1DE

FABULA ISOPICADISSERTATIO,

QUAM,

CONS. AMPL. FAC, PHIL. UPS.

PUBLICO EXAMINI DEFEKÜNT

JACOBUS ERICUS GODENIUS,PHILOSOPHIE MAGISTER,

A SACRIS,

ET

CAROLUS DAN. KALLSTENIUS,WESTMANNUS.

IN AUDIT. GUSTAVIANO DIE I MARTH MDCCCIXΗ. Α. M. S.

UPSALIiE , TYPIS EDMANNIANIS.

Γ-

rJ ο ? κ■

: ^ : ' 'ί'> ls.Ä'eiiSΜ

IN

SACRAM REGIAM MAJESTATEM

SPECTATiE FIDEI VIRO,

CHILIARCHJE LOCUM TENENTI

ET

REI TORMENTAKI® PRÄFECTO,

DE REGIO ORDINE EQUITUM ENSIFERORUM,NOBILISSIMO DOMINO

CAROL AXEL,A&RHENIO

S A C R υ Μ

Volult

JAC. ER. GODENIUS.

PROSTEN

ÖFVER

BJÖRSROGS församlingHOGÅREVORDIGE OCH HOGLARDE

herr GEORG KALLSTENIUSOCH

PROSTINNAN

HÖGÅDLA FRU

CHRIST, Ε juILS© KALLSTENIUSfödd GGBENIUS.

MINE HULDASTE FÖRÄLDRAR!

Eder! helgar mitt tacksamma hjerta dessa blad, såsom ett ringa offer forEdra ouphorliga omsorger, evigt dyrbara for jf

Eder

lydigste Son

CARL DANIEL.

BE

FABULA iE S O Ρ I C A

Non aliud fere Poefeos genus explioandum definien-dumque, quam quod Fabida JEfopica adpellari confvevit,majus negotium rei aeftheticse magiftris dedisfe videtur.Cujus quidem causfam non aliam es fe autumamus, quamquod ex univerfa carminum omnium congerie. quotquotFabulariim JEfopicarum nomine vuigo circumferuntur,communem aliquam et propriam harum ideam colligereconati funt. Sic facftnm eifc, ut de perfonu, quibus fuaain fabula partes agendae fint, nihil ftatuere auderent,atque, cum in nullo non exemplo doctrinam aliquam ex-hiberi viderent, ut finem illius fummum propriumquemunus in docendo five perfuadendo pofitum judicarent,et definitionen! ab una parte jufto latiorem, ab alteraftriétiorem, atque omnino adeo vagam darent, ut intantum non omnia, cujuscumque generis poemata quo-dammodo quadret, Quid? quod dubii haerere vifi funt»utrum in Poefi Didafåicci Fabulae noftrae domicilium collo-carent, heic enim locum, il in Poefeos finibus quem,maxime idoneum plurimi confentire videntur, an, ut inArte Oratoriet exfulet, jubendum esfet. Atqui de tottantique nominis JEftheticorum erroribus, fi erroresfunt, non eft quod multi adeo fimus nos, quos magi-ftris iisdem noftris verecundius obloqui decet. Suntquepraeterea rationes eorum jam antea fatis förlitan validisclarisque argumentis confutatse. Scilicet prodiit in Re¬gia hac Academia ab hinc annos aliquot egregium, fi

A penes

2

penes kos Judicium eft3 doftrinse et fagacitatis fpeci-men ej, in quo quse de Fabula JEfopica disputantur,omnium, qnae de eadem fcripta legimus, maxime pro-babilia nobis vifa funt, et, antiquiorum omnium Critico-rum dodtrina rejeéta, nova traditur. Sed cum nobis qui-dem neque hac tarnen fatis omnino faétum ett, et in eofumus, ut fpecimen qualecumque Acadermcum edendumfit, in tanta judieiorum varietate, quid et nos fentiamus,quam fieri polett brevis iime proponere volumus. Vosvero, benevoli leftores, nolite oedere, nos ea esfe ar·

rogantia, uti, cum diverfam ab aliis v iart) fequirrior,hos potius, quam nos errare putemus. Quin potius, utconatibus noitris tumnituariis nuiliusque fere momentifaciles indulgeatis, fincere rogamus.

In Commentatione illa, cujus fupra mentionem feci-IDUS, poftquam demonttratum ett, indolem Fabuise iEfo-picae poeticam non in veiiratibus ipfis, in fe fpeftatis,quas ρ oponit, neque in modo, quo p oponit, ad Intel«leétum aut Voluntatem relaio, I» fere, ceterum in hoctarnen ipfo modo, ad aliam quamdam animi facultatemrelato, quserendam esfe, rejefta phanraiia fenfuum etfenfibiii ap.ud hominem intuendi facultate, in fublimita-tem usque Rationis adfcenditur, ut ibi relatio quaeratur,ut ibi, inquam, fuus Fabulae nött»se locus defignetur.Rationem enim fupcematn objeétorum omnium cum fub-jeéto connexionis imaginem, quamvis obfcuram , animo

ad um»

«) De natura Fabulce JE/opicce poetica Commentatio. Prsef. Mag,tausx. Hyckert, Refp. Ojl. Sellstedt. Upf. 1806.

3

adumbrare. Illam itaque mundum phyficum ut typummundi moralis confiderare, neque ullam rem phyficamfive animata fit, five inanimata, ut fymbolum non velfibi ipfi reprefentare, vel phantaJfise fdtem tradere re-prgeientand.am, q nod imaginem referat intelligibilis cu-jusdani in fuperio i rerum ordine pofiti. Sic, quotquotfopl·ηus altiora, mortales pura atque e divina mente de-libatis animis digna perfundi voluptate, quoties fimilibusregi legibus adfpe&abilem illum atque iutelligibilem re¬rum ordinem, vei lubobfcu-ro quocumque indicio conclu»des e «ompelümur. Hinc popenfiotiem ifiam, qua lin»guam quoque et omnino humanum agendi modum hisiisdem rebus faciles concedimus; hinc Fabuise JEfopicaeörtum, aut ex principi certe parte indoiem ejus, quaeobjedtiva fit, poéticam. Ve»bo: totam in ea dele&atio-nein inde peti, q u.od mimitum, anguftaque veluti tabuUcontraifbum exhibeat harinonise univerfi fimulacrum.

Re&e qnidem dici qnodammodo posfit, Rationemesfe, quaa tacita fua vi Phantafiam ad profopopoeiataillam excitet, qua qoaecumque naturas res, five animatafive inanimata, cogitandi agendique facultate inftrudlaiimulatur. Sed ut omittam, nulios exfiftere mentis hii-manae aéhis, qui non ad fummam eamdem , Iiberamatque omnia comprehendentem rationis vim, tamquamprimum incitamentnm et communem omnitim fontemreferri posfint, quid? etiam hos verfa vice illam excita-re re&e dici, neminem infitias iturum putamus, liberiillius a<5tus, quo in unitatem et harmoniam totum redi-gitur univerfum et communibus cum liberis entibus fub-jicitur legibus, nos heic vel omnino non confcios esfe,namque obfcurum esfe et tacitum ultro conceditur, velfaltem, cum in fingulis individuis vel fpeciebus rerum,

A a in

4

in fingulis conceptibus vel veritatibus, illorum imaginereprsefentandis et illuftrandis, enens coarélatur, ftatimexi'pirare eumdem, neque de fe aliquid hisce infewori-bus animi operationibus impertiri, quod indolem earumet charséterem efficiat, Ted eumdem charadfcerem ex hisfolis operationibus esfe petendum b). Quod fi ita eft*quis elt, qui non videat, ad iolius Rationis provineiamnon ita reéle trahi Fabulam jEfopicam.

De cetero, cum in fj^mbolico Fabulae five profopo-poeico artificio objeétivus ejus, ut dicimus, chara&erponitur, nefcimus, an re vera, non unum, fed duoftatuantur principia, quae nihil inter fe commune habe-ant, et cogitatione fecerni et posfint et debeant. Nonnegamus quidem, taletn rationis propeniionem, qua re¬bus natmae fymboiicam aiiqnam fpeciem obducat, alte-ram excitare posle, qua linguam et omnino humanosadfeéius moresque hisce concedamus. Atqui cum ficfymbolis ipfis über tas tribuitur, cum in ordinem eorum,quae cogitant et agunt, quorum, inquam, iymb ia fünf,collocantur, norme fymboiicam fuam poteifatem amit-tunt, aliis* jam fymbolis ipfa rep aefentanda ?

Nos >

b) Sane frntentiae noftrse non obfunt, fp<i favent potius, qua» re-lata legimus Schilleri verba: Wenn die Natur in ihren einzelnenWirkungen immer abhängig und befchränbt erfcheint, fo legt die Ver¬nunft den Cavacter der Selhßandigkeit nnd Vollendung gleich in jedeeinzelne Handlung. Aus fich felbfl Jchopft fie alles . und auf fuh felhßbezieht fie alles. Kleinere vrofaifche Schriften 2 Tb. pag. 196. Quo¬rum verus fenfus hic eft: Natura, quae in Realifta agit, in fingulis,quae agit, dependentem fe atque finitam arguit, at Ratio, quse inIdealifta, fingulis, quae agit, independentiae et abfolutionis charafteresramrimit, Haec e fe ipfa omnia oriri jubet, et ad fe ipfam orania refertk

5

Νθ3, qui tinum aliquod atgue fimplex volumus,quod poeticam iEfopici fingendi generis et propriam in-doiem efficiat, ut fuis idem circumfcribatur terminis,neque tot reliquis gerieribns confundatur, iliud ipfum infolo phantafiae lufu, quo res fenfibifes, five animatas'five inanrmatas, πξοσωποτίοιει, latere non dubitamus. Quiquidem luibs, quam vis ab omni relatione ad concepf us,ad lenfa vel ideas humanas mentis cogitatione abftrahas,per fe tarnen folus, quippe qui in libere imaginandofingendoque verfetur, adeo non a poéfi alienus eft, ne-que poetarum ab artificio abhorret, ut potips natura fuapoetici quid ultro continere videatur. Scilicet homo,rationabiii fua natura nondum iatis explicata atque afenfuali disjunbta, cum causfalitatis tarnen fuae quodammodo confcius eit, neque in rebus extra fe pofitis Ion·giorem causfarum effeftuumque phyfieorum feriem men·te fua perfequi valet, hänc ftatim ab< umpens primocuique phaenomeno fuarn proxitne fubesfe animulam,cui, ut primae causfae agenti hoc idem fit tribuendum,fuspicatur. Flurnina, montes, arbores, animalia fuoquodque daemone, fua oreade, djyade, anima fpiratvivitque. Tota undiquaque Natura, necesfitante liberaimperio, magicam viram ludit. Verbo, fe ip'utn, dicam,brutis tiatmse rebus, an has pofcius libi quod in modoasfimilat? Sed asfimiiat tantum, ut bene monet Cfm»Eschenburg cj, non ipfam fuam humanifatem iJHs im-pertitur, quamvis quod impertitur, id neque fibi nequealiis nifi humanitus repraefentare valeat. A que hinenon originem folum Fabulae iEfopicas repetendam d)x

fed

c) Art. JEfopifche F<*bel. τι.d) Cfr. Eschenburg. 1. c. §. i6. Et profV&o, Π qua via Fa¬

bulae noftrse originem invefiigavit, e&mdem ad ipfum iliius chara&erem

fed naturam etiam ejusdem propriam reéfcisfime expli-cari exiftimamus.

Quod fl noftr» hsec ratio valet, plurima ram ejusconfeétaria proferre pisfemus, quae ad forman Fabulseη o firas in prim-is fpeftent, et quae cum aliorum placitisminus convenjanr, paucis erimus content!. Sie omniumquidein primum in promtu eil, praeter ea poemara, inquibus una falten» perfonarum agentiun» vel animal fitvel etiam res inanimata, aliis non redle dari JEfopicorumliomen, in quibus vel Allegoricae tantum My< hicaeveperfonae» vel, quod pius eil, homines foli, nulla ani-Uialium focietate admixti, p> aefententur, et quse proAllegorin tantum, Exemplis, Moralibm, ut hodie loquin»ur,narrationihn cet. habenda funr. Profopopoeiam enim ,

cujus mentionem fecimus, utpote in qua omnem ΆEfo-picae poefeos vim pofuimus , ρ o» fus necesfariam judica-mus ej. Atque haéienus cum Disfertationis citafae Au-élore optime confentimus. Neque dubitamus, quin o-nmes, quotquot fuum in hac re fenfum, qnamvis obicu-rum, vel minimum explicaverint, nobiscum fafturi fint,

At cum perfonse hae LEfopicse fuum quscque exintelligibili rerum ordine ita referre jubentur, ut in ipfabac relatione Fabulas esfentia et dignitas pendeat, facerenon posfumus, quin disfentiamus. Subreptitio enim

quo-

ifterius perfeqni voluisfet bonus bic auftor, eandem eum nobiscuminiturum fuisfe fententiam nulli dubitamus,

e) Itaque Lksstngium, qui ex Fabularom numero tot aliorumexterminari jubet, ipfutn plures fcripfisfe gffirmaverimus, quse nomenhoc ποπ Γ ris· tueantnr. In qtiamm numero habemus Fabnlarum Lib,I, f*t>. i, Lib. II, fab, ä, ia, 16, 28, 29, 30. Lib. III. fab. 1, 3, 4»

=e-Ä 7

guodam fic veluG errore fa&urn nobis videtur, ut,quodIn Criticorum Poetarumque theoria maxime erat refel-leridum, id verbis, quam re, magis refutetur. Etenimres tamen manet antiqua, Veritatem mediantibus brutisnaturse rebus in Fabula proponi. Quo quidem mihi fa-étum videtur, ut poetae ipfi, cum Fabulas pro fua ratio-ne confcriberent, in certam aliquam veritatem nimis in-tenti, medium fuum , quod quidem nos e contrario prae-cipuum habemus, tantum non omnino neglexerint, ut,inquam, cum Arhoret fuas, fuos Culices, Anferes cogitan-tes loquentesque faciunt, in fagacisilmos et fapientisii-nios homines eos muten t, hümanaiii inteiligentiam etnimia aeumina fermoni eorum inferant, denique nihil inipfis animalis relinquant, praeter ipfum »omen, ut in-creduli idem ode»imus, monftiofi artificii ta^dio capti,cum omnis jam I^tet eausia, cur, qose animalia docent,non ab hominibus melius et convenientius t» aderenturNos fabulatoHs proprium id judicamus, ut iuam cuiqueanimalium rerumqne animulam, humanas non abiimilem,ita poética fua a? te ttibuat, ut in hac ingenium cujus-que, quale iorduerudine d dicimus idem, clare agnoica-mus, et hac agnitione, hac artificiofa in itatione deltfte-rnur, Ludum Indi volumus, in quo vifam aliquam quafihumanam et rationalem irrationales fimident, in quo fuaquseque animula rtgatur, qualis noto convettiat ingenio)et qualis hoc esfe argumentum cenfeatur, Pro fuo quae-

que

/) Majores fnnt Lessingii laodes, quam quse a nobis minuiposfint; Ted veremur, ne, ut fua tulit ratio, in primis a fine fuo aber-raverit. Dumus ejus (Lib. II. fab 27), non dumofe fatis, fed buma-ne, nimis epigrammatice vel laconiee loquUur, Quse Vulpes (Lib. III.fab. 29) profert animi fenfa , ab alio quocumque animale tantum nonseque bene proferri posfent. In iimplici Gellerto veriores adamaredidicimus, quos expresfit perfonarutn fuarum charatteres.

8

que modulo cogitet, loquatur, agat. Afque in bis omni-bus fingendis, ut, quse in poetico quocumque artificioomnino requirimus, obferventur, vix eft, quod monea-mus. Et in hoc praecipuum fabulatoris munus verfatur,quod quo melius expleverit, eo magis ea nos afficiet dele-clatione, quam fui generis poématum proprium judicamus.

Ceterum quamvis ab idea iEfopicae profopopoeisemodum ipfum quo hsec fiat, cogitatione feparavimus,attamen cum artifex homo nihil producere, nihil extrafe ponere valet, nifi quod in fua ipiius mente repofitumhabeat; fequitur, nihil heic effici posfe, nifi ut ex eademhumana mente, tamquam fönte iüo, omnia hauriantur,et ad eam, ut unicum quod infpiciendum exfiat exem¬plar, effingantur. Atque heic tandem in unum cum ad-verfariis noftris Iocum coire licet, pacemque facere; fedea tarnen conditione, ne, quod nos pro rnedio, ut lo-quuntur, habemus, id illi ipfam Fabulae esfentiam con-ftituere dicant. Veritas quaedam exhibeatur, licet. In-telleétui Voluntative blandimenta fua dentur g). Quidninon ad Rationem, ipfamque adeo, fi fieri potefi:, här¬

in oni-

g) Sed hoc non ea tamen mente, quafi Intelle&us re vera juve-~>tur aut Voluntas fleftetur. Quis enim tandem eft, qui Fabulse opeclariorem »liquam menti fuse lucem affundi afftrmaverit? Quis, quifenfum, quem fabulis fubtexere folent, moralem tamquam aliquid abhis alienum non judicaverit? Profe&o vel fola fenfus hujus expresfaappofitio arguere videtur, enmdem inträ ipfins fabulae terminos nondefmite fatis et clare exhiberi potuisfe. Tal^m fane fenfum pro faty-rico fuo more illudere voluisfe clm. HolbeiCgium, facile diceres,cui fabulae, quam de Diabolo Matris fuae sbfentis capras cuftodientenarravit, hsec fubjungit: Diefe Fabel zeigt, da/s keine Kreatur weni¬ger in der Zucht zu halten iß, als' eine Ziege. Ad quae LESsrxr-gius: Niemand hat die Fabel fchåndlicher gemi/shandelt, als dieferHolberg, vide Lessings Abhandl, I. pag, 105,

9

monise totius univerfi ideam adfcendatur, Amplior ficpatebit campus, quo exfpatietur fabulator, et varioscolligat flores, quibus, quamquam in iEfopico iuo thea-tro non nativis, hoc tarnen non incommode ornet.

Quoniam proibpopoeiam animalium ut necesfariamftatuimus, neque haec fine loquela , vel faltern cogitandiratiocinandique quadam facultate fieri poteft, per fe fa-ciie patet,nos iis poematibus fabularum nomen non con-cedere, in quibus animalia quidem aliquid agentia prse-fentantur, fed, fine aperto tarnen quodam facultatis il-lius indicio , naturae tantum impetu pro fuo more ferrividentur, in quibus, inquam , non faltem narretur, hocvel iüo confilio rem aliquam agendam fuscipi. Sic, ex-etnpli gratia, a Lessingio disfentimus, cum ex Hage-dorniOj ut fabulam , hos profert verfus:

Ein Marder frafs den Auerhahn;Den Marder würgt ein Fuchs;Den Fuchs des IVolfes Zahn h).

Quos Allegoricas tantum narrationis vel Exempli no¬mine iniigniendos judicamus.

Poftremum fi Fabulam iEfopicam e fublimiori, inquem eamdem non ita reite eveélam judicavimus, digni-tatis gradu dejecisfe videmur, id qnidem, fi reilam mo¬do fequuti fitnus rationem , haud dolebimus. Eoque mi¬nus, fi, contra aqbtoriratem eorum, qui, ad fuam fen-tentiam firmandam, fingulari quodam in ludum iEfopi-cum fpeitandum fiudio ferri perhibent non rüdes modo,fed etiam cultiores faitos homines ij, nos ad contrariamprorfus experientiam provocare non dubitamus,in infan-

B tia

h) Abhandl I. Art. De la Motte,i) Videfis Disfert cit. pag. ι et 10, coli. c. Nachricht und Ex¬

empel von alten deutfchen Fabeln von Gellert, in initia,

ίο —

tia fua iilum genus hominum primo inftituisfe, neque abhoc usque tempore, η i ii iniantes fere in deliciis habuisfe.Quid ii ipfum iiiud ftudium, quo Fabulse/Eiopicas digni-tatem vindicant, fatis arguit, esfe tameri in hominumopinione aliquid, contra quod nitendum iibi exiifciment ?Certe nobis genus hoc fitigendi femper veritatibus, quasproponit, fublimioribus non dignum fatis atque grave vi-lum eit, quatnvis easdem, minus cognitas, via piacidio-re mortalium inftiilaverifc animis kj. Profe<5to quum in¬fantibus tota rerum natura viva et libera undiquaque ob-ludit, prove&ioris quemque aetatis maturiorisque ingenii,emortua, caecae fuae necesiitatis mole durius premit,quam ut reaiis non fentiatur; ut, inquam, cum animan-tibus j quamvis humanos mores adfeftusque imitantibus,rationem et loquelam tribui videt, non tarnen non veridisfimiiitudine voiuptatem ex artificio percipiendam aliquan-tum turbari fentiat, cum vero in inanimatis rebus idemfingi videt, eadem disfimiiitudine prorfus offendatur i).Praeterea hic de humanitate fua lsetari jam dedidicit, itaut non nifi rariora fint vitae fuse momenta, in quibus ean-dem pras tranquilla mundi quiete videre optet.

Sed cum Fabula, de qua, ut potuimus, jam com-mentati fumus, tali laborat vitio, quo a veri fimilitudineabhorret, varia tarnen fua arte, velut grata ipfius Veri-tatis imagine proponenda, illud aliquantum compenfarepoteft vätes. Neque non pauca exftare hujus generispoemata, quae, in certis faltem temporis momentis, nonmediocrem pariant voiuptatem, diffiteinur. Sed quodLafontainicae arti acceptum referimns, id ipfi poefeosgeneri non deberi, probe tenendum eft.

Å* Cfr. Kellgren·. Fab. Byxorne anm. b.t) Cfr. Sulzeks Allgemeine Theorie der fchonen KUnße» Art»

AZfopifche Fabel.