Editorjal ÇENTENARJUTA’ SANDAMIANO Is-sena 2006 timmarka...

Spirtu u Óajja Jannar - Marzu 2006 1

Editorjal

ÇENTENARJU TA’

SAN DAMIANO

Is-sena 2006 timmarka g˙eluq it-800 anniversarju minn ©rajjaimportanti fil-˙ajja ta' San Fran©isk t’Assisi. Kien fl-1206 li Ω-Ωag˙Ωug˙ Fran©isku da˙al jitlob f’kappella abbandunata barra l-

˙itan ta’ Assisi, li fiha lema˙ xbieha biΩantina ta’ Kurçifiss b’parg˙ajnejn miftu˙in bera˙, u mdawwar mill-an©li u l-qaddisin. Im˙assebkif kien dwar il-futur tieg˙u u mqanqal mill-istat tal-biki ta’dik il-knisja,Fran©isku ˙ass li dak il-Kurçifiss qieg˙ed ikellmu f’qalbu: «Fran©isku,m’intix qed tara kif id-dar tieg˙i g˙oddha qed ti©©arraf? Mur, mela, usewwihieli». B’˙e©©a Ωag˙Ωug˙a Fran©isku wie©eb: «Bil-qalb kollha,Mulej». Kienu dawk il-kliem li xe˙tu lil Fran©isku f’g˙onq it-triq likellha twasslu minn San Damiano g˙all-muntanja La Verna, fejn ix-xbieha tal-Kurçifiss ©iet imnaqqxa darba g˙al dejjem f’©ismu bis-sinjalita’ l-istimmati tal-Passjoni. Kien ukoll f’San Damiano li bdiet il-˙idmata’ ti©did tal-Knisja ˙ajja ta’ Kristu li g˙aliha Fran©isku iddedika l-g˙oxrin sena ta’ impenn evan©eliku tieg˙u fuq il-mudell apostoliku.

Din il-˙ar©a irridu niddedikawha b’mod partikulari g˙all-importanzatal-knisja ta’ San Damiano u tal-Kurçifiss tag˙ha fil-˙ajja ta’ SanFran©isk, u fid-don ta’ ˙ajja Fran©iskana tag˙na llum. Din is-sena, l-Provinçja Fran©iskana Maltija g˙andha Ωew© Ωg˙aΩag˙ li qed jag˙mlun-novizzjat fis-santwarju ta’ San Damiano, Joseph Ciappara u WalterVassallo. Huma sinjali ta’ m˙abba ta’ Alla lejn il-Provinçja Maltija uxaqq dawl u tama fi Ωmien li fih il-vokazzjonijiet g˙all-˙ajja ikkon-sagrata naqsu b’mod allarmanti. San Damiano jalla jkun g˙alina lkollil-post li jfakkarna fil-˙tie©a li ni©©eddu u mmorru lura g˙all-g˙ajn safjata’ l-ispiritwalità tag˙na, kif qalilna l-Ministru ©eneral Carballo fil-messa©© li bih introduça l-preparazzjoni li qed nag˙mlu g˙at-8 çente-narju mit-twaqqif ta’ l-Ordni Fran©iskan li se niççelebraw fis-sena 2009.

Ir-relazzjoni bejn Klara u Fran©isku t’Assisi hi l-o©©ett tat-tieni studjuta’ din il-˙ar©a. Klara tqis lilha nnifisha b˙ala «xitla çkejkna» ta’ SanFran©isk, li hu l-fundatur tal-Klarissi.

Il-Fran©iskani Sekulari iççelebraw il-Kapitlu ©enerali tag˙homf’Novembru li g˙adda. G˙all-okkaΩjoni ©ie mistieden ikellimhom il-Ministru ©eneral OFM, li qed in©ibu d-diskors li g˙amlilhom waqtQuddiesa fil-BaΩilika ta’ Santa Maria degli Angeli (Porziuncola)f’Assisi.

L-artikli dwar l-istorja tas-Sorijiet Fran©iskani qed inkompluhom f’sen-siela bla taqta’, bit-tama li din ir-rivista tkompli tinteressa mill-qrib is-Sorijiet ta’ kongregazzjonijiet Fran©iskani li ja˙dmu f’pajjiΩna.

Nixtieq is-sena tajba mimlija paçi u ©id lill-qarrejja tag˙na, filwaqt li nif-takar fikom mill-Postijiet Qaddisa ta’ l-Art Imqaddsa.

Fr. Noel Muscat ofm

i s t i t u t f r a n © i s

k a nOFMmalta

Werrej• Editorjal . . . . . . . . . . .1• L-Episodju ta’ San

Damiano fil-Fonti ta’San Fran©isk . . . . . . .2

• Il-Mulej tana lilFran©isku b˙alafundatur . . . . . . . . . .12

• Il-Ministru ÌeneralOFM lill-Fran©iskaniSekulari . . . . . . . . . .15

• Sorijiet Fran©iskani,Storja u Spiritwalità 18

• Kotba: . . . . . . . . . . .22

75Rivista li to˙ro©

kull tliet xhurbl-ewwel ˙ar©a

f’April 1986

Computer Setting:Ìwann Abela ofmJoseph Magro ofm

Stampat:Gozo Press

Il-Materjal kollu li jidherhuwa Copyright © ta’l-Istitut Fran©iskanu ta’l-Edizzjoni TAU, 2006

I Ordni Fran©iskan

Id-dokument «Il-Grazzja ta’ l-Ori©iniTag˙na», li ©ie ippubblikat b˙ala t˙ejjijag˙aç-çelebrazzjoni tat-8 çentenarju mill-

fundazzjoni ta’ l-Ordni tal-Patrijiet Minuri,jiddedika s-sena 2006 g˙all-identità tas-sej˙aFran©iskana tag˙na. Jistedinna biex nimmeditawfuq il-mistoqsija taΩ-Ωag˙Ωug˙ Fran©isku waqt il-˙olma li kellu fi Spoleto: «Xi tridni nag˙melMulej?» (Leggenda dei Tre Compagni 6, in Fontig˙all-˙ajja ta’ San Fran©isk t’Assisi, ProvinçjaFran©iskana Maltija u Edizzjoni TAU, 2005, Vol. I,numru mar©inali 542 = L3C 6: FSF I,542). Is-sig˙attwal ta’ tfittxija fir-ru˙ li g˙adda minnhomFran©isku fis-snin 1205-06 isibu l-ewwel twe©ibatag˙hom fil-kliem tal-Kurçifiss ta’ San Damiano:«Fran©isku, mintix tara kif id-dar tieg˙i qedti©©arraf? Mur, mela, u sewwihieli» (L3C 13: FSFI,549). B˙ala sinjal konkret tat-tfittxija li kullwie˙ed minna jrid jag˙mel rigward l-identità tas-sej˙a Fran©iskana, se jirçievi xbieha tal-Kurçifissta’ San Damiano b˙ala tifkira tas-sej˙a evan©elikaFran©iskana. Dan il-©est qieg˙ed jag˙tinaopportunità unika biex nimmeditaw dwar it-tifsirata’ l-episodju ta’ San Damiano fil-˙ajja ta’ SanFran©isk, bl-g˙ajnuna tal-Fonti li huma xhieda ta’dan il-mument çentrali tal-konverΩjoni tal-qaddis ta’Assisi.

Il-Knisja ta’ San Damiano

Il-Fonti jag˙tuna lista ta’ postijiet marbutin mal-proçess tal-bidu ta’ konverΩjoni ta’ San Fran©isk.Jekk insegwu l-Óajja ta’ San Fran©isk ta’ Tommasoda Celano u l-Leggenda dei Tre Compagni, nistg˙uinsemmuhom kollha: il-belt ta’ Spoleto, li fihaFran©isku kellu l-˙olma meta kien fi triqtu lejn il-Puglie ˙alli jsir kavallier (L3C 5-6: FSF I,541-542);il-g˙ar jew kripta qrib Assisi fejn iΩ-Ωag˙Ωug˙Fran©isku kien jid˙ol jitlob (1C 6: FSF I,206) ; il-baΩilika ta’ San Pietru f’Ruma, fejn hu qag˙adjittallab mal-foqra (L3C 10: FSF I,546); l-isptar tal-lebbruΩi ta’ San Lazzaro dell’Arce, fejn hu g˙annaqil-lebbruΩ (1C 17: FSF I,217; L3C 11: FSF I,547);il-knisja ta’ San Damiano, fejn Fran©isku jisma’ l-

istedina ta’ Kristu biex isewwilu dik il-knisja qedti©©arraf (L3C 13: FSF I,549); is-suq ta’ Foligno,fejn Fran©isku jmur ibieg˙ id-drapp u Ω-Ωiemel ta’missieru biex jaqla’ l-flus g˙at-tiswija ta’ SanDamiano (1C 8: FSF I,208; L3C 16: FSF I,552); il-˙ofra mo˙bija li fiha Fran©isku in˙eba g˙al xahars˙i˙ mill-korla ta’ missieru (1C 10: FSF I,210; L3C16: FSF I,552); il-pjazza tal-«vescovado» quddiemil-knisja ta’ Santa Maria Maggiore, fejn Fran©iskujiç˙ad g˙all-wirt ta’ missieru quddiem l-isqof Guido(1C 14-15: FSF I,214-215; L3C 19-20: FSF I,555-556).

F’dawn il-postijiet kollha Fran©isku g˙addaminn mumenti importanti fil-proçess ta’konverΩjoni tieg˙u. Imma kienet il-knisja ta’ SanDamiano li timmarka l-post li fih kellu l-aktaresperjenza profonda ta’ konverΩjoni. FihaFran©isku sema’ l-le˙en ta’ Kristu jistiednu biexisewwi dik il-knisja. G˙alhekk hu importanti linippreΩentaw fil-qosor il-post qaddis ta’ SanDamiano, qabel ma nitkellmu dwar ix-xbieha ta’Kristu msallab u l-episodju kif jippreΩentawh il-Fonti.

Il-knisja ta’ San Damiano kienet o©©ett ta’diversi studji (Cfr. M. Bigaroni, “San Damiano -Assisi: The First Church of St. Francis,” FranciscanStudies 47 (1987) 45-97). Skond l-istoriku famuΩminn Assisi, Arnaldo Fortini, il-knisja tissemmag˙all-ewwel darba f’dokument ta’ l-arkivju tal-kattidral ta’Assisi, li j©ib id-data 1030. Fortini jg˙idli l-knisja setg˙et inbniet qabel, billi Celanojg˙idilna li kienet di©à qadima ˙afna meta sabhaSan Fran©isk. Fil-bidu tas-seklu 12 San Damianokienet proprjetà ta’ diversi familji nobbli li kienujg˙ixu qrib il-kattidral ta’ San Rufino, u meta sabhaSan Fran©isk il-knisja kienet saret proprjetà ta’ l-isqof ta’ Assisi (Cfr. A. Fortini, Nova Vita di SanFrancesco, Assisi, 1959, Vol. III, 85-91).

Tommaso da Celano jikteb: «L-ewwel ˙idma liFran©isku medd idejh g˙aliha, wara li ˙eles mill-madmad tal-missier ta’ din l-art, kienet dik li jer©a’jibni dar lil Alla. Hu ma ippruvax jibni mill-©did,imma sewwa dak li kien qadim u li kien ji©©arraf.Ma qalax il-pedamenti, imma bena fuqhom» (1C18: FSF I,218). Barra mit-tifsira tejolo©ika tal-binjafuq il-pedament li hu Kristu, ninnutaw in-notastorika li Fran©isku sewwa San Damiano billi adattal-istruttura ta’ din il-knisja Romanika li kienet di©àteΩisti.

Storiçi o˙rajn, b˙al Antonio Cristofani u LeoneBracaloni, jaqblu li l-knisja ta’ San Damiano kienetinbniet f’mumenti differenti. Jinnutaw li l-knisjaori©inali li sab Fran©isku kienet mag˙mula minnΩew© taqsimiet, ji©ifieri presbiterju u kripta ta˙tu, unavata çentrali (Cfr. A. Cristofani, Storia della

2 Spirtu u Óajja Jannar - Marzu 2006

L-EPISODJU TA’ SANDAMIANO FIL-FONTI TA’SAN FRANÌISKNoel Muscat OFM

I Ordni Fran©iskan


chiesa e del chiostro di S. Damiano, ed. Ia in IlPaese, Perugia, 1875, ed. IIa, Assisi, 1882; L.Bracaloni, Storia di S. Damiano in Assisi, ed. IaAssisi, 1919, ed. IIa Todi, 1926).

Minn studji arkejolo©içi li saru fil-post jidher li l-knisja ori©inali kellha l-istruttura ta’ knisjamonastika. Bigaroni jiddiskreviha b˙ala knisja likienet tixba˙ lil dik ta’ San Masseo de Platea, litinsab viçin u li l-kripta tag˙ha g˙adha wieqfasallum. Hu jg˙id li din setg˙et kienet il-knisja ta’ xikomunità ta’ monaçi, jew prijorat, li mag˙ha kienhemm komunità agrikola, jew «platea», ta’ bdiewa lija˙dmu l-art ta˙t id-direzzjoni tal-monaçi. Bostapostijiet b˙al dawn bdew jeΩistu fil-kampanja ta’ l-Umbria matul ir-riforma Benedittina tas-sekli 10 u11. F’dawn il-postijiet l-ir˙ieb, jew monaçi, kienuj©ibu xi qassisin biex juffiççjaw il-knejjes tag˙hom,u meta l-istess monaçi ma baqg˙ux joqg˙oduf’dawn il-postijiet, kienu l-qassisin li saru l-proprjetarji tag˙hom u tal-benefiççji marbutamag˙hom (Cfr. M. Bigaroni, “San Damiano -Assisi,” 63).

X’kienet il-˙idma ta’ restawr li g˙amel il-«bennej-penitenti» Fran©isku f’San Damiano, waral-istedina tal-Kurçifiss u x’aktarx qabel ma bdiettg˙ix Klara f’dak il-post fl-1212? L-espressjoni«bennej-penitenti» («penitent-mason») ˙adnihaminn P. Brunette, Francis of Assisi and His

Conversions, translated from the French original byP. Lachance, Franciscan Press, Quincy University,Illinois, 1997, 47-58. Il-knisja ta’ San Damiano kifnarawha llum hi meqjusa b˙ala r-riΩultat a˙˙ari ta’ l-inizjattiva ta’ Fran©isku biex jag˙ti ˙ajja lil din il-kappella nofsha m©arrfa, li fiha sema’ lil Kristujsejja˙lu g˙all-konverΩjoni.

Il-knisja ori©inali ta’ San Damiano kienettikkonsisti fi struttura Romanika, li kellhapresbiterju fuq kripta, u navata çentrali. MetaFran©isku sab din il-knisja, sabha g˙oddha seti©©arraf min˙abba l-qedem tag˙ha. Hu sewwihawkoll bl-iskop li jipprovdi monasteru çkejken lilKlara u lis-Sorijiet Foqra. Fil-Leggenda dei TreCompagni naqraw: «Meta kien qed ja˙dem ma’ nieso˙rajn f’dak ix-xog˙ol, hu kien jg˙ajjat b’le˙eng˙oli u bil-fer˙ ta’ l-ispirtu lil kull min kien jg˙addiqrib il-knisja, u kien jg˙idilhom bil-françiΩ: “Ejjewu g˙inuni fil-˙idma tal-knisja ta’ San Damiano li,fil-©ejjieni, se tkun monasteru ta’ sinjuri nisa”»(L3C 24: FSF I,560). Billi kienu jg˙ixu fil-klawsura, is-Sorijiet Foqra kellhom bΩonn ta’ kormag˙luq ©ewwa, u mhux ta’ presbiterju spazjuΩ.Fran©isku irrestawra l-knisja fuq il-mudell ta’kappelli o˙rajn tal-kampanja madwar Assisi,b˙alma kienet dik tal-Porziuncola. B’hekk il-knisjasaret binja sempliçi, li g˙andha biss navata çentraliu abside çkejkna. Skond Bigaroni dan il-mudell ta’

Il-Knisja ta’ San Damiano - Assisi

I Ordni Fran©iskan

knisja kien di©à jeΩisti fi knejjes ta’ monasterifemminili fl-in˙awi ta’ Assisi. EΩempju tipikukienet il-knisja ta’ San Paolo delle Abbadesse, il-monasteru Benedittin f’Bastia Umbra, fejn Klarasabet kenn wara li ikkonsagrat ˙ajjitha lil Alla fil-Porziuncola.

Fil-kaΩ ta’ knisja ta’ dan it-tip, in-nies setg˙uj˙ossuhom komdi, g˙ax kienu jin©abru quddiem l-altar, ming˙ajr l-ebda diviΩjoni. San Fran©isk, fil-fatt, g˙olla l-livell tal-kripta meta irrestawra SanDamiano. Hu bena navata wa˙da b’saqaf troll ©ejg˙all-ponta. Ne˙˙a t-tur©ien li kienu jitilg˙u fuq il-presbiterju u jinΩlu fil-kripta. Fejn qabel kien hemml-abside tal-presbiterju hu g˙amel oratorju li ji©i fuqil-presbiterju tallum. Dan l-oratorju sallum g˙adujinfed mad-dormitorju permezz ta’ ftit tur©ien ubieb, skond it-tradizzjoni monastika.

Dak li llum naraw mill-knisja ta’ San Damianohu r-riΩultat tal-˙idma ta’ trasformazzjoni liFran©isku g˙amel fuq l-istruttura arkitettonika ta’qabel, li kellha stil Romaniku-monastiku. Din hi l-knisja li hu irrestawra u l-oratorju u d-dormitorju libena g˙as-Sorijiet Foqra. Imma din il-knisja hi˙afna iΩjed minn hekk, g˙ax ˙ar©et mill-˙idma u l-ispirazzjoni tal-qaddis. Nistg˙u inqisuha b˙ala l-ewwel eΩempju ta’ knejjes Fran©iskani kif xtaq lijkunu San Fran©isk. San Damiano hi t-tip ta’ bostaknejjes tal-mendikanti li nibtu kullimkien bl-approvazzjoni tal-«comuni» u bl-g˙ajnuna ©eneruΩatal-poplu, li sab fihom espressjoni ˙ajja ta’ l-idejalidemokratiçi li kienu jidhru fl-Ordnijiet reli©juΩi©odda, li twieldu fuq linji demokratiçi u mhux aktarmonastiçi. Mix-xe˙ta Fran©isku ried juri kif kienja˙seb li kellha tkun knisja g˙an-nies ta’ Ωmienu:knisja b’navata wa˙da, fejn kleru u poplu setg˙ui˙ossuhom qrib xulxin fit-talb u fis-smieg˙ tal-Kelma (Cfr. M. Bigaroni, “San Damiano - Assisi,”78-79).

Il-Kurçifiss ta’ San Damiano

L-ikona tal-Kurçifiss ta’ San Damiano illum il-©urnata hi m˙arsa fil-kappella tal-lemin tal-baΩilikata’ Santa Klara f’Assisi. Din il-kappella timmarka l-post fejn kien hemm il-knisja ta’ San Giorgio, fejnFran©isku kien mar fl-iskola tal-kanoniçi ta’ SanRufino meta kien g˙adu tifel, u fejn ©ie midfun bejnl-4 ta’ Ottubru 1226 u l-25 ta’ Mejju 1230, meta l-fdalijiet tieg˙u ittie˙du fil-baΩilika l-©dida li inbnietad unur tieg˙u mill-Papa Girgor IX.

Il-Klarissi ˙adu l-Kurçifiss mag˙hom fil-protomonasteru ta’ Santa Klara, meta fl-1260 telquminn San Damiano biex jid˙lu joqog˙du fil-kenntal-˙itan ta’ Assisi. Il-Kurçifiss li kellem lilFran©isku u stiednu biex isewwi l-knisja ta’ San

Damiano, hu dokument importanti fl-istorja u l-ispiritwalità, li jixraqlu l-attenzjoni tag˙na biexnifhmu l-importanza tieg˙u fil-˙ajja ta’ SanFran©isk.

L-a˙jar studji dwar il-Kurçifiss ta’ San Damianojinkludu dawn li ©ejjin: L. Bracaloni, “Il prodigiosoCrocifisso che parlò a San Francesco,” StudiFrancescani 36 (1939), 185-212; M. Picard, TheIcon of the Christ of San Damiano, Casa EditriceFrancescana, Assisi, 2000; T. Jank, L’icona dellaCroce di San Damiano, Edizioni MessaggeroPadova, 2005.

Fil-˙ajja monumentali ta’ San Fran©isk, ArnaldoFortini jag˙ti deskrizzjoni tal-Kurçifiss ta’ SanDamiano (Cfr. A. Fortini, Nova Vita di SanFrancesco, III, 90). Il-figura ta’ Kristu tidher li hiintronizzata fuq is-salib. G˙ajnejn Kristu humamiftu˙in bera˙, b˙ala rivelazzjoni ta’ Kristu lijsaltan glorjuΩ mis-salib, kif jurina l-evan©elista SanÌwann (3,14; 8,28; 12,32), u l-espressjoni litur©ikaregnavit a ligno Deus ta’ l-innu Vexilla Regisprodeunt tal-festa tas-Salib, ta’ Venenzio Fortunato.

Fuq il-lemin ta’ Kristu nsibu l-Ver©ni Marija uSan Ωwann l-Evan©elista, u fuq ix-xellug hemmMarija Maddalena, Marija ta’ Ìakbu, u ç-Çenturjun.Fuq skala iΩg˙ar, fuq iΩ-Ωew© na˙at ta’ Kristu,insibu l-figura ta’ Lon©inu, li nifed lil Ìesù bil-lanza, u ta’ Stefanato, li offra l-isponΩa bil-˙all lilÌesù meta kien bil-g˙atx qabel ma miet. Id-dirg˙ajn tas-salib fihom tliet an©li fuq kull na˙a.Minn idejn Ìesù msallab id-demm içarçar fuq l-an©li u fuq il-figuri tal-passjoni li semmejna. Fuqras il-Kurçifiss hemm rappreΩentazzjoni ta’ Kristutiela’ s-sema, imdawwar minn g˙axar an©li. Fuqnett, xbieha ta’ l-id il-leminija ta’ Alla l-Missier, lijilqa’ lil Kristu glorjuΩ. Hemm iskrizzjonijiet bil-latin li jirreferu g˙all-ismijiet tal-persuna©©i,ji©ifieri Iesus Nazarenus Rex Iudaeorum, S. Maria,S. Ioannes, Maria Magdalena, Maria Iacobi,Centurio. Ta˙t ri©lejn Kristu, li huma msammrin uminnhom inixxi d-demm, hemm figuri ta’ qaddisin,li ori©inarjament kienu sitta, imma li tnejn minnhombiss baqg˙u jing˙arfu. Skond Bracaloni dawn il-qaddisin setg˙u kienu dawk li kienutradizzjonalment preΩenti fl-ikonografija BiΩantina,u fid-devozzjoni lokali tad-djoçesi ta’Assisi, fejn il-Kurçifiss kien jinsab. Huma kienu jinkludu lil SanMikiel, San Ìwann Battista, San Pietru u San Pawl,San Rufino u San Damiano. Ma ninsewx li SanDamiano hu qaddis martri orjentali mis-Sirja.

Il-Kurçifiss ta’ San Damiano hu Kurçifiss tipikuta’ l-Umbria tas-seklu 12. Il-mudell tieg˙u hu l-Kurçifiss li ©ie mpitter minn Alberto Sotio fl-1187,u li jinsab meqjum fil-kattidral ta’ Spoleto. L-istilta’ dawn il-Kurçifissi jidher aktarx BiΩantin aktar


I Ordni Fran©iskan


milli Romaniku. Fil-fatt, fir-re©junta’ l-Umbria, u partikolarment fiSpoleto, kienu jg˙ixu xi eremitiorjentali, li x’aktarx ©ew mis-Sirjawaqt il-kriΩi ikonoklasta. Il-muntanja ta’ fuq Spoleto, MonteLuco, saret qisha Monte Athos fl-Italja çentrali, g˙ax imtliet b’monasteri ueremita©©i ta’ dawn l-ir˙ieb orjentali. Il-Kurçifiss ta’ SanD a m i a n ojimmarka l-mument li fih il-pitturi ta’ l-Umbria kienuqed jipproduçudan l-istilorjentali ta’ Kurçifissi glorjuΩi(Christus triumphans), li aktar tardkellhom jiΩviluppaw fil-figuri ta’Kristu mejjet fuq is-salib (Christuspatiens). Din it-trasformazzjonitidher çara mill-1263 ’il quddiem,l-aktar fil-kaΩ tal-Kurçifissiimpittrin minn Giunta Pisano u l-Kurçifiss kbir tal-maestro di SantaChiara li g˙adu imdendel fuq l-altar ma©©urtal-baΩilika ta’ Santa Klara f’Assisi. Dan il-Kurçifiss kien ©ie kummissjonat fl-1260minn Benedetta, l-abbadessa li kienetsuççessura g˙al Klara fit-tmexxija tas-Sorijiet Foqra (Cfr. L. Bracaloni, “Ilprodigioso Crocifisso che parlò a S.Francesco”, 194-205).

Meta Fran©isku da˙al fil-knisja ta’ San Damianobiex jitlob bil-qima quddiem dan il-Kurçifiss, hukien qed i˙ares lejn Kurçifiss tipiku ta’ l-Umbria likien ©ie mpitter ta˙t l-influss ta’ l-ikonografijaorjentali preΩenti fl-in˙awi tal-Valle di Spoleto.A˙na nifhmu t-tifsira tejolo©ika ta’ dan il-Kurçifissjekk nie˙du mument biex nirreferu g˙at-talba liFran©isku kien sawwar matul dawn l-ewwel snintal-konverΩjoni tieg˙u, u li Kajetan Esser iqisha fostl-eqdem kitbiet ta’ San Fran©isk. Hu semmiehaOratio ante Crucifixum, Talba quddiem il-Kurçifiss(1205-06):

«O Alla l-aktar g˙oli u glorjuΩ, dawwal id-dlamijiet ta’ qalbi. Sawwab fija fidi retta, tama çertau m˙abba perfetta. Ag˙tini, Mulej, li n˙oss unag˙raf lilek, biex nag˙mel ir-rieda vera u mqaddsatieg˙ek» (FSF I,144).

Il-verΩjoni latina tat-Talba quddiem il-Kurçifiss©iet ippubblikata g˙all-ewwel darba minn LukeWadding OFM, Annales Minorum seu TriumOrdinum a S. Francisco Institutorum, Tomus I

(1208-1220), Apparatus, XVII, AdClaras Aquas (Quaracchi), 1931, 34-35. Girolamo Golubovich OFMimbag˙ad ippubblika l-verΩjoni bid-djalett ta’ l-Umbria, li sabha f’kodiçifil-bibljoteka tal-kulle©© ta’ SaintIsidore f’Ruma (Cfr. G. Golubovich,

“Verba B. Francisci ante Crucifixum,”Archivum Franciscanum Historicum 1

(1908) 175).I t - T a l b a

quddiem il-Kurçifiss turinar-rejazzjoni ta’F r a n © i s k uquddiem il-viΩjoni ta’

Kristu glorjuΩ lijidher qisu maqlug˙ fuq is-salib,b˙allikieku jinsab fuq tron. Kristuhu «Alla l-glorjuΩ» li jkellem lilFran©isku, li jdawwlu minn ©ewwabiex jixxennaq g˙at-tliet virtujiettejologali tal-fidi, tama u m˙abba,kif ukoll g˙all-ispirtu ta’ umiltàprofonda biex jag˙raf ir-rieda ta’

Alla g˙alih. Ir-riΩultat finali tat-talba ta’Fran©isku hi x-xewqa ©ewwenija tieg˙u lijkollu g˙arfien veru tar-rieda divina li hukien imsejja˙ li jwettaq. Kien matul dan il-perjodu mudlam fil-˙ajja tieg˙u, metaFran©isku kien g˙addej minn proçess ta’konverΩjoni, li hu jiltaqa’ ma’ Ìesù Kristu,li mit-tron glorjuΩ tas-salib, ifakkar lil

Fran©isku dwar x’kienet ir-rieda ta’ Alla g˙alih ujistiednu biex isewwi dik il-knisja g˙oddha m©arrfa.

Il-Kurçifiss ta’ San Damiano kien çertamentmiqjum g˙al bosta snin minn Klara u s-SorijietFoqra, li g˙exu f’San Damiano mill-1212 sa l-1260,meta marru fil-protomonasteru ta’ Santa Klaraf’Assisi, u ˙adu mag˙hom din l-ikona prezzjuΩa. Il-Le©©enda ta’ Santa Klara titkellem dwar id-devozzjoni tal-qaddisa lejn Kristu Kurçifiss:

«Kienet xi ˙a©a tas-soltu g˙al Klara li tibki hijau ta˙seb fuq il-passjoni tal-Mulej. Mill-©rie˙iqaddisa tieg˙u, daqqa kienet tixrob il-morr tal-mirra, u drabi o˙ra terda’ l-˙lewwa ta’ fer˙ kbirtassew. Id-dmug˙ ta’ Kristu fil-passjoni tieg˙u kienisakkarha sewwa, u t-tifkira tag˙ha kienet il-˙inkollu ©©ibilha quddiem g˙ajnejha lil Dak li l-im˙abba stampatulha fil-qieg˙nett ta’ qalbha. Lin-novizzi kienet tg˙allimhom jibku lil Ìesù msallab ...Tg˙allmet l-Uffiççju tas-Salib li kien kiteb San

Fran©isk, il-˙abib tas-salib, u kienet tg˙idu ta’ spissb’im˙abba tixba˙ lil tieg˙u» (LSC 30).

I Ordni Fran©iskan

G˙alkemm Klara kienet marida g˙al Ωmien twilmill-1224 sa ma mietet fl-1253, u g˙alhekk masetg˙etx tinΩel mid-dormitorju fil-knisja ta’ SanDamiano, imma min jaf kemm talbet quddiem il-Kurçifiss bejn l-1212 u l-1224, hekk li qatt mane˙˙ietu minn quddiem g˙ajnejha. Hu fil-kuntestta’ din il-preΩenza fiΩika tag˙ha hekk qrib il-Kurçifiss miqjum li kellem lil San Fran©isk linistg˙u nifhmu d-devozzjoni profonda li kienet turilejn il-Passjoni ta’ Kristu.

L-episodju ta’ San Damiano fil-Fonti g˙all-˙ajja ta’ San Fran©isk

Ni©u issa g˙all-parti çentrali ta’ l-istudju tag˙na,ji©ifieri l-analiΩi ta’ l-episodju tal-Kurçifiss ta’ SanDamiano fil-˙ajja ta’ San Fran©isk, kif dan ji©iippreΩentat mid-diversi bijografi tas-seklu 13.Sejrin nimxu f’ordni kronolo©iku, billi l-ewwelin˙arsu lejn l-eqdem silta fosthom, dik fil-Leggendadei Tre Compagni (1241-47), segwita minn dik tal-Memoriale in Desiderio Animae (1246-47) u tat-Trattat dwar il-Mirakli ta’ San Fran©isk (1250-53),it-tnejn opri ta’ Tommaso da Celano. Fl-a˙˙arnettnaraw is-silta tal-Legenda Maior ta’ SanBonaventura (1260-63).

Fil-«Leggenda dei Tre Compagni»

«G˙addew ftit ©ranet, meta hu inzerta miexi˙dejn il-knisja ta’ San Damiano. L-Ispirtu s-Santunebb˙u biex jid˙ol ©ewwa biex jitlob. Malli da˙al,beda jitlob bil-˙e©©a quddiem ix-xbieha tal-Kurçifiss, li kellmitu bil-˙lewwa u qaltlu:“Fran©isku, mintix tara kif id-dar tieg˙i qedti©©arraf? Mur, mela, u sewwihieli”. Mimli rog˙dau stag˙©ib wie©eb: “Bil-qalb kollha, Mulej”. G˙axhu fehem li dawk il-kliem ing˙adu g˙al dik il-knisja,li min˙abba l-qedem tag˙ha, kienet g˙oddha seti©©arraf. Tant imtela fer˙ g˙al dak li sema’, u tant˙assu imdawwal, li inteba˙ f’ru˙u li kien tassewKristu msallab li kien kellmu. Malli ˙are© mill-knisja, sab hemmhekk il-qassis qieg˙ed bilqieg˙da,u wara li da˙˙al idu fil-˙or©a offrielu ponn flus,filwaqt li qallu: “Messere, nitolbok biex tixtri ftitΩejt u tixg˙el dejjem il-musbie˙ quddiem dak il-Kurçifiss. Meta dawn il-flus jispiççawlek, ner©a’nag˙tik kemm tkun te˙tie©”» (L3C 13: FSF I, 549;Cfr. l-edizzjoni ori©inali latina: Th. Desbonnets,“Legenda Trium Sociorum. Edition critique”,Archivum Franciscanum Historicum 67 (1974), 38-88 (introduction), 89-144 (critical text). Is-silta ta’San Damiano f’pa©ni 99-100).

Din is-silta timmarka l-ewwel darba li l-episodjuta’ San Damiano jinsab fil-Fonti g˙all-˙ajja ta’ San

Fran©isk. G˙alkemm il-L3C tiddependi minnCelano (1C) u mill-Anonimo Perugino (AP), hiessenzjalment riΩultat ta’ kitba ori©inali li g˙amletuΩu mill-ittra ta’ Greccio u mill-materjaldokumentarju li Leone, Rufino u Angelo (il-famuΩi«tre compagni») bag˙atu lill-Ministru ÌeneralCrescenzio da Iesi minn Greccio fil-11 ta’ Awissu1246.

Il-kuntest ta’ l-episodju ta’ L3C 13 hu dak tal-konverΩjoni ta’ San Fran©isk, li g˙aliha l-L3Ctirriserva 29 mill-71 paragrafi li jikkomponuha. L-episodju isegwi l-laqg˙a ta’ Fran©isku mal-lebbruΩ,x’aktarx ˙dejn il-lebbroΩarju ta’ San Lazzarodell’Arce, nofs triq bejn il-Porziuncola u Rivotorto.Ji©i wkoll wara r-rakkont ta’ Fran©isku li, flimkienma’ ˙abib mhux mag˙ruf, imur f’g˙ar qrib Assisibiex hemm jitlob fis-skiet. Skond Bigaroni dan l-g˙ar ma kienx g˙ar naturali, imma pjuttost kripta (il-kelma latina hi crypta), u preçiΩament il-kripta tal-knisja ta’ San Damiano. F’dan il-mument kienintemm il-˙olm ta’ Fran©isku li jsir kavallier billijmur fil-Puglie ma’ l-armata ta’ Walter ta’ Brienne.Il-˙bieb ta’ Fran©isku bdew ja˙sbu li hu kien i©ibru˙u b’mod hekk stramb g˙ax kien i©©ennen wara xig˙arusa li xtaq jiΩΩewwi©ha.

Kien waqt dan l-istat psikolo©iku diffiçli liFran©isku mexa qrib il-knisja qadima ta’ SanDamiano. Il-L3C tg˙id li l-«Ispirtu s-Santu nebb˙u»biex jid˙ol fil-knisja ˙a jitlob. F’dik il-knisjaFran©isku iççassa lejn l-ikona ta’ Kristu msallab ubeda jitlob. Il-kontenut tat-talba tieg˙u ma nafuhx,imma billi l-manuskritti qodma jippreΩentaw it-Talba quddiem il-Kurçifiss f’dan il-mument tal-˙ajjata’ Fran©isku, hu façli nikkonkludu li din kienetproprju t-talba taΩ-Ωag˙Ωug˙, li talab id-dawl divinbiex jag˙raf ir-rieda ta’ Alla g˙alih. Kien f’dak il-˙in li l-Kurçifiss «ikellem» lil Fran©isku «bil-˙lewwa».

Hawnhekk mhix l-intenzjoni tag˙na li nispjegawdin l-esperjenza mistika kif fil-fatt se˙˙et. Il-famuΩbijografu modern ta’ San Fran©isk, Paul Sabatier,isemmi l-episodju ta’ San Damiano, imma majirreferix g˙all-kliem tal-Kurçifiss, u jippreΩenta x-xena b˙ala esperjenza interna ta’ Fran©isku, litqanqlu biex jing˙aqad ma’ Kristu u jsewwilu dik il-knisja nofsha m©arrfa:

«Thus he prayed in his heart, and behold, little bylittle it seemed to him that his gaze could not detachitself from that of Jesus; he felt somethingmarvellous taking place in and around him. Thesacred victim took on life, and in the outward silencehe was aware of a voice which softly stole into thevery depths of his heart, speaking to him an ineffablelanguage. Jesus accepted his oblation. Jesus desiredhis labor, his life all his being, and the heart of the


I Ordni Fran©iskan


poor solitary was already bathed in light andstrength» (Paul Sabatier, Life of Saint Francis,translated by L. Seymour Houghton, London, 1908,55; Cfr. Johannes Jörgensen, Saint Francis of Assisi,Translated from Danish by T. O’Conor Sloane,Longmans, New York - London - Toronto, 1912, 36-40).

Il-le˙en ta’ Kristu Fran©isku semg˙u waqtmument intens ta’ talb, li fih hu kien da˙al f’dik il-knisja mg˙obbija bis-snin imqanqal mill-ispirtu, uiffissa ˙arstu fuq l-g˙ajnejn kbar ta’ Kristu msallab.Il-kliem ta’ Kristu kienu mistoqsija retorika, u kienfihom kmand: « Fran©isku, mintix tara kif id-dartieg˙i qed ti©©arraf? Mur, mela, u sewwihieli». Il-fatt li l-knisja ta’ San Damiano kienet g˙oddha qedti©©arraf kien çar daqs il-kristall quddiem g˙ajnejnFran©isku, bir-riΩultat li hu ˙ass li kellu jag˙mel xi˙a©a biex jirrimedja dik il-qag˙da tal-biki li fihakienet tinsab. L-ewwel rejazzjoni ta’ Fran©iskukienet wa˙da ta’ stag˙©ib u biΩa’, imma mbag˙admall-ewwel wie©eb b’sensibilità ©eneruΩa: «Bil-qalb kollha, Mulej». L-awtur tal-L3C jikkonkludibilli jg˙id li Fran©isku kien konvint f’ru˙u li dawkkienu tassew il-kelmiet li Kristu msallab riedjg˙idlu.

Ir-rakkont ta’ L3C 13 hu x’aktarx l-aktar wie˙ed

ori©inali, g˙aliex l-istil tieg˙u hu dirett, sempliçi ufil-qosor. G˙alkemm ma jiç˙adx li l-Kurçifisskellem lil Fran©isku f’atmosfera ta’ esperjenzamistika, L3C tipprova tippreΩenta l-fatt b˙alaproçess naturali ta’ dixxerniment tar-rieda ta’ Allamin-na˙a ta’ Fran©isku. Il-qaddis jid˙ol fil-knisjanofsha m©arrfa, u jinxte˙et jitlob quddiem l-ikonata’ Kristu msallab li «jkellem» tassew lil min i˙areslejh bil-fidi u l-im˙abba. Il-knisja kienet tidher qedti©©arraf, u Fran©isku g˙araf li l-ewwel ˙a©a li seta’jag˙mel kienet dik li jobdi r-rieda ta’ Alla billijsewwiha u jie˙u ˙sieb tax-xbieha tal-Kurçifiss. Hujitqanqal g˙all-azzjoni wara l-istedina ta’ Kristu.Mhux biss iwieg˙ed bil-fer˙ lil Kristu li se jag˙melxi ˙a©a biex jirrimedja dik il-qag˙da tal-biki, imma«malli ˙are© mill-knisja, sab hemmhekk il-qassisqieg˙ed bilqieg˙da, u wara li da˙˙al idu fil-˙or©aoffrielu ponn flus, filwaqt li qallu: “Messere,nitolbok biex tixtri ftit Ωejt u tixg˙el dejjem il-musbie˙ quddiem dak il-Kurçifiss. Meta dawn il-flus jispiççawlek, ner©a’ nag˙tik kemm tkunte˙tie©”».

Jidher çar li Fran©isku kien g˙addejsempliçement minn esperjenza qawwija fil-proçessta’ konverΩjoni tieg˙u. L-element mirakoluΩ fir-rakkont g˙andu x’jaqsam aktar mat-twe©iba ta’ fidi

I Ordni Fran©iskan


min-na˙a ta’ Fran©isku milli mal-fatt li hub’widnejh sema’ lil Kristu msallab ikellmu u jag˙tihdirezzjonijiet çari dwar x’kellu jag˙mel.

Fil-«Memoriale in Desiderio Animae»

«Jum minnhom kien miexi qrib il-knisja ta’ SanDamiano, li kienet g˙oddha m©arrfa u mitluqa minnkul˙add. Hu, immexxi mill-ispirtu, da˙al ©ewwabiex jitlob, u inxte˙et quddiem il-kurçifiss mimliqima u beda jehda fit-talb, filwaqt li beda j˙oss fihiΩ-Ωjara tal-grazzja aktar mis-soltu, hekk li sab li sarbniedem ie˙or minn dak li kien meta da˙al fil-knisja. Hekk imqanqal b’affett kbir, li qatt manstema’ ie˙or b˙alu fiΩ-Ωminijiet ta’ qabel, ix-xbiehata’ Kristu msallab, minn dik il-pittura, bdiet t˙arrekxofftejha u tkellmu. Sejja˙lu b’ismu u qallu:“Fran©isku, mur, sewwi d-dar tieg˙i li, kif qieg˙edtara, sejra ti©©arraf kollha”. Fran©isku bedajitrieg˙ed u baqa’ mistag˙©eb mhux ftit, u g˙aldawn il-kelmiet kien g˙oddu intilef barra minnsensieh. Hekk hu ˙ejja ru˙u biex jobdi, u in©abarkollu kemm hu biex jaqdi dak il-kmand» (2C 10:FSF I,733; Cfr. l-edizzjoni ori©inali latina: Thomaede Celano, Vita Secunda Sancti Francisci(Memoriale in Desiderio Animae), 10, in AnalectaFranciscana, sive Chronica aliaque variadocumenta ad Historiam Fratrum Minorumspectantia, edita a Patribus Collegii S.Bonaventurae, Tomus X, Legendae S. FrancisciAssisiensis saeculis XIII et XIV conscriptae, AdClaras Aquas, Quaracchi (Firenze) 1941, 136-137).

Ir-rakkont ta’ Celano hu mibni fuq id-dokumentazzjoni li t-tliet a˙wa ta’ Greccio kienubag˙atu lill-Ministru Ìeneral Crescenzio da Iesi fl-1246, mag˙rufa b˙ala l-florilegio ta’ Greccio. Il-Ministru kien g˙adda dan il-materjal lil Tommasoda Celano biex dan jipproduçi bijografija ©dida ta’San Fran©isk. Celano, iΩda, jippreΩentaha bi stilaktar mistiku minn dak tal-L3C 13. Il-kuntest, mill-©did, hu dak ta’ Fran©isku li ji©i lura mil-laqg˙atieg˙u mal-lebbruΩ. Skond Celano dan il-lebbruΩg˙ab minn quddiem g˙ajnejn Fran©isku, u hekkindika li kien Kristu nnifsu li kien deher ta˙t g˙amlata’ lebbruΩ: «Fran©isku re©a’ rikeb iΩ-Ωiemel, u malli˙ares madwaru, g˙alkemm sa fejn kienet i©©ib il-˙arsa ta’ g˙ajnejh kien hemm g˙elieqi vojta,ming˙ajr xejn li jtellef ˙arstu, lil dak il-lebbruΩ marah imkien aktar» (2C 9: FSF I,732).

Celano jg˙idilna li, wara l-laqg˙a mal-lebbruΩ,Fran©isku «inbidel b’mod perfett fil-qalb tieg˙u»,hekk li deher li l-istess ©ismu kellu wkoll jinbidelbiex isir xbieha ta’ Kristu msallab. L-azzjoni ta’ SanFran©isk li jid˙ol fil-knisja ta’ San Damiano hi l-istess wa˙da li nsibu fil-L3C 13, imma Celano jΩid

li Fran©isku «beda j˙oss fih iΩ-Ωjara tal-grazzja aktarmis-soltu, hekk li sab li sar bniedem ie˙or minn dakli kien meta da˙al fil-knisja». Kien f’dak il-waqt lil-le˙en tal-Kurçifiss jinstema’. Celano jippreΩentaΩew© dettalji ©odda fl-istorja. Hu jg˙idilna li «dikil-pittura, bdiet t˙arrek xofftejha u tkellmu» u liKristu lil Fran©isku «sejja˙lu b’ismu». Mela mhuxbiss Fran©isku sema’ le˙en Kristu nieΩel mix-xbiehatal-Kurçifiss, imma kellu l-viΩjoni tax-xofftejn ta’Kristu li t˙arrku biex jitkellmu. Jidher li Celano jridjintensifika l-azzjoni ta’ Kristu biex jis˙aq li dak il-le˙en tassew kien ©ej mill-Kurçifiss ta’ SanDamiano, hekk li x-xofftejn tax-xbieha mpittradehru jiççaqilqu waqt li Fran©isku kien iççassati˙ares lejn l-ikona u jisma’ l-klem ta’ Kristu. Fuqkollox Kristu jsejja˙ lil Fran©isku b’ismu. Din l-espressjoni hi me˙uda mill-ewwel kantiku tal-qaddej ta’ Ja˙wej f’IΩaija 40,26. Çertament hiriferiment g˙all-vokazzjoni speçifika u mandat li

I Ordni Fran©iskan


Fran©isku irçieva fl-istess waqt li hu sema’ l-le˙enta’ Kristu nieΩel mill-Kurçifiss. Filwaqt li L3C 13tis˙aq dwar il-˙e©©a ta’ Fran©isku li jobdi s-sej˙a ta’Kristu («bil-qalb kollha, Mulej»), 2C 10 jg˙idilna li«Fran©isku beda jitrieg˙ed u baqa’ mistag˙©ebmhux ftit, u g˙al dawn il-kelmiet kien g˙oddu intilefbarra minn sensieh». Fran©isku kien konxju li l-istedina tal-Kurçifiss ma kienetx sempliçementsej˙a biex isewwi knisja materjali, imma pjuttostvokazzjoni speçifika biex jag˙mel xi ˙a©a aktariebsa u li titlob sagrifiççju ta’ ˙ajtu. B˙all-profetikollha tat-Testment il-Qadim, Fran©isku jit˙assebquddiem is-sej˙a ta’ Alla.

Celano jirrispetta t-tifsira mo˙bija ta’ dan l-episodju. G˙alkemm hu jg˙id li Fran©isku « ˙ejjaru˙u biex jobdi, u in©abar kollu kemm hu biex jaqdidak il-kmand», hu jkompli: «Imma tassew billi hu˙ass fih innifsu dik il-bidla li ma setax jesprimiha,jaqbel li a˙na nisktu dwarha». Ir-riΩultat ta’ din il-laqg˙a misterjuΩa kien dak li Fran©isku ©ieimmarkat b’im˙abba qawwija lejn Kristu msallab,b’tali mod li wkoll ©ismu kellu ji©i immarkat bis-sinjali tal-Passjoni: «Minn dak il-˙in ©iet imnaqqxaf’ru˙u x-xbieha tal-˙niena mqanqla lejn il-Kurçifiss, u kif nistg˙u inqisu, l-istimmati mqaddsatal-passjoni, g˙alkemm kienu g˙adhom mhuximnaqqxin f’©ismu, ©ew stampati fil-qalb tieg˙u»(2C 10: FSF I,733).

Fit-Trattat dwar il-Mirakli ta’ San Fran©isk

«Il-bniedem il-©did Fran©isku deher igglorifikatb’miraklu ©did u ta’ l-g˙a©eb, bi privile©© singulari,li qatt ma ©ie mog˙ti lil ˙add fis-sekli l-img˙oddija,u li bih deher immarkat, ji©ifieri mΩejjen bl-istimmati qaddisa, u bil-©isem tieg˙u li jmutjixxieba˙ mal-©isem ta’ l-Imsallab. Dak kollu lijista’ jlissen dwaru l-bniedem, hu dejjem inqas minndak li jixraqlu. Mhux ta’ min ifittex ir-ra©uni, g˙axhi ta’ l-g˙a©eb, u lanqas hu ta’ min ifittex l-eΩempju,g˙ax singulari. Il-konçentrazzjoni kollha tal-mo˙˙tal-bniedem ta’Alla, kemm lejn l-o˙rajn kif ukoll fihinnifsu, kienet mifruxa fuq is-salib tal-Mulej, u mill-ewwel Ωminijiet li fihom hu beda jissielet ta˙t l-armita’ l-Imsallab, madwaru bdew jiddu diversi misteritas-salib. Meta fil-bidu tal-konverΩjoni tieg˙u, kieniddeçieda li j˙alli warajh il-frug˙at kollha ta’ din il-˙ajja, filwaqt li hu kien mehdi fit-talb, kellmu Kristumis-salib, u mill-fomm ta’ l-istess xbieha sema’jidwi dan il-le˙en, li qallu: “Fran©isku, mur u sewwid-dar tieg˙i, li, kif qed tara, sejra ti©©arraf kollhakemm hi”. Minn dak il-waqt ˙ass li fil-qieg˙ tal-qalb tieg˙u ji©i immarkat il-karattru tat-tifkira tal-passjoni tal-Mulej, u fit-twettieq mill-g˙oli tal-konverΩjoni tieg˙u nnifsu, ir-ru˙ tieg˙u bdiet

tin˙all, g˙aliex il-ma˙bub tieg˙u kien kellmu» (3C2: FSF I,938; Cfr. l-edizzjoni ori©inali latina:Thomae de Celano, Tractatus de Miraculis B.Francisci, 2, in Analecta Franciscana X, 272-273).

Tommaso da Celano ippreΩenta t-Tractatus deMiraculis (3C) g˙all-approvazzjoni tal-Kapitlu ta’Metz fl-1254, wara li kien ilu jirçievi rikjestiinsistenti mill-Ministru Giovanni da Parma u mill-patrijiet biex ji©bor il-mirakli li se˙˙u bl-interçessjoni ta’ San Fran©isk. Studji kontemporanjita’ 3C juru li d-dokument kellu l-iskop li jtemm 2Ckif ukoll il-bijografiji kollha li kien kiteb Tommasoda Celano sa mill-1228. Celano jiddedika t-2kapitlu tat-Trattat lit-tema ta’ l-istimmati ta’ SanFran©isk. Is-silta li ippreΩentajna hawnhekk hi l-ftu˙ ta’ din is-sezzjoni. Ma ΩΩid l-ebdainformazzjoni partikulari rigward l-episodju tal-Kurçifiss ta’ San Damiano, imma fiha nilm˙u xidettalji interessanti.

Fran©isku ji©i ippreΩentat b˙ala «l-bniedem il-©did» li jsir mag˙ruf min˙abba l-miraklu ta’ l-istimmati li hu jirçievi fuq La Verna f’Settembru1224. Celano jrid li n˙arsu lejn il-©isemstimmatizzat ta’ Fran©isku b˙ala ikona ta’ Kristumsallab. Fran©isku « bil-©isem tieg˙u li jmutjixxieba˙ mal-©isem ta’ l-Imsallab». Dan humisteru kbir rigward il-konformità ta’ Fran©iskuma’ Kristu, li l-ebda lsien tal-bniedem ma jista’ qattjesprimi. Fran©isku ji©i ippreΩentat b˙ala kavallierta’ Kristu, li l-armi tieg˙u huma biss dawk tas-salib:«Mill-ewwel Ωminijiet li fihom hu beda jissielet ta˙tl-armi ta’ l-Imsallab, madwaru bdew jiddu diversimisteri tas-salib». L-intenzjoni ta’ Celano, mela,kienet dik li jippreΩenta l-˙ajja kollha ta’ Fran©iskub˙ala mixja ta’ servizz ta’ Kristu msallab. Il-quççatata’ dan ix-xeb˙ ma’ Kristu jidher fl-episodju ta’ l-istimmati li Fran©isku jirçievi fuq La Verna. ImmaCelano jurina li dan l-episodju di©à kellu l-bidutieg˙u fil-©rajja tal-Kurçifiss ta’ San Damiano, likien kellem lil Fran©isku u talbu jsewwilu dik il-knisja.

Il-Kurçifiss ta’ San Damiano jimmarka g˙alFran©isku l-bidu tal-mixja tieg˙u wara Kristu(sequela Christi), li tikkaratterizza l-episodji kollhata’ ˙ajtu. Wie˙ed jista’ jitkellem minn San Damianob˙ala l-post minn fejn Fran©isku beda l-vja©© tieg˙uta’ g˙aqda mistika mal-Mulej imsallab li kellujwasslu fuq La Verna.

Fil-«Legenda Maior Sancti Francisci»

«Waqt li jum minnhom ˙are© fl-g˙elieqi biexjimmedita, g˙adda qrib il-knisja ta’ San Damiano li,g˙ax qadima ˙afna, kienet g˙oddha sejra ti©©arraf.Misjuq minn çaqliqa ta’ l-Ispirtu da˙al fiha biex

I Ordni Fran©iskan


jitlob, u waqt li kien mix˙ut jitlob f’ri©lejn ix-xbiehata’ Ìesù Msallab, ˙ass ru˙u tfur b’fara© spiritwali.Meta b’g˙ajnejh kollha dmug˙ tafa’ ˙arstu fuq is-salib tal-Mulej, bil-widnejn ta’ ©ismu sema’ le˙ennieΩel mis-salib itenni g˙al tliet darbiet: “Fran©isku,mur u sewwi d-dar tieg˙i li, kif qed tara, qieg˙dati©©arraf kollha”. Kollu mrieg˙ed bil-biΩa’,Fran©isku, li dak il-˙in kien wa˙du fil-knisja,stag˙©eb mhux ftit, meta sema’ dak il-le˙en u, waqtli f’qalbu ˙ass il-qawwa ta’ kliem il-Mulej, intileff’estasi. Meta fl-a˙˙ar ©ie f’tieg˙u, ˙ejja ru˙u biexjobdi, u ing˙ata b’ru˙u u ©ismu biex, kif kienikkmandat, jirrestawra l-˙itan tal-©ebel ta’ dik il-knisja, g˙ad li prinçipalment il-˙sieb ta’ dak il-kliemkien jirreferi g˙al dik il-Knisja li Kristu reba˙b’demmu» (LM II,1: FSF II,1141; Cfr. l-edizzjoniori©inali latina: S. Bonaventurae, Legenda MaiorSancti Francisci, II,1, in Analecta Franciscana X,563).

San Bonaventura kiteb il-Legenda Maior (LM)fl-1260-63. Id-Duttur Serafiku jiddependi kwaΩig˙al kollox fuq il-bijografiji ta’ San Fran©isk li di©àkienu jeΩistu, u partikolarment fuq 2C.Bonaventura, iΩda, kien tejologu mistiku, u l-preΩentazzjoni ta’ Fran©isku li jag˙tina fil-LM mag˙andhiex l-iskop qabel xejn li tag˙ti rakkontstoriku u kronolo©iku tal-˙ajja ta’ San Fran©isk,imma pjuttost li tippreΩenta lil Fran©isku quddiem l-a˙wa b˙ala mudell ta’ perfezzjoni nisranija,permezz tal-virtujiet ©erarkiçi u l-unjoni tieg˙u ma’Kristu msallab.

L-elementi li jag˙mlu l-episodju ta’ SanDamiano fil-LM uniku huma dawn li ©ejjin.Fran©isku jo˙ro© fil-kampanja biex jimmedita, ug˙aliex hu mqanqal g˙at-talb sa minn qabel ma jasalSan Damiano. Malli jid˙ol fil-knisja hu jiççassalejn ix-xbieha tal-Kurçifiss «b’g˙ajnejh kollhadmug˙» u «˙ass ru˙u tfur b’fara© spiritwali». Fikliem ie˙or, Fran©isku jg˙addi minn esperjenzamistika quddiem l-ikona ta’ Kristu msallab. Kienf’dan il-mument li «bil-widnejn ta’ ©ismu sema’le˙en nieΩel mis-salib itenni g˙al tliet darbiet».Fran©isku jisma’ le˙en li jkellmu mill-ikona tal-Kurçifiss, u li jirrepeti g˙al tliet darbiet l-istedinabiex hu jsewwi dik il-knisja. Dan id-dettall,karatteristiku tar-rakkont ta’ Bonaventura, humarbut mat-tejolo©ija Trinitarja tad-DutturSerafiku. L-atte©©jament ta’ Fran©isku quddiem l-istedina ta’ Kristu kien ukoll wie˙ed ta’ stag˙©ib ubiΩa’, kif insibu fil-kaΩ ta’ 2C, imma fl-istess ˙inBonaventura jΩid li Fran©isku «intilef f’estasi». L-espressjoni latina mentis alienatur excessu, tirreferig˙all-istat ta’ g˙aqda mistika tar-ru˙ ma’ Alla, litidher fil-fatt li Fran©isku letteralment jo˙ro© barraminnu nnifsu f’dan il-mument intens. Bonaventura

jΩid jispjega t-tifsira mo˙bija tal-kliem ta’ Kristu:«prinçipalment il-˙sieb ta’ dak il-kliem kien jirreferig˙al dik il-Knisja li Kristu reba˙ b’demmu».

Bonaventura wkoll jikkopja l-espressjoni ta’Celano: ad obediendum se parat, totum se recolligitad mandatum, li turi l-istess insistenza fuq il-kelma«kmand» (mandatum), li tirreferi g˙ar-rieda divinafuq Fran©isku, li timmarka l-o©©ett tat-Talbaquddiem il-Kurçifiss ta’ San Damiano.

Ir-rakkont ta’ Bonaventura rigward l-episodju ta’San Damiano jifta˙ it-triq g˙al Ωviluppi tardivi dwarit-tema tal-konformità ta’ Fran©isku ma’ Kristumsallab, partikolarment fil-Liber Conformitatumtal-Fran©iskan Bartolomeo da Pisa, li inkitebmadwar l-a˙˙ar snin tas-seklu 14 (Cfr. Bartolomeoda Pisa, De Conformitate Viate Beati Francisci adVitam Domini Iesu, Liber III, XXXI, 5, in AnalectaFranciscana V, 379-380).

It-tifsira ta’ l-episodju tal-Kurçifiss ta’San Damiano

Fit-Testment San Fran©isk jitkellem dwar l-esperjenza ta’ konverΩjoni tieg˙u. Hu jibda billijirreferi g˙as-servizz tieg˙u lil-lebbruΩi fil-bidu tal-˙ajja tal-penitenza li ˙addan. Wara dan Fran©iskujitkellem dwar il-qima tieg˙u lejn il-knejjes, fejn hukien sar konxju mill-preΩenza ta’ Kristu: «U l-Mulejtani fidi hekk kbira fil-knejjes li jiena, bla tlellixxejn, kont nitlob u ng˙id: Nadurawk, Sidna ÌesùKristu, hawn u fil-knejjes kollha tieg˙ek, li jinsabfid-dinja kollha, u nberkuk, g˙ax bis-salib imqaddestieg˙ek fdejt id-dinja» (FSF I,187). Din it-talba,me˙uda mil-litur©ija tal-festa ta’ l-EΩaltazzjoni tas-Salib, tfakkarna f’wa˙da mill-ewlenin knejjes lilejhom kien in©ibed Fran©isku, ji©ifieri l-knisja ta’San Damiano.

Kien f’din il-knisja fqajra li Fran©isku skopra l-ikona tal-Kurçifiss, li saret g˙alih o©©ett ta’venerazzjoni partikulari. Xhieda ta’ dan hi t-Talbaquddiem il-Kurçifiss ta’ San Damiano, li inkitbetmadwar l-1205, u ti©i meqjusa fost l-eqdem kitbietta’ San Fran©isk. Il-knisja nofsha m©arrfa ta’ SanDamiano, li fiha Fran©isku sab il-Kurçifiss BiΩantinu qassis fqajjar, tipprovdi l-ambjent g˙all-episodjutas-sej˙a ta’ Fran©isku biex isewwi dik il-knisja,sej˙a li ©iet mog˙tija lilu minn Kristu msallab likellmu minn dik ix-xbieha.

Il-lebbruΩ, il-knejjes, ix-xbieha ta’ Kristumsallab, u l-qassis fqajjar, isiru g˙al Fran©isku b˙alpassi li jimmarkaw il-mixja ta’ konverΩjoni tieg˙ulejn il-˙ajja evan©elika. Dan kollu kellu jwassal lilFran©isku biex jiskopri l-ktieb ta’ l-Evan©elji, l-ewwel fil-knisja ta’ San Nicolò u mbag˙ad fil-Porziuncola. Dan il-ktieb kellu jipprovdi lil

I Ordni Fran©iskan


Fran©isku bir-rivelazzjoni s˙i˙a tas-sej˙a tieg˙ug˙all-g˙amla ta’ ˙ajja evan©elika. Sentejn qabel mase˙˙ dan, fl-1206, Fran©isku g˙adda mill-esperjenza ta’ l-ewwel sej˙a tieg˙u f’San Damiano.L-istedina li rçieva ming˙and Kristu kienet dik lijsewwi dik il-knisja nofsha m©arrfa. Fran©isku ˙ab’serjetà kbira din l-istedina, sakemm hu inteba˙ lidin kienet biss sinjal ta’ impenn aktar profond umimli tifsir, ji©ifieri, li hu jsewwi l-Knisja ˙ajja liKristu kien feda b’demmu stess.

It-tifsira s˙i˙a ta’ l-episodju ta’ San Damiano, kifinsibuh fil-Fonti, tidher çara meta nqieg˙duha bejnis-sej˙a g˙all-penitenza u dik g˙all-˙ajjaevan©elika. San Damiano jipprovdi l-kuntest li fihFran©isku ji©i msejja˙ biex jg˙ix is-sej˙apenitenzjali u evan©elika tieg˙u, ji©ifieri, fil-Knisja.Mill-im˙abba qawwija tieg˙u lejn Kristu msallab,mill-qima li kien juri lejn il-qassisin, miç-ça˙dakura©©uΩa quddiem l-isqof ta’ Assisi, Fran©iskujg˙addi biex jifhem dejjem a˙jar is-sej˙a tieg˙u uta’ ˙utu l-patrijiet b˙ala stedina biex isewwu l-Knisja, billi jippreΩentaw mod ©did ta’ ˙ajjanisranija, li jsib l-g˙eruq tieg˙u fl-apostolicavivendi forma, fil-forma ta’ ˙ajja apostolika ta’ l-Evan©elju.

L-ikona ta’ Kristu msallab ta’ San Damianotibqa’ sallum sinjal tat-tifsira s˙i˙a tas-sej˙aevan©elika ta’ Fran©isku u tal-Patrijiet Minuri. L-istedina li jsewwu l-Knisja billi jkunu membri s˙a˙tal-Knisja kienet fundamentali fis-suççess tal-missjoni ta’ Fran©isku u ta’ dik ta’ l-Ordni tieg˙umatul is-seklu 13. Il-proçess ta’ dixxerniment liFran©isku g˙adda minnu meta talab quddiem il-Kurçifiss ta’ San Damiano irrivelalu li l-vokazzjonispeçifika tieg˙u kellha tkun dik li jirrestawra l-Knisja ta’ Kristu. San Damiano jipprovdi l-ambjentkonkret li fih isse˙˙ il-proposta Kristjana ta’Fran©isku u l-a˙wa, kif ukoll l-espressjonifemminili tag˙ha fil-kaΩ ta’ Klara u s-Sorijiet Foqra.

Fid-dawl ta’ dak li kien ifisser il-Kurçifiss ta’ SanDamiano g˙al Fran©isku u g˙all-g˙aΩla radikalitieg˙u ta’ ˙ajja evan©elika, nistg˙u nifhmu s-sej˙aspeçifika ta’ dawk kollha li jsegwu lil Fran©iskub˙ala dik li jkomplu fit-triq li hu immarka g˙alihom.Ir-ra©uni g˙aliex l-Ordni Fran©iskan dejjem t˙abatbiex jipprova jifhem l-identità speçifika tieg˙ukienet dejjem marbuta l-aktar mal-mod kif hu fehemil-missjoni ekkleΩjali tieg˙u. Il-Knisja dejjem qiesetl-Ordni Fran©iskan b˙ala riΩultat ta’ ˙olqien tag˙hastess, fis-sens li l-forma evan©elika ta’ ˙ajjaipprofessata minn Fran©isku u l-Ordni tieg˙u ©ietikkonfermata mill-og˙la awtorità tal-Knisja bl-aktaratt kanoniku solenni possibbli, ji©ifieri permezz ta’Bulla papali. Fl-istess ˙in dan ir-rikonoxximentkien ifisser ukoll li l-Ordni kellu jkun g˙as-servizz

tal-Knisja li approvat il-˙ajja evan©elika tieg˙u.Dan kollu wasal g˙al tensjonijiet fl-istorja ta’ l-Ordni, li kellhom l-aktar x’jaqsmu mal-moddifferenti kif l-idejali ori©inali ta’ Fran©isku u l-fedeltà tieg˙u lejn il-Knisja u l-bΩonnijiet tag˙ha©ew interpretati minn uliedu l-patrijiet.

Jekk Fran©isku seta’ çertament jg˙id li ˙add maurieh f’kellu jag˙mel, imma li kien Alla l-AktarG˙oli innifsu li irrievelalu t-triq tal-˙ajja ta’ l-Evan©elju, kien ukoll l-istess Fran©isku li ried lijqieg˙ed din il-˙ajja g˙all-©udizzju u l-approvazzjoni tal-Knisja. Óajtu kienet g˙al kolloxmog˙tija biex ikun ta’ servizz g˙al Kristu fqir umsallab, li hu kien jarah preΩenti fil-knejjes foqra,fil-miΩerja umana tal-ministri tieg˙u, fil-©u˙ u l-g˙atx ta’ l-insara g˙all-kelma ta’ Alla u s-sagramenti, g˙all-©ustizzja u paçi fis-soçjetà, u g˙alambjent naturali li jibqa’ ˙abib mal-bniedem. Kieng˙alhekk li Fran©isku sewwa dik il-knisja tal-Kurçifiss, li kienet g˙oddha se ti©©arraf darba g˙aldejjem. A˙na l-Fran©iskani li qed infakkru t-800anniversarju mill-episodju ta’ San Damiano, filwaqtli niffissaw il-˙arsa tag˙na fil-kontemplazzjoni tal-Kurçifiss li kellem lil Fran©isku, a˙na wkollimsej˙in biex insiru aktar konxji ta’ modi ©odda kifnistg˙u inkunu ta’ servizz g˙al Kristu, g˙all-Knisjatieg˙u, u g˙all-fraternità umana kollha kemm hi.

San Damiano - Kjostru

II Ordni Fran©iskan


F’dan iΩ-Ωmien ta’ wara g˙eluq is-750 senamill-approvazzjoni tar-Regola ta’ SantaKlara mill-Papa Innoçenz IV (9 ta’ Awissu

1253) u mill-mewt ta’ Santa Klara (11 ta’ Awissu1253), qed jer©a’ jkollna okkaΩjoni biexnapprofondixxu l-istudji tag˙na dwar Klara t’Assisiu l-kariΩma speçifiku tag˙ha, f’relazzjoni ma’ SanFran©isk.

Fl-istadju preΩenti tar-riçerka, kul˙add jaqbel liKlara tippreΩenta ˙afna aktar mis-sempliçi bixrafemminili tal-personalità u l-kariΩma ta’ Fran©isku.Tajjeb, iΩda, li n˙allu lil Klara innifisha titkellemdwar x’relazzjoni speçifika kellha ma’ SanFran©isk, u kif kienet tqisu. Imbag˙ad nistg˙unaraw ukoll, fil-qosor ˙afna, dak li xi bijografimedjevali ta’ San Fran©isk jg˙idu rigward ir-relazzjoni li kienet tg˙addi bejn Klara u Fran©isku.

Din il-˙arsa ˙afifa lejn il-lingwa©© li tuΩa Klarau li juΩaw il-bijografi, jista’ jg˙inna biex niççaraw l-idejiet dwar x’relazzjoni tg˙addi bejn Klara u s-Sorijiet tag˙ha, fil-konfront ta’ San Fran©isk u l-Patrijiet Minuri. Dan nag˙mluh bit-tama liniççaraw il-possibilità li wie˙ed juΩa lingwa©©korrett u adegwat meta jitkellem dwar Santa Klara,u jixtieq jippreΩenta lil din il-mara eççezzjonalib’mod professjonali.

Klara titkellem dwar ir-relazzjoni tag˙ha ma’Fran©isku fil-Kitbiet tag˙ha

Ir-ritratt ta’ Klara fir-relazzjoni tag˙ha ma’ SanFran©isk jidher çar fil-kitbiet tal-qaddisa. Il-mertuta’ Klara jinsab proprju filli g˙arfet il-vokazzjonispeçifika tag˙ha fi ˙dan il-familja li waqqafFran©isku ta’ Assisi, dik l-istess vokazzjoni li fit-Testment hi tqisha b˙ala l-akbar don li hi u l-PovereDame ta’ San Damiano irçevew ming˙and il-Missier tal-˙niena.

Fir-Regola ta’ Santa Klara, il-qaddisa tikteb:«Klara, qaddejja ming˙ajr ma jist˙oqqilha ta’Kristu, u xitla tal-wisq qaddis missier Fran©isku,twieg˙ed ubbidjenza u qima lis-sinjur PapaInnoçenz u lil dawk li ji©u warajh, mag˙Ωulin skondil-li©i kanonika, u lill-Knisja Rumana» (RegCl I,3).

Fit-Testment ta’ Santa Klara, il-qaddisa tikteb:«G˙aldaqstant jiena, Klara, qaddejja ta’ Kristu u tas-sorijiet foqra tal-monasteru ta’ San Damiano,filwaqt li nqis, g˙alkemm ma jist˙oqqlix, b˙ala xitlatal-missier imqaddes flimkien ma’ ˙uti s-sorijiet l-o˙rajn, il-professjoni hekk g˙olja tag˙na u l-kmandta’ missier b˙al dan, u billi nibΩg˙u mid-dg˙ufijafina nfusna u fl-o˙rajn ukoll wara l-mewt tal-missierqaddis tag˙na Fran©isku, li kien il-kolonna tag˙na ul-uniku fara© tag˙na wara Alla...» (TestCl, 37-39).

Fl-istess Testment, Klara turi l-a˙˙ar xewqattag˙ha lis-Sorijiet rigward ir-relazzjoni li jidhrilha lig˙andha tg˙addi bejnhom u bejn il-Patrijiet Minuri,fuq l-istess mudell tar-relazzjoni li kienet tg˙addibejnha u bejn San Fran©isk: «U kif il-Mulej tana lill-wisq imqaddes missier tag˙na Fran©isku b˙alafundatur, b˙ala dak li ˙awwilna u li kien l-g˙ajnunatag˙na fil-qadi ta’ Kristu u f’dak li hu tal-Mulej u lia˙na weg˙edna lill-qaddis missier tag˙na, li waqt likien g˙adu ˙aj kien mimli kura bil-kliem u bl-g˙emil sabiex jie˙u ˙sieb u j©ib ’il quddiem lilna l-mixtla tieg˙u; hekk jiena nirrikmanda u n˙alli lil˙uti s-sorijiet, li huma u li g˙ad iridu ji©u, f’idejndawk li ji©u wara l-wisq qaddis missier tag˙naFran©isku u f’idejn l-Ordni kollu, sabiex ikunug˙alina ta’ g˙ajnuna biex nimxu dejjem ’il quddiemfil-qadi ta’ Alla u fil-˙arsien bl-a˙jar mod tal-faqarimqaddes» (TestCl, 48-51).

Interessanti li f’din is-silta Klara ssemmiespliçitament lil San Fran©isk b˙ala «fundatorem,plantatorem et adiutorem», tliet a©©ettivi li juru r-rwol ta’ Fran©isku b˙ala dak li wa˙du waqqaf l-Ordni tal-Povere Dame ta’ San Damiano (fundatur),b˙ala dak li ˙a ˙sieb il-formazzjoni ta’ din il-mixtlatieg˙u (li ˙awwel), u b˙ala dak li wieg˙ed l-appo©©kontinwu tieg˙u u ta’ l-a˙wa b˙ala rahan ta’ g˙aqdafl-istess pro©ett ta’ ˙ajja evan©elika (g˙ajnuna). L-istorja tat-Tieni Ordni turi li mhux dejjem il-PatrijietMinuri kienu baqg˙u fidili g˙al dan id-dmirtag˙hom, im˙olli lilhom minn Fran©isku, jew g˙axittraskuraw il-kura spiritwali tal-Klarissi, jew g˙axinda˙lu fejn ma kienx jesag˙hom.

U fil-Barka li tag˙ti lis-Sorijiet, Klara tikteb:«Jiena, Klara, qaddejja ta’ Kristu, xitla tal-missier l-aktar qaddis tag˙na Fran©isku, o˙t u omm tag˙komu tas-sorijiet il-foqra l-o˙rajn» (BenCl, 6).

Klara kienet konxja li r-relazzjoni tag˙ha u tas-Sorijiet Foqra mal-Patrijiet Minuri kienet riΩultat ta’dak li hi u Fran©isku kienu g˙exu fir-relazzjonireçiproka tag˙hom, tant li ma tara l-ebda differenzabejn il-fedeltà li kellha lejn San Fran©isk u dik li,wara mewtu, bi dmir ˙asset li kellha lejn il-MinistruÌeneral fra Elia (1232-1239), li ma kienx çertamentqaddis daqs San Fran©isk! Hekk tikteb lil o˙thaSant’AnjeΩe ta’ Praga fit-II Ittra tag˙ha: «F’dan

IL-MULEJ TANA LILFRANÌISKU BÓALAFUNDATURNoel Muscat OFM



kollu, g˙alhekk, sabiex inti timxi fiΩ-Ωgur fit-triq tal-kmandamenti tal-Mulej, g˙andek timita l-parir tal-miqjum missier tag˙na u ˙una Elia, ministru©eneral; dan inti g˙andek tqieg˙du qabel il-pariri ta’l-o˙rajn kollha u g˙andek tqisu aktar g˙aΩiΩ minnkull don» (EpAgn II,15-16).

Óarsa ˙afifa lejn l-a©©ettivi li tuΩa Klara biextg˙id min kienet u x’relazzjoni kellha ma’ SanFran©isk tg˙inna niççaraw l-idejiet. Klara tg˙id li hiqaddejja ta’ Kristu, xitla ta’ San Fran©isk, o˙t uomm tas-Sorijiet Foqra. Turi, b’mod mill-aktar çar,li hi tag˙raf lil Kristu b˙ala l-uniku Mulej tag˙ha, lilSan Fran©isk b˙ala dak li ˙awwel fiha l-forma tal-˙ajja ta’ l-Evan©elju, u lis-sorijiet b˙ala ˙utha uuliedha, hi li kienet l-ewwel wa˙da fosthom li mxietwara l-perfezzjoni ta’ l-Evan©elju. Kristu hu l-Mulej tag˙ha u tas-Sorijiet Foqra, Fran©isku hu l-fundatur, is-Sorijiet huma a˙wa u ulied.

B’insistenza kwaΩi tedjanti, Klara issejja˙ lil SanFran©isk «beatissimus pater Franciscus». Mahemm l-ebda dubju li l-fundatur u missier ta’ l-Ordni tal-Povere Dame ta’ San Damiano hu SanFran©isk. Jekk Klara tammetti relazzjoni materna,din hi çertament preΩenti fil-kaΩ tas-Sorijiet Foqra,li jistg˙u j˙arsu lejn Klara b˙ala ommhom fis-sensspiritwali, mhux iΩda, b˙ala fundatriçi.

L-identità u r-relazzjoni reçiproka Klara-Fran©isku fil-Fonti Fran©iskani

Nag˙tu issa ˙arsa ˙afifa lejn xi siltiet mill-FontiFran©iskani. Nibdew b’silta fundamentali me˙udamil-Legenda Maior: «Kien hemm ukoll xi xebbiet liikkonsagraw ru˙hom biex i˙arsu s-safa g˙al˙ajjithom kollha, fosthom Klara, ver©ni g˙aΩiΩa˙afna g˙al Alla, l-ewwel pjanta çkejkna li rmiet il-fwie˙a b˙al warda safja tar-rebbieg˙a, u xerrdetdawl leqqieni b˙al kewkba ta’ dija ta’ l-g˙a©eb. Issali qieg˙da fil-glorja tal-©enna, il-Knisja fuq l-arttag˙tiha l-©ie˙ li bil-˙aqq kollu jist˙oqqilha. FiKristu, Klara kienet il-bint ta’ l-imqaddes missier, il-fqajjar Fran©isku, u l-omm tal-Povere Dame» (LMIV,6).

Ma hemm bΩonn ta’ l-ebda spjegazzjoni aktarçara minn dik li jag˙ti San Bonaventura f’din l-a˙˙ar sentenza, biex jispjega r-relazzjoni ta’ Klarama’ Kristu, Fran©isku u s-Sorijiet Foqra.

Kemm Tommaso da Celano kif ukoll Julianminn Speyer juΩaw espressjonijiet simili. Celano,fil-Vita Sancti Francisci, fix-xena ta’ meta Klara u s-Sorijiet jaraw g˙all-a˙˙ar darba l-©isem mejjet ta’Fran©isku, jikteb: «U ara s-sinjura Klara, li kienettassew jixirqilha l-merti li tkun tiddi bil-qdusija, u likienet l-ewwel omm tas-sorijiet l-o˙rajn, u li kienetl-ewwel xitla ta’ dan l-Ordni, ©iet mal-bqija ta’

wlieda biex tara lill-missier li issa ma setaxikellimhom iΩjed, u lanqas aktar ma seta’ ji©i lurag˙andhom, g˙ax kien qieg˙ed i˙affef lejn postie˙or» (1C 116). U Julian minn Speyer, fil-VitaSancti Francisci, jg˙id l-istess: «U ara l-ommtwajba tag˙hom, li kienet l-ewwel xitla ta’ dan l-Ordni, u li fl-isem u fil-verità kienet Klara, idda˙˙letma wliedha biex tara l-©isem tal-wisq ma˙bubmissier, u bdiet tibki ˙afna bi qsim il-qalb fuqu»(LJS 72).

Hemm qbil bejn dak li Klara nnifsha tg˙iddwarha u dwar is-Sorijiet Foqra fil-kitbiet tag˙ha, udak li jg˙idu il-Fonti Fran©iskani. Dan kollu juri li,minkejja li kien hemm relazzjoni mill-qrib bejn il-monasteru ta’ San Damiano u l-Porziuncola, bejnKlara u l-Povere Dame u a˙wa b˙al Leone, Rufino,

Il-Post fejn mietet Santa Klara



Filippo Longo, kul˙add kien jaf eΩattament dak likien speçifiku fil-vokazzjoni wie˙ed ta’ l-ie˙or.Jidher rispett reçiproku u prudenza mill-akbar fir-rwoli differenti, imma komplementarji, tal-PatrijietMinuri u tas-Sorijiet Foqra. Fuq kollox tidher il-konvinzjoni soda u unanimi li Fran©isku kien l-uniku idejatur, fundatur, u formatur tag˙hom ilkoll,u li bil-˙aqq kollu j˙arsu lejh b˙ala l-missier qaddistag˙hom.

Nikkonkludu bi ftit osservazzjonijiet, li jmissulilna l-Patrijiet Minjuri u lis-Sorijiet Klarissi. Klaradejjem tqis lilha nnifisha b˙ala xitla çkejkna ta’ SanFran©isk u ssejja˙lu l-missier qaddis tag˙ha u tas-Sorijiet. Mela hi dejjem tara f’San Fran©isk il-fundatur tal-Povere Dame, kif dejjem qisitu l-Knisjab˙ala l-uniku fundatur tal-Patrijiet Minuri, tal-Povere Dame u ta’ l-A˙wa tal-Penitenza. Klara taralilha nnifisha b˙ala omm u o˙t tas-Sorijiet Foqra.L-aspett tal-maternità hu çertament preΩenti, immafuq baΩi purament spiritwali, u mhux çertament©uridika. G˙alkemm il-Fonti ma jg˙idu xejnespliçitament dwar il-mod kif Klara kienet t˙areslejn ir-relazzjoni tag˙ha ma’ l-a˙wa ir©iel ta’Fran©isku, ma hemm l-ebda dubju li hi qatt mag˙addielha minn mo˙˙ha li setg˙et tkun kon-fundatriçi tag˙hom (ji©ifieri, ommhom) flimkienma’ missierhom San Fran©isk. Mill-eΩami tal-kitbiet tal-qaddisa u minn dak tal-Fonti Fran©iskani,dan ma jirriΩulta imkien, u ma hemm l-ebdadokumentazzjoni storika li tippruvah.

Fl-Ittra ta’ Giacomo Bini lis-Sorijiet Klarissig˙all-okkaΩjoni taç-çentinarju Klarjan, «Clare ofAssisi: A Song of Praise», hemm riflessjoni li tmissir-reçiproçità fir-relazzjoni bejn l-I u t-II Ordni: «Wehave made good progress in recent years. But thereis a long way to go yet. Granted, the Poor Clares donot have a defined juridical link with the first Orderas the other big religious families have(Dominicans, Carmelites); it is nevertheless truethat we are living the same evangelical adventure inminority, and we would lose so much if we ignoredthe profound complementarity that binds us.Legitimate autonomy should not be taken as ajustification for moving ahead in isolation,completely independent and to all intents andpurposes self-sufficient. And having a Franciscancarry out the pastoral sacramental services is not asufficient guarantee of a Franciscan-Clarianspirituality» (Giacomo Bini OFM, Clare of Assisi: ASong of Praise. A Letter of the Minister General onthe 750 anniversary of the death of St. Clare and theapproval of her Rule, Curia Generalis OFM, Rome2002, Part IV).

Çertament l-istrutturi ©uridiçi ma nistg˙uxnibdluhom a˙na, fi Knejjes lokali fejn g˙ad hemm

çentralizzazzjoni ta’ tmexxija ta’ monasterifemminili f’idejn l-Ordinarju tal-post. Imma fil-fatti nistg˙u nuru li s-sej˙a speçifika tag˙na titlobreçiproçità li tmur ’il hemm minn talb uçelebrazzjonijiet flimkien, filwaqt li t˙ares b’modrispettuΩ l-awtonomija ta’ ˙ajja u s-sens ta’«privacy» tal-Klarissi fil-˙arsien tal-valuri tas-skietu tal-klawsura. Minkejja dak li na˙sbu u ng˙idu,kwaΩi kollox jiddependi biss minna.

Is-Sorijiet Klarissi g˙andhom kull ra©un lispiritwalment isej˙u lil Klara b˙ala ommhom,filwaqt li jafu li l-uniku fundatur tat-Tieni Ordni huSan Fran©isk. Çertament ma hemm l-ebda xhiedadokumentata li l-Patrijiet Minuri qatt sej˙u lil SantaKlara bl-isem ta’ omm. Iç-çelebrazzjoni taç-çentinarju Klarjan li g˙adda, kienet ta’ g˙ajnunabiex ni©©eddu b’mod professjonali fir-relazzjonireçiproka li g˙andu jkun hemm bejn il-PatrijietMinuri u s-Sorijiet Klarissi, imma skond il-˙sieb tal-fundatur tag˙na Missierna San Fran©isk u tax-xitlaçkejkna tieg˙u Klara.

Ordni Fran©iskan Sekular


Fl-okkaΩjoni tal-XI il-Kapitlu Ìenerali ta’ l-Ordni Fran©iskan Sekular, li ©ie iççelebratf’Santa Maria degli Angeli, Assisi bejn il-5

u t-12 ta’ Novembru, u li kellu b˙ala tema: «LaNovitas Franciscana. Missione e Testimonianza»,il-Ministru Ìeneral tal-Patrijiet Minuri, JoséRodriguez Carballo OFM, kellem lill-parteçipanti.Dan hu d-diskors tal-Ministru Ìeneral.

«B’fer˙ kbir insellem lilkom ilkoll, li qed tie˙dusehem fil-XI il-Kapitlu Ìenerali ta’ l-OFS. Insellemb’mod partikulari l-Ministra Ìenerali tag˙kom,Encarnacion del Pozo, il-membri tal-KunsillInternazzjonali, ir-rappreΩentanti tal-GIFRA u l-Assistenti Ìenerali. Bl-istess fer˙ nilqag˙komilkoll hawnhekk fil-Porziuncola, post partikolar-ment g˙aΩiΩ g˙al San Fran©isk, li kien juri m˙abbapartikulari lejn «Il-Ver©ni li saret Knisja», u Sultanata’ l-An©li.

Ta˙t il-˙arsa materna ta’ Santa Maria degliAngeli, g˙eΩieΩ a˙wa Fran©iskani Sekulari, intomsejrin tikkonkludu l-XI il-Kapitlu Ìeneralitag˙kom. Il-Kapitlu Ìenerali hu dejjem mument ta’grazzja g˙alina lkoll. Hi grazzja li wie˙ed jiltaqa’ma’ l-a˙wa ir©iel u nisa li ©ejjin mid-dinja kollha.Hi grazzja li wie˙ed jisma’ lill-ie˙or, li wie˙ed jik-ber fil-fraternità vera, u fis-smieg˙ lejn l-Ispirtu, lij˙e©©i©na ˙alli n˙arsu lejn il-©ejjieni. Hi grazzja liflimkien nistaqsu: Mulej, xi trid li jiena nag˙mel?Hi grazzja li flimkien insibu twe©iba g˙all-isfidi liji©una mis-soçjetà, mill-Knisja u mid-dinja.Tassew, kemm hi ˙a©a sabi˙a u ˙elwa li l-a˙wair©iel u nisa jg˙ammru flimkien!

Din il-laqg˙a ta’ flimkien, fi spirtu ta’ fraternità,hi dehra ta’ unità ˙afna aktar profonda li teΩisti fil-livell tas-sentimenti u tal-qalb, u dan kollu jag˙tinaqawwa biex nimxu fit-toroq tad-dinja, billi ng˙ixu l-vokazzjoni Fran©iskana tag˙na u n˙abbru, b˙alFran©isku, l-Evan©elju tal-Mulej lill-bnedmin koll-ha ir©iel u nisa ta’ rieda tajba.

L-ewwel sentiment tag˙na fi tmiem dan il-Kapitlu Ìenerali g˙andu mela jkun it-tif˙ir lill-Mulej u Alla li jag˙mel g˙e©ubijiet, lil dak li hu t-tjubija s˙i˙a, l-og˙la tjubija. Irridu nfa˙˙ruh g˙ad-don tal-vokazzjoni tag˙na, li biha a˙na msej˙inming˙ajr l-ebda mertu min-na˙a tag˙na. Tif˙ir

g˙ad-don ta’ a˙wa ir©iel u nisa. Tif˙ir g˙all-frottevan©eliku li, permezz tax-xhieda ta’ tant a˙wair©iel u nisa, jixtered mad-dinja kollha. Óuti, ˙allinift˙u qlubna g˙at-tif˙ir u g˙all-atte©©jament kon-templattiv, ˙alli nag˙mlu tifkira ta’ dak kollu li l-Mulej qieg˙ed jag˙mel fina u permezz tag˙na.

It-tema li intom g˙aΩiltu biex tirriflettu fuqhamatul il-Kapitlu, «In-Novitas Franciscana: missjoniu xhieda», g˙andha importanza kbira g˙all-vokaz-zjoni speçifika tag˙kom, ji©ifieri b˙ala Fran©iskaniSekulari, imsej˙in u mibg˙utin mad-dinja kollhabiex tag˙tu xhieda tas-sbu˙ija ta’ l-Evan©elju skondl-istil Fran©iskan.

Dan ifisser, qabel xejn, kif di©à smajna, lig˙andna nilqg˙u l-G˙erf ta’ Alla u nag˙mluhpreΩenti fir-rejaltà tal-˙ajja ta’ kuljum tag˙na, kullfejn a˙na ni©u msej˙in biex ng˙ixu u nag˙tu xhiedata’ dak li a˙na. Ifisser ukoll, iΩda, li nkunu dejjemaktar konxji ta’ dak li a˙na, tal-vokazzjoni u tal-mis-sjoni li g˙alihom a˙na msej˙in, kif dawn ji©udeskritti mir-Regola u mill-Kostituzzjonijiet Ìener-ali tag˙kom.

Jiena rrid nibni l-kliem tieg˙i fuq dawn id-doku-menti, ˙alli f’dan il-mument, nis˙aq dwar tliet ele-menti li jidhruli li huma fundamentali: intomimsej˙in biex timxu wara Kristu, biex timxu warajhb˙ala sekulari, biex t˙ossukom parti mill-familjaFran©iskana.

G˙eΩieΩ a˙wa Sekulari, intom imsej˙in biextimxu wara Kristu, fuq il-passi ta’ San Fran©iskt’Assisi (RegOFS 1). Intom tridu l-˙in kollu tfittxul-persuna ˙ajja ta’ Kristu li ja˙dem (RegOFS 4) fil-

IL-MINISTRU ÌENERALOFM LILL-FRANÌISKANISEKULARI



˙ajja tag˙kom u f’dak kollu li tag˙mlu. Imbuttatimill-qawwa ta’ l-Evan©elju, intom tridu li l-mod kifta˙sbu u l-mod kif ta©ixxu jkun jaqbel ma’ dak ta’Kristu permezz ta’ bidla interjuri ta’ konverΩjoni lisse˙˙ kuljum (RegOFS 7), fl-ispirtu tal-Bejatitudni(RegOFS 11). Jalla din tkun l-ewwel xewqatag˙kom, l-ewwel preokkupazzjoni tag˙kom. Fuql-eΩempju ta’ Ìesù innifsu u tal-missier tag˙na SanFran©isk, jalla t-talb u l-kontemplazzjoni jkunu r-ru˙ stess tal-˙ajja u tal-˙idma tag˙kom (RegOFS 8).Jalla t-talb litur©iku u personali jkun il-g˙ajn tal-missjoni tag˙kom quddiem l-ir©iel u n-nisa ta’Ωminijietna. Hi biss ˙ajja intensa ta’ talb u parteçi-pazzjoni attiva g˙all-˙ajja sagramentali tal-Knisja,l-aktar fl-Ewkaristija (RegOFS 8) li tag˙tikom il-qawwa biex timpenjaw ru˙kom ˙alli tnaddfuqlubkom minn kull tendenza ta’ kilba, ta’ pussess uta’ dominju (RegOFS 11), li trendikom ˙ielsa biext˙obbu lil Alla u lill-a˙wa (RegOFS 12), partikolar-ment lil dawk li huma l-aktar foqra (RegOFS 13), litwassalkom biex teΩerçitaw bil-kompetenza r-responsabiltajiet proprji tag˙kom fi spirtu nisrani ta’servizz (RegOFS 14), u li tag˙milkom kura©©uΩi fil-promozzjoni tal-©ustizzja u fil-g˙aΩliet konkreti ukoerenti tal-fidi tag˙kom, fil-kamp tal-˙ajja pubbli-ka (RegOFS 15).

Intom imsej˙in biex tkunu Sekulari, ji©ifieri biextag˙mlu l-parti tag˙kom fil-kundizzjonijiet komunital-˙ajja tad-dinja (KK.GG. 17,2), sabiex tibnu s-Saltna ta’ Alla bil-preΩenza tag˙kom fir-rejaltajiet ul-attivitajiet tad-dinja (KK.GG. 2). Intom dejjem

miftu˙in g˙al dak li titlob minnkom is-soçjetà u l-Knisja (KK.GG. 8). Intom t˙obbu l-Knisja u dejjemtg˙ixu f’komunjoni s˙i˙a mal-Papa u ma’ l-Isqfijiet(KK.GG. 99). Intom dejjem ta©ixxu b˙al ˙mira fl-ambjent li fih intom tg˙ixu (KK.GG. 14) u fil-kamptal-˙ajja pubblika (KK.GG. 22,1), u ta˙dmu g˙alsoçjetà aktar ©usta u fraterna, billi tkunu dejjemmessa©©iera ta’ fer˙ u tama (KK.GG. 26-27). Intomdejjem tg˙ixu u t˙ossukom parti mhix mifruda mill-Knisja u mis-soçjetà (KK.GG. 20,1). Is-sekolaritàtag˙kom, fuq kollox, issej˙ilkom, biex tag˙tu xhie-da tal-fidi fil-˙ajja tal-familja, fix-xog˙ol, fil-fer˙ ufin-niket, fil-laqg˙a tag˙kom mal-bnedmin, litqisuhom ilkoll b˙ala a˙wa fl-istess Missier, fil-preΩenza u fis-sehem tag˙kom fil-˙ajja soçjali, fir-relazzjoni fraterna mal-˙lejjaq kollha (KK.GG. 12).Dan kollu jitlob minnkom, fost l-o˙rajn, li tkunudejjem lesti li tag˙tu widen g˙all-Mulej fil-©rajjietta’ l-istorja, kif ukoll fil-g˙arfien u fil-kapaçità litaqraw is-sinjali taΩ-Ωminijiet fid-dawl ta’ l-Evan©elju.

Fl-a˙˙arnett, intom imsej˙in li tkunu membri tal-familja Fran©iskana. Dan ifisser li intom tg˙ixuf’g˙aqda ta’ ˙ajja u reçiproka (RegOFS 1) mal-membri l-o˙rajn kollha ta’ din il-familja. Ilkollkemm a˙na msej˙in, b’modi u forom diversi, immaf’komunjoni ta’ ˙ajja, li na˙dmu biex il-kariΩmatag˙na jkun preΩenti b˙ala d-don komuni tal-Missier Serafiku tag˙na San Fran©isk, fil-˙ajja u fil-missjoni tal-Knisja. B’dan il-mod, filwaqt li nimxuflimkien, fir-rispett tad-diversità tag˙na, noffru lilna



nfusna b˙ala xhieda sabi˙a ta’ fraternità u ta’komunjoni. Il-familja g˙andha bΩonn tal-membrikollha tag˙ha. Óadd ma jista’ jqis lilu nnifsu hekkg˙ani li ma g˙andux bΩonn ta’ l-o˙rajn, u ˙add majista’ jqis lilu nnifsu hekk fqir li ma jistax jag˙ti xi˙a©a lill-o˙rajn. Il-komunjoni, qabel xejn, titlob il-kollaborazzjoni li fiha jgawdi kul˙add. Irridunimxu flimkien, g˙aldaqstant, fit-toroq tal-Mulej.Hekk biss inkunu nistg˙u nag˙tu xhieda s˙i˙a tal-kariΩma komuni tag˙na.

G˙eΩieΩ a˙wa ir©iel u nisa, hemm bΩonn linwie©bu g˙al din il-vokazzjoni. Dan jitlob minnkul˙add impenn im©edded g˙all-formazzjoni per-manenti, li hi l-baΩi tal-formazzjoni tal-bidu. L-OFS ikun Ordni tajjeb daqskemm tkun tajba l-for-mazzjoni tal-membri tieg˙u. Ming˙ajr formazzjonitajba skond iΩ-Ωminijiet u l-esi©enzi tallum, ma jkunhemm l-ebda futur g˙all-OFS, g˙aliex ma hemmxlanqas Ωmien preΩent g˙all-OFS.

Jiena nag˙mel stedina partikolari lilkom,Ωg˙aΩag˙ Fran©iskani, biex tkunu missjunarji uxhieda fost iΩ-Ωg˙aΩag˙ ta’ mparkom, li g˙andhombΩonn tax-xhieda Ωag˙Ωug˙a tag˙kom ta’ fedeltàbiex jer©g˙u jibdew mill-©did, ˙alli jimxu wara l-Mulej.

G˙eΩieΩ a˙wa ir©iel u nisa, il-missjoni li tisten-niena mhijiex façli, imma bil-qawwa kollhang˙idilkom:

La tibΩg˙ux, g˙aliex intom sibtu grazzja qud-diem Alla. La tibΩg˙ux, g˙aliex intom m’intomxwa˙edkom, imma tinsabu flimkien f’din il-mixja.La tibΩg˙ux, g˙aliex il-Mulej hu dejjem mag˙kom.

Minn dan il-post qaddis il-Fqajjar ta’ Assisi, kifdi©à g˙amel lill-ewwel a˙wa tieg˙u, illum ukolljistieden lilkom: Morru fid-dinja kollha biex tim-luha bl-Ispirtu u bil-G˙erf tal-Mulej! Morru u aqdubil-qawwa ta’ l-im˙abba tieg˙u lill-morda, lil dawkli huma emar©inati, lil dawk li huma abbandunati!Morru u kunu missjunarji u xhieda ta’ l-im˙abba tal-Mulej fil-˙ajja tal-familja, tax-xog˙ol, fil-fer˙ u fin-niket, fil-laqg˙a tag˙kom mal-bnedmin kollha, fil-preΩenza u l-parteçipazzjoni tag˙kom fil-˙ajja soç-jali u fir-relazzjoni fraterna mal-˙lejjaq kollha.Morru u xandru lid-dinja kollha l-messa©© ta’ paçi u©id!

Fl-a˙˙arnett, irrid g˙al darb’o˙ra, nurikomkemm in˙ossni qrib tag˙kom u xi stima fraternag˙andi lejkom. Dan nag˙mlu wkoll f’isem l-Ordnital-Patrijiet Minuri, li jag˙tikom l-assigurazzjoni ta’l-assistenza spiritwali tieg˙u, fir-rispett tal-le©islaz-zjoni tag˙kom.

Jalla l-Ver©ni Marija, qaddejja umli tal-Mulej,disponibbli g˙all-Kelma tieg˙u u g˙all-istediniettieg˙u (RegOFS 9) tid˙ol g˙alikom quddiem l-Ibenl-aktar g˙aΩiΩ tag˙ha sabiex tkunu dejjem disponib-bli biex twettqu r-rieda tal-Mulej.

III Ordni Fran©iskan


L-ewwel Kongregazzjoni ta’ SorijietFran©iskani li rçeviet rikonoxximentpapali fl-Italja kienet il-Kongregazzjoni

tal-Beata Angelina ta’ Montegiove, jew Marsciano.Dan se˙˙ permezz tal-Bulla «Sacra religionis» tal-Papa Martin V tad-19 ta’ Awissu 1428.

Angelina da Montegiove

L-aktar bijografija famuΩa ta’ din il-Beata hi dikta’ l-istoriku Ludovico Jacobilli minn Foligno, Vitadella beata Angelina da Corbara, contessa diCivetella, institutrice delle monache claustrali delTerz’ordine di San Francesco e fondatrice inFoligno del monastero di Sant’Anna, Foligno, 1627.

Angelina twieldet f’Montegiove, qribMontegabbione fil-provinçja ta’ Terni fl-Umbria,madwar is-sena 1357. Il-©enituri tag˙ha kienjisimhom Giacomo u Alessandra, mill-familja tal-Konti ta’ Montegiove, jew ukoll ta’ Marsciano. Manafu xejn dwar iΩ-Ωg˙oΩija ta’ Angelina, ˙lief likienet iΩΩew©et lil Giovanni de Termis, Konti ta’Civitella. Skond it-tradizzjoni ftit wara li ΩΩew©etAngelina sfat armla minn Ωew©ha u ma kellhiexulied. Kien iΩ-Ωmien li fih kien hemm ©lied bejnKarlu III ta’ Durazzo u Ludoviku I ta’ Anjou g˙all-kontroll tar-Renju ta’ Napli (1381-1385). It-tradizzjoni dwar ˙ajjitha tkompli tg˙id li Angelinaing˙aqdet mal-moviment tal-penitenza, billiqassmet ©idha lill-foqra u ©abret madwarha gruppta’ nisa Ωg˙aΩag˙. Imma ©iet akkuΩata b’ereΩijaquddiem ir-Re Ladislas ta’ Napli, li ikkmanda lija˙arquha ˙ajja. Ìara miraklu iΩda, g˙aliex metaAngelina dehret quddiem ir-re hi ˙ar©et ©amar jikwimill-piegi tal-libsa tag˙ha.

Angelina mbag˙ad telqet minn Civitella u mir-renju ta’ Napli, u marret biex iΩΩur il-qabar ta’ SanFran©isk f’Assisi, fejn waslet fil-31 ta’ Lulju 1395.Fit-2 ta’ Awissu, meta kienet iΩΩur il-kappella tal-Porziuncola, ©ietha l-ispirazzjoni li twaqqaf

monasteru ta’ nisa Terzjarji li jipprofessaw ir-RegolaFran©iskana. Marret Foligno biex tinforma lill-isqof b’dan il-pjan. Dak iΩ-Ωmien kien hemm ˙amesmonasteri ©o Foligno li kienu j˙arsu r-Regola liNiccolò IV kien ta lill-Ordni ta’ l-A˙wa tal-Penitenza. Angelina g˙aΩlet il-monasteru ta’Sant’Anna. Wadding jg˙id li Angelina wasletFoligno fl-1395, imma Jacobilli jinsisti li hi waqqfetis-Sorijiet Terzjarji ta’ l-Osservanza fl-1385. Nafu lidan il-monasteru ta’ Foligno kien twaqqaf mill-©didminn Fra Paoluccio Trinci da Foligno, fl-14 ta’ Frar1388. Fra Paoluccio hu meqjus b˙ala l-fundatur tal-moviment ta’ l-Osservanza Regolari fl-Italja fi ˙danl-Ordni tal-Patrijiet Minuri (1368), g˙alkemm b˙alamoviment dan kien di©à beda ta˙t Giovanni dellaValle fl-1334, u mbag˙ad ta˙t Gentile da Spoleto fl-1350. Il-fundazzjoni tal-monasteru kienet ©ietapprovata mill-Papa Urbanu VI fl-1385. Mill-1394dan il-monasteru kien mag˙ruf b˙ala “tal-Kontessi”, g˙ax fih kien laqa’ bosta nisa nobbli.

Fl-14 ta’ Jannar 1403 il-Papa Bonifaçju VIIIirrikonoxxa dan il-monasteru bil-Bulla «Provenit exvestrae devotionis». B’dan il-att hu g˙araf lilAngelina b˙ala s-superjura ta’ sitta u g˙oxrin sorijietfoqra, li kienu j˙arsu r-Regola ta’ Niccolò IV. Il-monasteru beda jkollu rabta ma’ dawk ta’ Todi uAssisi, u ma damx ma wassal g˙al “kongregazzjoni”ta’ sitt monasteri approvati permezz ta’ Bulla fl-1428. Dawn kienu l-monasteri ta’ San Giovannif’Todi, San Quirico f’Assisi, Santa Margheritaf’Ascoli, San Onofrio f’Firenze, u Sant’Agnesef’Viterbo. Skond it-tradizzjoni Angelina waqqfetb’kollox g˙oxrin kunvent ta’ nisa Terzjarji.

Il-Bulla «Sacrae religionis»(19 ta’Awissu 1428)

Il-Papa Martin V ˙are© il-Bulla «Sacrareligionis» tad-19 ta’ Awissu 1428, li biha ta l-approvazzjoni tieg˙u lis-sitt monasteri konfederatimill-Beata Angelina. F’dan id-dokument il-Papa talill-kunvent ta’ Sant’Anna, u lis-sitt kunventiTerzjarji («bizzocaggi») konfederati mieg˙u, il-fakultà li jele©©u superjura f’kull wie˙ed minnhom,u li jirçievu l-professjoni tan-novizzi. Il-Papa tawkoll il-fakultà li jele©©u ministra ©enerali, lijkollha d-dritt li tag˙mel viΩti fil-kunventi, litikkore©i lis-sorijiet, u li tne˙˙i s-superjuri mill-uffiççju tag˙hom. Is-superjuri kollha tal-kongregazzjoni kienu su©©etti g˙all-viΩti tal-ministri u l-viΩitaturi ta’ l-Ordni tal-Patrijiet Minuri.B˙ala ministra ©enerali l-Beata Angelina kienettoqg˙od fil-kunvent ta’ Sant’Anna ta’ Foligno,g˙alkemm kienet ta’ spiss iΩΩur il-kunventi l-o˙ra.

Ftit taΩ-Ωmien wara, iΩda, l-istess Papa Martin V,

IS-SORIJIETFRANÌISKANI:STORJA U SPIRITWALITÀ(5)Raffaele Pazzelli TOR



fid-9 ta’ Diçembru 1428, ˙are© dokument ie˙or,«Licet inter coetera». F’dan id-dokument il-Papaiddikjara li l-ir©iel u nisa Terzjarji, kemm dawk likienu «regolari» (reli©juΩi), kif ukoll dawk sekulari,kellhom ikunu su©©etti g˙all-ubbidjenza lejn is-superjuri tal-Patrijiet Minuri. Din id-deçiΩjoniwasslet biex l-awtonomija tat-Terz OrdniFran©iskan mill-I Ordni tieqaf ˙esrem. F’dan il-perjodu ta’ l-istorja fl-Italja, mhux biss fil-kongregazzjoni femminili tal-Beata Angelina, immawkoll fil-kongregazzjoni maskili tat-Tielet OrdniRegolari tal-Lombardia (CongregazioneLombarda), il-proçess ta’ unifikazzjoni uawtonomija s˙i˙a kien mexa ’l quddiem sewwa.

L-importanza tal-«Licet inter coetera»(9 ta’ Dicembru 1428)

Li ©ara kien li l-Ministru Ìeneral tal-PatrijietMinuri, Antonio di Massa Marittima, kien iddiskutamal-Papa l-problema ta’ diversi ir©iel u nisa, kjeriçiu sekulari, li kienu jilbsu tonka griΩa li tixba˙ lil diktal-Patrijiet Minuri. Dawn kienu jsej˙u lilhominfushom Terzjarji ta’ San Fran©isk, u kienujipprofessaw ir-Regola tat-Tielet Ordni. U˙ud kienujg˙ixu fil-komunità, imma ming˙ajr l-ebdaubbidjenza lejn ˙add, u dan kien ta’ skandlu fit-Tielet Ordni. Kien g˙alhekk li l-Papa talab lill-Kardinal Giordano, Isqof ta’ Albano, biex idawwarlit-Terzjarji kollha ta˙t l-ubbidjenza lejn is-superjurita’ l-I Ordni, li kellhom issa d-dritt li jag˙mlu l-viΩtakanonika u jimponu sanzjonijiet.

Fil-Kapitlu Ìenerali ta’ Assisi ta’ l-1430 il-Patrijiet Minuri ikkonfermaw id-dritt li jmexxu l-moviment femminili Fran©iskan, permezz tal-Kostituzzjonijiet «Martinianae». Fihom il-Papaaççetta li l-monasteri kollha tal-Klarissi, kif ukolldawk il-kunventi li fihom kien hemm nisa jg˙ixu˙ajja komuni, kellhom joqog˙du ta˙t il-©urisdizzjoni tal-Patrijiet Minuri.

Fi tmiem Ottubru 1430 l-Ministru ÌeneralGuglielmo di Casale kien fl-Umbria, u mar Foligno,fejn Ωar lill-Beata Angelina. Hi offrietlu l-ubbidjenza tag˙ha fi qbil mal-Kostituzzjonijiet«Martinianae». L-att formali ta’ ubbidjenza t˙allag˙at-3 ta’ Novembru fil-knisja ta’ San Fran©isk ta’Foligno, quddiem P. Glasso ta’ Napli, li kien sarMinistru tal-Provinçja ta’ San Fran©isk. Imma din l-azzjoni kienet tidher çar li se tag˙mel mis-SorijietTerzjarji sorijiet tal-klawsura. Kien g˙alhekk li s-Sorijiet Terzjarji iltaqg˙u fil-Kapitlu fil-kunvent ta’Sant’Anna. Fil-Kapitlu l-Beata Angelina, li kellha ’lfuq minn sebg˙in sena, irriΩenjat mill-uffiççjutag˙ha u postha ittie˙ed minn Swor OrsellaMonaldi, li saret ministra ©enerali tas-Sorijiet tal-

monasteru tal-«continentes» tat-Tielet Ordni ta’ SanFran©isk. Il-Kapitlu innomina lil P. Stefano diGiacomo da Como, patri mit-Tielet Ordni ta’ SanFran©isk, b˙ala rappreΩentant legali tas-Sorijietquddiem il-Papa. Sar Kapitlu ie˙or fit-22 ta’Novembru li fih intqal li l-Beata Angelina ta’Montegiove kienet g˙amlet l-att ta’ ubbidjenza lejnil-Ministru Ìeneral tal-Patrijiet Minuri f’isimha, umhux f’isem il-Kongregazzjoni, g˙ax kienetbeΩg˙et minn skomunika. L-azzjoni tal-Kapitlukienet tfisser li s-Sorijiet Terzjarji ma riedux jibqg˙ujiddependu mill-Ministru Ìeneral tal-PatrijietMinuri, u kienu jippreferu patri tat-Tielet Ordni,membru tal-familja reli©juΩa tag˙hom. Il-protesti lisaru fuq din il-˙atra ta’ patrun tas-sorijiet quddiemil-Kurja Rumana, wasslu g˙all-pubblikazzjoni tal-Bulla «Ad apostolicae dignitatis apicem» tal-15 ta’Novembru 1431, li Ωgurat li s-Sorijiet Terzjarji tal-kunvent ta’ Sant’Anna ma jkunux jaqg˙u ta˙tubbidjenza lejn il-Patrijiet Minuri ta’ l-I Ordni,kemm lejn is-superjuri Konventwali kif ukoll lejn il-vigarji Osservanti. Is-Sorijiet g˙aΩlu b˙alaprotetturi tag˙hom il-patrijiet tat-Tielet Ordni tal-Penitenza ta’ San Fran©isk.

Il-bidu tal-Patrijiet tat-Tielet Ordni Regolari

Biex nispjegaw kif da˙lu fix-xena P. Stefano daComo u l-«Patrijiet tat-Tielet Ordni tal-Penitenza»fil-˙ajja tal-Beata Angelina, irridu niftakru li f’dawkis-snin kienet g˙addejja attività s˙i˙a tat-TerzjarjiRegolari ta’ l-Italja li kienu membri tal-«Congregazione Lombarda» biex ji©u rikonoxxutib˙ala moviment li l-membri tieg˙u kellhomjing˙aqdu fl-Italja kollha. Kien g˙alhekk lidokumenti ta’ dak iΩ-Ωmien juru lil P. Stefano daComo b˙ala l-Vigarju ta’ P. Onofrio di Mondavio, lijissejja˙ «Ministru Ìeneral tat-Tielet Ordni tal-Penitenza». L-isforz mag˙qud ta’ diversikongregazzjonijiet ta’ ir©iel u nisa Terzjarji li kienudi©à irçevew rikonoxximent uffiçjali wasslu g˙alsuççess. G˙alkemm Martin V ma setg˙ax imur luramid-deçiΩjonijiet li kien ˙a ftit qabel ma miet, kienil-Papa Ew©enju IV (1431-1447) li mill-bidunett tal-pontifikat tieg˙u, ta ra©un lit-Terz Ordni Regolari.

Il-Bulla «Ad apostolicae dignitatis» ta’Ew©enju IV (15 ta’ Novembru 1431)

Il-Bulla, fil-qosor, tg˙id: «Minn dak li sirna nafuminn pesuni ta’ min joqg˙od fuqhom, tg˙allimna liwara l-ittra tal-Papa Martin V ittie˙du xi miΩuri liqajmu bosta argumenti, skandli u diffikultajiet. BillinibΩg˙u li dawn l-affarijiet jistg˙u jkomplu jekk mating˙atax mill-©did il-paçi lill-A˙wa Ir©iel u Nisa



tat-Tielet Ordni, u fix-xewqa tag˙na li n©ibu ’lquddiem il-kalma g˙al kul˙add u l-aktar g˙al dawkli jixtiequ jaqdu lil Alla fl-ubbidjenza regolari,inqisu li ma jaqbilx li nnaqqsu dak li di©à kien sarb’deçiΩjoni matura minn Niccolò IV rigward it-tmexxija ta’ l-A˙wa tal-Penitenza. G˙aldaqstant,filwaqt li nixtiequ nevitaw diffikultajiet li jnikktuna,A˙na nirrevokaw bl-awtorità apostolika tag˙na unne˙˙u d-digriet tal-predeçessur tag˙na Martin V.In©ibu fix-xejn kull ordinament u statuti li kienu©ew ippubblikati wara dak id-digriet. A˙naniddikjaraw li d-direzzjoni tat-Terzjarji stabilitaminn Niccolò IV g˙andha ti©i m˙arsa bil-fedeltà.A˙na ma rridu lil ˙add, inkluΩi l-Patrijiet Minuri, lijdejjqu lill-A˙wa Ir©iel u Nisa tal-Penitenza bl-ebdamod».

Kopji ta’ din l-ittra intbag˙tu lill-arçisqof ta’Compostella, lill-isqof ta’ Perugia, u lill-arçipriet ta’Santi Celso e Giuliano ta’ Ruma. B’hekk g˙al çertunumru ta’ snin il-Kongregazzjoni tal-BeataAngelina imxiet ’il quddiem, ukoll billi ing˙aqdumag˙ha Ωew© monasteri o˙rajn, dak ta’Sant’EliΩabetta ta’ l-Aquila u dak ta’ Sant’Antnin ta’Padova f’Perugia.

Wara l-mewt tal-Beata Angelina

Il-Beata Angelina mietet fl-14 ta’ Lulju 1435. Il-Kongregazzjoni kienet issa tiddependi mill-Ministritat-Terz Ordni Regolari, u l-professjonijiet tas-Sorijiet tal-kunvent ta’ Sant’Anna ma kienux isiruaktar fil-knisja ta’ San Fran©isk, li kienet il-knisjatal-Minuri ta’ Foligno, imma fil-kappella tal-monasteru stess f’idejn il-Ministru tat-TerzjarjiRegolari. Imma l-Beata Angelina ©iet midfuna fil-knisja ta’ San Fran©isk.

Fl-1436 il-Papa Ew©enju IV irrikonoxxauffiçjalment il-˙ajja komunitarja u l-professjoni tas-Sorijiet Terzjarji b˙ala le©ittima. Din id-dikjarazzjoni l-Papa g˙amilha bil-fomm quddiem P.Giovanni da Capestrano (il-futur San Giovanni daCapestrano), u Fra Onofrio di Antonio daMondavio, Ministru Ìeneral tat-Terzjarji Regolarita’ l-Italja. Ir-riΩultat ta’ din l-udjenza ©ieikkomunikat minn Capestrano, li kien wie˙ed mill-mexxejja tal-moviment ta’ l-Osservanza Regolari fl-Ordni tal-Patrijiet Minuri, permezz ta’ l-ittra«Noveritis qualiter» mibg˙uta lill-komunitajietkollha tal-Patrijiet u Sorijiet tat-Tielet OrdniRegolari ta’ San Fran©isk.

Il-Bulla «Apostolicae Sedis providentia»(2 ta’ Mejju 1440)

Il-Kongregazzjoni tal-Beata Angelina, permezz

ta’ dan id-dokument, irçeviet l-og˙la rikonoxximentminn na˙a tal-Knisja. Isemmi rikjesta mag˙mula lilEw©enju IV minn Margherita, Ministra tal-kunventta’ Sant’Anna ta’ Foligno, Francesca ta’Sant’Onofrio ta’ Firenze, Cecilia ta’ San Giovannita’ Todi, Margherita ta’ San Quirico t’Assisi, uChiara ta’ Santa Margherita ta’ Ascoli, rigward il-mod kif l-istitut tag˙hom beda jeΩisti. Dawn kienujibΩg˙u li xi inkwiΩituri setg˙u japplikaw il-Bulla«Sacra romana» ta’ Ìwanni XXII (1317), li kienettiddikjara li r-Regola tat-Tielet Ordni ma kienetxtippermetti l-˙ajja komunitarja, ta˙t piena ta’skomunika. Huma jsemmu kif Urbanu V kienawtorizza lill-Beata Angelina biex twaqqafkongregazzjoni ta’ nisa Terzjarji Fran©iskani. Hiwaqqfet bosta monasteri, u fuq il-parir ta’ xireli©juΩi kienet talbet lill-Papa Martin V biexjikkonferma din l-inizjattiva ta’ konfederazzjoni tad-diversi monasteri.

Il-Papa Ew©enju IV approva din il-kongregazzjoni tas-Sorijiet ta’ Foligno, uikkonferma l-qag˙da ©uridika tag˙ha (ministralokali u ministra ©enerali, eletti kull tliet snin).Jikkmandahom li jilbsu tonka u kurdun,jiddispensahom mill-vot tal-faqar, jag˙tihom in-nomina tal-konfessuri, u jikkonferma l-elezzjoni tal-ministra ©enerali. Imma meta dan id-dokument«Apostolicae Sedis providentia» wasal Foligno,kien hemm di©à sinjali ta’ problemi fil-kongregazzjoni. Is-Sorijiet Terzjarji ta’ Foligno makienux g˙adhom çerti dwar l-identità tag˙hom. Fil-monasteru kienu josservaw ir-Regola tal-«Continentes» u ta’ l-Osservanza ta’ Santa Klara,imma s-Sorijiet kienu jsej˙u lilhom infushom «NisaFoqra ta’ l-Osservanza tat-Tielet Regola ta’ SanFran©isk», jew ukoll tar-«Regola ta’ l-Osservanzata’ San Fran©isk».

Din il-kongregazzjoni Ωag˙Ωug˙a kienet t˙ossin-nuqqas ta’ personalità kariΩmatika li tmexxiha,b˙alma kienet il-Beata Angelina. Bosta mill-monasteri konfederati, b˙al dak ta’ Todi, kienudonnhom iridu mill-©did l-awtonomija.

It-Tielet Ordni Regolari maskili

Sentejn wara li l-Patrijiet tat-Tielet OrdniRegolari ta’ l-Italja kienu kisbu l-Bulla «Pastoralisofficii» minn Niccolò V fl-20 ta’ Lulju 1447, humasabu ru˙hom f’diffikultajiet rigward l-unifikazzjoni.Dan id-dokument kien approva l-unifikazzjoni tat-Terz Ordni Regolari u ordna li dan jin©abarf’Kapitlu Ìenerali. L-istudjuΩi llum jaqblu li kienhemm proçess ta’ konfederazzjoni li kien jinvolvimhux biss it-Terzjarji Regolari, imma wkoll il-«Clareni» tal-Valle di Spoleto. Dawn kienu familja

III Ordni Fran©iskan / Kultura Fran©iskana


reli©juΩa mnissla mill-Ispiritwali, imma li kienuortodossi fid-duttrina tag˙hom. Fil-fatt, kienwie˙ed mill-«Clareni», Fra Bartolomeo deBenamatis minn Perugia, li ©ie elett MinistruÌeneral. Dan kellu jfassal Statuti ©odda lit-Terzjarji, imma bosta ˙asbu li dawn kienu se jmorrukontra l-ispirtu ta’ ˙elsien li kien jikkaratterizza d-diversi komunitajiet ta’ l-Ordni sa dak iΩ-Ωmien.Kien g˙alhekk li fil-5 ta’ Awissu 1449 il-KurjaÌenerali li ltaqg˙et f’Assisi, g˙aΩlet wie˙ed mill-kunsillieri ©enerali, Fra Andrea Franceschini daMilano, b˙ala prokuratur ta’ l-Ordni, biex ja˙demkontra l-a˙wa diΩubbidjenti tat-Tielet Ordni li kienumarru kontra l-Bulli apostoliçi li kienu ing˙atawmill-Papa Niccolò V. L-istudjuΩ Mario Sensi jikteb:«Kienu x’kienu l-kawΩi tan-nuqqas ta’ qbil u r-ra©unijiet li ©abu d-diversi partijiet, hemm fatt li huçert, ji©ifieri, li n-nuqqas ta’ qbil ma kellux jispiçça.Niccolò V, l-istess Papa li kien awtorizza u ©ab ’ilquddiem iç-çentralizzazzjoni tat-Terzjarji RegolariTaljani bil-Bulla «Romanus Pontifex», tat-18 ta’Settembru 1449, re©a’ ©ab kollox lura kif kien qabell-1447, billi ©ab fix-xejn il-Bulla «Pastoralisofficii». Mix-xe˙ta l-˙tija ta’ dan kienu l-«Clareni»,li riedu jda˙˙lu elementi ta’ radikaliΩmu ©ejjin mill-Ispiritwali fil-˙ajja tat-Terz Ordni Regolari. Hug˙alhekk li l-Papa jg˙id: «Wara ç-çentralizzazzjonikien hemm xi a˙wa li kienu ˙admu g˙ar-riforma ta’l-Ordni tal-Penitenti ta’ San Fran©isk, billi obbligawlit-Terzjarji ir©iel u nisa biex jg˙ixu g˙amla ta’ ˙ajjaiebsa li ma kienetx tag˙mel parti mir-Regola ta’Niccolò IV, u lanqas ma kienet inkluΩa fil-professjoni. Jekk it-Terzjarji jixtiequ li jg˙ixu ˙ajjaaktar iebsa, huma g˙andhom Ordni ie˙or, li ©iewkoll imwaqqaf minn San Fran©isk, ji©ifieri l-Ordnital-Patrijiet Minuri, li fih jistg˙u jaqdu lil Alla ta˙tRegola aktar iebsa» (Bulla «Romanus Pontifex»).

Il-Kapitlu ta’ l-1451 ©ie iççelebrat wara li l-«Clareni» in˙allu mill-g˙aqda mat-Terz OrdniRegolari. Il-Ministru Ìeneral P. Francesco Spinetida Genova ©ie elett, u beda jmexxi l-parti l-aktarqawwija tat-Tielet Ordni Regolari, ji©ifieri l-«Congregazione Lombarda», li baqg˙et influwentifl-Italja fis-sekli 15 u 16.

Il-Kongregazzjoni tal-Beata Angelina spiççatbiex lanqas setg˙et issib g˙ajnuna mill-ferg˙amaskili tat-Tielet Ordni Regolari.

«Franciscan Studies Corner» hu l-isem ta’ parti mill-«web-page» tal-Provinçja tal-Patrijiet Minuri ta’ Malta:http://ofm.org.mt/fsc/

F’din is-sezzjoni hemm sensiela ta’ «papers» li inkitbuf’dawn l-a˙˙ar snin minn P. Noel Muscat OFM dwar temita’ natura Fran©iskana. L-artikli li huma mi©burin f’din is-sezzjoni sa issa huma dawn li ©ejjin:

«The Birth of Saint Francis of Assisi» hu ˙arsa dwar il-Fonti li jitkellmu dwar il- rajja tat-twelid ta’San Fran©isk, li©iet imΩejna b’elementi le©©endarji minn dokumenti tardivitas-seklu14. L-awtur jag˙melanaliΩikritikabejn fatti storiçiu le©©endarji, ming˙ajr ma jnaqqas bl-ebda mod il-valur tat-tradizzjoni f’dawn ir-rakkonti.

«John Duns Scotus and His Defence of the ImmaculateConception» hu studju li ˙are© fl-okkaΩjoni tal-150anniversarju mill-proklamazzjoni tad-Domma dwar l-Immakulata. Jag ti ˙arsa lejn it-tejolo©ija tad-DutturMarjan il-Beatu John Duns Scotus, li kien l-akbar difensurta’ dan il-privile©© tal-Ver©ni Marija. Juri wkoll kif id-duttrina dwar l-Immakulata hi marbuta ˙a©a wa˙da ma’ l-Ordni Fran©iskan.

«Francis of Assisi and Bonaventure’s Theology of theCross» hu traduzzjoni bl-ingliΩ ta’ studju li P. Noel kienippreΩenta f’Ìunju 2004 waqt il-konvenju annwali ta’studjiBonaventurjani li ji©i organizzat f’Bagnoregio, il-belt li fihatwieled San Bonaventura.

«The Eucharist in the Writings and the Life of SaintFrancis of Assisi», flimkien ma’«I will always defend you:Saint Clare and the Eucharist» huma Ωew© studji li dehru fl-2005, fl-okkaΩjoni tas-sena iddedikata lill-Ewkaristija.

«The Missal Saint Francis consulted» hu studju dwar il-missal medjevali li hu m˙ares fil-Walters Art Gallery ta’Baltimore, USA, u li l-awtur ikkonsulta. Dan kien il-missalli qara minnu San Fran©isk meta sab is-siltiet evan©eliçidwar il-vokazzjoni tieg˙u fil-knisja ta’San Nicolò f’Assisi.

«No One showed me what I had to do» hu l-itwal studjufis-sensiela. Hu˙arsaanalitika tat-Testment ta’SanFran©iskfid-dawl tal-fatti storiçi tal-Óajja ta’ San Fran©isk. L-awturjipprova li mit-Testment nistg˙u nibnu l-fatti ewlenin tal-Óajja ta’San Fran©isk kif jirrakkontahom hu stess.

«The Crucifix of San Damiano» hu l-verΩjoni ingliΩaori©inali ta’ l-artiklu li qed in∫ibu f’din il- ar©a ta’«Spirtu uÓajja».

Fil-©ejjieni l-awtur g˙andu ˙sieb li jkompli jqieg˙edg˙ad-dispoΩizzjoni tal-qarrejja tal-web-site tal-ProvinçjaOFM aktar artikli ta’ studji Fran©iskani. L-Internet jista’jkun strument idejali biex wie˙ed jag˙mel studju personalidwar San Fran©isk u l-kariΩma evan©eliku tieg˙u.

«FRANCISCAN STUDIESCORNER»

Kultura Fran©iskana

Nature of Theology according to Bonaventure

GREGORY LA NAVE, Through Holiness toWisdom: The Nature of Theology according to St.Bonaventure, Bibliotheca Seraphico-Capuccina, 76,Circonvallazione Occidentale, 6850, (GRA km65,050), CP 18382, 1-00163 Roma (Bravetta),2005, pp. 244, ISBN 88-88001-33-6, Euro 20,00.

Dan l-istudju jipprovdi analiΩi dettaljata tal-kliem ta’ San Bonaventura fil-«Collationes inHexaemeron» 19,3: «Ma hemm l-ebda assiguraz-zjoni li wie˙ed jista’ jg˙addi mix-xjenza g˙all-g˙erf, jekk bejniethom ma jkunx hemm il-qdusija».G˙ad-Duttur Serafiku, it-tejolo©ija hi xjenza vera, umhix sempliçement deduzzjoni ta’ konkluΩjonijietrazzjonali. Sa mill-ewwel xog˙lijiet tieg˙u, hu kienjag˙raf li t-tejolo©ija tiddependi mit-trasformazzjonitar-ra©uni permezz tal-grazzja. Hu rnexxielujimmedita aktar fil-fond dwar it-tifsira u l-forma ta’din it-trasformazzjoni meta ˙a f’idejh il-kitbiet u l-˙ajja ta’ San Fran©isk. B’hekk wasal g˙al dehra©dida tat-tejolo©ija li fiha hu biss il-qaddis, lig˙andu perçezzjoni tal-preΩenza qawwija ta’Alla, litidher fil-˙olqien u fir-rivelazzjoni, jakkwista tassewil-g˙erf tejolo©iku. F’dan il-ktieb, Gregory La NavejeΩamina l-g˙arfien li Bonaventura g˙andu dwar it-tejolo©ija b˙ala xjenza, id-duttrina tieg˙u dwar il-qdusija, id-dehra ta’ Fran©isku b˙ala tejologu ug˙ajn ta’ tag˙lim tejolo©iku, u l-mod kif hu fehemil-g˙erf tejolo©iku. Bosta tejolo©i moderni wissewdwar il-periklu tad-diviΩjoni bejn it-tejolo©ija u l-qdusija. L-eΩempju ta’ Bonaventura, li kien tejo-logu akkademiku, ministru ©eneral, u kittieb spirit-wali, u li kul˙add jag˙raf fih duttur ta’ tejolo©ijamistika, jipprovdi alternattiva importanti u dejjiemali jist˙oqqilha kull attenzjoni serja min-na˙a ta’ l-istudjuΩi.

Franciscan Institute Publications

Pubblikazzjonijiet reçenti minn The FranciscanInstitute, Saint Bonaventure University, 3261 WestState Road, St. Bonaventure, NY 14778, e-Mail:[email protected] website: http://franinst.sbu.edu

My Heart’s Quest

My Heart’s Quest, Collected Writings of Eric

Doyle, Friar Minor, Theologian, Edited by JosephRaischl SFO and André Cirino OFM, FranciscanInternational Study Centre, Giles Lane, Canterbury,Kent CT2 7NA England, 2005, pp. 621, ISBN 0-954-9272-06, £20.00.

Web-site: www.franciscans.ac.ukDan il-ktieb hu oma©© g˙al figura ta’ studjuΩ

Fran©iskan, membru tal-Provinçja ta’ l-ImmaculateConception ta’ l-Ingilterra, li miet qasir il-g˙omorfil-25 ta’ Awissu 1984. Eric Doyle (1938-1984)kien wie˙ed mill-aktar studjuΩi Fran©iskanimag˙rufin. Kien hu li ˙adem g˙all-fundazzjoni tal-«Franciscan International Study Centre» ta’Canterbury, li infeta˙ fl-10 ta’ Settembru 1974, eΩat-tament 750 sena mill-wasla ta’ l-ewwel Fran©iskanifl-Ingilterra fl-1224. Patri Eric kien bniedem d˙uli,ta’ karattru sempliçi u ©enwinament Fran©iskan. Hukien ukoll ©ie mistieden Malta biex jag˙ti konferen-zi Fran©iskani fl-okkaΩjoni taç-çentinarjuFran©iskan ta’ l-1976, f’g˙eluq is-750 mill-mewt ta’San Fran©isk.

Il-ktieb fih diversi kitbiet ta’ dan l-istudjuΩ li makienux ©ew pubblikati qabel. Il-©abra tal-kitbiet likienu m˙arsin fl-arkivju tal-Provinçja IngliΩa saretminn Ωew© studjuΩi Fran©iskani, il-Fran©iskanSekular Josef Raischl, mill-Ìermanja, u P. AndréCirino OFM, li hu mill-Istati Uniti u hu «lecturer»fil-Franciscan Study Centre ta’ Canterbury.

Il-volum fih da˙la mill-ex-provinçjal ta’ l-Ingilterra, P. Austin McCormak OFM, li jiftakar taj-jeb lil Eric Doyle u li g˙ex mieg˙u g˙al bosta snin.Anzi hu ried proprju li din il-pubblikazzjoni tkun l-oma©© tieg˙u u tal-Fran©iskani ingliΩi g˙al din il-figura eççezzjonali. Fid-da˙la tal-volum P. Austinjikteb hekk:

«For me, this was Eric’s most precious gift to ourProvince. He alerted us to the wealth of spiritual liv-ing, prayer, devotion, philosophy, theology that sat-urates our Franciscan heritage; and also to the morethan significant contribution made in this by friarsfrom what is now this Province. He did this in theonly real way - not just by talking about it - but byhis personal effort and commitment to try, daily, tobecome what he was first receiving - friar minor.

Fost il-˙afna pubblikazzjonijiet ta’ Doyle ta’ minisemmi l-ktieb «Francis and the Song ofBrotherhood and Sisterhood», ippubblikat fil-Franciscan Institute Publications fl-1987.

Il-volum fih ukoll il-lista s˙i˙a tal-pubblikaz-zjonijiet ta’ Eric Doyle, kronolo©ija dettaljata dwar˙ajtu, u bosta ritratti ta’ tifkiriet sbie˙ fil-Provinçjata’ l-Ingilterra. Il-volum jinkludi wkoll Ωew© CD’sta’ konferenzi ta’ Doyle, wa˙da intitolata: «SaintFrancis - Saint Clare and Spiritual Motherhood» u l-o˙ra «Universal Call to Holiness».


KOTBA:

Kultura Fran©iskana


Angelo Clareno

ANGELO OF CLARENO, Historia de SeptemTribulationum Ordinis Minorum, Introduction andtranslation by David Burr and E. Randolph Daniel,ISBN: 1-57659-198-0, $35.00.

Din hi t-traduzzjoni ta’ wa˙da mill-aktar oprikontroversjali, imma interessanti, tal-Fran©iskaneΩimu tal-bidu, il-«Historia seuChronicon Septem Tribulationum OrdinisMinorum» (Storja jew Kronaka tas-Seba’Tribulazzjonijiet ta’ l-Ordni tal-Minuri), miktubaminn Fran©iskan tal-familja ta’ l-Ispiritwali fil-bidutas-seklu 14, Angelo Clareno. G˙all-ewwel darbag˙andna traduzzjoni bl-IngliΩ ta’ din l-opra latina, litix˙et dawl qawwi fuq l-istorja Fran©iskana fl-ewwel mitt sena ta’ l-eΩistenza ta’ l-Ordni.

Angelo Clareno twieled bl-isem ta’ Pietro daFossombrone madwar l-1250. Jidher li fl-1270da˙al fl-Ordni tal-Minuri. Fir-re©jun tal-Marche,fejn hu da˙al fl-Ordni, kienet qawwija l-familja ta’ l-Ispiritwali, li riedu josservaw ir-Regola Fran©iskanaming˙ajr il-privile©©i papali, u li da˙lu f’konflittmal-ma©©oranza ta’ l-Ordni u mal-Ministri Ìener-ali. Nafu li fl-1279, flimkien ma’ Spiritwali famuΩio˙rajn b˙al Tommaso da Tolentino u PietroMacerata, Angelo spiçça maqful fil-˙abs konvent-wali, sakemm il-Ministru Ìeneral RaymondGoeffroi ˙elishom u bag˙athom missjunarji fl-Armenja. Lura fl-Italja ˙adem ˙afna favur il-kawΩata’ l-Ispiritwali matul il-pontifikati ta’ Çelestinu V,Bonifaçju VIII u Klement V, u kellu jbati wkoll ta˙til-mag˙ruf Ìwanni XXII li iddikjara gwerra kontral-Ispiritwali u ikkundanna bosta minnhom.

Angelo kellu mill-©did ja˙rab fil-Greçja fil-pon-tifikat ta’ Bonifaçju VIII, imma fil-bidu tas-seklu 14©ie lura l-Italja. L-a˙˙ar snin ta’ ˙ajtu kellu jg˙addi-hom mo˙bi l-ewwel fil-monasteru ta’ Subiaco umbag˙ad fuq l-Aspromonte, fil-Calabria, fejn x’ak-tarx miet fl-1337. Il-«Chronicon SeptemTribulationum» hu datata madwar l-1320».

Il-ktieb fih introduzzjoni tajba u bibljografijadettaljata. Hu strument importanti u me˙tie© biexwie˙ed jifhem dejjem a˙jar il-©rajjiet im˙awdin ta’l-Ordni f’dawn l-ewwel snin tas-seklu 14.

Ta’ min iΩid li l-preΩenza ta’ l-Ispiritwali, li bdewjissej˙u wkoll «Fraticelli», fil-Calabria u fi Sqallija,fis-seklu 14, tix˙et dawl qawwi fuq dak li ©ara waraminn din ir-riforma li, g˙alkemm spiççat ikkundan-nata, minnha ˙ar©u elementi li nisslu r-riforma ta’ l-Osservanza regolari, li ma damitx ma nfirxet ukoll fiSqallija u waslet Malta lejn tmiem is-seklu 15.Óadd g˙adu ma jaf x’rabta kien hemm bejn il-Fraticelli u l-ewwel Osservanti fi Sqallija, jekk fil-fatt kienetx teΩisti. Imma jekk isiru studji approfon-

diti u riçerka fil-©ejjieni, nistg˙u niltaqg˙u ma’˙afna sorpriΩi interessanti dwar il-bidu tal-˙ajjaFran©iskana fil-gΩejjer tag˙na, li kienu meqjusinb˙ala parti mill-possedimenti An©ojini u mbag˙adAragoniΩi fi Sqallija.

Le Monache Gerosolimitane

GEORGE AQUILINA OFM, Le MonacheGerosolimitane. La Chiesa e il Monastero di S.Orsola alla Valletta, Traduzione Noel Muscat OFM,Presentazione Prof. Stanley Fiorini, Con ilpatrocinio dell’Ambasciata del Sovrano MilitareOrdine di San Giovanni di Gerusalemme, di Rodi, diMalta presso la Repubblica di Malta, Malta 2005,pp. 310, ISBN 9789993 203988.

Din hi t-traduzzjoni bit-Taljan tal-volum dwar il-Monasteru ta’ Sant’Ursola li ©ie ippubblikatf’Ottubru 2004 minn P. George Aquilina OFM. Il-volum, li di©à sarulu reçensjonijiet mill-aqwastudjuΩi ta’ l-istorja ta’ l-Ordni Gerosolimitan fuqskala mondjali, g˙andu da˙la tal-Gran Mastru ta’ l-Ordni Sua Altezza l-Prinçep Andre Bertie.Hawnhekk in©ibu biss parti mill-kliem tal-GranMastru:

«Padre George Aquilina OFM, FrateFrancescano, non necessita di una particolare pre-sentazione: egli è ampiamente conosciuto tra glistorici di Malta e non solo. Egli è da 25 anniCappellano delle Suore Gerosolimitane delMonastero di Sant’Orsola, il che gli ha permesso dipoter effettuare ricerche tra le carte dell’Archiviodel Monastero. Per alcuni anni ha anche direttol’Archivio dell’Ordine presso la BibliotecaNazionale di Malta. Attraverso questa esperienzastraordinaria egli ha generosamente aiutato, e con-tinua a farlo tuttora, altri storici dell’Ordine.

Adesso egli ci presenta, per la prima volta, la sto-ria completa del Monastero di Sant’Orsola. È unevento importante per la nostra storia scritta, con-siderando che si tratta di uno degli ultimi monasteridi suore di clausura dell’Ordine ancora esistenti almondo. Attraverso la lettura di queste pagine, ci sen-tiamo ancora più grati a Dio che l’Ordine abbiapreservato a Malta non solo bastioni, palazzi e mon-umenti di pietra, ma anche monumenti religiosi esociali altamente apprezzati. La presenza del nostropredecessore, il Gran Maestro Verdalle, si avverteancora nel Monastero di Sant’Orsola, così comealtre iniziative tuttora esistenti nelle Isole Maltesi.

Desidero esprimere a Padre George AquilinaOFM le mie più vive congratulazioni per la preziosae approfondita storia di questo antico settore fem-minile del nostro Ordine».

Riflessjoni Fran©iskana


Abbrevjazzjonijiet

Kitbiet ta’ S. Fran©isk

Adm Admonitiones.CantAudPov Cantico Audite Poverelle.CantSol Canticum fratris Solis.LaudDei Laudes Dei Altissimi.BenLeo Benedictio fratri Leoni data.EpAnt Epistola ad sanctum Antonium.EpCler I Epistola ad Clericos (Redactio prior).EpCler II Epistola ad Clericos (Red. posterior).EpCust I Epistola ad Custodes I.EpCust II Epistola ad Custodes II.EpFid I Epistola ad Fideles I.EpFid II Epistola ad Fideles II.EpLeo Epostola ad fratrem Leonem.EpMin Epistola ad Ministrum.EpOrd Epistola toti Ordini missa.EpRect Epistola ad populorum rectores.ExhLD Exhortatio ad Laudem Dei.ExpPat Expositio in Pater noster.FormViv Forma vivendi sanctae Clarae data.Fragm Fragmenta alterius RegulaeNB.LaudHor Laudes ad omnes horas dicendae.OffPass Officium Passionis Domini.OrCruc Oratio ante crucifixum.RegB Regula bullata.RegNB Regula non bullata.RegEr Regula pro eremitoriis data.SalBMV Salutatio beatae Mariae Virginis.SalVirt Salutatio virtutum.Test Testamentum.UltVol Ultima voluntas S. Clarae scripta.

Fonti ta’ S. Franæisk

1C Tommaso da Celano, Vita Sancti Francisci.LCh Celano, Legenda ad usum chori.2C Celano, Memoriale in Desiderio Animae.3C Celano, Tractatus de Miraculis S. Francisci.LJS Julian of Speyer, Vita Sancti Francisci.OR Officium Rhythmicum S. Francisci.AP Anonimo Perugino.L3C Leggenda dei Tre Compagni.CA Compilatio Assisiensis.LM S. Bonaventura, Legenda Maior S. Francisci.LMin S. Bonaventura, Legenda minor S. Francisci.SP Speculum Perfectionis.SC Sacrum Commercium S. Francisci.ABF Actus Beati Francisci et Sociorum Eius.Fior Fioretti di San Francesco.

Kitbiet u Fonti ta’ S. Klara

BenCl Barka ta’ S. Klara.EpAgn I-IV Ittri lil S. Agnese ta’ Praga.LegCl Legenda Sanctae Clarae Virginis.PrivPaup Privilegium Paupertatis.ProcCan Processo di Canonizzazzione.RegCl Regola ta’ S. Klara.TestCl Testment ta’ S. Klara.

Mill-«LegendaMonacensis»

«Fran©isku kien ta’ spiss imur iΩur postijietmaqtug˙in biex jitlob. Jum minnhom kien mix˙utbid-devozzjoni kollha quddiem Kurçifiss fil-knisjata’ San Damiano, meta sema’ l-le˙en ta’ Kristujkellmu bil-qawwa mill-istess xbieha tal-Kurçifiss:“Fran©isku, mur, sewwi d-dar tieg˙i li, kif qieg˙edtara, g˙oddha sejra ti©©arraf”. Fran©isku baqa’miblug˙ mill-awtorità ta’ dak il-le˙en, u inbidelg˙al kollox fi bniedem ie˙or. Hu ˙ejja lilu nnifsubiex jobdi, sabiex isewwi dik il-knisja li kienetsejra ti©©arraf, g˙alkemm dik it-talba x’aktarx ta’min jifhimha li kienet tirreferi g˙all-Knisjamqaddsa tal-fidili li hi l-g˙amara ta’ Alla l-˙aj, uli kienet donnha sejra ti©©arraf minn kull na˙a,kemm fil-fidi kif ukoll fil-morali. Hu ©ie msejja˙biex isewwiha bl-eΩempju u bit-tag˙lim tad-duttrina mqaddsa tieg˙u. Aktar tard, permezz tal-qaddej tieg˙u Fran©isku, l-Ordni tal-PovereDame kellu l-bidu tieg˙u fl-istess post, fejn l-imqaddsa Klara, dik il-ver©ni l-aktar qaddisa, bl-ordni ta’ Alla, kienet l-ewwel pedament.

G˙aldaqstant, Fran©isku bir-reqqa kollhabeda jiΩen il-˙idma b’kull mod ˙alli jsewwi l-knisja ta’ San Damiano. Bl-istess mod, hu re©a’bena knisja o˙ra, kif ukoll, bl-g˙ajnuna ta’ Alla,sewwa t-tielet wa˙da imsej˙a Santa Marija tal-Porziuncola, fejn hu wkoll beda ta’ spiss joqg˙od,g˙aliex kien im˙e©©e© b’devozzjoni ta’ l-g˙a©eblejn l-Omm ta’ kull tjieba».

Çentinarju ta’ l-episodju ta’ San Damiano1206 - 2006

“

”

Editorjal ÇENTENARJUTA’ SANDAMIANO Is-sena 2006 timmarka...

Documents

Transcript of Editorjal ÇENTENARJUTA’ SANDAMIANO Is-sena 2006 timmarka...