Αναγνώσεις, μελέτες και Σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής

Γραμματείας

ΑνΑΓνώΣΕιΣ, μ

ΕΛΕτΕΣ κΑι ΣχοΛιΑΣμ

οΣ κΕιμ

Ενών

τη

Σ ΛΑτινικ

ηΣ κ

Αι ΕΛΛην

ικη

Σ ΓρΑμμ

ΑτΕιΑΣ

Αλέξανδρος Ε. Καββαδάς

ΑΘΗΝΑ 2013

Ο Αλέξανδρος Καβ-βαδάς (1953 - 2013) γεννήθηκε στο Κατω-χώρι Λευκάδας. Σπού-δασε με υποτροφία του Ι.Κ.Υ. στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανε-πιστημίου Αθηνών από όπου αποφοίτησε το 1975. Από το 1978 υπη-ρέτησε ως Φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Ασχολήθηκε εκτετα-μένα με την έρευνα και την ανάλυση της Αρχαίας Ελληνικής και Λατινικής Γραμμα-τείας στα πλαίσια της ευρύτερης μελέτης του Αρχαίου Ελληνικού Πο-λιτισμού.Το βιβλίο του με τίτλο «Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμέ-νων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματεί-ας» αποτελεί την πρώτη συγγραφική εργασία που εκδίδεται.

Τα κείμενα που αναλύονται είναι διαφόρων ειδών: είναι κατ’ αρχάς στερεότυπες, παροιμιακές, απο-φθεγματικές εκφράσεις της Λατινικής και της Ελ-

ληνικής Γραμματείας. Αυτές οι λεκτικές δομές χρησιμο-ποιούνται στον προφορικό και τον γραπτό κυρίως λόγο των ανθρώπων που αρέσκονται να διανθίζουν την έκφρα-σή τους με ρήσεις, οι οποίες διασώζουν τη λαϊκή σοφία και άλλες σημαντικές εκφάνσεις του πολιτισμού, Ελλη-νικού και Ρωμαϊκού, και μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε ορισμένες πτυχές της σκέψης τους. Πρόκειται ακόμη για ανθολόγηση κειμένων, φιλοσοφι-κών, θεατρικών, λογοτεχνικών κ.ά., κυρίως της αρχαίας Ελληνικής και της Λατινικής, που η ερμηνευτική τους προσέγγιση και ο σχολιασμός γίνονται πιο αναλυτικά σε δοκιμιακό λόγο και αποτελούν μελέτες αυτοτελείς. Η επιλογή των κειμένων έγινε με κριτήριο το κατά πόσο το περιεχόμενό τους ανταποκρινόταν στη δυνατότητα ανάδειξης των βαθύτερων διαστάσεων του ανθρωπισμού και των άλλων ηθικών αξιών που ίσχυσαν και δοκιμάστη-καν στην αυστηρώς πειθαρχημένη αρχικά και χαλαρή στη συνέχεια κοινωνία της αρχαίας Ρώμης και στη δημοκρα-τική και φιλελεύθερη, ως επί το πλείστον, κοινωνία της αρχαίας Ελλάδας. Τα κείμενα της Λατινικής είναι ταξινομημένα με αλφαβη-τική σειρά, όχι πάντοτε απόλυτη, πράγμα που όμως δεν ελαττώνει την αναγνωστική απόλαυση. Αντίθετα, τα Ελ-ληνικά κείμενα είναι ταξινομημένα κατά εποχή, είδος και συγγραφέα ή θεματική ενότητα.

Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματείας

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ε. ΚΑΒΒΑΔΑΣΑΛEΞΑνΔροΣ

κΑ

ΒΒ

ΑΔΑ

Σ

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108ekdoseis.ocelotos@gmail.comwww. ocelotos. gr

ISBN 978-960-564-087-3

173 × 240 SPINE: 18.9 FLAPS: 55

cover_kavadas2.indd 1 10/7/2013 9:52:09 PM

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος

Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμένων

της λατινικής και ελληνικής γραμματείας

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ

ΤΙΤΛΟΣ Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμένων της λατινικής και ελληνικής γραμματείας

ΣΥΓΓΡΑΦEΑΣ Αλέξανδρος Καββαδάς ΣΕΙΡΑ Επιστημονικό Copyright© 2013 Ευάγγελος Καββαδάς ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ Αθήνα, Οκτώβριος 2013 ISBN 978-960-564-087-3

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121 / 1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιο-κτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανα-τύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

Βατάτζη 55, 114 73 ΑθήναΤΗΛ.: 210 6431108E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.comwww. ocelotos. gr

Στην Ελένη,τη γυναίκα μου και πολύτιμη σύντροφο μιας ζωής.

Ἔργων ἀντ’ ἀγαθῶν ἦδε σαοφροσύνης!

5ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ, ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΕIΣ, ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Et in Arcadia ego

Α. Η επιλογή των κειμένων

Πρόκειται για κείμενα διαφόρων ειδών: είναι κατ’ αρχάς στερεότυπες, πα-ροιμιακές, αποφθεγματικές εκφράσεις της Λατινικής και της Ελληνικής. Αυτές οι λεκτικές δομές χρησιμοποιούνται στον προφορικό και το γραπτό κυρίως λόγο των ανθρώπων που αρέσκονται να διανθίζουν την έκφρασή τους με ρήσεις, που διασώζουν τη λαϊκή σοφία και άλλες σημαντικές εκ-φάνσεις του πολιτισμού, Ελληνικού και Ρωμαϊκού, και μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε ορισμένες πτυχές της σκέψης τους. Η εκπληκτική επιβίωσή τους και συνάμα η επικαιρότητα που διατηρούν ακόμα και σήμερα είναι μοναδική. Η αλήθεια του περιεχομένου τους είναι εντυπωσιακή, έστω κι αν, σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν είναι αυταπόδει-κτη. Έτσι, πέρα από την οικεία ηδονή της ανάγνωσής τους, μας δίνουν και αφορμές προβληματισμού. Στην κατηγορία αυτών των κειμένων, εντάξαμε και μύθους, θρύλους, αλληγορίες και ανέκδοτα, όχι μόνον ιστορικά. Γιατί η περιπλάνηση ανάμεσα στον μύθο και την ιστορία είναι πάντοτε γοητευ-τική!Πρόκειται ακόμη για ανθολόγηση κειμένων, φιλοσοφικών, θεατρικών, λο-γοτεχνικών κ.ά., κυρίως της αρχαίας Ελληνικής και της Λατινικής, που η ερμηνευτική τους προσέγγιση και ο σχολιασμός γίνονται πιο αναλυτικά σε δοκιμιακό λόγο και αποτελούν μελέτες αυτοτελείς. Η επιλογή των κειμένων έγινε με κριτήριο το κατά πόσο το περιεχόμενό τους ανταποκρινόταν στη δυνατότητα ανάδειξης των βαθύτερων διαστά-σεων του ανθρωπισμού και των άλλων ηθικών αξιών που ίσχυσαν και δο-κιμάστηκαν στην αυστηρώς πειθαρχημένη αρχικά και χαλαρή στη συνέ-χεια κοινωνία της αρχαίας Ρώμης και στη δημοκρατική και φιλελεύθερη, ως επί το πλείστον, κοινωνία της αρχαίας Ελλάδας. Τα κείμενα της Λατινικής είναι ταξινομημένα με αλφαβητική σειρά, όχι πάντοτε απόλυτη, πράγμα που όμως δεν ελαττώνει την αναγνωστική από-λαυση. Αντίθετα, τα Ελληνικά κείμενα είναι ταξινομημένα κατά εποχή, είδος και συγγραφέα ή θεματική ενότητα.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ6

Β. Ο σχολιασμός

Χωρίς αμφιβολία ένα κείμενο – πόσο μάλλον το κλασικό – δέχεται περισ-σότερες από μία ερμηνευτικές προσεγγίσεις. Αυτό είναι άλλοτε καλό και ωφέλιμο, κάποτε όμως κακό και επιζήμιο. Γιατί από τη μια η διαφορετικότητα των προσεγγίσεων φωτίζει πιο πολύ τα σκοτεινά ή τα διφορούμενα και επίμαχα σημεία ενός κειμένου, που ίσως προβληματίζουν τους ερμηνευτές, και αυτό ωφελεί και το κείμενο, το οποίο προστατεύεται, και τον αναγνώστη που δεν του επιτρέπει να παρασύρεται σε αδόκιμες αναγνώσεις. Από την άλλη όμως πλευρά πάντα ελλοχεύει, συνειδητά ή όχι, ο κίνδυνος της υπερ-ερμήνευσης του κειμένου. Και επειδή το θέμα της προθετικότη-τας, της πρόθεσης του συγγραφέα, παραμένει σοβαρό πρόβλημα1 στην αναγνωστική θεωρία και στην ερμηνευτική πράξη, χρειάζεται μεγάλη προ-σοχή στην προσέγγιση. Έπειτα είναι και τούτο: κάθε κείμενο, ως γνωστόν, έχει τον δημιουργό του, εντάσσεται στην εποχή του, στα κειμενικά του συμφραζόμενα / παρεπό-μενα που, αν τα γνωρίζουμε, δεν είναι δυνατόν να τα αγνοήσουμε. Για παράδειγμα, η αρχαία ελληνική τραγωδία, ως είδος ποιητικό και θεατρικό, συνδέεται άρρηκτα με τον 5ο αι. π.Χ. και την Αθηναϊκή Δημοκρατία. Αυτή η λεπτομέρεια βοηθάει σημαντικά στην κατανόηση της μοναδικότητας του είδους της, του βαθύτερου νοήματος αυτής της παιδευτικής διαδικα-σίας και εξηγεί τη διαχρονικότητα, την επικαιρότητα και το ενδιαφέρον των μηνυμάτων της. Εξάλλου σε μερικά αποφθέγματα, ο χρόνος έχει προσθέσει ή αφαιρέσει λέξεις, με αποτέλεσμα να έχει αλλάξει η σημασία τους, όπως έγινε με το μέτρον άριστον, το οποίο ακόμα πολλοί το αναφέρουν εσφαλμένα παν μέτρον άριστον, χωρίς φυσικά να ισχύει το περιεχόμενό του, γιατί δεν είναι κάθε μέτρο και άριστο. Σε ορισμένα άλλα παρερμηνεύτηκε, ίσως από σχολαστική επιμονή στην «κατά λέξη» απόδοση του κειμένου, η βασική σημασία τους, όπως έγινε με το: «τὸ δὶς ἐξαμαρτεῖν οὐκ ἀνδρὸς σοφοῦ», που πολλοί μεταφράζουν ως εξής: το να κάνει κανείς λάθος / σφάλμα δυο φορές δεν είναι ίδιον / γνώρισμα του έξυπνου ανθρώπου, αντί του ορθού: το να κάνει κανείς δυο φορές το ίδιο λάθος δεν είναι γνώρισμα του έξυπνου ανθρώπου. Επειδή στην τέχνη δεν υπάρχουν παρθενογενέσεις, δηλ. δημιουργίες εκ του μηδενός, και κάθε δημιουργός, κάθε συγγραφέας έχει συγκεκριμένο

1 Το πρόβλημα υποχρέωσε τον καθηγητή της σημειολογίας, Umberto Eco, να αναθεωρήσει προγε-νέστερες απόψεις του περί της μη ύπαρξης ορίων στην κειμενική ερμηνεία και, εδώ και αρκετά χρόνια, σε σχετικό ομότιτλο βιβλίο του να κάνει λόγο για διακριτά πλέον όρια της ερμηνείας και υπερ-ερμηνεί-ας ενός κειμένου: Umberto Eco, Ερμηνεία και Υπερερμηνεία, μετάφραση Αναστασία Παπακωνσταντί-νου, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1993.

7ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ, ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

πολιτικό και ιδεολογικό στίγμα, η ερμηνευτική προσέγγιση οφείλει να δι-ακρίνεται από νηφαλιότητα, να συμφωνεί με το πνεύμα των συμφραζομέ-νων της, γιατί αυτό κυρίως ενδιαφέρει να γνωρίσουμε, και οι ενδεχόμενες προεκτάσεις ή οι δυνατοί συσχετισμοί με τις μεταγενέστερες εποχές, να γίνονται με προσοχή, για να αποφεύγονται οι αναχρονισμοί, που υπονο-μεύουν την αξιοπιστία του γραπτού. Μια προσέγγιση με αυτά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά είναι προς όφελος και του κειμένου και του αναγνώστη του. Προσθέτουμε εδώ και κάτι άλλο: η συνειδητή υπερ-ερμήνευση2 δεν απο-κλείεται να υπηρετεί παντοειδείς σκοπιμότητες του σήμερα, όπως συμβαί-νει, νομίζουμε, με ένα εδάφιο του Πανηγυρικού λόγου του Ισοκράτη, ότι δηλαδή, για να γίνει κανείς Έλληνας, αρκεί να είναι κάτοχος της ελληνικής παιδεύσεως, του οποίου γίνεται ασύστολη καπηλεία και παρά τη στρέ-βλωσή του χρησιμοποιείται, ακόμα και από επίσημα χείλη, ως αυθεντικό επιχείρημα πλέον, για να υποστηρίξει την αθρόα πολιτογράφηση των με-ταναστών στην Ελλάδα. Στο σημείο αυτό και από τη θέση αυτή, νιώθω την υποχρέωση να απευθύ-νω τις ειλικρινείς και θερμές ευχαριστίες μου στους διακεκριμένους συνα-δέλφους μου του 2ου Γυμνασίου Ιλίου, για την ενθάρρυνση και την ηθική στήριξη που μου παρείχαν στο διάστημα της συγγραφής, τις απόψεις που ανταλλάξαμε για επίμαχα θέματα, τη βοήθεια στη διόρθωση πολλών γρα-πτών δοκιμίων τα οποία έπαιρναν αποσπασματικά. Ιδιαίτερα με συγκινού-σε το ενδιαφέρον όχι μόνο των φιλολόγων, αλλά και καθηγητών άλλων ειδικοτήτων, που με αναγνωστική βουλιμία διάβασαν τα περισσότερα χει-ρόγραφα και έκαναν τα σχόλιά τους. Κατ’ αρχάς, η κ. Νατάσσα Κονταξή των Γαλλικών, Υποδιευθύντρια και πολύτιμη συνεργάτις, σε όλο το διάστημα της θητείας μου ως Διευθυντή, εννοοείται και κατά το διάστημα της συγγραφής, που εύρισκε συγκινητικά τα απλά πράγματα, όπως τη συμπεριφορά και τα λεγόμενα του φύλακα στην Αντιγόνη, ο κ. Βασιλείου Αναστάσιος, ο θεολόγος του Σχολείου, συ-νάδελφος καθόλα αξιαγάπητος, με την επίμονη προτροπή του να εκδώσω την εργασία αυτή. Επίσης, η κ. Καρούνια Εύη, φιλόλογος εξαιρετική, με σπάνιο ήθος και μο-ναδική αξιοπρέπεια, με την οποία η συζήτηση για θέματα φιλολογικά και μη, ήταν πάντοτε συναρπαστική, η κ. Πετρίτση Αγγελική, φιλόλογος επί-σης πολύ καλή και με άποψη, που την υποστήριζε με συνέπεια και πάθος, το «μικρό», όπως συνήθιζα να την αποκαλώ από το 2ο Λύκειο Ιλίου ακόμα, όπου τοποθετήθηκε πολύ νέα και είχαμε συνυπηρετήσει, η κ. Ηλιοπούλου Μαρία, έγκριτη φιλόλογος, προερχόμενη από Λύκειο, με άρτια κατάρτιση,

2 Για τον όρο βλέπε πρόχειρα στον R. D. DAWE, Σοφοκλέους, ΟΙΔΙΠΟΥΣ ΤΥΡΑΝΝΟΣ, μετάφρα-ση Γεώργιος Α. Χριστοδούλου, εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1991.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ8

που εντόπιζε τα περισσότερα λάθη στα σκόρπια δοκίμια που διόρθωνε, όπως και η εκλεκτή φιλόλογος κ. Βουρτσιάνη Μαρία, με το κριτικό και αυστηρό της ύφος. Ακόμη η κ. Κουτέλα Χριστίνα, έμπειρη φιλόλογος, με την οποία διαπί-στωσα κοινότητα αντιλήψεων σε πολλά από τα συζητούμενα θέματα, η πολύ νέα και «φανατική για γράμματα», κατά τον Αλεξανδρινό ποιητή, ελαφρώς παραλλαγμένο, φιλόλογος, η κ. Καραλή Ελένη, αξιαγάπητη συ-νάδελφος, που με προέτρεπε με το κείμενο του Πανηγυρικού να πάρω θέση δημοσίως στον Τύπο για το επίκαιρο και επίμαχο θέμα της χορήγη-σης Ελληνικής ιθαγένειας στους μετανάστες, που, ως συνήθως, είχε γίνει αντικείμενο έντονης εκμετάλλευσης και επικίνδυνης προπαγάνδας. Ελπίζω ότι δεν παρέλειψα να αναφέρω κάποιον. Στην αντίθετη περίπτωση, ζητώ ειλικρινά συγγνώμη. Και επειδή «γηράσκω ἀεὶ πολλὰ διδασκόμε-νος», τους είμαι ευγνώμων. ΥΓ1. Ευχαριστώ από βάθους καρδίας, τον λαμπρό συνάδελφο, τον φιλό-λογο κ. Δημήτριο Ρουκουτάκη, Υποδιευθυντή του 5ου Γυμνασίου Ιλίου, για τα όσα ποιητικά μου έγραψε μόλις διάβασε προδημοσιευμένα δοκίμια της εργασίας αυτής. Τέλος οφείλω να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον σεβαστό καθηγητή του Πα-νεπιστημίου Κρήτης, τον κ. Δημήτρη Ιω. Κουκουλομμάτη, για την εκτίμη-ση και εμπιστοσύνη με την οποία με περιβάλλει και με τιμά επί δεκαετίαν και πλέον, και για την ενθάρρυνσή του να εκδώσω την παρούσα εργασία. ΥΓ2. Ο Γαληνός από την Πέργαμο, ιατρός που έζησε στην Ελληνορωμαϊκή εποχή το διάστημα 130-200 μ.Χ. περίπου, έχει γράψει, για άλλο φυσικά λόγο, το εξής: «Χαλεπὸν […] ἄνθρωπον ὄντα μὴ διαμαρτάνειν ἐν πολλοῖς· τὰ μὲν ὅλως ἀγνοήσαντα, τὰ δὲ κακῶς κρίναντα· τὰ δὲ ἀμελέστερον γρά-ψαντα». (Γαληνός, Περί συνθέσεως φαρμάκων, 12, 34, 4-6)[Είναι δύσκολο για έναν άνθρωπο να μην κάνει λάθος σε πολλά, σε ορι-σμένα, επειδή τα αγνόησε παντελώς, σε άλλα, επειδή δεν τα αξιολόγησε σωστά και σε άλλα, επειδή τα έγραψε πρόχειρα]. Και, επειδή πιστεύουμε ότι κανένας δεν βρίσκεται στο απυρόβλητο της κριτικής, θα δεχτούμε με ιδιαίτερη χαρά κάθε βάσιμη παρατήρηση του αναγνώστη. ΥΓ3. Σημαντική παράλειψη θα ήταν να μην ευχαριστήσουμε θερμά τη φι-λόλογο Βαρέση Ευαγγελία για την πολύτιμη συνεισφορά της στην επιμέ-λεια του τελικού κειμένου.

Ίλιον, Ιούνιος του 2010

Αλέξανδρος Ευαγγ. ΚαββαδάςΦιλόλογος

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΑ. ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΑΣ10

A

1. Ad calendas Graecas. [Στις Ελληνικές Καλένδες]. Δηλαδή ποτέ, αφού οι Έλληνες δεν είχαν τέτοιο χωρισμό στο ημερολόγιό τους. Λέγεται συνήθως για αναβολή που οδηγεί στην ματαίωση μιας επι-κείμενης δραστηριότητας. Φράση του Αυγούστου, στον Σουητώνιο.

2. Alea iacta est. [Ερρίφθη ο κύβος]. Λέγεται όταν κανείς παίρνει μια ριψοκίνδυνη απόφαση και την κάνει πρά-ξη. Φράση που αποδίδεται στον Καίσαρα, ότι δηλ. την είπε όταν πέρασε τον ποταμό Ρουβίκωνα για να στραφεί εναντίον της Ρώμης, κατά τη διάρ-κεια του εμφυλίου πολέμου.

3. Ad hoc [Προς τούτο]

4. Ab ovo [Από το αυγό, δηλ. από την αρχή]. Γνωστή ως αφηγηματική τεχνική, κατά την οποία ο αφηγητής αρχίζει την αφήγηση των όσων θα αφηγηθεί, από την αρχή. Διαφορετική τεχνική της αφήγησης είναι αυτή που ονομάζεται in medias res, η οποία αφηγείται από τη μέση της υπόθεσης. Οράτιος [65π.Χ. - 8μ.Χ].

5. A posteriori [Εκ των υστέρων]

6. A priori [Εκ των προτέρων]

7. Ab imo pectore [Εκ βάθους καρδίας] προκειμένου περί ειλικρινών και δυνατών συναισθη-μάτων.

8. Abusus non tollit usum. [Η υπερβολική χρήση δεν καταργεί τη χρήση].

9. Abyssus abyssum invocat. [Η άβυσσος την άβυσσο επικαλείται].

11ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ, ΜΕΛΕΤΕΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

Ενδεχομένως για να δικαιολογηθούν χαώδεις καταστάσεις, οι οποίες δύσκο-λα αντιμετωπίζονται και πιο δύσκολα μπαίνει στοιχειώδης τάξη σε αυτές.

10. Ave Caesar, morituri te salutant. [Χαίρε, Καίσαρα, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν] Σουητώνιος.Χαιρετισμός τον οποίο απηύθυναν οι μονομάχοι, όταν έμπαινε στο Κο-λοσσαίο της Ρώμης ο αυτοκράτορας, προκειμένου να παρακολουθήσει μονομαχία μέχρι θανάτου μεταξύ μονομάχων ή μονομάχων και άγριων θηρίων. Στις μονομαχίες αυτές, αποτρόπαια θεάματα, ο νικητής που θα είχε εξοντώσει τον αντίπαλό του, έφευγε ελεύθερος. Όσον αφορά τα άγρια θηρία, η παράδοση αναφέρει την περίπτωση του Ανδροκλή και του λιονταριού: Ο Ανδροκλής ήταν δραπέτης δούλος που είχε καταφύγει στη Λιβύη και επειδή φοβόταν μήπως τον αναγνωρίσουν και τον συλλάβουν, για να τον επιστρέψουν στον Ρωμαίο κύριό του (στην περίπτωση αυτή κινδύνευε να στιγματιστεί με πυρακτωμένο σίδηρο ως FUG, δηλ. fugitivus = δραπέτης), βρήκε καταφύγιο και κρυβόταν σε ένα σπήλαιο, χωρίς να γνωρίζει ότι αυτό ήταν κατοικία ενός λιονταριού. Όταν κάποτε επέστρεψε το λιοντάρι, πλησίασε τον Ανδροκλή έχοντας προτεταμένο το δεξιό εμπρόσθιο πόδι του. Μόλις ο Ανδροκλής συνήλθε από την έκπληξη και αντιλήφθηκε πως το λιοντάρι δεν είχε πρόθεση να του επιτεθεί, παρατήρησε ότι στο προτεταμένο πόδι είχε καρφωθεί ένα μεγάλο αγκάθι. Τότε έβγαλε το αγκάθι και περιποιήθηκε την πληγή και σε λίγο το λιοντάρι έφυγε. Μερικά χρόνια ύστερα από το περιστατικό αυτό, ο Ανδροκλής είχε συλληφθεί αιχμάλωτος και είχε καταδικασθεί σε θάνατο από τους Ρωμαίους. Στην αρένα που τον έριξαν, αντίπαλό του είχε ένα λιοντάρι, το οποίο μόλις τον πλησίασε, δεν τον κατασπάραξε, αλλά του έγλυφε τα πόδια, επειδή τον αναγνώρισε και θυμήθηκε την παλαιά φιλία. Το ασυνήθιστο αυτό γεγονός προκάλεσε αίσθηση και έκπληξη στο φιλο-θεάμον κοινό και στον αυτοκράτορα που ζήτησε να μάθει λεπτομέρειες. Όταν έμαθε την ιστορία τους, ο αυτοκράτορας χάρισε τη ζωή στον Ανδρο-κλή και τον άφησε να φύγει μαζί με το λιοντάρι.

11. Amantes sunt amentes. [Οι ερωτευμένοι είναι άμυαλοι, άφρονες]. Γνωστή η αντίληψη που εκφράζεται με τη φράση αυτή. Τη συναντάμε για παράδειγμα στο τρίτο στάσιμο (στίχοι: 781-800), της Αντιγόνης, το γνω-στό «Ἔρως ἀνίκατε μάχαν», όπου ο Σοφοκλής, μέσω του χορού, υμνεί τις ιδιότητες του Έρωτα, ως δύναμης δημιουργικής για τη ζωή. Δεν παραλεί-πει όμως ο βαθύς αυτός ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής να κάνει μία σημαντική επισήμανση / μια σπουδαία ψυχολογική παρατήρηση: ο έρωτας είναι παντοδύναμος και το ερωτικό πάθος παρασύρει στην ορμή του θεούς

Αναγνώσεις, μελέτες και Σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής

Γραμματείας

ΑνΑΓνώΣΕιΣ, μ

ΕΛΕτΕΣ κΑι ΣχοΛιΑΣμ

οΣ κΕιμ

Ενών

τη

Σ ΛΑτινικ

ηΣ κ

Αι ΕΛΛην

ικη

Σ ΓρΑμμ

ΑτΕιΑΣ

Αλέξανδρος Ε. Καββαδάς

ΑΘΗΝΑ 2013

Ο Αλέξανδρος Καβ-βαδάς (1953 - 2013) γεννήθηκε στο Κατω-χώρι Λευκάδας. Σπού-δασε με υποτροφία του Ι.Κ.Υ. στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανε-πιστημίου Αθηνών από όπου αποφοίτησε το 1975. Από το 1978 υπη-ρέτησε ως Φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Ασχολήθηκε εκτετα-μένα με την έρευνα και την ανάλυση της Αρχαίας Ελληνικής και Λατινικής Γραμμα-τείας στα πλαίσια της ευρύτερης μελέτης του Αρχαίου Ελληνικού Πο-λιτισμού.Το βιβλίο του με τίτλο «Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμέ-νων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματεί-ας» αποτελεί την πρώτη συγγραφική εργασία που εκδίδεται.

Τα κείμενα που αναλύονται είναι διαφόρων ειδών: είναι κατ’ αρχάς στερεότυπες, παροιμιακές, απο-φθεγματικές εκφράσεις της Λατινικής και της Ελ-

ληνικής Γραμματείας. Αυτές οι λεκτικές δομές χρησιμο-ποιούνται στον προφορικό και τον γραπτό κυρίως λόγο των ανθρώπων που αρέσκονται να διανθίζουν την έκφρα-σή τους με ρήσεις, οι οποίες διασώζουν τη λαϊκή σοφία και άλλες σημαντικές εκφάνσεις του πολιτισμού, Ελλη-νικού και Ρωμαϊκού, και μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε ορισμένες πτυχές της σκέψης τους. Πρόκειται ακόμη για ανθολόγηση κειμένων, φιλοσοφι-κών, θεατρικών, λογοτεχνικών κ.ά., κυρίως της αρχαίας Ελληνικής και της Λατινικής, που η ερμηνευτική τους προσέγγιση και ο σχολιασμός γίνονται πιο αναλυτικά σε δοκιμιακό λόγο και αποτελούν μελέτες αυτοτελείς. Η επιλογή των κειμένων έγινε με κριτήριο το κατά πόσο το περιεχόμενό τους ανταποκρινόταν στη δυνατότητα ανάδειξης των βαθύτερων διαστάσεων του ανθρωπισμού και των άλλων ηθικών αξιών που ίσχυσαν και δοκιμάστη-καν στην αυστηρώς πειθαρχημένη αρχικά και χαλαρή στη συνέχεια κοινωνία της αρχαίας Ρώμης και στη δημοκρα-τική και φιλελεύθερη, ως επί το πλείστον, κοινωνία της αρχαίας Ελλάδας. Τα κείμενα της Λατινικής είναι ταξινομημένα με αλφαβη-τική σειρά, όχι πάντοτε απόλυτη, πράγμα που όμως δεν ελαττώνει την αναγνωστική απόλαυση. Αντίθετα, τα Ελ-ληνικά κείμενα είναι ταξινομημένα κατά εποχή, είδος και συγγραφέα ή θεματική ενότητα.

Αναγνώσεις, μελέτες και σχολιασμός κειμένων της Λατινικής και Ελληνικής Γραμματείας

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ε. ΚΑΒΒΑΔΑΣΑΛEΞΑνΔροΣ

κΑ

ΒΒ

ΑΔΑ

Σ

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα Τηλ. : 210 6431108ekdoseis.ocelotos@gmail.comwww. ocelotos. gr

ISBN 978-960-564-087-3

173 × 240 SPINE: 18.9 FLAPS: 55

cover_kavadas2.indd 1 10/7/2013 9:52:09 PM