Μουσικοχορευτική Παράδοση

3ο ΓΕΛ Γαλατσίου Σχ. έτος 2014-2015

Ερευνητική εργασία

Επιλέξαμε 3 γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας:

Ήπειρος – Κυκλάδες - Κρήτη και προσεγγίσαμε την μουσικοχορευτική τους παράδοση.

Διαλέξαμε και μάθαμε

να χορεύουμε ένα χορό

από κάθε περιοχή.

Είδαμε τις παραδοσιακές

ενδυμασίες.

Διαπιστώσαμε τα διαφορετικά μουσικά ακούσματα

και τα όργανα από τα οποία προκύπτουν.

Μουσικοχορευτική Παράδοση της Ηπείρου

Η μουσική της διακρίνεται σε μονοφωνική και πολυφωνική. Ο ήχος είναι λυπητερός, ηχούν “βαριά” ακόμα και τα τραγούδια

με εύθυμο σκοπό ή με σατυρικό περιεχόμενο.

Τα μουσικά όργανα που χρησιμοποιούν οι Ηπειρώτες είναι: το βιολί, το κλαρίνο, το λαούτο, το ντέφι , η φλογέρα και τα κρουστά.

Το κλαρίνο

Το κλαρινέτο, πνευστό μουσικό όργανο εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα στην Ευρώπη.

Στην Ελλάδα επικράτησε η ονομασία κλαρίνο.

Τα τμήματα του είναι:

1) το επιστόμιο, 2) το βαρελάκι, 3) το άνω στέλεχος, 4) το κάτω στέλεχος και 5) η καμπάνα.

1 2

5 3

4

Η χροιά του οργάνου εξαρτάται τόσο από τη δεξιοτεχνία του οργανοπαίκτη, όσο και από την ποιότητα και το υλικό κατασκευής του οργάνου.

Πετρολούκας Χαλκιάς

Μουσικοχορευτική Παράδοση της Ηπείρου

Η πλειοψηφία των ηπειρώτικων παραδοσιακών χορών χορεύονται σε σχήμα «ανοιχτού» κύκλου και

βασικό ύφος του είναι οι περιορισμένες και συγκρατημένες κινήσεις.

Τα βήματα των γυναικών ήταν πιο στρωτά και μικρά, χωρίς ένταση, άρσεις, πηδήματα και καθίσματα. Λίκνισμα του σώματος δεν συγχωρούνταν και το κεφάλι παρέμενε σκυμμένο ως ένδειξη σεμνότητας. Οι γυναίκες δεν είχαν περιθώρια αυτοσχεδιασμού και τα βήματα έπρεπε να ακολουθούνται αυστηρά.

Οι άνδρες χορευτές είχαν την άνεση να κινηθούν εντονότερα, να κάνουν μεγαλύτερα βήματα με αναπλάσεις και άρσεις.

Η γυναικεία φορεσιά της Ηπείρου αντικατοπτρίζει τα αυστηρά ήθη και τις παραδόσεις της κλειστής κοινωνίας των Ηπειρωτών. Αποτελείται από το σιγκούνι, το πουκάμισο, τη φούστα, τη ποδιά, το ασημοζούναρο, τα φλουριά στο στήθος, το μαντήλι και χοντρές κάλτσες.

Η ανδρική φορεσιά της Ηπείρου χαρακτηρίζεται από λιτότητα στη μορφή και αρμονικό συνδυασμό χρωμάτων. Αποτελείται από την μπουραζάνα, το πουκάμισο που ανάλογα με την περιοχή έχει στενά ή φαρδιά μανίκια, το μάλλινο αμάνικο γιλέκο, το ζωνάρι, το γούνινο καλπάκι για το κεφάλι και τσαρούχια.

Παραδοσιακή ενδυμασία της Ηπείρου

Κωνσταντάκης Άιντε ο Κωνσταντής, παιδιά μ΄ κι ο Κωνσταντάς,

άιντε κι ο μικρο-Κωνσταντίνος, Κωνσταντάκη μου,

άιντε κι ο μικρο-Κωνσταντίνος, λεβεντάκη μου.

Άιντε τρεις χρόνους ε, Κώστα μ\' περπάτησες,

για να βρεις καλή γυναίκα, Κωνσταντάκη μου,

άιντε να βρεις καλή γυναίκα, καλό παιδάκι μου.

Άιντε να βρεις ψηλή, Κώστα μ\' να βρεις λιγνή,

για να βρεις γαϊτανοφρύδα, Κωνσταντάκη μου,

άιντε να βρεις γαϊτανοφρύδα, λεβεντάκη μου.

Άιντε βρήκες ψηλή, Κώστα μ\' βρήκες λιγνή,

βρήκες της αρεσκείας του, λεβεντάκη μου.

Σύμφωνα με την παράδοση, ο Κωσταντάκης που αναφέρει το τραγούδι, είναι ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο οποίος έψαχνε γυναίκα να παντρευτεί επί τρία χρόνια, και όταν ετοιμαζόταν να παντρευτεί δεν τα κατάφερε λόγω της Άλωσης...

Χορός που χορεύεται κυρίως στα Ζαγοροχώρια

αλλά και σ' άλλα χωριά της Ηπείρου με πολύ μικρές διαφορές από περιοχή σε περιοχή.

Το χορευτικό του μοτίβο

αποτελείται από 16 κινήσεις που επαναλαμβάνονται

σ’ όλη την διάρκεια της μουσικής.

Ζαγορίσιος Δημοτικό τραγούδι

Τραγούδι: Σιάτρας Σάββας Κλαρίνο: Ζιάκος Γιάννης

Μουσικοχορευτική Παράδοση της Νάξου

Ευρήματα της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου που αναπαριστούν μουσικοχορευτικές μορφές μαρτυρούν την σύνδεση του νησιού με την μουσική και το χορό από τα αρχαία χρόνια.

Τα νεότερα χρόνια γεγονότα όπως το πρόβλημα του βιοπορισμού και η μετανάστευση στην Πόλη και στη Σμύρνη επηρέασε την παράδοση του νησιού.

Αν και στις μέρες μας τα ήθη και τα έθιμα κάθε τόπου τείνουν να εξαφανιστούν από τον σύγχρονο τρόπο ζωής στη Νάξο και ιδιαίτερα στην ορεινή εξακολουθούν να διατηρούνται σχεδόν αναλλοίωτα.

Μετά την μικρασιατική καταστροφή οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Νάξο επηρέασαν επίσης την τοπική κουλτούρα με αποτέλεσμα το 70% των τραγουδιών είναι Μικρασιατικής καταγωγής.

Κουδουνάτοι, Αποκριάτικο έθιμο της Απειράνθου

Μουσικοχορευτική Παράδοση της Νάξου

Οι οργανοπαίκτες ήταν οι πλούσιοι κάθε χωριού μιας και οι Ναξιώτες τους έδιναν πολλά χρήματα λόγω του πάθους τους για το χορό και το τραγούδι.

Τον 20ο αιώνα αντικαταστάθηκαν από το βιολί, το λαούτο και το κλαρίνο

Τον 19ο αιώνα τα μουσικά όργανα ήταν η τσαμπούνα, το ντουπάκι και το σουράβλι

Παραδοσιακή ενδυμασία της Νάξου

Οι γυναίκες φορούσαν φανταχτερές φούστες με πολλές πιέτες, μακριές μέχρι τον αστράγαλο. Από τη μέση και πάνω φορούσαν μπούστο, ειδικό σακάκι με πάνινα στρογγυλά κουμπιά. Από μέσα φορούσαν πουκαμίσα, το σημερινό μισοφόρι, που ξεκινούσε κι αυτό από το λαιμό κι έφτανε ως τους αστράγαλους. Ακόμη, για να δείξουν την νοικοκυροσύνη τους στόλιζαν με δαντέλες το λαιμό. Απαραίτητο συμπλήρωμα του ντυσίματος αποτελούσε το μαντήλι στο κεφάλι , που αν και αποτελούσε δείγμα σεμνότητας δεν κάλυπτε ούτε κατ’ ελάχιστο το πρόσωπο. Οι ελεύθερες και παντρεμένες γυναίκες φορούσαν άσπρα μαντήλια, ενώ οι χήρες κατάμαυρα.

Οι άντρες φορούσαν βράκα, ζωνάρι, λευκό πουκάμισο, σταυρωτό γιλέκο, πλεχτές υφαντές κάλτσες και καλτσοδέτες με φουντίτσα. Στο κεφάλι τους φορούσαν φέσι.

Καλαμαθιανός Νάξου

Επτάσημος συρτός χορός με τον οποίο ξεκινούσαν τα γλέντια στο νησί. Αποτελεί την αρχή του Μπάλου που στην Νάξο δεν χορεύεται ως αυτόνομος χορός αλλά αποτελεί συνέχεια του συρτού. Στην Απείρανθο λέγεται και Κοτσάτος μιας και στον σκοπό του προσαρμόζονται αυτοσχέδια κοτσάκια.

Ειρήνη Κονιτοπούλου Λεγάκη

Η αγάπη σου μ’ αρέσει η αγάπη σου μ’ αρέσει, η αγάπη σου μ’ αρέσει κι η καρδιά μου ας πονέσει. Έλα να ‘μαστε τα δυο μας να περνούμε τον καιρό μας. Σ’ αγαπώ και υποφέρω σ’ αγαπώ και υποφέρω, σ’ αγαπώ και υποφέρω και ίντα θα γενώ δεν ξέρω. Έλα να ‘μαστε τα δυο μας να περνούμε τον καιρό μας. Κι όμως στην καρδιά μου σ’ έχω, κι όμως στην καρδιά μου σ’ έχω, κι όμως στην καρδιά μου σ’ έχω και να μη μου βγεις προσέχω. Έλα να ‘μαστε τα δυο μας να περνούμε τον καιρό μας. Ω! τι κρίμα να πηγαίνει ω! τι κρίμα να πηγαίνει, ω! τι κρίμα να πηγαίνει η αγάπη μας χαμένη. Έλα να ‘μαστε τα δυο μας να περνούμε τον καιρό μας. Είναι το δικό σου γέλιο είναι το δικό σου γέλιο, είναι το δικό σου γέλιο της αγάπης μας θεμέλιο. Έλα να ‘μαστε τα δυο μας να περνούμε τον καιρό μας.

Παραδοσιακό Ναξιώτικο τραγούδι

Έλα να’ μαστε τα δυο μας

Η μουσική στο νησί ξεκίνησε στα προϊστορικά χρόνια, σύμφωνα με αναφορές πολλών αρχαίων ιστορικών. Την εποχή της βυζαντινής αυτοκρατορίας επηρεάστηκε από τους βυζαντινούς θρησκευτικούς ύμνους. Τον 13ο αιώνα, Φράγκοι, Γενοβέζοι και Βενετσιάνοι φέρνουν μελωδίες και μουσικά όργανα όπως το βιολί.

Αν και γνωστή στον ελλαδικό χώρο ήδη από τον 9ο αιώνα μ.Χ., η κρητική λύρα που σήμερα είναι το κύριο μουσικό όργανο στη κρητική μουσική, άρχισε να χρησιμοποιείται στην Kρήτη, σύμφωνα με τους σύγχρονους μελετητές, μετά την τουρκική κατάκτηση, το 17ο αιώνα. Η παρουσία πάνω στο δοξάρι της λύρας, των γερακοκούδουνων (των μικρών κουδουνιών που κρέμαγαν στα κυνηγετικά γεράκια στο Βυζάντιο) είναι για να κρατάει ο λυράρης το ρυθμό όταν δεν έχει άλλο συνοδευτικό όργανο.

Μουσικοχορευτική Παράδοση της Κρήτης

Ο συνδυασμός του ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου στοίχου της αρχαίας Ελλάδας με την δυτικογενή ρίμα

δημιούργησε την πασίγνωστη κρητική μαντινάδα.

Παραδοσιακή ενδυμασία

της Κρήτης

Οι άνδρες φορούν βράκα με σαλβάρια ή κυλότα σε τύπο στρατιωτικό, επενδυτή, γελέκο, μεϊντάνι, ζώνη, καρτσόνια και καπότο, μπότες (στιβάνια) και κρουσάτο μαντίλι.

Οι γυναίκες φορούν φούστα με σάκο, κατινάκι (φόρεμα με μπούστο ραμμένο σε πλατιά φούστα), τζεμπέρι στο κεφάλι, μπροστοποδιά, σαλβάρι (μακριά βράκα), πουκαμίσα και μαύρα παπούτσια, καθώς και πολλά χρυσαφικά κυρίως λίρες.

Πεντοζάλι

Ονομάστηκε πεντοζάλι γιατί συμβολίζει το πέμπτο ζάλο (δηλαδή βήμα), όπως ειπώθηκε η θεωρούμενη πέμπτη κατά σειρά προσπάθεια των Κρητικών για απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους με επικεφαλή τον Δασκαλογιάννη. Οι κινήσεις του χορού είναι 10 (8 καθαρά βήματα και 2 κινήσεις των ποδιών στο κενό) σε ανάμνηση της 10ης Οκτωβρίου του 1769, όπου και χορεύτηκε για πρώτη φορά στην Ανώπολη Σφακιών, οπότε λήφθηκε η απόφαση των Σφακιανών για την πραγματοποίηση της επανάστασης. Η μουσική του αποτελείται από δώδεκα μουσικές φράσεις (γυρίσματα ή σκοπούς) προς τιμήν των δώδεκα μαζί με τον Δασκαλογιάννη πρωτεργατών της εξέγερσης .

Αντώνης Μαρτσάκης

‘Σαν θες να μάθεις των Σφακιών ο τόπος ίντα βγάνει, πες τσι Μαδάρες να σου πουν για τον Δασκαλογιάννη. Όποιος δεν ξέρει και το νου του πιάνει ζάλη, στα Σφακιά τον πολέμο τον κάνουν πεντοζάλι.’

Σαν θες να μάθεις και να δεις

Στίχοι από το τραγούδι του Δασκαλογιάννη, γραμμένο από τον Σήφη Σκορδύλη το 1786 Βιολί -Τραγούδι : Μαρτσάκης Αντώνης Λύρα : Σκορδαλός Γιώργος Λαούτο: Ψαρουδάκης Γιώργος Νταούλι : Κουφάκης Συμεών

Το μουσικό μέτρο του χορού, είναι 2/4 και τα βήματά του 6. Ο χορός εκτελείται από τα ζευγάρια ανδρών και γυναικών που χορεύουν αντίθετα.

Σε όλη τη διάρκεια του χορού ανάμεσα στο ζευγάρι αναπτύσσεται μια ιστορία, ο άνδρας με καλέσματα και αγκαλιάσματα, με στριφογυρίσματα και πηδήματα προσκαλεί τη γυναίκα, την πλησιάζει ερωτικά. Η γυναίκα με τη σειρά της με τσακίσματα και πλησιάσματα με στροφές και απομακρύσματα αντιστέκεται στο ερωτικό κάλεσμα.

Σούστα

Το σείσμα και το λύγισμα που κάνεις του κορμιού σου, σκλαβώνουνε τον άνθρωπο μα δεν το βάνει ο νους σου. Το σείσμα και το λύγισμα κερά μου και το νάζι και το όμορφο αναντράνισμα μες στην καρδιά με σφάζει. Κερά μου τ’ αχειλάκι σου κι όντε θα μου γελάσει θαρρώ πως γίνεται σεισμός κι ο κόσμος θα χαλάσει. Ωσάν τ’ αγκιναρόδαυλο που στέκει ορθό εις το γύρο έτσ’ απομένω όταν σε δω και δεν μπορώ ξεσύρω.

Σούστα Χαράλαμπος Γαργανουράκης

Παραδοσιακό τραγούδι

Ο χορός είναι ο πιο αρχαίος τρόπος έκφρασης των ανθρώπινων συναισθημάτων.

Για τους Έλληνες οι εθνικοί χοροί έχουν μια ξεχωριστή σημασία. Οι χοροί αυτοί δεν σχεδιάστηκαν από κάποιον ειδικό,

δεν τους γέννησε η φαντασία ενός ειδήμονα, αλλά τους έπλασε η ψυχή του λαού.

Συμμετέχοντες μαθητές

Βειζάι Ειρήνη Γαστουνιώτη Θέμις Καλογεροπούλου Δήμητρα Κασκαρίκα Ειρήνη - Άννα Λεπενίτσα Χριστίνα Μαλάι Άντζελα Ματσιούλας Απόστολος Μαυρογένους Χριστίνα

Μελά Δήμητρα Μιχαλάκη Χριστίνα Μπαρμπαρή Νεφέλη Μπασλάρη Χριστίνα Μπούρα Μαρία Νέτη Αλεξάνδρα Πολυκρέτη Βασιλική

Υπεύθυνη καθηγήτρια Ζαλαβρά Ελένη

3ο ΓΕΛ Γαλατσίου Σχ. έτος 2014-2015

Ερευνητική εργασία

Μουσικοχορευτική Παράδοση