[1]

Πολλαπλζσ αναγνώςεισ ερωτικών γραφών: Σα μεςαιωνικά «πιττάκια»

του Λίβιςτρου και τησ Ροδάμνησ.

Αντώνησ τεργίου

Οι Φράγκοι ςταυροφόροι, ενϊ δεν παρζμειναν ωσ κατακτθτζσ ςτθν Κωνςταντινοφπολθ για μεγάλο χρονικό διάςτθμα (1204-1261), κατάφεραν ωςτόςο να δθμιουργιςουν μικρά κρατίδια και πριγκιπάτα των οποίων θ ηωι αποδείχκθκε πολφ μακρότερθ από εκείνθ τθσ παραμονισ τουσ ωσ κατακτθτϊν ςτθ Βαςιλεφουςα (Πολίτθσ, 1978: 32-33). Σισ βίαιεσ ςυγκροφςεισ των κατακτθτϊν με τουσ βυηαντινοφσ διαδζχκθκαν οι πολιτιςτικζσ ανταλλαγζσ, τθ ςτιγμι που θ Δφςθ βριςκόταν ςε μια ςτιγμι δθμιουργικισ ανόδου, ενϊ το Βυηάντιο είχε πια διαγράψει το δικό του μεςουράνθμα (Αρβελζρ, 2009: 228). Μζςα ςτο πλαίςιο του ςυντελοφμενου ςυγκεραςμοφ ανατολικϊν και δυτικϊν τάςεων (Vitti, 1978: 29) ςτθν κατακερματιςμζνθ πια βυηαντινι αυτοκρατορία, και με δεδομζνο ότι θ πρόοδοσ τθσ ςκζψθσ και τθσ αντίλθψθσ ςυντελείται με τθ ςφηευξθ τθσ παράδοςθσ και τθσ καινοτομίασ, εμφανίηονται οι ερωτικζσ μυκιςτορίεσi ωσ τα αξιολογότερα επιτεφγματα τθσ βυηαντινισ δθμϊδουσ λογοτεχνίασ. τισ μυκιςτορίεσ αυτζσ - που ςυνδζουν το κομμζνο νιμα τθσ ελλθνιςτικισ μυκιςτορίασ (Beaton, 1996: 83) και γράφονται παράλλθλα με τα ερωτικά μυκιςτοριματα τθσ γαλλονορμανδικισ Δφςθσ και τθσ αραβοπερςικισ Ανατολισ (Αγαπθτόσ, 2004: 120) - ςυγχωνεφονται αρμονικά ο δυτικόσ ιδανικόσ ιπποτικόσ ζρωτασ, θ ανατολίτικθ ρζουςα, πολυεπίπεδθ και παραμυκικι αφιγθςθ, ο βυηαντινόσ λόγιοσ ρθτορικόσ τρόποσ ζκφραςθσ και το νεοελλθνικό λυρικό ςτοιχείο των δθμοτικϊν τραγουδιϊν τθσ εποχισ (καταλόγια).

Ζνασ ανϊνυμοσ καλλιεργθμζνοσ λόγιοσ ποιθτισ, που προφανϊσ γνϊριηε τθν προθγοφμενθ ερωτικι λογοτεχνικι παραγωγι και τισ ςυμβάςεισ τθσ, ςυνζγραψε τθν πρωιμότερθ ίςωσ, πρωτότυπθ, πολυπλοκότερθ και εκτενζςτερθ υςτεροβυηαντινι ερωτικι μυκιςτορία Λίβιςτροσ και Ροδάμνθ, θ οποία - προςαρμοηόμενθ κάκε φορά ςτα νζα κοινωνικά ςυμφραηόμενα και ςτουσ νζουσ τθσ αποδζκτεσ (Αγαπθτόσ, 2004: 112, 131, 134-135) - ςϊηεται ςε ζξι παραλλαγζσ (Αγαπθτόσ, 1993: 62). Εμείσ, ςτθριηόμενοι ςτθν παραλλαγι του χειρογράφου V Vaticanus graecus 2391 (Lendari, 2007), κα εντοπίςουμε αρχικά τισ ερωτικζσ επιςτολζσ - πιττάκιν (1068),ii πιττακίτςιν (1785), ερωτικόν πιττάκιν (1676), αντιπίττακον (1564), αντίςθκον (1749), γραφι (1324), αντιγραφιν (1828), αντίγραμμα (1694), χαρτίν (1716), χαρτόπουλον (1713) - που αντάλλαςςαν μεταξφ τουσ ο Λίβιςτροσ και θ Ροδάμνθ, κα προβοφμε ςε μια αδρομερι ςυγκριτικι επιςκόπθςι τουσ και κα αναφερκοφμε ςφντομα ςτον ρόλο τουσ ςτον αφθγθματικό ιςτό. τθ ςυνζχεια, κα επιχειριςουμε εκτενζςτερεσ αλλθλοεξαρτϊμενεσ - αλλά και αλλθλοςυγκρουόμενεσ - πολιτικζσ, κοινωνικζσ, κρθςκευτικζσ και ψυχαναλυτικζσ ερμθνείεσ βαςιηόμενοι ςτισ αντιλιψεισ που εκφράηονται ςτισ επιςτολζσ αυτζσ για τον ζρωτα, κεωρϊντασ ότι ςε περιόδουσ κρίςεων και αλλαγϊν παρατθρείται ςτενι ςφνδεςθ τθσ λογοτεχνίασ με μείηονεσ ιδεολογικζσ διεργαςίεσ (Αγαπθτόσ, 2004: 119).

τθ μυκιςτορία Λίβιςτροσ και Ροδάμνθ εντοπίηονται είκοςι οκτϊ «ερωτικά πιττάκια»,iii από τα οποία τα δεκαεννζα είναι γραμμζνα από τον Λίβιςτρο και τα εννζα από τθ Ροδάμνθ. Ειδικότερα, θ μία από τισ δεκαεννζα ερωτικζσ επιςτολζσ του

[2]

Λίβιςτρου, θ πζμπτθ, δεν αποςτζλλεται ςτθ Ροδάμνθ και θ Ροδάμνθ ςτζλνει τθν πρϊτθ τθσ επιςτολι μετά τθν παραλαβι τθσ ζκτθσ επιςτολισ γραμμζνθσ από τον Λίβιςτρο. Επίςθσ, οι ερωτικζσ επιςτολζσ του Λίβιςτρου καταλαμβάνουν τριπλάςιο αρικμό ςτίχων (Λίβιςτροσ: 308 ςτίχοι, Ροδάμνθ: 106 ςτίχοι), κακϊσ οι επιςτολζσ του φτάνουν ακόμθ και τουσ είκοςι επτά ςτίχουσ, ενϊ οι επιςτολζσ τθσ Ροδάμνθσ δεν ξεπερνοφν τουσ δεκατζςςερισ. Εξάλλου, οι δζκα από το ςφνολο των ερωτικϊν επιςτολϊν ζχουν κρθνθτικό ςχεδόν χαρακτιρα, ενϊ οι υπόλοιπεσ διακρίνονται από κετικι διάκεςθ ι ανάμεικτα ςυναιςκιματα, ενδεικτικά του ζρωτα.iv Οι ςυναιςκθματικζσ αυτζσ διακυμάνςεισ δομοφν ςταδιακά τον αμοιβαίο ζρωτα και άλλοτε οφείλονται ςε εξωτερικοφσ παράγοντεσ, όπωσ είναι θ πζραν των εςκαμμζνων ςυμπεριφορά του Λίβιςτρου (11ο και 17ο πιττάκι), άλλοτε ςε εςωτερικότερουσ, όπωσ θ αυτογνωςία τθσ Ροδάμνθσ (20ο πιττάκι), και άλλοτε ςτισ ίδιεσ τισ αιςκιςεισ. Άξιο παρατιρθςθσ είναι το γεγονόσ ότι πολλζσ φορζσ οι αιςκιςεισ είναι αυτζσ που ωκοφν τουσ εραςτζσ ςτθ ςυγγραφι ερωτικϊν επιςτολϊν: θ όραςθ είναι αυτι που ωκεί κυρίωσ τον Λίβιςτρο (1133, 1259, 1318-1319, 1410, 1562, 1644) και λιγότερο θ ακοι (1400, 1609), ενϊ τθ Ροδάμνθ θ ακοι (1541,1725-1726).

Από αφθγθματολογικι άποψθ, οι είκοςι δυο πρϊτεσ ερωτικζσ επιςτολζσ, που τισ αφθγείται ο Κλιτοβόσ, εγκλείονται ςτον αφθγθματικό ιςτό, από τθ μια πλευρά, από τα ανάγλυφα πιττάκια των Αρετϊν και των Ερωτόπουλων, που δίκθν προςθμάνςεωσ του επερχόμενου ζρωτα περιπλζκουν τον ζρωτα με τθν αγάπθ (907, 975, 993), τον πόκο (983), τθν εντιμότθτα (971) και τθν αγνότθτα (998), και από τθν άλλθ, λίγο πριν από τθν αρχι των νζων περιπετειϊν, από ζνα ανάγλυφο «χαρτί» ςτο ςυντριβάνι (2272-2277) που προμθνφει πάλι με τθ γραφι του τθν επερχόμενθ αυτι τθ φορά ςυμφορά. Οι πρϊτεσ αυτζσ επιςτολζσ μαηί με τισ ζξι τελευταίεσ - που τισ διθγοφνται οι εραςτζσ αναδρομικά ωσ αυτοδιθγθτικοί αφθγθτζσ, για να καλυφκεί ο αφθγθματικόσ χρόνοσ τθσ επιςτροφισ τουσ από τθν Αίγυπτο – καταλαμβάνουν ζνα ςθμαντικό μζροσ τθσ όλθσ αφθγθματικισ ζκταςθσ, περίπου το ζνα δζκατο.v Θ επιτελεςτικότθτα των ςυγκεκριμζνων αφθγιςεων μασ επιτρζπει εναλλακτικζσ αναγνϊςεισ, υπονομευτικζσ του ενόσ μονοςιμαντου ςθμαινόμενου, πράγμα που δεν ςυμβαίνει ςυνικωσ ςτισ βυηαντινζσ ερωτικζσ μυκιςτορίεσ, που ολοκλθρϊνονται με τθν ποκθτι ζνωςθ των θρϊων. Από τθ μια, ςε πρϊτο επίπεδο οι ετεροαφθγθτικζσ ςτθν αρχι και οι αναδρομικζσ αυτοδιθγθτικζσ ερωτικζσ επιςτολζσ ςτο τζλοσ τθσ αφιγθςθσ δομοφν τθν ερωτικι ςχζςθ των δφο εραςτϊν, αλλά ςε ζνα δεφτερο επίπεδο απομακρφνουν τθν ερωτικι εκφορά από το προςκινιο του κειμζνου (Kristeva, 1983: 382-383). Από τθν άλλθ, κακϊσ όλο το περιεχόμενο τθσ αφιγθςθσ του Κλιτοβοφ προςφζρεται ωσ δϊρο ςτθν πρϊτθ του αγάπθ, τθ Μυρτάνθ, για να κερδίςει τθν εφνοιά τθσ (Beaton, 1996: 167), για το λόγο αυτό ακριβϊσ κα μποροφςε όλθ θ μυκιςτορία να εκλθφκεί ωσ ζνα εκτενζσ «ερωτικόν πιττάκιν». Θ ζκβαςθ, όμωσ, τθσ προςπάκειασ του Κλιτοβοφ να βιϊςει τθ δικι του ευτυχία μζςω του βιϊματοσ του άλλου (δθλαδι μζςω του ευτυχιςμζνου τζλουσ τθσ ερωτικισ ιςτορίασ του Λίβιςτρου και τθσ Ροδάμνθσ) μζνει αφθγθματικά μετζωρθ, κακϊσ ο ανϊνυμοσ ςυγγραφζασ προτιμά να αφιςει ςτον αναγνϊςτθ το ερωτθματικό για τθν κατάλθξθ του μυςτθριϊδουσ ζρωτα του Κλιτοβοφ και τθσ Μυρτάνθσ. Θ επίγευςθ τθσ μπαχτινικισ ρευςτότθτασ, επομζνωσ, γίνεται – αν και αναχρονιςτικά - αιςκθτι.

[3]

Αφινοντασ πίςω μασ τον προθγοφμενο καταρχιν δομιςτικό τρόπο κζαςθσ των επιςτολϊν, κα δοκιμάςουμε πολλαπλζσ αναγνϊςεισ των ερωτικϊν γραφϊν του Λίβιςτρου και τθσ Ροδάμνθσ, αποκαλυπτικζσ των νζων ςτόχων του μυκιςτορθματικοφ λόγου (ΜacAlister, 2001: 42). Σο «πιττάκιο»vi ςτο Βυηάντιο το χρθςιμοποιοφςαν καταρχάσ οι ίδιοι οι πολίτεσ τθσ Βαςιλεφουςασ για να αναφζρονται για διάφορα κζματα ςτον βυηαντινό αυτοκράτορα, ο οποίοσ, κατά περίπτωςθ, μποροφςε να απαντιςει. Λαμβανομζνου υπόψθ ότι θ υπόςταςθ του ζρωτα ςτθ μυκιςτορία Λίβιςτροσ και Ροδάμνθ ςυγκεκριμενοποιείται περιςςότερο ςε ςχζςθ με τισ άλλεσ βυηαντινζσ ερωτικζσ μυκιςτορίεσ και ο ζρωτασ αποκαλείται «βαςιλιάσ», «ερωτοκράτωρ», «ποκοκράτωρ» (Βeridze, 2009: 86), θ χριςθ του «πιττακίου» ςτθν ερωτικι λογοτεχνίαvii κα μποροφςε να μασ επιτρζψει το λογικό ςυλλογιςτικό ςυμπζραςμα τθσ αναλογίασ του ζρωτα - βαςιλιά με τον βυηαντινό αυτοκράτορα – βαςιλιά. Ο ζρωτασ μζςα ςτισ ερωτικζσ επιςτολζσ του Λίβιςτρου και τθσ Ροδάμνθσ εμφανίηεται με τθ δφναμθ (ενδεικτικά 8ο, 15ο, 21ο πιττάκι) αλλά και τθ μεγαλοςφνθ και τθ μεγαλοψυχία του βυηαντινοφ αυτοκράτορα (ενδεικτικά: 14ο, 22ο πιττάκι) (Agapitos, 1999: 122, 124). Με τον τρόπο αυτό οι ερωτικζσ γραφζσ, και θ ερωτικι μυκιςτορία εν γζνει, εκφράηουν τθν πρωτοτυπία του ελλθνικοφ πνεφματοσ, κακϊσ θ εμφάνιςθ του ζρωτα με εξαρτιματα τθσ βυηαντινισ αυτοκρατορικισ εξουςίασ αποτελεί μια κακαρά ελλθνικι υπόκεςθ (Beaton, 1996: 88, 205), και ταυτόχρονα ςτρατεφονται παρζχοντασ ςτουσ ανκρϊπουσ πρότυπα ςυμπεριφοράσ και μίμθςθσ.

τισ ερωτικζσ γραφζσ των εραςτϊν, ο αριςτοκρατικόσ Λατίνοσ Λίβιςτροσ, ςτα πλαίςια του βυηαντινοφ occidentalisme (Αγαπθτόσ: 2004: 143) και κάτω από τθν επίδραςθ του δυτικοφ μεςαιωνικοφ ιπποτιςμοφ, εμφανίηεται ωσ άντρασ υποτελισ – λίηιοσ ςτον ζρωτα, που εγκαταλείπει τα πλοφτθ του για τθν αγάπθ (ενδεικτικά: 1329) και δεν αςχολείται με τον αλθκινό πόλεμο αλλά πολεμά για τθν αγάπθ μιασ κοπζλασ (3638-3639). Κινδυνεφει για αυτιν (1143-1145) και τθσ ηθτά να γίνει αφζντρα τθσ ψυχισ και τθσ καρδιάσ του (3ο πιττάκι), ερωτευμζνοσ μζχρι κανάτου, όταν αυτι δεν του ανταποκρίνεται (12ο, 18ο – 20ο πιττάκι). Με αυτόν τον τρόπο παρουςίαςθσ του ερωτευμζνου άντρα, οι ερωτικζσ γραφζσ αποκαλφπτουν μια ρομαντικότερθ και λυρικότερθ ςτροφι, ενδεικτικι του νζου ελλθνιςμοφ, ο οποίοσ απομακρυνόμενοσ από το θρωικό ξεκίνθμα του Διγενι Ακρίτθ λαμνοκοπεί ςε χϊρουσ γοθτευτικότερουσ και ανάλογουσ του roman courtois (Πολίτθσ, 1978: 34-36), ςτοχεφοντασ ςτθ ςυμπαγι ενότθτα του διαςπαςμζνου βυηαντινοφ κόςμου (Vitti, 1978: 29).

Σαυτόχρονα ςτισ ερωτικζσ γραφζσ, θ πριγκίπιςςα Ροδάμνθ παρουςιάηεται, από τθ μια πλευρά, ωσ γυναίκα περιςςότερο λιγομίλθτθ ςε ςχζςθ με τον άντρα-Λίβιςτρο, με ομορφιά που εμπνζει τον άντρα και τον κάνει ταξιδευτι (1581) και ποιθτι (1571-1572). Προςεκτικι ςτον ζρωτα (8ο πιττάκι), αλλά και ευάλωτθ ςε παροτρφνςεισ άλλων (1538-1541 & 1725-1726), ςυναιςκθματικι (13οπιττάκι) και υποχωρθτικι (15ο πιττάκι). Από τθν άλλθ πλευρά, όμωσ, παρουςιάηεται ωσ δρων υποκείμενο και ωσ δεινι ποιιτρια, διαπραγματεφεται τον ζρωτα και κακορίηει τισ επικυμίεσ και τθν ευχαρίςτθςθ του εραςτι τθσ. Δυναμικι, όταν αιςκάνεται να προςβάλλεται θ τιμι τθσ (11ο, 17ο πιττάκι), φτάνει ςτθν αυτογνωςία (21ο πιττάκι) και αντιμετωπίηει τελικά με περιςςότερθ λογικι τα πράγματα (24ο πιττάκι). Θ Ροδάμνθ των ερωτικϊν γραφϊν - μζςα ςε ζναν χριςτιανικό κόςμο όπου θ γυναίκα

[4]

ζχει χειραφετθκεί ιδθ από τον 12ο αιϊνα (Βeridze, 2009: 82-83) - δεν αποτελεί μόνο αφορμι τθσ ζμπνευςθσ και των ανδραγακθμάτων του άντρα-Λίβιςτρου∙ ζχει πλιρθ ςυνείδθςθ τθσ αξίασ τθσ (Βαλτζρ, 1970: 191), επαναπροςδιορίηει τον ρόλο τθσ γυναίκασ ςτο χϊρο του ζρωτα (Burns, 2001: 48-49), μειϊνοντασ κάπωσ τθν παραδοςιακι εξωτερικι ανδρικι μεςολάβθςθ για τον αυτοπροςδιοριςμό τθσ (Μπαντιοφ, 2013: 45).

Θ δυτικότροπθ εδαφικι μετατόπιςθ τθσ ορολογίασ από το επίπεδο τθσ κρθςκείασ ςτον ζρωτα μασ οδθγεί ςε διλθμματικζσ ςκζψεισ. Από τθ μια πλευρά, ο δρόμοσ για τον ζρωτα, όπωσ αυτόσ δομείται μζςα ςτα ερωτικά πιττάκια, μοιάηει με τον δρόμο που οδθγεί προσ τον ίδιο τον Θεό.viii Δρόμοι και οι δυοix δφςκολοι και τραχείσ που οδθγοφν, όμωσ, ςτο λυτρωτικό φωσ. Γι’ αυτό και ςε όλεσ ςχεδόνx τισ ερωτικζσ επιςτολζσ εντοπίηονται γραμματικοί τφποι του ριματοσ «πάςχω» και πολλζσ λζξεισ ενδεικτικζσ τθσ ζννοιασ του πάκουσ,xi ενϊ ςε άλλεσ επιςτολζσ παρατθρείται ςωρεία ετυμολογικά ςυγγενικϊν λζξεων του «δοφλοσ» (4ο και 21ο

πιττάκι) ι ςυγγενικζσ τθσ λζξθσ «κάνατοσ» (12ο, 18ο – 20ο πιττάκι). Ο ζρωτασ, παρόλα αυτά, γίνεται τελικά λυτρωτισ (14ο, 22ο πιττάκι), ςυμβολίηει το καινοφργιο και, οδθγϊντασ τουσ αρχικά ανϊριμουσ ιρωεσ ςε μια μυςτικι γνϊςθ, τουσ εξελίςςει πνευματικά και τουσ τελειοποιεί θκικά (Beridze, 2009: 84-88 & Panayotopoulou-Doulaveras, 2005). Σαυτόχρονθ απόδειξθ του παραλλθλιςμοφ των δυο δρόμων, του ζρωτα και του Θεοφ, αποτελεί το γεγονόσ ότι ο ζρωτασ ςυνδζεται ςε όλεσ ςχεδόν τισ ερωτικζσ επιςτολζσ με τθ λζξθ «αγάπθ», λζξθ ςχεδόν ιςότιμθ του ζρωτα και τθσ αλικειασ (852-853), λζξθ που αποτελεί χριςτιανικό όρο και είναι ςτενά ςυνδεδεμζνθ με τθ χριςτιανικι φιλοςοφία, τθν αυτοκυςία και τθ ςυμπόνια (Beridze: 2009: 104).

Από τθν άλλθ πλευρά πάλι, θ μετατοπιςμζνθ αυτι ορολογία κα μποροφςε να είναι αποκαλυπτικι τθσ τάςθσ των ανκρϊπων για ανεφρεςθ ενόσ φανταςιακοφ ςυγκεραςμοφ τθσ κεϊκισ με τθν κοςμικι αγάπθ μεταξφ των ανκρϊπων που δίνει και αυτι ελπίδα ςτουσ ανκρϊπουσ να αντεπεξζλκουν ςτισ δυςκολίεσ τουσ (Beaton, 1996: 96). ε μια εποχι, άλλωςτε, που θ αριςτοκρατία πιζηεται από τθ κρθςκεία για ςυμμόρφωςθ ςτισ επιταγζσ του θκικοφ decorum (Κακλαμάνθσ, 2006: 66), τα ερωτικά γράμματα εκφράηουν, εκ τθσ ουςίασ τουσ (ωσ μζςων ιδιωτικισ ερωτικισ επικοινωνίασ) και εκ του περιεχομζνου τουσ (ωσ λυτρωτικισ εξωτερίκευςθσ του λόγου τθσ επικυμίασ και ωσ αναμετάδοςθσ του ερωτικοφ βιϊματοσ)xii μια μυςτικοπάκεια∙ είναι καταρχάσ ανϊνυμα και διαμεςολαβθμζνα (ενδεικτικά: 1546, 1642, 1690), και εκφράηουν μφχιουσ πόκουσ και πάκθ - αντικατοπτρίηοντασ πικανϊσ και τισ φανταςιϊςεισ του πάκουσ των αποδεκτϊν τθσ αφιγθςθσ (Krueger, 2000: 83) – όχι, όμωσ, κατά πρόςωπο, αλλά διατθρϊντασ τθν πρζπουςα απόςταςθ των εραςτϊν που τουσ τθν επιτρζπει το ίδιο το μζςο. Θ μυςτικοπάκεια αυτι μπορεί να ςυνάδει με τθ χριςτιανικι θκικι, μπορεί να εκφράηει το χριςτιανικό τουσ κακικον να εξομολογοφνται ό,τι κρφβουν (Foucault, 1978: 78-79), αλλά μπορεί να ςθμαίνει και τθν ανατολι μιασ νζασ θκικισ, κακϊσ το νεωτερικό υποκείμενο κυςιάηεται ορφανό από υπερβατικζσ εγγυιςεισ και ελπίδεσ μεταφυςικισ ανταμοιβισ, μετατοπίηοντασ τθν πίςτθ από τον κεό ςτον ςυμβολικό λακανικό «Άλλο»xiii και ςτον «άλλο» άνκρωπο, τον εγκόςμιο.

[5]

Πειραματιηόμενοι, τζλοσ, να ςυμπλθρϊςουμε τθν προθγοφμενθ πολιτικο-κοινωνικο-κρθςκευτικι κεϊρθςθ τθσ ςθμαςίασ τθσ γραφισ ςχετικά με τθν αντίλθψθ για τον ζρωτα που εκφράηεται ςτθ μυκιςτορία Λίβιςτροσ και Ροδάμνθ με μια περιςςότερο ψυχαναλυτικι οπτικι, διαπιςτϊνουμε ότι τόςο οι ίδιεσ οι ερωτικζσ επιςτολζσ ωσ μζςο όςο και πολλοί ςτίχοι τουσ (ενδεικτικά: 1518, 1548-1549, 1741-1742, 1849-1857, 1869-1874, 3689-3697) καταδεικνφουν τθν ανάγκθ των εραςτϊν να ομολογιςει ο ζνασ ςτον άλλον - ι ζςτω κάπου - αυτό που νιϊκουν για τον άλλον ι και για τον ίδιο τουσ τον εαυτό, αναδεικνφοντασ ταυτόχρονα και τα ςθμάδια τθσ βακιάσ ενςωμάτωςθσ μιασ κατ’ επίφαςθ κακαρτικισ ομολογίασ των πιο δυςκολοείπωτων ςκζψεων από δυτικοφσ ανκρϊπουσ κακυποταγμζνουσ από τθ χριςτιανικι εξομολόγθςθ (Foucault, 1978: 76-77). Οι ιρωεσ, εκφράηοντασ, με το μζςο τθσ γραφισ και με τθ χριςθ πρϊτου γραμματικοφ προςϊπου, τθν ατομικι τουσ εμπειρία και εςωτερικότθτα και ερχόμενοι ςε ςυγκρουςιακι ςχζςθ με τον υλιςτικό εξωτερικό κόςμο (ενδεικτικά :1329) (Krueger, 2000: 93), αποκαλφπτουν το ενδιαφζρον του νεωτερικοφ υποκειμζνου να αναηθτιςει τθ φυγι ςε ζναν ουτοπικό κόςμο∙ τον κόςμο του ζρωτα. Ο κόςμοσ αυτόσ, όμωσ, τελικά τουσ απομονϊνει, κακιςτϊντασ τουσ ςχεδόν αντικοινωνικοφσ, και τουσ περιορίηει ςε μια κατάςταςθ πακθτικότθτασ, κατάςταςθ που κα εξυπθρετοφςε, βζβαια, τθν περιρρζουςα χριςτιανικι ιδεολογία και τθν εδραιωμζνθ αυτοκρατορικι εξουςία, οι οποίεσ αποκαρρφνουν τον ορκολογιςμό και τθν κριτικι ςκζψθ (MacAlister, 2001: 50). Μερικζσ από τισ πράξεισ των ερωτευμζνων θρϊων, όπωσ θ αρχικι μθ ανταπόκριςθ τθσ Ροδάμνθσ, οι κλίψεισ και οι κυμοί, κα μποροφςαν να ερμθνευτοφν μζςα από τθ λακανικι λειτουργία του «Πραγματικοφ» - αυτοφ δθλαδι που δεν πρόλαβε να ειπωκεί και να εκφραςτεί ςυμβολικά με τθ γλϊςςα – και όχι ωσ άρςθ τθσ πακθτικότθτασ των θρϊων. Άλλωςτε, θ αίςκθςθ του εςκεμμζνα τεχνθτοφ ρθτορικοφ και λογοτεχνικοφ τρόπου γραφισ και θ αποφςα πρωτοτυπία ανάμεςα ςτισ ερωτικζσ επιςτολζσ απομακρφνουν τθν ερωτικι γραφι από τον φκαρτό λόγο και μνθμειϊνουν τον ζρωτα, απαλλάςςοντάσ τον από τθν πραγματικότθτα, τθν παροδικότθτα αλλά και από τθν αιςκθςιακι και ςωματικι εμπειρία.

υμπεραςματικά, ο βυηαντινόσ μυκιςτοριογράφοσ ςτο Λίβιςτρο και Ροδάμνθ, ςυνδφαςε ςτισ ερωτικζσ γραφζσ το δυτικό ςτοιχείο του μεςαιωνικοφ courtly love, ενόσ κράματοσ δθλαδι εςωτερικότθτασ, ζνταςθσ και κυςίασ, το ανατολικό ςτοιχείο του νεφελϊδουσ παραμυκικοφ ςκθνικοφ, το βυηαντινό ςτοιχείο του αριςτοκρατικοφ και κρθςκευτικοφ ιδεϊδουσ, και το νεοελλθνικό ςτοιχείο τθσ εκκοςμίκευςθσ του ζρωτα και του λυρικοφ, μνθμειακοφ, αλλά μθ αιςκθςιακοφ ερωτιςμοφ. Ζτςι, ο γενναίοσ άνδρασ δεν κυνθγά πια αρακθνοφσ αλλά τον ζρωτα μιασ γυναίκασ, που ερωτευμζνθ δρα και αντιδρά. Ο ζρωτάσ τουσ βρίςκεται ςτο τρίςτρατο του κεοφ, του «Άλλου» και του ίδιου τουσ του εαυτοφ, ςτολίηεται με βαςιλικά ςτολίδια και τουσ αςφαλίηει πακθτικά ςτθν ουτοπικι του διάςταςθ.

[6]

iΕρωτικζσ μεςαιωνικζσ διθγιςεισ που ςυμβατικά ςιμερα ονομάηονται μυκιςτοριματα ι μυκιςτορίεσ (Αγαπθτόσ, 2004: 120). iiΌλοι οι ςτίχοι ςτουσ οποίουσ παραπζμπουμε ςτο παρόν κείμενο αναφζρονται ςτθν ζκδοςθ τθσ Lendari, 2007. iii1ο (1069-1073), 2ο (1140-1157), 3ο (1262-1275), 4ο (1325-1351), 5ο (1418-1427), 6ο (1475-1497), 7ο (1500-1250), 8ο (1548-1561), 9ο (1567-1587), 10ο (1612-1626), 11ο (1631-1640), 12ο (1651-1669), 13ο (1677-1689), 14ο (1695-1704 & 1714-1715), 15ο (1730-1743), 16ο (1751-1760), 17ο (1785-1794), 18ο (1804-1819), 19ο (1829-1841), 20ο (1849-1857), 21ο (1864-1877), 22ο (1891-1905), 23ο (3631-3653), 24ο (3656-3665), 25ο (3673-3697), 26ο (3703-3715), 27ο (3751-3758), 28ο (3762-3775). το εξισ, ςτο παρόν κείμενο, χάριν ςυντομίασ, οι παραπομπζσ ςτα «ερωτικά πιττάκια» τθσ ςυγκεκριμζνθσ μυκιςτορίασ κα γίνονται βάςει του αφξοντα αρικμοφ τουσ και όχι βάςει των ςτίχων τουσ. ivΑνάμεικτα ςυναιςκιματα παρατθροφνται ιδίωσ ςτισ ζξι τελευταίεσ επιςτολζσ, ςτισ οποίεσ κα μποροφςαμε μάλιςτα να διακρίνουμε και μια φιλοςοφικι διάκεςθ. v Θ Σίνα Λεντάρθ παρατθρεί ότι ο ερωτικόσ λόγοσ ςτθ λυρικι του ζκφραςθ ςτον Λίβιςτρο και Ροδάμνθ κατζχει πολφ μεγάλθ ζκταςθ ςε ςχζςθ με τισ άλλεσ δθμϊδεισ μυκιςτορίεσ (Κακλαμάνθσ, 2006: 59). viΜπαμπινιϊτθσ, Γ. (2002). Λεξικό τθσ Νζασ Ελλθνικισ Γλϊςςασ, Ακινα: Κζντρο Λεξικολογίασ. viiΜάλιςτα ο τρόποσ αποςτολισ τουσ, δεμζνων ςτο βζλοσ του τόξου, μασ παραπζμπει ςτα μυκολογικά βζλθ του ζρωτα καρφωμζνα ςτθν καρδιά των ερωτευμζνων. viiiO όροσ «πιττάκιον», άλλωςτε, από τθν πολιτικι κακιζρωςθ πζραςε ςτθν εκκλθςιαςτικι χριςθ και ςιμαινε οποιοδιποτε ιερατικό γράμμα αναφερόταν ςτθν οποιαδιποτε μεταβολι τθσ κατάςταςθσ των κλθρικϊν: προαγωγι, διάκριςθ, τιμωρία (λιμμα «πιττάκιον» ςτθν εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα, Ε. Π. Λ. *1981+ 1994, Ακινα: Πάπυροσ). ixε κανζνα ςθμείο, βζβαια, τθσ μυκιςτορίασ Λίβιςτροσ και Ροδάμνθ ο ζρωτασ δεν αποκαλείται κεόσ (Agapitos, 1999: 122, 124). xΜε φωτεινι εξαίρεςθ τον ερωτικό μονόλογο ςτο 5ο πιττάκι, όπου διαφαίνεται θ βαςανιςτικι ςωματικι επικυμία του Λίβιςτρου. Μάλιςτα αυτό δεν αποςτζλλεται τελικά ςτθ Ροδάμνθ, γιατί παραβιάηει τα όρια του ευυπόλθπτου ζρωτα. xiΕνδεικτικά: ςφάηεται (1154), αιχμαλωτίηομαι (1272), κανατϊνομαι (1480), πνίγομαι (1481), εισ Άδθν (1483, 1497), φονεφομαι (1497). xii Κακλαμάνθσ, 2006: 55, 61. xiii http://www.rhodes.aegean.gr/ptde/revmata/issue1/9Lipowats_OK.pdf

Βιβλιογραφία

1. Αγαπθτόσ, Α. Π. 1993. ‘Θ ζμμεςθ παράδοςθ του δθμϊδουσ μυκιςτοριματοσ

Λίβιςτροσ και Ροδάμνθ’, Ελλθνικά, 42: 61-74.

2. ______________2004. ‘Από τθν Περςία ςτθν Προβθγγία: Ερωτικζσ διθγιςεισ

ςτο φςτερο Βυηάντιο’, ςτο M. Hinterberger, επιμ., Το Βυηάντιο και οι απαρχζσ

τθσ Ευρώπθσ, Ακινα: Εκνικό Κδρυμα Ερευνϊν, 119-153.

3. Agapitos, A. P. 1999. ‘Dreams and the Spatial Aesthetics of Narrative

Presentation in Livistros and Rhodamne’, Dumbarton Oaks Papers: 53: 111-147.

4. Αρβελζρ, Ε. 2009. Γιατί το Βυηάντιο, Ακινα: Ελλθνικά Γράμματα.

5. Auerbach, E. 1953. Mimesis: The Representation of Reality in Western Literature,

μτφρ. W. R. Trask, Πρίνςτον: Princeton University Press.

[7]

6. Βαλτζρ, Η. 1970. Η κακθμερινι ηωι ςτο Βυηάντιο, Ακινα: Ωκεανίσ.

7. Beaton, R. 1996. H ερωτικι μυκιςτορία του ελλθνικοφ Μεςαίωνα, μτφρ. Ν.

Σςιρϊνθ, Ακινα: Καρδαμίτςα.

8. Beridze, K. 2009. ‘O βαςιλιάσ ζρωτασ και θ υπόςταςι του ςτισ βυηαντινζσ και

υςτεροβυηαντινζσ ερωτικζσ και ιπποτικζσ μυκιςτορίεσ’, Phasis: 12: 82-112.

9. Burns, E. J. 2001. ‘Courtly Love: Who Needs It? Recent Feminist Work in the

Medieval French Tradition’, Signs: 1:23-57.

10. Foucault, Μ. 1978. Ιςτορία τθσ ςεξουαλικότθτασ, μτφρ. Γ. Ροηάκθ, Ακινα:

Ράππα.

11. Κακλαμάνθσ, . (επιμ.), 2006. Ζθτιματα ποιθτικισ ςτον Ερωτόκριτο, Θράκλειο:

Βικελαία Δθμοτικι Βιβλιοκικθ.

12. Kristeva, J. 1983. Ιςτορίεσ αγάπθσ, μτφρ. Σ. Μπζτηελοσ, Ακινα: Κζδροσ.

13. Krueger, L. R, 2000. The Cambridge Companion to Medieval Romance, Kζιμπριτη:

Cambridge University Press.

14. Lendari, T. 2007. Livistros and Rodamne. The Vatican Version. Critical Edition

with Introduction, Commentary and Index-Glossary, Aκινα: Μ.Ι.Ε.Σ.

15. MacAlister, S. 2001. ‘Σα όνειρα ςτα μυκιςτοριματα του δωδζκατου αιϊνα’,

μτφρ. Ι. Φ. Βλαχόπουλοσ, Αρχαιολογία και Τζχνεσ : 79: 41-51.

16. Μπαντιοφ, Α. 2013. ‘Μορφζσ τθσ κθλυκότθτασ ςτον ςυγκαιρινό κόςμο’,

aλθtheia: 7: 44-61.

17. Panayotopoulou-Doulaveras, V. 2005. ‘Late Byzantine and post-Byzantine

Vernacular Love Poetry: An Overview’, ςτο E. Close, επιμ., Greek Research in

Australia: Proceedings of the Biennial International Conference of Greek Studies,

Aδελαΐδα: Flinders University Department of Languages - Modern Greek, 81-

118.

18. Πολίτθσ, Λ. 1978. Ιςτορία τθσ νεοελλθνικισ λογοτεχνίασ, Ακινα: ΜΙΕΣ.

19. Vitti, M. 1978. Ιςτορία τθσ νεοελλθνικισ λογοτεχνίασ, μτφρ. Μ. Ηορμπά, Ακινα:

Οδυςςζασ.