Η έκκληση αυτή επαναλαμβάνεται σήμερα από δημοφιλείς ρι-ζοσπάστες θεωρητικούς, όπως ο Alain Badiou και ο Slavoj Zizek.

Μας προτρέπουν να κάνουμε άμεσα πράξη μια εξισωτική δικαιοσύνηενάντια στον κυρίαρχο «καπιταλο-κοινοβουλευτισμό», με μια πολιτικήδράση που θα συνδυάζει αυστηρή συλλογική πειθαρχία, «συλλογικήβία», με την έννοια της αυστηρής επιβολής ανατρεπτικών πολιτικών μέ-τρων, και βολονταρισμό, με την έννοια συλλογικών αποφάσεων που έρ-χονται σε ρήξη με την κρατούσα λογική της καπιταλιστικής «ανάπτυ-ξης».1

Στην τρέχουσα πολιτική συγκυρία, ωστόσο, η αναφορά σε επαναστα-τικούς βολονταρισμούς είναι πιθανότερο να προέρχεται από γραφείακαθεστωτικής προπαγάνδας, που θέλουν να εξορκίσουν το φάντασμα μιαςκυβέρνησης της αριστεράς με τον μπαμπούλα του «σοβιετικού» κινδύ-

νου, από τραγελαφικές εκδοχές μιας παρωδίας της ένοπλης τρομοκρα-τίας ή από ρετρό περιθωριακά απομεινάρια μιας εξωκοινοβουλευτικήςαριστεράς.

Κι όμως, είτε θέλουμε να εκφωνήσουμε αυτό το επικίνδυνο όνομα εί-τε όχι, ορισμένες εκδοχές επαναστατικού βολονταρισμού είναι εκ των ωνουκ άνευ στην Ελλάδα του 2014 και σε όσες κοινωνίες βρίσκονται σε α-νάλογη μοίρα, αν θέλουμε να αλλάξουμε τον ρου των πραγμάτων, έστωκαι μόνον με την ανατροπή των μνημονιακών επιταγών. Η ισχυρή προ-βολή και πραγμάτωση μιας συλλογικής βούλησης, που θα πηγαίνει κό-ντρα στο ρεύμα και θα είναι αποφασισμένη να παλέψει με όλες της τιςδυνάμεις για μια δημιουργική συλλογική αλλαγή, είναι αναγκαία σε συν-θήκες όπου τα πλέγματα οικονομικής και πολιτικής εξουσίας είναι συ-ντριπτικά εναντίον κάθε τέτοιας αλλαγής, τόσο στο εσωτερικό όσο καιδιεθνώς. Μόνον η πρόταξη μιας αποφασιστικής βούλησης ανατροπής,η οποία θα υποστηρίζεται από ανάλογα πολιτικά σχέδια και πολιτικήοργάνωση, μπορεί να πείσει και τους ίδιους τους φορείς της και το κοι-νωνικό ακροατήριο στο οποίο απευθύνονται, ότι αυτό που φαντάζει α-πίθανο, ανέφικτο, μη ρεαλιστικό στην παρούσα τάξη πραγμάτων, μπο-ρεί να γίνει πραγματικότητα με τον πολιτικό μετασχηματισμό αυτής τηςτάξης από συλλογικά υποκείμενα. Μόνον έτσι, με άλλα λόγια, μπορούννα δημιουργηθούν οι καταστάσεις και οι πολιτικές που δεν υπάρχουνσήμερα, αλλά και να αναπτυχθούν τα, ισχνά σήμερα, πολιτικά υποκεί-μενα που θα τις οικοδομήσουν. Και, φυσικά, η βούληση δεν είναι επαρ-κής συνθήκη, και η επιτυχία της κάθε άλλο παρά εγγυημένη είναι, αλλάη βούληση είναι αναγκαία συνθήκη όταν το ζητούμενο είναι η ιστορικήκατασκευή του καινούριου και διαφορετικού.

Υπάρχουν δύο τουλάχιστον επίπεδα σήμερα όπου η σκοπιμότητα τουεπαναστατικού βολονταρισμού γίνεται εντονότερα αισθητή, και μάλι-στα ακριβώς με την πιο γόνιμη μορφή του - όχι δηλαδή ως υστερική ά-μετρη βία που είναι πολιτικά ατελέσφορη για την υπόθεση της ισοελευ-θερίας, αλλά ως αποφασιστική διάθεση οικοδόμησης του νέου, με πίστη,σχέδιο και συλλογική στράτευση. Το πρώτο αφορά την ευρωπαϊκή θέ-ση της χώρας και ένα από τα επιτακτικότερα διλήμματα: πώς και αν εί-ναι δυνατή η παραμονή στην Ευρωζώνη (ή και την ίδια την Ε.Ε.) αν ε-

πιδιώκουμε τη διάλυση των μνημονιακών και ευρύτερα νεοφιλελεύθε-ρων δεσμών. Μια λογική που μοιάζει να πρυτανεύει, εκκινεί από τηνορθή διάγνωση ότι η κοινωνική πλειοψηφία στην Ελλάδα είναι συντη-ρητική, ανασφαλής και φοβισμένη. Συνεπώς, ακόμη και αν η έξοδος α-πό την Ευρωζώνη ήταν οικονομικά συμφέρουσα ή πολιτικά αναγκαία,η αναφορά σε αυτό το ενδεχόμενο, πόσο μάλλον η ρητή και συστηματι-κή επεξεργασία ενός εναλλακτικού προγράμματος σε αυτή την κατεύ-θυνση, πρέπει να αποφεύγεται, γιατί η ελληνική κοινωνία τρομάζει α-πό τις πιθανές συνέπειες και τους απρόβλεπτους κινδύνους μιας τέτοι-ας εξέλιξης.

Η αφετηριακή διάγνωση δεν είναι καθόλου εσφαλμένη. Αλλά το «ρε-

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣΚΡΙΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΥ, ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

www.avgi-anagnoseis.blogspot.com

Σύνταξη: Κώστας Βούλγαρης, Κώστας Γαβρόγλου, Γιώργος Μερτίκας, Άλκης Ρήγος, Πέτρος-Ιωσήφ Στανγκανέλλης, Kώστας Χριστόπουλος

Η ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣΗ ΑΥΓΗΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

2 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014ΤΕΥΧΟΣ 583

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΙΟΥΠΚΙΟΛΗΣΕπαναστατικός βολονταρισμός

ΣΕΛ. 1

ΕΥΓΕΝΙΑ ΚΡΙΤΣΕΦΣΚΑΓΙΑΣπάνιες Γαίες

ΣΕΛ. 2-3

ΜΠΡΟΥΝΟ ΛΑΤΟΥΡ

ΣυνέντευξηΣΕΛ. 4-5

ΜΑΚΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣΒαϊμάρη

ΣΕΛ. 6

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΑΚΕΛΛΙΩΝΦύλλα στον καιρό

ΣΕΛ. 6

SAUL NEWMANΣυλλογικά κινήματα

ΣΕΛ. 7

ΠΑΝΟΣ ΤΣΑΚΟΠΟΥΛΟΣΗ αισθητική της ανάγκης

ΣΕΛ. 8

ΛΗΔΑ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΟ ζωγράφος του μήνα

ΣΕΛ. 8

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΚΙΟΥΠΚΙΟΛΗ

Έργα του Κορνήλιου Γραμμένου απότην έκθεση σκουλπτούραemfatica,στην αίθουσα τέχνης «έκφραση –Γιάννα Γραμματοπουλου», Βαλαωρίτου 9α, Αθήνα, που διαρκεί μέχρι 15 Φεβρουαρίου

Για έναν πραγματικό επαναστατικό βολονταρισμό!

Mama Alien, h60X72X43cm χαρτόνι, χρώμα 2012

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ24

Η ΑΥΓΗ • 2 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

2

αλιστικό» συμπέρασμα που απορρίπτει κά-θε «βολονταρισμό» δεν είναι τόσο ρεαλιστι-κό όσο φαίνεται. Βασίζεται σε ένα ανοικτόστοίχημα που είναι πιθανό να χαθεί σε διά-φορες φάσεις, πριν ή μετά από μια εκλογικήνίκη της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Μεδεδομένη την ισορροπία δυνάμεων στηνΕΕ, την εδραία ηγεμονία του νεοφιλελευθε-ρισμού και των πολιτικών λιτότητας στονπυρήνα της, την περιθωριακή θέση της Ελ-λάδας και την αποδεδειγμένη αδυναμία ό-λων των προηγούμενων ελληνικών κυβερ-νήσεων να προβάλουν την οποιαδήποτε ε-πιτυχημένη «αντίσταση», ο ρεαλιστικόςνους υποθέτει πολύ εύλογα ότι και οποια-δήποτε άλλη κυβέρνηση θα είναι ομοίως κα-ταδικασμένη να υποκύψει, ελλείψει ενός ι-σχυρού διαπραγματευτικού χαρτιού. Ή, αναντισταθεί μέχρι τέλους, θα οδηγήσει τη χώ-ρα στο χείλος του γκρεμού, και μάλιστα τυ-φλά και απροετοίμαστα, ελλείψει ενός γνω-στού, επεξεργασμένου σχεδίου διάσωσης.

Εν ολίγοις, ο ίδιος φοβισμένος συντηρη-τισμός που υποδεικνύει έναν συνετό πραγ-ματισμό και την αποφυγή «υπερεπαναστα-τικών» εναλλακτικών προγραμμάτων, υπο-σκάπτει ρεαλιστικά και την υποστήριξη νέ-ων κυβερνήσεων αντιπαράθεσης με τονμνημονιακό ζόφο. Αυτό καταγράφεται πο-λύ εύγλωττα και στη διαστρωμάτωση του ε-κλογικού σώματος. Τα πιο φοβικά και συ-ντηρητικά στρώματα στήριξαν και εν πολ-λοίς στηρίζουν τη μνημονιακή παράταξη,όχι γιατί δέχονται με αγαλλίαση τις οικονο-μικές της επιθέσεις αλλά γιατί δεν μπορούννα διακρίνουν από την οπτική τους καμίαρεαλιστική εναλλακτική. Απεναντίας, ένας«επαναστατικός βολονταρισμός» που θαπροτάσσει σταθερά και ξεκάθαρα τη βούλη-ση της ρήξης και θα το κάνει αυτό στη βάσηενός διαρθρωμένου, δημόσιου εναλλακτι-κού σχεδιασμού, μπορεί να συμβάλλει στηνανάκτηση της χαμένης κοινωνικής αυτο-πεποίθησης. Μερίδες της ελληνικής κοινω-νίας έχουν αντισταθεί και δημιουργήσει σεπολύ δυσχερέστερες συνθήκες στο εσωτε-ρικό και διεθνώς. Μια κοινωνία με υψηλόμορφωτικό επίπεδο, έμψυχο δυναμικό, υ-ποδομές και φυσικούς πόρους, με τη δυνα-τότητα διατροφικής κυριαρχίας, μπορεί νασταθεί στα πόδια της, να παλέψει, να αυτο-συντηρηθεί και να βρει εποικοδομητικές λύ-σεις σε φαινομενικά αδιέξοδα. Για να γίνειαντι-ηγεμονική μια πολιτική δύναμη σήμε-ρα δεν μπορεί και δεν θα έπρεπε να ποντά-ρει στον «φόβο των μαζών», τον οποίο α-κριβώς καλλιεργεί και εκμεταλλεύεται το κα-θεστώς της εξουσίας. Καλείται να συγκρο-τήσει αυτό που δεν υπάρχει, ένα νέο συλλο-γικό υποκείμενο, με αυτοπεποίθηση, με διά-θεση και πρόγραμμα δράσης. Και δύσκολαθα σταθεί στο ύψος μιας τέτοιας πρόκλησης,αν στοιχηματίζει ως ένα σημείο στη δειλίατης κοινωνίας, και βασίζει σε κενές διακη-ρύξεις την όποια επίκληση της θέλησής τουγια αλλαγή και τη βεβαιότητα ότι θα πετύ-χει. Αυτό είναι ο ορισμός του κακού βολο-νταρισμού: «θα γίνει, γιατί έτσι λέω και έτσιθέλω».

Σε ένα άλλο επίπεδο, η πραγματική ριζο-σπαστική βουλησιαρχία είναι ήδη εδώ, ωςέργο μικρών και ανώνυμων αλλά δυναμι-κών τμημάτων της ελληνικής κοινωνίας.Στα ποικίλα συνεργατικά εγχειρήματα καιτις δομές της αλληλεγγύης που εξυφαίνο-νται σε όλη την επικράτεια τα τελευταία δύο-

τρία χρόνια, στα πλαίσια μιας αναδυόμενηςκοινωνικής οικονομίας των αναγκών, τωνκοινών αγαθών και της συλλογικής αυτο-διαχείρισης, εντοπίζει κανείς την πραγμα-τωμένη βούληση ατόμων και ομάδων να α-ντιταχθούν στις θεμελιώδεις συντεταγμέ-νες της ιστορικής πραγματικότητας: στηνκερδοσκοπική-εγωκεντρική λογική της α-γοράς, στη γραφειοκρατική λογική του κρά-τους πρόνοιας, στο πελατειακό σύστημα καιτη διαφθορά, στη δημοκρατία της ανάθεσηςκαι της διοίκησης από τα πάνω, στις πλειο-ψηφικές διαθέσεις του φόβου, της ανασφά-λειας, της αδράνειας και της υποταγής. Ηβούληση αυτή κινείται ενάντια στο ρεύμα, ό-χι μόνον στα λόγια, σε διακηρύξεις και σεοργανώσεις προετοιμασίας μιας πολιτικήςανατροπής, αλλά γίνεται εν μέρει πράξη εδώκαι τώρα, με τη συγκρότηση σχημάτων πα-ροχής υπηρεσιών υγείας, παιδείας, κοινω-νικής αρωγής, παραγωγής και διανομήςπροϊόντων που γίνονται με όρους κοινωνι-κών αναγκών, αυτοενδυνάμωσης και αμε-σοδημοκρατικής διακυβέρνησης.

Πρόκειται για ένα άλλο είδος και ήθος ε-παναστατικού βολονταρισμού, που με αγω-νιστική ταπεινότητα και πειραματικές δο-κιμές τείνει να απαλλαγεί από τις παθολο-γίες αυτής της πολιτικής στάσης στο πα-ρελθόν: την αντίληψη της πεφωτισμένηςπρωτοπορίας που κατέχει την αλήθεια γιατην επανάσταση και καθοδηγεί τις τυφλέςμάζες, την πρόταξη μιας αρνητικότητας πουκαταστρέφει διά της άμετρης βίας το παρόνκαι τις δυνάμεις της αντίδρασης προκειμέ-νου να εφαρμόσει εν συνεχεία πάνω στο κα-θαρμένο σώμα της κοινωνίας συνταγές κοι-νωνικής αναδιάταξης από τα πάνω. Εδώ, ηέμφαση πέφτει αντιθέτως στη θετική δημι-ουργία στα χάσματα των κοινωνικών δο-μών και στις εξαρθρώσεις που γεννά η κρί-ση. Η αρνητικότητα της απόρριψης του κα-τεστημένου συνυφαίνεται εξ αρχής με την οι-κοδόμηση άλλων σχέσεων, δομών και υπο-κειμένων που μπορούν να συντηρήσουντην κοινωνία, να οικοδομήσουν συλλογικάσώματα αλληλοϋποστήριξης και πίστης, ναχαράξουν δρόμους ευρύτερων μετασχημα-τισμών της κοινωνικότητας και να διαπαι-δαγωγήσουν έμπρακτα νέους ανθρωπότυ-πους στη θέση των απαθών-παθητικών κα-ταναλωτών. Η ενίσχυση και εξάπλωση ενόςτέτοιου επαναστατικού βολονταρισμούμπορεί να δημιουργήσει, αργά αλλά σταθε-ρά, τη λιτή ευδαιμονία μιας εξισωτικής δη-μοκρατίας που μας λείπει.

Μόνο με τέτοιους όρους μπορούμε να α-ναζητήσουμε το νόημα της ευρωπαϊκήςπροοπτικής, δηλαδή βγαίνοντας έξω από τηλογική του «πραγματιστικού» συντηρητικούεκβιασμού: αντιπαραθέτοντας πειστικά, τό-σο τακτικά όσο και στρατηγικά, το αίτηματης χειραφέτησης απέναντι στις κυρίαρχεςδομές της Ε.Ε. Μόνο έτσι, η όποια «δια-πραγμάτευση με τους δανειστές» θα μπο-ρούσε να είναι και αποτελεσματική: όταν υ-πάρχει η πολιτική βούληση, αποτυπωμένησε κοινωνικό ρεύμα, για έξοδο από τη λογι-κή τους και από τις δεσμεύσεις που αυτή ε-πιβάλλει.

1 Βλ. ενδεικτικά S. Zizek, 2008, In Defense ofLost Causes, Λονδίνο-Νέα Υόρκη: Verso, σ.461.

Ο Αλέξανδρος Κιουπκιολής διδάσκει Σύγ-χρονες πολιτικές θεωρίες στο ΑΠΘ

ΣΥΝΕΧΕΙΑ AΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ

Ο Άγγλος Ασθενής ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ, ΣπάνιεςΓαίες. Редких земель, εκδόσειςΠατάκη, σελ. 314

Το βιβλίο αναφέρεται σε μια πολύ κρί-σιμη και αμφιλεγόμενη περίοδο της ι-

στορίας της Σοβιετικής Ένωσης, στις δεκαε-τίες ‘30-’60, περίοδος που έδινε, και συνεχί-ζει όπως φαίνεται να δίνει τροφή σε λογοτέ-χνες ανά την υφήλιο. Πρόκειται για τις σελί-δες της ιστορίας που επιτρέπουν στη δημι-ουργική φαντασία να οργιάσει, μιας και τα

γεγονότα ξεπερνούν πολλές φορές κάθε φα-ντασία. Ειδικά όταν πρόκειται για την πε-ρίοδο του ψυχρού πολέμου, του ανταγωνι-σμού στον τομέα των πυρηνικών ε-ξοπλισμών μεταξύ της ΕΣΣΔ καιτων ΗΠΑ. Την περίοδο πουοι Σοβιετικοί ανακάλυψαντη σημασία των Σπά-νιων Γαιών, αλλά καιτης δράσης της περί-φημης «Πεντάδας τουΚέμπριτζ», βρετανώνκομμουνιστών στις α-νώτερες βαθμίδες τηςΒρετανίας.

Το βιβλίο της ΣώτηςΤριανταφύλλου απο-τυπώνει τα απομνημο-νεύματα ενός κομμου-νιστή, εδαφολόγου καικλόουν (σε ένα πρόσωπο)Πραβιέν (από τη λέξη«πράβντα», «αλήθεια») Σεργκέ-γιεβιτς Μακάρεφ, γιου ενός παλιούμπολσεβίκου, που ακολούθησε τη μοίρατων περισσότερων παλιών μπολσεβίκων,δηλαδή είχε συλληφθεί και εξαφανιστεί(μέχρι τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου)στα στρατόπεδα του καθεστώτος.

Ο Μακάρεφ, γεννημένος στο Βορρά τηςΡωσίας, αφού σπούδασε στο Τεχνολογι-κό Ινστιτούτο του Λένινγκραντ, πήγε ναεργαστεί στο Τμήμα Σπάνιων Γαιών(;) στηΜόσχα, όπου ασχολήθηκε με την αναζή-τηση των σπάνιων μετάλλων για τη χημι-κή πολεμική βιομηχανία, ενώ ταυτόχροναεργαζόταν ως κλόουν στο τσίρκο: σε κάθεπόλη όπου ο Πραβιέν πήγαινε με τη γεω-λογική αποστολή για να βρει ένα από τα 17σπάνια μέταλλα, έδινε απαραιτήτως καιμια παράσταση ως guest star στο τοπικότσίρκο. Κάποια στιγμή, κρίσιμη για τη ζωήτου και για όλο το μυθιστόρημα, κι εφό-σον έχει διαπράξει έγκλημα κατά της συ-νείδησής του, ο ήρωας της Σώτης Τρια-νταφύλλου θα φορέσει τη μάσκα και τηνπεριβολή τού κλόουν, και όχι μόνο θα κυ-κλοφορεί έτσι στη Μόσχα της δεκαετίαςτου ‘50 επί πέντε χρόνια, αλλά και θα πη-γαίνει στις γεωλογικές αποστολές, φορώ-ντας τα παπούτσια Ν52...

Όταν ένας συγγραφέας αποφασίζει νατοποθετήσει την αφήγηση σε μια ξένη χώ-ρα, σε μια ιστορική στιγμή που απέχει κα-τά μισό αιώνα από τη δική του, πρέπει ναυπάρχει κάποιος λόγος. Στην προκειμένηπερίπτωση, ο λόγος αυτός βρέθηκε ακρι-

βώς στη μέση του βιβλίου, στη σελ. 183, στοτσιτάτο που εγκαινιάζει το δεύτερο μέρος τουμυθιστορήματος:

«Η διαφορά ανάμεσα στο ναζισμό και στονκομμουνισμό είναι ότι ο κομμουνισμός προκα-λεί, περιέργως, κάποια γέλια», Martin Amis,Koba the Dread.

Ο Κόμπα (παρατσούκλι του Στάλιν) ο Τρο-μερός! Αλλά ο τίτλος του μυθιστορήματος τουAmis έχει και δεύτερο σκέλος: Laughter andthe Twenty Millions, δηλαδή, Το Γέλιο και τα 20εκατομμύρια. Δηλαδή, οι 20 εκατομμύρια νε-κροί. Σύμφωνα με τον αμερικανό συγγραφέα,ο οποίος ομολογεί ότι δεν είναι ειδικός στησοβιετική ιστορία αλλά ένας παρατηρητής,μόνο με το γέλιο, με την ειρωνεία, θα μπο-ρούσε να καταπολεμηθεί όλη η φρίκη της τό-τε καθημερινής ζωής στη Σοβιετική Ένωση.Ο ήρωας της Σώτης Τριανταφύλλου προέρ-

χεται από αυτό ακριβώς το «φυτώ-ριο» (εξ ου το τσίρκο και ο κλό-

ουν), και η συγγραφέας, 10χρόνια μετά τον Martin

Amis, μας δίνει τη δικήτης εκδοχή πολέμουτου γέλιου κατά του ο-λοκληρωτισμού.

Μόνο που κανέναγέλιο δεν προκύπτει α-πό το βιβλίο, και ο ολο-κληρωτισμός δεν φαί-νεται και τόσο ...τρομε-ρός: προκαλεί μάλισταερωτήματα, πώς ένα

μάτσο ηλιθίων γέρων -γιατί κάπως έτσι παρου-

σιάζονται ο Κόμπα και όλοτο Πολιτικό Γραφείο, μαζί με

τους γυναίκες τους-, που μάταιακαταστρώνουν στο Κρεμλίνο και στη ντά-τσα τού ηγέτη σχέδια κατατρόπωσης τηςειρηνικής και πολιτισμένης Δύσης, κατά-φεραν να κρατούν επί δεκαετίες αλυσο-δεμένο έναν ολόκληρο λαό.

Κανένα γέλιο δεν προκύπτει, γιατί το βι-βλίο στερείται και του στοιχειώδους χι-ούμορ: και τι χιούμορ μπορεί να κάνει έ-νας χλιαρός, ακαθόριστος χαρακτήρας, οοποίος επί 319 σελίδες, και επί 35 ολό-κληρα χρόνια, δεν εξελίσσεται, δεν μετα-μορφώνεται, αλλά συμμετέχει στη -φα-νταστική όσο δεν πάει άλλο- ζωή, συ-μπτωματικά, από τύχη;

Σε όλο το πρώτο μέρος, η συγγραφέαςσαν να προσπαθεί να κρατηθεί στο θέμα,αναμένοντας τη στιγμή που θα βάλει στηναφήγηση έναν ήρωα απ’ την απέναντι ό-χθη, τον άγγλο κατάσκοπο, και υπαρκτόιστορικό πρόσωπο, Γκάυ Μπέρτζες, ο ο-ποίος καταβάλλει σε όλο το δεύτερο μέρος

φιλότιμες προσπάθειες να κάνει φλεγμα-τικό εγγλέζικο χιούμορ. Κατά τα άλλα, όσαιστορικά στοιχεία αναφέρονται έχουν τηνεγκυρότητα και τη λογοτεχνικότητα της Βι-κιπαίδειας, όσον αφορά δε τις ρωσικές πό-λεις, όλες μοιάζουν μεταξύ τους σαν ά-σχημα ανάπηρα δίδυμα: άχρωμα, θλιβερά,καταθλιπτικά, βουβά και τυφλά. Η περι-γραφή ζωντανεύει, μόλις η συγγραφέας

ΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΚΡΙΤΣΕΦΣΚΑΓΙΑ

Γείτονας, h235cm κράνος μοτοσυκλέτας,ατσαλόμαλλο, ανοξείδωτο, σίδηρος 2012

25ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

Η ΑΥΓΗ • 2 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

3

πατάει στα γνώριμα εδάφη: εκεί που ο περι-βόητος άγγλος κατάσκοπος παρομοιάζει τηρωσική πόλη με σκωτσέζικο σαββατόβραδο,ή όταν γίνονται συζητήσεις γύρω από τηναγγλόφωνη λογοτεχνία. Για να διευκολύνει τηζωή τής συγγραφέως Τριανταφύλλου, ο ή-ρωας Πραβιέν Μακάρεφ, από τον πολικόΒορρά, εδαφολόγος και κλόουν, έχει ένα κρυ-φό χόμπι: τα αγγλικά και την αγγλική λογο-τεχνία... Αλλιώς, πόσες σελίδες μπορείς ναγεμίσεις με άνευ ουσίας διαλόγους;

Παρόλο που η ιστορία ξετυλίγεται σε όλησχεδόν την επικράτεια της Σοβιετικής Ένω-σης -από το Μούρμανσκ, πόλη πέρα από τονΒόρειο Αρκτικό Κύκλο, έως την Κριμαία, καιαπό το Λένινγκραντ και τη Μόσχα έως την Ά-πω Ανατολή-, δεν υπάρχει πουθενά κανένααναγνωρίσιμο σημείο: το φόντο των γεγο-νότων σε όλη τη διάρκεια του μυθιστορήμα-τος παραμένει μαύρο, αδιαφανές και αδια-πέραστο, σαν το Τετράγωνο του Μάλεβιτς.Αυτό το μαύρο ρουφάει τα πάντα, τους αν-θρώπους -έτσι κι αλλιώς στερημένους ψυχι-κών και σωματικών γνωρισμάτων και χαρα-κτήρων-, το χρόνο, που αναγνωρίζεται μετάβίας από το ημερολόγιο του βασικού ήρωα,την ίδια την Ιστορία, που παραμορφώνεταικαι παθαίνει διαθλάσεις.

Το μόνο που παραπέμπει στη Ρωσία -για-τί και η μυθοπλασία πρέπει να έχει τη λογι-κή της, και το λογοτεχνικό γκροτέσκο οφείλεινα χτίζεται πάνω σε κάποιες στέρεες βάσεις-είναι οι ρωσικές λέξεις, γραμμένες με ελλη-νικούς χαρακτήρες, που βρίσκουμε κάθε τό-σο σκόρπιες στο κείμενο: έτσι, εκτός από τιςκλασικές, «τσεκίστας», «ταβάρις», «να ζντα-ρόβια», περίοπτη θέση κατέχουν τρία συνώ-νυμα της λέξης «ομοφυλόφιλος» κι ένα γιατο «πρωκτικό σεξ» (εδώ οι συμβουλάτορεςπαραπλάνησαν τη συγγραφέα: στην πραγ-ματικότητα, «μουζελόζεστβο» σημαίνει -γιατέταρτη φορά!- ομοφυλοφιλία).

Το ίδιο παράξενη είναι και η χρήση της γε-νικής πτώσης, Редких земель, στον τίτλο τουβιβλίου, ενώ η ελληνική εκδοχή/μετάφρασήτου είναι στην ονομαστική. Εκτός αν ο στό-χος ήταν να γελάσουμε... Τότε, ουδέν σχόλιο.Γελάσαμε.

Το θολό τοπίο του βιβλίου εξηγείται απλά.Γιατί τα χρώματα δεν είναι καν σκούρα. Είναιανύπαρκτα. Αλμπίνο. Αυτή η θολούρα βοη-θάει να καλυφθεί η ...άγνοια, η έλλειψη γνώ-σης του θέματος, του χώρου και του χρόνου.Οι ήρωες λειτουργούν στο κενό, δεν υπάρ-χει καμιά συνοχή με το περιβάλλον, γιατί αυ-τό το περιβάλλον είναι εμφανώς άγνωστο καιξένο στη συγγραφέα.

Από την άγνοια προέρχονται και ατοπή-

ματα του τύπου: «Δεν ήμουν σίγουρος [λέει οήρωας της Σώτης Τριανταφύλλου] ότι ο Τσέ-χοφ επιτρεπόταν - μερικοί έλεγαν πως ήταν μι-κροαστός και πως πέθανε στη Γερμανία πριν α-πό τη Μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση: έγρα-φε, όπως έμαθα αργότερα, για τα υπαρξιακά προ-βλήματα των ευγενών της νότιας Ρωσίας». Α-παγορευμένος στη σταλινική Ρωσία ήταν οΝτοστογιέφσκι, αλλά ο Τσέχοφ, ως γνωστόν,ήταν ο αγαπημένος συγγραφέας του Στάλιν.

Το βιβλίο κατοικείται αποκλειστικά από γε-λοία υποκείμενα, που μιλάνε σαν τα σοβιετικάπλακάτ - νέοι και γέροι, κομματόσκυλα καιμη. Κι αυτό συμβαίνει, ώσπου εμφανίζεται οΓκάυ Μπέρτζες: «Ταβάρις, νομίζω, ότι δεν έχειςαντιληφθεί ότι είσαι πολίτης του μεγαλύτερου έ-θνους στον κόσμο», λέει ο υπεύθυνος προπα-γάνδας στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο του Λέ-νινγκραντ, απευθυνόμενος στον μονίμωςτρομαγμένο ήρωα. «Ό,τι αγγίζουμε γίνεται χρυ-σάφι! Ακόμα και το πτίτσιο μολοκό [τούρτα «Τουπουλιού το γάλα»] θεωρείται παγκόσμιο αρι-στούργημα της ζαχαροπλαστικής! Είμαστε πρώ-τοι και στη ζαχαροπλαστική!» (Μια μικρή πλη-ροφορία: την τούρτα «Του πουλιού το γάλα»την επινόησε το 1974 ο σεφ του εστιατορίουΠράγα στη Μόσχα, τα δε σοκολατάκια μ’ αυ-τή την ονομασία κατασκευάστηκαν για πρώ-τη φορά το 1967, ενώ το ημερολόγιο του ή-ρωα, που τα περιλαμβάνει, γράφεται το1963...)

Αλλά να ήταν μόνο αυτά τα σοκολατάκια!Η καθημερινή ζωή στη Σοβιετική Ένωση -ε-κτός Βικιπαίδειας- είναι για τη Σώτη Τρια-νταφύλλου Σπάνια Γαία, ή μάλλον Γαία Ά-γνωστη! Με την ίδια επιτυχία, η ιστορία θαμπορούσε να ξετυλίγεται στη Νιγηρία, στηΝέα Ζηλανδία, ακόμα και στο φεγγάρι. Ο πιοαπίστευτος χαρακτήρας του βιβλίου είναι οΚόμπα ο Τρομερός, ο ίδιος ο Στάλιν, που ε-λάχιστα διαφέρει από τον διευθυντή τουτσίρκου, όπως και το Κρεμλίνο από το αντί-σκηνο του τσίρκου MEDRANO:

«Κάποτε ήμασταν μια παρέα [εξομολογείταιο Στάλιν στον ήρωά μας, τον οποίον κάλεσεστα γενέθλιά του για να κάνει ως κλόουν τακόλπα του μπροστά στους καλεσμένους], μέ-ναμε όλοι στο Κρεμλίνο μαζί με τα παιδιά μαςκαι τα κατοικίδια ζώα: μαϊμούδες, αρκούδες, εί-χαμε ακόμα και μια τρελή κατσίκα...» Ένα με-γάλο τσίρκο, αλλά και η Κιβωτός ταυτόχρονα...

Εξίσου βαθυστόχαστα είναι όλα τα φιλο-σοφήματα του ηγέτη: «Η Γερμανία είναι η χώ-ρα των πατέρων κι εμείς είμαστε η χώρα των μα-νάδων. Πίσω απ’ τα παλικάρια της επανάστασηςκαι του πολέμου, σύντροφε, υπάρχει πάντα μιαηρωική μάνα». Είπαμε, ο κομμουνισμός προ-καλεί κάποιο γέλιο, αλλά να μην ξεκαρδι-

στούμε κιόλας.Ο Στάλιν εμφανίζεται στο μυθιστόρημα

μόνο για να δώσει την πάσα στον ήρωα, νατον οδηγήσει στη γνωριμία με τον άγγλο κα-τάσκοπο, μοναδικό άνθρωπο με σάρκα καιοστά στο βιβλίο. Είναι και ο μόνος που μιλάκατανοητά, επειδή μόνο μαζί του μπορεί νασυνεννοηθεί η συγγραφέας: για τις αγγλικέςλέξεις και φράσεις σ’ αυτήν την περίπτωσηδεν υπάρχει γλωσσάρι στο τέλος του βιβλί-ου, η συγγραφέας και οι αναγνώστες πρέπεινα κάθονται από την ίδια πλευρά των κερκί-δων του τσίρκου. Ο Γκάυ Μπέρτζες είναι ο-μοφιλόφυλος και πότης, αλλά τουλάχιστονδεν είναι εξωγήινος, όπως όλοι οι υπόλοιποι.Όπως ο συγκάτοικός του Μπέρτζες στη Μό-σχα, ο Τόλια «εραστής και οικονόμος, πρώηνανθρακωρύχος, νυν ηλεκτρολόγος και υδραυλι-κός στα μπαλέτα - ίσως ασφαλιστής». Στις Σπά-νιες Γαίες όλοι οι Ρώσοι έχουν ένα σωρό ι-διότητες, σαν τις μπαμπούσκες, όλοι είναιμέλη του ΚΚΣΕ και του ρωσικού τσίρκου,και μόνο ο Γκάυ Μπέρτζες έχει μόνο δύοιδιότητες, ομοφυλόφιλος και κατάσκο-πος, που στην τελική τελική είναι το ίδιο:

«Μέχρι να γνωρίσω τον Γκάυ Μπέρτζες[ομολογεί ο Πραβιέν Μακάρεφ], δεν ήξε-ρα, τι σήμαινε να είσαι πάρα πολύ ομοφυ-λόφιλος: είχα συναντήσει θηλυπρεπείς ά-ντρες, αλλά ο Γκάυ δεν ήταν θηλυπρεπής, ή-ταν ένα διαφορετικό είδος πέντρικ [ένα από τασυνώνυμα ομοφυλόφιλου]- του άρεσε να λέ-ει πως όταν ήταν μικρός κατάπινε πεταλούδες,και ότι αυτή η συνήθεια τον είχε κάνει αυτό πουτον έχει κάνει».

Είναι σίγουρο πως η Σώτη Τριανταφύλλουέχει δει την βρετανική ταινία An EnglishmanAbroad, σε σενάριο του Alan Bennett, τηλε-κωμωδία αφιερωμένη στη ζωή στη Μόσχατου Γκάυ Μπέρτζες, που έσπασε τα ταμείατο 1983, απ’ την οποία είναι παρμένα ολό-κληρα κομμάτια, όπως π.χ. η μεγάλη σκηνή,όπου ο Γκάυ Μπέρτζες κάνει εμετό στο κα-μαρίνι της Κόραλ Μπράουν, βρετανίδας η-θοποιού που ήρθε το 1958 στη Μόσχα με τοθέατρο Old Vic...

Πέρα όμως από την εικονική πραγματικό-τητα της σταλινικής και της χρουτσοφικήςΡωσίας και της φθαρμένης πραγματικότη-τας του Γκάυ Μπέρτζες, το θέμα των Σπά-νιων Γαιών έχει πολύ ψωμί. Οι Ρώσοι και ρω-σομαθείς φίλοι της Σώτης Τρανταφύλλου,που έπαιζαν μαζί της μπιλιάρδο στη Ρωσίακαι τη βοηθούσαν να συμπληρώσει το Γλωσ-σάρι (όχι πάντα επιτυχημένα), θα μπορού-σαν να στρέψουν την προσοχή της στο γε-γονός ότι η ρωσική κυβέρνηση, σήμερα, προ-σανατολίζεται στην αναγέννηση της βιομη-χανίας σπάνιων μετάλλων, η οποία διαλύ-θηκε με τη διάλυση της ΕΣΣΔ.

Το πρόγραμμα της επανεκκίνησης αυτούτου είδους μεταλλουργίας χρηματοδοτείται α-πό την κυβέρνηση της Ρωσίας με το ποσόντων 145 δισ. ρουβλίων, δηλαδή κάπου 4 δισ.ευρώ, και υπολογίζεται ότι το 2020 η εξόρυ-ξη των σπανίων μετάλλων θα υπερκαλύψεικατά 20 φορές τις ανάγκες της χώρας.

Ο ψυχρός πόλεμος τελείωσε... Γιατί άραγεαναζητούμε ξανά τις Σπάνιες Γαίες;

Η Ευγενία Κριτσέφσκαγια είναι κλασική φιλόλογος

στη Χώρα των ΗλιθίωνΗ καθημερινή ζωή στη Σοβιετική Ένωση -εκτός Βικιπαίδειας-

είναι για τη Σώτη Τριανταφύλλου Σπάνια Γαία, ή μάλλον Γαία Άγνωστη! Με την ίδια επιτυχία, η ιστορία θα μπορούσε

να ξετυλίγεται στη Νιγηρία, στη Νέα Ζηλανδία, ακόμα και στο φεγγάρι. Ο πιο απίστευτος χαρακτήρας του βιβλίου

είναι ο Κόμπα ο Τρομερός, ο ίδιος ο Στάλιν, που ελάχιστα διαφέρειαπό τον διευθυντή του τσίρκου, όπως και το Κρεμλίνο

από το αντίσκηνο του τσίρκου MEDRANO

Νεαροίεραστές89X18X3cmξύλο, χρώμα2012 YoungLovers.Wood, paint

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ26

Η ΑΥΓΗ • 2 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

4

Στις 8 Ιανουαρίου, ο Γάλλος ανθρωπολόγος BrunoLatour, ένας από τους πιο αναγνωρισμένους και επι-

δραστικούς διανοητές των τελευταίων δεκαετιών, βρέθηκεστην Αθήνα ως φιλοξενούμενος του προγράμματος διαλέξε-ων «Τι να Κάνουμε;», το οποίο επιμελείται η ιστορικός τέχνηςΜαρίνα Βρανοπούλου στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Ο Latour διδάσκει στο Sciences Po Paris και το LondonSchool of Economics, και έχει ασχοληθεί από τα τέλη της δε-καετίας του ‘70 με την ανθρωπολογική επανεξέταση της τε-χνολογίας, της επιστήμης και του μοντερνισμού. Παράλλη-λα, τα τελευταία χρόνια έχει ασκήσει μεγάλη επιρροή στην τέ-χνη με την παραγωγή δύο εκθέσεων τις οποίες συνεπιμελή-θηκε με τον Peter Weibel, στο κέντρο ZKM της Καρλσρούης,και υπήρξαν καθοριστικές για τις σύγχρονες εννοιολογήσειςτου καλλιτεχνικού πεδίου. Κύρια συμβολή του αποτελεί η θε-ωρία τού Δράστη-Δικτύου (Αctor-Network Theory), η ο-ποία επανερμηνεύει τις σχέσεις και το πλέγμα εμπρόθετωνδράσεων μεταξύ ετερογενών υλικών (ανθρώπινων και μη-ανθρώπινων) και εισηγείται τον συμμετρικό μεταξύ τους συ-σχετισμό.

ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΛΕΔΑΚΗ

Στο βιβλίο σας «Ουδέποτε υπήρξαμε μοντέρνοι» πε-ριγράφετε την κατηγορία του σχεδόν-αντικειμένου

(του αντικειμένου με ποιότητες υποκειμένου). Η κατηγο-ρία αυτή εμπίπτει στο πλαίσιο της θεωρίας τoυ queer; Πέ-ρα από αυτό το παράδειγμα, είναι πολλές ακόμα οι ιδέες σαςπου τονίζουν τις ενδιάμεσες ταυτότητες των πραγμάτων καιτων οντοτήτων. Ορίζετε τον εαυτό σας ως θεωρητικό τουqueer ή ως οντολόγο του queer;

Υπάρχει ενός είδους διαχωριστική γραμμή ανάμεσαστην ανθρωπολογία του μοντέρνου και την ανθρωπο-

λογία του χρόνου, τη φεμινιστική θεωρία και τη θεωρία τουqueer. Με την έννοια ότι η τελευταία περιστρέφεται γύρω α-πό τον επανορισμό του σώματος και του υποκειμένου. Υπο-θέτω ότι συνδέονται μέσα από το έργο της Donna Haraway.Η δική μου δουλειά σχετίζεται με την τεχνολογία και τον χρό-νο. Το σύνορο με την θεωρία του queer είναι η βιολογία, τα α-ναπαραγόμενα σώματα, οι τεχνολογίες αναπαραγωγής καιτα ζητήματα της ταυτότητας. Όμως εμένα με αφορά κυρίως τοπώς μπορούμε να εξάγουμε την εμπρόθετη δράση από το σύ-στημα των αντικειμένων και το πώς μπορούμε να παρακάμ-ψουμε τον συσχετισμό υποκειμένου-αντικειμένου.

Θα υπήρχε ο καπιταλισμός δίχως την oικονομική θε-ωρία; Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι έχει υ-

ποστηρίξει την κυριαρχία του παρόντος συστήματος μετον ίδιο τρόπο που το πεδίο της ιστορίας τροφοδότησε τουςεθνικισμούς;

Πολύ ενδιαφέρον, καλή ερώτηση. Εννοείτε με τον ίδιοτρόπο που η ιστορία ως πειθαρχικό πεδίο έχει λειτουρ-

γήσει βοηθητικά για τον εθνικισμό; Αυτό ίσχυε περισσότεροστο παρελθόν υποθέτω, δε νομίζω ότι ο μηχανισμός αυτός έ-χει την ίδια ισχύ σήμερα. Κατά πόσο λοιπόν θα μπορούσε ναθεωρηθεί η οικονομία ως αντίστοιχος διαμορφωτικός μηχα-νισμός ως προς τον καπιταλισμό, δηλαδή ουσιαστικά τις α-γορές; Η έννοια του καπιταλισμού είναι δηκτική, υποδηλώνειμια κριτική στάση, δηλαδή μια αρνητική κριτική του συστή-ματος. Μερικές φορές μπορεί να χρησιμοποιηθεί θετικά, ω-στόσο συνήθως είναι αρνητικά προσδιορισμένος όρος. ΣτηνΕυρώπη δεν δηλώνει κανείς δημόσια καπιταλιστής, θεωρεί-ται αρνητικός χαρακτηρισμός. Στην Αμερική είναι λίγο δια-φορετικά. εκεί το δηλώνεις με μεγαλύτερη άνεση και γίνεσαιαντιληπτός ως νεοφιλελεύθερος, δίχως να έχει αρνητικήχροιά. Οπότε το επιχείρημα αφορά περισσότερο στο κατά πό-σο η οικονομία ως πειθαρχικό πεδίο -η λογιστική, το μάρκε-τινγκ, οι επιχειρήσεις και όλα τα πρακτικά ζητήματα- δια-μορφώνει στην πραγματικότητα την Οικονομία με κεφαλαίοΌμικρον. Δηλαδή για παράδειγμα κατά πόσο μια οικονομία ό-πως αυτή της Ελλάδας έχει πράγματι επηρεάσει την Οικονο-μία; Με αυτή την έννοια μιλάμε για το πώς η Οικονομία, ωςουσία, έχει υπαχθεί στο έργο της οικονομίας ως λογιστικής,διοίκησης, χρηματοοικονομικών. Δίχως αυτά τα επιμέρουςδεν θα μπορούσαμε να διαχειριστούμε τη σχέση μας με τα α-γαθά, κ.λπ. Βεβαίως η έννοια της οικονομικής ανταπόδοσηςαναφέρεται σε πιο πολύμορφους τρόπους, όπως αυτοί που α-νακαλύφθηκαν ή υπογραμμίστηκαν από την ανθρωπολογία.Όσον αφορά πάντως στην οικονομία ως επιστήμη, το επιχει-ρείν και την πολιτική της σχέσης μας με τα αγαθά, ναι, η ε-ρώτησή σας είναι σωστή.

Πέρα από τις πρακτικές που διαμορφώνουν την Οι-κονομία με κεφαλαίο όμικρον, οι οποίες συνίσταται

στο δίκτυο των δραστηριοτήτων που περιγράφετε, ποιες εί-ναι οι ιδέες, οι αφηρημένες έννοιες, οι ιδεολογίες που λει-τουργούν ως υπόβαθρο;

Πίσω από τον καπιταλισμό;

Πίσω από τον καπιταλισμό, ναι. Οι αντιδράσεις καιοι εννοιολογήσεις σχετικά με τον καπιταλισμό μπο-

ρεί να είναι διαφορετικές στην Ευρώπη και την Αμερική,όμως η ιδεολογία είναι εκεί, παρούσα σε όλες τις ηπείρους.

Ο καπιταλισμός περιγράφει σχέσεις. Είναι μια λέξη πουέχει χρησιμοποιηθεί για να συστηματοποιήσει σχέσεις

οι οποίες δεν είναι τόσο συστηματικές και οι οποίες γίνονταιπιο συστηματικές όταν τις συγκεντρώνεις κάτω από μια με-γάλη επενέργεια, στην οποία αποδίδεις μια επιπλέον ενέρ-γεια που διατρέχει όλη την ιστορία από τις παλιές μέρες, απότον 17ο αιώνα.

Λέτε λοιπόν ότι κάτι τέτοιο συμβαίνει όταν τοποθε-τούμε την οικονομία κάτω από την έννοια-ομπρέλα

του καπιταλισμού; Αυτή είναι μια εμμονή που μοιράζονται η αριστερά καιη δεξιά, οι οποίες συναγωνίζονται ως προς τους τρό-

πους συστηματοποίησης του καπιταλισμού. Και κάνουν τονκαπιταλισμό πιο συστηματικό από ό,τι είναι. Μπορείς να ε-παναπροσδιορίσεις και να περιγράψεις εκ νέου τον καπιτα-λισμό με πολλούς τρόπους, οι οποίοι δεν είναι συστηματικοίκαι συμπαγείς και αποτελούν ανορθολογικές συναθροίσειςπου μπορούν να καταπολεμηθούν, να τροποποιηθούν. Εξα-κολουθεί παρόλα αυτά να αποτελεί μια επίμονη ενέργεια, έ-να πνεύμα της ύλης, μια μηχανή. Επιπλέον, διευκολύνει καιτις δύο πλευρές. Είναι καλός για την δεξιά, γιατί προωθεί τουςστόχους της, και είναι πολύ καλός για την αριστερά, καθότι δενμπορεί να ηττηθεί. Και τα δύο μέρη εμμένουν να κάνουν τονκαπιταλισμό συνεπή. η δεξιά για το λόγο ότι όσο περισσότε-ρο συστηματικός είναι τόσο δυσκολότερα θα υποχωρήσει, καιη αριστερά επειδή αν το σύστημα υπονομευθεί, θα πρέπει νατο αντιπαλέψει και να το ξεπεράσει, και εκεί θα αποτύχει. Ο-πότε, τελικά μένει με την πρόθεση και κομίζει την ικανοποί-ηση που προσφέρει η κριτική και η πεποίθηση ότι αποτυγ-χάνει, παρόλο που είναι σωστή και έχει δίκιο. Ο καπιταλισμόςείναι κάτι το οποίοι οι άνθρωποι αγαπούν να μισούν.

Η ψυχαναλυτική ματιά θα μπορούσε πιθανώς ναπροσθέσει μια ενδιαφέρουσα προοπτική στο επιχεί-

ρημά σας. Περιγράφεται τον καπιταλισμό με όρους έλξης-απώθησης.

Το θέμα με τον καπιταλισμό είναι ότι δεν έχει συσταθείγια να ηττηθεί. Συνιστά ένα πλήρες, ολοκληρωμένο σύ-

στημα. Δεν είναι κάτι το οποίο θα μπορέσουμε να υπερβού-με αν το αντιπαλέψουμε.

Πώς μπορείτε να το προεξοφλείτε αυτό; Εννοείτε ό-τι θα ξεπεραστεί μέσα από μια διαδικασία κοινωνι-

κής μετάβασης η οποία επιτελείται με ιστορικούς όρουςκαι ότι η ανθρώπινη επενέργεια στο παρόν δεν έχει ση-μασία;

Πολλοί άνθρωποι βάζουν ενέργεια στην καταπολέμη-ση του καπιταλισμού, πιστεύοντας ότι μπορεί να ηττη-

θεί. Πρόκειται ωστόσο για ένα σύστημα υπερβολικά μεγά-λο???δεν θα ξεπεραστεί μέσα από μια τέτοια διαδικασία. Ηδιαδικασία θα είναι διαλεκτική.

Θα μπορούσαμε να προεκτείνουμε το επιχείρημα πουσυζητήσαμε πιο πάνω σχετικά με την λειτουργία που

επιτέλεσαν τα πειθαρχικά πεδία της ιστορίας και την οι-κονομίας στη διαμόρφωση και την αναπαραγωγή του ε-θνικισμού και του καπιταλισμού, και να εξετάσουμε την πε-ρίπτωση της ανθρωπολογίας (ίσως και της ψυχανάλυσης)ως δομικών στοιχείων του μοντερνισμού;

Θα αναφερθώ στην ανθρωπολογία, την οποία γνωρίζωκαλύτερα. Η διαφορετικότητα ή ο κόσμος ανακαλύ-

φθηκε τον 19ο αιώνα από την ανθρωπολογία. Πρώτα ήρθε ηκατάκτηση και μετά οι αποστολές, και ακολούθησε η ανθρω-πολογία. Οπότε η ανθρωπολογία, ναι, ανέλαβε τον εκμοντερ-νισμό του κόσμου, του δικτύου των ανθρώπων που έγιναν α-ντιληπτοί ως πολιτισμός. Ύστερα όμως άρχισε να λειτουργείαντίστροφα και διαδραμάτισε πολύ σημαντικό ρόλο στον α-πο-μοντερνισμό του κόσμου. Και οι μετα-αποικιακές σπουδέςαυτό έκαναν. Υποθέτω πως και εδώ στην Ελλάδα έχουν γίνειτέτοιες μετα-αποικιακές σπουδές. Σημειώθηκε συνολικά μια

Ο μοντερνισμός δεν απέτυχε, γιατί δεν υπήρξε ποτέ. Δεν αποκολληθήκαμεποτέ από τη θρησκεία, την οικογένεια, τη μυθολογία. Η χειραφέτηση του μοντερνιστικού οράματος έτεινε στην απόσπασή μας από τη γη και τουςπεριορισμούς της, απέβλεπε στηναποσύνδεσή μας από τη μυθολογία και τη θρησκεία. έτσι θα γινόμασταν μοντέρνοι,ελεύθεροι, χειραφετημένοι. Αυτό πουσυμβαίνει είναι ακριβώς το αντίθετο: όσοπερισσότερο προχωράμε, τόσο περισσότεροσυνδεόμαστε, με άλλους ανθρώπους, άλλεςοικονομίες, με τις συνέπειες των δράσεώνμας, ενώ η αφήγηση της χειραφέτησηςδιαρκώς διαψεύδεται

Μπρούνο Λατούρ:

39ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

Η ΑΥΓΗ • 2 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

5

Στην Ελλάδα, τώρα με την κρίση και τηντρόικα, έχει γίνει ακόμα επιτακτικότεροτο αίτημα του εκμοντερνισμού της χώρας.Είναι σαφές ότι η Ελλάδα δεν έχει διέλθειαπό τη διαδικασία του εκμοντερνισμού μεεπάρκεια. Ανεξάρτητα όμως από ταπαραδείγματα της περιφέρειας τουμοντερνισμού, όπου παρέμειναν πάντοτεισχυρές οι τοπικές συνήθειες και τασυστήματα ηθικής, παρατηρείται τώρα ηεγκαθίδρυση μιας αντιδραστικής λογικής,η οποία επαναφέρει την προσκόλλησηστο χώμα, το τοπίο, το πώς ο άνθρωποςχερσώνεται σε μια εδαφική περιοχή. όλααυτά τα θέματα αποτελούν αντιδραστικέςτάσεις που προσανατολίζονται στοπαρελθόν παρά στο μέλλον

Το χαμόγελο της Τζιοκόνταςh95Χ75X2cm ξύλο,

μπρουτζόσυρμα, χρώμα 2013

διαδικασία ανθρωπολογοποίησης και επαρχιοποίησης τηςΕυρώπης. Αρχίσαμε να μιλάμε μονίμως για την ηθική (ethics)και η ανθρωπολογία έγινε τοπική.

Αυτό το επιχείρημα ανήκει στη συνολικότερη αντί-ληψη την οποία εκθέτετε στο βιβλίο σας «Ουδέποτε

υπήρξαμε μοντέρνοι»; Δηλαδή ότι δεν έχουμε ουσιαστικάπεράσει ακόμα στη νεωτερικότητα, ότι δεν είμαστε μο-ντέρνοι;

Στο «Ουδέποτε υπήρξαμε μοντέρνοι» αναλύονται πολ-λές πλευρές του ζητήματος. Μεταξύ αυτών κατέχει ιδι-

αίτερη θέση το ότι ποτέ δεν υπήρξαμε τεχνικοί, δεν έχει συ-ντελεστεί επί της ουσίας η αναθεώρηση της λεγόμενης Ελ-ληνικής κληρονομιάς. Επίσης, σημασία έχει ότι η οικονομίαδεν είναι ορθολογική. Είναι απλώς ένας τρόπος να χειριζό-μαστε και να ορίζουμε τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και α-γαθών. Σήμερα ο όρος χρησιμοποιείται καταχρηστικά. Μιλά-με για τον εκμοντερνισμό της Κίνας, εννοώντας ότι μοντερ-νισμός σημαίνει να χρησιμοποιούμε το ίντερνετ και να πί-νουμε coca-cola. Την ίδια στιγμή σήμερα σημειώνεται μιακρίσιμη οπισθοχώρηση. Κοιτάζουμε πίσω στο παρελθόν, δι-ευρύνεται η προσκόλληση στο χώμα. Αναπτύσσεται και ε-μπεδώνεται αυτό που ονομάζουμε οικολογία.

Στην Ελλάδα είμαι πεπεισμένη πως δεν βιώνουμεμια εκ νέου οπισθοχώρηση με αυτήν την έννοια. Διό-

τι εδώ διαρκώς υποφέραμε από αυτό το επίμονο κοίταγμαπρος τα πίσω. Βεβαίως, όχι με την έννοια της πρόσκλη-σης στη φύση, αλλά με την προσήλωση που δείξαμε σε αυ-τό που θεωρήθηκε ως η εθνική παρακαταθήκη μας, δηλα-δή η αρχαία ελληνική κληρονομιά.

Ναι, στην Ελλάδα τώρα με την κρίση και την τρόικα έ-χει γίνει ακόμα επιτακτικότερο το αίτημα του εκμο-

ντερνισμού της χώρας. Είναι σαφές ότι η Ελλάδα δεν έχει διέλ-θει από τη διαδικασία του εκμοντερνισμού με επάρκεια. Α-νεξάρτητα όμως από τα παραδείγματα της περιφέρειας του μο-ντερνισμού, όπου παρέμειναν πάντοτε ισχυρές οι τοπικές συ-νήθειες και τα συστήματα ηθικής, παρατηρείται τώρα η ε-γκαθίδρυση μιας αντιδραστικής λογικής, η οποία επαναφέρειτην προσκόλληση στο χώμα, το τοπίο, το πώς ο άνθρωποςχερσώνεται σε μια εδαφική περιοχή. όλα αυτά τα θέματα α-

ποτελούν αντιδραστικές τάσεις που προσανατολίζονται στοπαρελθόν παρά στο μέλλον.

Συνοψίζοντας, ποιοι πιστεύεται ότι είναι οι λόγοιπου απέτυχε ο μοντερνισμός; Ο μοντερνισμός δεν απέτυχε, γιατί δεν υπήρξε ποτέ.Δεν αποκολληθήκαμε ποτέ από τη θρησκεία, την οικο-

γένεια, τη μυθολογία. Η χειραφέτηση του μοντερνιστικού ο-ράματος έτεινε στην απόσπασή μας από τη γη και τους πε-ριορισμούς της, απέβλεπε στην αποσύνδεσή μας από τη μυ-θολογία και τη θρησκεία. έτσι θα γινόμασταν μοντέρνοι, ε-λεύθεροι, χειραφετημένοι. Όμως, φυσικά, ποτέ δεν συνέβηκάτι τέτοιο. Αυτό που συμβαίνει είναι ακριβώς το αντίθετο:όσο περισσότερο προχωράμε, τόσο περισσότερο συνδεόμαστε.Συνδεόμαστε με άλλους ανθρώπους, άλλες οικονομίες, με τιςσυνέπειες των δράσεών μας, ενώ η αφήγηση της χειραφέτη-σης διαρκώς αντιπαρατίθεται και διαψεύδεται.

Με τη θεωρία σας τού δράστη-δικτύου περιγράφετεαυτό ακριβώς το πλέγμα συνδεσιμοτήτας το οποίο

λειτουργεί στον αντίποδα του μοντερνισμού; Δεν βρίσκεται στον αντίποδα, είναι απλώς μια θεωρίαη οποία εγγράφει τη σύγχυση ανάμεσα στις οντότητες.

Για παράδειγμα, λένε οι άνθρωποι: «Ο χρόνος και η πολιτικήείναι πολύ διαφορετικά πράγματα». Το να μην αναμειγνύε-ται ο χρόνος, η μυθολογία και η πολιτική είναι ένα χαρακτη-ριστικό το οποίο επικαλείται ο μοντερνισμός.

Ο διαχωρισμός κράτους και εκκλησίας, ο οποίος δενέχει επιτευχθεί αποτελεσματικά στην Ελλάδα, υπά-

γεται στη σχέση στην οποία αναφέρεστε; Αυτό είναι μια άλλη ιστορία, γιατί αφορά στη θρησκείακαι το κράτος, ενώ εγώ αναφέρομαι στη μυθολογία και

τον χρόνο ή την πολιτική. Δεν είναι ακριβώς το ίδιο επιχείρημα,ωστόσο θα μπορούσε να συσχετισθεί ίσως. Όσο εκμοντερνί-ζεται μια κοινωνία τόσο λιγότερη θρησκεία υπάρχει. Δεν έχειυπάρξει ποτέ περισσότερο θόλωμα μεταξύ της θρησκείας καιτης πολιτικής, απ’ ό,τι στην εποχή μας. Επίσης, μεταξύ τουχρόνου και της πολιτικής, που επίσης θα ήταν αναμενόμενονα διαχωρίζονται όσο προχωράμε. Τώρα όμως βρισκόμαστεστο σημείο όπου η σύνδεση μεταξύ χρόνου, τεχνολογίας, νό-μου, ηθικής, αγορών είναι πολύ στενή. Γι’ αυτό ο μοντερνισμός

δε συνιστά καλό αναλυτικό εργαλείο για να καταλάβουμε τισυμβαίνει. Ο μοντερνισμός θεωρεί ότι όλα αυτά θα έπρεπε ναείναι διαχωρισμένα.

Ο μοντερνισμός πρόκρινε ως βασικό διακύβευμα τηνεπέμβαση του ανθρώπου πάνω στη φύση και την υ-

ποχώρηση της κυριαρχίας της φύσης. Αυτό το ζήτημα συ-νιστά ένα ενδιαφέρον πεδίο έντασης σήμερα.

Ναι, αποτελεί σημαντικό κομμάτι του μοντερνισμού οέλεγχος της φύσης από το άνθρωπο. Για παράδειγμα,

σήμερα η φύση, η γη, η βιόσφαιρα δεν παράγει ικανή ποσό-τητα αζώτου ώστε να καλλιεργήσουμε. Το άζωτο παράγεται σταεργοστάσια για να χρησιμοποιηθεί ως λιπαντικό. Οπότε εί-μαστε σε αμφιθυμία σχετικά με το κατά πόσο το άζωτο είναιανθρώπινο προϊόν ή φυσικό. Οι άνθρωποι υπολογίζουν τηφύση ως μέρος του κόσμου τους πλέον, όχι ως κάτι εξωτερι-κό. Το παράδοξο είναι πως εκείνη τη στιγμή που διατυπώ-θηκε από τον μοντερνισμό η ιδέα ότι η φύση και η ανθρώπι-νη δραστηριότητα θα έπρεπε να είναι εντελώς διαχωρισμένεςμεταξύ τους, ακριβώς τότε έκανε η ίδια η βιομηχανική επα-νάσταση τη σύνδεση πιο συμπαγή. Ο μοντερνισμός υποσχέ-θηκε τη χειραφέτηση από την εξουσία της φύσης και τελικάμέσα από την εκβιομηχάνιση βρεθήκαμε παγιδευμένοι στιςσυνέπειες των πράξεών μας, υπόλογοι στην κριτική της λε-γόμενης οικολογίας. Όλες αυτές οι προθέσεις έμειναν σανπρόταγμα το οποίο όμως δεν εμπεδώθηκε, διατήρησε μιαστάση συστολής, σχεδόν κρυβόταν. Κι όμως, αν οι άνθρωποιείχαν καταλάβει νωρίτερα, στην αρχή της βιομηχανικής ε-πανάστασης, το μέγεθος και την επίδραση που θα είχε στομέλλον η μόλυνση από την βιομηχανική παραγωγή, τι θα εί-χαν κάνει; Βεβαίως από τότε υπήρχαν φωνές που έθεσαν τέ-τοιου είδους προβληματισμούς, μα δεν δόθηκε σημασία. Τι θασυνέβαινε λοιπόν αν είχε γίνει από τότε κατανοητή η κατα-στροφική επίδραση της βιομηχανίας στο περιβάλλον; Θα εί-χαν ανακόψει τη βιομηχανική επανάσταση και θα είχαν βρειάλλη λύση; Οι μοντέρνοι επέλεξαν να αγνοήσουν τις συνέ-πειες, και είπαν, «Ας επινοήσουμε, ας προχωρήσουμε!». Τώ-ρα οπισθοχωρούμε από αυτή τη χειραφέτηση και υποκύ-πτουμε στους περιορισμούς των συνεπειών.

Η Ευαγγελία Λεδάκη είναι ανθρωπολόγος και επιμελήτρια εκθέσεων

Ουδέποτε υπήρξαμε πραγματικά μοντέρνοι

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ40

Η ΑΥΓΗ • 2 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

6

JOSEPH ROTH, Ο ιστός της αράχνης,Εκδόσεις Κριτική, μτφρ. Τούλα Σιετή,σελ. 186

Πώς φτάνει ένας άνθρωπος να ση-κώσει το τσεκούρι στον αέρα και να

σπάσει το κρανίο του συμπολίτη του; Πώς ο-δηγείται μια κοινωνία στη μισαλλοδοξία καιτον φασισμό; Αυτά τα ερωτήματα θέτει ο Γιό-ζεφ Ροτ, ένας από τους πιο σημαντικούς συγ-γραφείς της γερμανόφωνης λογοτεχνίας,που αποτύπωσε με τα μυθιστορήματά του τοπνευματικό κλίμα της κεντρικής Ευρώπης,την εποχή της πτώσης της ΑυστροουγγρικήςΑυτοκρατορίας. Γεννημένος από Εβραίουςγονείς στη Γαλικία, το ανατολικό της άκρο,ξεκίνησε ως αντιμοναρχικός και σοσιαλι-στής υπογράφοντας άρθρα με το ψευδώνυμο«Κόκκινος Γιόζεφ», αλλά είχε πάντα συμπά-θειες στη μεγαλοαστική τάξη. Ενθουσιάστη-κε από την «Ομάδα 25», στην οποία ανήκαν

ο Μπέρτολτ Μπρεχτ και ο Άλφρεντ Ντέμπλιν,γρήγορα όμως απομακρύνθηκε από αυτή.Στη διάρκεια του μεσοπολέμου περιπλανή-θηκε ως δημοσιογράφος και ανταποκριτήςτων εφημερίδων κυρίως στη Βιέννη, το Βε-ρολίνο και το Παρίσι. Στα σαράντα πέντε του,και αφού γράψει τον «Θρύλο του Αγίου Πότη»,το αλκοόλ θα του δώσει τη χαριστική βολήπεθαίνοντας από κίρρωση ήπατος.

Η νουβέλα «Ο ιστός της αράχνης», στην ο-ποία για πρώτη φορά αναφέρεται με το όνο-μά του ο Χίτλερ, δημοσιεύτηκε από τις 7 Ο-κτωβρίου έως τις 6 Νοεμβρίου του 1923 σεσυνέχειες στην Arbeiter-Zeitung, επίσημοόργανο των σοσιαλιστών της Αυστρίας. Στις8 Νοεμβρίου η πραγματικότητα θα επικυ-ρώσει τη μυθοπλασία με την πρώτη απόπει-ρα του Χίτλερ για την κατάληψη της εξου-σίας, γνωστής και ως «Πραξικόπημα της μπι-ραρίας», (για την οποία καταδικάστηκε σεφυλάκιση λίγων μηνών.

Ο Τέοντορ Λόζε, κεντρικός ήρωας της νου-βέλας, εκφράζει το κλίμα του καιρού του. Εν-σαρκώνει τον άνθρωπο της εποχής της Δη-μοκρατίας της Βαϊμάρης, όπου «στα κοινο-βούλια επιπόλαια άτομα έβγαζαν λόγους... Γυ-ρολόγοι εθνικιστές ρήτορες εμπορεύονταν ηχη-ρές φράσεις. Οι ξένες γλώσσες ήταν μισητές. Ξέ-νοι φτύνονταν», σε μια Ευρώπη με τα χάρτινα

λόγια που «βρομούσε και σάπιζε».Ο εθνικιστής, δουλικός αλλά φιλόδοξος ή-

ρωας, δειλός και κτηνώδης ταυτόχρονα μέσαστην ασημαντότητά του, θα γίνει χαφιές καιμέλος παρακρατικών οργανώσεων που εί-χαν στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Ο ά-πληστος Τέοντορ είναι η «νεαρή Ευρώπη»,μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που προ-σπαθεί να αποκαταστήσει την πληγωμένη

περηφάνια της. Άνεργος, περιφρονημένος α-πό την οικογένειά του γιατί δεν έπεσε στοπεδίο της μάχης, είναι αναγκασμένος να κά-νει μαθήματα στο γιο του πλούσιου Εβραίουκοσμηματοπώλη Εφρούσι για να επιβιώσει.Χωρίς όνειρα και με καύσιμο την απογοή-τευση, το μίσος για τους Εβραίους και τηνπροσωπική του φιλοδοξία θα διεισδύσειστους κόλπους μιας μυστικής οργάνωσης.

Παρελαύνει στους δρόμους και τις πλατείεςμε τις δικές του ομάδες, προδίδει φίλους καιεχθρούς, καταστέλλει απεργίες εργαζομένων,σηκώνει το τσεκούρι στον αέρα για να χτυ-πήσει τον συνεργάτη του και το αίμα κόκκι-νο, πηχτό, κολλώδες θα καλύψει τη ζωή του.Στο τέλος ο Τέοντορ Λόζε θα ανέλθει κοινω-νικά, θα κερδίσει την εξουσία και τον πλού-το που αναζητούσε, αλλά θα διαπιστώσει ό-τι είναι παγιδευμένος στον ιστό της αράχνηςπου ετοίμαζε για τους άλλους.

Ο Ροτ δείχνει τα χαρίσματα του ταλέντουτου από το πρώτο του βιβλίο. Εντυπωσιάζειμε τη δύναμη της περιγραφής, με την ακρί-βεια στη λεπτομέρεια. Όπως έγραψε και ο ί-διος σε ένα άρθρο «μόνο τα μικρά πράγματαστη ζωή είναι σημαντικά». Αναδεικνύει τοκαίριο με τον αποφθεγματικό χαρακτήρα τηςγραφής του: «η πείνα προελαύνει εναντίοντου κόρου», γράφει για τη σύγκρουση μιαςδιαδήλωσης εξαθλιωμένων εργατών στουςδρόμους του Βερολίνου με τις δυνάμεις τουπαρακρατικού μηχανισμού, από καλοθρεμ-μένους φοιτητές με τσιτωμένα μάγουλα καιρόπαλα στα χέρια. Ωστόσο, στην έκβαση δια-κρίνουμε μια μυθοπλαστική αμηχανία στηδιαχείριση της πλοκής. Επίσης, ο κεντρικόςήρωας Τέοντορ που σηκώνει στους ώμουςτου όλο το βάρος, μας δίνεται εξαρχής δεδο-μένος και μονοδιάστατος χωρίς ιδιαίτερη ε-ξέλιξη στην πορεία της αφήγησης. Παρ’ όλααυτά η γοητευτική νουβέλα προδιαγράφειτον μεγάλο πεζογράφο που θα ακολουθήσειμε τον «Ιώβ» και «Το εμβατήριο του Ραντέ-τσκυ».

Πώς αντιμετωπίζει ο μυθιστοριογράφοςμια μεγάλη κρίση του καιρού του; Οι περισ-σότεροι περιμένουν πολλά χρόνια, ώστε νακατακαθίσει ο ορυμαγδός πριν εμποτίσουντην πένα τους στη θολή μελάνη των γεγονό-των. Αρκετοί δεν διστάζουν να ακουμπήσουντο χέρι τους στην καυτή ύλη της σημερινήςπραγματικότητας. Ήδη βρισκόμαστε μπρο-στά σε μια σε μια μεγάλη καμπή της ελληνι-κής λογοτεχνίας. Στη στροφή από τον μι-κρόκοσμο της καθημερινότητας και του εγώπου πλήττει, σε μια ατομικότητα που συν-θλίβεται σε συνθήκες κρίσης. Οι μεγάλοι πε-ζογράφοι, όπως ο Μπαλζάκ με τους «Χωριά-τες» και ο Γιόζεφ Ροτ, μας έδειξαν ότι προη-γούνται της εποχής τους.

Ο Μάκης Καραγιάννης είναι πεζογράφος

Πάλι στα ιερά κείμενα, στα ευαγγελικά. Με τις παλιές α-πορίες να επανέρχονται. Και οι ερωτήσεις προς τον Ιη-

σού να παραμένουν. Μέρες που είναι, η λέξη «διακονία» πιέ-ζει εκ νέου. Ξαναγυρνά σε κείμενα που για χρόνια είχε εγκα-ταλείψει. Άλλωστε, οι μεγάλες αγάπες δεν θάβονται ποτέ.

Και δεν σε διακονήσαμε, δεν σε υπηρετήσαμε; Άραγε, ποιακρίση αυτοκριτικής καταβάλΛει τους «χριστιανούς» που κυ-βερνούν τη χώρα και θέτουν το ερώτημα: Δεν σε υπηρετήσα-με; Εσένα τον φτωχό, τον άνεργο, τον μετανάστη, τον εξόρι-στο, δεν σε υπηρετήσαμε;

Αλλά από τη στιγμή που θέτουν το ερώτημα, δείχνουν να έ-χουν καταλάβει το «λάθος» τους; Πάντα όμως συμπληρώνουνκαι μία λέξη: δεν σε διακονήσαμε «αρκετά». Κάτω από αυτό τοπρίσμα, το ερώτημα δεν απευθύνεται στους εξόριστους, στουςμετανάστες, στους ανέργους, στους φτωχούς. Αντίθετα, α-

πευθύνεται στους φίλους τους. Στους διακορευτές της χώρας.Γι’ αυτό είναι τόσο δυνατές οι κραυγές τους για την άθεη α-ριστερά.

Την αριστερά που διακονεί αυτούς που έχουν ανάγκη, τηναριστερά που προσφέρει και προσφέρεται. Αν η συζήτηση πά-ει εκεί, δηλαδή στον Λόγο και στην Πράξη, τότε αυτές οι πα-ράταιρες κραυγές θα είναι πιότερο παράταιρες, πιότερο α-στείες αλλά και συνάμα επικίνδυνες. Γιατί το ζήτημα τελικά

είναι ποιον επιλέγεις να διακονήσεις.Για τον «εξόριστο» των γραφών αυτό είναι λυμένο, αλλά ε-

κείνοι διαλέγουν τη διαστροφή των εννοιών. Γιατί δεν μπο-ρούν να αναμετρηθούν με την ουσία τους.

Αλλά η αρχαία φράση επιμένει, χωρίς προσθήκες: «Και ουδιακονήσαμεν σοι;». Ο όλος χρόνος συναντά όχι το μέρος τουανθρώπου αλλά τον όλο άνθρωπο, τον καιόμενο άνθρωπο.Αυτόν που ζητά επίμονα την απάντηση στο ερώτημα του τίτ-λου.

Τα μάτια αυτού του ανθρώπου έχουν αρχίσει να κουράζο-νται. Η αιθαλομίχλη τον εμποδίζει να δει πιο καθαρά μπροστάτου. Κλείνει το βιβλίο με τα παλιά κείμενα και αφήνει τις λέ-ξεις να κυλήσουν μέσα του.

ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΣΑΚΕΛΛΙΩΝ

Αίμα στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης

ΤΟΥ ΜΑΚΗ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ

Μακέτα για ένα Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, h45X26X18cm χαρτόνι, ξύλο, τσόχα 2013

ΦΥΛΛΑ ΣΤΟΝ ΚΑΙΡΟ

«Kαι ου διακονήσαμεν σοι;»

41ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

Η ΑΥΓΗ • 2 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

7

Προδημοσίευση από τον τόμο που θαεκδοθεί τον Ιούνιο του 2014 από τις εκ-δόσεις Ashgate, στα αγγλικά, με την ε-πιμέλεια των Αλ. Κιουπκιολή και Γ. Κα-τσαμπέκη. Κάθε Κυριακή δημοσιεύου-με ένα μεταφρασμένο απόσπασμα απόκείμενο του τόμου.

Το Occupy και η αυτόνομη πολιτική ζωή

Τα κινήματα των καταλήψεων που α-νέκυψαν πρόσφατα -από την πλατεία

Ταχρίρ στο Κάιρο, που έριξε τη δικτατορίατου Μουμπάρακ, μέχρι το κίνημα «Καταλά-βετε τη Γουόλ Στρητ» (Occupy Wall Street)στη Νέα Υόρκη και άλλα χρηματοπιστωτικάκέντρα ανά τον κόσμο- ενσαρκώνουν μια νέα

μορφή πολιτικής, η οποία ενέχει τη δημι-ουργία αυτόνομων χώρων και σχέσεων, αντίτης αντιπροσώπευσης ταυτοτήτων από τηνεξουσία. Το πραγματικά εντυπωσιακό σετούτα τα κινήματα ήταν η απόρριψη των δο-μών ηγεσίας και η απουσία πολιτικών αιτη-μάτων και συγκεκριμένης ατζέντας. Αντ’ αυ-τού, η πρωτοτυπία τους εντοπίζεται στις συλ-λογικές μορφές πολιτικής ζωής που γέννη-σαν. Αν και αυτό οδήγησε πολλούς, τόσοστην αριστερά όσο και στη δεξιά, στο να τα α-πορρίψουν ως αντι-πολιτικά, ασυνάρτητακαι ανοργάνωτα, τέτοιες κριτικές απλώς α-ντανακλούν μια αδυναμία εξοικείωσης με έ-να νέο παράδειγμα πολιτικής -το οποίο θαχαρακτήριζα με την παραδοξολογική διατύ-πωση της πολιτικής της αντι-πολιτικής- το ο-ποίο αναδεικνύει τις δυνατότητες των αυτό-νομων κοινωνικών σχέσεων και της πολιτι-κής ζωής, πέραν του χρεωκοπημένου δε-σποτισμού του χρηματοπιστωτικού συστή-ματος και τη μηδενιστική παρωδία της κοι-νοβουλευτικής πολιτικής.

Εδώ, θα ήθελα να διερευνήσω αυτό το νέοπολιτικό πεδίο, το οποίο θα περιέγραφα ως α-ναρχικό και αυτόνομο. Θα προτείνω πως μιατέτοια διερεύνηση απαιτεί νέα θεωρητικάεργαλεία και έννοιες, ενώ δεν μπορούμε νατο κατανοήσουμε μέσα από τις αντιτιθέμε-νες μορφές του Λαού και του Πλήθους. Ενώη τελευταία κατηγορία (το Πλήθος), όπως έ-χει αναπτυχθεί από τους Μάικλ Χαρντ και Α-ντόνιο Νέγκρι, αποτυπώνει ίσως με καλύτε-ρο τρόπο την πολιτική του Occupy σε σχέση

με την πρώτη, οι όροι τούτης της αντιπαρά-θεσης πρέπει, ωστόσο, να μετασχηματιστούνουσιωδώς. Είναι βέβαιο πως σε αυτή την πε-ρίπτωση δεν μπορούμε πλέον να αναγνωρί-σουμε τη φιγούρα του Λαού που προσμένειέναν Ηγέτη, ούτε ένα ηγεμονικό σχέδιο προ-σανατολισμένο στην εξουσία και την πολιτι-κή αντιπροσώπευση, με τους όρους που προ-τείνουν οι Λακλάου και Μουφ. Η έννοια του«λαού» δεσμεύει τους πολιτικούς αγώνες σεμια λογική της εξουσίας και σε ένα εγχείρη-μα που αποσκοπεί στην κατάληψη του κρά-τους. Η πρότασή μου εδώ είναι ότι η πολιτι-κή του Occupy τοποθετείται σε ένα διαφο-ρετικό πεδίο -όχι αυτό του κυρίαρχου κρά-τους, το οποίο όλο και περισσότερο μοιάζειμε σπασμένο και άδειο κέλυφος- αλλά αυτότης αυτόνομης ζωής. Έτσι, αυτό που χρεια-ζόμαστε είναι ένα εναλλακτικό θεωρητικό ο-πλοστάσιο, το οποίο θα σκιαγραφήσω μέσααπό τις μορφές της εξόδου και της εξέγερ-σης ως ανάκτησης του εαυτού. Αυτές οι έν-νοιες συνεπάγονται μια επανατοποθέτησητης πολιτικής σχέσης πέραν του κράτους καιτων τυπικών αντιπροσωπευτικών του θε-σμών και προσανατολισμένη προς τα κινή-ματα της αυτονομίας που όλο και περισσό-τερο το υπερβαίνουν. Οφείλουμε να στρέ-ψουμε λοιπόν το βλέμμα μας από τη μορφήτου κυρίαρχου προς τις κατασκηνώσεις πουαναφύονται στις πύλες της πόλης και αθό-ρυβα και με χαρά πολιορκούν την εξουσία.

Με την επίκληση σε τούτο τον ορίζοντατης αυτόνομης πολιτικής μπορούμε να επι-στήσουμε την προσοχή σε μια σειρά απόπρόσφατα συμβάντα και φαινόμενα, τα ο-ποία για πολλούς ίσως να φαίνονται ανό-μοια: η πλατεία Ταχρίρ στο Κάιρο -κάτι το ο-ποίο απέκτησε στη φαντασία μας το ίδιοσυμβολικό βάρος με την εισβολή στη Βαστί-λη το 1789- οι Αγανακτισμένοι της Πουέρταντελ Σολ στη Μαδρίτη, το κίνημα Καταλά-βετε τη Γουόλ Στρητ στο πάρκο Ζουκότι, το κί-νημα Καταλάβετε τον Άγιο Παύλο (Occupy StPaul’s) στο Λονδίνο, όπως και ο αποκλει-σμός των αποβάθρων στο Όκλαντ της Καλι-

φόρνια και η κατάληψη των δικαστηρίων α-πό εργάτες στο Γουισκόνσιν. Ωστόσο, τα γε-γονότα αυτά, με το εντυπωσιακό θράσοςτους, ήταν απλώς τα πιο ορατά και εντυπω-σιακά σύμβολα ενός ευρύτερου και μάλλον υ-φέρποντος κινήματος - ενδεικτικά, οι πο-λυάριθμες καταλήψεις εργοστασίων και χώ-ρων εργασίας στην Ευρώπη, όπως και οι κα-ταλήψεις πανεπιστημίων, χρηματιστηρίωνκαι επιχειρήσεων. Πράγματι, το Occupy δενπρέπει να ιδωθεί απλώς ως ένα διακριτό/συ-γκεκριμένο κίνημα, αλλά περισσότερο ωςμια τακτική, ένα είδος πρακτικής, ένας τρό-πος οργάνωσης και ριζωματικής κινητο-ποίησης, που εξαπλώνεται αυθόρμητα στανευρικά κέντρα των καπιταλιστικών κοινω-νιών και ενέχει την κατάληψη και τον μετα-σχηματισμό των φυσικών, συμβολικών καικοινωνικών χώρων. Εδώ, θα μπορούσαμε ε-πίσης να μιλήσουμε για καταλήψεις και στονκυβερνοχώρο - από το Wikileaks έως τονhacktivism. Η πολιτική θεωρία, νομίζω, έ-χει ακόμα διαδρομή να διανύσει όσον αφο-ρά αυτό το πεδίο. Η τελευταία, συνήθως α-ναζητά ορατές, αντιπροσωπευτικές ταυτό-τητες που εντοπίζονται σε ένα οντολογικόπεδίο το οποίο οργανώνεται από την κυ-ρίαρχη εξουσία??? καταπιάνεται με το πώςκυβερνιόμαστε ή με τις κανονιστικές αρχέςή καταστατικές λογικές στις οποίες βασίζε-ται η πολιτική εξουσία.

Ωστόσο, στα κινήματα των Καταλήψεων, έ-χουμε να κάνουμε με μια διαφορετική δυ-ναμική, στο πλαίσιο της οποίας η ταυτότη-τα και η αντιπροσώπευσή της δεν είναι πλέ-ον λειτουργική ή σημαντική. Αντί της δημι-ουργίας ταυτοτήτων και συμφερόντων -σεσχέση με την τάξη, το φύλλο, την εθνικότη-τα, τη σεξουαλικότητα, κλπ.- που να καθί-στανται ορατά από την εξουσία μέσω της συ-νάρθρωσης αιτημάτων, αυτό που βλέπουμεείναι η σύγκλιση ανθρώπων που δεν ταυτί-ζονται πλέον με συγκεκριμένους τρόπους,αλλά συναντιούνται ως ενικότητες??? πουσυναντιούνται, όπως θα το έθετε ο ΤζόρτζιοΑγκάμπεν, «εντελώς ανώνυμα» και «έξω από

οποιαδήποτε αντιπροσω-πεύσιμη προϋπόθεση τουανήκειν».1 Ίσως έτσι να ε-ξηγείται και η διαδεδομέ-νη χρήση μασκών σε τέ-τοιες συγκεντρώσεις: αυτόδεν είναι μόνο ένας τρό-πος παράκαμψης της πα-νταχού παρούσας αστυ-νομικής επιτήρησης, αλ-λά και μια χειρονομία μη-αντιπροσωπευσιμότητας,μιας άρνησης των υποκει-μένων να ταυτιστούν καινα αντιπροσωπευτούν μετους συνήθεις τρόπους.Πράγματι, είναι ένα σημά-δι ότι το μέσω της πολιτι-κής και κοινωνικής αντι-προσώπευσης έχει διαρ-ραγεί ανεπανόρθωτα. Αυ-τό που φαίνεται να ανα-δύεται εδώ είναι η δυνα-τότητα για ένα διαφορετι-κό είδος του ανήκειν ή τηςσχέσης/συγγένειας πουδεν βασίζεται πλέον σεπαγιωμένες ταυτότητεςκαι υποκειμενικότητες.

1 Giorgio Agamben, TheComing Community, MN:University of MinnesotaPress 1993, σ. 85.

Ο Saul Newman είναι καθηγητής πολιτικήςθεωρίας στο GoldsmithsUniversity του Λονδίνου

Ψεύτες πολιτικοί μερικές φορές καλούνται θεατρίνοι. Τι γίνεταιόμως όταν οι θεατρίνοι κάνουν τους ψεύτες πολιτικούς; Στη σκη-

νή του Θεάτρου Μπρόντγουαιη, στο τέλος μίας μακρόστενης αί-θουσας κόκκινων καθισμάτων, ξαναζωντανεύει ένα αυθεντικό μπου-φόνικο θέαμα. Ο τίτλος του, «Διαγώνισμα Ευρωπαϊκής Υστερίας».Το έργο, γραμμένο από τη Βίλη Σωτηροπούλου, ενσαρκώνει με κε-ντρικό πρόσωπο την ίδια, την σύγχρονη Ελλάδα, που εξετάζεται στομάθημα της Ευρωπαϊκής Ιστορίας. Οι υπόλοιποι ηθοποιοί, που συμ-μετέχουν ντυμένοι ως άστεγοι, απωθητικοί -και συμπαθητικοί συγ-χρόνως- παραμορφωμένοι αλήτες, δημιουργούν ένα θέαμα ανατρε-πτικής αντι-ευρωπαϊκής ευφράδειας, ρητορικής και κινησιακής. Το έρ-γο, καρναβαλικό και κριτικό απέναντι σε κάθε κατασταλτική αποικιο-κρατική δύναμη, είναι καταρχήν σατιρικό, ένα αυθεντικά λαϊκό θέα-μα με στόχους εγερτικούς και στοχαστικούς. Η ιστορική διαμόρφωσητης σύγχρονης Ελλάδας παρακολουθείται γραμμικά κατά τα φαινό-μενα, στην ουσία όμως επιλεκτικά και ερμηνευτικά. Άλλωστε, η ίδια

ιστορία επαναλαμβάνεται και η μητέρα Ελλάδα έχει πάρει το μάθημάτης και καλείται ακόμα μία φορά να διαγωνιστεί σε αυτό.

Με τις τυπικά κωμικές Μεγάλες Δυνάμεις να καθορίζουν την ύ-παρξή της, η Ελλάδα βρίσκεται ακόμα μια φορά ενώπιον εντολών ναπου την ωθούν σε μία προκαθορισμένη από τρίτους μοίρα. Η Γερμα-νία στην εκπληκτική κωμικά ναζιστική της μεταμφίεση, η Γαλλία στηνσεξουαλικά εμφαντική της ανωτερότητα, η Αγγλία, με τον νανισμόκάθε συμπόνιας απέναντι στις αποικίες, η μεσογειακή Ιταλία στηνκρυφο-φασιστική της εξάρτηση, η Ρωσία στην αρκτική της χωριατιά,η φαινομενικά ανεγκέφαλη γουεστερνική ΗΠΑ, εκτίθενται σε όλη τουςτην αστεία δολιότητα και περιβάλλουν μια Ελλάδα καταβεβλημένη,αλλά πονηρή και αυτοσαρκαστική. Και όμως, το ΔΕΥ δεν είναι επιθε-ώρηση, αλλά ένα θέαμα απολύτως αντι-τηλεοπτικό, ενοχλητικό καιοικείο. Αξίζει να το δούμε για να καταλάβουμε ποιοι πραγματικά εί-μαστε, όπως καταλαβαίνουμε την αλήθειά μας όταν βλέπουμε τον ε-αυτό μας στους καθρέφτες του τσίρκου.

Ε.Α.

ΤΟΥ SAUL NEWMAN

Είμαστε όλοι μας μπουφόνοι

Ριζοσπαστική δημοκρατία και συλλογικά κινήματα σήμερα

Αγάπη, h180X18X10cmξύλο, χρώμα 2012

αφιέρωμα

428ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ

Η ΑΥΓΗ2 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2014

Στην εικοσαετία 1955-75 καταγρά-φεται στην Ελλάδα μια πυκνότατη ι-

διωτική οικοδομική δραστηριότητα, με τιςπολυκατοικίες της αντιπαροχής αλλά και τηνκατασκευή κτιρίων γραφείων, ξενοδοχείωνή εργοστασίων - ο ρόλος της οικοδομικής«βιομηχανίας» στην επανεκκίνηση της ελλη-νικής οικονομίας μετά τον πόλεμο έχει ανα-λυθεί πολλαπλά, ώστε να μη χρειάζεται εδώκάποια ευρύτερη αναφορά. Εξίσου πυκνή εί-ναι την ίδια περίοδο η δραστηριότητα τουδημόσιου τομέα στην παραγωγή αρχιτεκτο-νικής, μέσω κυρίως της προκήρυξης αρχιτε-κτονικών διαγωνισμών αλλά και μέσω των

Τεχνικών Υπηρεσιών Υπουργείων και Οργα-νισμών. Στον τομέα της κοινωνικής κατοι-κίας, της διοίκησης, της υγείας, της εκπαί-δευσης, του τουρισμού, του πολιτισμού, σχε-διάζεται και υλοποιείται ένας σημαντικός ό-γκος αρχιτεκτονικού έργου, από αξιόλογουςαρχιτέκτονες και γραφεία που χρησιμοποι-ούν ανεπιφύλακτα τη διεθνή φονξιοναλιστι-κή σύνταξη. Η έρευνα, η καταγραφή και η α-νάλυση αυτού του έργου παραμένει εν πολλοίςανοιχτή - αν είναι γνωστό το έργο του Κων-σταντινίδη στον ΕΟΤ και στον ΟΕΚ, όπως καικάποια πανεπιστημιακά συγκροτήματα καικτίρια πολιτισμού, γνωρίζουμε ακόμη ελάχι-στα για τη «λειτουργική» αρχιτεκτονική αυ-τής της περιόδου, όταν δεν έχουν τεθεί απόαυτήν αισθητικά/ιδεολογικά αιτούμενα.

Στην οικοδόμηση των πολυκατοικιών καιτων κτιρίων γραφείων, η κοινωνική κριτική

μετά τη μεταπολίτευση καταλόγισε τις ευθύ-νες για την «τσιμεντοποίηση» της πρωτεύ-ουσας, αγνοώντας σε πολλές περιπτώσεις τιςτεχνικές και αρχιτεκτονικές τους αρετές (λει-τουργικός και δομικός κάνναβος, μορφολο-γική αφαίρεση, κατασκευαστική ποιότητα,οικονομία κατασκευής) αλλά και τον κομβικόπολεοδομικό τους ρόλο, και παρακάμπτονταςτις κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές συ-νιστώσες της αστικοποίησης (ανάπτυξη βα-σισμένη στην εκμετάλλευση της αστικής γης,υψηλοί συντελεστές δόμησης, οικοδομικοίκανονισμοί του 1955 και του 1973) που κα-θόρισαν τις ασφυκτικές πυκνότητες του α-στικού ιστού στο εμπορικό κέντρο και τις πε-ριοχές κατοικίας, και μορφοποίησαν, εν πολ-λοίς, την αρχιτεκτονική ογκοπλασία. Ο ελλη-νικός φονξιοναλισμός (και ιδιαίτερα η πρώ-ιμη περίοδός του, μέχρι τα τέλη της δεκαε-τίας του ‘50) απαξιώθηκε παράλληλα από τηνιστοριογραφία και αγνοήθηκε κατά ένα με-γάλο μέρος του στις ανθολογήσεις αρχιτε-κτονικού Έργου.

Ο επώνυμος μεταπολεμικός μοντερνισμόςκινήθηκε, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του‘70, κυρίως προς δύο κατευθύνσεις με έντο-νο αισθητικό αίτημα: τον κλασικιστικό μι-σβαντεροϊκό αφαιρετισμό (που εν πολλοίς ε-φαρμόστηκε σε μονοκατοικίες υψηλών εισο-δημάτων, το μέγεθος και ο προϋπολογισμόςτων οποίων επέτρεπαν τις στυλιστικές ανα-ζητήσεις) και τον πλαστικό μπρουταλισμό,κατευθύνσεις που υιοθέτησε και η αρχιτε-κτονική κριτική, υποτιμώντας στην πράξηπολλές, επώνυμες ή μη, πραγματοποιήσειςπολυκατοικιών και κτιρίων γραφείων στηνΑθήνα και τον Πειραιά. Αν, στην περίοδο

1957-1967, οι παρουσιάσεις πολυκατοικιώνκαι κτιρίων γραφείων είναι συχνές στο πε-ριοδικό Αρχιτεκτονική, είναι χαρακτηριστικήη πλημμελής δημοσίευση υλοποιημένων πα-ραδειγμάτων αστικής πολυκατοικίας στιςδιαδοχικές εκδόσεις των Αρχιτεκτονικών Θε-μάτων και των Θεμάτων Χώρου+Τεχνών, μέ-χρι το 1980.

Η αλήθεια είναι ωστόσο ότι η λειτουργι-κή, κατασκευαστική και αισθητική ποι-ότητα της μέσης αθηναϊκής πολυκατοι-κίας στις αναπτυσσόμενες μεσοαστικέςσυνοικίες είναι αρκετά υψηλή, αν υπο-λογίσει κανείς τα οικονομικά και τεχνι-κά δεδομένα (παράγοντας μάλιστα και έ-να αυτόχθον μοντερνιστικό ύφος), ενώείναι αξιοσημείωτη στις περιοχές υψη-λότερων εισοδημάτων, όπως ο Λυκα-βηττός και το Κολωνάκι. Ελλείψει άλλωστεενός ευρύτερου προγράμματος κοινωνικήςκατοικίας από την πλευρά του κράτους μετάτον πόλεμο, η πολυκατοικία του ‘60 αποτελείαναγκαστικά το ελληνικό μοντέλο αστικής α-νοικοδόμησης.

Ο Δεκαβάλλας τονίζει την ικανότητα καιτην ευρηματικότητα των κατασκευαστών αλ-λά και την ποιότητα των συνεργείων στα χρό-νια της ανοικοδόμησης, τουλάχιστον στις κα-τασκευές στις μεσοαστικές συνοικίες της Α-θήνας, επισημαίνοντας ότι είχαν αφομοιώ-σει την κατασκευαστική εμπειρία της μεσο-πολεμικής πολυκατοικίας. Αντίστοιχα, ο Κώ-στας Φινές αναφέρεται στις οικογένειες Μυ-τιληνιών μαστόρων, «τελευταίους φορείς τηςτέχνης και της παράδοσης», που, διωγμένοιαπό τα χωριά τους μετά τον Εμφύλιο, κατέ-φυγαν στην Αθήνα, ιδρύοντας συνοικισμό

στα Τουρκοβούνια («όπως ακριβώς παλιότε-ρα οι Αναφιώτες μάστορες που εγκαταστά-θηκαν στις βόρειες κλιτύες της Ακρόπολης»),όπου μετέφεραν την οικοδομική τους εμπει-ρία στην πολυκατοικία της αντιπαροχής καιστα νέα δημόσια κτίρια.

Στη συνεργασία αυτών των μαστόρων καιεργολάβων με τους αρχιτέκτονες, και κατά έ-να μέρος στη δική τους συνεισφορά, οφείλε-ται η επεξεργασία ενός κατασκευαστικού κώ-δικα (υλικά και οικοδομικές λεπτομέρειες)που θα διαδοθεί και σε υλοποιήσεις κατοι-κιών και πολυκατοικιών χαμηλότερων προ-διαγραφών, συνιστώντας ένα νέο ελληνικό«ανώνυμο» (vernacular) ύφος, αντίστοιχο μεαυτό που αναπτύχθηκε μετά τα μέσα του19ου αιώνα στις ελληνικές πόλεις ως «λαϊκόςνεοκλασικισμός». Εντούτοις, όπως επιση-μαίνω στο τρίτο μέρος αυτού του κειμένου,υπάρχει ακόμη ένα μεγάλο βιβλιογραφικό κε-νό στη μελέτη της αρχιτεκτονικής αυτής τηςπεριόδου, που είναι ακόμα μεγαλύτερο όσοναφορά την εξέλιξη των κατασκευαστικών τε-χνικών και την κωδικοποίηση των κατα-σκευαστικών λεπτομερειών, χωρίς να παρα-βλέπει κανείς το γεγονός ότι κοινό χαρακτη-ριστικό στους περισσότερους αρχιτέκτονεςπου εργάζονται στη δεκαπενταετία της ανοι-κοδόμησης είναι η εξαιρετικά εκτεταμένη ερ-γογραφία, που πολλές φορές οδηγεί αναπό-φευκτα ακόμα και καταξιωμένους δημιουρ-γούς σε προχειρότητα.

Από το βιβλίο Αναγνώσεις της ελληνικήςμεταπολεμικής Αρχιτεκτονικής, που θα κυ-κλοφορήσει σε λίγες μέρες από τις εκδόσειςΚαλειδοσκόπιο

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Η αισθητική της ανάγκης

ΤΟΥ ΠΑΝΟΥ ΤΣΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Ο ζωγράφος του Φεβρουαρίου είναι ο Νίκος Παπαδό-πουλος. Γεννήθηκε στην Αθήνα όπου ζει και εργάζεται

σήμερα. Το 1991 πήρε το πτυχίο του εκπαιδευτικού τεχνολό-γου, ηλεκτρολόγου - μηχανικού. Σπούδασε στην ΑΣΚΤ της Α-θήνας (2007-2013) γλυπτική με δάσκαλο το Γιώργο Λάππα. Έ-λαβε μέρος στο Rèsidence Delphus Project «από τον πραγ-ματικό στον εικονικό χώρο», στους Δελφούς (2010). Φοίτησεστο Universitè Paris 8 (2011), στον Τομέα των Πλαστικών Τε-χνών. Από το 2013 κάνει το μεταπτυχιακό του στην ΑΣΚΤ τηςΑθήνας με αντικείμενο «Τέχνη, Εικονική Πραγματικότητακαι Πολυχρηστικά Συστήματα Καλλιτεχνικής Έκφρασης.

Έχει συμμετάσχει σε ποικίλες ομαδικές εκθέσεις και δράσεις,όπως η «etsi όλοι μαζί», στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης,η «μεγάλη καραμέλα», στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος και η «η-γέτες, ζώα και εργαλεία», στην αίθουσα τέχνης Καππάτος(2011), «ο θάνατος του δημιουργού», στη Beton7 και η «Α3»,στην ΑΣΚΤ της Αθήνας (2012), η «Της θάλασσας εικόνες»,στο Εργοστάσιο της ΑΣΚΤ της Αθήνας (2014). Έχει παρου-σιάσει το έργο του σε μια ατομική έκθεση «thesis», ΓεώργιοςΚαραϊσκάκης, στην ΑΣΚΤ της Αθήνας (2013).

Ο Παπαδόπουλος πειραματίζεται με διαφορετικές μορφέςτης έκφρασης, σύγχρονα και παραδοσιακά εργαλεία και υλι-κά. Κινείται από το πραγματικό στο εικονικό και τανάπαλιν μεσταθερές τη γλυπτική αλλά και τη ζωγραφική. Στήνει τρισ-διάστατες κατασκευές» με μια κάμερα και με καταγραφές α-πό τηλεοπτικά προγράμματα, αναζητώντας το νόημα των λέ-ξεων όπως το «εγώ. Ζωγραφίζει αφηρημένες και ρυθμικέςχρωματικές συνθέσεις χρησιμοποιώντας έναν εκπαιδευτικόρομποτικό βραχίονα διαχείρισης πυρηνικών αποβλήτων, που

ελέγχεται με έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή, δύο αισθητήρεςκαι λογισμικό, ένα ζωγραφικό πινέλο και μελάνια.

Η τελική εγκατάσταση θυμίζει τις φτιαγμένες με κομμάτιααπό μηχανές ειρωνικές εικόνες όπως αυτή της «ερωτικής πα-

ρέλασης» του ντανταϊστή Πικαμπιά. Πλάθει τον γνωστό έ-φιππο ανδριάντα του Γεωργίου Καραϊσκάκη στο Ζάππειο,που φιλοτεχνήθηκε στο πνεύμα του ακαδημαϊσμού από τοΜιχαήλ Τόμπρο τη δεκαετία του ‘60, εκμεταλλευόμενος τιςδυνατότητες που του δίνουν τα νέα πολυμέσα. Στο τρισδιά-στατο βίντεο η μορφή του αγωνιστή του ‘21 μεταλλάσσεται στα-διακά επαναλαμβανόμενη ή στιγμιαία. Η ύλη της μοιάζει ναυπόκειται στη φθορά του χρόνου: Καλύπτεται με μια πατίναπου σβήνει τα χαρακτηριστικά της, διατηρεί όμως το κέλυ-φος του σχεδίου της και την ορμητικότητα της κίνησής της.Τεμαχίζεται, σαν από μια βίαια επέμβαση, που αφήνει τα μέ-λη της, να δείξουν μέσα από το θραύσμα τη δύναμη της σμί-λης και των μυώνων, όπως στα έργα του Μιχαήλ Άγγελου καιτου Ογκίστ Ροντέν. Καταβροχθίζεται, όπως στα αφηρημέναγλυπτά του Τζιακομέττι. Γίνεται μια αιωρούμενη μάζα απόσωματίδια. Τοποθετείται μέσα σ’ ένα τοπίο ονειρικό ή εφιαλ-τικό, ανάλογα με τις προσλαμβάνουσες του θεατή, φτιαγμένομε γαλαζογκρίζους ουρανούς, σύννεφα κι αφηρημένες εξω-πραγματικές αλλά και οργανικές μορφές που μας οδηγούνστους πίνακες των σουρεαλιστών Τανγκί και Νταλί.

Ο Νίκος Παπαδόπουλος ερευνά, θα έλεγα, με τη βοήθειατων μέσων της τεχνολογίας, χωρίς να διακατέχεται από αυ-τά, τις πτυχές και τα όρια της ανθρώπινης έκφρασης. Απο-δομεί και δομεί σύμφωνα με την αρχή του εκφραστή της ά-μορφης τέχνης Ζαν Φωτριέ, «Η ζωγραφική δεν μπορεί δια-φορετικά. Πρέπει να καταστρέφεται, για να ανανεώνεται ξα-νά και ξανά».

ΛΗΔΑ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Ο ζωγράφος του μήνα