D. D.DISQUISITfO ACADEMICA,

utrum

NiMius inRÉPUBLICA essepossit

LITTERATORUM NUMERUS,QUAM,

EX C0NST1TUT. REG. SCHOLAST.,CONSENT. AMPL. FACULT. PHILOSOPH.

PUBLI CO EXAMINI SUBMITTUNT

Mag. ANDREAS ADOLPHUS

GRUNDÉN,Ad Sch. Triv. Gev. Supr. Coll.

et

STIPENDIARIUS REGIUS

Carolus Julius Printz ,♦

Fjerdhundrensis ,

IN AUD. GUSTAV. MAJ. D. XIV FEBR. MDCCLXXVIII.Η. A. M. S.

OENEROSISSIMO atque NOBIUSSIMO VIRO,

C 0NS1LIAR10AULICO,

DOMINO

HERMAN. TERSMEDEN,PATRONO SUMMO,

SACRATUM

teluit, debuitCAROLUS JULIUS PRINTE

■ #❖ #

§. I.

In omni quidem negotio follicite cavendum, nequid nimis, neque aurea unquam mediocritasdeferatur. Sed quum virtus, &, qua? inde ori-

tur, Felicitas, in bonis rite fruendis & cum aliis be¬nigne ac prudenter communicandis, vim iuam ex-ferat, atque ideo per fé nimia efTe non poffit: ma-xime neceftarium eft, ut difquiramus, an & qua ra-tione in hoc vel iiio officiorum genere homines inexceffu peccare foleant. Fieri enim non raro fö¬let , ut non tam prudentia*, quam defidix ant frau-dulentise vox fit, quas nirnium vitare jubeat. Hincquasftionem, noftro in primis tempore non raro, neciegniter ventilatam novimus, an nimis multi in Re-publica, litteris ac fcientiis operam dare poffint;ad quam rite enodandam multa omnino circum-fpe&ione opus eft, & plurima rerum momenta funeexpendenda , ne vel inanem difcepcationem fufcipi-amus , vel in bonas litteras earumque Patronos &cultores ingratum & iniquum prodamus aniraum.Quemadmodum enirn multi, experientia tefte, ni¬rnium temporis, operas atque impeniärum tribuuntrebus & artibus, a communi utilitate longius remo-tis, iisdemque rimandis, a melioribus officiis abdu-cuntur; ut non femper eo melior quisque civis ha-beri poffit, quo majorem cognitionis vel fibi ad«quifiverit, vel aliis etiam tradiderit fupelle&ilem:ita ex adverfo planum eft & apud sequos rerum

Λ sefti-

β ) a C βseftimatores extra controverfiam pofitum, quod necfapientia vera, quae veritatibus fru&uofis rite per-ceptis , & ad noftra atque aliorum commoda fedu-lo adplicandis, abfolvitur, nimia unquam efle pos-(it, nec in focietate civili, quae falutem fingulorutntuendam & amplificandam pro fcopo habet, nimismultos invenire queat cultores. Nos igitur dubiiseorum, qui nimis crefcere litteratorum pofTe nu-merum, ftatuunt, eundemque Reipublicae noxium cla·mitant, brevi hoc fpecimine Academico, permode-fte occurfuri, Tuam C» L. humanitatem & mino¬rem cenfuram omni, qua par eil, reverentia nobisexpetimus.

s. II.Per litteras heic nihil aliud , quam ipfam re-

rum cognitionem , litteris ac vocibus tradi folitam& variis hominum uiibus adtemperandam inrelligi-mus* Litteratos autem dicimus homines, litteris e.jusmodi acfcientiis tum addifcendis, tum propagan-dis deditos, atque adeo rerum & officiorum peritiamajori vel minori gradu inftru&os. Nam qui ali-os bona qusevis & profutura rede docent, diftin-£tas ipii tradendorum notiones tcnent; & qui rededifcunt, tum fua meditatione, tum informantium in-(litutione, quotidie evadunt dodiores. Linguas ex-oticas , tum antiquiores, recentiorum fontes, tumhodiernas, priorum rivulos , maximum , fi rede ad-hibentur, iapienciae parandee fubfidium prcebere, ne¬mo, niii forte ignarus, negaverit: fed lingual ta¬rnen cujuscunque peritia ipfam per fe fapientiam

non

) 3 ( «Inon conftituit. Lingua vero vernacula bono civimaximopere commendanda ; quam (i diligencius ex-coluerit, Patriae plurimum utilitatis pariter ac orna-menti conciliar. Sin autem quis per litteras nihil ,niit tricas auq fubtilitates inanes, intellexerit» ve!,quod deterius eft, fraudibus tantum & corruptclisillas infervire crediderit; mirum non efl, cur lie-ter^tos alto fpernat fupercilio, & Scholas, littera-ram officinas, nulio non contumeliae genere pro-fcindat. Nos vero quaedam in Scholis tumprivatis,tum publicis emendanda quidem fatemur, vmulto·rumque litteratorum naevos non negamus, adeo uchuc transferatur Horatii illud: a).

Ilidcos inträ muros peccatur & extra ;Sed venerabundo tarnen pe£tore gratias Deo perfol-

vimus, quod tam horrendae imagini nec litteratus Or¬bis, nec flatus litterarum & Scholarum in Patria houi-ernus refpondeat. Spargic purior in dies fnpientiafuos radios, & hinc atras fuperilitionis nubes, indetenebras impietatis denfiiJirnas profligat. Subtili-cres fcientiae ita excoluntur, ut, exterminnta fenfimfignientorum vanitate, eximiam aliis difciplinis , ar-tibus, & inflitntis adferant lucem. Optimo autemPrincipi & Antiilitibus Scholarum & Ecclefiarum fa-pientiffimis, juxta Deum benigniffimurn, hoc debemus,quod vitae non minus, quam Scholas difcendum eile,multi jarn verbis fa£tisque doceant litterarum cukores.

§. III.Sunt, qui, au£to litteratorum in civitate nu-

A a me·

a) Hordt. Fp. Lib. I. Fp. //.

\ A ( c®®*%> J 4 v

mero , membra putent inutiiia multiplicari, atqueutilibus oneri futura & exitio. Sed non fatis ho·norificus efiet eruditorum flatus, fi ad fruges ta»«tum confbmendas nati poflent exiftimari. Pracipuaquidem viffcus parandi cura agricoiis & opificibusincumbit: fed vana laborantium föret induftria, finemo fecuritatem vitas, nemo tranquiliitatem con-Icientise, nemo fanitatem corporis, nemo cognitio-nem rerum atque ipfa etiam agricultura fundamen-ta & adjumenta fubminiflraret. Tantum igitur ab-efl , ut laboribus obftent littera, ut illos potius, quiftudiis licterarum reffe invigilant, ad fe & alios tumregendos, tum alendos reddant aptiores. Neque ve-ro metuendum efl, ne, commendata iitterarum pra-ftantia, omnes tandem cives, reli&is laboribus fuovitae generi neceflariis, ad otium, quod Cicero lau-dat, litteratur» fint adfpiraturi , ut Philofophos tan¬dem agere velint faftuofos, Scholis fuis & prace-pris juventutem univerfam occupaturos. Neque e-nim nos litteratorum nomen tam angufiis includi-mus limitibus, ut inträ Scholas follemniores coga-tur: nec eandem omnibus cognitionis copiam dici-mus necefiariam; quemadmodum inter labores ali-os delectus prudencer eft infiituendus. Nam ut ci-vitas, folis conflata Scholas moderatoribus eorumquedifcipulis, ne concipi quidem poteft: ita foli agri-colae aut mercatores, ceteris quseftibus plane neg-le is , Rempublicam confticuere atque tueri non pos-fent. Interim eo tendunt omnes boni do&oris inRepublica cura & lueubrationes, ut, fi non omnes,

plerae-

\ * f Μ>) 5 C C#

plerseque tarnen familiae Scholas referant utiles, ubi,ja&is piecatis ceterarumque virtntum iundamentis ,ad officia quaevis iuniorum praeparentur anirni. Hicomnino Scholarum cum inferiorum, tum fuperiorumfinis eft praecipuus, ut quam plurinrios cives Patrianumeret'iapientes 8z ad alios pariter erudiendos para·tiores, quantum vires cujusque & occupationes per-mittunt.

§· IV.Ad praecavendam nimiam eorum , qui litteris

operam impendunt , mtiltitudinem» alii hanc ingre-diuntur viam, uc non niii pauciflimos ad ftudia lit-teraria feliciori fucceflu tra&anda idoneos conren*

dant; ceteris vero invita, ut ajunt, Minerva laho-randum di&itent, non fine magno Keipublicae, tumcivilis, tum iitterariaq damno; illa enim bonos amictitoperarios, hcrc ineptos invenit adminiftros. Re&is·fime quidem hxc monentur, ii per litteras non ni*ίϊ iolidiores intelliguntur fcientias, rnagnis tantumingeniis parabiles; nec alii litterati falutamur, quamqui majori fublimiorum fcientiarum adparatu inftru«Öi, novis rem litterariam inventis & fyftematibus lo-cupletare poiTunr. Non cnim ex-.quovis ligno ta-les formantur Mercurii: nec ihiltius quidqiiam autfocietaci publicse magis noxium, .quam ii quis fu*pra vires nititur &, quae natura negavit, induftriaputat eile comparandum; nam Quintilianus, rc&ejudicnt, nihil pnecepta atque artes valere, nifi ad¬juvante natura. b) Interim facile concedimus, ad

A 3 haneb) Quintil, Lih. 1. Praf.

) ° \ <36=

hane litteraturam exquifi tiorem nimis multos haudraro contendere; quod tarnen malum vix alia r*t o»ne vitari poterit, quam fi ab il!*is, qui nuweribuspubiicis, iolidiorem erudirion^m requirenfibus, di·gnob praefkere viros debent, pod accur.iiora exa¬mina, excluduntur inepti» Nos vero, qui litteris aclitteratis paullo latiorem rributmus au bicum, non ex-cellentioribus cantum ingeniis beterarum odkinas a»perimus, fed mediocres etiam anitni dotes adrnitti-mus & invitamas. Minor enim cognitionis gradasin plerisque negotiis iufficit: nulluni autem cultu·ra ingenii prorlus carere poreft. Faueilfimi fåne, u-bi iufta accefterit ascas, ad omneon inftitutionemfunt ftupidi: nemo gaudet ingenio omnibas ac fin.gulis difciplinis hauriendis, inque ufum debitum con-vertendis, aeque adeommodatuni. Hinc ad altioraqui adfpirare nequit munera difcere tarnen, pro vi-rili & iacuJtatibus, illa debet, qus in vita hominumcommuni & inferioribus vicae generibus, Γαο hono-re neutiquam defraudandis, verum prsftare pofluntutum.

§. V.Alii viam eruditionis parandae angufiam & fa-

lebrofam reddere jubent & varia illis repagula &impedimenta objicienda ftatuunt, qui ad altiora ftu·diorum genera progredi cupiunt, ne turba omnishic irruens dignioribus adituin praecludac. Sed ne-que ineptiores hoe modo a litteris tra&andis & ho-noribus petendis abfterrentur. In ardua non minus,quam vetita, plerumque nitimur, & nimiam viri-

um

«§>b Λ tf ( SP/*w ) 1 \ w

um fiduciam, quae refre fuadentinm conflliis nomfemper cedit, experientia tandem frangit. Nec va-nus ille mecus eft, quod onerofa hac methodo opti¬ma fimul arceri poffint ingenia. Re&e ineptioribusdifcipuiis, fufficienter exploratis, confilium abeundiScholarum dant Moderatores ; quod falubcrrimumfuific, pertinaces fera plerumque docet poenitentia.Sed non illis tarnen utilia qusevis difcendi facultasplane denegatur; verum potius ad cognitionem &experientiam paratu faciiiorem dociles ablegantur a-nimi. Qui vero itudia contemtu & obftaculis im-pedire conantur, in fufpicionem facile incidunt, quod,vel propter ignorantiam, fapiencis fint ofores, velfraudibus fuis & flagitiis oculatos nimium & rigidosparare cenfores , minus confultum ducant. Populuscerte bene inftitutus, fuorumque jurium & officio-rum debita cognitione inftru&us Principi, jufie aelegitime imperanti, lubentiffima praeftat obfequia: in-juftis vero opprefioribus terrorem facile incutit, ma«xime fi ad thronum, gratia 8z jufiicia ftabiiitum , li-ber ipfi patuerit aditus.

§· VI.Miffis igitur dubiis & conviciis, a D. Ronfleau,

litreratiffimo litterarum ofore c) aüisaue paffim ad*verfus culturam ingenii iparfis, utpote quae ab a·Iiis dudum foluta atque profligata, brevitatis Itudio,jam praetermictimus, numerum fiudiis litcerariis de-

dito-

c ) Vid. Difcours fur la queflion , β le rétablijjement desfciences des arts a contribué a épurer les nioeurs·) par M.Roufjeau.

dJfo \ ο Γ) ο V

ditorum in Republica nimium exiilerc non pofle,concendimus; fi modo inftitutio juventutis refte fue-rit inftru&a, feu natura hominis Sc fcopo focietatisattemperaca. Fit hoc, fi non ante firmatas animicorporisque vires ad litteras feveriores accedunt di-fcentes; ii genius cujusqiie confulitur; ii, profcri-pta licentia, in perniciem ruente, vera in Scho'is re¬gnat libertas & alacritas; ii obfervatur canon ille i

Ό ειΐϊως, sk ο ττολλ' ει$ωε y σοφός'Si iolide atque ad futuros ufus adcommodate

quisque difcit; ii utilia, non generatim & iine dde·6tu omnia, fed difcentis cujusque inftituto fingularimaxime infervitura traduntur; (1 non munerum iplen-dorem & commoditatem, non opes corradendas, fedbene merendi facukatem & occaiionem atque fua-viflimos vera fapientise fru&us difcens ante oculoshabet, neque ipfum pudet, agricultura ceterisqueprivatorum iaboribus utiiiffimis impigras aliquandoadmovere manus, ubi ad honores, fuis iemper one·ribus gravatos, ipium, fuo tempore, non vocare vo-luerit Patria, Interim Scholas eximia, non Eccleiiasmodo, fed etiam Reipublicas funt feminaria; in hisnon humana tantum, fed divina pracipue jura expli-cantur; in his vera folidius difcitur religio animisquejunioribus inftillatur pietas, de qua praclare Poeta: d).

Separat bdtc nosA grege mutorum : Atque ideo venerabile foliSortiti ingenium, divinorumque capaces.

Nos

i) Juven, Satyr. XF.

Q?;®3 > Λ / -Λ»,

i > os vcro araentiffimo claudimus voto? dignc-tor Deus opdrnus veras iapientiae cultornni in diesaogere nurreriim , inque Academiis & Seholis Pa-tri® Docencium & Difcencium indefcfios fortünarelabores.

Da, Pater , augußam menti confcendere Jedem :Dafontem luftrare boni\ Da, luce reperta,in Te confpicuos animi defigere vJus l e)

S. D. G.

e) Boetb de Conf. Phil. Lih. III.

Thefes.ι.

Littera, ut vocant s bumaniores, quarum in o*mni vita genere baud minima eft utilitas, JcbolafticaJuventuti vel rnaxime funt inculcanda«,

ILVernacula lingua cuivis genti ad fapientmn ad-

difcendam atque tradendam multum infervit; fed nebac qitidem fine aliarum politioritm linguarum , tumantiquiorum, tum recentiorum cogniiione reite excolitur»

IIL

Linguas int'er Ehraam, Gracarn i? Latinam,ut de bodiernis nihil dicam , nan levis deprehen·ditur convenientia ; qua memoria quoque difcentiummagnum fuppeditat adjumentum.

IV.

Inprimis lingua Latialis fineperitia lingua Gra-ca perfeile tradi ac percipi nequit.,

V.

Erränt, omnem lingua cujusdam infiitutionemin longo regiilarum fyrmate qui ponunt\ nec melio-rem docendi rationem ineunt > qui linguas, filo ufu,fine regularum Jubfldio, addifcendas flatuuntt.

VI.

Argumenta a Fab. Quintiliano, (Infi, lib. 7. Cap.it. ") pro Scbolis pubhcis domeftica informations pro¬ferendis} allata, firmo Jemper nituntuv talo„

^

SS få få,