KATHIMEPINH.ta Arxaiologika Mnimeia

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 IOYNIOY 1996

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 23 IOYNIOY 1996

2-31 AΦIEPΩMA� Tα αρ�αι�λ�γικά μνη-μεία. Tα ευρήματα κατα-δεικνύ�υν μια συνε�ή ι-στ�ρική διαδρ�μή 6.000�ρ�νων. T�υ Πέτρ�υKαλλιγά.� Aρ�ιτεκτ�νικ�ς �αρα-κτήρας της Πλάκας. Tακτίρια τ�υ πυρήνα τ�υ ι-στ�ρικ�ύ αθηναϊκ�ύ κέ-ντρ�υ. Tων: MαργαρίταςΓρα�άκ�υ – EλένηςMαΐστρ�υ. � Oι εκκλησίες της Πλά-κας. Oι σημαντικ�τερ�ισω��μεν�ι �υ�αντιν�ί καιμετα�υ�αντιν�ί να�ί τηςπερι��ής. T�υ Nίκ�υXαρκι�λάκη.� Eπέμ�αση για την ανα-�ίωση... Mε σειρά μέτρωναπ� τ� 1974 η Πλάκα άλ-λα�ε πρ�σωπ� και διασώ-�ει την ιστ�ρική της συνέ-�εια. T�υ Δι�νύση Zή�α.� Aισθητική διά μέσ�υτων αιώνων. H �μ�ρ"ιάτης σημερινής Πλάκας ωςσυνέ�εια της αρ�αι�ελλη-νικής π�λης. T�υ ΓιάννηMι�αήλ.� Πνευματικ�ί άνθρωπ�ιτης Πλάκας. M�ρ"ές τ�υπνεύματ�ς και της τέ�νηςπ�υ έ�ησαν και αγάπησαντη «συν�ικία των Θεών».T�υ Δημητρί�υ Γέρ�ντα.� «Στης Πλάκας τις ανη-��ριές...». Tα ιδιαίτερα έ-θιμα, �ι γρα"ικ�ί τύπ�ι, �ιπαραδ�σιακές τα�έρνεςστη γειτ�νιά τ�υ κε"ι�ύκαι της διασκέδασης. T�υKώστα Xατ&ιώτη.� Πλάκα: Πριν να είναι α-αργά... H ανα�ήτηση τωνπ�λλαπλών λύσεων απαι-τεί σ��αρ� σ�εδιασμ� καιειλικρινή συνεργασία. T�υΘύμι�υ Παπαγιάννη.� Tα μ�υσεία της Πλά-κας. Mε σύγ�ρ�νη εκθε-σιακή και εκπαιδευτική α-ντίληψη διασώ��υν τηνπ�λιτιστική μας κληρ�ν�-μιά. Tης Mαρίας Aυγ�ύ-λη.

Yπεύθυν�ς «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

E�ώ�υλλ�: Aπ�ψη τμήματ�ς της Πλά-κας απ� τ�ν Bρά�� της Aκρ�π�λεως(�ωτ.: «T� Mάτι», Nίκ�ς Kαπίρης).

Tα αρ�αι�λ�γικάμνημεία

Tα ευρήματα καταδεικνύ υν μια συνε�ή ιστ ρική διαδρ μή 6.000 �ρ�νων

T� πρ�πυλ�ν τ�υ Π�μπεί�υ (4�ς π.X. αι.) Δημ�σι� �ικ�δ�μημα �π�υ �υλάσσ�νταν τα ιερά σκεύη, τα «π�μπιεία» και απ� εδώ�εκιν�ύσαν �λες �ι π�μπές και ιδίως των Παναθηναίων.

T�υ Πέτρ�υ Γ. Kαλλιγά

E��ρ�υ των Aρ�αι�τήτων Διευθυντ�ύ της Aκρ�π�λεως

ΣTO KENTPO τ�υ αν�ικτ�ύ λεκαν�-πεδί�υ της Aθήνας, π�υ περι�άλλε-ται απ� �ρη και δια�ρέ�εται στα ν�-τια απ� τ�ν Σαρωνικ� κ�λπ�, υψώ-ν�νται δυ� λ��ι: � κωνικ�ς �γκ�ςτ�υ Λυκα�ηττ�ύ και � �αμηλ�τερ�ςκαι επίπεδ�ς λ��ς της Aκρ�π�-λης. O πρ�σ��ρ�ς για �ίκηση πάνω�ώρ�ς της Aκρ�π�λης, η �υσικήτης ��ύρωση και η ύπαρ"η νερ�ύ(πηγή της Kλεψύδρας, τ�υ Aσκλη-πιεί�υ) ήσαν �ι �ασικές αιτίες π�υ �λ��ς αυτ�ς κατ�ικήθηκε π�λύ νω-ρίς, σε αντίθεση με τ�ν α�ιλ�"εν�λ�� τ�υ Λυκα�ηττ�ύ. Hδη απ� την4η �ιλιετία π.X., επισημάνθηκε μετις αρ�αι�λ�γικές ανασκα�ές η ύ-παρ"η λειψάνων κατ�ίκησης τηςνε�λιθικής επ��ής στην Aκρ�π�λη,πάνω και γύρω απ� αυτήν, ιδίωςστην ν�τια πλαγιά καθώς και στην

��ρει�-δυτική πλευρά τ�υ λ��υ.H αλληλ�υ�ία της κατ�ίκησης συ-νε�ίσθηκε μέ�ρι τις μέρες μας.

Mέ�ρι σήμερα, δηλαδή για μιασυνε�ή ιστ�ρική διαδρ�μή 6.000περίπ�υ �ρ�νων, � �ρά��ς τηςAκρ�π�λης και �ι πλαγιές της κα-τ�ικήθηκαν απ� κ�ινωνίες ανθρώ-πων π�υ ά�ησαν πίσω τ�υς κατά-

λ�ιπα της παρ�υσίας και των δρα-στηρι�τήτων τ�υς με την μ�ρ�ήκατ�ικιών, τ�πων και μνημείων λα-τρείας, δημ�σιων έργων, κ.α.

H κατ�ίκηση τ�υ ίδι�υ �ώρ�υ γιαένα τ�σ� μακρύ �ρ�νικ� διάστημα,�π�υ τα κατάλ�ιπα της πρ�ηγ�ύμε-νης, δημι�ύργησε σταδιακά ένα μ�-ναδικ� ιστ�ρικ� και καλλιτε�νικ�

πλ�ύτ�. H π�λιτιστική αυτή κληρ�-ν�μιά, σημαντική και α"ι�#ήλευτη,απαιτεί �μως θυσίες για τη δια�ύ-λα"η και διατήρησή της, ιδίως μάλι-στα α��ύ η περι��ή, κυρίως της ��-ρειας πλαγιάς, συνε�ί#ει να κατ�ι-κείται και σήμερα.

H αρ�αία �άρα�ηH σημερινή αθηναϊκή συν�ικία

της Πλάκας, στα ��ρεια και στα α-νατ�λικά τ�υ λ��υ της Aκρ�π�-λης, είναι η τελευταία μ�ρ�ή μιαςμακραίωνης �ικιστικής ιστ�ρίας.Oρ�θετημένη απ� τ�υς σημεριν�ύςδρ�μ�υς Δι�νυσί�υ Aρε�παγίτ�υ,Aμαλίας, Nίκης και Mητρ�π�λεως,με τα �αμηλά σπίτια τ�υ 19�υ καιτων αρ�ών τ�υ 20�ύ αιώνα και μετην π�λύπλ�κη ρυμ�τ�μία, π�υ �ρι-σμένες ��ρές ακ�λ�υθεί την αρ-�αία �άρα"η, αντιδιαστέλλεται έ-ντ�να απ� τη σημερινή π�λιτείαπ�υ εκτείνεται γύρω της.

Eπιμέλεια α"ιερώματ�ς:

K·ΣTHΣ BATIKI·THΣAΓΓEΛIKH KINTH

KYPIAKH 23 IOYNIOY 1996 - H KAΘHMEPINH 3

Oργανωμένη κατ�ίκηση της πε-ρι��ής διαπιστώνεται για πρώτη��ρά στα πρ�ϊστ�ρικά �ρ�νια και α-σ�αλώς στην μυκηναϊκή επ��ή, �-ταν � ��υρωμέν�ς �ρά��ς τηςAκρ�π�λης ήταν η έδρα τ�υ άνα-κτ�ς, κυριάρ��υ τ�υ �ασιλεί�υ τηςAθήνας. Tα κυκλώπεια τεί�η, π�υπρ�στάτευαν την Aκρ�π�λη τηςAθήνας στα μυκηναϊκά �ρ�νια(13�ς αι. π.X.), ά�ηναν εισ�δ�υς,στα ν�τια και τα ��ρεια, εκτ�ς απ�την κύρια πύλη π�υ �ρισκ�ταν σταδυτικά. Oι πρ�σ�άσεις αυτές επέ-τρεπαν την επικ�ινωνία τ�υ ��υρ�ύμε τις κατ�ικημένες περι��ές τηςκάτω π�λης, �π�υ �ι Mυκηναί�ι κά-τ�ικ�ι ήσαν συγκεντρωμέν�ι, σε α-ν��ύρωτες κώμες, �πως μαρτυ-ρ�ύν �ι συστάδες των τά�ων και τααρ�αία πηγάδια π�υ έ��υν �ρεθεί.Παρ�μ�ια �ικιστική εικ�να, �μωςπι� περι�ρισμένη, μαρτυρείται απ�τα ευρήματα των ανασκα�ικών ε-ρευνών και την πρώιμη Eπ��ή τ�υΣιδήρ�υ (10�ς-9�ς αι. π.X.), αν καιπια δεν ήσαν σε �ρήση τα τεί�η τηςAκρ�π�λης και η �ίκηση επικεντρω-ν�ταν στ�υς μεμ�νωμέν�υς καιδιάσπαρτ�υς αν��ύρωτ�υς πα-τριαρ�ικ�ύς «�ίκ�υς».

H ίδρυση, γύρω στα 800 π.X., νέ�υ�ργανωμέν�υ και ��υρωμέν�υ �ικι-σμ�ύ πάνω στην Aκρ�π�λη, �αιν�-μεν� π�υ παρατηρείται συγ�ρ�νωςσε π�λλές νησιωτικές και ηπειρωτι-κές περι��ές της Eλλάδ�ς, υπήρ"εη αρ�ή μιας νέας επ��ής. T� γεγ�-ν�ς τ�υ συν�ικισμ�ύ της π�ληςγι�ρτα#αν αργ�τερα �ι αρ�αί�ιAθηναί�ι με ιδιαίτερη γι�ρτή, τα Συ-ν�ίκια (ή Mετ�ίκια), και εμπνευστήθεωρ�ύσαν τ�ν μυθικ� ήρωά τ�υςΘησέα.

H Aγ ράΣταδιακά � �ικισμ�ς της μικρής

π�λης ε"απλώθηκε και στις πλαγιέςτ�υ ��υρωμέν�υ λ��υ, δημι�υρ-γώντας την κάτω π�λη, τ� Aστυ, σεαντιδιαστ�λή με την Aκρ�π�λη. Hσταθερή αύ"ηση τ�υ πληθυσμ�ύ,π�υ παρατηρείται απ� τα μέσα τ�υ8�υ αι. π.X. (υστερ�γεωμετρική πε-ρί�δ�ς), δημι�ύργησε νέες ανάγκεςστη νέα π�λη, �πως τ�ν τει�ισμ� αλ-λά κυρίως τη δημι�υργία της Aγ�-ράς, τ�π�υ συγκέντρωσης των π�λι-τικών και εμπ�ρικών συναλλαγώντων κατ�ίκων. H Aγ�ρά υπήρ"ε � πυ-ρήνας των αρ�αίων ελληνικών π�λε-ων. H αθηναϊκή Aγ�ρά των Aρ αϊκών ρ�νων (τ�υ 7�υ και 6�υ αι. π.X.),δεν έ�ει ακ�μη επισημανθεί και ε-ρευνηθεί ανασκα�ικά, αλλά υπ�λ�-γί#εται �τι �ρισκ�ταν στην κάτω π�-λη στα ��ρεια και ανατ�λικά τ�υ�ρά��υ της Aκρ�π�λης. Aπ� τις �ι-λ�λ�γικές πηγές γνωρί#�υμε �τι πε-ριστ�ι�ι#�ταν απ� κτίρια με δι�ικητι-κές και θρησκευτικές λειτ�υργίες �-πως τ� Θεσμ�θετεί�, τ� Θησεί�, τ�B�υκ�λεί�, τ� Eπιλύκει� και τ� Πρυ-τανεί�, π�υ επίσης δυστυ�ώς δεν έ-��υν ακ�μη επισημανθεί.

O ��υρωμέν�ς περί��λ�ς τωναρ�ών τ�υ 6�υ αι. π.X. περιέ�αλεγια πρώτη ��ρά τ� Aστυ, (την κάτωπ�λη), και την Aκρ�π�λη, σε μια ελ-λειπτική διαδρ�μή με ��ρει� �ρι�τ�ν μικρ� π�ταμ� τ�υ Hριδαν�ύ

(σημ. �δ�ς Πανδρ�σ�υ περίπ�υ).Mεγάλ� δημ�σι� έργ� της επ�-

�ής π�υ απ�δίδεται στ�ν τύρανν�Πεισίστρατ� (�΄ μισ� τ�υ 6�υ αι.π.X.) ήταν η ε"ασ�άλιση της π�ληςμε π�σιμ� νερ�.

Στα τέλη τ�υ 6�υ αι. π.X., πιθαν�-τατα ως επακ�λ�υθ� των δι�ικητι-κών αλλαγών π�υ επέ�εραν �ι δη-μ�κρατικές μεταρρυθμίσεις τ�υKλεισθένη (508 π.X.) και της περαι-τέρω αύ"ησης τ�υ πληθυσμ�ύ, ��ώρ�ς της Aρ�αϊκής Aγ�ράς �αίνε-ται �τι δεν επαρκ�ύσε και �ι Aθη-ναί�ι απ��άσισαν τη μετα��ρά τηςσε νέα θέση. Ως κατάλληλη επέλε-"αν την μικρή κ�ιλάδα π�υ εκτειν�-ταν στ�υς πρ�π�δες των λ��ωντ�υ K�λων�ύ και τ�υ Aρεί�υ Πάγ�υκαι έ�θανε μέ�ρι τ�ν μικρ� π�ταμ�τ�υ Hριδαν�ύ στα ��ρεια. Tην κ�ι-λάδα διέσ�ι#ε η παλαιά Παναθηναϊ-κή �δ�ς, π�υ απ� τ� Π�μπιεί� στ�νKεραμεικ� �δηγ�ύσε στ� ιερ� τηςAθηνάς στην Aκρ�π�λη.

H νέα Aγ�ρά των Kλασικών Xρ�-νων, η γνωστή μας ως Aρ�αία Aγ�-ρά απ� τις ανασκα�ές της αμερικα-νικής σ��λής Kλασικών Σπ�υδών

στην Aθήνα, έμελλε να έ�ει #ωήσ�εδ�ν 1.000 �ρ�νων και ήταν τ�κέντρ� της π�λης των Aθηνών σταδημι�υργικά �ρ�νια π�υ ακ�λ�ύθη-σαν την καταστρ��ή απ� τ�υς Πέρ-σες (στα 480 π.X.).

T�ν λ�� τ�υ K�λων�ύ στα δυτι-κά έστε�ε � καλά σω#�μεν�ς ακ�-μη δωρικ�ς να�ς τ�υ H�αίστ�υ καιτης Aθηνάς, έργ� τ�υ 449-444 π.X.O να�ς είναι γνωστ�ς λανθασμένακαι ως «Θησεί�», �ν�μασία π�υ έ�ειδ�θεί σήμερα και σε �λ�κληρη τηνπαρακείμενη συν�ικία.

Aνάπτυ�η και καταστρ �ή

O νέ�ς ευρύς τει�ισμ�ς της π�ληςτ�υ 479 π.X., έργ� τ�υ Θεμιστ�κλή,έδωσε ασ�άλεια στην π�λιτεία τηςAθήνας και επέτρεψε την μεγίστη α-νάπτυ"ή της στα κλασικά και ελληνι-στικά �ρ�νια. Oδ�ί διέτρε�αν τ�Aστυ και γνωστ�τερη είναι η �δ�ςτων Tριπ�δων π�υ "εκιν�ύσε απ� τ�θέατρ� τ�υ Δι�νύσ�υ και αντιστ�ι-�εί με την σημερινή �δ� Tριπ�δων.

Oι κατ�ικίες στα κλασικά και τα

ελληνιστικά �ρ�νια ήσαν σ�ετικά μι-κρές, �τισμένες με ευτελή γενικά υ-λικά, και δεν μπ�ρ�ύν να συγκρι-θ�ύν με την τέ�νη και την μεγαλ�-πρέπεια των θρησκευτικών και δη-μ�σιων κτισμάτων. Aνατ�λικά απ�την Aγ�ρά και στ� κέντρ� της αρ-�αίας π�λης (και της σημερινής συ-ν�ικίας της Πλάκας) υπήρ�ε ακ�μητ� γυμνάσι� τ�υ Πτ�λεμαί�υ, κα-θώς και τ� γυμνάσι� (ή παλαίστρα)τ�υ Δι�γένη, Mακεδ�να α"ιωματ�ύ-��υ τ�υ 2�υ π.X., τ� Δι�γένει�. Tασημαντικά αυτά κτίρια, π�υ εί�ανσ�έση με την ανατρ��ή και την εκ-γύμναση των Aθηναίων ε�ή�ων,μας είναι γνωστά απ� πλήθ�ς επι-γρα�ών, αγαλμάτων και πρ�τ�μώνπ�υ έ��υν �ρεθεί, αλλά τα θεμέλιατων ίδιων των κτισμάτων δεν έ��υνακ�μη επισημανθεί.

H π�λι�ρκία των Pωμαίων υπ� τ�νΣύλλα (τ� 86 π.X.) ήταν καταστρ��ι-κή για την π�λη της Aθήνας. Γνωρί-#�υμε �τι τ�τε κατακάηκε τ� Ωδεί�τ�υ Περικλή, κ�ντά στ� θέατρ� τ�υΔι�νύσ�υ, αλλά και άλλα κτίρια πρέ-πει να υπέστησαν μεγάλες #ημιές,καθώς επίσης και τα τεί�η, π�υγκρεμίστηκαν και α�ρηστεύθηκαν.

H ανασυγκρ�τηση απ� την κατα-στρ��ή ήταν αργή, και σε αυτή τη�άση πρέπει να απ�δώσ�υμε τηνέα μετα��ρά της Aγ�ράς. Στ� �΄μισ� τ�υ 1�υ π.X. �ρ�ν�λ�γείται ηανέγερση της μεγάλης τετράπλευ-ρης εμπ�ρικής Aγ�ράς στα ανατ�-λικά εκείνης των κλασικών �ρ�-νων. T� νέ� �ικ�δ�μημα γνωστ�ως Aγ�ρά τ�υ Kαίσαρα και τ�υ Aυ-γ�ύστ�υ (σήμερα ως Pωμαϊκή Aγ�-ρά) περιε�άλλετ� απ� εσωτερικήκι�ν�στ�ι�ία και καταστήματα, ενώεί�ε δύ� πρ�τυπα, ένα στα δυτικά,της Aρ�ηγέτιδ�ς Aθηνάς (γνωστ�στα �ρ�νια της τ�υρκ�κρατίας ωςΠ�ρτα της Aγ�ράς) και τ� άλλ� στα

H πύλη της Aρ�ηγέτιδ�ς Aθηνάς απ� τ� �ικ�δ�μημα της Pωμαϊκής Aγ�ράς. (Aγ�ρά τ�υ Kαίσαρα και τ�υ Aυγ�ύστ�υ) γνω-στ� ως Π�ρτα της Aγ�ράς, �πως ήταν τ� 1846. Eργ� τ�υ Th. Du Moncel. (Eθνικ� Iστ�ρικ� M�υσεί�).

O δωρικ�ύ ρυθμ�ύ να�ς τ�υ H�αίστ�υ και της Aθηνάς π�υ λανθασμένα απ�κα-λείται και «Θησεί�». (Yδατ�γρα�ία τ�υ U.J.J. Warren, 1828. M�υσεί�ν της Π�λεωςτων Aθηνών). Συνέ�εια στην 4η σελίδα

ανατ�λικά. Oι δύ� Aγ�ρές συνδέ�-νταν με πλακ�στρωτη �δ�, π�υ κα-τέληγε με κλιμακ�στάσι� στ� πρ�-πυλ� της Aρ�ηγέτιδ�ς Aθηνάς καιπλαισιων�ταν απ� κι�ν�στ�ι�ίεςκαι καταστήματα.

Eργα τ υ Aδριαν ύ

Στα ανατ�λικά της Pωμαϊκής Aγ�-ράς σώ#εται τ� γνωστ� �κταγωνικ�μαρμάριν� κτίρι�, τ� Ωρ�λ�γι� τ�υAνδρ�νίκ�υ τ�υ Kυρρήστ�υ έργ�τ�υ τέλ�υς τ�υ 2�υ ή των αρ�ών τ�υ1�υ αι. π.X. Πρ��ρισμέν� να στεγά-σει μη�ανισμ�ύς μέτρησης τ�υ �ρ�-ν�υ, ε"ωτερικά εί�ε λα"ευμένες α-νάγλυ�α τις πρ�σωπ�π�ιήσεις τωνανέμων, ως �τερωτές ανδρικές μ�ρ-�ές (σημεριν�ί Aέρηδες, Πύργ�ςτων Aνέμων).

Aπ� τ�υς Pωμαί�υς αυτ�κράτ�τεςεκείν�ς π�υ ιδιαίτερα αγάπησε τηνπ�λη της Aθήνας ήταν � Aδριαν�ς(2�ς αι. μ.X.) και τ� απέδει"ε με τηνεκτέλεση μεγάλων έργων. Σε αυτ�ν��είλεται η αύ"ηση της π�λης στα α-νατ�λικά, η �λ�κλήρωση τ�υ μεγά-λ�υ να�ύ τ�υ Oλυμπί�υ Δι�ς και η ε-"ασ�άλιση της ύδρευσης της π�λης(Aδριάνει� υδραγωγεί�). Για να τ�ντιμήσ�υν �ι Aθηναί�ι ανήγειραν τηγνωστή πύλη τ�υ Aδριαν�ύ, απ�λευκ� πεντελικ� μάρμαρ�.

Aνατ�λικά της Aγ�ράς των κλασι-κών �ρ�νων και παράλληλα στα ��-ρεια με τη Pωμαϊκή Aγ�ρά � Aδρια-ν�ς ανήγειρε (132 μ.X.) ένα μεγάλ�τετράπλευρ� δημ�σι� �ικ�δ�μημα,τη γνωστή ως �ι�λι�θήκη τ�υAδριαν�ύ.

Στ’ ανατ�λικά της Bι�λι�θήκης �Aδριαν�ς ανήγειρε ένα ακ�μη μεγα-λ�πρεπ� κτίρι� σε μ�ρ�ή �ασιλικής.T�υ κτιρί�υ σώ#�νται μ�ν� μεγάλατμήματα τ�υ ��ρει�υ τ�ί��υ τ�υ, κ�-ντά στη σημερινή �δ� Aδριαν�ύ καιίσως είναι δυνατ�ν να ταυτισθεί μετ� «Πάνθε�ν».

Bαρ�αρική επιδρ μή

O αυτ�κράτ�ρας Bαλεριαν�ς σταμέσα τ�υ 3�υ αι. μ.X. θέλ�ντας ναπρ�στατεύσει την π�λιτεία και τηνέα επέκταση τ�υ Aδριαν�ύ ανήγει-ρε εκτεταμέν� τεί��ς στα ί�νη τ�υ

παλαι�ύ τει�ί#�ντας έτσι "ανά τηνπ�λη μετά τρεις αιώνες. Oμως � τει-�ισμ�ς δεν εμπ�δισε την κατάληψηκαι �λ�κληρωτική καταστρ��ή τηςπ�λης τ� 267 μ.X. απ� τ� �αρ�αρικ��ύλ� των Eρ�ύλων. H καταστρ��ήήταν τέτ�ιας έκτασης ώστε πρ�κά-λεσε μετά την απ��ώρηση των επι-δρ�μέων, την συρρίκνωση της π�ληςκαι την εγκατάλειψη των ερειπωμέ-νων πια μνημείων. T� �αλεριάνει�τεί��ς εγκαταλεί�θηκε και νέ� τεί-��ς, τ� λεγ�μεν� υστερ�-ρωμαϊκ�,π�υ ανεγέρθηκε στις αρ�ές τ�υ 4�υαι. μ.X. μαρτυρεί την μικρή πια έκτα-ση της κάτω π�λης. Στ� νέ� τεί��ςστην περι��ή αυτή �ρησιμ�π�ιήθη-καν ενσωματών�ντας τα λείψανατ�υ πίσω τ�ί��υ της Στ�άς τ�υ Aττά-

λ�υ, τ�υ δυτικ�ύ, ��ρει�υ και ανατ�-λικ�ύ τ�ί��υ της �ι�λι�θήκης τ�υAδριαν�ύ, και τ�υ ��ρεί�υ τ�ί��υτ�υ «Πανθέ�υ». Tμήματα τ�υ τεί-��υς σώ#�νται επίσης σε διά��ραάλλα σημεία της αρ�αίας π�λης κα-θώς αυτ� περιτρέ�ει την Aκρ�π�ληενσωματών�ντας στα ν�τιά της τ�υςτ�ί��υς της Στ�άς τ�υ Eυμέν�υς καιτ�υ Ωδεί�υ τ�υ Hρώδ�υ Aττικ�ύ.

Mα#ί με την συρρίκνωση της αρ-�αίας π�λης, η επικράτηση τ�υ �ρι-στιανισμ�ύ σύντ�μα έδωσε νέα μ�ρ-�ή στην μικρή π�λιτεία. H ανέγερση�ριστιανικών �ασιλικών ιδιαίτεραστ�υς π�λυσύ�ναστ�υς τ�π�υς καιστ�υς �ώρ�υς της αρ�αίας λατρείαςείναι �αρακτηριστική και διαπιστώ-νεται μετα"ύ των άλλων και στην ε-σωτερική αυλή της �ι�λι�θήκης τ�υAδριαν�ύ και στ� κέντρ� της ρωμαϊ-κής Aγ�ράς. Mία τελευταία αναλα-μπή στην �ικιστική ιστ�ρία της αρ-�αίας π�λιτείας είναι �ι μεγάλες καιπλ�ύσιες επαύλεις τ�υ 4�υ, 5�υ και6�υ αι. μ.X. π�υ �τίστηκαν έ"ω απ�τ� υστερ�-ρωμαϊκ� τεί��ς, στην πε-ρι��ή της Aρ�αίας Aγ�ράς στα ν�τιατης Aκρ�π�λης (στη τωρινή Aγ. Δι�-νυσί�υ Aρε�παγίτ�υ) και στα ανατ�-λικά της (στη σημερινή �δ� Aδρια-ν�ύ και ανατ�λικ�τερα).

E��διασμένες με λ�υτρά, υπ�καυ-στα και δε"αμενές και διακ�σμημέ-νες με ψη�ιδωτά δάπεδα, �ρθ�μαρ-μαρώσεις και έργα γλυπτικής, �ρι-σμένες απ� αυτές τις επαύλεις τωνπλ�ύσιων Aθηναίων στέγασαν και�ιλ�σ��ικές σ��λές, μέ�ρι τ� τελικ�κλείσιμ� τ�υς απ� τ�ν Xριστιαν� αυ-τ�κράτ�ρα I�υστιανιαν�, τ� 529 μ.X.H σταδιακή �μως �θ�ρά της μικρής

π�λιτείας ήταν πια �ανερή απ� εκείκαι μετά, έως �τ�υ αυτή μετατράπη-κε σε μία άσημη επαρ�ιακή π�λη τηςBυ#αντινής αυτ�κρατ�ρίας και τααρ�αία μνημεία της σκεπάστηκαν α-π� τα �ώματα και την λησμ�νιά.

Oι μικρές �υ#αντινές εκκλησίεςτ�υ 11�υ και 12�υ αι. π�υ σώθηκαν,μας δεί�ν�υν την διασπ�ρά της κα-τ�ίκησης γύρω απ� τ�ν ��υρωμέν��ρά�� της Aκρ�π�λης στα �ρ�νιααυτά.

Aν �ύρωτη π λιτείαΣτα �ρ�νια αυτά μπ�ρ�ύμε να α-

π�δώσ�υμε τη νέα μ�ρ�ή τ�υ �ικι-σμ�ύ, π�υ αν και αν��ύρωτ�ς συνέ-�ισε να αναπτύσσεται σταδιακά καθ’�λη τη διάρκεια της Φραγκ�κρατίαςκαι της T�υρκ�κρατίας (13�ς-19�ςαι.). Kαθώς η "ένη επικυρίαρ�η τά"ηκατεί�ε τ� �ρ�ύρι� της Aκρ�π�λης,� ελληνικ�ς πληθυσμ�ς αναπτύσ-σ�νταν στις ��ρειες και τις ανατ�λι-κές πλαγιές τ�υ λ��υ. Στα �ρ�νια�μως τ�υ π�λέμ�υ της Aνε"αρτη-σίας και ιδιαίτερα στη μεγάλη π�-λι�ρκία των T�ύρκων τ�υ 1827 πρ�-"ενήθηκαν στ�ν �ικισμ� �ι πι� με-γάλες καταστρ��ές. Oταν τ� 1833τ� �ρ�ύρι� παραδ�θηκε πια απ�τ�υς T�ύρκ�υς στα ελληνικά �έρια,η μικρή π�λη ήταν σ�εδ�ν εντελώςκατεστραμμένη και λίγα σπίτια καιεκκλησίες εί�αν διασωθεί. O �ρι-σμ�ς της Aθήνας ως πρωτεύ�υσαςτ�υ νέ�υ κράτ�υς, τ� 1834, σήμανετην αρ�ή μιας νέας επιτακτικής �ι-κ�δ�μικής δραστηρι�τητας π�υ συ-νε�ί#εται μέ�ρι τις μέρες μας. H πε-ρι��ή της Πλάκας ήταν και πάλι �πυρήνας της νέας π�λιτείας.


Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

T� ρ�λ�ι τ�υ Aνδρ�νίκ�υ Kυρρήστ�υ, ωραία λιθ�γρα�ία 27,5x35 εκ. τ�υ Th. Du Moncel. (Φωτ.: Louis Dupré, Tα�ίδι στην Aθή-να και την Kωνσταντιν�ύπ�λη. Eκδ. Oλκ�ς).

Aπ�ψη της στ�άς τ�υ Aττάλ�υ, η �π�ία αναστηλώθηκε πλήρως τ� 1956. Διώρ��εντυπωσιακ� κτίρι� στέγα'ε 43 καταστήματα π�υ τ� κράτ�ς ν�ίκια'ε σε ιδιώτες.


Aρ�ιτεκτ�νικς �αρακτήρας της ΠλάκαςTα κτίρια τ�υ πυρήνα τ�υ ιστ�ρικ�ύ Aθηναϊκ�ύ Kέντρ�υ

Tων: Mαργαρίτας Γραάκ�υ και Eλένης Mαΐστρ�υ

Aρ�ιτεκτνων – Eπικ. καθηγητριών στ� Eθνικ�Mετσ��ι� Π�λυτε�νεί�

H ΠAΣIΓNΩΣTH γειτ�νιά π�υ περι-�άλλει τις ανατ�λικές και ��ρειεςυπώρειες τ�υ �ρά��υ της Aκρ�-π�λης, η Πλάκα, είναι τ� κ�μμάτιεκείν� της Aθήνας π�υ περισσ�τε-ρ� απ� �π�ι�δήπ�τε άλλ�, διατη-ρεί τ�ν ιστ�ρικ� αρ�ιτεκτ�νικ�τ�υ �αρακτήρα. H !υσι�γνωμίατ�υ �ώρ�υ π�υ δημι�υργεί την κυ-ρίαρ�η εντύπωση στ�ν επισκέπτη,πρ�κύπτει απ�:

� Tη διατηρημένη μ�ρ!ή τ�υ δι-κτύ�υ των δρ�μων (ρυμ�τ�μικ�σ�έδι�) απ�λυτα πρ�σαρμ�σμέ-νων στ� !υσικ� �ώρ� ανάπτυ#ήςτ�υς.

� Tην παρ�υσία των αρ�αι�λ�γι-κών �ώρων και μνημείων �λωντων επ��ών (κλασικά, ρωμαϊκά,�υ%αντινά, �θωμανικά) ενταγμέ-νων στ�ν ιστ� της π�λης.

� Eνα σύν�λ� κτιρίων ιστ�ρικ�ύκαι αρ�ιτεκτ�νικ�ύ ενδια!έρ�-ντ�ς τ�υ 19�υ και των αρ�ών τ�υ20�ύ αιώνα π�υ συνυπάρ��υν αρ-μ�νικά.

Tα κτίρια, κυρίως κατ�ικίες μετα ειδικ�τερα �αρακτηριστικάτ�υς μαρτυρ�ύν την ηλικία τ�υςκαι την αρ�ιτεκτ�νική της επ��ήςπ�υ τα δημι�ύργησε. Σπίτια λαϊκάκαι �θωνικά π�υ �ρ�ν�λ�γ�ύνταιαπ� τ� 1832 μέ�ρι τ� 1864 κυρίως,αλλά και νε�κλασικά και εκλεκτικι-στικά, καθώς και αρκετά νεώτερασυνθέτ�υν ένα �ικιστικ� σύν�λ�π�υ παρ�υσιά%ει μεγαλύτερη �-μ�ι�γένεια �σ� πλησιά%ει πρ�ς τ��ρά�� της Aκρ�π�λης και περισ-σ�τερες αλλ�ιώσεις στις παρυ!έςτης περι��ής.

Tα λαϊκά σπίτια

Tα λαϊκά σπίτια της Πλάκας, τακτισμένα κατά την πρ�-νε�κλασι-κή επ��ή, απ�τελ�ύν δείγματατης ε#έλι#ης της τ�πικής αθηναϊ-κής αρ�ιτεκτ�νικής �ωρίς έντ�νεςε#ωτερικές επιδράσεις, ενώ τα με-ταγενέστερα είτε ακ�λ�υθ�ύν τιςπαραδ�σιακές απλές αρ�ιτεκτ�νι-κές μ�ρ!ές, είτε δανεί%�νται ρυθ-μ�λ�γικά στ�ι�εία τ�υ νε�κλασικι-σμ�ύ, διατηρώντας �μως πάντα έ-να γενικ� λαϊκ� ύ!�ς στην �λησύνθεση. Oρισμένα απ� αυτά έ-��υν ιδιαίτερη αρ�ιτεκτ�νική ση-μασία, δεδ�μέν�υ �τι μετα!έρ�υνμέ�ρι τις μέρες μας τ�ν τύπ� τηςαρ�αίας ελληνικής κατ�ικίας, π�υ�αρακτηρί%εται απ� μια κεντρικάτ�π�θετημένη αυλή –τ� αίθρι�–με τ�υς κύρι�υς και τ�υς ��ηθητι-κ�ύς της �ώρ�υς διατεταγμέν�υςγύρω απ� αυτήν. Aπ� τα σπίτια αυ-τής της περι�δ�υ, σώ%�νται αρκε-

Yαλ�ρακτ� �αγιάτι στην αυλή λαϊκ�ύ σπιτι�ύ, απ� λίγα δείγματα π�υ απ�μειναν (ωτ.: M. Γραάκ�υ).

Σπίτι της επ��ής πριν απ� τ� νε�κλασικισμ� στην �δ� Θρασυ!�ύλ�υ (ωτ.: M. Γραάκ�υ).Συνέ�εια στην 8η σελίδα


A"ι�λ�γ� δείγμανε�κλασικ�ύ κτιρί�υ (ωτ.: E.Mαΐστρ�υ).

Kτίρι� �θωνικής επ��ής (ωτ.: E. Mαΐστρ�υ).Xαρακτηριστικ� δείγμα κτιρί�υ με τις πρώτες νε�κλασικές επιδράσεις (ωτ.: E.Mαΐστρ�υ).


Δρ�μ�σκαλα π�υ "εκινά απ� την πλατεία Λυσικράτ�υς (ωτ.: E. Mαΐστρ�υ).

Στην Πλάκα, �λες �ι επ��ές συνυπάρ��υν αρμ�νικά (ωτ.: E. Mαΐστρ�υ).

τά α#ι�λ�γα παραδείγματα σε �λητην πάνω απ� την �δ� Aδριαν�ύπερι��ή.

Bασικά �αρακτηριστικά τ�υς πα-ραμέν�υν η αυλή, �ι αν�ικτές στ�-ές στ� ισ�γει� και τα υαλ�!ρακτα�αγιάτια στ�ν �ρ�!� αλλά και η δι-ευθέτηση των �ώρων με τρ�π� τέ-τ�ι� π�υ η αυλή παί%ει κυρίαρ��ρ�λ� στην �λη αρ�ιτεκτ�νική σύν-θεση και στη %ωή της �ικ�γένειας.

H μ�ρ!ή τ�υς ε#ωτερικά είναι α-πλή. Λιθ�κτιστα, με στέγη απ� κε-ραμίδια, σ�ετικά μικρά αν�ίγματακαι κ�μμένες καμιά !�ρά γωνίες.

Eπ��ή τ�υ Oθωνα

Tα σπίτια π�υ κτί%�νται τα πρώ-τα �ρ�νια της �ασιλείας τ�υ Oθω-να, �πως είναι !υσικ�, ακ�λ�υ-θ�ύν ώς ένα σημεί� τ�υλά�ιστ�ν,τις ίδιες αρ�ές, ενώ ταυτ��ρ�να �ινέες απαιτήσεις και �ι νέες επιρ-ρ�ές, �δηγ�ύν σταδιακά πρ�ς τημετα��λή της μ�ρ!ής τ�υς.

Xωρίς να απ�μακρύν�νται απ�την ιδέα της αυλής και της αρ�ι-κής τ�υς εσωστρέ!ειας, απ�-κτ�ύν �ψεις με μεγαλύτερες α-#ιώσεις, ωραίες αναλ�γίες και

ρυθμικά τ�π�θετημένα αν�ίγμα-τα. Xαρακτηριστικά τέτ�ια σπίτιαυπάρ��υν γύρω απ� τ�υς Aέρη-δες (�ικία Λασάνη και �ικία Xατ%η-κυριάκ�υ), καθώς και άλλα, σκ�ρ-πισμένα σ’ �λ�κληρη την Πλάκα.

Πρ�κειται για σπίτια, μεγάλα, λι-θ�κτιστα, κεραμ�σκεπή, με δύ� ήτρεις �ρ�!�υς. Oι κατ�ψεις τ�υςείναι αρκετά απλές, με κάπ�ι�ν ά-#�να συμμετρίας συνήθως, αν καιστην κατασκευή έ��υν γίνει αρκε-τές παρεκκλίσεις απ� την αυστη-ρή συμμετρία. Oι κύριες �ψειςτ�υς είναι �ασικά επίπεδες μερυθμικά τ�π�θετημένα αν�ίγμα-τα. Tα κ�υ!ώματα είναι τ�υ γνω-στ�ύ παλαι�ύ αθηναϊκ�ύ Tύπ�υ,με περσιδωτά ε#ώ!υλλα π�υ έ-��υν συ�νά κινητές περσίδες.

Στις περιπτώσεις π�υ εμ!ανί%�-νται ε#ώστες είναι είτε μαρμάριν�ιπ�υ στηρί%�νται σε απλής μ�ρ!ήςμαρμάρινα !�υρ�ύσια, είτε έ��υν#ύλιν� δάπεδ� στηριγμέν� σε σι-δερένια !�υρ�ύσια.

Σημαντικ� στ�ι�εί� και των σπι-τιών αυτών, είναι η αυλή, πρ�ς την�π�ία κυρίως αν�ίγεται η κατ�ικία,ενώ πρ�ς τ�ν δρ�μ�, τ� κτίρι� εί-ναι πι� κλειστ�.

Στις εσωτερικές τ�υς �ψεις η ε-

πι�ίωση της παράδ�σης εκδηλώ-νεται κυρίως με την εμ!άνιση τηςαν�ικτής στ�άς στ� ισ�γει� καιτ�υ υαλ�!ρακτ�υ �αγιατι�ύ στ�ν�ρ�!�. Tα κ�υ!ώματα εδώ απ�τε-λ�ύνται μ�ν�ν απ� υαλ�στάσια α-νασυρ�μενα, �ωρίς ε#ώ!υλλα. T��αγιάτι και η στ�ά τ�υ ισ�γεί�υ εί-ναι #ύλινα, με τα πλήρη τ�υς τμή-ματα κατασκευασμένα απ� μπα-γδατί.

Xωρίς αμ!ι��λία, τα σπίτια αυτά,απ�τελ�ύν ε#αιρετικά ενδια!έ-ρ�υσες αρ�ιτεκτ�νικές μ�ρ!ές,και εκ!ρά%�υν τη !υσι�λ�γική ε-#έλι#η της αθηναϊκής κατ�ικίας,κάτω απ� τις νέες συνθήκες, ενώδιατηρ�ύν και π�λλά απ� τα γνω-ρίσματα των παλαι�τερων κτιρίων.

Eπώνυμα παλαιά σπίτια

Aπ� τα σημαντικ�τερα δείγματακτιρίων της τ�υρκ�κρατίας –ίσωςτα παλαι�τερα π�υ σώ%�νται στηνπερι��ή– είναι και τ� σπίτι τωνMπενι%έλων στ�ν αριθμ� 91 της �-δ�ύ Aδριαν�ύ καθώς και τ� σπίτιπ�υ �ρίσκεται στην �δ� Σ��λεί�υκ�ντά στ� Γυμνάσι�, γνωστ� σαν�ικία Church, με δια!�ρετικά �-μως �αρακτηριστικά τ� καθένα. T�

πρώτ� είναι ένα πραγματικ� αρ��-ντ�σπιτ� –π�υ εδώ και π�λλά �ρ�-νια περιμένει, ατυ�ώς, την απ�κα-τάσταση και ανάδει#ή τ�υ– ενώ τ�δεύτερ� είναι περισσ�τερ� έναλαϊκ� πυργ�σπιτ�.

Aλλ� ένα επώνυμ� ιστ�ρικ� κτί-ρι� στην Πλάκα, είναι και τ� σπίτιπ�υ έκτισε τ� 1832 � Kλεάνθης ε-πεκτείν�ντας και επιδι�ρθών�-ντας μια ερειπωμένη παλαι�τερηκατ�ικία. T� σπίτι κατ�ικήθηκε α-π� τ�ν Kλεάνθη για λίγα μ�ν�ν�ρ�νια ενώ απ� τ� 1837 μέ�ρι τ�1842 στεγάστηκε εκεί τ� «πρώτ�ελληνικ� Πανεπιστήμι�» καθιστώ-ντας έτσι τ� κτίρι�, σημαντικ�μνημεί� τ�υ νεώτερ�υ π�λιτι-σμ�ύ. Σήμερα στεγά%ει ένα π�λιτι-στικ� κέντρ� τ�υ Πανεπιστημί�υAθηνών.

Nε�κλασικά σπίτια

O νε�κλασικ�ς ρυθμ�ς απ� ταμεγάλα και επίσημα κτίρια της νέ-ας πρωτεύ�υσας επεκτάθηκε σύ-ντ�μα σ’ �λ�κληρη την Aθήνα, και,!υσικά, και στην περι��ή της Πλά-κας. Tα σπίτια απ�κτησαν σιγά - σι-γά, �λα τα ρυθμ�λ�γικά γνωρίσμα-τα τ�υ νε�κλασικισμ�ύ π�υ αντι-



H �ικία Church. Πυργ�σπιτ� λαϊκ�ύ ύ�υς απ� τα παλαι�τερα τ�υ είδ�υς στηνΠλάκα (ωτ.: M. Γραάκ�υ).

T� αρ��ντικ� Λασάνη στ�υς Aέρηδες. A"ι�λ�γ� δείγμα της περι��ής πριν απ� τ�νε�κλασικισμ� �ωρίς διακ�σμητικά στ�ι�εία αλλά με αρμ�νία αναλ�γιών (ωτ.: M.Γραάκ�υ).


κατέστησε τ� ύ!�ς των παλιών α-πλών σπιτιών.

H επικράτηση τ�υ νε�κλασικι-σμ�ύ στην Eλλάδα ακ�λ�υθήθηκεαπ� τη δημι�υργία μιας τ�πικήςπαραλλαγής τ�υ ρυθμ�ύ, π�υ πα-ράλληλα με την επίσημη, μας έ�ειδώσει π�λύ ενδια!έρ�ντα απ�τε-λέσματα. Kαι είναι γεγ�ν�ς �τιστην Πλάκα, μια τέτ�ια μάλλ�ν α-ντίληψη υπάρ�ει, σε αντίθεσηπρ�ς την αρ�ιτεκτ�νική των μεγά-λων επίσημων κτιρίων της επ��ής,με τα π�λυτελή υλικά και την άψ�-γη εκτέλεση.

Oι κατ�ψεις των νε�κλασικώνσπιτιών της Πλάκας είναι �υσια-στικά παρ�μ�ιες πρ�ς τις κατ�-ψεις των μεγάλων πρ�-νε�κλασι-κών σπιτιών της περι��ής. Kατάκαν�να, έ��υν έναν ά#�να συμμε-τρίας, με τις γνωστές �μως παρεκ-κλίσεις στην κατασκευή. Oι ε#ωτε-ρικές –πρ�ς τ�ν δρ�μ�– �ψειςτ�υς ακ�λ�υθ�ύν τη ρυθμ�λ�γίατ�υ νε�κλασικισμ�ύ (παραστάδες,κυμάτια, ακρ�κέραμ�ι, κ.λπ.) άλ-λ�τε πλήρη, άλλ�τε απλ�π�ιημέ-νη, ανάλ�γα με τη σημασία της κα-τασκευής.

Tα αν�ίγματα ε#ακ�λ�υθ�ύν νατ�π�θετ�ύνται ρυθμικά, �ι δε ε-#ώστες γίν�νται πια απαραίτητ�ιστη σύνθεση της �ψης. Eνδια!έ-ρ�υσα είναι η μ�ρ!ή των μαρμάρι-νων ε#ωστών και των διακ�σμημέ-νων !�υρ�υσιών. T� ίδι� συμ�αί-νει με τα κιγκλιδώματα των ε#ω-στών π�υ είναι κατά καν�να �υτ�-σιδηρά με διακ�σμητικά στ�ι�εία,π�υ �ρισμένες !�ρές συναντώ-νται παν�μ�ι�τυπα σε περισσ�τε-ρα κτίρια.

Eίναι ενδια!έρ�ν, τέλ�ς, να πα-ρατηρήσει κανείς �τι π�λλά απ�τα νε�κλασικά σπίτια �ι �ψειςτ�υς πρ�ς την αυλή διατηρ�ύν τα�αρακτηριστικά των πρ�νε�κλασι-κών σπιτιών, με τα #ύλινα υαλ�-!ρακτα �αγιάτια και τα ανασυρ�-μενα υαλ�στάσια, παράλληλα μετην ε!αρμ�γή στην πρ�σ�ψη τηςκαιν�ύργιας ρυθμ�λ�γίας.

T� γεγ�ν�ς αυτ� δεί�νει π�σ� ηλαϊκή παράδ�ση ε#ακ�λ�υθεί ναεπι�ιώνει ακ�μα και μέσα απ� τιςκατασκευές τ�υ νε�κλασικισμ�ύ.

Kτίρια εκλεκτικιστικά

Eνώ � νε�κλασικισμ�ς ε#ακ�-λ�υθεί να επηρεά%ει την αθηναϊκήαρ�ιτεκτ�νική μέ�ρι τις τελευταί-ες δεκαετίες τ�υ 19�υ αιώνα, τηνίδια επ��ή, ένα πλήθ�ς μ�ρ!�λ�-γικών στ�ι�είων, κυρίως ρωμαϊ-κών, π�υ θα μπ�ρ�ύσαμε να τα �-ν�μάσ�υμε νε�μπαρ�κ, αρ�ί%ει ναεμ!ανί%εται στις �ψεις των σπι-τιών και να μετα�άλλει τ� ύ!�ςτ�υς. Πρ�ς τ� τέλ�ς τ�υ αιώνακτί%�νται κτίρια με περισσ�τερ�υς�ρ�!�υς, π�υ διακ�σμημένα μ’αυτ�ν τ�ν τρ�π�, απ�κτ�ύν ύ!�ς#έν� πρ�ς τ� διαμ�ρ!ωμέν� μέ�ριτ�τε �αρακτήρα. Πρ�κειται για τακτίρια της τελευταίας !άσης τ�υνε�κλασικισμ�ύ, π�υ �αρακτηρί-%�νται ως εκλεκτικιστικά π�υ τυπι-κά θα σταματήσ�υν γύρω στ�1920, με τις πρώτες κατασκευές α-

π� μπετ�ν αρμέ, π�υ ε#ελισσ�με-νες με τη σειρά τ�υς εμ!ανί%�υν�ρισμένα δείγματα α#ι�λ�γης αρ-�ιτεκτ�νικής - της λεγ�μενης αρ-�ιτεκτ�νικής τ�υ ’30.

Tα Aνα�ιώτικα

Eναν ιδιαίτερ� και ιδι�τυπ� τε-λείως �αρακτήρα παρ�υσιά%ει η�ικιστική εν�τητα των Aνα!ιώτι-κων στις BA υπώρειες τ�υ �ρά��υτης Aκρ�π�λης. Oι πιεστικές ανά-γκες στέγασης Aνα!ιωτών μαστ�-ρων π�υ δ�ύλευαν στ� κτίσιμ� τηςπρωτεύ�υσας, κατά τ� τέλ�ς της�ασιλείας τ�υ Oθωνα, �δήγησανστη δημι�υργία τ�υ πρώτ�υ εκεί-ν�υ «αυθαίρετ�υ» �ικισμ�ύ π�υ α-ναπτύ�θηκε με απαράμιλλη !α-ντασία και πλαστικ�τητα, στ� !υ-σικ� ανάγλυ!� τ�υ �ρά��υ. Δύ�μεσαιωνικές εκκλησίες π�υ �ρέ-θηκαν στ� �ώρ�, αναστηλώθηκαναπ� τ�υς �ικιστές με ιδιαίτερη!ρ�ντίδα. O Aγι�ς Γεώργι�ς, π�υθυμί%ει νησιώτικη εκκλησία με τ�λευκ� τ�υ �ρώμα και την πλαστι-κ�τητα της μ�ρ!ής τ�υ και �Aγι�ς Συμεών π�υ μιμείται με τ��ρωματισμ� της �ψης τ�υ τη Mη-τρ�π�λη της πρωτεύ�υσας θυμί-%�ντας στ�υς �ικιστές τη νέα τ�υςπατρίδα.

Aυτ� π�υ έ�ει σημασία να τ�νι-σθεί είναι πως �λα αυτά τα αρκετάδια!�ρετικά μετα#ύ τ�υς κτίρια,�άρη στην κλίμακά τ�υς, κυρίωςκαι την έντα#ή τ�υς σ’ ένα ιδιά%�νρυμ�τ�μικ� σ�έδι�, κατ�ρθών�υννα δημι�υργήσ�υν μια μ�ναδική ε-ν�τητα π�υ περνάει πάνω απ� τιςστυλιστικές ή άλλες δια!�ρέςτ�υς και συντίθεται σ’ ένα μ�ναδι-κ� σύν�λ�.

Σήμερα η γειτ�νιά της Πλάκας,παρά τις π�λλαπλές της αλλ�ιώ-σεις και την παρεμ��λή π�λλώνσύγ�ρ�νων κτιρίων στ�ν ιστ� της,διατηρεί ακ�μη αρκετά συμπαγήτην αρ�ιτεκτ�νική της !υσι�γνω-μία.

Oπως σ�ετική μελέτη έδει#ε τα2/3 των κτιρίων της διατηρ�ύν τηναρ�ική τ�υς μ�ρ!ή ή είναι κτίριανεώτερα π�υ �μως εντάσσ�νται α-π�λυτα στ�ν ιδιαίτερ� της �αρα-κτήρα.

Oι καταστρεπτικές συνέπειεςτης !θ�ράς τ�υ �ρ�ν�υ αλλά και�ι επιπτώσεις της λειτ�υργικήςαλλ�ίωσης της περι��ής π�υ έμει-ναν ανε#έλεγκτες μέ�ρι τ� 1979–ημερ�μηνία κατά την �π�ία #εκί-νησαν �ι επεμ�άσεις «ανάπλα-σης» της περι��ής– είναι ακ�μηεμ!ανείς σε αρκετά κτίρια.

Παρ’ �λα αυτά ένας σημαντικ�ςαριθμ�ς κτιρίων επισκευά%�νταικαι διατηρ�ύνται κάθε �ρ�ν�,συμ�άλλ�ντας στην επανακατ�ί-κησή της αλλά και στη γενικ�τερηανα�άθμιση της !υσι�γνωμίαςτης.

Πηγές:1) Δ.A. Zή�ας και συνεργάτες: «Mελέτη Πα-

λαιάς Π�λεως Aθηνών.2) I. Tραυλ�ύ, «Π�λε�δ�μική ε�έλι�η των

Aθηνών».3) A. Kωνσταντινίδη, «Tα παλιά Aθηναϊκά

Σπίτια».

Δρ�μ�ς στα Aναιώ-

τικα απ� έ"��η ωτ�-

γραία τ�υBoissonnas

(Eθνικ�Iστ�ρικ�

M�υσεί�).

Nε�κλασικ� σπίτι στην �δ� Tριπ�δων (ωτ.: M. Γραάκ�υ).


Oι εκκλησίες της ΠλάκαςOι σημαντικτερ�ι σω�μεν�ι �υ�αντιν�ί και μετα�υ�αντιν�ί να�ί της περι��ής

T�υ Nικ. Σ. Xαρκι�λάκη

Aρ�ιτέκτ�ν�ς της Διευθύνσεως AναστηλώσεωςBυ�αντινών και Mετα�υ�αντινών Mνημείων τ�υυπ�υργεί�υ Π�λιτισμ�ύ.

ΣYMΦΩNA με τις υπάρ��υσεςμαρτυρίες, � αριθμ�ς των εκκλη-σιών της Aθήνας έ�θασε στ� απ�-γει� τ�υ κατά τη Mετα�υ�αντινήπερί�δ�, και ειδικ�τερα κατά τηνπρώτη περί�δ� της T�υρκ�κρα-τίας (1456-1687). Eτσι, τ�ν 17� αι-ώνα, απ� τ�ν Γάλλ� Iησ�υίτηBabin ανα�έρ�νται περί τις 300εκκλησίες και απ� τ�ν, επίσηςΓάλλ� αρ�αι�λ�γ� Spon περί τις200.

Παρά τη σημαντική δια��ρά,π�υ ��είλεται μάλλ�ν στην ασά-�εια των �ρίων μετα$ύ της π�ληςκαι της υπαίθρ�υ κατά την περί�-δ� εκείνη, εντύπωση πρ�καλεί τ�μεγάλ� πλήθ�ς των εκκλησιών τηςAθήνας, σε σ�έση μάλιστα με τημικρή τ�τε έκτασή της.

H Eπανάσταση τ�υ 1821, αντίθε-τα με �,τι θα πίστευε κανείς, παράτις μεγάλης κλίμακας τ�πικές π�-λεμικές επι�ειρήσεις, τις διαδ��ι-κές π�λι�ρκίες της Aκρ�π�λης, τις�ίαιες �δ�μα�ίες και την επί 4ετίαεγκατάλειψη της π�λης απ� τ�υςAθηναί�υς (1826-1830), δεν πρ�-κάλεσε γενική και ανεπαν�ρθωτηκαταστρ��ή των εκκλησιών τηςAθήνας. Eτσι, κατά τ� 1832, απ�τ�ν Γερμαν� αρ�αι�λ�γ� Ross κα-ταγρά��νται περί τις 130 εκκλη-σίες. Bέ�αια, αρκετές απ� αυτέςήταν σε μ�ρ�ή ερειπίων, �ωρίςστέγες, κ�υ�ώματα κ.λπ., είναι �-μως �έ�αι� �τι �λες επιδέ��ντανσυμπληρώσεις και επισκευές.

Oμως, ελά�ιστες –γύρω στις 15απ� τις διασωθείσες αυτές εκκλη-σίες– επισκευάστηκαν τ�τε, καιμάλιστα με τρ�π� αρκετά ελεύθε-ρ�, απ� λαϊκ�ύς μαστ�ρ�υς της ε-π��ής, �ωρίς την παρέμ�αση �ύτεαρ�αι�λ�γων �ύτε αρ�ιτεκτ�νων.

Για τη μεγάλη �μως πλει�ψη�ίατων εκκλησιών της Aθήνας ταπράγματα ε$ελί�θηκαν, δυστυ�ώςεντελώς τραγικά. Eτσι, απ� τις 150συν�λικά Παλαι��ριστιανικές, Bυ-�αντινές και Mετα�υ�αντινές εκ-κλησίες της Aθήνας, π�υ κατ�ρ-θωσε να εντ�πίσει � αρ�ιτέκτ�ναςΓιάννης Tραυλ�ς, μ�ν� 24 σώθη-καν μέ�ρι σήμερα σ�εδ�ν ακέραι-ες. 20 παρέμειναν σε μ�ρ�ή ερει-πίων. 11 παραμ�ρ�ώθηκαν με με-ταγενέστερες επεμ�άσεις. 10 α-ντικαταστάθηκαν με νέες και τέ-λ�ς, 85 εκκλησίες κατεδα�ίστη-καν και �άθηκαν για πάντα.

Kατεδα�ίσεις των εκκλησιών

H μ�ιραία περί�δ�ς για την τύ�ητης πλει�ψη�ίας των εκκλησιών

της Aθήνας ήταν η πρώτη �άσητης αν�ικ�δ�μησης της νέας πρω-τεύ�υσας (1835-1850). Π�λλές εκ-κλησίες κατεδα�ίστηκαν τ�τε �ά-ριν της ρυμ�τ�μίας για τη διάν�ι-$η, δηλαδή, νέων �δών και τη δη-μι�υργία νέων πλατειών και νέων�ικ�δ�μικών τετραγώνων. Eπιπλέ-�ν, κατά διαταγή της τ�τε κυ�ερ-νήσεως και τα �ικ�πεδα, ή μάλλ�νεκκλησι�πεδα, π�λλών εκκλησιώνπωλήθηκαν, έτσι ώστε τα μεν �ρή-ματα των πωλήσεων να διατεθ�ύνγια την ανέγερση τ�υ νέ�υ κτιρί�υτ�υ Πανεπιστημίυ τα δε υλικάτ�υς να �ρησιμ�π�ιηθ�ύν στην α-π� τ� 1842 κ.ε., ανέγερση τ�υ νέ-�υ Mητρ�π�λιτικ�ύ να�ύ και απ�τ�ν 1846, τ�υ νέ�υ να�ύ της Aγ.Eιρήνης (Aι�λ�υ). Aς θυμηθ�ύμεεδώ �τι η εκκλησία της Kαπνικα-ρέας, γλίτωσε απ� τη σ�εδια��με-νη κατεδά�ισή της, για τη διεύ-

ρυνση της �δ�ύ Eρμ�ύ, μ�λις τηντελευταία στιγμή, κι αυτ� �άρις σεδυναμική παρέμ�αση τ�υ �ιλ�τε-�ν�υ �ασιλιά Λ�υδ��ίκ�υ τηςBαυαρίας, πατέρα τ�υ Oθωνα.

Yπ�λ�γί�εται �τι 70 περίπ�υ Bυ-�αντινές και Mετα�υ�αντινές εκ-κλησίες κατεδα�ίστηκαν τ�τε �ά-ριν της ρυμ�τ�μίας. Oμως, τ� κα-κ� δεν σταμάτησε εκεί. Nέες περι-πέτειες περίμεναν και τις υπ�λ�ι-πες 60 σ�εδ�ν ακέραιες εκκλησίεςπ�υ εί�αν διασωθεί. H ευθύς αμέ-σως επακ�λ�υθήσασα �άση τωναρ�αι�λ�γικών ανασκα�ών απέ�ημ�ιραία για τις μισές απ� αυτές. 30Bυ�αντινές και Mετα�υ�αντινέςεκκλησίες κατεδα�ίστηκαν τ�τε�άριν ανευρέσεως αρ�αίων ή ακ�-μη και με την απλή υπ�ψία ανευ-ρέσεως αρ�αίων. Aνα�έρ�υμε,μετα$ύ άλλων, τη Mεγάλη Πανα-γία, τ�ν Aγ. Aσώματ� «στα σκα-

λιά», την Πυργιώτισσα, τ�ν Xρι-στ�, τ�ν Πρ��. Hλία κ.λπ.

Mνημειώδες έργ�

O αρ�ιτέκτ�νας και επί 40 συνε�ή�ρ�νια Διευθυντής τ�υ σ�εδί�υΠ�λεως τ�υ Δήμ�υ Aθηναίων Kώ-στας Mπίρης, στ� μνημειώδες έρ-γ� τ�υ για την Aθήνα, σ��λιά�εικαι κρίνει ως ε$ής τις γεν�μενεςτ�τε κατεδα�ίσεις των μεσαιωνι-κών εκκλησιών της π�λης:

«Oι πρώτ�ι Eλληνες αρ�αι�λ�γ�ι,ενδια�ερ�μεν�ι απ�κλειστικώς διατα μνημεία της αρ�αι�τητ�ς, επέδει-�αν πλήρη αδια��ρία και αστ�ργίανδια τας εκκλησίας της παλαιάς π�λε-ως, τας �π�ίας δεν εδίστα��ν να κα-τεδα�ί��υν, ως άνευ α�ίας κτίσματα,�σάκις η θέσις των τ�υς ενδιέ�ερεδια κάπ�ιαν αρ�αι�λ�γικήν έρευ-ναν».

O κατάλ�γ�ς και η περιγρα�ήτων εκκλησιών της Aθήνας π�υ ε-$α�ανίστηκαν έκτ�τε δια παντ�ςδημ�σιεύτηκε, συστηματικά, τ� έ-τ�ς 1929, απ� τ�ν τ�τε E��ρ� Bυ-�αντινών Aρ�αι�τήτων Aνδρέα/υγγ�π�υλ�, ενώ η θέση τ�υςστ�ν π�λε�δ�μικ� ιστ� της π�λης,κατά τη δεύτερη T�υρκ�κρατία,δημ�σιεύτηκε απ� τ�ν αείμνηστ�αρ�ιτέκτ�να και αρ�αι�λ�γ� Γιάν-νη Tραυλ�, στη διδακτ�ρική τ�υδιατρι�ή, τ� έτ�ς 1960.

Aνα�έρ�υμε, ενδεικτικά, μερικάακ�μη �ν�ματα εκκλησιών π�υ,δυστυ�ώς, δεν θα συναντήσ�υμεπ�τέ πια στ�υς δρ�μ�υς της Aθή-νας: Παναγία η Kυρά τ�υ Kαντήλη,Aγι�ς Παντελεήμων (η μεσαιωνικήMητρ�π�λη της Aθήνας), Aγι�ςIωάννης τ�υ Mαγκ�ύτη, Aγι�ςKωνσταντίν�ς τ�υ Σαΐτα, Aγι�ςΔημήτρι�ς τ�υ Kατη��ρη, Πανα-γία τ�υ Aγγέλ�υ (Mπενι�έλ�υ),Σωτείρα της Πα�αρ�π�ρτας, Πα-ναγία η Kιμινιάτισσα, Παναγία ηP�δακιώτισσα, Παναγία τ�υ Mπά-μπαρη, Παναγία τ�υ Σαρρή, Aγι�ςNικ�λα�ς τ�υ Kαλ�γριώνη, AγίαMαύρα, Aγι�ς Φράγκ�ς, Aγι�ς Iω-άννης στις K�λώνες, Παναγίαστην Πέτρα, κ.λπ., κ.λπ.

Σε �,τι α��ρά, τώρα, την συν�ι-κία της Πλάκας, π�υ μας ενδια�έ-ρει κυρίως εδώ, σημειών�υμε �τιμε τ� �ν�μα αυτ� εκαλείτ� μ�ν� ην�τι�ανατ�λική περι��ή της τει�ι-σμένης π�λης της T�υρκ�κρατίας,π�υ περικλείεται σήμερα μετα$ύτων �δών Nικ�δήμ�υ, Aμαλίας καιΔι�νυσί�υ Aρε�παγίτ�υ, με κέ-ντρ� την πλατεία Λυσικράτ�υς,και ��ι �λ�κληρη η περι��ή τ�υ ι-στ�ρικ�ύ κέντρ�υ της Aθήνας, �-πως επικράτησε σήμερα.

Oι εκκλησίεςAγία Aικατερίνη. Bρίσκεται στην

�μώνυμη πλατεία στ� άκρ� της �-

O να�ς της Aγίας Aικατερίνης, � �π�ί�ς �ρ�ν�λ�γείται στ�ν 11� - 12� αιώνα.


π�ίας σώ�εται, σε �αμηλ�τερ� επί-πεδ�, τμήμα ρωμαϊκ�ύ περιστυλί-�υ. O κυρίως να�ς �ρ�ν�λ�γείταιστ�ν 11� - 12� αιώνα και ετιμάτ�αρ�ικά επ’ �ν�ματι τ�υ Aγί�υ Θε�-δώρ�υ. Kατά την T�υρκ�κρατία,παρα�ωρήθηκε στη M�νή τ�υ Σινάκαι γι’ αυτ�, μετ�ν�μάστηκε σεAγία Aικατερίνη. Kατά τ� 1839, �-ταν επισκέ�θηκε την Aθήνα �Didron, τ� μνημεί� ήταν ημιερει-πωμέν�. T� 1882 μετατράπηκε σεεν�ριακ� να� κατ’ απαίτηση τωνκατ�ίκων της περι��ής. Eίναι εγ-γεγραμμέν�ς σταυρ�ειδής να�ςμε τρ�ύλλ� αλλά παραμ�ρ�ωμέ-ν�ς στις αρ�ές τ�υ αιώνα μας, μεακαλαίσθητη κλειστή στ�ά π�υ πε-ρι�άλλει τ� παλαι� κτίσμα. O ψη-λ�ς και κ�μψ�ς αθηναϊκ�ύ τύπ�υτρ�ύλλ�ς τ�υ μνημεί�υ �ρίσκεταισήμερα υπ� συντήρηση.

Σωτείρα τ�υ Λυκ�δήμ�υ (Pωσι-κή εκκλησία). Bρίσκεται στ� μέσ�ντης �δ�ύ Φιλελλήνων. O να�ς�ρ�ν�λ�γείται στ� πρώτ� τέταρτ�τ�υ 11�υ αιώνα. Kατά την T�υρκ�-κρατία απ�τελ�ύσε καθ�λικ� M�-νής, τα κελλιά της �π�ίας κατα-στρά�ηκαν εν μέρει απ� σεισμ�,τ� 1701 και ε$ �λ�κλήρ�υ απ� τ�νT�ύρκ� Φρ�ύραρ�� της AθήναςAλή Xασεκή, τ� 1780, πρ�κειμέν�υνα �τιστεί τ� τεί��ς της π�ληςστην περι��ή αυτή. Eκτ�τε, � να�ςπρ�σαρτήθηκε ως μετ��ι στηνM�νή Kαισαριανής. Kατά την Eπα-νάσταση υπέστη σ��αρές �λά�εςενώ τ� 1847 αγ�ράστηκε απ� τηνPωσική Kυ�έρνηση, �άριν της ρω-σικής παρ�ικίας της Aθήνας και α-�ιερώθηκε στην Aγ. Tριάδα. T�τεεπισκευάστηκε � να�ς, ��ι �ωρίς�υσιώδεις μετα��λές και πρ�στέ-θηκε τ� πρ� αυτ�ύ ψηλ� κωδων�-στάσι�, �άσει σ�εδί�υ τ�υ ταγμα-τάρ�η τ�υ Mη�ανικ�ύ Γ. Bλασ�-π�υλ�υ. Eίναι επι�λητικ�ς �κτα-γωνικ�ς να�ς με ευρύ τρ�ύλλ�,στ�ν τύπ� δηλαδή των καθ�λικώντης M�νής Δα�νί�υ, της M�νήςτ�υ Oσί�υ Λ�υκά B�ιωτίας, κ.λπ.και η τ�ι��π�ιία τ�υ κ�σμείται μεκ�υ�ικά (αρα�ικά) κεραμ�πλαστι-κά γράμματα, αστέρες, κ.λπ. T�σημεριν� ψηλ�, ρωσικ�ύ ρυθμ�ύ,τέμπλ� αντικατέστησε τ� �αμηλ�μαρμάριν� Bυ�αντιν� και �ι τ�ι��-γρα�ίες τ�υ Λ�υδ��ίκ�υ Θείρσι�υ(1847) τις σω��μενες μέ�ρι τ�τεBυ�αντινές. Στα υπ�γεια τ�υ να�ύυπάρ��υν και �ι λεγ�μενες «κατα-κ�μ�ες» �π�υ, κατά πρ��ρικήπαράδ�ση, κατέληγε υπ�γεια σή-ραγγα π�υ άρ�ι�ε απ� τ�ν �ρά��της Aκρ�π�λης.

Σωτείρα τ�υ K�ττάκη. Bρίσκεταιστην αρ�ή της �δ�ύ Kυδαθηναίων.O κυρίως να�ς �ρ�ν�λ�γείταιστ�ν 11�-12� αιώνα και είναι α�ιε-ρωμέν�ς στη Mεταμ�ρ�ωση τ�υΣωτήρ�ς. Kατά τ� 1847 �ρησίμευ-σε, πρ�σωρινά, ως εκκλησία τηςρωσικής παρ�ικίας της Aθήνας.Eίναι εγγεγραμμέν�ς σταυρ�ει-δής να�ς με τρ�ύλ� αλλά παρα-μ�ρ�ωμέν�ς, απ� τ� 1908, με ακα-λαίσθητες πρ�σθήκες π�υ περι-�άλλ�υν τ� μνημεί� απ� τη δυτικήκαι ν�τια πλευρά.

Aγι�ς Nικ�λα�ς Pαγκα�άς. Bρί-

σκεται στη γωνία των �δών Πρυ-τανεί�υ και Eπι�άρμ�υ. O κυρίωςνα�ς �ρ�ν�λ�γείται στ�ν 11�-12�αιώνα. Eίναι εγγεγραμμέν�ς σταυ-ρ�ειδής να�ς με τρ�ύλλ�, στη ��-ρεια πλευρά τ�υ �π�ί�υ πρ�στέ-θηκε μεταγενέστερα παρεκκλήσι�της Aγίας Παρασκευής. Σε ακ�μηνεώτερα �ρ�νια τ� μνημεί� πρ�ε-

κτάθηκε πρ�ς δυσμάς και παρα-μ�ρ�ώθηκε η αψίδα τ�υ ιερ�ύ και�ι �ψεις τ�υ. T� 1978, κατά τηδιάρκεια εργασιών συντήρησηςκαι απ�κατάστασης τ�υ μνημεί�υαπ� την 1η E��ρεία Bυ�αντινώνAρ�αι�τήτων, απ�καλύ�θηκε ηπλινθ�περίκλειστ�ς �υ�αντινήτ�ι��π�ιία της ��ρειας �ψης.

Aγι�ς Iωάννης Θε�λ�γ�ς. Bρί-σκεται στη γωνία των �δών Eρε-�θέως και Eρωτ�κρίτ�υ. Xρ�ν�λ�-γείται στ�ν 11�-12� αιώνα. Eίναιεγγεγραμμέν�ς σταυρ�ειδής να�ςμε τρ�ύλ� και διατηρείται �ωρίςσημαντικές αλλ�ιώσεις. Kατά τηνπαράδ�ση, κ�ντά στ� να� αυτ� εί-

H Σωτείρα τ�υ Λυκ�δήμ�υ (ρωσική εκκλησία). Eπι�λητικ�ς �κταγωνικ�ς να�ς με ευρύ τρ�ύλλ� π�υ �ρ�ν�λ�γείται στ�ν 11�αιώνα. Aγ�ράστηκε τ� 1847 απ� την ρωσική κυ�έρνηση και α�ιερώθηκε στην Aγία Tριάδα.

H Σωτείρα τ�υ K�ττάκη στην αρ�ή της �δ�ύ Kυδαθηναίων. Xρ�ν�λ�γείται στ�ν 11� - 12� αιώνα. (Φωτ.: Γ. Mπαρδ�π�υλ�ς)

Συνέ�εια στην 12η σελίδα

�αν στηθεί τα δύ� �λμ��λα π�υκατέστρεψαν τ�ν Παρθενώνα, κα-τά την π�λι�ρκία της Aκρ�π�λης,απ� τ�ν Bενετ� ναύαρ�� M�ρ��ίνι(1687).

Aγγλικανική εκκλησία (Aγι�ςΠαύλ�ς). Bρίσκεται στ� τέρμα της�δ�ύ Φιλελλήνων και �ρησιμεύειως να�ς της παρ�ικίας των Δια-μαρτυρ�μένων Aγγλων και Aμερι-κανών της Aθήνας. Kτίσθηκε στα1838 - 43 �άσει σ�εδίων τ�υ Eλλη-να αρ�ιτέκτ�να Σταμάτη Kλεάνθη.O να�ς έ�ει σ�ήμα ελεύθερ�υσταυρ�ύ και �ρησιμ�π�ιεί μενστ�ι�εία τ�υ γ�τθικ�ύ ρυθμ�ύ, γιανα απ�δώσει τις δια��ρές τ�υδ�γματ�ς και της παράδ�σης, αλ-λά απλ�π�ιημένα, ώστε να πρ�-σαρμ��νται στ�ν �αρακτήρα τ�υαττικ�ύ περι�άλλ�ντ�ς.

Oι εκκλησίες τ�υ Iστ�ρικ�ύ Kέντρ�υ

T� α�ιέρωμα στις εκκλησίες τηςΠλάκας, με τα ιστ�ρικά �ρια π�υπεριγράψαμε πρ�ηγ�υμένως, θαέπρεπε να τελειώνει στ� σημεί�αυτ�. Eν τ�ύτ�ις, μια και, �πως α-να�έρθηκε, τ� �ν�μα Πλάκα επε-κράτησε πλέ�ν να περιλαμ�άνει,τ�σ� για τ�υς Eλληνες κατ�ίκ�υς�σ� και για τ�υς $έν�υς επισκέ-πτες, �λ�κληρη την περι��ή τ�υ ι-στ�ρικ�ύ κέντρ�υ της πρωτεύ�υ-σας, κρίνεται σκ�πιμη η συνέ�ισητης παρ�υσίασης και των άλλωνεκκλησιών της παλιάς Aθήνας.

Συνε�ί��ντας, έτσι, την περιγρα-�ή και άλλων σω��μενων Bυ�αντι-

νών και Mετα�υ�αντινών εκκλη-σιών της περι��ής, ανα�έρ�υμεκαι τις ακ�λ�υθες:

Mεταμ�ρ�ωση τ�υ Σωτήρ�ς.Bρίσκεται στ�υς ��ρει�υς πρ�π�-δες της Aκρ�π�λης, επί της �δ�ύΘεωρίας και λειτ�υργεί ως εν�-ριακ� παρεκκλήσι� τ�υ Aγί�υ Nι-κ�λά��υ Pαγκα�ά. Xρ�ν�λ�γείταιστ�ν 14� αιώνα. Eίναι εγγεγραμ-

μέν�ς σταυρ�ειδής να�ς μετρ�ύλλ�, με ψηλ� τύμπαν� καικ�μψές αναλ�γίες. Σε μεταγενέ-στερα �ρ�νια �αίνεται πως πρ�ε-κτάθηκε πρ�ς ανατ�λάς και δυ-σμάς ενώ στη ν�τια πλευρά τ�υ υ-πάρ�ει μικρ� παρεκκλήσι�, α�ιε-ρωμέν� στην Aγία Παρασκευή, α-π�τελ�ύμεν� εν μέρει απ� κ�ίλω-μα τ�υ �υσικ�ύ �ρά��υ της Aκρ�-π�λης. Στη θέση αυτή �αίνεταιπως υπήρ�ε παλαι� ασκητήρι� ε-νώ για την ιστ�ρία τ�υ να�ύ τίπ�τεδεν μας είναι γνωστ�.

Aγι�ι Aπ�στ�λ�ι τ�υ Σ�λάκη.Bρίσκεται στα ανατ�λικά �ρια τ�υσημεριν�ύ αρ�αι�λ�γικ�ύ �ώρ�υτης Aγ�ράς, �π�υ υπήρ�ε η συν�ι-κία Bρυσάκι, στ� τέρμα της �δ�ύΠ�λυγνώτ�υ, ανάμεσα σε ερείπιακλασικών και ρωμαϊκών μνημείων(ναών, Kρηνών, στ�ών κ.λπ. δημ�-σίων κτιρίων). Xρ�ν�λ�γείται στιςαρ�ές τ�υ 11�υ αιώνα. Eίναι σταυ-ρ�ειδής να�ς με τρ�ύλλ� και μεπλάγι�υς ��ρ�ύς τ�υ λεγ�μεν�υ«αγι�ρειτικ�ύ» τύπ�υ, επειδή κα-τά τ�ν τύπ� αυτ� είναι κτισμένα �-λα σ�εδ�ν τα καθ�λικά των M�νώντ�υ Aγί�υ Oρ�υς, απ�τελώνταςμ�ναδικ� παράδειγμα τ�υ τύπ�υαυτ�ύ στην Aθήνα.

H ε$ωτερική τ�ι��π�ιΐα τ�υ ω-ραί�υ αυτ�ύ μνημεί�υ, κτισμένηκατά τ� πλινθ�περίκλειστ� σύστη-μα, κ�σμείται με επάλληλες �δ�-ντωτές ταινίες και κ�υ�ικά κερα-μ�πλαστικά γράμματα. Kατά τηνT�υρκ�κρατία ήταν εν�ριακή εκ-κλησία και τ� �ν�μά της πρ�έρ�ε-ται πιθανώς απ� την �ικ�γένειαστην �π�ία ανήκε. Kατά τη διάρ-κεια των εννέα αιώνων της �ωήςτ�υ τ� μνημεί� υπέστη διά��ρεςκαταστρ��ές, τρ�π�π�ιήσεις καιαλλ�ιώσεις, ενώ κατά τ� 1877 πρ�-εκτάθηκε πρ�ς δυσμάς με ευμεγέ-θη κεραμ�σκεπή νάρθηκα. Kατά

τα έτη 1954-56, η αρ�ική τ�υ μ�ρ-�ή απ�καταστάθηκε, με την α�αί-ρεση �λων των νεώτερων επεμ�ά-σεων, �άσει σ�εδίων τ�υ αρ�ιτέ-κτ�ν�ς και αρ�αι�λ�γ�υ ΓιάννηTραυλ�ύ και με την �ικ�ν�μική��ήθεια τ�υ αμερικανικ�ύ ιδρύμα-τ�ς S.H. Kress.

Aγία Δύναμις. Bρίσκεται κάτω α-κρι�ώς απ� τ� υπ�υργεί� Παιδεί-ας και Θρησκευμάτων, επί της �-δ�ύ Mητρ�π�λεως. Eίναι μ�ν��ω-ρ�ς καμαρωτ�ς ναΐσκ�ς, �ρ�ν�λ�-γ�ύμεν�ς στ�υς �ρ�ν�υς τηςT�υρκ�κρατίας. Aπ�τελεί μετ��ιτης M�νής Πεντέλης, γι’ αυτ� καιεκαλείτ� «τ�υ Mεντελιώτη» ή«τ�υ P�δακι�ύ» απ� τ� �ν�μα τηςσυν�ικίας. Tα υπ�λ�ιπα κτίρια τ�υμετ��ί�υ κατεδα�ίστηκαν είτε κα-τά τη διάν�ι$η της �δ�ύ Mητρ�π�-λεως, είτε κατά την ανέγερση τ�υυπερκείμεν�υ κτιρί�υ τ�υ υπ�υρ-γεί�υ. T� μνημεί� �ρίσκεται σήμε-ρα υπ� μελέτη για συντήρηση με�ρ�ντίδα της Δ/νσεως Aναστηλώ-σεως τ�υ υπ�υργεί�υ Π�λιτισμ�ύκαι της M�νής Πεντέλης.

Παναγία Γ�ργ�επήκ��ς ή Aγι�ςEλευθέρι�ς ή Mικρή Mητρ�π�λις.Bρίσκεται στη ν�τια πλευρά τ�υσημεριν�ύ Mητρ�π�λιτικ�ύ να�ύ.Xρ�ν�λ�γείται στ�ν 12� αιώνα. Eί-ναι εγγεγραμμέν�ς σταυρ�ειδήςνα�ς με τρ�ύλλ� και διατηρείταισε καλή σ�ετικά κατάσταση. Tαπ�λυάριθμα αρ�αία, ρωμαϊκά και�υ�αντινά ανάγλυ�α π�υ έ��υν ε-ντ�ι�ισθεί στην ε$ωτερική τ�ι��-π�ιΐα, πρ�ερ��μενα απ� παλαι�τε-ρα μνημεία και �ι ωραίες αναλ�-γίες τ�υ σ�εδί�υ δίν�υν ιδιαίτερη�άρη στ� να� αυτ�. Aν και απ� τηνιστ�ρία της Γ�ργ�επηκ��υ πρ�της Aλώσεως τίπ�τε δεν μας είναιγνωστ�, θα μπ�ρ�ύσε να συνδεθείμε τ�ν λ�γι� Mητρ�π�λίτη τηςAθήνας Mι�αήλ Aκ�μινάτ� (1182-1216). Eπί T�υρκ�κρατίας, και μά-λιστα απ� τ�ν 17� αιώνα, απ�τε-λ�ύσε τμήμα της κατ�ικίας τωνMητρ�π�λιτών της Aθήνας. Mετάτην Eπανάσταση �ρησιμ�π�ιήθηκεως δημ�σια Bι�λι�θήκη. A�ιερώ-θηκε στ�ν Aγ. Eλευθέρι� κατά τηνέ$ωση τ�υ Oθωνα, τ� 1862. Mετάτην ανέγερση τ�υ σημεριν�ύ Mη-τρ�π�λιτικ�ύ να�ύ λειτ�υργεί ωςπαρεκκλήσι�.

Παντάνασσα ή M�ναστηράκι.Bρίσκεται στη διασταύρωση των�δών Aθηνάς και Mητρ�π�λεως α-πέναντι στ�ν σταθμ� τ�υ Hλεκτρι-κ�ύ. Xρ�ν�λ�γείται στ�ν 10� (;) αι-ώνα. Eίναι τρίκλιτη �ασιλική καλυ-πτ�μενη με μια κεντρική �αμηλήκαμάρα και δυ� πλευρικές σειρέςσταυρ�θ�λίων.

T� 1890 και τ� 1911 υπέστη επι-σκευές κατά τις �π�ίες αλλ�ιώθη-κε σε μεγάλ� �αθμ� η δυτική κύ-ρια �ψη και πρ�στέθηκε τ� ψηλ�κωδων�στάσι� με τα κλασικιστικάστ�ι�εία. O να�ς �αίνεται πως α-νήκε κάπ�τε σε γυναικεία M�νήπ�υ, στη συνέ�εια, διετέλεσε με-τ��ι της M�νής Kαισαριανής. Eίναιτ� �ν�μα «Mεγάλ� M�ναστήρι τηςYπεραγίας Θε�τ�κ�υ της Παντα-νάσσης» και λειτ�υργ�ύσε ως κέ-ντρ� υ�αντικής, π�υ τρ��δ�τ�ύ-



H εκκλησία τ�υ Aγί�υ Nικ�λά�υ Pαγκα�ά. Xρ�ν�λ�γείται στ�ν 11� - 12� αιώνα και�ρίσκεται στη γωνία των �δών Πρυτανεί�υ και Eπι�άρμ�υ.

O να�ς τ�υ Aγί�υ Iωάννη τ�υ Θε�λ�γ�υ στη συμ��λή των �δών Eρε�θέως καιEρωτ�κρίτ�υ απ� ωραία παλαιά �ωτ�γρα�ία. (Φωτ.: M�υσεί� Mπενάκη)


Oι Aγι�ι Aπ�στ�λ�ι τ�υ Σ�λάκη, εκκλησία π�υ �ρίσκεται στ�ν αρ�αι�λ�γικ� �ώρ�της αγ�ράς, εκεί �π�υ άλλ�τε υπήρ�ε η συν�ικία Bρυσάκι στ� τέλ�ς της �δ�ύ Π�-λυγνώτ�υ. (Φωτ.: απ� τ� �ι�λί� «Aθήνα» της A. Σκ�υμπ�υρδή, εκδ. T�πί�)

H Παναγία Γ�ργ�επήκ��ς ή Aγι�ς Eλευθέρι�ς. Bρίσκεται στη ν�τια πλευρά τηςMητρ�π�λεως και �ρ�ν�λ�γείται στ�ν 12� αιώνα. Kατά την T�υρκ�κρατία �ρησι-μ�π�ιήθηκε ως κατ�ικία των Mητρ�π�λιτών των Aθηνών. (Φωτ.: N. Xαρκι�λάκης)

σε τ� παρακείμεν� πα�άρι. Aπ� τ�1690 έγινε εν�ριακή μ�νή και μετάτην Eπανάσταση μια απ� τις δέκαπρώτες εν�ριακές εκκλησίες τηςAθήνας.

Mητρπ�λις

Mητρ�π�λις (Mητρ�π�λιτικ�ς ήKαθεδρικ�ς να�ς Aθηνών). Bρί-σκεται στ� μέσ�ν της �μώνυμης�δ�ύ. O θεμέλι�ς λίθ�ς τέθηκε τ�1842 και τα εγκαίνια τ�υ να�ύ, π�υα�ιερώθηκε στ�ν Eυαγγελισμ�της Θε�τ�κ�υ, έγιναν, 20 �ρ�νιαμετά, τ�ν Mάι� τ�υ 1862. H δαπά-νη της κατασκευής καλύ�θηκε κα-τά τ� ένα ήμισυ απ� την εκπ�ίησηεκκλησι�πέδων, �πως πρ�ανα�έ-ραμε, και κατά τ� άλλ� απ� τ� τα-μεί� τ�υ Δήμ�υ Aθηναίων, απ� τ�π�σ� τ�υ εράν�υ για τ�ν Nα� τ�υΣωτήρ�ς και απ� δωρεές ��ρη-γών, μετα$ύ των �π�ίων τ�υ Oθω-ν�ς, τ�υ Γεωργί�υ και τ�υ ΣίμωναΣίνα κ.ά.

Tα αρ�ικά σ�έδια τ�υ να�ύ εκ-π�νήθηκαν απ� τ�ν Δαν� αρ�ιτέ-κτ�να Θε��ιλ� Xάνσεν σε ρυθμ�ρ�μαντικ� (σύνθεση Pωμανικ�ύκαι Γ�θικ�ύ ρυθμ�ύ αλλά και μεστ�ι�εία τ�υ Bυ�αντιν�ύ και τηςAναγέννησης...). T� έργ� άρ�ισεμε �άση τα σ�έδια αυτά και �ρι-σμένες τρ�π�π�ιήσεις τ�υς καιπρ��ώρησε μέ�ρι τα παράθυρατης πρώτης σειράς �π�υ και δια-κ�πηκε, τ� 1843, λ�γω ε$αντλήσε-ως των διαθεσίμων π�ρων.

T� 1846, πρ�κηρύ�θηκε αρ�ιτε-κτ�νικ�ς διαγωνισμ�ς για τη μετα-τρ�πή τ�υ ρυθμ�ύ τ�υ να�ύ σε«Eλλην��υ�αντιν�ν». Eγκρίθηκετ� σ�έδι� τ�υ αρ�ιτέκτ�να Δημ.Zέ��υ, π�υ διαδέ�θηκε τ�ν απ�-�ωρήσαντα Θ. Xάνσεν και �ι εργα-σίες συνε�ίστηκαν αργά και μεδιακ�πές. T� 1857, μετά τ� θάνατ�τ�υ Δ. Zέ��υ, � Δήμ�ς Aθηναίωνανέθεσε τη συνέ�ιση τ�υ έργ�υστ�ν Γάλλ� αρ�ιτέκτ�να Φ. Mπ�υ-λαν�έ, για τ� αρ�ιτεκτ�νικ� μέρ�ς,και στ�ν Παν. Kάλκ� για τη διεύ-θυνση της εκτελέσεως. H εσωτε-ρική διαμ�ρ�ωση τ�υ να�ύ έγινε,

ύστερα απ� καλλιτε�νικ�ύς δια-γωνισμ�ύς π�υ πρ�κήρυ$ε � Δή-μ�ς, η μεν αγι�γρά�ηση «κατά τ�νBυ�αντιν�ν ρυθμ�ν» απ� τ�ν ε-γκατεστημέν� στη Bιέννη �ωγρά-�� Σ. Γιαλινά, σε συνεργασία μετ�ν Bαυαρ� �ωγρά�� Aλέ$ανδρ�Mα$ιμιλιαν� Zάιτς, η δε κ�σμημα-

τ�γρα�ία, κατά τ�ν «Eλλην��υ�α-ντιν�ν ρυθμ�ν», απ� τ�ν Σμυρναί��ωγρά�� Kων. Φανέλλη. Tα γλυ-πτά αρ�ιτεκτ�νικά στ�ι�εία, κι�ν�-κρανα και άμ�ωνα, καθώς και τηλάρνακα τ�υ πατριάρ�η Γρηγ�ρί-�υ E΄, �ιλ�τέ�νησε � Tήνι�ς γλύ-πτης και καθηγητής τ�υ E.M. Π�-

λυτε�νεί�υ Γ. Φυτάλης. O να�ς εί-ναι τύπ�υ τρίκλιτης �ασιλικής μετρ�ύλ� και συνδυά�ει νε��υ�αντι-νά και νε�κλασικά στ�ι�εία, τ�σ�στη γενική τ�υ διάτα$η �σ� καιστις κατασκευαστικές και διακ�-σμητικές τ�υ λεπτ�μέρειες.

Πάντως, παρά τις μεγάλες καιπρ��ανείς �ιλ�δ�$ίες των ιδρυ-τών τ�υ να απ�τελέσει συμ��λικ�συνδετικ� κρίκ� μετα$ύ της �υ�α-ντινής και μετα�υ�αντινής παρά-δ�σης τ�υ τ�π�υ και των επικρα-τ�ύντων στα μέσα τ�υ 19�υ αι. νε-�ελληνικών ιδε�λ�γικών ρευμά-των, � Mητρ�π�λιτικ�ς να�ς τηςAθήνας δεν κατά�ερε να αντιμε-τωπίσει την πρ�κληση τ�υ καιρ�ύτ�υ και κατέλη$ε σε ένα ά�αρ� καιαμή�αν� απ�τέλεσμα.

T� αρ�ικ� αδιέ$�δ� επιδεινώθη-κε, δυστυ�ώς, και με τη συνε�ι��-μενη, μέ�ρι σήμερα, ακατάσ�ετημανία αλλαγών τ�σ� στην ε$ωτε-ρική �σ� και στην εσωτερική εμ-�άνιση τ�υ να�ύ και τ�υ περι�άλ-λ�ντ�ς �ώρ�υ. T� �ειρ�τερ� είναι�τι τα αρ�ιτεκτ�νικά και καλλιτε-�νικά στ�ι�εία τ�υ να�ύ αυτ�ύλειτ�ύργησαν ως υπ�δειγμα σεσωρεία άλλων ναών και μητρ�π�-λεων της �ώρας, δημι�υργώνταςένα αρ�ιτεκτ�νικ� πρ��λημα π�υ,μέ�ρι σήμερα, δεν έ�ει �ρει τη λύ-ση τ�υ.

Aγι�ι Aνάργυρ�ι,μετ�ι

τ�υ Παναγί�υ Tά��υ

Bρίσκεται στη γωνία των �δώνEρε�θέως και Πρυτανεί�υ μέσα σεπερί��λ� �π�υ, σε ένα διώρ��νε�κλασικ� �ίκημα, στεγά�εται καιη E$αρ�ία τ�υ Παναγί�υ Tά��υτ�υ Πατριαρ�εί�υ Iερ�σ�λύμων.Στην ωραία και γρα�ική αυλή τηςεκκλησίας, �π�υ είναι συγκεντρω-μένα αρκετά αρ�αία κατάλ�ιπατης περι��ής, σώ��νται μια σειράκελιών της παλαιάς μ�νής και έναπηγάδι, π�υ λέγεται �τι διαθέτειυπ�γεια σήραγγα με την �π�ία συ-

H Mεταμ�ρ�ωσις τ�υ Σωτήρ�ς επί της �δ�ύ Θεωρίας. Xρ�ν�λ�γείται στ�ν 14� αιώνα.


γκ�ινων�ύσε με τα πηγάδια και τιςσήραγγες και άλλων σπιτιών τηςπερι��ής. Στ�ν αυλ�γυρ� της εκ-κλησίας διατηρείται ακ�μη και τ�τελευταί� ίσως απ� τα παλαιά δη-μ�τικά �ανάρια τ�υ γκα�ι�ύ, π�υ�ώτι�αν άλλ�τε τ�υς αθηναϊκ�ύςδρ�μ�υς.

O κυρίως να�ς, σύμ�ωνα μεπρ�σ�ατες έρευνες τ�υ αρ�ιτέ-κτ�να A. Tαν�ύλα, �ρ�ν�λ�γείταιστ� δεύτερ� μισ� τ�υ 16�υ αιώνα.Kατά τ� 1651, � να�ς και η περι��ήτ�υ ανήκε στ�ν ιερέα Δημήτρι�K�λ�κύνθη, � �π�ί�ς ίδρυσε εκείγυναικεία κ�ιν��ιακή M�νή. Γύρωστα 1700 τ� κ�ιν��ι� μετατράπηκεσε ανδρικ�, ενώ στ� δεύτερ� μισ�τ�υ 18�υ αιώνα τ� μ�ναστηριακ�συγκρ�τημα αγ�ράστηκε απ� τ�νE$αρ�� τ�υ Πατριαρ�εί�υ Iερ�σ�-λύμων στην Aθήνα, ως μετ��ι τ�υΠαναγί�υ Tά��υ. Eίναι μ�ν��ω-ρ�ς δρ�μικ�ς να�ς, καλυπτ�μεν�ςμε �αμηλωμένη καμάρα, και μεπρ�στώ�, με γυναικωνίτη στ� υπε-ρώ�, π�υ �ρ�ν�λ�γείται στα 1858.

Στη ��ρεια πλευρά της στέγηςυψώνεται τ� μεταγενέστερ� κω-δων�στάσι�, απ� λευκ� μάρμαρ�,με έντ�να κλασικιστικά στ�ι�εία. Hστέγη και τ� κωδων�στάσι� τ�υνα�ύ �ρίσκ�νται σήμερα υπ� συ-ντήρηση.

O Aγι�ς Eλισσαί�ς

Tα ερείπιά τ�υ �ρίσκ�νται επίτης �δ�ύ Aρεως, απέναντι απ� τ�ναρ�αι�λ�γικ� �ώρ� της Bι�λι�θή-κης τ�υ Aδριαν�ύ και δίπλα στα ε-ρείπια τ�υ παρακείμεν�υ αρ��ντι-κ�ύ τ�υ άλλ�τε πρ�$έν�υ τηςAγγλίας Xωματιαν�ύ Λ�γ�θέτη,στ�ν �π�ί� και ανήκε. Hταν μικρ�ςμ�ν��ωρ�ς $υλ�στεγ�ς να�ς �ρ�-ν�λ�γ�ύμεν�ς στ�υς �ρ�ν�υς τηςT�υρκ�κρατίας. Στ�ν να� αυτ� έ-ψαλλε � Aλέ$ανδρ�ς Παπαδιαμά-ντης μα�ί με τ�ν ε$άδελ�� τ�υAλέ$ανδρ� Mωραϊτίδη και λει-τ�υργ�ύσε � Παπα-Nικ�λας Πλα-νάς, για τ�ν �π�ί� η Eκκλησία μαςέ�ει υπ��άλει αίτηση αγι�π�ίη-σης. T� μνημεί� κατεδα�ίστηκεαυθαίρετα τ� 1943 απ� τ�ν τ�τε ι-δι�κτήτη τ�υ, παρά την επέμ�ασητης E��ρείας Bυ�αντινών Aρ�αι�-τήτων, με απ�τέλεσμα σήμερα νασώ�εται μ�ν� η θεμελίωση και έναμέρ�ς τ�υ ν�τι�υ τ�ί��υ. Λ�γωτης ιστ�ρικής και π�λιτιστικής ση-μασίας τ�υ μνημεί�υ αυτ�ύ, αλλάκαι της σ�έσης τ�υ με τ�ν Aλέ$αν-δρ� Παπαδιαμάντη, η απ�κατά-στασή τ�υ μελετάται ήδη απ� τηνΔιεύθυνση Aναστηλώσεως τ�υ υ-π�υργεί�υ Π�λιτισμ�ύ και �μάδα�ίλων τ�υ έργ�υ και της τέ�νηςτ�υ Παπαδιαμάντη.

Oι αρ�αι�λ�γικές ανασκα�έςτ�υ 1885 και η κατασκευή τ�υσταθμ�ύ τ�υ Hλεκτρικ�ύ τ� 1895στέρησαν την Παντάνασσα απ� ταυπ�λ�ιπα μ�ναστηριακά κτίσματαπ�υ υπ��αθμίστηκε πλέ�ν σε«M�ναστηράκι»

O κατάλ�γ�ς �μως των σω��με-νων εκκλησιών τ�υ ιστ�ρικ�ύ κέ-ντρ�υ της Aθήνας δεν σταματά ε-

δώ. Λ�γω ελλείψεως �ώρ�υ, πε-ρι�ρι��μαστε να ανα�έρ�υμε, έ-στω επιγραμματικά, και τις ακ�-λ�υθες: Παναγία Xρυσ�καστριώ-τισσα, Παναγία Kρυσταλιώτισσα,Aγ. Γεώργι�ς τ�υ Bρά��υ και Aγ.Συμεών (Aνα�ιώτικων), Aγ. Aννα,Aγ. Παρασκευή, Aγ. Φίλιππ�ς (Γι-�υσ�υρ�ύμ), Aγ. Σπυρίδων και Aγ.Zώνη, Aγ. Nικ�λα�ς, Aγ. Δημή-τρι�ς και Aγ. Eιρήνη

Kατάνυ�ηΣήμερα, με τη σταδιακή εγκατά-

λειψη τ�υ ιστ�ρικ�ύ κέντρ�υ τηςAθήνας απ� τ�υς κατ�ίκ�υς τ�υ,μπ�ρεί �ι εκκλησίες π�υ περιγρά-ψαμε παραπάνω να έ�ασαν λίγ� ήπ�λύ τ�ν εν�ριακ� τ�υς �αρακτή-ρα. Mπ�ρεί ακ�μη, �ρισμένες τ�υ-λά�ιστ� απ� αυτές, να περν�ύν λί-γ� - π�λύ απαρατήρητες απ� τα�ιαστικά πλήθη των καθημερινώνδια�ατών τ�υ εμπ�ρικ�ύ κέντρ�υ

της π�λης. Παρ�λα αυτά, υπάρ-��υν ώρες π�υ �ι εκκλησίες αυτές�ωντανεύ�υν, σ�εδ�ν ακτιν��-λ�ύν και μεταδίδ�υν, και σήμερα,στ�ι�εία απ� την παλιά τ�υς αίγλη.

Π�ι�ς μπ�ρεί, επί παραδείγματι,να μείνει ασυγκίνητ�ς απ� τις κα-τανυκτικές ακ�λ�υθίες των Xαιρε-τισμών στ� Mετ��ι τ�υ Παναγί�υTά��υ, �ωρίς ηλεκτρικ� �ωτισμ�και �ωρίς μεγά�ωνα, στ� ημί�ωςτων κανδηλιών, και την αυστηρήψαλμωδία τ�υ Aρ��ντα πρωτ�-ψάλτη... ή απ� την περι��ρά τ�υEπιτα�ί�υ της Σωτείρας τ�υ K�τ-τάκη ή τ�υ Aγ. Nικ�λά�υ Pαγκα�άστα μυρ��λα στενά της Πλάκας...ή απ� τις σεμνής μεγαλ�πρέπειαςκυριακάτικες λειτ�υργίες με τηνρωσική π�λυ�ωνική μικτή ��ρω-δία της Σωτείρας τ�υ Λυκ�δή-μ�υ... ή απ� τ�υς απ�κ�σμ�υς ε-σπεριν�ύς της Kαπνικαρέας καιτης Aγίας Eιρήνης στα έρημα απ�-

γεύματα της Δευτέρας, της Tε-τάρτης ή τ�υ Σα��άτ�υ...

Σημειώσεις:1. A. #υγγ�π�υλ�υ, «Tα �υ�αντινά και

τ�υρκικά μνημεία των Aθηνών», στ� Eυ-ρετήρι�ν των Mεσαιωνικών Mνημείων τηςEλλάδ�ς, Tεύ��ς B΄, Aθήναι, 1929 σ. 60κ.ε.

2. K. Mπίρη, «Aι Aθήναι», (B΄ έκδ�ση), εκδ�-τικ�ς �ίκ�ς Mέλισσα, Aθήνα, 1995, σ.σ. 50- 52.

3. I. Tραυλ�ύ, «Π�λε�δ�μική ε�έλι�ις τωνAθηνών», Aθήναι 1960, σ.σ. 259-60 και Πί-να� XII.

4. A. Tαν�ύλα «Oι Aγι�ι Aνάργυρ�ι K�λ�-κύνθη στην Aθήνα», στ� Eκκλησίες στηνEλλάδα μετά την Aλωση, τ�μ�ς 2, E.M.Π�λυτε�νεί�, Aθήνα, 1982, σ.σ. 179-190.

5. Π. Mι�ελή, «Aισθητική θεώρηση της Bυ-�αντινής Tέ�νης», (B΄ έκδ�ση), Aθήνα1972, σ.σ. 231-4, π�υ επαναλαμ�άνεταιστ�ν πρ�λ�γ� της έκδ�σης «Bυ�αντινάMνημεία», (Eθνικ� Mετσ��ι� Π�λυτε-�νεί�, Aθήνα, 1970), π�υ περιέ�ει σπ�υδα-στικές απ�τυπώσεις �υ�αντινών εκκλη-σιών τ�υ ιστ�ρικ�ύ κέντρ�υ της Aθήναςκ.λπ.



H Mητρ�π�λις. Tα εγκαίνια τ�υ να�ύ έγιναν τ� 1862 και � να�ς, με αρ�ικά σ�έδια τ�υ Δαν�ύ Θ. Xάνσεν, είναι α�ιερωμέν�ςστ�ν Eυαγγελισμ� της Θε�τ�κ�υ. (Φωτ.: Γ. Mπαρδ�π�υλ�ς)



Eπέμ�αση για την ανα�ίωση...Mε σειρά μέτρων απ τ� 1974 η Πλάκα άλλα�ε πρ σωπ� και διέσωσε την ιστ�ρική της συνέ�εια

H νέα �ψη της �δ�ύ Mνησικλέ�υς.

Διατηρητέ� κτίρι� στην �δ� Δι�γέν�υς πριν και μετά την επισκευή τ�υ απ� τ� υπ. Π�λιτισμ�ύ.

T�υ Δι�νύση A. Zή�α

Kαθηγητή E. M. Πλυτε νείυ

O ΣHMEPINOΣ επισκέπτης της Πλά-κας είναι π�λύ δύσκ�λ�, αν ��ι αδύ-νατ�, να συνειδητ�π�ιήσει την αλ-λαγή π�υ έ�ει γίνει στην περι��ή,τα τελευταία 18 �ρ�νια, ιδίως αν εί-ναι �έν�ς ή μικρής ηλικίας.

Kαι �μως, στη δεκαετία τ�υ ’70,στη �ειρ�τερη περί�δ� της μεταπ�-λεμικής της ιστ�ρίας, η Πλάκα δενήταν παρά μια περι��ή της Aθήναςεγκαταλελειμμένη απ� τ�υς περισ-σ�τερ�υς κατ�ίκ�υς της, παραδ�-μένη στην πι� απρ�σ�ημάτιστη καιανε�έλεγκτη τ�υριστική κερδ�σκ�-πία, μια γειτ�νιά με γηρασμένα καικαταρρέ�ντα κτίρια, μια γειτ�νιάπ�λύ μεν σημαντική για την Aθήνακαι για τ� ιστ�ρικ� της παρελθ�ν,αλλά, την ίδια στιγμή, μια γειτ�νιάαπ�κ�μμένη απ� την π�λη της �-π�ίας απ�τελεί τ�ν πι� πυκν� ιστ�-ρικ� πυρήνα. Oι απρ�σμενες αλλάκαι καταλυτικές συνάμα αλλαγέςτης μεταπ�λεμικής περι�δ�υ, απ�τα 1950 μέ�ρι τ� 1975, εί�αν για τηνΠλάκα �αρύτατες συνέπειες.

Στην Πλάκα ωστ�σ� μπ�ρ�ύσεκανείς πάντ�τε και μπ�ρεί και σή-μερα να συναντήσει τα μνημείαμάρτυρες �λων των επ��ών της α-θηναϊκής ιστ�ρίας, μπ�ρεί να �αρείμια τελείως δια"�ρετική π�λε�δ�-μική και αρ�ιτεκτ�νική κλίμακα,μπ�ρεί ακ�μη να συνειδητ�π�ιήσειτη διαδικασία της ιστ�ρικής ε�έλι-�ης της π�λης και την έκ"ρασή τηςστ� �ώρ�.

Πρώτες διαμαρτυρίες

O πρ��ληματισμ�ς για την τύ�ηαυτής της μ�ναδικής γειτ�νιάς, τηςάμεσα συνδεδεμένης με τ� ε�ίσ�υμ�ναδικ� μνημειακ� σύν�λ� τηςAκρ�π�λης, άρ�ισε να εκ"ρά#εταιήδη απ� τις αρ�ές της δεκαετίαςτ�υ ’60, �ταν τα σημάδια των �σωνεπρ�κειτ� να επακ�λ�υθήσ�υν άρ-�ισαν να γίν�νται "ανερά. Oι ασ"υ-κτικές πιέσεις τ�υ τ�υρισμ�ύ, η α-ν�ικ�δ�μηση, η ανε�έλεγκτη αύ�η-ση της κυκλ�"�ρίας, ήσαν �ι κύρι�ιπαράγ�ντες της παραμ�ρ"ωσηςτ�υ ιστ�ρικ�ύ, π�λε�δ�μικ�ύ καιαρ�ιτεκτ�νικ�ύ �αρακτήρα της πε-ρι��ής αλλά και της παραμ�ρ"ωσηςτης λειτ�υργικής και κ�ινωνικήςτης δ�μής.

Oι διαμαρτυρίες τ�υ τύπ�υ εκεί-νης της επ��ής, για �σα συνέ�αινανστην Πλάκα, ήταν συ�νές, �πως καιτων αρ�ιτεκτ�νων και των καλλιτε-�νών. Aκ�μη και "ωνές απ� τ� ε�ω-τερικ� επεσήμαιναν τ�ν κίνδυν� κα-ταστρ�"ής της ιστ�ρικής αυτής γει-τ�νιάς.

Ωστ�σ�, μ�λις τ� 1973 άρ�ισε ησυστηματική μελέτη των π�λλα-


H εικ�να π�υ παρ�υσία�ε η �δ�ς Λυσί�υ τ� 1974 με τις επιγρα!ές !ωτεινές και μη, π�υ τραυμάτι�αν απαράδεκτατην εικ�να και τ� ύ!�ς της Πλάκας. Xαρακτηριστική αλλαγή σε κτίρι� στην πλατεία της Aγίας Aικατε

πλών πρ��λημάτων της Πλάκας καιη διατύπωση τ�υ θεωρητικ�ύ αλλάκαι τ�υ πρακτικ�ύ πλαισί�υ των μέ-τρων και της μεθ�δ�υ π�υ θα μπ�-ρ�ύσαν, ε"αρμ�#�μενα, να �δηγή-σ�υν στην πρ�στασία και την ανα-�ίωση της περι��ής.1

Aλλά και πάλι και παρά την συνε-�ι#�μενη και εντειν�μενη παραμ�ρ-"ωση, μ�λις τ� "θιν�πωρ� τ�υ 1978απ�"ασίστηκε να πρ��ωρήσει τ� υ-π�υργεί� Δημ. Eργων στην επέμ�α-ση, ε"αρμ�#�ντας ένα π�λύσκ�π�πρ�γραμμα πρ�στασίας και ανα�ίω-σης της Πλάκας.2 T� πρ�γραμμα αυ-τ� ήταν και τ� πρώτ� στην Eλλάδαπ�υ, ακ�λ�υθώντας τις αρ�ές τηςαπ� τ� 1975 διεθνώς - με την διακή-ρυ�η τ�υ Aμστερνταμ - υι�θετημέ-νης «ενεργ�ύ πρ�στασίας» (integ-rated conservation) ε"αρμ�στηκε,με πρωτ�"ανή για τα ελληνικήπράγματα συνέπεια και γνώρισε τηνγενική επιδ�κιμασία.

Στενή συνεργασίαH στρατηγική της ε"αρμ�γής τ�υ

π�λύπλευρ�υ αυτ�ύ πρ�γράμμα-τ�ς απ�σκ�π�ύσε, �πως είναι ευ-ν�ητ�, στην ευρύτερη δυνατή απ�-δ��ή, στην πρ�κληση των λιγ�τε-ρων δυνατών αναστατώσεων καιστην, με συγκεκριμένα διαδ��ικάκαι αλληλ�συσ�ετι#�μενα �ήματα,επίτευ�η τ�υ τελικ�ύ στ��υ: στηναπ�κατάσταση τ�υ ιστ�ρικ�ύ της

�αρακτήρα, στην απαλλαγή της απ�τις ασύμ�ατες και εντατικές �ρή-σεις, στην ανάδει�η δι�ικητικ�ύ –π�υ θα επέτρεπε την επανακατ�ί-κηση της περι��ής και την επανα-σύνδεσή της με την υπ�λ�ιπη Aθή-να, της �π�ίας απ�τελεί, �πως ήδησημειώσαμε, ένα π�λύ σημαντικ�σημεί� ανα"�ράς.

H συναίνεση και η συνεργασία τωνκατ�ίκων της Πλάκας, η υπ�στήρι�ητ�υ Tύπ�υ και �λων των π�λιτικών,η επιδ�κιμασία των πνευματικών καιεπιστημ�νικών �ργανώσεων, υπήρ-�αν σημαντικ�ί παράγ�ντες στην ε-πιτυ�ία τ�υ πρ�γράμματ�ς της πα-ρέμ�ασης.

Mια �λ�κληρη σειρά διαδ��ικώνμέτρων, �πως η ε"αρμ�γή εν�ς νέ-�υ συστήματ�ς κυκλ�"�ρίας πε#ώνκαι ��ημάτων στην περι��ή, η στα-διακή ανακατασκευή �λων των δι-κτύων (ύδρευση, απ��έτευση, αέρι�π�λης, ηλεκτρικ�, τηλέ"ωνα, υπ�-γει� δίκτυ� κεραίας τηλε�ρασης) ηαναμ�ρ"ωση τ�υ δικτύ�υ των πε#�-δρ�μων και των ελεύθερων γενικά�ώρων της Πλάκας, η α"αίρεση τωνκραυγαλέων και ασύμ�ατων με τ� ύ-"�ς της περι��ής επιγρα"ών καιδια"ημίσεων, η κήρυ�η ως διατηρη-τέων των μισών περίπ�υ κτιρίων, ηθέσπιση �ρων και περι�ρισμών στις�ρήσεις γης, η θέσπιση ειδικών �-ρων δ�μησης, η παρ��ή �ικ�ν�μι-κών κινήτρων και η ίδρυση και λει-τ�υργία ειδικ�ύ �ργάν�υ –τ�υ Γρα-

"εί�υ Πλάκας τ�υ YΠEXΩΔE– γιατην παρακ�λ�ύθηση της ε"αρμ�γήςτ�υ πρ�γράμματ�ς, απ�τέλεσαν τηδέσμη των μέτρων και των έργωνπ�υ αναπτύ�θηκαν στην περι��ή καιεπέτυ�αν τη μεγάλη αλλαγή.

Aλλαγή π�υ π�λλά �"είλει, "υσι-κά, στη θέληση της π�λιτικής ηγε-σίας να ε"αρμ�σει ένα τέτ�ι� "ιλ�-δ�� –αλλά, τελικά, ε"ικτ�– πρ�-γραμμα. 'εκινώντας απ� τ�ν Στέ"α-ν� Mάν� π�υ πήρε την αρ�ική απ�-"αση, �λ�ι �ι μετέπειτα υπ�υργ�ί ήυ"υπ�υργ�ί Δημ. Eργων (Γ. Πλυτάς,A. Tρίτσης, E. K�υλ�υμπής, M. Πα-παστε"ανάκης, K. Λιάσκας, Σ. K�ύ-�ελας, Στ. Mάν�ς, X. Kατσιγιάννηςκαι, τώρα, K. Λαλιώτης) συνέ�ισαντην πρ�σπάθεια και υπεστήρι�αντην ε"αρμ�γή τ�υ αρ�ικ�ύ πρ�-γράμματ�ς.

Nέα εικ ναEτσι σήμερα η Πλάκα έ�ει ένα νέ�

πρ�σωπ� π�υ δεν έ�ει καμιά σ�έσημε την εικ�να τ�υ 1975 ή τ�υ ’78.Eνα πλήθ�ς κτιρίων έ��υν επισκευ-ασθεί και λειτ�υργ�ύν και πάλι, �α-ναδίν�ντας στην περι��ή την ιδιά-#�υσα ιστ�ρική της εικ�να. Σημαντι-κές π�λιτιστικές λειτ�υργίες �ρή-καν θέση στην Πλάκα, �πως τ� M�υ-σεί� Λαϊκών M�υσικών Oργάνων,στ�υς Aέρηδες, τ� Eλληνικ� Λ�γ�-τε�νικ� και Iστ�ρικ� Aρ�εί� (E.Λ.I.A.)στην �δ� Aγ. Aνδρέ�υ, η EλληνικήEταιρία στην �δ� Tριπ�δων. Nέ�ι


H α!αίρεση των αντιαισθητικών επιγρα!ών απ� την �ρη εμ!άνιση της περι��ής.


H �δ�ς Eπιμενίδ�υ μετά την επέμ�αση.

κάτ�ικ�ι ήλθαν στην περι��ή για νακατ�ικήσ�υν στα επισκευασμέναπαλιά πλακιώτικα σπίτια και τα πλα-κ�στρωτα υπ�δέ��νται τώρα περι-πατητές π�υ δεν κινδυνεύ�υν απ�την ανε�έλεγκτη κυκλ�"�ρία τωναυτ�κινήτων. Σε αρκετ�ύς δρ�μ�υςτα παλιά "ωτιστικά σώματα της επ�-�ής τ�υ γκα#ι�ύ εμ"ανίστηκαν καιπάλι. H Πλάκα, π�υ έ�ει ήδη περά-σει, ως παράδειγμα, στη διεθνή �ι-�λι�γρα"ία είναι και πάλι μια γειτ�-νιά της Aθήνας, εντεταγμένη στ�κέντρ� της μεγάλης σύγ�ρ�νηςπρωτεύ�υσας, με μια καιν�ύργια δύ-ναμη #ωής και ε�έλι�ης.

H παρέμ�αση στην Πλάκα απέδει-�ε μερικά π�λύ σημαντικά πράγμα-τα. Aπέδει�ε κατ’ αρ�ήν πως �ταν υ-πάρ�ει πρ�γραμμα και θέληση γιατην ε"αρμ�γή τ�υ, μπ�ρεί να υπάρ-�ει και συντ�νισμ�ς. H ταυτ��ρ�νηανακατασκευή των υπ�γείων δι-κτύων της Πλάκας απ� πέντε δια-"�ρετικ�ύς �ργανισμ�ύς (OAΠ,EEY, OTE, ΔEH, ΔEΦA), πραγματ�-π�ιήθηκε παρ’ �λες τις δυσκ�λίεςπ�υ πρ�έκυψαν. H πρ��λεψη γιατην τ�π�θέτηση υπ�γεί�υ δικτύ�υκεραίας τηλε�ρασης –π�υ τ�π�θε-τήθηκε πέντε �ρ�νια αργ�τερα– πέ-ρα απ� την καιν�τ�μία –για την επ�-�ή– απ�δεί�θηκε ε"αρμ�σιμη. H κα-

τασκευή υπ�γειας �ατής σήραγγας,για την τ�π�θέτηση �λων των υπ�-γείων δικτύων, στην �δ� Aδριαν�ύ,μπ�ρεσε επίσης να πραγματ�π�ιη-θεί. H κινητ�π�ίηση της κ�ινής γνώ-μης υπέρ τ�υ πρ�γράμματ�ς και ησυμμετ��ή των ιδιωτών π�υ πίστε-ψαν σ’ αυτ�, είναι άλλη μια σημαντι-κή διαπίστωση.

Tέλ�ς, ίσως τ� κυριώτερ�, απ�-δεί�θηκε πως μπ�ρ�ύν και στηνEλλάδα έργα μακρ�πν�α και αρκετάπ�λύπλ�κα, με σημαντικές συνέπει-ες στη #ωή της π�λης και των κατ�ί-κων της, εδραιωμένα σε ε�αντλητι-κές μελέτες και στρατηγική ε"αρ-μ�γής, να πραγματ�π�ιηθ�ύν απ�π�λύ δια"�ρετικές και διαδ��ικέςπ�λιτικές ηγεσίες.

Aνάγκη επαγρύπνησης

Φυσικά και σήμερα, παρ’ �λες τιςαλλαγές π�υ έγιναν στην Πλάκα, ταπρ��λήματα δεν λείπ�υν. H κερδ�-σκ�πία, αυθάδης και απρ�κάλυπτη,παραμ�νεύει πάντα, �ι πιέσεις ε�α-κ�λ�υθ�ύν να ασκ�ύνται, η ίδια η#ωή θέτει καθημερινά νέα πρ��λή-ματα, �πως συμ�αίνει σε κάθε #ω-νταν� �ργανισμ�, �πως συμ�αίνεισε κάθε π�λη.

H τελική –π�υ είναι, στην �υσία, η

καθημερινή– επιτυ�ία ε�αρτάται α-π� τη θέληση �λων μας –των π�λι-τικών, των π�λιτών, των επιστημ�-νων και των πνευματικών ανθρώ-πων– να πρ�στατεύσ�υν και να συ-ντηρήσ�υν αυτ� π�υ κατ�ρθώθηκεμέ�ρι σήμερα (και π�υ, στ� κάτω-κάτω, έ�ει στ�ι�ίσει π�λλά �ρήμα-τα) και μπ�ρ�ύμε να τ� �αιρ�μαστεκαι μπ�ρ�ύμε ακ�μη, ε�αιτίας τηςεμπειρίας –της καθαράς ελληνικής–π�υ απ�κτήσαμε, να τ� �ρησιμ�π�ι-ήσ�υμε –ευτυ�ώς τ� �ρησιμ�π�ι-�ύμε ήδη– και σε π�λλές γειτ�νιέςτων π�λεων μας π�υ α�ί#�υν καλύ-τερη μετα�είριση απ� αυτήν π�υτ�υς επι"υλά�αμε στις περασμένεςδεκαετίες.

Σημειώσεις:1. «Mελέτη Παλαιάς Π�λεως Aθηνών». Δ. A.

Zή�ας, I. Tραυλ�ς, I. Λαμπίρη - Δημάκη,A. T�ίκα - Xατ�πύλυ, Π. Mάνδικας,Π. Παππάς, I. Bιριράκης, M. Γρα"άκυ,E. Mαΐστρυ, E. Σπαθάρη, A. K�κκυ(για λγαριασμ� τυ υπ. Δημ. Eργων,Δ/νση Pυθμιστικύ Σ εδίυ Aθηνών,1973-75).

2. «Mελέτη αντιμετώπισης πρ�λημάτωνΠλάκας», Δ.A. Zή�ας, I. Mι αήλ, KαίτηIωάννυ, M. Γρα"άκυ, E. Mαΐστρυ, A.Παρασκευπύλυ. Π. Kρεμέ�ης, Γ. K-ντρύπης, E. Mεθενίτυ, Γ. Γιανν�πυ-λς, K. Zέκς (για λγαριασμ� τυ υ". Δ.Eργων, 1978-81).

τερίνης.

�δ� Φλέσσα απετέλεσε σημαντικ� �ήμα στην καλύτε-


Aισθητική διά μέσ�υ των αιώνωνH �μ�ρ�ιά της σημερινής Πλάκας ως συνέ�εια της αρ�αι�ελληνικής π�λης

Ωραία �ωτγρα�ία της Nέλλης τυ 1928. Διακρίνεται η ικία Kωλέττη (πρ�σψη επί της δύ Πλυγνώτυ) και έμπρσθεν �ώρς της ανασκα�ής τυ Eλευσινείυ. Aριστερά, η δ�ς Παναθηναίων, τ�τε Bυλευτηρίυ. (Φωτγρα�ία απ� τ λεύκω-μα πυ σύντμα πρ�κειται να εκδθεί: «Nelly’s, H παλαιά π�λις των Aθηνών». Mετά εισαγωγικών και ερμηνευτικών σημειώ-σεων Δ. Γρ. Kαμπύργλυ. Συνέκδση Mυσείυ Mπενάκη - Eκδ�σεων «Γνώση», επιμέλεια Φανής Kωνσταντίνυ)

Θαυμάσι δείγμα αρ�ντικύ της θωνικής επ�ής, 1842. (Φωτ.: Eθνικ� Iστρικ� Mυσεί)

T�υ Γιάννη M. Mι�αήλ

Διδ. Aρ�ιτέκτνα - Πλεδ�μυ

H APXAIOEΛΛHNIKH π�λη, η POLIS�πως έ�ει επικρατήσει να �ν�μά�ε-ται σε �λες τις ευρωπαϊκές γλώσ-σες, απ�τελεί τ� σπ�υδαι�τερ� ε-πίτευγμα τ�υ αρ�αι�ελληνικ�ύ κ�-σμ�υ. Aπ� την π�λη παράγ�νται�ασικές ένν�ιες της ανθρώπινης ε-!έλι!ης, �πως π�λιτισμ�ς, π�λιτεία,π�λιτική (τέ�νη). H π�λη �ρίσκειτην �ωρική της έκ"ραση στ�ν π�-λε�δ�μικ� της ιστ� και στα αρ�ιτε-κτ�νικά της δημι�υργήματα. Eνώ�μως τα κτίρια υπ�κεινται στην α-καταμά�ητη "θ�ρά τ�υ �ρ�ν�υ, �π�λε�δ�μικ�ς ιστ�ς μπ�ρεί, έστωκαι σε ελά�ιστες περιπτώσεις, να!επεράσει τ� �θες και να "θάσειστ� σήμερα �υμωμέν�ς με την ι-στ�ρία των αιώνων.

Eνα τέτ�ι� παράδειγμα, απ� τασπανι�τατα διεθνώς, απ�τελεί �π�λε�δ�μικ�ς ιστ�ς της Πλάκας, ��π�ί�ς, �πως έ��υν απ�δεί!ει �ιαρ�αι�λ�γικές ανασκα"ές, παρα-μένει εν π�λλ�ίς αμετά�λητ�ς γιαπερισσ�τερ� απ� τρεις �ιλιετίες.

Aκαν�νιστη δ�μηση

Στ�υς πρ�π�δες τ�υ Iερ�ύ Bρά-��υ � �ικισμ�ς εί�ε ήδη αρ�ίσει α-π� την κλασική επ��ή να αναπτύσ-σεται και μάλιστα «ακαν�νιστα λ�-γω της απ� αιώνων δημι�υργηθεί-σης καταστάσεως και των υπαρ-��υσών αρ�αι�τάτων �δών», �πωςανα"έρει � �αθύς γνώστης της α-θηναϊκής π�λε�δ�μίας Γ. Tραυλ�ς.Aλλωστε, ήδη στην αρ�αι�τητα έ-κανε εντύπωση τ� ακαν�νιστ� σ�ή-μα τ�υ π�λε�δ�μικ�ύ ιστ�ύ: «Φα-σίν δ’ ως αττάκτως τε και Aττικώςτων στενωπών τέτμηται», διαπι-στώνει τ�ν 3� αιώνα μ.X. � συγγρα-"έας Φιλ�στρατ�ς. O π�λε�δ�μι-κ�ς ιστ�ς της Πλάκας, "�ρτωμέν�ςμε μνημεία και μνήμες απ� �λες τιςιστ�ρικές επ��ές απ�τελεί σήμερατ� κατε!��ήν διατηρητέ� παλίμψη-στ�, και ��ι μ�ν� στ�ν ελληνικ��ώρ�, π�υ διατηρεί �ωντανή την ει-κ�να της αρ�αι�τητας: «�ταν στέ-κεται κανείς πάνω στην Aκρ�π�λητης Aθήνας» γρά"ει � μεγάλ�ς ι-στ�ρικ�ς της π�λε�δ�μίας Λι�ύιςMάμ"�ρντ, «ανακαλύπτει να !α-πλώνεται στ�υς πρ�π�δές της ένατέτ�ι� συν�νθύλευμα απ� μ�νώρ�-"α σπίτια, �πως θα έπρεπε να υ-πήρ�ε εκεί στ�υς �ρ�ν�υς τ�υςΣ�λων�ς και τ�υ Περικλή».

H πίεση τ�υ κέντρ�υ

Aυτ� τ� κατε!��ήν διατηρητέ�μνημεί� καλείται να πρ�στατεύσειαπ� διά"�ρ�υς κινδύν�υς και να α-ναδεί!ει η επέμ�αση τ�υYΠEXΩΔE, η �π�ία –σπανι�τατ� ήμ�ναδικ� παράδειγμα στα νεώτερα



ελληνικά πράγματα– διενεργείταιμε αδιάκ�πη συνέ�εια και συνέπειαγια 18 �ρ�νια.

Σήμερα η Πλάκα με τα 350 στρέμ-ματα της έκτασής της απ�τελεί έναελά�ιστ� τμήμα τ�υ μεγάλ� π�λε�-δ�μικ�ύ συγκρ�τήματ�ς της ελλη-νικής πρωτεύ�υσας, ενώ �ρίσκεταισε άμεση επα"ή με τ� Eμπ�ρικ�Tρίγων� της Aθήνας, και, γενικ�τε-ρα, με τ� κέντρ� της, τ�υ �π�ί�υ ηπίεση πάνω στις ευαίσθητες και μι-κρές κλίμακες της πλάκας είναι α-σ"υκτική. Στην πίεση αυτή έρ�εταινα πρ�στεθεί τ� �άρ�ς των �ιλιά-δων τ�υριστών, π�υ θα περπατή-σ�υν στα στενά δρ�μάκια της. Iδι-αίτερα κατά την περί�δ� της δικτα-τ�ρίας, στις αρ�ές της δεκαετίας1970-80, η πίεση απ� τ� αθηναϊκ�κέντρ� και �ι άλλ�ι ε!ωγενείς πα-ράγ�ντες ήταν τ�σ� παραμ�ρ"ωτι-κ�ί, π�υ η Πλάκα κινδύνευε στ� �-ν�μα της Πλάκας να διαλύσει τηνΠλάκα.

Γενικ�τερη επέμ�αση

H συνειδητ�π�ίηση απ� τ�υς κα-τ�ίκ�υς και τ�υς επαγγελματίεςτης Πλάκας, αλλά και απ� ευρύτε-ρ�υς κύκλ�υς στην Eλλάδα και στ�ε!ωτερικ�, της συνε�ι��μενης λει-τ�υργικής και αισθητικής υπ��άθ-μισης της περι��ής πρ�κάλεσε τ�1978 την αντίδραση της Π�λιτείαςκαι την επέμ�αση τ�υ YΠEXΩΔE.Mε την απ�"υγή της μεθ�δ�υ τηςρι�ικής ανάπλασης, η �π�ία ακ�μακαι στα τέλη της δεκαετίας 1970-80ε"αρμ��ταν διεθνώς αλλά και μετην επιλ�γή της στρατηγικής τωνμικρών �ημάτων, η επέμ�αση στηνΠλάκα στηρί�θηκε στ� τρίπτυ��Eνεργ�ς συμμετ��ή των π�λιτών -Xρησιμ�π�ίηση τ�υ υ"ισταμέν�υν�μ�θετικ�ύ πλαισί�υ - Πρ��λεψητης κατάλληλης �ργανωτικής δ�-μής με την ίδρυση τ�υ γρα"εί�υΠλάκας τ�υ YΠEXΩΔE.

H επιτυ�ία της επέμ�ασης απ�-δεικνύεται, απ� τη "ανερή σε �-λ�υς ραγδαία ανα�άθμιση της π�ι-�τητας �ωής, δηλαδή κατά κύρι�λ�γ� στην πρ�στασία και στην ανά-δει!η τ�υ π�λε�δ�μικ�ύ της ιστ�ύ.Ως τ� σπ�υδαι�τερ� μέτρ�, π�υ ε-"αρμ�στηκε στην Πλάκα, δύναταινα �αρακτηριστεί � καθ�ρισμ�ς και� έλεγ��ς των �ρήσεων γης, �ι �-π�ίες για πρώτη "�ρά εισή�θησανστην Eλλάδα, για να γνωρίσ�υν μέ-�ρι σήμερα μεγάλη διάδ�ση στιςπ�λε�δ�μικές μελέτες των ελληνι-κών π�λεων. Mε τις �ρήσεις γηςκαι, κυρίως, με τ�ν αδιάλειπτ� έ-λεγ�� τ�υς η κατάσταση στην Πλά-κα άρ�ισε να αλλά�ει απ�"ασιστι-κά. Aπ� τη μία μεριά απ��λήθηκανδιά"�ρες ανεπιθύμητες και ��λ�ύ-σες �ρήσεις, �πως τα νυκτερινάκέντρα, π�υ δεν ταίρια�αν στηνΠλάκα. Aπ� την άλλη, ενισ�ύθηκεσυστηματική η επάν�δ�ς της κα-τ�ικίας, π�υ απ�τελεί τ�ν κύρι�στ�� της επέμ�ασης.

Aισθητική ανα�άθμιση

H αύ!ηση της κατ�ικίας και, γενι-κ�τερα η ε!ισ�ρρ�πηση των λει-τ�υργιών της Πλάκας, ευν�ησαν

Tα Aνα�ιώτικα επιμένυν να &υν... (Φωτ.: Nίκ. Kαπίρης)

Eιδικευμένς μάστρας ανασκευά&ει με πηλειρίτικη πέτρα τα σκαλιά της δύ Mνησικλέυς. (Φωτ.: Nικ. Kαπίρης)

τ�ν εμπλ�υτισμ� τ�υ π�λε�δ�μι-κ�ύ ιστ�ύ με τη διαρκή ανανέωσητ�υ κτιριακ�ύ πλ�ύτ�υ, και μάλι-στα με αρ�ιτεκτ�νικές λύσεις α!ι�-λ�γ�υ π�ι�τικ�ύ επιπέδ�υ. Tα ανα-καινισθέντα διατηρητέα κτίρια ή �ινέες αρ�ιτεκτ�νικές δημι�υργίεςσ�ηματί��υν ήδη μεγάλα σύν�λα,ε"�σ�ν τ� 1/3 περίπ�υ των κτιρίωντης Πλάκας έ�ει ανακαινιστεί ή α-ν�ικ�δ�μηθεί.

H ε!έλι!η αυτή δεν ανα�ω�γ�νείμ�ν� τ�ν π�λε�δ�μικ� ιστ�. Eρ�ε-ται να αναδεί!ει και τα σημαντικ�-τατα και π�λυαριθμ�τατα μνημείατης Πλάκας, �πως τ� λαμπρ� παρά-δειγμα της περι��ής της PωμαϊκήςAγ�ράς, �π�υ τα αναπλασθέντακτίρια, παλαιά και νέα, �ρίσκ�νταισε διάλ�γ� με τ�υς αιώνες, π�υ εί-ναι συγκεντρωμέν�ι στη σκιά τηςAκρ�π�λης με τα κλασικά της μνη-μεία: τ� Eλληνιστικ� Ωρ�λ�γι� τ�υKυρρήστ�υ, τη Pωμαϊκή Aγ�ρά μετην πύλη της Aρ�ηγέτιδας Aθηνάς,τ� υστερ�ρωμαϊκ� τεί��ς π�υ περ-νάει πίσω απ� τα κτίρια τ�υ Mε-ντρεσέ και τ�υ M�υσεί�υ των M�υ-σικών Oργάνων, τ�ν Bυ�αντιν� Iε-ρ� Nα� των Tα!ιαρ�ών, τ� ισλαμικ�Φετι�ιέ T�αμί, τ� λαμπρ� νε�κλασι-κ� κτίρι� στην �δ� Aι�λ�υ 1.

Λίγ� πι� πέρα, στην Aγία Aικατε-ρίνη � δια�άτης έ�ει την ευκαιρίανα ακ�ύσει και εδώ τ�υς αιώνες ναψιθυρί��υν: με μια ματιά παρακ�-λ�υθεί την διαστρωμάτωση τ�υ π�-λε�δ�μικ�ύ ιστ�ύ των τελευταίωνδύ� ή τριών �ιλιετιών. Oταν στέκε-ται στ� σημεριν� επίπεδ� τ�υ πε-��δρ�μ�υ, π�υ κατασκευάστηκεπριν μια δεκαετία στ� πλαίσι� τηςεπέμ�ασης, �λέπει την αυλή της


H ανα'ίωση της Πλάκας διασώ&ει την μρ�ιά με μία συνεπή επέμ'αση. (Φωτ.: Nίκ. Kαπίρης)

Kίνες στην πλα-τεία Aγίας Aικατε-

ρίνης, υπ�λιπαρωμαϊκύ περιστυ-

λίυ, πυ ε+εί�αναπ� τ έδα�ς και

απεκαλύ�θησανπλήρως μετά την

επέμ'αση για τηνανα'ίωση της Πλά-

κας.

εκκλησίας, π�υ �ρίσκεται 1,20 μ.πι� �αμηλά. O Iερ�ς Nα�ς, ε!έ��νδείγμα της αθηναϊκής τέ�νης τ�υ10�υ αιώνα, έ�ει κτιστεί στη θέσηεν�ς παλαι�τερ�υ πρωτ��ριστιανι-κ�ύ να�ύ και αυτ�ς έ�ει κτιστείστ�ν ά!�να μιας μεγάλης ρωμαϊκής�ίλας.

Kατά τη διάρκεια της επέμ�ασης,η αρ�αι�λ�γική υπηρεσία απεκάλυ-ψε στ� επίπεδ� της ρωμαϊκής επ�-�ής (2 μ. πι� κάτω) τα θεμέλια τ�υπεριστυλί�υ της με τ�υς δύ� ωραί-�υς κί�νες, π�υ μέ�ρι την επέμ�α-ση ε!εί�αν απλώς απ� τ� έδα"�ς.

Aυτές τις ως κ�ρη �"θαλμ�ύ π�-λύτιμες μνήμες τ�υ παρελθ�ντ�ςέρ�εται να συμπληρώσει μια πρ�-σ"ατη επιγρα"ή, π�υ κάπ�ι�ς έ-γραψε σε ένα πλακιώτικ� στεν�: «H�μ�ρ"ιά είναι ε"ήμερη, γι’ αυτ� εί-ναι �μ�ρ"ιά».

T� μ�ναδικ� ιστ�ρικ� σύν�λ� τηςΠλάκας �"είλει την ανα�ίωσή τ�υστη συνέ�εια και στη συνέπεια τηςμακρ��ρ�νης επέμ�ασης. H �μ�ρ-"ιά της σημερινής Πλάκας, ως συ-νέ�εια της αρ�αι�ελληνικής π�λης,�πως αυτή πρ�στατεύεται και ανα-δεικνύεται, εύκ�λα μπ�ρεί να γίνειε"ήμερη αν �αλαρώσει η Π�λιτείατην επιμ�νή της στην επέμ�αση, �-π�τε γρήγ�ρα η Πλάκα θα !αναγλι-στρήσει σε ένα ανεπιθύμητ� πα-ρελθ�ν.



Πνευματικί άνθρωπι της ΠλάκαςM�ρ�ές τ�υ πνεύματ�ς και της τέ�νης π�υ έ�ησαν και αγάπησαν τη «συν�ικία των Θεών»

T�υ Δημητρί�υ Aλ. Γέρ�ντα

Πρ�έδρ�υ τ�υ «Συλλ�γ�υ των Aθηναίων» και της«Eθν�λ�γικής Eταιρείας της Eλλάδ�ς»

ΠENTE κυρίως είναι �ι υμνητές τηςΠλάκας. Πρώτ�ς � Δημήτρι�ς Kα-μπ�ύρ�γλ�υ, δεύτερ�ς � Θ. N. Φιλα-δελ�εύς, τρίτ�ς � Δημ. P�δι�ς –αυ-τ�ς την ετραγ�ύδησε ακ�μα– � Tί-μ�ς Mωραϊτίνης και � γρά�ων τ� πα-ρ�ν άρθρ�ν.

O Kαμπ�ύρ�γλ�υ εί!ε μια ιδι�τυπηαντίληψη για την ιστ�ρίαν των Aθη-νών. Eλεγε συ!νά πυκνά, με θρη-σκευτική πρ�σήλωση γι’ αυτ� τ� πα-ρελθ�ν της Aθήνας, π�υ δεν ήτανάλλ� απ� τ�ν π�ν� π�υ ένιωθε γιατ�ν Πλακιώτη Aθηναί�. «Mε την αρ-!αία Eλλάδα», έλεγε «μας συνδέει �θαυμασμ�ς ενώ με την Aθήνα τηςT�υρκ�κρατίας � π�ν�ς».

Kι αυτ�ς πρ�τίμησε τ�ν π�ν�!Oι άνθρωπ�ι σήμερα έ!�υν κατα-

ντήσει να είναι στεγν�ί και σ’ αυτ�τ�υς τ� στέγνωμα μας στέρησαν απ�τ�ν πλ�ύσι� πλ�ύτ� π�υ διέθεταν �ιπαλαι�τερ�ι. Πρώτ�ς και πι� τεκμη-ριωμέν�ς, αληθιν�ς της εραστής τηςΠλάκας, υπήρ$ε και παραμένει � Δη-μήτρι�ς Γρ. Kαμπ�ύρ�γλ�υ.

K�υκ�υ�άγια!

Σε κάθε τ�υ σ!εδ�ν μελέτη, είναιαδύνατ�ν να μην ασ!�ληθεί με τ�θέμα της Πλάκας.

Στεν�ς συγγενής μ�υ απ� την μη-τέρα τ�υ Mαριάννα, κ�ρη τ�υ Δημ�-γέρ�ντα των Aθηνών Aγγέλ�υ Γέρ�-ντα, απ� τα νεανικά μ�υ ακ�μη !ρ�-νια τ�ν συναντ�ύσα συ!νά π�τε επι-σκέπτη τ�υ σπιτι�ύ μας και π�τε πά-λι �ικ�δεσπ�τη στ� δικ� τ�υ σπίτι.

Eτσι η γνωριμία έγινε πι� στενή καιθυμάμαι τις συ&ητήσεις π�υ εί!ε μετ�ν πατέρα μ�υ γύρω απ� τ� παρελ-θ�ν και την ιστ�ρίαν της π�λεως τωνAθηνών.

O !αρακτηρισμ�ς τ�υ Δημητρί�υKαμπ�ύρ�γλ�υ ως «Διαν��υμένηςκ�υκ�υ'άγιας» ιδιαίτερα τ�ν ευ!α-

ριστ�ύσε, αλλά και η «Kαπνικαρέα»π�υ τ�υ εί!αν απ�δώσει, τ�ν απε-γ�ήτευε.

H τελευταία αυτή πρ�σωνυμία εί-ναι διατυπωμένη σε ένα παλι� τε-τράστι!� τ�υ αδελ�ικ�ύ τ�υ �ίλ�υIωάννη Zυγ�μαλά �ταν σε ένα κύκλ�διαν��υμένων, ε�ρτάσθηκαν τα πε-νήντα !ρ�νια της πνευματικής τ�υεργασίας. Kαι να τ� τετράστι!� π�ιη-ματάκι:

«Σπιτάκι τ�υ Pι��καστρ�υ μ’ εθύ-μησες γεμάτ�

Για σένα τ� π�τήρι μ�υ αδειά�ω ί-σαμε κάτω,

Συ π�υ με νιάτα και δρ�σιά γεμί-�εις την παρέα

Γεια σ�υ εληά της Aττικής, γειασ�υ Kαπνικαρέα!»

Aλλά και � Δημήτρι�ς Kαμπ�ύρ�-γλ�υ δεν τ� ’'αλε κάτω και απάντη-σε με τ� παρακάτω τετράστι!�:

«Πενήντα �ρ�νια δ�ύλεψα και έ-γραψα και γρά"ω

Xωρίς π�τέ να "�#ηθώ γεράματακαι τά"�

ακ�λ�υθώντας την παληά της γε-νεάς μ�υ λ�%α.

Δ�στε μ�υ τα πενήντα μ�υ καιπάρτε μ�υ τη δ�%α.»

Mαρμάρινη πρ�τ�μή

Kάπ�ι� καλ�καίρι τ�υ έτ�υς 1935 �Δημ. Kαμπ�ύρ�γλ�υ καθ�ταν στ�

μπαλκ�νι τ�υ σπιτι�ύ τ�υ, π�υ 'ρι-σκ�ταν A!αρνών και Mακεδ�νίας.(α�νικά κτύπησε τ� κ�υδ�ύνι και ηυπηρεσία ανήγγειλε τ�ν ΔημητράκηΣκ�υ&έ και τ�ν Γιαννάκη Bε&ανή,πρ�έδρ�υς τ�τε των δύ� τ�πικώνσυλλ�γων.

Σκ�π�ς της επίσκεψης αυτής ήταν�τι τ�υ εγνωστ�π�ι�ύσαν �τι �μ�-�ωνα και τα δύ� σωματεία εί!αν α-π��ασίσει να τ�υ στήσ�υν την πρ�-τ�μή στην καρδιά της Πλάκας.

O Δημ. Kαμπ�ύρ�γλ�υ δεν μπ�ρε-σε να κρύψει τη συγκίνησή τ�υ στ�αναπάντε!� και τ�σ� τιμητικ� γι’ αυ-τ�ν νέ�, και είπε:

«Σας ευ�αριστώ απ� τα #άθη της ψυ-�ής μ�υ, θα επιθυμ�ύσα �μως η πρ�τ�-μή ν’ ανεγερθεί μετά τ� θάνατ� μ�υ».

Oταν �μως διαπίστωσε τ�ν νεανι-κ�ν μας ενθ�υσιασμ�, σαν τελευταί�επι!είρημα, μας είπε;

«Φ�#άμαι πως �ταν κανείς μαρμαρώ-σει, δεν έ�ει θέση πια στη �ωή».

O ��'�ς τ�υ �μως αυτ�ς δεν επα-ληθεύθηκε για την επ�!ή εκείνη–ευτυ!ώς– και σ’ ένα τ�υ γράμμα,π�υ μ�υ έστειλε στ� Aλ'ανικ� μέτω-π� μ�υ έγραψε:

«Kτυπάτε τ�υς #αρ#άρ�υς, � Eλληνι-σμ�ς και πάλιν θα νικήσει... Λυπ�ύμαι�τι η ηλικία μ�υ δεν μ�υ επιτρέπει ναμετάσ�ω κι’ εγώ, τ�υ νέ�υ αυτ�ύ θριάμ-#�υ μας».

Στα !ρ�νια της κατ�!ής διατηρ�ύ-σε άσ'εστη την ελπίδα πως γρήγ�ραη Eλλάδα θα ελευθερων�ταν. Kρίμαπ�υ δεν έ&ησε για να $αναδεί τ� �ωςτης ελεύθερης πατρίδας. Eσ'ησε ή-συ!α-ήσυ!α στις 22 Iαν�υαρί�υ1942, ένα !ειμωνιάτικ� πρωιν�, στα!ρ�νια της καταραμένης κατ�!ής α-π� Γερμαν�ύς, Iταλ�ύς και B�υλγά-ρ�υς.

Σημαντικά �ι�λία

Δεύτερ� 'ι'λί� π�υ έ!ει ασ!�λη-θεί με την Aθήνα της T�υρκ�κρατίαςείναι �ι δυ� τ�μ�ι τ�υ Θ. N. Φιλαδελ-

Πρ�σωπ�γρα�ία(κάρ��υν�, 1823)

τ�υ Nίκ�υ Bέλ-μ�υ απ� τ�ν Φώ-

τη K�ντ�γλ�υ.Στ� κάτω μέρ�ςιδι��ειρη α�ιέ-

ρωση: T�υ κυρί-�υ E. Xαλκι�π�υ-λ�υ μ’ εκτίμησηστην τέ�νη τ�υ

8.2.24, Bέλμ�ς. OEυάγγ. Xαλκι�-π�υλ�ς ήταν �τσιγκ�γρά��ς

π�υ δ�ύλευε τιςεικ�νες τ�υ πε-

ρι�δικ�ύ τ�υBέλμ�υ, Φραγ-

γέλι�.

Kωστής Παλαμάς(1859-1943) � μεγάλ�ς μαςπ�ιητής και επίσης θεατρικ�ς συγγρα�έας, διηγηματ�γρά��ς,κριτικ�ς, δημ�σι�γρά��ς.O Παλαμάς είναι �σπ�υδαι�τερ�ς εκπρ�σωπ�ς της«γενιάς τ�υ 1880».O Παλαμάςδιετέλεσε πρ�εδρ�ς της AκαδημίαςAθηνών και ήταν απ� τα ιδρυτικά μέλη τηςτ� 1926. Yμνησεστ� έργ� τ�υ την Eλλάδα και � θάνατ�ς στη διάρκειατης γερμανικήςκατ��ήςαπετέλεσε ένασάλπισμα ελευθε-ρίας. T� έργ�τ�υ Παλαμά μετα�ράστηκε σεπ�λλές γλώσσες.


O NIKOΣ Bέλμ�ς γεννήθηκε τ� 1890 στην Aθή-να. Hταν ηθ�π�ι�ς, &ωγρά��ς, λ�γ�τέ!νης καιδημ�σι�γρά��ς. Xωρίς ιδιαίτερες σπ�υδές αλ-λά με ανήσυ!η καλλιτε!νική �ύση, σε ηλικία 16μ�λις !ρ�νων εμ�ανίστηκε στη σκηνή δίπλαστη Mαρίκα K�τ�π�ύλη και τ� 1916 δημι�ύργη-σε τ� «Στρατιωτικ� Θέατρ�». Aπ� τ� 1922 έωςτ� 1925 συνεργάστηκε στ� λαϊκ� θεατρικ� πε-ρι�δικ� «Παρασκήνι�» π�υ έ'γα&ε � ΔημήτρηςP�ντήρης, ενώ στην περί�δ� 1927-29 ε$έδωσε� ίδι�ς τ� περι�δικ� «Φραγγέλι�» και, παράλλη-λα, τα Φύλλα Tέ!νης, �π�υ, ανάμεσα στα άλλα,παρ�υσίασε (1927) σε δική τ�υ διασκευή τ� έρ-γ� «Aντώνι�ς και Kλε�πάτρα» τ�υ Σαί$πηρ, μ�-ν�γρα�ίες για τ�υς Mπετ�'εν, Γαλάνη, Θε�τ�-κ�π�υλ� και Xαλεπά, καθώς και σατιρικά π�ρ-τρέτα. Στ� σπίτι τ�υ, τ� �π�ί� εί!ε μετατρέψεισε αίθ�υσα εκθέσεων &ωγρα�ικής με την �ν�-μασία «Aσυλ� της Tέ!νης», ε$έθεσαν έργα

τ�υς π�λλ�ί απ� τ�υς σημαντικ�τερ�υς &ωγρά-��υς της επ�!ής. Mε την π�λύπλευρη αυτήδραστηρι�τητά τ�υ � Bέλμ�ς κατα$ιώθηκε ωςένας απ� τ�υς πρώτ�υς π�υ συνέ'αλαν στ�συνταίριασμα τ�υ λαϊκ�ύ μας π�λιτισμ�ύ με τιςσύγ!ρ�νες μ�ρ�ές καλλιτε!νικής έκ�ρασης.

O Nίκ�ς Bέλμ�ς ε$έδωσε τα ε$ής 'ι'λία: T�πε&�γρά�ημα «Eρωτ�παθ�ς τραγ�υδιστής»(1914), «Πιστ�ς της απελπισίας (απ� τη &ωή ε-ν�ς α��ρισμέν�υ)», π�υ απ�τελεί μυθιστ�ρη-ματική 'ι�γρα�ία τ�υ Eμμαν�υήλ P�ΐδη (1915),«Δημήτρι�υ Παπαρρηγ�π�υλ�υ, τραγ�ύδια με-τα�ρασμένα στη δημ�τική» (1916), «Σε'ντάς»(1916) και «Δύ� αγάπες» (1923). Mετά τ� θάνα-τ� τ�υ (Aθήνα 1930) εκδ�θηκε τ� εικ�ν�γρα�η-μέν� απ� τ�ν ίδι� λεύκωμά τ�υ Παλιά Aθήνα(1931), με επιμέλεια τ�υ �ίλ�υ τ�υ Στρατή Δ�ύ-κα καθώς και τ� 'ι'λί� «Iστ�ρία τ�υ παιδι�ύ»(1936).

O Aλέ$ανδρ�ς Pί%�ς Pαγκα�ής (1809-1892) π�ιητής,λ�γι�ς και καθηγητής της Aρ�αι�λ�γίας. Π�λύπλευρηπρ�σωπικ�τητα διετέλεσε α$ιωματικ�ς τ�υ πε%ικ�ύ,διπλωμάτης, Διευθυντής τ�υ Tυπ�γρα�εί�υ ενώ ε$έ-δωσε τ� περι�δικ� «Πανδώρα» μα%ί με τ�υς K. Πα-παρρηγ�π�υλ� και N. Δραγ�ύμη. Yπεστήρι$ε τη �υ%α-ντινή παράδ�ση και την αττική διάλεκτ�.

Eμμαν�υήλ P�ΐδης (1836-1904) απ� τ�υς μεγαλύτε-ρ�υς συγγρα�είς μας τ�υ 19�υ αιώνα. Σατιρί%�ντας��ι μ�ν�ν τ� δυτικ� Kλήρ� αλλά και τα ελληνικάπράγματα με τ� περί�ημ� �ι�λί� τ�υ «Πάπισσα Iωάν-να» δέ�θηκε σ��δρές επιθέσεις με απ�κ�ρύ�ωματ�ν α��ρισμ� τ�υ απ� την Iερά Σύν�δ�. T� 1876 ίδρυ-σε τη σατιρική και π�λιτική ε�ημερίδα «Aσμ�δαί�ς».

O Δημήτρι�ς Γρηγ�ρί�υ Kαμπ�ύρ�γλ�υ (1852-1942).Λ�γ�τέ�νης με ευρύτατ� δημι�υργικ� έργ� σε π�λ-λ�ύς τ�μείς, απ� την π�ίηση και τ� θέατρ� έως την ι-στ�ρι�γρα�ία και λα�γρα�ία αλλά και τη δημ�σι�-γρα�ία. Eίναι � γνωστ�τερ�ς «Aθηναι�γρά��ς» καιεπιστέγασμα της πνευματικής πρ�σ��ράς τ�υ στά-θηκε η εκλ�γή τ�υ ως μέλ�υς της Aκαδημίας τ� 1927.

�έως, τ� �π�ί�ν έ!ει επανεκδ�θείεις δευτέραν έκδ�σιν απ� τ�ν Δι�νύ-σι�ν N�τη Kαρα'ίαν. Πρ�κειται γιατην «Iστ�ρία των Aθηνών επί T�υρ-κ�κρατίας».

Tα τρία 'ι'λία τ�υ Kώστα Δημη-τριάδη, είναι των μεταγενεστέρωνAθηνών, αναγ�μενα, κυρίως σταςAθήνας τ�υ 19�υ αιώνα.

Tέλ�ς, � Tίμ�ς Mωραϊτίνης, με τ�'ι'λί� τ�υ «P�μαντικά !ρ�νια τηςAθήνας» (Eθνικ�ν Aριστεί�ν Γραμ-μάτων), �π�υ τ� περιε!�μεν�ν τ�υαρ!ί&ει απ� τις «'εγγέρες» για νακαταλή$η στις εκλ�γές και τα εκλ�-γικά «σαλ�νια», ανατρέ!ει ακ�μηστ�υς πρώτ�υς Oλυμπιακ�ύς αγώ-νες, στις διασκεδάσεις, στην �δ�ντων θαυμάτων και σε άλλα �αιδράπ�υ συνέ'αιναν στην πι� παλιάAθήνα.

O γρά�ων τ� παρ�ν άρθρ�ν με τιςδύ� τ�υ 'ι�γρα�ίες τ�υ, την μίανγια τ�ν Aθηναι�γρά��ν Δημήτρι�νΓρηγ�ρί�υ Kαμπ�ύρ�γλ�υ (η �π�ίαα$ιώθηκε και δεύτερης εκδ�σεως)και με τ� 'ι'λί�ν τ�υ για τ�ν KώσταΔημητριάδη, τ�ν Aθηναι�γρά��ν,και για τη &ωή και τ� έργ� τ�υ, ν�μί-&ει �τι επλήρωσε τ� κ�ιν�ν !ρέ�ςπρ�ς τ�υς δύ� αυτ�ύς υμνητές τηςAθήνας.

Aτελείωτ�ς αριθμ�ς

Φυσικά εκτ�ς απ� τ�υς πρ�ανα-�ερθέντες λάτρεις της Πλάκας, θαμπ�ρ�ύσαμε να θυμηθ�ύμε και δε-κάδες άλλ�υς, !ωρίς � πίνακας τωνανθρώπων τ�υ Πνεύματ�ς και τηςTέ!νης π�υ έ&ησαν στην συν�ικίατων Θεών, να ε$αντλείται.

Aς ανα�ερθ�ύμε, λ�ιπ�ν, σε μερι-κ�ύς απ� αυτ�ύς:

Eνας απ� τ�υς πρώτ�υς «�ερ-τ�ύς» (έτσι �ν�μα&αν �ι γκάγκαρ�ι

Aθηναί�ι τ�υς Φαναριώτες και τ�υςάλλ�υς Eλληνες των αλύτρωτων πε-ρι�!ών, π�υ μετά την Aπελευθέρω-ση έσπευσαν να έλθ�υν στην ελεύ-θερη πατρίδα), π�υ έγινε Πλακιώ-της, ήταν � Aλέ�ανδρ�ς Pαγκα!ής(1809-1892) με την �ικ�γένειά τ�υ.Π�λύπλευρη και πληθωρική πρ�σω-πικ�τητα (π�ιητής, θεατρικ�ς συγ-γρα�έας, εκδ�της τ�υ περι�δικ�ύ«ΠANΔΩPA», πρεσ'ευτής και, τέλ�ςυπ�υργ�ς των E$ωτερικών), � Aλέ-$ανδρ�ς Pαγκα'ής περιγρά�ει σταAπ�μνημ�νεύματά τ�υ τ� πλακιώτι-κ� σπίτι, π�υ αγ�ρασε και ανακαίνι-σε � πατέρας τ�υ, �ταν η �ικ�γένειαεγκαταστάθηκε στην Aθήνα.

Aλλά και � κ�σμαγάπητ�ς π�ιητήςμας, � Γεώργι�ς Δρ�σίνης, γεννή-θηκε και έ&ησε τα πρώτα πέντε νη-πιακά !ρ�νια τ�υ στην Πλάκα, στ�σπίτι π�υ 'ρίσκεται στην γωνία των�δών Aδριαν�ύ και Θέσπιδ�ς, πρινη �ικ�γένειά τ�υ μετακ�μίσει στηνε�δμητη �ικ�δ�μή της �δ�ύ Παρ-θεναγωγεί�υ (σημερινή Πεσμα&�-γλ�υ), �π�υ αργ�τερα � π�ιητής ε-μπνεύσθηκε την π�λυτραγ�υδισμέ-νη «Aνθισμένη αμυγδαλιά».

O Kωστής Παλαμάς δεν υπήρ$ε,'έ'αια, Πλακιώτης, α��ύ �λ�ι γνω-ρί&�υμε �τι � εθνικ�ς π�ιητής κα-τ�ικ�ύσε στην �δ� Aσκληπι�ύ αρ. 3.Oμως, �πως ανα�έρει και η υπέρθυ-

ρη μαρμάρινη πλάκα, π�υ συναντά-με στην �ικ�δ�μή της �δ�ύ Περιάν-δρ�υ εκεί έ&ησε τα τελευταία !ρ�-νια της &ωής τ�υ.

Aλλά και � Δημήτρι�ς K#κκ�ς, �άτυ!�ς αυτ�ς λ�γ�τέ!νης μας, π�υ!άθηκε τ�σ� άδικα και πρ�ωρα, κα-τ�ικ�ύσε στην γωνία των �δών Nι-κ�δήμ�υ και Nίκης.

Πλακιώτης ήταν και � &ωγρά��ςΠερικλής Bυ$άντι�ς, π�υ κατά τηνπερί�δ� τ�υ Mεσ�π�λέμ�υ κατ�ι-κ�ύσε στην �δ� Δι�γέν�υς 4.

Στην καρδιά της Πλάκας, στην �-δ� Nικ�δήμ�υ, γεννήθηκε και έ&ησετην σύντ�μη &ωή τ�υ � π�ιητής Nί-κ�ς Bέλμ�ς (1891–1930). Aσ�αλώς�μως, η πι� γνωστή Πλακιώτικη �ι-κ�γένεια, μέλη της �π�ίας απέκτη-σαν παγκ�σμια �ήμη και ακτιν�'�-λία, ήταν η �ικ�γένεια Σε�εριάδη,π�υ κατ�ικ�ύσε στην �δ�ν Kυδαθη-ναίων αρ. 9.

O Στυλιαν#ς Σε�εριάδης, σ��ςκαθηγητής τ�υ Διεθν�ύς Δικαί�υ, �ν�μπελίστας π�ιητής μας Γιώργ�ςΣε�έρης. H κυρία Iωάννα Tσάτσ�υ,κ�ρη τ�υ καθηγητ�ύ και αδελ�ήτ�υ π�ιητή, με την πλ�ύσια κ�ινωνι-κή αλλά και λ�γ�τε!νική δραστη-ρι�τητα και � Kωνσταντίν�ς Tσά-τσ�ς, πρ�εδρ�ς της Δημ�κρατίαςκαι καθηγητής της Φιλ�σ��ίας τ�υΔικαί�υ, π�υ έγινε κι αυτ�ς μέλ�ςτης �ικ�γενείας Σε�εριάδη, α��ύπαντρεύτηκε την κυρία Iωάννα Tσά-τσ�υ, τ� γέν�ς Σε�εριάδη. O K.Tσάτσ�ς έ&ησε για π�λλά !ρ�νιαστ� σπίτι της �δ�ύ Kυδαθηναίων.

Nα τελειώσ�υμε �μως με δύ� α-κ�μη μεγάλ�υς των EλληνικώνΓραμμάτων π�υ αγάπησαν την Πλά-κα, τ�ν Aλέ�ανδρ� Παπαδιαμάντηκαι τ�ν Eμμαν�υήλ P�ΐδη. H αδυνα-μία τ�υς στη «συν�ικία των Θεών»απ�τελεί την ένδει$η της γ�ητείαςπ�υ ασκεί η Πλάκα.



O Aλέ$ανδρ�ς Πα-παδιαμάντης (1851-1911) � μεγάλ�ςΣκιαθίτης πε%�γρά-��ς τ�υ �π�ί�υ ταδιηγήματα παραμέ-ν�υν ανθεκτικά στ��ρ�ν�. Aνήκε και αυ-τ�ς σε εκείν�υς π�υαγάπησαν την Πλά-κα. Στη �ωτ�γρα�ία� Παπαδιαμάντης α-π� έργ� τ�υ N.Eγγ�ν�π�υλ�υ.


H πλατεία της Φιλ�μ�ύσ�υ Eταιρείας. (Φωτ.: Γ. Mπαρδ�π�υλ�ς) Xαρακτηριστική πλακιώτικη τα�έρνα στην �δ� Θέσπιδ�ς. (Φωτ.: Γ. Mπαρδ�π�υλ�ς)

«Στης Πλάκας τις ανη �ριές...»Tα ιδιαίτερα έθιμα, �ι γρα ικ�ί τύπ�ι, �ι παραδ�σιακές τα�έρνες στη γειτ�νιά τ�υ κε ι�ύ και της διασκέδασης

T�υ Kώστα Xατ�ιώτη

Iστ�ρικ�ύ, ερευνητήτ. αντιπρ�έδρ�υ τ�υ Συλλ�γ�υ των Aθηναίων

H ΠΛAKA, η «συν�ικία των θεών», �-πως απ�καλ�ύσαν παλαι�τερα τηγειτ�νιά π�υ απλώνεται γύρω απ�τ�ν Iερ� Bρά�� της Aκρ�π�λης, �ε-�ώρισε πάντα για τ� κέ�ι και τη �ω-ντανή ατμ�σ�αιρά της. Aπ� τα πρώ-τα μ�λις �ρ�νια, π�υ η Aθήνα ανα-κηρύ�θηκε «καθέδρα τ�υ Bασιλεί-�υ», η Πλάκα "ρέθηκε στ� επίκε-ντρ� της κ�ινωνικής �ωής της νε�-γέννητης πρωτεύ�υσας, α��ύ στηγειτ�νιά αυτή συγκεντρώθηκε η ε-κλεκτ�τερη μερίδα της αθηναϊκήςκ�ινωνίας. Kαι μερικές δεκαετίεςαργ�τερα, στην Πλάκα γεννήθηκε ηαθηναϊκή καντάδα· κι εδώ «στηςΠλάκας τις ανη��ριές», πρωτ�τρα-γ�υδήθηκαν �ι ρ�μαντικές μελω-δίες, π�υ συντρ��εψαν και συγκίνη-σαν γενιές �λ�κληρες.

K�ινωνική �ωή

Kεντρικ�ς πυρήνας της κ�σμικήςΠλάκας στα πρώτα �θωνικά �ρ�νια,ήταν τ� αρ��νικ� τ�υ ελληνικής κα-ταγωγής πρέσ"η της Pωσίας Kατα-κά�η, π�υ "ρισκ�ταν στην �δ� Kυδα-θηναίων, απέναντι απ� την εκκλησίατης Mεταμ�ρ�ωσης. Hταν ένα μεγά-λ� σπίτι, �π�υ παλαι�τερα κατ�ικ�ύ-σε � πρ��εν�ς της Pωσίας I. Παπαρ-ρηγ�π�υλ�ς και στ� �π�ί� εί�ε �ιλ�-�ενηθεί � Oθων τ�ν Aύγ�υστ� τ�υ1834, �ταν επισκέ�θηκε για πρώτη��ρά την Aθήνα.

Στ� αρ��ντικ� τ�υ Kατακά�η, λ�ι-π�ν, �ργανώθηκε τ�ν �ειμώνα τ�υ1835 � πρώτ�ς αθηναϊκ�ς ��ρ�ς«μεταμ�ιεσμένων». H �ικ�δέσπ�ιναεμ�ανίσθηκε ως Δήμητρα, ενώ �Aλέ�ανδρ�ς Pαγκα"ής υπ��ρεώθη-κε να ��ρέσει δύ� υπερμεγέθεις...�τερ�ύγες υπ�δυ�μεν�ς τ�ν Zέ�υ-ρ�! Tελικά, �πως διηγείται με π�λύ�ι�ύμ�ρ στα απ�μνημ�νεύματά τ�υ

� Pαγκα"ής, απηλλάγη των επα�θών�τερών τ�υ, �άρις στ�ν Σκαρλάτ�Σ�ύτσ�, � �π�ί�ς τ�ν... εμάδησε!

Στις "εγγέρες στ� αρ��ντικ� τ�υKατακά�η ερ��ταν συ�νά και �Oθων, γεγ�ν�ς π�υ τ�υς έδινε ιδιαί-τερη αίγλη, αλλά δημι�υργ�ύσε καιπ�λλ�ύς π�ν�κε�άλ�υς στ�υς �ικ�-δεσπ�τες, π�υ έπρεπε να πρ�σέ-��υν ιδιαίτερα να μη λησμ�ν�ύν στιςπρ�σκλήσεις τ�υς ��ι μ�ν� τ�υςEλληνες αλλά και τ�υς �έν�υς πε-ριηγητές π�υ ετύγ�ανε να είναι στηνAθήνα! Eνας απ� αυτ�ύς, ήταν � Pώ-σ�ς Bλαδίμηρ�ς Nτα�ιντ��, π�υ �-ταν επέστρεψε στην πατρίδα τ�υ, ε-

δημ�σίευσε ενδια�έρ�υσες τα�ιδιω-τικές εντυπώσεις, �π�υ μετα�ύ π�λ-λών άλλων, περιγρά�ει και μια δε-�ίωση στην �ικία Kατακά�η.

Aπ�κριάτικες ε�ρτές

Aν η κ�σμική κ�ινωνία διασκέδα�εμε τις δε�ιώσεις και τ�υς ��ρ�ύς,π�υ �ργανών�νταν στα αρ��ντικάτης Πλάκας, �ι λαϊκές τά�εις εί�αν κιαυτές τις δικές τ�υς διασκεδάσεις.

H περί�δ�ς της Aπ�κριάς ήταν, "έ-"αια, η καλύτερη ευκαιρία, και ησυμμετ��ή στις ε�ρταστικές εκδη-λώσεις ήταν καθ�λική. Mε τ� άν�ιγ-

μα τ�υ τριωδί�υ �ι Πλακιώτες �ε�ύ-ν�νταν στ�υς δρ�μ�υς της γειτ�νιάςτ�υς, για να διασκεδάσ�υν με τ� γαϊ-τανάκι, την γκαμήλα, τ�ν �υλ�π�δα-ρ� και τ�ν Πασ�άλη. Kι αν η α�ετη-ρία �λων αυτών των απ�κριάτικωνεκδηλώσεων ήταν συνήθως η συν�ι-κία τ�υ Ψυρρή, η κατάλη�η, εκεί δη-λαδή π�υ γιν�ταν τ� �ε�άντωμα, ή-ταν η πλακιώτικη πλατεία της Φιλ�-μ�ύσ�υ Eταιρίας.

Πρέπει να σημειωθεί πως η αθη-ναϊκή Aπ�κριά, �ταν πρωτ�εμ�ανί-σθηκε στα μέσα περίπ�υ τ�υ περα-σμέν�υ αιώνα, ήταν μια γνήσια λαϊκήγι�ρτή �ωρίς πρ�γραμματισμένεςεκδηλώσεις και παρελάσεις αρμά-των. Eτσι, �ι μασκ��ρ�ι και τα ρ�-παλα εί�αν τ�ν πρώτ� και κύρι� λ�-γ� στα πλακιώτικα στενά. Aργ�τερα,και συγκεκριμένα απ� τα μέσα τηςδεκαετίας τ�υ 1880, δημι�υργήθηκετ� K�μιτάτ� για την καλύτερη �ργά-νωση της αθηναϊκής Aπ�κριάς. T�τεάρ�ισαν και �ι παρελάσεις των αρ-μάτων, �ι "ρα"εύσεις των ε�ωστώνμε την ωραι�τερη διακ�σμηση, �ι�ωταψίες των κεντρικών δρ�μων.Eτσι σιγά σιγά, τ� επίκετρ� των απ�-κριάτικων εκδηλώσεων μετατέθηκεαπ� την Πλάκα πρ�ς την περι��ήτης πλατείας Συντάγματ�ς της �δ�ύΣταδί�υ και της πλατείας Oμ�ν�ίας.Oμως, η πλατεία της Φιλ�μ�ύσ�υEταιρίας κράτησε, παρ’ �λη τη νέααυτή ε�έλι�η, την απ�κριάτικη πα-ράδ�ση, μέ�ρι τ�ν B΄ Παγκ�σμι� Π�-λεμ�.

Πλακιώτικες τα�έρνες

Eνα άλλ� �αρακτηριστικ� γνώρι-σμα της Πλάκας ήταν �ι π�λυάριθ-μες τα"έρνες π�υ απ� π�λύ νωρίς–απ� τα μέσα περίπ�υ τ�υ περασμέ-ν�υ αιώνα– έδωσαν στη συν�ικία τ�ιδιαίτερ� �ρώμα, π�υ συνε�ί�ει νατην �αρακτηρί�ει μέ�ρι σήμερα. Aνα-ρίθμητες, πραγματικά, είναι �ι τα-

H Aθηναϊκή Aπ�κριά εί!ε πάντ�τε ως επίκεντρ� των ε�ρταστικών εκδηλώσεων τησυν�ικία της Πλάκας. Hδη, απ� τ�ν 19� αιώνα ιδρύθηκε και τ� αρμ�δι� K�μιτάτ�για την καλύτερη δι�ργάνωσή της! (Φωτ.: «T� Mάτι»)

Συνέ!εια στην 24η σελίδα


H �δ�ς Aδριαν�ύ μετα&ύ των �δών Nικ�δήμ�υ και Kέκρ�π�ς τ� 1919. Tην �λη ει-δυλλιακή ατμ�σ'αιρα τ�νί��υν � '�υστανελ�'�ρ�ς Aθηναί�ς και τ� κάρ� των α-π�ρριμμάτων. (Φωτ.: Borel - Boissouas)

H �ν�μαστή πηγή της Kλεψύδρας (παλαι�τερη �ν�μασία Eμπεδώ) ευρισκ�μενηστ� σπήλαι� της Aγλαύρ�υ. (Φωτ�γρα'ία της Nέλλης απ� τ� πρ�ς έκδ�ση λεύ-κωμά της «H παλαιά π�λις των Aθηνών, μετά εισαγωγικών και ερμηνευτικών ση-μειώσεων Δ. Γρ. Kαμπ�ύρ�γλ�υ». Συνέκδ�ση M�υσεί�υ Mπενάκη - Eκδ. Γνώση,επιμέλεια Φανής Kωνσταντίν�υ)

"έρνες, π�υ με την αν�θευτη κε�ρι-μπαρένια ρετσίνα τ�υς και τ�ν μ�να-δικ� �υσικ� διάκ�σμ� τ�υς αναδεί-�θηκαν σε αστείρευτη πηγή εμπνεύ-σεως των π�ιητών μας και γενικ�τε-ρα των ανθρώπων της τέ�νης καιτ�υ πνεύματ�ς.

A�ί�ει, σίγ�υρα, να θυμηθ�ύμε με-ρικές απ� τις τα"έρνες αυτές:

H πι� ιστ�ρική τα"έρνα της Πλά-κας, η θρυλική τα"έρνα τ�υ T��υ-τ��ύρη, «T� Kέι», στην �δ� Kυδα-θηναίων 19, αν εί�ε την καλή τύ�η να"ρίσκεται σε κάπ�ια άλλη ευρωπαϊκήμεγαλ�ύπ�λη και ��ι στην Aθήνα, θααπ�τελ�ύσε σήμερα πραγματικ�μ�υσεί� μ�υσικής και λαϊκής παρά-δ�σης, α��ύ εδώ επί δεκαετίες, γεν-νι�ντ�υσαν ��ρωδίες και αναδει-κνύ�νταν �ωνές μ�ναδικές κάτω α-π� την έμπνευση τ�υ μεγάλ�υ τρ�-"αδ�ύρ�υ της Aθήνας, τ�υ Δημ. P�-δί�υ. Kι εδώ, � Tίμ�ς Mωραϊτίνης, �πι� γλυκ�ς υμνητής της μενε�εδέ-νιας π�λιτείας, εμπνεύστηκε μερικάαπ� τα ωραι�τερα π�ιήματά τ�υ, π�υμελ�π�ιήθηκαν και γίνηκαν τραγ�ύ-δια αγαπημένα και α�έ�αστα.

Στ�υ T��υτ��ύρη την τα"έρνα α-κ�υγ�ταν συ�νά και η "ελ�υδένια�ωνή τ�υ Πλακιώτη τεν�ρ�υ καισυνθέτη Στέλι�υ Mίνωα, π�υ πέθανεμε την κιθάρα αγκαλιά, τραγ�υδώ-ντας σε κάπ�ια τα"έρνα της αγαπη-μένης τ�υ γειτ�νιάς.

Oταν � T��υτ��ύρης εγέρασε η

πασίγνωστη τα"έρνα τ�υ πέρασεστη διεύθυνση τ�υ μπαρμπα-Γιάννητ�υ Kανάκη, π�υ συνέ�ισε επά�ιατην παράδ�ση τ�υ πρ�κατ��υ τ�υ.Aργ�τερα, �μως, γύρω στα 1925, �Kανάκης αντιμετώπισε μεγάλα �ικ�-ν�μικά πρ�"λήματα. Eκλεισε, λ�ι-π�ν, την τα"έρνα τ�υ και δι�ρίστηκε�ύλακας στ� A΄ Nεκρ�τα�εί�, �π�υ�πως έλεγε, ήταν π�λύ ευτυ�ής για-τί εί�ε την ευκαιρία να συναντάει κα-θημερινά παλι�ύς αγαπημέν�υς �ί-λ�υς, π�υ αναπαύ�νταν στα γύρω

μνήματα! Mια άλλη γνωστή πλακιώτι-κη τα"έρνα στα πρώτα �ρ�νια τ�υ20�ύ αιώνα, ήταν η «Παλιά Aθήνα»,π�υ γειτ�νευε με τ� μνημεί� τ�υ Λυ-σικράτ�υς.

Δημι�υργ�ς της ήταν ένας... τυπ�-γρά��ς, � Γιώργ�ς Γάκης, π�υ α��ύεπί �ρ�νια ανέπνευσε τ� αντιμώνι�στα διά��ρα υπ�γεια τυπ�γρα�εία�π�υ εργα��ταν απ��άσισε κάπ�τενα αλλά�ει �ωή! Kαι, �υσικά, η τα-"έρνα τ�υ έγινε τ� αγαπημέν� στέκιτων παλαιών συντρ��ων τ�υ και γε-

νικ�τερα των ανθρώπων τ�υ πνεύ-ματ�ς...

Mέ�ρι πριν απ� λίγα �ρ�νια, στην�δ� Θέσπιδ�ς αρ. 4, υπήρ�ε μια άλληιστ�ρική τα"έρνα, π�υ με π�λλή ν�-σταλγία τη θυμ�ύνται ακ�μη �ι Aθη-ναί�ι: «O Zαείρης» τ�υ Γυ�τ�γιάν-νη. Στην παλλαϊκή αυτή τα"έρνα,π�υ για τ�υς αμύητ�υς ήταν ένα α-πλ� καπηλι�, εσύ�να�ε η εκλεκτ�τε-ρη αθηναϊκή κ�ινωνία. Kαι ήταν συ-νηθισμέν� θέαμα, τα τέσσερα ή πέ-ντε απ� τα δέκα συν�λικά τραπέ�ιαπ�υ διέθετε τ� κατάστημα, να είναικατειλημμένα απ� παρέες �ένων δι-πλωματών. Γι’ αυτ�, άλλωστε, � «Zα-�είρης» εί�ε και τ� παρατσ�ύκλιτ�υ: «Παράρτημα τ�υ υπ�υργεί�υτων E�ωτερικών»! H μεγάλη ειδικ�-τητα τ�υ καταστήματ�ς ήταν τ� κυ-νήγι. Kαι η επιλ�γές τ�υ μεν�ύ απ�τ�ν πελάτη, γιν�ταν με έναν πρωτ�-τυπ� τρ�π�: αντί για τ�ν συνηθισμέ-ν� τιμ�κατάλ�γ�, π�υ έ��υν τα ε-στιατ�ρια, � «Zα�είρης» εί�ε μια σει-ρά απ� έγ�ρωμες �ωτ�γρα�ίες τωνθηραμάτων. Kαι � πελάτης έκανε τηνεπιλ�γή τ�υ απ� αυτές!

Kαθώς ανη��ρί��υμε την �δ�Φλέσσα αντικρί��ντας τ�ν Iερ� Bρά-��, στη γωνία των �δών Λυσί�υ καιTριπ�δων, συναντάμε την τα"έρνατ�υ Σταματ�π�υλ�υ. Eίναι σίγ�υρα ηαρ�αι�τερη τα"έρνα της Πλάκας(αλλά και της Aθήνας γενικ�τερα),π�υ ε�ακ�λ�υθεί να λειτ�υργεί μέ-�ρι σήμερα. Πρωτ�λειτ�ύργησε τ�

Eνας παλι�ς πλακιώτικ�ς δρ�μ�ς π�υ δεν υπάρ!ει πια. H �δ�ς Aρεί�υ Πάγ�υ. Tασπίτια κατεδα'ίστηκαν και εδώ ανεκαλύ'θη η αρ!αία �δ�ς των Παναθηναίων ε-νώ πλησιέστατα �ρθώθηκε και πάλι η στ�ά τ�υ Aττάλ�υ.

Συνέ!εια απ� την 23η σελίδα


1882, δηλαδή πριν απ� 114 �ρ�νια,και �ι π�λυάριθμ�ι πιστ�ί θαμώνεςτης, εύ��νται να συνε�ίσ�υν να πρ�-σ�έρει τη �εστή ατμ�σ�αιρά της γιαπ�λλά π�λλά �ρ�νια.

Π�ια, �μως, απ� τις τ�σες και τ�-σες πλακιώτικες τα"έρνες να πρω-τ�θυμηθεί κανείς; Eίναι τ�σες, π�υσίγ�υρα κάπ�ιες θα μας δια�ύγ�υν.Aς πρ�σπαθήσ�υμε, λ�ιπ�ν, να ανα-�έρ�υμε τις παλαι�τερες ή και τιςπι� γνωστές, �πως λ.�. τη «M�υριά»τ�υ K. Γρι�ά στην �δ� Bύρων�ς, τ�υΘ. Tριύλλη στη γωνία των �δών Kυ-ρηκεί�υ και Bρα�νά 4, τ�υ Aθ. Λ�υκάστην �δ� Tριπ�δων π�υ αργ�τεραμετα�έρθηκε στην �δ�ν Aδριαν�ύ152, των Aρ�ανιτ�π�υλ�υ και Σεϊμέ-νη πίσω απ� την εκκλησία τ�υ Aγί�υΦιλίππ�υ, τ�υ Aθ. Φάντη στην �δ�Λυσί�υ 12, τ�υ M�ύρμ�υρα (π�υ αρ-γ�τερα την ανέλα"ε � Eμμ. Kα"αλ-λάρης) στην �δ� Aδριαν�ύ 13, των Γ.M�υστάκα και N. Mαρκαντώνη στην�δ� Aγί�υ Φιλίππ�υ, τ�υ Γ. Σταμ�ύληστην �δ� Aδριαν�ύ 6...

Oλες αυτές �ι τα"έρνες λειτ�υρ-γ�ύσαν ήδη τ�υλά�ιστ�ν απ� τα τε-λευταία �ρ�νια τ�υ περασμέν�υ αιώ-να, τ�τε π�υ η Aθήνα εί�ε μ�λις120.000 κατ�ίκ�υς και �ι Aμπελ�κη-π�ι ήσαν μια μακρινή ε��ή. Λίγα�ρ�νια αργ�τερα, κατά την περί�δ�των "αλκανικών π�λέμων και τ�υ με-σ�π�λέμ�υ, αναδεί�θηκαν και π�λ-λές άλλες τα"έρνες, π�υ ασ�αλώςκάπ�ι�ι απ� τ�υς παλαι�τερ�υς Aθη-ναί�υς θα τις θυμ�ύνται ακ�μη καισήμερα με δικαι�λ�γημένη ν�σταλ-γία. Mετα�ύ αυτών, διακρίν�νταν «�Aσσ�ς» τ�υ Παπα�ειμώνα στην �δ�Mνησικλέ�υς 8, η τα"έρνα τ�υ Xρή-στ�υ Aν�ύση στην �δ�ν Yπερείδ�υ39, «� Παράδεισ�ς» τ�υ Δ. K�τ�αμά-νη στην �δ�ν Aγγέλ�υ Bλά��υ E, ητα"έρνα των I. Σαΐτη στην �δ� Kυδα-θηναίων 17, «� Bρά��ς» τ�υ Nτ�ύ-τσ�υλη κάτω ακρι"ώς απ� την Aκρ�-π�λη...

Mια �ωντανή γειτ�νιά, �πως η Πλά-κα, ήταν �υσικ� να έ�ει και τ�υςγρα�ικ�ύς τύπ�υς της, π�υ ήταν π�-λύ δημ��ιλείς γιατί σκ�ρπ�ύσαν ά-�θ�ν� γέλι� με τ� καλ�συνάτ� �ι�ύ-μ�ρ τ�υς. Oι τύπ�ι αυτ�ί ήταν κυ-ρίως πλαν�δι�ι έμπ�ρ�ι, π�υ ��ρτω-ναν την πραμάτεια τ�υς σ’ ένα γαϊ-

δ�υράκι και γύρι�αν στις γειτ�νιές.Eνας τέτ�ι�ς γρα�ικ�ς τύπ�ς ήταν

� Γεώργι�ς Bλα��θανάσης, γνωστ�ςστις γειτ�νιές ως «κ�ντ�διά"�λ�ς»,π�υ ήταν καστανάς. M�λις εισέπρατ-τε δύ� δρα�μές σταματ�ύσε τηνπ�ύληση, γιατί, �πως έλεγε, ένα δί-�ραγκ� τ�υ �ρεια��ταν για να ικαν�-π�ιεί τις ημερήσιες ανάγκες τ�υ. OBλα��θανάσης εί�ε μια θαυμάσια�ωνή, και στις πλακιώτικες τα"έρ-νες, π�υ εσύ�να�ε τα "ραδάκια, τ�ναπ�καλ�ύσαν «τ� αηδ�νι της γειτ�-νιάς». Oταν πέθανε, στις 17 Mαρτί�υ1886, η κηδεία τ�υ έγινε μεγαλ�πρε-πα: Eπιτρ�πή απ� πέντε γνωστ�ύςAθηναί�υς με επικε�αλής τ�ν Kατσί-μπαλη, συγκέντρωσε 300 δρα�μές,π�υ υπερκάλυψαν τη σ�ετική δαπά-νη. Eτσι, ��ρ�στατ�ύντ�ς τ�υ επι-σκ�π�υ Θαμακ�ύ και πρ�πεμπ�με-ν�ς απ� 5.000 Aθηναί�υς, � ταπειν�ς«κ�ντ�διά"�λ�ς» ανε�ώρησε για τ�μεγάλ� τα�ίδι...

Oμως � πι� γνωστ�ς αλλά και πι�...μυστηριώδης τύπ�ς, π�υ διασκέδα-σε τ�υς Πλακιώτες (και �λ�υς τ�υςAθηναί�υς) επί δύ� και πλέ�ν δεκαε-τίες, ήταν � Mπάρμπα-Γιάννης � Kα-νατάς.

Kανείς π�τέ δεν έμαθε τ� επώνυ-μ� τ�υ, �ύτε και απ� π�ύ ήρθε. T�μ�ν� "έ"αι� ήταν πως κάπ�ι� πρωι-ν�, γύρω στα μέσα της δεκαετίαςτ�υ 1860, � Mπάρμπα-Γιάννης εμ�α-νίσθηκε �α�νικά στην Πλάκα κι εγκα-ταστάθηκε σ’ ένα μί�ερ� δωματιάκι,στ� "άθ�ς μιας αυλής, στην �δ�νYπερείδ�υ. K�υρελής αλλά καλακά-γαθ�ς, � περίεργ�ς αυτ�ς τύπ�ς, εί-�ε κι ένα σύντρ��: ένα πυρ��ανθ�υπ�μ�νετικ� γαϊδ�υράκι, π�υ τ� ε-��ρτωνε με αιγινήτικα κανάτια καικυρι�λεκτικά �ργωνε τις αθηναϊκέςγειτ�νιές. Tις Kυριακές �μως, �Mπάρμπα-Γιάννης κυρι�λεκτικά με-ταμ�ρ�ων�ταν σε άψ�γ� Aγγλ� αρι-στ�κράτη! Φ�ρ�ύσε ψηλ� καπέλ�,ρεδιγκ�τα με λευκ� γιλέκ� (εσωκάρ-δι�ν τ� έλεγαν τ�τε!) απ� τ� �π�ί�κρεμ�ταν �ρυσή αλυσίδα, παντελ�νιριγωτ� και μπαστ�ύνι με ασημένιαλα"ή.

Mε την άψ�γη αυτή αμ�ίεση κα-τευθυν�ταν πρ�ς τα δύ� κέντρα π�-λυτελείας, την «Ωραία Eλλάδα» καιτ� «Σ�λωνεί�ν» �π�υ απ�λάμ"ανετ�ν «ερατειν�» τ�υ. Yστερα, αργάαργά υπ� τις επευ�ημίες των περα-στικών επήγαινε στην πλατεία Συ-ντάγματ�ς, �π�υ έπαι�ε η �ρ�ήστρατης Φρ�υράς. M�λις έ�θανε εκεί ημ�υσική σταματ�ύσε και � μαέ-στρ�ς, � αρ�ιμ�υσικ�ς Σάιλερ, έδινετ� σήμα για να ανακρ�υστεί τ� κ�-σμαγάπητ� τραγ�υδι τ�υ Mπαρμπα-γιάννη ενώ εκείν�ς �αιρετ�ύσε ευ-γενικά.

Eνα πρωί, κάπ�υ στα τέλη της δε-καετίας τ�υ 1880, � Mπαρμπαγιάν-νης δεν "γήκε στις γειτ�νιές για ναπ�υλήσει τα κανάτια τ�υ. E�α�ανί-

σθηκε τ� ίδι� μυστηριωδώς �πως εί-�ε εμ�ανισθεί. Kαι �πως ήταν �υσι-κ� �ι �ήμες �ργίασαν... Mέ�ρι π�υτ�ν �αρακτήρισαν... B�ύλγαρ� κατά-σκ�π�! Tην αλήθεια �μως δεν την έ-μαθε π�τέ κανείς...

��

Tα �ρ�νια επέρασαν. H Aθήνα άλ-λα�ε, �πως άλλα�ε και η �ωή μας.Aλλά η Πλάκα συνε�ί�ει πάντα ναπρ�σ�έρει ά�θ�ν� πηγαί� κέ�ι σεEλληνες και �έν�υς...

H ΠΛAKA εί�ε και τ� θέατρ� της τ�«Aθηναϊκ�ν» (αργ�τερα γύρω στ� 1915μετ�ν�μάσθηκε σε «Πύλη τ�υ Aδρια-ν�ύ») π�υ �ρισκ�ταν στη γωνία της λε-ω!�ρ�υ Aμαλίας και της �δ�ύ Δι�νυσί-�υ Aρε�παγίτ�υ. Hταν ένα κ�μψ� κα-λ�καιριν� θεατράκι, στ� �π�ί� έπαι$ανσυνήθως θίασ�ι, π�υ δεν εί�αν στις τά-%εις τ�υς κάπ�ι� απ� τα λαμπερά αστέ-ρια της επ��ής. Eτσι, �ι ε!ημερίδεςσπάνια ανα!έρ�νταν σε αυτ�. Kαι !υ-σικά, �ι πληρ�!�ρίες π�υ έ��υμε γι’ αυ-τ� είναι ελά�ιστες. Σήμερα, απ� τ� πα-λι� εκείν� θεατράκι σώ$εται μ�ν� η ε-ρειπωμένη σκηνή τ�υ.

Στην πλατεία, π�υ είναι τ� μνημεί�τ�υ Λυσικράτ�υς,σε μια μάντρα πρ�ςτην πλευρά της Aκρ�π�λης, εί�ε εγκα-τασταθεί απ� τα πρώτα �ρ�νια τ�υ Mε-σ�π�λέμ�υ, θέατρ� σκιών, δηλαδή �γνωστ�ς μας Kαραγκι�$ης. Oλ�ι σ�ε-δ�ν �ι μεγάλ�ι καραγκι�$�παίκτες, μεπρώτ� τ�ν Xαρίδημ�, επέρασαν απ� τημάντρα αυτήν, π�υ αντιστάθηκε με πεί-σμα στις επιθέσεις «εκσυγ�ρ�νισμ�ύ»μέ�ρι πρ�σ!ατα.

Tέλ�ς, για να �λ�κληρωθεί τ� τρίπτυ-�� των �ώρων δημ�σίων θεαμάτων τηςΠλάκας, στην πλατεία της Φιλ�μ�ύσ�υEταιρίας λειτ�υργ�ύσε επίσης απ� τηνεπ��ή τ�υ Mεσ�π�λέμ�υ, � κινηματ�-γρά!�ς «Σινέ-Παρί» π�υ επι�ιώνει μέ-�ρι σήμερα, π�τε ως θέατρ� και π�τε ωςκινηματ�γρά!�ς.

Πλακιώτικη «λεπτ�μέρεια» στην �δ� Θέσπιδ�ς. (Φωτ.: Γ.Mπαρδ�π�υλ�ς)

Kαι � κινηματ�γρά'�ς της γειτ�νιάς. T� «ΣINE-ΠAPI» στην�δ� Kυδαθηναίων. (Φωτ.: Γ. Mπαρδ�π�υλ�ς)

Γεύση απ� την παλιά Aθήνα. (Φωτ.: Γ. Mπαρδ�π�υλ�ς)

«Στης Πλάκας τις ανη �ριές...»Tα ιδιαίτερα έθιμα, �ι γρα ικ�ί τύπ�ι, �ι παραδ�σιακές τα�έρνες στη γειτ�νιά τ�υ κε ι�ύ και της διασκέδασης


Oι καλύτερι �ρι δια ίωσης πυ πρσ�έρει η Πλάκα επέ�εραν άνδ των τιμών γης και κτισμάτων, �πως και έντνη κερδσκπία (�ωτ.: «T Mάτι»).

Πλάκα: πριν να είναι αργά...H ανα�ήτηση των π�λλαπλών λύσεων απαιτεί σ��αρ� σ�εδιασμ� και ειλικρινή συνεργασία

Pύπανση, έντνι θ�ρυ ι, ύππτα κυκλώματα πυ κάνυν πάλι την εμ�άνισήτυς στην Πλάκα, πρκαλύν την ανησυ�ία και την αντίδραση των κατίκων της.Oμως �ρειά�εται καλή θέληση και πνεύμα συνεργασίας με τυς καταστηματάρ-�ες και επι�ειρηματίες πυ εργά�νται με τιμι�τητα στην περι�ή τυς, γιατί τασυμ�έρντα της καλής δια ίωσης είναι κινά. H στωικ�τητα της καλής κυρίαςστη �ωτγρα�ία είναι ήδη μία ελπίδα (�ωτ.: «T Mάτι»).

T�υ Θύμιυ Παπαγιάννη

Aρ�ιτέκτ�να

ΓKPINIAZOYME μ�νιμα, ατ�μικά ήεν ��ρώ, για �λα αυτά π�υ τ� Kρά-τ�ς δεν κάνει, για την εκπαίδευση,την υγεία, τ� περι�άλλ�ν, τις π�-λεις και άλλ�υς καίρι�υς τ�μείς. Γιατην Πλάκα �μως, την ιστ�ρική αυτήγειτ�νιά της πρωτεύ�υσας, τ� Kρά-τ�ς έ�ει κάνει π�λλά. Iσως για κα-μιάν άλλη αστική περι��ή της �ώ-ρας δεν έ��υν δαπανηθεί απ� τ�νδημ�σι� τ�μέα την τελευταία 15ε-τία τ�σα �ρήματα σε έργα αναμ�ρ-�ωσης και ε!ωραϊσμ�ύ. Για �ρισμέ-να απ� αυτά, κυρίως για τις πρ�-σ�ατες διαμ�ρ�ώσεις πε#�δρ�μωνκαι κλιμάκων, έ��υν διατυπωθεί έ-ντ�νες αισθητικές αμ�ισ�ητήσεις.

Δεν είναι �μως μ�ν� τα έργα. HΠλάκα έ�ει ιδιαίτερα αυστηρ� και ε-!ειδικευμέν� ν�μικ� καθεστώς, μεειδικά διατάγματα για τη δ�μησηκαι τις �ρήσεις γης. Kαθ�ρί#εταιδηλαδή επακρι�ώς π�ιες δραστη-ρι�τητες επιτρέπ�νται σε κάθε ση-μεί� της περι��ής και με τι �ρ�υς ε-πιτρέπεται να διε!άγ�νται. T� ειδι-

κ� αυτ� ν�μικ� πλαίσι� ευν�εί ιδιαί-τερα τις �ρήσεις π�υ έ��υν σ�έσημε τις ανάγκες των κατ�ίκων και μετ�ν παραδ�σιακ� �αρακτήρα τηςΠλάκας, ως �ώρ�υ π�λιτισμ�ύ καιήπιας ψυ�αγωγίας. Για την καλύτε-ρη ε�αρμ�γή των διατά!εων αυ-τών, υπάρ��υν επί τ�π�υ (στην �δ�Kυρρήστ�υ) δύ� π�λε�δ�μικές υ-πηρεσίες, μία τ�υ YΠEXΩΔE και μίατ�υ Δήμ�υ Aθηναίων, ενώ καθ�ρι-στικ� λ�γ� έ��υν και �ι αρμ�διες υ-πηρεσίες αρ�αι�λ�γίας και �ι Eπι-τρ�πές Aρ�ιτεκτ�νικ�ύ Eλέγ��υ(EΠAE). Παράλληλα υ�ίσταται απ�π�λλών ετών Oμάδα Παρακ�λ�ύ-θησης Πρ��λημάτων Πλάκας στ�YΠEXΩΔE, στην �π�ία μετέ��υνδιακεκριμέν�ι επιστήμ�νες. Eνώδιατηρείται πάντα #ωηρ� τ� ενδια-�έρ�ν της π�λιτικής ηγεσίας, τ�σ�τ�υ YΠEXΩΔE �σ� και τ�υ Δήμ�υAθηναίων.

Π�λλαπλές παρα�άσεις

Παρ’ �λα αυτά τα θετικά, η κατά-σταση στην Πλάκα, για �λ�υς �σ�ι



T �ρηγικ� μνημεί τυ Λυσικράτυς, γνωστ� σήμερα ως Φανάρι τυ Διγένυς. Γύρω τυ νεκλασικά σπίτια και πλακιώ-τικι δρ�μι. Oλα μα�ί στη σκιά της Aκρ�πλης και της σημαίας (�ωτ.: Γ. Mπαρδ�πυλς).

H Πλάκα δέ�εται έναν ιδιαίτερα μεγάλ αριθμ� τυριστών α�ύ είναι πασίγνωστηστ ε'ωτερικ�, αλλά και γιατί ι 'ένι επισκέπτες μας δεν έ�υν πλλά περιθώριαεπιλγής για ψυ�αγωγία. Oλι ι εμπλεκ�μενι κρατικί �ρείς, �πως και ι πα-ντ�ς είδυς επι�ειρηματίες της περι�ής, πρέπει να αναστρέψυν τα �αμηλά επί-πεδα ε'υπηρετήσεως (�ωτ.: «T Mάτι»).

Tα έρνες και εστιατ�ρια πυ διατηρύν καλή πι�τητα αλλά και �ρώμα παραδ-σιακ� είναι γεμάτα σε αντίθεση με εκείνα πυ διαθέτυν ένα ύππτ «μενύ» καιείναι συνήθως άδεια (�ωτ.: «T Mάτι»).

κατ�ικ�ύν εκεί, παραμένει κάπωςάγρια. Aισθάνεται κανείς �τι #ει σεπ�λη της Aμερικανικής Δύσης στιςHνωμένες Π�λιτείες τ�υ περασμέ-ν�υ αιώνα, �π�υ � ν�μ�ς ήταν α-δύναμ�ς και επικρατ�ύσε τ� δί-και� τ�υ ισ�υρ�τέρ�υ.

Πράγματα περίεργα συμ�αί-ν�υν. Oι ν�μιμα κατ��υρωμένες�ρήσεις γης παρα�ιά#�νται και ε-μπ�ρικά καταστήματα αλλά#�υνμ�ρ�ή και περιε��μεν� ανε!έλε-γκτα, κάπ�τε με «άνωθεν» κάλυ-ψη, ως λέγεται. Eκδιώκ�νται έτσι�ι �ρήσεις π�υ έ��υν σ�έση μετην κατ�ικία και αντικαθίστανταιαπ� ιδι�μ�ρ�α «τ�υριστικά» κατα-στήματα, των �π�ίων �ι δραστη-ρι�τητες και η �ικ�ν�μική τ�υς�άση παραμέν�υν συγκε�υμένες.

Oι δε μετατρ�πές αυτές συ�νάσυν�δεύ�νται απ� τ�ν πλήρη �ια-σμ� τ�υ παραδ�σιακ�ύ κτιρί�υ.Aκ�μη και η παραδ�σιακή τα�έρνατ�υ Zα�είρη, αναμ�ισ�ήτητα ηκαλύτερη της Aθήνας, εκδιώ�θη-κε με �ίαι� τρ�π� απ� την �δ� Θέ-σπιδ�ς �π�υ υπήρ�ε επί γενεές.

Oι πε#�δρ�μ�ι, αλλά και τα πε#�-δρ�μια, καταλαμ�άν�νται απ�τραπέ#ια, �μπρέλες, στέγαστρα,γλάστρες και πάσης μ�ρ�ής κατα-σκευές για την ε!υπηρέτηση τωνπελατών των εστιατ�ρίων, τα�ερ-νών και κα�ετεριών.

H υπ�λ�ιπη έκταση των πε#�-δρ�μων απ�τελεί υπαίθρι� σταθ-μ� αυτ�κινήτων σε μ�νιμη �άση.(Aκ�μα και τ� Πάντει� Πανεπιστή-μι�, π�υ ίδρυσε παράρτημα στην�δ� Xιλλ, �ρησιμ�π�ιεί τ�ν πε#�-δρ�μ� για τη στάθμευση των αυ-τ�κινήτων των υπαλλήλων τ�υ, ε-νώ η πλατεία Mητρ�π�λεως �ιλ�-!ενεί πληθώρα αυτ�κινήτων, π�υλέγεται �τι πρ�έρ��νται απ� ταπαρακείμενα γρα�εία της Π�λιτι-κής Aν�ι!ης, αλλά και απ� τ� εκείκατάστημα της Eθνικής Tράπε-#ας). Eτσι �ι πε#�ί αναγκά#�νται νακιν�ύνται στ� �δ�στρωμα (�πωςστις �δ�ύς Tριπ�δων και τμήματης Aδριαν�ύ), μετα!ύ των κιν�υ-μένων ��ημάτων.

Mετά την πε#�δρ�μηση τ�υEμπ�ρικ�ύ Tριγών�υ της Aθήνας,η Πλάκα πνίγεται κυκλ��ριακά α-π� τα ιδιωτικά αυτ�κίνητα, π�υ τη�ρησιμ�π�ι�ύν είτε για στάθμευ-ση, είτε για διέλευση. Iδιαίτερα, η�δ�ς Nαυάρ��υ Nικ�δήμ�υ έ�ειμετα�ληθεί σε κύρια έ!�δ� τ�υκέντρ�υ και έτσι στις ώρες αι�μήςείναι εντελώς αδιά�ατη. Φυσικά �ι�ώρ�ι στάθμευσης π�υ έ��υν δια-�υλα�θεί για τ�υς κατ�ίκ�υς τηςγειτ�νιάς είναι μ�νιμα κατειλημ-μέν�ι απ� άλλα αυτ�κίνητα.

Tερατ�μ�ρ�α �αλάσματα, �πωςτα κλειστά πλέ�ν κέντρα Eρωτ�-κριτ�ς και Bρά��ς, ασ�ημαίν�υντην περι��ή και απ�τελ�ύν συ�νάεστίες �ρήσης και διακίνησης ναρ-κωτικών. Xαρακτηριστική είναι ηπερίπτωση τ�υ κτιρί�υ στην �δ�Παν�ς 16, για την �π�ία έ�ει ενη-μερωθεί τ� Yπ�υργεί� Π�λιτι-σμ�ύ. H ρυπαρ�τητα των δημ�-σίων �ώρων είναι απερίγραπτη, α-π�τέλεσμα της αδιά��ρης απ�ρ-ριψης των σκ�υπιδιών απ� �ρισμέ-

να κέντρα και της ελλιπ�ύς καθα-ρι�τητας απ� τις αρμ�διες υπηρε-σίες τ�υ Δήμ�υ. Yπάρ��υν �μωςεπίσημες υπ�σ�έσεις απ� την ηγε-σία τ�υ Δήμ�υ Aθηναίων. (Πρ�ςτην Oμάδα Πρωτ��υλίας Kατ�ί-κων Πλάκας της Eλληνικής Eται-ρείας), �τι η κατάσταση στ�ν τ�-μέα αυτ�ν θα �ελτιωθεί στ� άμεσ�μέλλ�ν, με νέ�υς κάδ�υς και μι-κρά απ�ρριμματ��ρα.

Πρ�σ�ατα, � εμπρησμ�ς σειράςκτισμάτων π�υ ανήκ�υν στ� υ-π�υργεί� Π�λιτισμ�ύ, (τ� IδρυμαMελίνας Mερκ�ύρη, στην �δ� Π�-λυγνώτ�υ, στην �δ� Θαλ�ύ 3,στην �δ� M�υσαί�υ 4), αλλά και �-ρισμένα κρ�ύσματα �ίας, έ��υνπρ�καλέσει #ωηρή ανησυ�ία τ�υςκατ�ίκ�υς της περι��ής.

Σύνθετες λειτ�υργίες

Kάπ�ια ε!ήγηση πρέπει να υ-πάρ�ει για την αντί�αση αυτή ανά-μεσα στις θετικές πρ�σπάθειεςτ�υ Kράτ�υς και τ�υ Δήμ�υ απ�τη μια και την κακή κατάσταση τηςΠλάκας απ� την άλλη.

Yπάρ�ει ίσως μία �αθύτατη πα-ραν�ηση. Eπικρατεί δηλαδή η α-ντίληψη �τι τα πρ��λήματα στις α-στικές περι��ές είναι στενά π�λε-�δ�μικά (ή συγκ�ινωνιακά ή τε�νι-κά) και �τι μπ�ρεί επ�μένως να ε-πιλυθ�ύν με π�λε�δ�μικές και μ�-ν�ν ρυθμίσεις.

Oι π�λεις �μως είναι #ώντες �ρ-γανισμ�ί, με σημαντικές κ�ινωνι-κές και �ικ�ν�μικές λειτ�υργίες,π�υ διαπλάθ�νται μέσα απ� τη σύ-γκρ�υση των συμ�ερ�ντων τα �-π�ία διεκδικ�ύν τη �ρήση τ�υ α-στικ�ύ και περιαστικ�ύ �ώρ�υ. Oδημ�σι�ς τ�μέας επ�μένως, γιανα καλύψει απ�τελεσματικά τ�νεκ τ�υ Συντάγματ�ς ρυθμιστικ�


Aριστερά: H πε�δρ�μηση τυ Eμπρικύ Tριγώνυ της Aθήνας δημιύργη-σε ανυπ��ρ κλίμα στυς δρ�μυς της Πλάκας (παράδειγμα η εικνι��μενηδ�ς Nικδήμυ) πυ επιτείνεται απ� την παράνμη στάθμευση. Δε'ιά: Oι υ-πηρεσίες καθαρι�τητας τυ Δήμυ Aθηναίων πρέπει να εντείνυν τις πρ-σπάθειές τυς για την απκμιδή των σκυπιδιών πυ δημιυργύν εντν�-

τατ πρ� λημα. Eικ�νες �πως της �ωτγρα�ίας είναι πλέν θέαμα συνηθι-σμέν. Mικρά απρριμματ��ρα και νέι κάδι είναι απαραίτητα αλλά πρέπεινα πρσε�θύν και τα σημεία τπθετήσεως των κάδων πυ συ�νά δημιυρ-γύν αντιαισθητικ� πρ� λημα �ταν είναι κντά σε αρ�αιλγικύς �ώρυςκαι εκκλησίες.

τ�υ ρ�λ�, πρέπει να παρέμ�ει μεσύνθε� τρ�π�.

Aς δ�ύμε πώς ε!ειδικεύ�νται ταπαραπάνω στην περίπτωση τηςΠλάκας. H σύγκρ�υση των συμ�ε-ρ�ντων στην περι��ή εμ�ανίστη-κε έντ�να κατά την πρώτη μετα-π�λεμική περί�δ�,στις αρ�ές τηςδεκαετίας τ�υ ’60, �πως εί�ε ση-μειωθεί εύστ��α απ� τ�ν KώσταMπίρη. (Bλέπε Kώστα H. Mπίρη,19966, Aι Aθήναι, Eκδ�τικ�ς Oίκ�ςMEΛIΣΣA, 1995, Aθήνα, σελ. 416-419. Iδιαίτερα ενδια�έρ�υσα ηπρ�ταση της Yπηρεσίας Oικισμ�ύτ�υ 1963 για την άρση τ�υ αρ�αι�-λ�γικ�ύ �αρακτηρισμ�ύ της Πλά-κας, ώστε να κτιστ�ύν εκεί «μερι-κές ωραίες �ίλλες πλ�υσίων»).

H γειτνίαση μιας ε!αιρετικά υπ�-�αθμισμένης περι��ής, με �αμη-λές τιμές γης, με τ� κέντρ� τηςπ�λης έδινε τη δυνατ�τητα και έ-να ισ�υρ� κίνητρ� για την επέκτα-

ση τ�υ κέντρ�υ πρ�ς τα εκεί.Πράγμα π�υ έγινε στις παρυ�έςτης Πλάκας, με την ανέγερση π�-λυώρ��ων κτιρίων γρα�είων καικαταστημάτων, καθώς και !εν�δ�-�είων, ιδιαίτερα στις �δ�ύς Mη-τρ�π�λεως και Φιλελλήνων και α-π� εκεί πρ�ς τα ενδ�τερα.

Παράλληλα αναπτύ�θηκαν κέ-ντρα ύπ�πτης «ψυ�αγωγίας» καιτ�υρισμ�ύ, κυρίως κατά την πε-ρί�δ� της δικτατ�ρίας, π�υ συνδέ-θηκαν με παράν�μα και ανε!έλε-γκτα κυκλώματα. Aπ�τέλεσμα ή-ταν η �υγή μεγάλ�υ τμήματ�ς τωνκατ�ίκων της περι��ής και η �ρι-στική ρή!η των κ�ινωνικών δ�μώνστην περι��ή.

H ανα�άθμιση της Πλάκας π�υ ε-πι�ειρήθηκε τη δεκαετία τ�υ ’80και τα περι�ριστικά μέτρα π�υ θε-σμ�θετήθηκαν εκδίω!αν τις ύπ�-πτες δραστηρι�τητες και σταμάτη-σαν την επέκταση των κεντρικώνλειτ�υργιών. Eί�ε επέλθει άλλω-

στε η πτώση της �ικ�ν�μικής δυ-ναμικής τ�υ κέντρ�υ της Aθήνας.

Aλλες �ικ�ν�μικές �ρήσεις �-μως άρ�ισαν να αναπτύσσ�νταιστην Πλάκα.

Tάσεις κερδ�σκ�πίας

Kάπ�ι�ς ρ�μαντισμ�ς, αλλά καιτα αντικειμενικά πλε�νεκτήματαδια�ίωσης υπ� ανεκτές συνθήκεςπ�λύ κ�ντά στ� κέντρ� της π�λης,τρά�η!αν στην Πλάκα νέ�υς επ�ί-κ�υς, με σημαντική �ικ�ν�μική ε-πι�άνεια. Aπ�τέλεσμα υπήρ!ε ηκατακ�ρυ�η άν�δ�ς των τιμώνγης και κτισμάτων και μια εντ�ν�-τατη κερδ�σκ�πία π�υ συνε�ί#ε-ται ακάθεκτη. Aρκετά παλαιά �ική-ματα επισκευάστηκαν (κατά τ�νκαλύτερ� ή �ειρ�τερ� τρ�π�) καικατ�ικήθηκαν. Mερικά απ� αυτάαντικατέστησαν παλιά κέντρα δια-σκέδασης. Aυτ� τ� γεγ�ν�ς, μα#ίμε τις διαμαρτυρίες των κατ�ίκωνγια έντ�ν� θ�ρυ�� και ρύπανση,

π�υ, αν και εύλ�γες, εκ�ρά#�νταικάπ�τε με υπερ��λικ� τρ�π�,πρ�κάλεσαν τις ανησυ�ίες, αλλάκαι τις αντιδράσεις των καταστη-ματαρ�ών της περι��ής. Σήμερα,�ι δυσμενείς συνθήκες δια�ίωσηςπ�υ ανα�έραμε, αλλά και �ρισμέ-ν�ι άλλ�ι παράγ�ντες απ�θάρρυν-σης, αρ�ί#�υν να ωθ�ύν κάπ�ι�υςαπ� τ�υς νέ�υς ή επίδ�!�υς κα-τ�ίκ�υς να εγκαταλείψ�υν τηνΠλάκα. Oπ�τε τα εμπ�ρικά κυκλώ-ματα στην περι��ή θα πρέπει ναείναι ηρεμ�τερα, μια και �αίνεταινα κερδί#�υν τη μά�η.

T� ίδι� αυτ� διάστημα, ε!α�ανί-στηκε σ�εδ�ν πλήρως η μικρ��ι�-τε�νία, κυρίως σε είδη �ειρ�τε-�νίας, π�υ εμπλ�ύτι#ε μάλλ�ν, πα-ρά εν��λ�ύσε, την Πλάκα.

O τ�υριστικ�ς τ�μέας ε!ελί�θη-κε σε ε!αιρετικά σημαντικ� �αθμ�στην περι��ή. Aπ� τ� Δημ�σι� υ-π�τιμήθηκε ίσως τ� γεγ�ν�ς �τι ηΠλάκα απ�τελεί τη μ�ναδική διέ-!�δ� ψυ�αγωγίας των !ένων επι-σκεπτών αυτής της α�ιλ�!ενηςπ�λης, �ώρ� με κάπ�ια –σκηνικήέστω– γρα�ικ�τητα, και �υσι�λ�-γική μετά�αση απ� τ� κέντρ�πρ�ς την Aκρ�π�λη, την Πνύκα, τ�θέατρ� Hρώδ�υ τ�υ Aττικ�ύ καιτα άλλα μνημεία. Πράγμα π�υ διέ-�λεψε και εκμεταλλεύθηκε η ιδιω-τική πρωτ��υλία. Συγκεντρώθη-καν έτσι στην περι��ή άπειρεςτ�υριστικές δραστηρι�τητες, έναμείγμα περίεργ�, σε στενή γειτ-νίαση: περιθωριακά τ�υριστικάγρα�εία, π�λυτελέστατα καταστή-ματα πώλησης κ�σμημάτων, εικ�-νων και γ�υναρικών, γρα�ικά μα-γα#άκια με τσάντες, μπλ�υ#άκιακαι !ηρ�ί καρπ�ί εκτεθειμένα σταπε#�δρ�μια, θλι�ερά εστιατ�ριαμε ανηρτημέν� «μεν�ύ» των 1.200δρα�μών, συνήθως άδεια, ενώ �ιτ�υρίστες κυκλ��ρ�ύν σε �μά-δες με μπ�υκάλια νερ� ή άλλα π�-τά στ� �έρι.

Aντίθετα �ι τα�έρνες και τα με-#εδ�πωλεία π�υ απ�τείν�νται σεEλληνες είναι συνήθως γεμάτα,

Eίναι σημαντικ� νασυνυπάρ'υν αρ-μνικά στην Πλά-

κα η αναψυ�ή, τυρισμ�ς, τ ε-μπ�ρι, η μικρ-

ιτε�νία και η κα-τικία. Kαι πρέπεινα δια�υλα�θεί ηπερι�ή απ� κάθεείδυς ακρ�τητες

ή ανε'έλεγκτεςδραστηρι�τητες

(�ωτ.: Γ. Mπαρδ�-πυλς).



γιατί άλλωστε �ρισμένα διατη-ρ�ύν και �ρώμα παραδ�σιακ� καικαλή π�ι�τητα. (Oπως �ι τα�έρνεςτ�υ 7υν�ύ, � Πλάταν�ς, τ� Bυ#α-ντιν�ν πρώην Kωστή).

Yπάρ�ει �αίνεται ένα σημαντικ�π�σ�στ� νέων π�υ δεν έλκ�νταιαπ� τη διεθνή ψυ�αγωγία π�υπρ�σ�έρει η πλατεία K�λωνακί�υ,αλλά ανα#ητ�ύν ένα �ώρ� πι� αυ-θεντικ�, π�υ να συνδέεται κάπωςμε την παράδ�ση αυτής της π�-λης. Aυτ�ί συρρέ�υν στην Πλάκασε μεγάλ�υς αριθμ�ύς, μα#ί με γ�-νείς, παιδιά και ηλικιωμέν�υς τιςKυριακές και ε�ρτές, γεγ�ν�ς�αρμ�συν� και αισι�δ�!�.

Aπ� την αρνητική πλευρά, αρ�ί-#�υν να επανεμ�ανί#�νται, δειλάκαι συγκαλυμμένα, τα παλαιά κυ-κλώματα ύπ�πτης «διασκέδασης»,π�υ π�τέ δεν συγ�ώρησαν την εκ-δίω!ή τ�υς απ� την περι��ή.

H συνύπαρ!η

Tι πρέπει �μως να γίνει; Πρέπειμήπως η Πλάκα να «καθαριστεί» α-π� τις ��λ�ύσες �ρήσεις και ναμετα�ληθεί σε ειδυλλιακή περι��ήκατ�ικίας για κάπ�ι�υς πρ�ν�μι-�ύ��υς; H μήπως πρέπει να α�ε-θ�ύν ελεύθερ�ι �ι μη�ανισμ�ί τηςαγ�ράς (με τ�υς ιδι�μ�ρ��υς τρ�-π�υς π�υ λειτ�υργ�ύν στην Eλλά-δα) να καθ�ρίσ�υν τ� μέλλ�ν τηςπερι��ής;

Kατά τη γνώμη μ�υ, η Πλάκαπρέπει να δια�υλά!ει τ� δικ� τηςιδιαίτερ� ιστ�ρικ� �αρακτήρα π�υσ�εδ�ν π�τέ δεν έ�ασε �λ�κλη-ρωτικά. Nα παραμείνει δηλαδή έ-νας �ώρ�ς με μεικτές �ρήσεις, �-π�υ κατ�ικία και αναψυ�ή και π�-λιτισμ�ς, εμπ�ρι� και τ�υρισμ�ςκαι μικρ��ι�τε�νία συνυπάρ��υνσε αρμ�νία. Eνας �ώρ�ς γεμάτ�ς#ωή τις περισσ�τερες ώρες τ�υ24ωρ�υ μια �αση για τ�ν πε#� π�-λίτη, απαλλαγμέν�ς απ� τη δια-μπερή κυκλ��ρία των ��ημάτων.

Xρειά#εται �μως και μια �αθύτα-τη π�ι�τική ανα�άθμιση σε �λ�υςτ�υς τ�μείς, λ�γω της μ�ναδικ�-τητάς της. Kαι αυτ� μπ�ρεί να γί-νει μ�ν� με την ενεργ� ανάμει!η�λων των υπεύθυνων ��ρέων και��ι μ�ν�ν τ�υ YΠEXΩΔE και τ�υΔήμ�υ.

O EOT, για παράδειγμα, πρέπεινα ��ηθήσει με εκπαίδευση και κί-νητρα για την ανα�άθμιση των πα-ρε��μένων υπηρεσιών εστίασηςκαι αναψυ�ής, π�υ είναι σήμερα α-παράδεκτα �αμηλές (με ελά�ιστεςε!αιρέσεις), ώστε να �θάσ�υν σεένα ανεκτ� επίπεδ� π�υ δεν ση-μαίνει υπ��ρεωτικά να γίν�υν δα-πανηρές και «π�λυτελείς». Eνατέτ�ι� μείγμα υπηρεσιών �ρίσκεικανείς σε αναπτυγμένες τ�υριστι-κές περι��ές, �πως στη Mύκ�ν� ήστην Yδρα.

Aνάγκη σε�ασμ�ύ

T� υπ�υργεί� Π�λιτισμ�ύ πρέ-πει να μεριμνήσει για τη διαμ�ρ-�ωση των θλι�ερών σκ�υπιδ�τ�-πων στ�υς �π�ί�υς έ��υν μετα-�ληθεί αρ�αι�λ�γικ�ί �ώρ�ι, �πωςαυτ�ς γύρω απ� τ� μνημεί� τ�υ

Λυσικράτ�υς. Θα πρέπει να απ�-καταστήσει τα ερειπωμένα κτί-σματα π�υ κατέ�ει, �πως την κα-τ�ικία τ�υ Mπενι#έλ�υ Παλαι�λ�-γ�υ στην �δ�ν Aδριαν�ύ. Θα πρέ-πει να ε!ασ�αλίσει �τι τα παραδ�-σιακά �ικήματα π�υ παρα�ωρεί σεδιά��ρ�υς συλλ�γ�υς και ιδιώτες�ρησιμ�π�ι�ύνται πραγματικά γιαπ�λιτιστικ�ύς σκ�π�ύς. Θα πρέπεινα τ�νώσει με διά��ρες εκδηλώ-σεις και πρ�γράμματα την π�λιτι-στική #ωή της Πλάκας.

T� υπ�υργεί� Aνάπτυ!ης θαπρέπει να μελετήσει τ� ιδιαίτερ�μείγμα δραστηρι�τήτων στην πε-ρι��ή και να �ρ�ντίσει μα#ί με τ�Eμπ�ρικ� και Bι�μη�ανικ� Eπιμε-λητήρι� και άλλ�υς παραγωγι-κ�ύς ��ρείς για την ε!υγίανσήτ�υ. Iδιαίτερη σημασία πρέπει ναδ�θεί στη διατήρηση των παραδ�-σιακών �ικ�ν�μικών �ρήσεωνστην περι��ή.

O Δήμ�ς Aθηναίων πρέπει να α-ντιλη�θεί �τι η Πλάκα δεν είναιμια κάπ�ια γειτ�νιά της πρωτεύ-�υσας, αλλά σημαντικ� τμήμα τ�υ«πρ�σώπ�υ» της πρ�ς τα έ!ω, κα-θώς και �ώρ�ς ε!αιρετικά παρα-γωγικ�ς, απαραίτητ�ς για την τ�υ-ριστική δραστηρι�τητα στην Aθή-να και π�λύτιμ� εν δυνάμει πλε�-νέκτημα στ� επίπεδ� τ�υ ανταγω-νισμ�ύ των ευρωπαϊκών μητρ�π�-λιτικών κέντρων. Mακάρι στ� μέλ-λ�ν και άλλες γειτ�νιές, τ� Mετα-!�υργεί�, τ�υ Ψυρρή, τ� Θησεί�,να απ�κτήσ�υν αντίστ�ι�η αίγλη.Σήμερα �μως είναι η Πλάκα π�υ α-παιτεί ιδιαίτερη μέριμνα.

Oι κάτ�ικ�ι της Πλάκας, παλαι�ίκαι νε�τερ�ι, πρέπει να απ�δε-�θ�ύν τ�ν π�λυλειτ�υργικ� �αρα-κτήρα της περι��ής και να συνει-δητ�π�ιήσ�υν τις επιπτώσεις τηςεπιλ�γής #ωής π�υ έ��υν κάνει.Bε�αίως πρέπει να αγωνί#�νταιγια να απ�κτήσει η Πλάκα ανεκτέςσυνθήκες δια�ίωσης, �ωρίς �μωςακρ�τητες και υπερ��λές. Aλλω-στε �ι καλύτερ�ί τ�υς σύμμα��ιείναι �σ�ι ε!ακ�λ�υθ�ύν να εργά-#�νται με τιμι�τητα και ευπρέπειαστ� �ώρ� της Πλάκας.

Για να γίν�υν �λα αυτά �ρειά#ε-ται συντ�νισμ�ς και συνεργασία.O�ι �μως μ�ν� των αρ�ιτεκτ�νων,των π�λε�δ�μων, των συγκ�ινω-νι�λ�γων και άλλων τε�νικών.Aλλά των π�λιτικών, των εκπρ�-σώπων των παραγωγικών τά!εωνκαι των π�λιτών. H νέα Eπιτρ�πήγια την Aνα�άθμιση της Πλάκαςθα ’πρεπε να απ�τελεσθεί απ�τ�υς γενικ�ύς γραμματείς τ�υYΠEXΩΔE, των υπ�υργείων Π�λι-τισμ�ύ και Aνάπτυ!ης, απ� εκπρ�-σώπ�υς τ�υ EBEA, τ�υ Eμπ�ρικ�ύΣυλλ�γ�υ και τ�υ 7εν�δ��ειακ�ύEπιμελητηρί�υ, αλλά και των ερ-γα#�μένων και των κατ�ίκων τηςπερι��ής. M�ν�ν έτσι υπάρ�ει ελ-πίδα �ι απ��άσεις π�υ θα λη-�θ�ύν να αντιμετωπίσ�υν τα αλη-θινά πρ��λήματα της περι��ής, ώ-στε να τη μετατρέψ�υν, απ� κακ�-στημέν� και �θαρμέν� σκηνικ�,σε #ωνταν� τ�π� εργασίας, κατ�ί-κησης και π�λιτισμ�ύ, �πως τηςαρμ�#ει.

Eπιτακτική είναι η ανάγκη να απκατασταθύν σημαντικά κτίσματα �πως η εικ-νι��μενη ικία τυ Mπενι�έλυ Παλαιλ�γυ. Eπίσης, τ υπ. Πλιτισμύ να ελέγ-'ει αν τα παραδσιακά ικήματα πυ παρα�ωρεί σε ιδιώτες ή συλλ�γυς �ρησι-μπιύνται πράγματι για πλιτιστικύς λ�γυς (�ωτ.: N. Kαπίρη).

Kαι μία �ωτγρα�ία�ωρίς σ��λια. Tαπρ λήματα της

Πλάκας �ρειά�νταιτν έλεγ� των αρ-

μδίων, θάρρςκαι... λίγ μεράκι

(�ωτ.: «T Mάτι»).


Tα μ�υσεία της ΠλάκαςMε σύγ�ρ�νη εκθεσιακή και εκπαιδευτική αντίληψη διασώ��υν την π�λιτιστική μας κληρ�ν�μιά

T� «Παλη� Πανεπιστήμι�» �π�υ στεγά�εται τ� M�υσεί� Iστ�ρίας τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθηνών.

H «αίθ�υσα Θε��ιλ�υ» στ� M�υσεί� Eλληνικής Λαϊκής Tέ�νης.

Tης Mαρίας Aυγ�ύλη

Eπιμελήτριας τ�υ M�υσεί�υ Eλληνικής ΛαϊκήςTέ�νης

AΠO TO 1978, �ταν αρί�ει η ε�αρ-μ�γή της «Mελέτης Παλαιάς Π�λε-ως Aθηνών» (μελέτη Δ. Zή�α), ηΠλάκα αλλά�ει πρ�σωπ� και �υσια-στικά διασώ�ει την ιστ�ρική της συ-νέεια. Eνας μεγάλ�ς αριθμ�ς π�λι-τιστικών ιδρυμάτων αρί��υν να κά-ν�υν την εμ�άνισή τ�υς στην πε-ρι�ή. Nέα μ�υσεία «γεννι�ύνται»και στεγά��νται εδώ –με ε"αίρεσητ� M�υσεί� Eλλ. Λαϊκής Tένης καιτ� M�υσεί� Kανελλ�π�ύλ�υ π�υ υ-πάρ�υν στην Πλάκα απ� τ� 1918και 1976 αντίστ�ια– μ�υσεία κυ-ρίως θεματικά, με σύγρ�νη εκθετι-κή και εκπαιδευτική αντίληψη, �ιλι-κά και ελκυστικά για τ�ν επισκέπτη.M�υσεία, π�υ, εν τέλει, ανταπ�κρί-ν�νται στ�ν �ρισμ� τ�υ Oργανισμ�ύτ�υ Διεθν�ύς Συμ��υλί�υ M�υσεί-ων (KOM): «T� M�υσεί� είναι ένα ί-δρυμα μ�νιμ�, μη κερδ�σκ�πικ�,στην υπηρεσία της κ�ινωνίας καιτης ανάπτυ"ής της, αν�ικτ� στ� κ�ι-ν�· τ� M�υσεί� κάνει έρευνες σε-τικές με τα υλικά τεκμήρια τ�υ αν-θρώπ�υ και τ�υ περι�άλλ�ντ�ς τ�υ,τα συλλέγει, τα διατηρεί, τα κ�ιν�-π�ιεί και ιδίως τα εκθέτει για μελέ-τη, παιδεία και ψυαγωγία».

Στ� συν�πτικ� �μως αυτ� σημεί-ωμα παρ�υσιά��νται τα μ�υσεία τηςπερι�ής ρ�ν�λ�γικά, σύμ�ωναδηλ. με τ� έτ�ς της ίδρυσής τ�υςκαι της έντα"ής τ�υς στη �ωή τηςΠλάκας.

M�υσεί� Eλληνικής Λαϊκής Tέ-�νης: Yπάγεται στ� Yπ. Π�λιτισμ�ύ.Iδρύθηκε τ� 1918 ως «M�υσεί� Eλλ.Xειρ�τενημάτων» και τ� 1959 πήρετη σημερινή τ�υ �ν�μασία. Eως τ�1973 στεγα��ταν στ� τ�αμί της πλα-τείας M�ναστηρακί�υ και τ� έτ�ςαυτ� μετα�έρθηκε στ� σημεριν�τ�υ κτίρι�. Διαθέτει συλλ�γές πα-ραδ�σιακές κεντητικής, υ�αντικής,ενδυμασιών, μεταμ�ιέσεων, Θεά-τρ�υ Σκιών, αργυρ��ΐας, μεταλλ�-τενίας, κεραμεικής, "υλ�γλυπτι-κής, λιθ�γλυπτικής και λαϊκής �ω-γρα�ικής (έργα Θε��ιλ�υ). Παράρ-τημα τ�υ μ�υσεί�υ είναι τ� τ�αμί.(Aρεως 1, τηλ. 32.42.066) �π�υ στε-γά�εται η «Συλλ�γή Λαϊκής Kερα-μεικής B. Kυρια��π�υλ�υ».

M�υσεί� Kανελλ�π�ύλ�υ: T�M�υσεί� Παύλ�υ και Aλε"άνδραςKανελλ�π�ύλ�υ ��είλει την ίδρυσήτ�υ στις συλλ�γές π�υ δώρησε τ�1972 στ� υπ�υργεί� Π�λιτισμ�ύ �συλλέκτης Π. Kανελλ�π�υλ�ς. Eνακτίρι� τ�υ τέλ�υς τ�υ 19�υ αι., στη��ρεια πλαγιά της Aκρ�π�λης, πα-ραωρήθηκε για τη στέγαση τηςσυλλ�γής, π�υ εγκαινιάστηκε τ�1976.

Oι συλλ�γές περιλαμ�άν�υν εκ-


Aπ� την έκθεση λαϊκής κεραμικής στ� T�αμί της πλατείας M�ναστηρακί�υ (πα-ράρτημα τ�υ M�υσεί�υ Eλλ. Λαϊκής Tέ�νης).

Aπ�ψη τ�υ κήπ�υ τ�υ M�υσεί�υ Eλλ. Λαϊκών Oργάνων Φ. Aνωγειανάκη �π�υ �ρ-γανών�νται συναυλίες παραδ�σιακής μ�υσικής.

θέματα π�υ ρ�ν�λ�γ�ύνται απ�την πρ�ϊστ�ρική επ�ή έως τα τέλητ�υ 19�υ αιώνα.

Kέντρ� Λαϊκής Tέ�νης και Παρά-δ�σης: Iδρύθηκε τ� 1980 απ� τ�νΔήμ� Aθηναίων και λειτ�υργεί στ�πλαίσι� των δραστηρι�τήτων τ�υΠνευματικ�ύ Kέντρ�υ. Στεγά�εταιστ� σπίτι της μεγάλης λα�γρά��υAγγ. Xατ�ημιάλη, μνημεί� της νεώ-τερης ελληνικής αριτεκτ�νικής,έργ� τ�υ αριτέκτ�να Aριστ�τέληZά�υ. Σκ�π�ς τ�υ Kέντρ�υ είναι ηδιάσωση, διατήρηση, μελέτη καιπρ��λή των στ�ιείων τ�υ ελλ.λαϊκ�ύ π�λιτισμ�ύ. Tα εκθέματαπρ�έρ�νται απ� τις συλλ�γές τηςEλλ. Λα�γρα�ικής Eταιρείας και τηςEταιρείας Λα�γρα�ικών Mελετών.T� Kέντρ� �ιλ�"ενεί περι�δικές θε-ματικές εκθέσεις, �ργανώσεις, δια-λέ"εις, σεμινάρια και εργαστήριακεντητικής, υ�αντικής, "υλ�γλυπτι-κής κ.λπ. Διαθέτει λα�γρα�ική �ι-�λι�θήκη.

M�υσεί� Kατίνας Πα�ιν�ύ: Aνήκειστ� M�ρ�ωτικ� Iδρυμα της EθνικήςTράπε�ας και λειτ�υργεί απ� τ�

1986. Στεγά�εται σε ένα σημαντικ�κτίρι�, σπάνι� δείγμα της επ�ήςτης T�υρκ�κρατίας. T� M�υσεί� πε-ριλαμ�άνει τ� Aρεί� Πα"ιν�ύ (�ω-τ�γρα�ίες, αλληλ�γρα�ία, καταλ�-γ�υς παραστάσεων, σπάνιες η�-γρα�ήσεις), καθώς και έπιπλα, πίνα-κες, �ι�λία, μακέτες, και πρ�σωπικάαντικείμενα και ενθυμήματα της με-γάλης καλλιτένιδ�ς.

M�υσεί� Iστ�ρίας τ�υ Πανεπιστη-μί�υ Aθηνών: Iδρύθηκε τ� 1987 καιστεγά�εται σε ένα απ� τα ιστ�ρικάκτίρια της Aθήνας, την «�ικία Kλε-άνθ�υς», γνωστ�τερη ως «τ� Πα-λη� Πανεπιστήμι�» �π�υ και στεγά-στηκε τ� πρώτ� Πανεπιστήμι� τ�υανε"άρτητ�υ ελληνικ�ύ κράτ�υς τατέσσερα πρώτα ρ�νια της λειτ�υρ-γίας τ�υ 1837-1841. T� M�υσεί� πε-ριέει π�ικίλα ενθυμήματα, �πωςέγγρα�α, διπλώματα, σπάνιες εκδ�-σεις και επιστημ�νικά συγγράμμα-τα, μετάλλια, άρτες, μεγάλη σειράπρ�σωπ�γρα�ιών των παλαιών κα-θηγητών απ� μεγάλ�υς Eλληνες�ωγρά��υς τ�υ 19�υ αι., πρ�σωπικάαντικείμενα, παλαιά �ργανα διδα-

σκαλίας της ιατρικής �δ�ντιατρι-κής, ημείας, �υσικής και �αρμακ�-λ�γίας, καθώς και πλ�ύσι� �ωτ�-γρα�ικ� υλικ�. Στ� M�υσεί� �ργα-νών�νται εκθέσεις και εκπαιδευτικάπρ�γράμματα, συνέδρια και συμπ�-σια, ενώ στην αυλή δίν�νται θεατρι-κές παραστάσεις και μ�υσικές εκ-δηλώσεις.

Kέντρ� Mελέτης Nεώτερης Kερα-

μεικής, Iδρυμα �ικ�γενείας Γεωργ.

Ψαρ�π�ύλ�υ: Iδρύθηκε τ� 1988 καιείναι ένα μ�υσεί�-πυρήνας π�λλα-πλών δραστηρι�τήτων σετικά μετη διάσωση, την έρευνα και τηνπρ��λή της παραδ�σιακής Eλληνι-κής Kεραμεικής Tένης (κυρίωςρηστικής). Σήμερα �ρίσκ�νται συ-γκεντρωμένα στην έκθεσή τ�υ κε-ραμεικά δημι�υργήματα απ� �λητην Eλλάδα. Oι εκδ�σεις, εκθέσεις,διαλέ"εις, εκπαιδευτικά πρ�γράμ-ματα (μετα"ύ των �π�ίων και κύκλ�ιμαθημάτων κεραμεικής και �ωτ�-γρα�ίας για σπ�υδαστές και καλλι-τένες), καθώς και η συνεργασία μεαντίστ�ια διεθνή κέντρα και με ταελληνικά Πανεπιστήμια, είναι �ι κύ-ριες δραστηρι�τητες τ�υ Kέντρ�υ.

M�υσεί� Eλληνικών Λαϊκών M�υ-

σικών Oργάνων Φ�ί#�υ Aνωγειανά-

κη - Kέντρ� Eθν�μ�υσικ�λ�γίας:

Iδρύθηκε τ� 1991 και επ�πτεύεταιαπ� τ� υπ. Π�λιτισμ�ύ. Στεγά�εταισε ένα παλι� αρ�ντικ� κτισμέν� τ�1842 απ� τ�ν �πλαρηγ� Γ. Λασσά-νη. Περιλαμ�άνει τη συλλ�γή τ�υμ�υσικ�λ�γ�υ Φ�ί��υ Aνωγειανάκηαπ� 1.200 ελληνικά λαϊκά μ�υσικά�ργανα, απ� τ�ν 18� αι. ώς τις μέ-ρες μας.

Στ��ι τ�υ M�υσεί�υ είναι η συλ-λ�γή, συντήρηση και έκθεση λαϊκών�ργάνων, η πρ�ώθηση της έρευναςσε θέματα εθν�μ�υσικ�λ�γίας καιπαραδ�σιακής μ�υσικής, η δημι-�υργία ειδικής �ι�λι�θήκης και �-πτικ�ακ�υστικ�ύ αρεί�υ. Δι�ργα-νών�νται σεμινάρια, θεματικές εκ-δηλώσεις, εκπαιδ. πρ�γράμματα,

και στ�ν κήπ� τ�υ M�υσεί�υ συναυ-λίες παραδ�σιακής μ�υσικής.

Tα δύ� τελευταία ρ�νια άρισαννα «��υν» στην Πλάκα δύ� εκπαι-δευτικά - π�λιτιστικά σωματεία π�υπρ�σ�έρ�υν εκπαιδευτικές δρα-στηρι�τητες για παιδιά, συνα�είςμε αυτές της μ�υσικ�παιδαγωγικήςπρακτικής.

T� Eλληνικ$ Παιδικ$ M�υσεί�:

Iδρύθηκε τ� 1987 και στεγάστηκε σεκτίρι� της Πλάκας τ� 1995. Πρ�σ�έ-ρει ένα ευρύ θεματικ� �άσμα εκ-παιδ. πρ�γραμμάτων �π�υ τα παιδιάμαθαίν�υν παί��ντας με εκθέματασεδιασμένα ειδικά για να παρέ-�υν ερεθίσματα, πληρ��ρηση καιψυαγωγία.

T� «M�υσεί� Eλληνικής Παιδικής

Tέ�νης»: Iδρύθηκε τ� 1994 με κύρι�μέλημα την ευαισθητ�π�ίηση, τηναισθητική καλλιέργεια και τη συναι-σθηματική εκτ�νωση των Παιδιών,μέσα απ� αντίστ�ια εκπαιδ. πρ�-γράμματα.

Tέλ�ς, θα ήταν παράλειψη να μηγίνει ανα��ρά στ� Kέντρ� Eκπαιδ.

Πρ�γραμμάτων τ�υ υπ�υργεί�υ Π�-

λιτισμ�ύ. T� «M�υσεί� της Γρα�ής»�πως αδ�κιμα αλλά π�λύ γλα�υράτ� απ�καλ�ύν τα παιδιά π�υ τ� επι-σκέπτ�νται καθημερινά. T� Kέντρ�–π�υ λειτ�υργεί απ� τ� 1985– επιτε-λεί σημαντικ� έργ� στ�ν τ�μέα τηςμ�υσει�παιδαγωγικής με την εκπ�-νηση και υλ�π�ίηση εκπαιδ. πρ�-γραμμάτων και εκθέσεων σε μ�υ-σεία και αραι�λ�γικ�ύς ώρ�υς σε�λη την Eλλάδα. Bασικ�ς στ��ςτ�υ Kέντρ�υ είναι η ευαισθητ�π�ίη-ση των νέων σε θέματα ερμηνείας,καταν�ησης και, συνεπώς, πρ�στα-σίας της π�λιτιστικής κληρ�ν�μιάς.

Oι διευθύνσεις των μ�υσείωνOι διευθύνσεις και τα τηλέ�ωνα των μ�υσείων της Πλάκας είναι τα παρακά-

τω:� M�υσεί� Eλληνικής Λαϊκής Tέ�νης: Kυδαθηναίων 17, τηλ. 32.13.018,

32.29.031.� M�υσεί� Kανελλ�π�ύλ�υ: Θεωρίας και Παν�ς, τηλ. 32.12.313.� Kέντρ� Λαϊκής Tέ�νης και Παράδ�σης: Aγγ. Xατ!ημι�άλη 6, τηλ.

32.43.987.� M�υσεί� Kατίνας Πα�ιν�ύ: Θ�υκυδίδ�υ 13, τηλ. 32.30.841, 32.21.335.� M�υσεί� Iστ�ρίας τ�υ Πανεπιστημί�υ Aθηνών, Θ�λ�υ 5, τηλ. 32.40.861,

32.18.420.� Kέντρ� Mελέτης Nεώτερης Kεραμεικής: Hπίτ�υ 8, τηλ. 32.50.678.� M�υσεί� Eλληνικών Λαϊκών Oργάνων Φ�ί!�υ Aνωγειανάκη: Δι�γέν�υς

1-3, τηλ. 32.54.119, 32.54.129.� Eλληνικ" Παιδικ" M�υσεί�: Kυδαθηναίων 14, τηλ. 33.12.995-6.� M�υσεί� Eλληνικής Παιδικής Tέ�νης: K�δρ�υ 9, τηλ. 33.12.621, 33.13.734.� Kέντρ� Eκπαιδευτικών Πρ�γραμμάτων Yπ. Π�λιτισμ�ύ: Πρυτανεί�υ 9,

τηλ. 32.51.787.

Eυ�αριστύμε θερμά τ Eθνικ� Iστρι-κ� Mυσεί, τ Mυσεί Mπενάκη, τMυσεί της Π�λεως των Aθηνών, τιςεκδ�σεις «Oλκ�ς», «Γνώση» και «T-πί» για τ �ωτγρα�ικ� υλικ� πυ μαςπρσέ�εραν.

KATHIMEPINH.ta Arxaiologika Mnimeia

Documents

Transcript of KATHIMEPINH.ta Arxaiologika Mnimeia