ντας επιτέλους συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο έδειξε τις μαχητικές του ικανότητες. Το 6ο Σώ­μα του Ράμμινγκ προχώρησε προς το μέτωπο και μετά από έναν καταιγιστικό Βομβαρδισμό του εφεδρικού πυροβολικού, ο οποίος μετέ­τρεψε σε φλεγόμενα ερείπια το Χλουμ και το Ρόσμπεριτς, εξαπέλυσε τη μία επίθεση μετά την άλλη, κατά της μεραρχίας του Χίλλερ. Με­τά από άγριες μάχες το Ρόσμπεριτς καταλή­φθηκε και α να καταλήφθηκε. Οι απώλειες και από τις δύο πλευρές ήταν τρομακτικές. Η πρωσσική φρουρά κράτησε το Χλουμ και τελι­κά συνέτριψε την έφοδο του Ράμμινγκ, ενώ συγχρόνως απέκρουσε και μία οργανωμένη ε­πίθεση του 3ου αυστριακού Σώματος από το Λίπα. Λεπτό προς λεπτό το αυστριακό πεζικό, που προχωρούσε σε πυκνές φάλαγγες, θερί­στηκε από το ανελέητο πυρ των τυφεκίων Dreyse. Τελικά ο Μπένεντεκ απέσυρε τον Ράμ- μινγκ και εξαπέλυσε την τελευταία του εφε­δρεία, το 1ο Σώμα του Κλαμ-Γκαλλάς, για να καλύψει την υποχώρηση του υπόλοιπου στρα­τεύματος. Για μία ακόμα φορά η ηρωική επίθε­ση ήταν καταδικασμένη σε συντριβή. Το 1ο Σώμα υπέστη το ένα τέταρτο των συνολικών αυστριακών απωλειών στη ΣάντοΒα.

Το ηρωικό κατόρθωμα της πρωσσικής φρουράς που κράτησε το Χλουμ-Ρόσμπεριτς υπήρξε ακόμα πιο εκπληκτικό από αυτό της 7ης Μεραρχίας στο Σουϊπβαλντ, αλλά γύρω στις 16.30 η πίεση είχε γίνει πλέον ασφυκτική και το πυροβολικό του Χόχενλόχε είχε αρχίσει να εξαντλεί τα πυρομαχικά του. Εκείνη τη στιγμή ο Χίλλερ πληροφορήθηκε, λίγα δευτε­ρόλεπτα πριν σκοτωθεί από ένα θραύσμα οβί­δας, ότι το 1ο Σώμα του φον Μπονίν κατέφθα- νε πίσω του.

Οι αυστριακές δυνάμεις κατέρρεαν, αλλά χάρη στο κουράγιο και την πειθαρχία του πυ­ροβολικού και του ιππικού τους ο Μπένεντεκ κατάφερε να αποφύγει την πλήρη καταστρο­φή του στρατεύματος. Οταν το 11ο και το 3ο Σώμα μαζί με τα υπολείμματα του 2ου και του 4ου Σώματος άρχισαν την υποχώρησή τους από τους λόφους, υπό την κάλυψη των γενναί­ων Σαξώνων, το αυστριακό ιππικό κάλπασε σε μία τελευταία απελπισμένη επίθεση κατά του εχθρού. Αντιμετωπίζοντας το φονικό πυρ του πεζικού 39 ίλες, που αποτελούντο από τους

Το 64ο αυστριακό Σύνταγμα Πεζικού μάχετα ι κατά των Πρώσσων ουλάνων στο Μπίσκουπιτς.

καλύτερους ιππείς της Ευρώπης, επιτέθηκαν κατά κύματα πείθοντας τους Πρώσσους ότι η καταδίωξη του στρατού που υποχωρούσε θα ήταν καθαρή τρέλλα. Αυτή η επίθεση όχι μόνο εξάρθρωσε το πρωσσικό ιππικό, αλλά έδωσε και τον χρόνο στο εφεδρικό αυστριακό πυρο­βολικό του φον Χόφμπάουερ να παρατάξει μία γραμμή για να καλύψει την υποχώρηση του πε­ζικού. Μέχρι το βράδυ το πυροβολικό σάρωνε ακατάπαυστα το πεδίο μάχης με τέτοια αυτα­πάρνηση και ευστοχία ώστε αργότερα το πρωσσικό Γενικό Επιτελείο παραδέχθηκε ότι οι νικητές δεν είχαν ιδέα της έκτασης της αυ­στριακής ήττας.

Οταν έδυσε ο ήλιος οι Πρώσσοι σταμάτη­σαν την προέλασή τους. Η διαταγή του Μόλ­τκε να συνεχιστεί η καταδίωξη του εχθρού την επομένη έγινε δεκτή χωρίς μεγάλο ενθουσια­σμό.

Οι απώλειες του Πρωσσικού Στρατού ήταν 359 αξιωματικοί και 8.794 στρατιώτες. Από αυ­τούς οι νεκροί ήταν 99 αξιωματικοί και 1.830 στρατιώτες. Οι απώλειες των Αυστριακών α­ριθμούσαν 1.313 αξιωματικούς και 41.499 στρατιώτες, από τους οποίους 330 αξιωματικοί και 5,328 στρατιώτες ήταν νεκροί, 509 αξιωμα­τικοί και 21.661 στρατιώτες αιχμάλωτοι και 43 αξιωματικοί και 7.367 στρατιώτες αγνοούμε­νοι. Οι Σάξωνες είχαν 15 αξιωματικούς και 120 στρατιώτες νεκρούς.

Ενας λοχίας της περίφημης αυστριακής ταξιαρχίας «Μαύρη και Κίτρινη» ανέφερε αρ­γότερα σε έναν Γερμανό πολεμικό ανταποκρι­τή: «Πολεμήσαμε αναμφισβήτητα όσο μπορέ­σαμε καλύτερα, αλλά κανένας δεν θα μπορού­σε να αντέξει για πολύ κάτω από το ταχύ και καταιγιστικό πυρ των Πρώσσων». Αλλοι παρα­τηρητές όπως ο Ενγκελς έγραψαν ότι αυτή η νίκη δεν μπορούσε να αποδοθεί σε ένα μόνο όπλο. Οφειλόταν κυρίως στο προσωπικό θάρ­ρος και την τόλμη του απλού Πρώσσου στρα­τιώτη, από τον οποίο κανένας δεν περίμενε τόσα με την ελάχιστη πολεμική εμπειρία που είχε μέχρι τότε.

Ανενόχλητος από τους Πρώσσους ο Αυτο- κρατορικός Αυστριακός Στρατός παρέμεινε στην περιοχή μέχρι και μετά τις 3 Ιουλίου. Οι προκαταρκτικές συνομιλίες για μία συνθήκη ειρήνης δεν έφεραν αποτέλεσμα κι έτσι ο αυ- τοκράτορας Φραγκίσκος-Ιωσήφ έδωσε διατα­γή στη νικηφόρα Στρατιά του Νότου (η οποία υπό την αρχηγία του αρχιδούκα Αλμπρεχτ είχε νικήσει τους Ιταλούς στην Κουστόζα) να τον συναντήσει. Τα στρατεύματα ενώθηκαν στις

22 Ιουλίου κοντά στη Βιέννη, μετά από μία πε­ριπετειώδη υποχώρηση του Μπένεντεκ. Το προσχέδιο για τη συνθήκη ειρήνης υπογράφη- κε στις 26 Ιουλίου.

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΑΝΑΤΡΕΠΕΤΑΙ

Η νίκη στη Σάντοβα - που αργότερα πήρε την ονομασία Καίνινγκγκρατς, στο νικηφόρο τηλεγράφημα που έστειλε ο Πρώσσος βασι­λιάς- προκαλούσε πολιτική επανάσταση στην Ευρώπη. Η Αυστρία αναγκάσθηκε να δεχθεί τη διάλυση της Γερμανικής Συνομοσπονδίας και μία αναδιοργάνωση της Γερμανίας χωρίς τη συμμετοχή της. Η δυαρχία της Πρωσσίας και της Αυστρίας στη Γερμανία έπαιρνε τέλος. Δη- μιουργήθηκε μία νέα Συνομοσπονδία, της Βό­ρειας Γερμανίας, στην οποία η Σαξωνία εισήλ- θε υπό την αιγίδα της Πρωσσίας, ενώ το Σλέ- σβιγκ-Χόλστάϊν, το Αννόβερο και η Εσση προ- σαρτήθηκαν στην Πρωσσία. Το κυριότερο ε­μπόδιο στην ένωση της Γερμανίας είχε εκλεί- ψει, με αποτέλεσμα η ισορροπία των δυνάμεων στην Ευρώπη να έχει κλονιστεί. Αυ­τή η κατάσταση ανησύχησε κυρίως τους Γάλ­λους, που αισθάνθηκαν μία αναμφισβήτητη α­πειλή εναντίον τους. Τέσσερα χρόνια αργότε­ρα ο Βίσμαρκ έμελλε να επιτεθεί κατά της Γαλ­λίας, με σκοπό να προσελκύσει τα νότια γερ­μανικά κρατίδια σε μία νέα Γερμανική Αυτο­κρατορία, ένα Β' Ράιχ.

Ενα γεγονός εξίσου μεγάλης σημασίας υ­πήρξε η αναμόρφωση της εσωτερικής πολιτι­κής ισορροπίας στην Πρωσσία. Η πολιτική του Βίσμαρκ στέφθηκε από επιτυχία. Η πλειοψη- φία των φιλελευθέρων, σε μία έξαρση του ε­θνικού συναισθήματος, συμπορεύθηκε με το καθεστώς των ετών 1862-66 και δέχθηκε για τη Γερμανική Συνομοσπονδία του Βορρά ένα σύνταγμα απολυταρχικού χαρακτήρα. Συγ- 75 χρονως ο Στρατός, του οποίου οι αρχηγοί με- χρι τότε αμφισβητούσαν τη σκιώδη ύπαρξη του συντάγματος, μετά τον θρίαμβό του ε­μποτίσθηκε από μία βαθιά, μυστικιστική και σχεδόν αλαζονική υπερηφάνεια. Αυτή η υπε­ρηφάνεια τον καθιστούσε όλο και περισσότε­ρο ένα «κράτος εν κράτει», ενισχύοντας τη φι­λοδοξία του να χειραγωγήσει την εθνική πολι­τική. Η Γερμανία άρχισε να εμφανίζεται στην ευρωπαϊκή σκηνή ως ένα πολιτικοστρατιωτικό φαινόμενο, δημιουργώντας στα γύρω κράτη σοβαρές ανησυχίες για το μέλλον.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) G. Gerosa: ΜΠΙΣΜΑΡΚ Ο ΜΑΚΙΑΒΕΛΛΙΚΟΣ,«Ιστορία Εικονογραφημένη», Πάπυρος Πρεςς, τ.152, 1981.(2) R. Holmes: GRANDES BATAILLES-SADOWA.Fernand Nathan, Paris, 1978.(3) Ν.Θ. Κλαδάς: ΑΥΣΤΡΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια. Πυρσός, Αθήνα, 1928.(4) Ν.Θ. Κλαδάς: ΣΑΝΤΟΒΑ, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Πυρσός, Αθήνα, 1933.(5) H. Vallototn: ΦΟΝ ΜΠΙΣΜΑΡΚ, Ο ΣΙΔΗΡΟΥΣ ΚΑΓΚΕΛΛΑΡΙΟΣ, «Ιστορία Εικονογραφημένη»,Πάπυρος Πρεςς, τ. 44,1972.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

76

Paul Kemp

U-BO ATS DESTROYED GERMAN SUBMARINE LOSSES IN THE WORLD WARSΕκδόσεις «Arms and Armour» Λονδίνο, 1997 Σελίδες 290

«Τα γερμανικά U-boat δεν βυθί­ζονται, καταστρέφονται!» είχε πει ο Ουίνστον Ταώρτσιλ σε έναν δόκιμο σημαιοφόρο του HMS «Prince of Wales». Στη φράση αυτή συμπυκνώ­θηκε ολόκληρη η αγωνία της Βρετα­νίας απέναντι στην απειλή των γερ­μανικών υποβρυχίων, που δύο φο­ρές (στον Α’και στον Β'ΠΠ) απείλη­σαν να τη φέρουν στα πρόθυρα της ήττας και της καταστροφής, προξε­νώντας σημαντικές απώλειες στους Βρετανούς σε εμπορικά και πολεμι­κά πλοία. Τελικά δεν κατόρθωσαν να αφαιρέσουν από τους δυτικούς συμ­μάχους την πρωτοκαθεδρία στους

German Submarine Losses in the World Wars

ωκεανούς. Παρά τον ηρωικό αγώνα και τη δεξιότητα των κυβερνητών και των πληρωμάτων τους η αυτο- κρατορική και μετέπειτα εθνικοσο- σιαλιστική Γερμανία δεν πέτυχε τον στόχο της. Οι απώλειες υπήρξαν τε­ράστιες και σι βυθοί των ωκεανών γέμισαν από τα τσακισμένα κουφά­ρια των υποβρυχίων. Οι σύμμαχοι κυ­ριαρχώντας στην επιφάνεια και στον αέρα με τη βοήθεια νέων τεχνολο­γιών (σόναρ, ραντάρ κλπ.) νίκησαν τον «σιωπηλό εχθρό» και διασφάλι­σαν τον έλεγχο των θαλάσσιων διό­δων.

Το βιβλίο αυτό αποτελεί έναν πραγματικό θησαυρό γνώσεων. Με­ταξύ άλλων περιλαμβάνει τις απώ­λειες σε άνδρες και υποβρύχια, πο­λύτιμες αναφορές σχετικά με τη δράση τους, ενημέρωση για τον τύ­πο και τα τεχνικά χαρακτηριστικά των σκαφών, ημερομηνίες καθέλκυ­σης και ανάληψης επιχειρησιακής δράσης, καθώς και το στίγμα του ση­μείου όπου τα σκάφη βυθίστηκαν. Ε­

πίσης δίδονται το αίτιο και η ημερο­μηνία βύθισης του σκάφους (αερο­πορική προσβολή, βόμβες βυθού κλπ.), πληροφορίες για πιθανούς επι- ζώντες, το ονοματεπώνυμο και ο βαθμός του κυβερνήτη του απωλε- σθέντος υποβρυχίου και στοιχεία από τη δράση του σκάφους. Οι απώ­λειες αναφέρονται ανά έτος, αρχίζο­ντας από το 1914 και τον Α’ ΠΠ (με την απώλεια του U-15 στις 19 Αυγού- crrou 1914) και φθάνοντας ως τη βύ­θιση του U-2538 στις 9 Μαϊου 1945. Το βιβλίο διατίθεται από το βιβλιο­πωλείο «Αριστοτέλης» (Πανεπιστη­μίου 34, Αθήνα, τηλ. 3625026- 3602907).

■ Μ ΘΑΝΑΣΗ Χ Ρ Η Σ ΤΟ Υ

ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ I (1830-1947)

ν^ΤΟΜΟΙ ΚΡΟΤΟΙ

ΤΑ HPflTA SYNOPA ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟ* ΚΡΑΤΟΥΣ l'830-l832)

Θανάση Χρήστου

ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ (1830-1947)ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ - ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΣΥΝΟΡΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (1830 -1832)Εκδόσεις «Δημιουργία» Αθήνα, 1999 Σελίδες 283

Ο Θανάσης Χρήστου και σι εκ­δόσεις «Δημιουργία» έχουν κυκλο­φορήσει τον Ιανουάριο του 1999 το βιβλίο «Από την εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (1821) έως και την ενσω- μάτωση της Δωδεκανήσου (1947)». Η συνεργασία συνεχίζεται με τον πρώ­το τόμο της νέας σειράς, στην οποία παρουσιάζονται τα κείμενα των διε­θνών συνθηκών από το 1830 ως το 1947. Το έργο φιλοδοξεί να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην ελληνική βιβλιογραφία, το οποίο αναφέρεται στα σύνορα του ελληνικού κράτους από τη στιγμή της ίδρυσής του, όπως αποτυπώθηκε στο Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 22ας Ιανουαρίου/3ης Φεβρουάριου 1830, ως την τελευταία διεύρυνσή του με την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου με τη συνθήκη ει­ρήνης των Παρισίων της 10ης Φε­βρουάριου 1947. Τα σύνορα είναι ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστι­κά της δομής του κράτους και συν­δέονται άρρηκτα με τους όρους της εδαφικής ακεραιότητας και της κυ­ριαρχίας, καθώς και με τον απώτερο στόχο της ασφάλειας και της σταθε­ρότητας στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων. Η αντιπαράθεση για τα σύ­νορα υπήρξε μια πανάρχαια αιτία πο­λέμου (casus belli) και μέχρι σήμερα εξακολουθεί να πρωτοστατεί ως κύ­ριο αίτιο δημιουργίας της όποιας γε­ωπολιτικής αστάθειας σε διάφορα σημεία - εστίες κρίσης - του πλανή­

τη. Επομένως η μελέτη του συγκε­κριμένου βιβλίου δεν θα προσφέρει στον αναγνώστη μόνο ιστορική ενη­μέρωση, αλλά θα συνεισφέρει στην κατανόηση όλων των βαθύτερων και ουσιαστικότερων παραγόντων, συμ­φερόντων και αιτίων που συνεχίζουν να ρίχνουν ακόμα και σήμερα απει­λητικά τη σκιά τους στη Βαλκανική. Το πρώτο μέρος επιχειρεί να απαντή­σει σε μια σειρά ουσιαστικών ερωτη­μάτων, για παράδειγμα στο πώς κα­θορίστηκαν τα πρώτα σύνορα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Ε­πίσης γίνεται αναφορά στα κριτήρια με βάση τα οποία καθορίσθηκαν τα σύνορα με την Οθωμανική Αυτοκρα­τορία και στις διεθνείς συμφωνίες που τα κατέγραψαν, στο πώς χαρά- χθηκε η ελληνο-τουρκική διασυνο­ριακή γραμμή και ποιες δυσκολίες συνάντησαν οι οροθέτες, στον ρόλο του Ιωάννη Καποδίστρια στην κρίσι­μη αυτή πτυχή της ελληνικής υπόθε­σης κλπ. Το έργο κατορθώνει να φέ­ρει τα πρωτότυπα κείμενα στην κρί­ση του αναγνώστη, βοηθώντας τον να προσεγγίσει και να μελετήσει τις ίδιες τις πηγές της ιστορικής αλήθει­ας, Μπορείτε να το προμηθευτείτε από τις εκδόσεις «Δημιουργία» (Χα­ριλάου Τρικούπη 24, 2ος όροφος, Αθήνα, 106 79, τηλ.3629623).

G. Schlumberger

Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΣΙΜΙΣΚΗΣ ΚΑΙ Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑΕκδόσεις «Βεργίνα»Αθήνα Σελίδες 168

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Τσιμι- σκής ήταν ένας αριστοκράτης αρμε­νικής καταγωγής, ο οποίος παρά την ανορθόδοξη άνοδό του στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης υπήρξε, κα­τά τον χαρακτηρισμό του μεγάλου Γάλλου ιστορικού και βυζαντινολόγου Σλουμπερζέ, μία προσωπικότητα μο­ναδική σε ικανότητες και ακτινοβο­

λία. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μετά­φραση, από τα γαλλικά, του έργου «Η βυζαντινή εποποιία κατά το τέλος του 10ου αιώνα» που εκδόθηκε μετα­ξύ του 1896 και του 1905 και περιλαμ­βάνει τα έργα «Ιωάννης Τσιμισκής», «Βασίλειος Βουλγαροκτόνος», «Οι πορφυρογέννητες Ζωή και Θεοδώ­ρα». Το έργο που πραγματεύεται τη ζωή του αυτοκράτορα Τσιμισκή περι­γράφει: «...το ανδρείο χέρι που απέ­δωσε στην αυτοκρατορία τις πιο έν­δοξες ημέρες της ιστορίας της. Νικη­τής των Ρώσων, των Βουλγάρων, των χαλιφών της Βαγδάτης και του Κάι­ρου, κατακτητής της Συρίας, της Πα­λαιστίνης και της Μεσοποταμίας. Ει- ρήνευσε με τους Οθωνες της Γερμα­νίας. Αριστος κυβερνήτης και στρα­τηγός. Μεγάθυμος, γενναίος, ιπποτι- κός, μπόρεσε να προσδώσει νέα αί­γλη στην ιστορία του Βυζαντίου». Ο Ιωάννης Τσιμισκής έμεινε στον θρό­νο για έξι χρόνια και μέσα σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα πέτυχε λαμπρές στρατιωτικές και διπλωματι-

Ο X Y T O K P X T C D P ICDXNNHC T C IM lC K H C

ΚΧΙ Η R Y 2X N TIN H βΠΟΠΟΜΧ

κές νίκες σε όλο το μήκος των αυτο­κρατορικών συνόρων. Η περίοδος διακυβέρνησης του Τσιμισκή έρχεται να συνδεθεί με την προηγούμενη έν­δοξη βασιλεία του Νικηφόρου Φωκά και την αμέσως επόμενη του Βασιλεί­ου του Βουλγαροκτόνου. Το Βυζά­ντιο του 10ου αιώνα αποτέλεσε τη σημαντικότερη πολιτική και στρατιω­τική δύναμη του τότε γνωστού κό­σμου, στην ενίσχυση της οποίας συ­νέβαλε καθοριστικά η περίοδος δια-, κυβέρνησης του Ιωάννη Τσιμισκή. Στην κριτική του ο Σλουμπερζέ, ανα- φερόμενος στο τραγικό τέλος του αυτοκράτορα, σημειώνει:«... έτσιπέ- θανε στην ακμή της ηλικίας του ο λα­μπρότερος, ο ανδρειότερος, ο άρι- στος ίσως των Βυζαντινών αυτοκρα- τόρων». Το βιβλίο μπορείτε να το προμηθευτείτε από τις εκδόσεις «Βεργίνα» ( Εμμ. Μπενάκη 22, Αθήνα, 106 78, τηλ. 3830663, fax: 3647090).

Γιάννης Θεοδωράτος lantheod@compulink.gr

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Β Ι Β Λ Ι Ο ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

ΙΩΑΝΝΗΣ ΛΑΔΑΣ

ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ( Ό 2ος Λόχος Πολυβόλων ιού 1129 Τανμαιος)

AOANAUOY ΓΡΗ1ΌΡ1ΑΔ0Υ

ΙΣΤΟΡΙΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ1

Ιωάννης Λαδάς

ΕΤΣΙ ΕΖΗΣΑ ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣΣελίδες 156, 2.500 δρχ.

Η ιστορία του 2ου Λόχου Πο­λυβόλων του ΙΙ/29 Τάγματος Πεζικού κατά τον Ελληνοϊταλι- κό Πόλεμο του 1940-41.

ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑΤΟΥ

ΓΑΛΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΑθανάσιοςΓρηγοριάδης

ΙΣΤΟΡΙΚΑΙΑΛΗΘΕΙΑΙΣελίδες 280, 2.800 δρχ.

Αγνωσία ντοκουμέντα για τη ζωή και τη δράση Πε- λοποννησίων αγωνιστών από το 1479 ως το 1821.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜ ΑΚΟΥ Μ ΙΧΑΗΛ

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥΑΠΟ ΤΟ ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

ΤΗΣ ΑΝΩΤΑΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΕΩΣ (ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ) Τ2Ν ΓΕΡΜΑΝΙΚΏΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ (OKW)'ενβαί έτποκσπησις τής κσταστάοεβς τό 1942/43 όταν ή npuroßouto ιεονάει γτά πρώτη φορά από τούς Γερμανούς στούς συμμάχους

ΕΙ2ΑΓΠΓΙ1 - ΚΕΙΜΕΝΟΝΜΒΓΛΦΡΛΕίεEVPETIIPION

Π I. Καίσαρ

ΑΠΟΜΝΗ­ΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΓΑΛΑΤΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ Σελίδες 492, 5.200 δρχ.

Η υποταγή της Γαλατίας όπως την έζησε ο -ίδιος ο πρωταγωνιστής της.

Μιχαήλ Οικονομάκος

Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥΣελίδες 95,1.000 δρχ.

Γενική επισκόπηση της πολεμικής κατάστασης κα­τά τον κρίσιμο χειμώνα του 1942-43 μέσα από το πολε­μικό ημερολόγιο της OKW.

Γιώργος Καράγιωργας

01 ΑΕΤΟΙ ΤΗΣ ΕΡΗΜΟΥΣελίδες 136, 2.500 δρχ.

Σελίδες δόξας της Ελλη­νικής Βασιλικής Αεροπο­ρίας στους ουρανούς της Μέσης Ανατολής.

Διαμαντής Κουτούλας

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ­ΠΟΛΗΣελίδες 131, 3.640 δρχ.

Τοπογραφική ανασύνθε­ση της χιλιόχρονης πρω­τεύουσας του Ελληνισμού.

KV ο*

·> S*· ΠΙΥΡΟΥ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΊΟΥ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗMINI

Πΰς &ά>χχιγα οκό την Κύκρο

tj Ελληνική Μφαρχια

EKÄOEEIX Κ. ΕΓΠΦΑΝΤΟΥ

Μιχαήλ Οικονομάκος

ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟΣελίδες 224,1.500 δρχ.

Οι μάχες στη Λιβύη και στην Τυνησία μέσα από το πολεμικό ημερολόγιο της OKW.

ΣπύροςΠαπαγεωργίου

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΚΟΦΙΝΟΥΣελίδες 162, 3.600 δρχ.

Μια άγνωστη πτυχή της κυπριακής τραγω­δίας είναι και το επεισό­διο στην Κοφίνου, τον Νοέμβριο του 1967, με α­ποτέλεσμα να αποχωρή­σει από τη μεγαλόνησο η ελληνική μεραρχία και να διευκολυνθεί το έργο του «Αττίλα».

Χριστ.Κ.Πραμαντιώτης

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΟΧΥΡΩΝΣελίδες 75, 2.000 δρχ.

Η προσωπική μαρτυρία του συγγραφέα για την ένδοξη μάχη των Οχυρών.

Σπ. Παπαγεωργίου

ΠΕΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟΣελίδες 270, 3.600 δρχ.

Ηρωικά στιγμιότυπα από την τραγική για τον Ελληνισμό κατάληξη, μά­χη της Κύπρου το 1974.

ΧαράλαμποςΠαπασωτηρίου

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΥΨΗΛΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ 6ος-11ος ΑΙΩΝΑΣΣελίδες 325,6.700 δρχ.

Η διπλωματία και η στρατηγική της Βυζαντι­νής Αυτοκρατορίας κα­τά την περίοδο της ακ­μής της.

W.W. Tarn

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣελίδες 123, 2.800 δρχ.

Οι εξελίξεις στη στρα­τιωτική τέχνη μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλε­ξάνδρου.

Η διάθεση των βιβλίων των σελίδω ν αυτών γ ί­

νεται από το βιβλιοπω­λε ίο “Ελεύθερη Σκέ -

ψ ις”, Ιπποκράτους 112, Αθήνα,Τ.Κ. 11472, τηλ. 3630697, 3614736 (στέλνονται και με α­

ντικαταβολή).

77

Η ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΟΧΥΡΩΝ

, Ή Γ · ’“4

Χ Α Ρ Α Λ Α Μ Γ Ι Ο Ι Π Α Π Α Σ Ω Τ Η Ρ ΙΟ Υ

Βυζαντινή υψ ηλή στρατηγική

6ος-11ος αιώνας

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Τ Ο Γ Ν Ω Ρ Ι Ζ Α Τ Ε ;

78

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

χία των αντιπάλων του, διέταξε α­ντεπίθεση του Βαρέος ιππικού. Οι χριστιανοί ιππότες με επικεφαλής τούς ανυπόμονους Οσπιταλιέρους, όρμησαν με μανία και διέλυσαν τους εχθρούς. Περισσότεροι από7.000 άνδρες του Σαλαντίν χάθη­καν, μεταξύ αυτών και 32 εμίρηδες. Παρά τη νίκη του ο Ριχάρδος απέ- τυχε στον τελικό του στόχο, που ή­ταν η ανακατάληψη της Ιερουσα­λήμ.

ΠΩΣ ΗΤΑΝ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΣ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ;

Από το 110 π.Χ., οπότε ανέβη­κε στον θρόνο του βασιλείου του Πόντου, ως τον θάνατό του το 63 π.Χ. ο Μιθριδάτης είχε κατορθώσει να συγκεντρώσει πολύ ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις - αριθμητι­κά τουλάχιστον, γιατί ποιοτικά δεν μπορούσαν να συγκριθούν με αυ­τές των Ρωμαίων αντιπάλων του. Το ιππικό ήταν το κύριο όπλο κρί­σης του αγώνα. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι άνδρες που υ­πηρετούσαν σε αυτό προέρχονταν από τις βόρειες επαρχίες του κρά­τους, αρκετοί δε ήταν βάρβαροι μι­σθοφόροι Σκύθες ή Ροξολάνοι. Οι ιππείς ήταν εξοπλισμένοι με ασπί­δες, ακόντια και τόξα.

Ο Στρατός του Πόντου εξακο­λουθούσε επίσης να χρησιμοποιεί δρεπανηφόρα άρματα. Το όπλο αυ­τό ήταν επικίνδυνο στη χρήση του.

ορμή τους και οι Ρουμάνοι χωρίς σοβαρή υποστήριξη συνετρίβησαν.

Η επίθεση του Μπρουσίλωφ εί­χε στοιχίσει στον Ρωσικό Στρατό περισσότερες από 1.000.000 απώ­λειες, με όποιες συνέπειες είχε αυ­τό στο ηθικό του, διευκολύνοντας έτσι αφάνταστα την κατάρρευσή του το 1917 και την άνοδο των Μπολσεβίκων στην εξουσία.

Χάρη στα άρματα ο στρατός του Μιθριδάτη διέλυσε τους Βιθυνούς στη μάχη του ποταμού Αμνία το 88 π.Χ. Εναντίον των Ρωμαίων όμως τα άρματα όχι μόνο δεν βοήθησαν, αλλά κάποιες φορές συνέθαλαν στην ήττα των φιλίων στρατευμά­των. Το πεζικό ήταν πολυπληθές, αλλά ελαφρά εξοπλισμένο. Βαρύ πεζικό υπήρχε λίγο και πολεμούσε με σάρισσες με βάση τα μακεδονι­κά πρότυπα. Επίσης διετίθετο με­γάλος αριθμός ατάκτων πελτα-

Ιπποτοξότης του Μιθριδατικού Στρατού.

στών και θυρεοφόρων. Μετά τις ήτ­τες του από τον Σύλλα ο Μιθριδά- της αποφάσισε να επανεξοπλίσει το βαρύ του πεζικό με βάση τα ρω­μαϊκά πρότυπα.

ΠΟΙΑ ΗΤΑΝΗ ΠΙΟ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΗΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣΚΑΤΑ ΤΟΝ Α’ ΠΠ;

Ος η πιο επιτυχημένη επιχεί­ρηση του Ρωσικού Στρατού κατά τον Α' ΠΠ θα μπορούσε αναμφίβο­λα να χαρακτηρισθεί η μεγάλη επί­θεση του στρατηγού Αλεξέι Μπρουσίλωφ που εκτοξεύθηκε στις 4 Ιουνίου 1916 στο νότιο τμή­μα του Ανατολικού μετώπου. Την «αυλαία» άνοιξε η 8η Ρωσική Στρα­τιά (στρατηγός Καλέντιν) πλήττο- ντας τους Αυστριακούς στην πε­ριοχή του Λουτσκ. Οι τελευταίοι, που ανέμεναν την εκδήλωση της ρωσικής επίθεσης βορειότερα, αιφνιδιάστηκαν και τράπηκαν σε φυγή. Κατά τις τρεις πρώτες ημέ­ρες της μάχης οι Ρώσοι αιχμαλώτι­σαν περισσότερους από 200.000 Αυστριακούς στρατιώτες. Μετά την αρχική επιτυχία ο Μπρουσίλωφ έριξε στη μάχη άλλες τρεις στρα­τιές (11η, 9η και 7η), πιέζοντας α­σφυκτικά τους αντιπάλους του στις περιοχές της Γαλικίας και της Βουκοβίνας. Συνέπεια των αρχικών ρωσικών επιτυχιών ήταν και η έξο­δος της Ρουμανίας στον πόλεμο υ­πέρ της Αντάντ. Σύντομα όμως οι Αυστρο-γερμανοί πέρασαν στην α­ντεπίθεση, παρά τη σοβαρή εμπλο­κή τους στον Σομ, στο Βερντέν και στο Ιταλικό μέτωπο. Οι Ρώσοι, που υπέφεραν από ελλείψεις σε υλικό, πυρομαχικά και αντικαταστάσεις προσωπικού, έχασαν τελικά την

ΣΕ ΠΟΙΑ ΜΑΧΗΟ ΡΙΧΑΡΔΟΣΟ ΛΕΟΝΤΟΚΑΡΔΟΣΝΙΚΗΣΕ ΚΑΤΑ ΚΡΑΤΟΣΤΟΝ ΣΑΛΑΝΤΙΝ;

Το 1191 ο Ριχάρδος Α', ο επο­νομαζόμενος «Λεοντόκαρδος«, εί­χε αποβιβαστεί στους Αγίους Τό­πους και είχε αναλάβει τη διοίκηση των εκεί χριστιανικών δυνάμεων. Στα τέλη Αυγούστου εκείνου του χρόνου ξεκίνησε από την Ακρα επι­κεφαλής 25.000 σταυροφόρων με κατεύθυνση την Ιερουσαλήμ. Υστε­ρα από πορεία δύο εβδομάδων οι σταυροφόροι πλησίασαν στην πα­ραθαλάσσια πόλη Αρσούφ. Εκεί, 3 χλμ. πριν από την πόλη, δέχθηκαν την επίθεση της στρατιάς του Σα­λαντίν. Οι πηγές δεν συμφωνούν μεταξύ τους σχετικά με την αριθ­μητική ισχύ της στρατιάς του τε­λευταίου, την οποία τοποθετούν μεταξύ 25.000 και 300.000 ανδρών. Το πιθανότερο είναι η δύναμη των μουσουλμάνων να πλησίαζε τις

50.000 άνδρες. Σε κάθε περίπτωση πά­ντως οι μουσουλμά­νοι υπερτερούσανσημαντικό έναντιτων χριστιανών.

Οι σταυροφό­ροι δέχθηκαν την ε­χθρική κρούση ό-ντες σε σχηματισμό πορείας με το ιππι­κό στο κέντρο και το πεζικό να σχημα­τίζει τις πλευρές ε­νός τεράστιου πα­ραλληλόγραμμου. Οι μουσουλμάνοι προσπάθησαν να προκαλέσουν ατα­ξία στους αντιπά­λους με τα πυκνά τους τοξεύματα, μάταια όμως αφού οι χριστιανοί βαλλι- στροφόροι αποδεί­χθηκαν ανώτεροι τους. Οταν ο Ριχάρ­δος είδε την αποτυ-

Ρώσοι στρατιώτες πριν από την επίθεση.

/ ί Ώ -

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΡΟΜΠΕΡΤ ΛΗ(1807-1870)

0 Ρόμπερτ Λη ήταν το τέταρτο παιδί του Χάρρυ Λη, ήρωα του πο­λέμου της αμερικανικής ανεξαρτη­σίας που κατέληξε στη φυλακή για χρέη και πέθανε λίγο αργότερα, ά­φησε δε τον νεαρό Ρόμπερτ στα χέρια της μητέρας του. Οταν τελεί­ωσε τις εγκύκλιες σπουδές του, στις οποίες διακρίθηκε ιδιαίτερα, εισήλθε στη σχολή του Γουέστ Πόι- ντ (το 1825), όπου κατά τη διάρκεια της φοίτησής του κατόρθωσε να διακριθεί σε τέτοιο σημείο ώστε να του απονεμηθεί ο τίτλος του υπα­σπιστή, που θεωρείτο η ύψιστη τ ι­μή για έναν μαθητή. Το 1829 απο­φοίτησε δεύτερος από την τάξη του χωρίς να έχει ούτε έναν βαθμό ποινής στο μητρώο του και τοπο- θετήθηκε στο Μηχανικό. Το 1831 νυμφεύθηκε μια πολύ πλούσια νέα, στην περιουσία της οποίας ανήκε και το σημερινό νεκροταφείο του Αρλιγκτον και η οποία ήταν δισέγ­γονη της γυναίκας του Τζωρτζ Ου- άσιγκτον, Μάρθας.

Κατά τον Μεξικανικό πόλεμο υπηρέτησε υπό τον στρατηγό Ου- ίνφιλντ Σκοτ, τον αρχικό του αντί­παλο κατά τον Αμερικανικό Εμφύ­λιο πόλεμο, και διακρίθηκε ιδιαίτε­ρα. Μάλιστα το 1847 τραυματίστη­κε ελαφρά και μετά τον πόλεμο προήχθη τιμητικά σε συνταγμα­τάρχη. Το 1852 τοποθετήθηκε στη Γουέστ Πόιντ, όπου εκτός από τις σημαντικές αλλαγές στο πρόγραμ­μα ανέπτυξε σχέσεις με πολλούς από τους μαθητές του, που κράτη­σαν μια ολόκληρη ζωή.

Τον Φεβρουάριο του 1861 υπη­ρετούσε στο Τέξας όταν η Πολιτεία αυτή αποσχίσθηκε από την Ενωση. Ο Λη επέστρεψε στο Αρλιγκτον και περίμενε τις εξελίξεις. Εκεί ήταν που δέχθηκε την πρόταση του προέδρου Λίνκολν να αναλάβει τη διοίκηση των στρατιών των Ηνωμέ­νων Πολιτειών. Ομως ο Λη ήταν γεννημένος στη Βιρτζίνια και πί­στευε περισσότερο στην Πολιτεία παρά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ε­τσι παρά το γεγονός ότι ήταν αντί­θετος με τον θεσμό της δουλείας απέρριψε την πρόταση του Λίν­κολν και παραιτήθηκε από τη θέση του. Αν είχε δεχθεί, ο Εμφύλιος πό­λεμος θα είχε ίσως τελειώσει πιο γρήγορα και με λιγότερη αιματοχυ­σία. Στις 23 Απριλίου 1861 ανέλαβε την άμυνα της Βιρτζίνια και στις 31 Αυγούστου προήχθη σε στρατηγό και ανέλαβε ειδικός σύμβουλος

Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΡΟΜΠΕΡΤ ΛΗ, ΠΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΜΕΧΡΙ

ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΕΙΔΩΛΟ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΝΟΤΟΥ,

ΕΝΣΑΡΚΩΝΕ ΣΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΤΟΝ ΙΔΑΝΙΚΟ

ΤΑΚΤΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΗ ΣΤΑ ΠΕΔΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, ΣΕ ΣΗΜΕΙΟ

ΠΟΥ ΤΟΝ ΘΑΥΜΑΖΑΝ ΦΙΛΟI ΚΑΙ ΑΝΤΙΠΑΛΟΙ, ΚΑΙ

ΔΕΝ ΕΙΧΕ ΔΙΟΙΚΗΣΕΙ ΜΕΧΡΙ ΤΟΤΕ ΜΟΝΑΔΑ ΜΕ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟΥΣ ΑΠΟ 600 ΑΝΔΡΕΣ.

του προέδρου της Συνομοσπον­δίας (Νότου) Τζέφερσον Ντέιβις. Το 1862, όταν η Στρατιά του Ποτό- μακ υπό τον στρατηγό Μακ Κλέλαν βρισκόταν έξω από το Ρίτσμοντ, την πρωτεύουσα της Βιρτζίνια, ο Λη ανέλαβε τη διοίκηση της στρα­τιάς που ονομάστηκε Στρατιά της Βόρειας Βιρτζίνια και άρχισε μια στρατιωτική σταδιοδρομία χωρίς προηγούμενο στην αμερικανική ι­στορία.

Με τη βοήθεια ενός ικανότα­του μεράρχου του, του στρατηγού Στόνγουολ Τζάκσον, ο Λη νίκησε τον ένα μετά τον άλλο τους στρα­τηγούς Μακ Κλέλαν και Πόουπ, αλ­λά ενώ σχεδίαζε και είχε αρχίσει την εισβολή στην Πολιτεία της Πενσυλ6ανίας, η εύρεση - από τον αντίπαλό του - ενός αντίγραφου της διαταγής κίνησής του τον ανά­γκασε να εγκατασταθεί αμυντικά στον χείμαρρο Αντίταμ, όπου στις 17 Σεπτεμβρίου 1862 δόθηκε η πιο αιματηρή μάχη του Εμφυλίου πο­λέμου. Ο Λη πέτυχε μια τακτική νί­κη, αλλά ηττήθηκε στο στρατηγικό πεδίο επειδή αναγκάστηκε να υπο­χωρήσει και πάλι στη Βιρτζίνια, Αυ­τή η «επιτυχία» του Μακ Κλέλαν έ­δωσε στον πρόεδρο Λίνκολν τη δυ­νατότητα να προχωρήσει σε μια χειρονομία με τεράστιες πολιτικές συνέπειες: υπέγραψε τη χειραφέ­τηση των μαύρων σκλάβων και με­τέτρεψε τον πόλεμο σε μια σταυ­ροφορία στα μάτια των ουδέτερων.

Ακολούθησαν δύο συντριπτι­κές ήττες των Βορείων στρατηγών Μπερνσάιντ και Χούκερ. Στη δεύ­τερη περίπτωση (μάχη Τσάνσελορ- σβιλ, 1-3 Μαϊου 1863) ο Λη νίκησε έ­ναν αντίπαλο με διπλάσια δύναμη χωρίζοντας τη Στρατιά του και αιφ- νιδιάζοντας τον αντίπαλό του. Ε- πρόκειτο για μια χωρίς προηγούμε­νο καταστροφή, που έφερε στα πρόθυρα της απελπισίας τον Λίν­κολν. Ομως η νίκη αυτή πληρώθηκε ακριβά διότι στη μάχη ο Λη έχασε το «δεξί του χέρι», τον στρατηγό

Τζάκσον, που τραυματίστηκε από δικούς του στρατιώτες κατά λάθος και πέθανε λίγο αργότερα.

Αφού ανασύνταξε τη Στρατιά του ο Λη εισέβαλε για δεύτερη φο­ρά στην Πολιτεία της Πενσυλβα- νίας. Αυτή τη φορά αντίπαλός του ήταν ένας άλλος στρατηγός, ο Μη- ντ, που μόλις είχε αναλάβει τη διοί­κηση της Στρατιάς του Ποτόμακ. Παρά το γεγονός ότι φαινόταν εύ­κολη λεία μόνο από το γεγονός ότι δεν ήταν ενημερωμένος καλά, οι ι­κανότητες του, για τις οποίες ο Λη είχε εκφραστεί κολακευτικά στους στρατηγούς του, μαζί με μια σειρά λαθών των υφισταμένων του αλλά και του ίδιου του Λη, οδήγησαν τη Στρατιά της Βόρειας Βιρτζίνια σε αποφασιστική ήττα στην τριήμερη και αιματηρότατη μάχη του Γκέτυ- σμπεργκ, που τελείωσε στις 4 Ιου­λίου 1863, επέτειο της Αμερικανι­κής Ανεξαρτησίας. Ο Λη στη μάχη αυτή έδειξε ότι δεν είχε ικανότητα προσαρμογής σε σύγχρονες μεθό­δους τακτικής και αξιοποίησης των τεχνικών χαρακτηριστικών των νέ­ων όπλων. Βέβαια δεν ήταν ο μόνος στρατηγός στην ιστορία με αυτό το «ελάττωμα». Μετά την ήττα για την οποία ο Λη θεώρησε τον εαυτό του μόνο υπεύθυνο, υπέβαλε την πα­ραίτησή του, αλλά αυτή δεν έγινε δεκτή από τον πρόεδρο Ντέιβις.

Στη συνέχεια ο Λη είχε να αντι­μετωπίσει έναν φοβερό αντίπαλο: τον στρατηγό Οδυσσέα Γκραντ. Διεξήγαγε έναν επιβραδυντικό α­γώνα κατά του αντιπάλου του χρη­σιμοποιώντας με επιτυχία τα χαρα­κώματα, που τόσο αίμα θα στοίχι­ζαν πενήντα χρόνια αργότερα στο Δυτικό Μέτωπο. Αναγκασμένος να υπερασπιστεί τελικά το Ρίτσμοντ, που εκτός από πρωτεύουσα της Βιρτζίνια ήταν και πρωτεύουσα του Νότου, κατόρθωσε να κρατήσει τον αντίπαλό του για δέκα μήνες πριν αναγκαστεί να παραδοθεί στον Γκραντ στις 9 Απριλίου 1865, αφού πρώτα είπε στους υφισταμέ­

νους ότι θα προτιμούσε να πεθάνει χίλιες φορές.

Ο Λη κατατάσσεται ανάμεσα στους μεγαλύτερους τακτικούς δι­οικητές της αμερικανικής Ιστο­ρίας. Είχε την ικανότητα να επιβάλ­λεται με το κύρος του στους υφι­σταμένους του. Στη μάχη διατη­ρούσε την αταραξία του και είχε την ικανότητα να αντιλαμβάνεται τους αντιπάλους του. Ποτέ δεν δί­σταζε να παίρνει πρωτοβουλίες, πράγμα που του επέτρεψε να νική­σει αντιπάλους με περισσότερες δυνάμεις, μέχρι και διπλάσιες από τις δικές του. Ελάττωμά του, αν μπορεί να το πει κάποιος ελάττωμα αφού ο Μόλτκε το επέβαλε με με­γάλη επιτυχία, ήταν ότι κοινοποι­ούσε τα σχέδια στους υφισταμέ­νους του και μετά τους άφηνε ε­λευθερία δράσης. Αυτό τον βοήθη­σε σημαντικά να νικήσει στη μάχη της Τσάνσελορσβιλ, έχοντας τον κατάλληλο υφιστάμενο στρατηγό, αλλά υπήρξε η βασική αιτία της ήτ­τας του στο Γκέτυσμπεργκ.

Μετά τον πόλεμο ο Λη παρέ- μεινε το ίδιο μεγαλόψυχος και με- τριόφρων. Αρνήθηκε θέσεις με με­γάλους μισθούς για να αναλάβει πρόεδρος του Κσλλεγίου Ουάσι- γκτον της Βιρτζίνια με μισθό 1.500 δολαρίων τον χρόνο. Παρά το γεγο­νός ότι του στέρησαν τα πολιτικά του δικαιώματα, δεν έπαψε να πα­ρακινεί τους συμπατριώτες του να ξεχάσσυν την πικρία τους και να γί­νουν πάλι νομοταγείς πολίτες των Ηνωμένων Πολιτειών.

Στις 12 Οκτωβρίου 1870 ο στρατηγός Ρόμπερτ Λη, για τον ο­ποίο ο στρατηγός Ουίνφιλντ Σκοτ είχε πει ότι ήταν ο καλύτερος στρα­τιώτης που είχε δει ποτέ στο πεδίο της μάχης, πέθανε στο σπίτι του στο Αρλιγκτον σε ηλικία 63 ετών. Ε­μεινε στην ιστορία ως ένας ήρωας που τον θαύμαζαν στον Νότο και τον σέβονταν στον Βορρά.

Δημήτρης Γεδεών

79

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ