Editorjal ta’ Twanny Chircop ofm Ósibijiet u...

Editorjal

Editorjal ta’ Twanny Chircop ofm

Ósibijiet u pro©ettiÓsibijiet u pro©ettiWara Ω-Ωmien tas-Sajf li j©ib mieg˙u waqfa mill-attività

kwaΩi kollha, u bir-ra©un g˙ax kemm min˙abba s-s˙anaqawwija tas-Sajf ta' Malta kif ukoll il-bΩonn li wie˙edjistrie˙, er©ajna fta˙na s-sena tal-Evan©elizzazzjoni. Fl-10t'Ottubru bdejna mill-©did il-kors bibliku, li din is-sena minndan l-istess xahar sa’ Diçembru qed nistudjaw il-kotbaStoriçi tal-Iskrittura. Dan il-kors qed jitmexxa minn PatriGuido Schembri ofm. Il-konkorrenza kienet wa˙da inko-ra©©anti, kemm fis-sezzjoni ta' filg˙odu kif ukoll fis-sezzjonita' filg˙axija. Jidher çar li hawn ˙afna g˙atx g˙al g˙arfieniΩjed s˙i˙ tal-Kelma t'Alla. Din hija ˙a©a poΩittiva ˙afna uin˙oss li b˙ala kummissarjat tal-Art Imqaddsa li nag˙tu dinil-formazzjoni Biblika g˙andu jkun l-ewwel dmir u impenntag˙na.

F'dawn l-a˙˙ar Ωminijiet, l-Art Imqaddsa qieg˙da kon-tinwament tissemma fl-a˙barijiet min˙abba s-sitwazzjonidiffiçli li teΩisti. G˙alina l-Insara, izda din l-Art Imqaddsatfisser ˙afna iΩjed u g˙andha tifsira spiritwali wkollmin˙abba li Ìesù wettaq is-salvazzjoni tag˙na fiha. Din it-tifsira sfortunatament, ma hix mag˙rufa biΩΩejjed mill-partikbira ta' l-insara. G˙alhekk, jiena xtaqt fil-bidu tal-karigatieg˙i b˙ala Kummissarju ta' l-Art Imqaddsa, inniedi kam-panja jew sensiela ta' ta˙didiet dwar l-Art Imqaddsa fil-parroççi ta' Malta u G˙awdex, dejjem bil-kunsens u l-g˙ajnuna tal-kappillani. Nemmen li dan ikun wie˙ed mill-a˙jar modi biex nissensibilizza lil ˙utna l-Maltin dwar is-sbu˙ija ta' din l-Art ta' Ìesù, li minnha nistg˙u nie˙dukatekeΩi ˙ajja g˙al ˙ajjitna. Dan ser nag˙mlu bil-g˙ajunata' l-ewwel membri tal-grupp "Óbieb tal-Art Imqaddsa" libil-mod beda ja˙dem u qed isib l-iskop tieg˙u.

F'din l-Art ta' Ìesù huwa Ωmien diffiçli g˙al kul˙add,kemm g˙alina l-Fran©iskani b˙ala ˙arriesa tal-postijietqaddisa kif ukoll g˙all-insara tal-post, g˙ax it-turiΩmu u l-pellegrina©©i g˙ebu g˙al kollox. Rigward il-pellegrina©©inittama li s-sena d-die˙la jkun Ωmien a˙jar fejn nistg˙uinkomplu anke norganizzaw il-pellegrina©©i lejn l-ArtImqaddsa, s’intendi b’xi tibdil imma li Ωguri jkomplijg˙inuna nifhmu l-kobor u s-sbu˙ija ta’ din l-art tal-grazzja.

Din l-Art ta' Ìesù hija verament imbierka u kull ming˙amel l-esperjenza li jΩurha ˙assu fortunat w imbierekmill-Mulej. Nitolbu flimkien g˙ax l-g˙aqda g˙andha l-qawwa g˙all-PAÇI.

F’din il-˙ar©a ser issibu diversi artikli bibliçi ta’ PatriMarcello Ghirlando u wkoll bidu ta’ sensiela dwar il-waslatal-Fran©iskani fl-Orjent miktuba minn Patri Noel Muscat.Imbag˙ad g˙andna wkoll artiklu dwar P. Gabriele M.Allegra ofm, appostlu tal-Kelma u fundatur ta’ l-istudjuBibliku ta’ Hong Kong li se ji©i pproklamat beatu dalwaqt.

Nawgurawlkom qari tajjeb.

L-ART IMQADDSA Settembru - Ottubru 2002 321

Editorjal ..................321AvviΩ .......................322Il-Barka

fl-Iskrittura ........323Pawlu Appostlu ta’

Ìesù Kristu..........327L-ittra ta’ Ìakbu ......330P. Gabriele M.

Allegra OFM.......335San Fran©isk

u s-Sultan (I)......309Il-qarrejja jistaqsu ....349

Rivista Biblika li to˙ro© kull xahrejnmill-Kummissarjat ta' L-Art Imqaddsa

tal-Provinçja Fran©iskana Maltija

Imwaqqfa fl-1955

Computer Setting:Ìwann Abela ofm

Nota: r-ritratti tal-fu˙˙ar li jidhruf’din il-˙ar©a huma me˙uda mill-ktiebta’ Stanislao Loffreda ofm, “HolyLand pottery at the time of Jesus”,Franciscan Printing Press, Jerusalem,2001.

Serje ÌdidaVol 23 Nru 131

Settembru - Ottubru 2002

322 L-ART IMQADDSA Settembru - Ottubru 2002

Il-Bibbja f’idejna Il-Bibbja f’idejna AvviΩ

OPEN DAY 2002

Kummissarjat ta’l-Art Imqaddsa - Malta

OPEN DAY 2002Is-Sibt 1 ta’ Diçembru

mid-9.00am sa 12.00pmu mill-4.00pm sas-6.00pm

Fil- KUMMISSARJAT TA’ L-ART IMQADDSA8 Triq Santa Luçija, Il-Belt.

Ejjew u Niltaq¥u Flimkien

• Ejjew ©eddu l-Abbonament fir-Rivista l-Art Imqaddsa

• Ro˙s speçjali fuq Kotba Bibliçi ta¥na u ta’ l-Edizzjoni TAU

• Ser ikun hemm ¥all-bej¥Posters u Santi ta’ l-Art Imqaddsa;

il-Bambini ta’ Betle˙em;u diversi tifkiriet reli©juΩi mill-Art Imqaddsa.

• Ejjew iksbu l-informazzjoni ¥all-Pellegrina©©ifl-Art Imqaddsa 2003 u

¥all-Korsijiet dwar l-Art Imqaddsa 2003.

Ejjew u Niltaq¥u Flimkien• Ìeddu t-tifkiriet tal-Pellegrina©© ta¥kom

ibq¥u flimkien ma¥na.

Óbieb ta’ l-Art Imqaddsa: Nistennewkom!

Fis-6.15 p.m.Niççelebraw Quddiesa fil-Knisja Santa Marija ta’ Ìesù (il-Belt)

¥all-bΩonnijiet tal-Benefatturi ˙ajjin u mejtintal-Missjoni ta’ l-Art Imqaddsa


Il-Bibbja f’idejna

L-ideja ta’ barka fl-Iskrittura hija komuni ˙afna:Alla li jbierek lill-bniedem, il-bniedem li jbierek lill-bnie-dem u sa˙ansitra l-bniedemli jbierek lil Alla. Xi tfisser il-kelma barka fil-Bibbja?; xijfisser eΩattament metang˙idu li xi ˙add ibierek lil xi˙add ie˙or?.

Fl-Antik Testment il-kelmabarka/ibierek ©ejja mill-g˙erq brk, g˙erq li g˙andudiversi tifsiriet etimolo©içi.Per eΩempju nsibu foromnominali u verbali ta’ brk lijfissru barka/jbierek; insibuforom nominali u verbali ta’l-g˙erq li jfissru rkoppa/jinΩelg˙arkuptejh; insibu ankenom ©ej minn dan l-istessg˙erq li jfisser baçir ta’ l-ilma/menqg˙a.

Anke meta l-g˙erq brkjintuΩa fis-sens ta’barka/ibierek, dan jista’ jkol-lu diversi tifsiriet: titlob it-tajjeb, issellem, trodd ˙ajr,tag˙mel il-paçi, tqim, isseb-ba˙. Il-partiçipju passiv tal-forma verbali ‘Imbierek’ tin-sab kemm-il darba fl-Iskrittura fi stqarrija kwaΩiklassika li tibda proprju hekk:"(˙a jkun) Imbierek….".

L-g˙erq brk, fis-sens ta’barka/ibierek, irridu nifhmuhfil-kuntest ta’ relazzjonijietbejn Alla u l-bniedem u bejnil-bnedmin; fil-kuntest ta’ l-eΩiΩtenza ta’ relazzjoni qad-disa, legali jew soçjali.G˙alhekk f’dan is-sens Alla,l-an©li u l-bnedmin jistg˙ujbierku, jag˙tu l-barka. Alla,il-bnedmin, l-istess bhejjemu anke o©©etti bla ˙ajjajistg˙u ji©u mbierka, jirçievul-barka. Dak imbag˙ad lijing˙ata permezz tal-barka

jiddependi minn minjag˙tiha u minn min jirçe-viha. Fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar il-barka hija stqarrija li titlob it-tajjeb fuq xi ˙add jew fuq xi˙a©a; u dan f’kuntrastradikali mas-sa˙ta li hijanegattiva u hija ddestinata litwassal dak li hu negattivfuq min jirçeviha.

Alla jbierek

Fl-Iskrittura g˙andnakemm-il eΩempju li fiha Allajag˙ti l-barka tieg˙u. Jista’jag˙ti l-barka lill-individwi,b˙alma g˙amel lil Ìob: "U l-Mulej bierek il-˙ajja l-©didata’ Ìob aktar minn dik ta’qabel, u kellu Ìob erbatax-ilelf nag˙©a u sitt elef ©emel,elf Ωewg barrin u elf ˙mara"(Ìob 42, 12). Alla jista’ jag˙til-barka tieg˙u lil gruppi:"Mose’ qal: ‘Illum intom (uliedLevi) ikkonsagrajtu rwie˙komu lil ˙utkom; u ©bidtu llum il-barka fuqkom’" (EΩ 32, 29).Alla jbierek il-poplu ta’ IΩrael:"Ittawwal mis-sema, l-g˙amara mqaddsa tieg˙ek,u bierek il-poplu tieg˙ekIΩrael u l-art li tajtna, kif inti˙lift lil missirijietna, art tnixxi

˙alib u g˙asel" (Dt 26, 15).Alla kapaçi jbierek il-©nus:"Jekk trid ter©a’ lura, IΩrael,oraklu tal-Mulej, er©a’ ejjag˙andi. Jekk inti twarrabqΩiΩijietek minn quddiemi,ma jkollokx g˙alfejn tit-bieg˙ed minni; u jekk ta˙lef:‘Daqs kemm hu ˙aj il-Mulej",bil-verità, bis-sewwa u bil-©ustiΩΩja, mbag˙ad jitbierkubih il-©nus u bih jifta˙ru" (Ìer4, 1-2).

Alla jbierek lil IΩrael: forsidin hija l-ideja fundamentalibiex nifhmu s-sens tal-barkafl-Iskrittura. Il-Ktieb tad-Dewteronomju u l-Profeti ta’l-Antik Testment jinsistu fuqdan. Alla jbierek il-poplu bis-sa˙˙a tar-relazzjoni li teΩistibejnu u bejn il-poplu, bis-sa˙˙a tal-Patt bejn Alla uIΩrael. BiΩΩejjed niflu ftit il-kapitli 27 u 28 tal-Ktieb tad-Dewteronomju biex nifhmukif il-barka kienet frott l-ubbidjenza lejn il-Patt, u,mill-banda l-o˙ra, is-sa˙tatidher b˙ala frott id-diΩub-bidjenza lejn il-Patt qaddisbejn Alla u l-poplu. "Jekk inttassew tisma’ le˙en il-Mulej,Alla tieg˙ek, biex t˙ares utag˙mel l-ordnijiet kollha

Kitba ta’ Marcello Ghirlando ofm

Il-Barka fl-IskritturaIl-Bibbja f’idejna

Fu˙˙ar ta’Ωmien Ìesù:

tazzi



tieg˙u, li jien illum qieg˙ednordnalek, jerfg˙ek il-Mulej,Alla tieg˙ek, fl-g˙oli ‘l fuqmill-gnus kollha ta’ l-art. Ujigu fuqek dawn il-barkietkoll˙a g˙ax tkun smajt il-le˙en tal-Mulej, Allatieg˙ek…Jekk int ma tismaxle˙en il-Mulej, Alla tieg˙ek, uma t˙arisx u ma tag˙milx l-ordnijiet u l-li©ijiet tieghu lijiena llum qieg˙ed nordna-lek, dawn is-sa˙tiet kollhaji©u fuqek u jil˙quk…" Il-barkiet ta’ Alla huma diversi:barkiet fil-belt u fir-raba’, fil-frott tal-guf, ta’ l-art u tal-bhejjem, barkiet li jid˙ru fil-qoffa tal-˙obΩ, fil-˙arsienmill-g˙edewwa, fil-g˙aΩladivina tal-poplu eçç.

Fl-Iskrittura, imbag˙ad,Alla ji©i ppreΩentat ukoll lijbierek diversi affarijiet, kol-lha favur il-bnedmin. Allajbierek il-˙lejjaq: "U Alla˙alaq il-˙ut il-kbir u l-anni-mali kollha li jitkaxkru, libihom miΩg˙ud l-ilma, skond©enshom, u t-tajr bil-©wiena˙ skond ©enshom. Ura Alla li kien tajjeb. Uberikhom Alla u qalilhom:‘Welldu u oktru, u imlew l-ilma ta’ l-ib˙ra; u joktor it-tajr fuq l-art’" (Ìen 1, 21-22);"Mbierek ikun il-frott ta’©ufek, il-frott ta’ artek, il-frotttal-bhejjem tieg˙ek; il-frie˙tal-baqar tieg˙ek, u l-frie˙ ta’l-imrie˙el tieg˙ek" (Dt 28, 4).Alla jbierek l-art u d-djar:"Ittawwal mis-sema, l-g˙amara mqaddsa tieg˙eku bierek il-poplu tieg˙ekIΩrael u l-art li tajtna, kif int˙lift lil missirijietna, art tnixxi˙alib u g˙asel" (Dt 26, 15);"Is-sa˙ta tal-Mulej f’dar il-˙Ωiena, imma hu jbierek djarit-tajbin" (Prov 3, 22). Allajbierek il-frott ta’ l-art, il-˙obΩu l-ilma: "Alla…u j˙obbok ujbierkek u jkattrek, ibierekfrott ©ufek u frott artek, il-

qam˙ tieg˙ek, l-inbidtieg˙ek, iΩ-Ωejt tieg˙ek, il-frie˙ tal-bhejjem tieg˙ek, u l-g˙alel ta’ l-imrie˙el tieg˙ek,fl-art li ˙alef li jag˙ti lil missi-rijietek" (Dt 7, 13); "U intomtqimu l-Mulej Alla tag˙kom,u hu jbierek il-˙obΩ u l-ilmatieg˙ek…: (EΩ 23, 25). Allajbierek kemm ix-xog˙ol kifukoll il-mistrie˙: "Il-Mulejjag˙tik il-barka fl-im˙aΩentieg˙ek u f’kull ma tmiddidek g˙alih" (Dt 28, 8); "Ubierek Alla s-seba’ jum uqaddsu, g˙ax fih waqaf mix-xog˙ol kollu tieghu li kieng˙amel fil-˙olqien"(Ìen 2, 3).

F’dan kollu ˙a©a wa˙darridu niftakru tajjeb: Alla˙uwa l-g˙ajn ta’ kull barka.

Il-bniedem ibierek

Anke meta l-bnedminibierku, kif insibu fil-pagni ta’l-Iskrittura, l-g˙ajn tal-barkatag˙hom hija wa˙da, Allannifsu. Dan jidher çar fit-talba/barka li Mose’ig˙allem lil Aron b’ordni ta’Alla kif insibu f’Numru, 6, 22-27: "Il-Mulej kellem lil Mosèu qallu: "Kellem lil Aron u ‘luliedu u g˙idilhom: Metatbierku ‘l ulied IΩrael, hekkg˙andkom tg˙idulhom:Ibierkek il-Mulej u j˙arsek!Jix˙et il-Mulej id-dija ta’

wiççu fuqek, u jurik il-˙niena!I˙ares lejk il-Mulej bim˙abba, u jag˙tik is-sliem!.hekk huma jsejj˙u ismi fuqulied IΩrael, u jiena nbe-rikhom". "U jiena nbe-rikhom": huwa Alla l-g˙ajnta’ kull barka, anke l-barkietli jag˙tu l-bnedmin f’ismu ubil-qawwa tieg˙u.

Fl-Iskrittura l-bnedminibierku lill-bnedminmin˙abba r-rwol tag˙homb˙ala intermedjarji bejn Allau l-bnedmin. Il-missirijiet tal-familja, il-mexxejja tal-poplu,il-qassisin, il-profeti u anked-dixxipli ta’ Ìesù, ibierku f’i-sem il-Mulej. ˙a naraw ftiteΩempji. Fi tmiem l-orga-niΩΩazzjoni tat-Tinda tal-Laqg˙a fid-deΩert u tal-qas-sissin, Mosè jbierek lill-uliedIΩrael: "Kollox kif kien ordnal-Mulej lil Mose’, u ˙ekk uliedIΩrael temmew ix-xog˙olkollu. Mose’ ra x-xog˙olkollu ra li g˙amluh kollu kifkien ordna l-Mulej, u Mosèberikhom" (EΩ 39, 42-43).David is-Sultan ukoll ibierekil-poplu: "Meta kien offra s-sagrifiççji tal-˙ruq u s-sagri-fiççji tas-sliem, David bierekil-poplu b’isem il-Mulej ta’ l-eΩerçti" (2 Sam 6, 18). Il-qas-sis G˙eli jbierek il-©enituri ta’Samwel: "G˙eli kien bierek lilElkana u ‘l martu u


Fu˙˙ar ta’Ωmien Ìesù:bwieqi



jg˙idilhom: ‘Jag˙tik il-Mulejulied minn din il-mara flok il-wie˙ed li inti tajt lill-Mulej’" (!Sam 2, 20). Anke l-profetijbierku. Niftakru fis-silta bik-rija ta’ Balak u Balg˙am:"Mbag˙ad Balak qal lilBalg˙am: ‘X’g˙amiltli! Jiena©ibtek biex tis˙etli l-g˙edewwa tieg˙i, u issa intqieg˙ed tberikhom!’" (Num23, 11).

Interessanti ninnutaw liçerti barkiet fl-Iskritturag˙andhom ukoll karatteri-stika legali jew huma sinjalta’ ˙biberija jew ftehim ta’paçi. Per eΩempju, il-barkamog˙tija mill-kap tal-familjafuq is-sodda tal-mewt hijawkoll sinjal li l-wirt jing˙ata lilmin ting˙ata l-barka.BiΩΩejjed niftakru fl-istorjatal-barka li nsibu fil-Ìenesi27 – 28 u fit-taqbida g˙aldin l-istess barka bejnG˙esaw u IΩakk jew inkellafil-barka mog˙tija minnÌakobb fuq is-sodda tal-mewt lil uliedu koll˙a fil-kapitli 48 – 49 ta’ istess Ktiebtal-Ìenesi: "Dawn huma t-tribujiet kollha ta’ IΩrael, tnaxb’kollox, u dan hu l-kliem liqalilhom missierhom hu ujberikhom: u ‘l kull wie˙edbierku b’barka g˙alih" (Ìen49, 28). Il-barka mog˙tijaminn min g˙andu l-awtorità,

b˙al sultan, g˙andha wkollvalur ta’ ftehim ta’˙biberijajew paçi. Il-grankuppier tas-Sultan San˙erib ta’ l-Assirjali kien qed ja˙bat g˙al Ìeru-salem iwieg˙ed il-barka lildawk li jikkomprometturu˙hom mieg˙u u majisimg˙ux mis-sultanÓeΩekija: "La tisimg˙ux lilÓeΩekija g˙ax dan ig˙id is-sultan ta’ l-Assirja: Ag˙mlupaçi mieg˙i u ersqu lejja, utieklu, kull wie˙ed mid-dieljatieg˙u u kull wie˙ed mit-tinatieg˙u u jixrob l-ilma kullwie˙ed mill-bir tieg˙u" (IΩ36, 16).

Il-bniedem li jemmen,jista’ wkoll jitlob il-barkag˙alih innifsu jew g˙al˙addie˙or, anke fl-affarijietsempliçi tal-˙ajja ta’ kuljum;b˙al meta wie˙ed isellem,meta wie˙ed irid juri sinjalta’ stima u ˙biberija, metawie˙ed irid jawgura t-tajjeblil ˙addie˙or eçç. Naraw ftiteΩempji. Meta ÌuΩeppi jie˙ulil missieru g˙and il-Farg˙un,Ìakobb ibierku: "U ÌuΩeppi˙a ‘l missieru, u ressqu qud-diem il-Farg˙un, u bierekÌakobb lill-Farg˙un" (Ìen47, 7). Il-barka ssir sinjal ta’˙biberija: "Is-sultan Davidsejja˙ lill-Ìibg˙onin. Issa l-Ìibg˙onin ma kinux minnulied IΩrael, imma l-fdal ta’ l-

Amurrin, u minkejja li wliedIΩrael kienu ˙alfulhom lij˙alluhom, Sawl fittex li jeq-ridhom min˙abba l-˙e©©a likellu g˙al ulied IΩrael uÌuda. U David staqsiehom:‘X’g˙andi nag˙melg˙alikom? Biex nista’ npat-tilkom, ˙alli intom tbierkuwirt il-Mulej?’" (2 Sam 21, 2-3). Il-barka mog˙tija lil˙addie˙or hija wkoll sinjal ta’gratitudni: "Ìerusalem kienujoqog˙du l-kapijiet tal-poplu;g˙alhekk il-poplu tella’ x-xorti biex wie˙ed minn kullg˙axra minnhom i©ibuhjoqg˙odu Ìerusalem, il-beltqaddisa, u d-disg˙a l-o˙rajibqghu fl-ibliet. Il-poplu bie-rek l-ir©iel li minn rajhomiddeçidew li joqg˙odu Ìeru-salem" (Ne˙ 11, 1-2). F’dankollu rridu niftakru li l-barkahija sinjal li l-bniedem jem-men f’Alla u li minn din ir-relazzjoni ta’ fidi jo˙rog il-©idli minnu kul˙add jista’ jie˙usehem.

Fl-Iskrittura nsibu li l-bnedmin ibierku wkoll l-affa-rijiet. Dan ukoll huwa sinjal lil-bniedem jag˙raf il-bΩonn lijitlob il-barka/dak kollu lihuwa tajjeb fuq l-affarijiet lijuΩahom g˙all-˙ajja a˙jar, uwkoll, biex permezz ta’ l-affarijiet jista’ wkoll jersaqlejn il-˙allieq. G˙alhekk, pereΩempju, kien importantig˙al bniedem tal-Bibbja li l-affarijiet li jintuΩaw g˙as-sagrifiççju, parti integrantimill-kult u t-talb, ikollhom fuqil-barka ta’ Alla. Meta Sawlifittex lil Samwel isibu qedibierek il-vittma li kellha ti©ioffruta b˙ala sagrifiççju: "Kiftid˙lu l-belt g˙andhom issi-buh hemm, qabel ma jitla’fuq l-g˙olja jiekol, g˙aliex il-poplu ma jikolx qabel majasal hu; hu jbierek il-vittma,mbag˙ad jieklu l-mistednin"(1 Sam 9, 13).



©arar



Imbierek int Mulej!

Fil-Bibbja nsibu wkoll li l-bnedmin u l-angli jbierku lilAlla! Jidher çar li din il-barkama tfissirx titlob xi ˙a©atajba fuq Alla. Alla bisshuwa t-Tajjeb u jag˙ti dak lihuwa tajjeb. Is-sens tal-barka li l-bnedmin u l-an©lijag˙tu lil Alla ˙uwa t-tif˙ir, ir-radd ta’ ˙ajr, il-qima litist˙oqqlu. "Bierek, ru˙tieg˙i, il-Mulej; b’qalbi kollhanbierek l-isem qaddis tieg˙u.Bierek ru˙ tieg˙i l-Mulej, u latinsiex il-©id kollu li g˙amelmieg˙ek….Bierku l-Mulej,an©li tieg˙u kollha, setg˙anau qawwija li tag˙mlu l-ordnitieg˙u, malli tisimg˙u le˙enil-kelma tieg˙u. Bierku l-Mulej, eΩerçti tieg˙u kollha,qaddejja tieg˙u, li tag˙mlu r-rieda tieg˙u. Bierku l-Mulej,g˙emejjel tieg˙u kollha, kul-limkien fis-saltna tieg˙u.Bierek, ru˙ tieg˙i, il-Mulej!"(Salm 103, 1-2. 20-22)."Mhumiex il-mejtin li jfa˙˙rul-Mulej, anqas ˙add minndawk li jmorru fis-skiet;imma a˙na li nbierku l-Mulej, minn issa u g˙aldejjem. Hallelujah!" (Salm115, 17-18). "Ejjew, bierku l-Mulej, qaddejja kollha tal-Mulej, intom li toqog˙duf’dar il-Mulej. Erfg˙uidejkom lejn it-tempju, ubierku l-Mulej fil-ljieli.Ibierkek il-Mulej minn Sijon,hu li g˙amel is-sema u l-art!(Salm 134).

Ìesù ibierek

B˙al Lhudi twajjeb, ankeÌesù jbierek fit-Testmenti l-Ìdid. Kemm-il darba l-Mulejji©i ppreΩentat qed ibierek il-˙obΩ, kemm fil-miraklu tat-tkattir tal-˙obΩ u tal-˙ut, kifukoll waqt l-a˙˙ar ikla mad-

dixxipli tieg˙u: "Mbag˙adordna lin-nies biex joqg˙odubilqieg˙da fuq il-˙axix; ˙a l-˙ames ˙obΩiet u Ω-Ωew©˙utiet, rafa’ g˙ajnejh lejn is-sema, bierek, qasam il-˙obΩiet u tahom lid-dixxipli,u d-dixxipli newwluhom lin-nies" (Mt 14, 19). "huma ujieklu, Ìesù ˙a l-˙obΩ f’idejh,qal il-barka, qasmu u neww-lu lid-dixxipli u qal: ‘˙udu,kulu, dan hu ©ismi.’Mbag˙ad ˙a l-kalçi f’idejh,radd il-˙ajr, newwlilhom il-kalçi u qal: ‘Ixorbu lkollminnu, g˙ax dan huwademmi, id-demm tal-Patt, lijixxerred g˙all-kotra g˙all-ma˙fra tad-dnubiet’" (Mt 26,26-28). Óuwa g˙alhekk liSan Pawl isejja˙ il-kalçi ta’ l-ewkaristija hekk: "Il-kalçimbierek li fuqu ng˙idu l-barka, m’huwiex g˙aqdamad-demm ta’ Kristu?…" (1Kor 10, 16). X’qawwa ta’barka tal-Mulej innifsu u tas-saçerdot illum li f’isem Kristu‘ibierek’ il-˙obΩ u l-inbid lijsiru ©isem u demm il-Mulejstess!

Ìesù ji©i ppreΩentat ibie-rek it-tfal (ara: Mt 19, 13-15;"©ibulu wkoll quddiemu t-trabi biex iberikhom", Lq 18,15-17) u lill-istess dixxipli.F’g˙eluq il-Van©elu ta’ Luqahekk insibu miktub:"Mbag˙ad ˙adhom sa ˙dejnBetanja, u rafa’ jdejh uberikom. U ©ara li, huwa ujberikhom, nfired minnhom ukien me˙ud fis-sema. Humanxte˙tu fl-art jag˙tuh qima,u mimlijin b’fer˙ kbir re©g˙ulura lejn Ìerusalem, uqag˙du l-˙in kollu fit-tempjujbierku lil Alla." (Lq 24, 50-53). Id-dixxiplu tal-Mulej,imbag˙ad, huwa mistiedenibierek lil kul˙add: "Immalilkom li qeg˙din tisimg˙uni,ng˙idilkom: "˙obbu l-g˙edewwa tag˙kom,

ag˙mlu l-©id lil minjobg˙odkom, bierku lil minjis˙etkom, itolbu g˙al miniΩebla˙kom" (Lq 6, 27-28).

Il-barka, mela, fl-Iskritturahija sinjal ta’g˙aqda ta’minjemmen ma’ Alla. MinnU ti©ikull barka, ji©ifieri kull ©id,kull ma huwa tajjeb. Il-bnie-dem jitlob g˙alih innifsu,g˙all-o˙rajn u fuq kollox il-barka ta’ Alla. Bil-qawwatal-preΩenza divina, il-bnie-dem isir kapaçi hu nnifsujbierek, ifa˙˙ar u jiΩΩi ˙ajr,lill-istess Alla ˙allieq uFeddej.

Fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar, irriduniftakru wkoll li, l-istorja tas-salvazzjoni kollha kemm hihija storja ta’ barka. Barkamog˙tija lil Abra˙am u lilnislu g˙al dejjem: "U l-Mulejqal lil Abram: ‘Qum u itlaqminn artek, minn art tweli-dek, u minn dar missierek,lejn l-art li jien nurik. U jiennag˙mlek ©ens kbir,nbierkek u nkabbarlekismek, u int tkun barka. Jieninbierek lil min ibierkek, unis˙et lil min jis˙tek. U jit-bierku bik it-tribujiet kollhata’ l-art’" (Ìen 112, 1-4).



bieqja

Pawlu dejjem jiddeskrivililu nnifsu b˙ala li kien"appostlu ta’ Ìesù Kristu"kull meta jintroduçi l-ittritie¥u lill-Knejjes Insara tal-bidu, Knejjes li ˙afnaminnhom huwa stess kienwaqqaf waqt l-appostolatmissjunarju twil tie¥u.

Twieled Tarsu fejn kient¥allem il-Grieg, fejn kient¥allem is-sen¥a lija¥mel it-tined u fejn kienirçieva l-ewwel trobbija uformazzjoni intelletwalitie¥u; kien mba¥adintba¥at Ìerusalem fejnkien t¥allem, kif i¥id huwastess, f’ri©lejn ir-RabbiGamaljel. Billi kien Lhudi,b’çittadinanza Rumana, il-futur appostlu kien m˙ejjitajjeb biex jaffronta n-naturakosmopolitana tad-diversibliet li l-Mulej kellu jsejja˙lufihom biex jevan©elizza ujxerred il-Bxara t-Tajba tal-Mewt u l-Qawmien ta’ SidnaÌesù Kristu.

Pawlu spiss jitkellemminnu nnifsu b˙ala li kienpersekutur tal-Knisja.BiΩΩejjed in©ibu quddiem¥ajnejna dak li jikteb SanLuqa fil-Ktieb ta’ l-Atti ta’ l-Appostli. Waqt il-martirju ta’Stiefnu hekk insibu miktub:"Ix-xhieda qie¥du˙wejji©hom f'ri©lejnΩa¥Ωu¥ jismu Sawl…Sawlkien fehma wa˙dama¥hom fil-mewt li tawh.Sadattant Sawl kien qie¥edja¥mel ˙erba mill-Knisja;kien jid˙ol minn dar ¥alo˙ra , jaqbad ir©iel u nisa ujitfa¥hom il-˙abs" (Atti 7,

58; 8, 1.3).Hija l-esperjenza tal-

Mulej Ìesù Irxoxt li tbiddelradikalment il-˙ajja ta’ Pawlufit-triq lejn Damasku uta¥mel minnu Appostlu ta’Ìesù Kristu. L-esperjenza ta’Kristu f’Pawlu, jew kif popo-larment nafuha, il-konverΩjo-ni tie¥u, ti©i rrakkuntata¥al tliet darbiet fil-Ktieb ta’l-Atti (9, 1-19; 22, 1-16; 26,12-18). Fuq nota aktar per-sonali Pawlu hekk jiddeskrividin l-esperjenza ta’ fidi fl-Ittra lill-Galatin: "Dann¥arrafkom, ˙uti: l-Evan©elju li ˙abbartilkomjien m’huwiex l-Evan©elju tal-bnedmin, g˙aliex jiena mhuxmin¥and bniedem irçevejtujew t¥allimtu, imma kienirrivelat lili minn Ìesù Kristu.

Intom smajtu bl-im©iebatie¥i meta kont ¥adni fir-reli©jon Lhudija, kif kont nip-persegwita bis-s˙i˙ il-Knisja

ta’ Alla u nfittex li n˙arbatha;u kemm kont ‘il quddiem fir-reli©jon Lhudija fost il-poplutie¥i aktar minn s˙abi kol-lha ta’ mpari, m©ennen kifkont ¥at-tradizzjonijiet ta’missirijieti. Imma meta Dakli ¥aΩilni sa minn ©uf ommi,u li sejja˙li permezz tal-grazzja tie¥u, ¥o©bu jirri-velali lil Ibnu biex in˙abbrufost il-©nus…" (Gal 1, 11-16).Pawlu jifhem l-esperjenza ta’fidi fit-triq lejn Damaskub˙ala esperjenza ta’ ÌesùKristu, sej˙a divina ¥all-appostolat, frott il-grazzja ta’Alla. Din il-bidla radikali hijatwe©iba ¥al rivelazzjoni ta’Kristu Irxoxt, rivelazzjoni libiddlet l-¥adu f’appostlu ta’Ìesù Kristu.

L-appostolat u l-evan©elizzazzjoni missju-narja ta’ Pawlu fid-dinjama¥rufa ta’ Ωmienu ttemmil-we¥da ta’ Kristu misjuba


Il-Bibbja f’idejnaKitba ta’ Marcello Ghirlando ofm

Pawlu Appostlu ta’Ìesù Kristu


©arar

f’Atti 1, 8: "Imma meta ji©ifuqkom l-Ispirtu s-Santu,intom tirçievu l-qawwa, utkunu xhieda tie¥i f’Ìerusa-lem, fil-Lhudija kollha u s-Samarija u sa truf l-art". Fil-fatt, mill-Kapitlu 13 ‘l qud-diem fil-Ktieb ta’ l-Atti, LuqajippreΩenta l-attività missju-narja ta’ Pawlu b˙ala appo-stlu ta’ Ìesù Kristu.

Hija l-Knisja f’Antjokja litikkonferma l-attività missju-narja ta’ Pawlu, lil-Lhud u lill-pagani: "Darba, waqt li

kienu qe¥din iqimu lill-Mulej u jsumu, l-Ispirtu s-Santu qalilhom: ‘A¥Ωlulimalajr lil Barnaba u lil Sawl¥ax-xo¥ol li ¥alihsejja˙tilhom’. Mba¥ad,wara li samu u talbu,qie¥du jdejhom fuqhom uba¥tuhom"(Atti 13, 2-3).

L-Atti ta’ l-Appostli jitkell-mu dwar tliet vja©©i missju-narji kbar. Hija ˙a©a ta’ l-¥a©eb kemm postijietirnexxielu jΩur Pawlu biexixandar il-Bxara t-Tajba ta’

Ìesù Kristu: Selewçja, Çipru,Antjokja ta’ Pisidja, Ikonju,Listra, Derbi, Per©e qabel il-Konçilju ta’ Ìerusalem; ¥aldarb’o˙ra ¥adda mis-Sirjau ç-Çiliçja, da˙al fl-AsjaMinuri, Filippi, Tessalonika,Berea, Ateni, Korintu, Efesu,Troas, Miletu, Çesarija eçç;id-diversi drabi li tela’ Ìeru-salem, lejn il-Knisja-Omm, il-predikazzjoni kontinwatie¥u lil-Lhud u lill-paganieçç. Ministeru ta’ evan©eliz-zazzjoni miftu˙ ¥all-˙idmata’ l-Ispirtu s-Santu, li bil-qawwa tie¥u Pawlu jip-priedka, isib il-˙e©©a biexiwaqqaf il-Knejjes ujqawwihom fil-fidi; iΩommkuntatt kontinwu mal-Knejjesil-©odda, idawwalhom bil-kelma tie¥u permezz tad-diversi ittri li kiteb: lit-Tessalonikin, lill-Korintin, lill-Galatin, lir-Rumani, lill-Filippin, lill-Kolossin, lill-Efesin. Dan kollu b˙alatwe©iba ¥as-sej˙a divinama¥mula lilu, b˙alaespressjoni ta’ l-im˙abbaintima li kellu ¥all-Mulejtie¥u Ìesù Kristu u ¥as-servizz ta’ dawk li kien sejja˙¥all-fidi.

Hu b’dan il-kliem li Pawlujiddeskrivi lilu nnifsu u l-mis-sjoni tie¥u mwettqa ta˙t l-istendard tat-tbatija: "Humaministri ta’Kristu? Jiena – ˙anitkellem ta’ iblah! – jienaaktar minnhom. Óafnaaktar minnhom fit-ta˙bit,˙afna aktar minnhom fil-˙absijiet, aktar u aktarminnhom fis-swat. Bostadrabi sibt ru˙i wiçç imb’wiççmal-mewt. ˙ames darbietqlajt min¥and il-Lhud l-erb¥in daqqa nieqsinwa˙da; tlett darbiet tawni s-swat bil-virgi; darb’o˙ra˙a©©runi. Tliet darbiet rajt l-¥arqa; ¥addejt lejl u jumf’nofs ta’ ba˙ar. g˙amilt



Fu˙˙arta’ Ωmien Ìesù:borma

Fu˙˙arta’ Ωmien Ìesù:platt

safar bla ¥add; sibt ru˙if’perikli ta’ xmajjar, periklimill-˙allelin, perikli min-niesta’ ©ensi, perikli mill-pagani,perikli fl-ibliet, perikli fid-deΩert, perikli fil-ba˙ar,perikli mill-a˙wa qarrieqa.Ta˙bit u xo¥ol iebes;kemm-il darba kelli n¥addisahriet bla rqad, bil-©u˙ ubil-¥atx; kemm-il darbakelli n¥addi fis-sawm, fil-ksie˙ u fl-¥era! U, biex mansemmix ˙wejje© o˙ra, dakil-˙afna ©ej u sejjer tan-niesta’ kuljum ¥andi, u l-˙siebtal-knejjes kollha!…(2Kor 11,23-28).

Meta nΩommu quddiem¥ajnejna is-sej˙a ta’ Pawlu,l-attività missjunarja tie¥u,il-˙e©©a tie¥u ¥al Alla u l-¥emejjel tie¥u, it-tbatijietkbar li kellu jsofri ¥at-tixridtas-Saltna ta’ Alla, wie˙edisaqsi x’kien eΩatt li entuΩjaΩ-ma lil Pawlu, x’kienet ir-ra©uni ta’ dan it-ta˙bit kollu.Hija l-esperjeΩa profonda ta’l-im˙abba ta’ Alla li tidherf’Ìesù Kristu u, fl-istess ˙in,l-im˙abba intima ta’ Pawlumhux biss ¥as-sej˙atie¥u imma fuq kollox¥all-Mulej, Imsallab uIrxuxtat. Hekk jikteb Pawlufl-Ittra lir-Rumani 8, 31-39:"Jekk Alla hu ma¥na minjista’ jkun kontra ta¥na?Hu, li anqas lil Ibnu stessma ˙afirha, imma tah¥alina lkoll…Min se jifridnamill-im˙abba ta’ Kristu? It-ta˙bit, id-dwejjaq, il-per-sekuzzjoni, il-©u˙, il-¥era,it-ti©rib, ix-xabla?…Immaf’dan kollu a˙na aktar minnrebbie˙a bis-sa˙˙a ta’ dakli ˙abbna. g˙ax jiena Ωgur lila l-mewt u la l-˙ajja, la l-an©li u la l-qawwiet, la Ω-Ωmien t’issa u la ta’ li ©ej, laset¥at, la ¥oli u lanqas il-fond, u ebda ˙liqa o˙ra majist¥u qatt jifirduna mill-

im˙abba ta’ Alla li dehret fiKristu Ìesù Sidna!"

L-appostolat ta’ Pawluhuwa offerta ta’ ˙ajja, talbavera ma¥mula ¥all-glorjata’ Alla, talba kkaratterizzatamill-fedeltà, mill-perseveran-za, mit-tbatija u sa˙ansitrabil-mewta tie¥u f’Ruma,martirju li huwa ¥eluq xie-raq ¥aΩ-Ωelu u l-attività ta’dan il-qaddej ta’ Kristu. Fit-tieni ittra lil Timotju ¥alhekk,Pawlu jista’ tabil˙aqqja¥tina t-testment ˙aj

tie¥u: "N¥id ¥alija,demmi ©a mxerredb’sa©rifiççju, u Ωmien it-tluqtie¥i wasal. Tqabadt it-taqbida t-tajba, temmejt il-©irja, ˙arist il-fidi. Mill-bqijahemm merfu¥a ¥alija l-kuruna tal-©ustizzja, li bihaf’dak il-Jum i˙allasni l-Mulej,l-Im˙allef ©ust, u mhux lilibiss, imma wkoll lil dawkkollha li jkunu ¥exu fl-im˙abba tad-Dehra tie¥u"(4, 6-8).



Fu˙˙ar ta’ Ωmien Ìesù:platti

Fu˙˙arta’ Ωmien Ìesù:

platt



Meta nift˙u l-Bibbja bil-Malti tal-Áaqda BiblikaMaltija, insibu dan il-kliem ta’Introduzzjoni qabel l-Ittra ta’San Ìakbu: "L-Ittra ta’ SanÌakbu hi wa˙da mill-ittrimsejj˙in Kattoliçi – universali– ¥ax indirizzati lill-insarakollha, ji©ifieri din l-ittra, l-Ewwel ta’ Ìwanni, it-tnejn ta’Pietru, u dik ta’ San Ìuda;ma¥hom inΩidu t-tieni u t-tielet ta’ San Ìwann¥alkemm dawn huma indi-rizzati lil Ωew© knejjes par-tikolari. Minkejja li fil-bidukien hemm xi dubji dwar l-ispirazzjoni ta¥hom, barral-Ewwel ta’ Pietru u l-Ewwelta’ Ìwanni, mal-˙amesseklu dawn id-dubji ¥ebu.

San Ìakbu kiteb minnÌerusalem madwar is-sena48/49 WK lit-tnax-il tribù, il-Knisja kollha, mxerrdin mad-dinja. L-ittra tie¥u fihata¥lim prattiku ¥all-˙ajjanisranija fost il-pagani u¥alhekk tid˙ol fit-tradizzjoniBiblika tal-Kotba ta’ l-Áerf".

Min kien Ìakbu?

Hemm ˙ames persuni bl-isem ta’ Ìakbu li jissemmewfil-Ìdid Testment. Min kienuu min seta’ kien l-awtur ta’din l-ittra?

Irridu l-ewwel u qabelkollox insemmu lil Ìakbu, ˙uÌwanni, ulied Ûebedew (Mk1, 16-20). Dan kien wie˙edmill-ewwel appostli li ©ewimsej˙a minn Ìesù u wie˙edmiç-çirku intimu, flimkien ma’Pietru u Ìwanni, li kienuxhud tal-mumenti mportantital-˙ajja ta’ Ìesù, b˙at-Trasfigurazzjoni u t-talba ta’Ìesù fil-Ìetsemani. It-tra-

dizzjoni nisranija dejjem tatil-laqam "il-kbir" lil danÌakbu biex ta¥mel diffe-renza minn Ìakbu "Ω-Ω¥ir",bin Alfew. Ìakbu ©ie maqtulmis-Sultan Erodi Agrippa Ifis-sena 44 wara Kristu, kifinsibu f’Atti 12, 2: "Huwaqabad lil Ìakbu, ˙u Ìwanni,u qat¥alu rasu". Dan Ìakbumhuwiex l-awtur ta’l-ittra.

Hemm imba¥ad Ìakbu,bin Alfew. Dan jissemma fil-lista ta’ l-Appostli (Mt,10,3;Mk 3, 18; Lq 6, 15; Atti 1,13). Ftit nafu fuqu u x’aktarxhuwa l-istess Ìakbu, binMarija ta’ Kleofa, li kienetpreΩenti ta˙t is-salib flimkienma’ Marija omm Ìesù (Mt27, 56; Mk 15, 40; 16, 1; Lq24, 10; Ìw 19, 25). KienSan Ìirolmu li ppropona liÌakbu, bin Alfew, kien fil-fattl-awtur ta’ l-ittra li ©©ib ismufil-Ìdid Testment.

Fl-a˙˙arnett, hemmÌakbu "˙u l-Mulej". "Óut il-Mulej" (1 Kor 9, 5; Mk 6, 3)

huma qrabatu. Dan Ìakbuma kienx dixxiplu tal-Mulej,imma jidher li kkonverta fiΩmien bikri, forsi wara l-qawmien tal-Mulej (1 Kor 15,7; Atti, 1, 14). Dan Ìakbu˙a f’idejh it-tmexxija tal-Knisja f’Ìerusalem u sarwie˙ed mill-mexxejja l-aktarimportanti, kif jindika l-appos-tlu Pawlu f’Gal 2.Kien hu li mexxa l-Konçilju ta’Ìerusalem (Atti 15). L-isto-riku Lhudi Josephus Flaviusi¥id li dan Ìakbu ©ie maqtulfuq ordni tal-Qassis il-KbirAnanus. L-istoriku tal-Knisja,Ewsebju minn Çesarija, jiktebli Ìakbu ©ie maqtul fis-sena67, ftit qabel VespaΩjanubeda jattakka lill-belt ta’Ìerusalem. Irridu hawn nif-takru wkoll li dan Ìakbu kienmeqjus b˙ala l-esponentprinçipali ta’ l-Insara ©ejjinminn nisel Lhudi fl-ewwelseklu ta’ l-istorja tal-Knisja.Huwa dan Ìakbu li tradizzjo-nalment huwa meqjus b˙ala

Il-Bibbja f’idejnaKitba ta’ Marcello Ghirlando OFM

L-ittra ta’ Ìakbu

Fu˙˙arta’

Ωmien Ìesù:

imsieba˙


Il-Bibbja f’idejna Il-Bibbja f’idejna

l-awtur ta’ Ittra li fil-ÌdidTestment i©©ib ismu.

Ix-xhieda li Ìakbu huwal-awtur ta’ din l-Ittra hijaqawwija, anke jekk hemmmin ippropona li l-Ittran¥atat l-isem "ta’ Ìakbu",biex ikollha awtorità fis-sninbikrija ta’ l-istorja tal-Knisja.Hemm min saqsa kif bnie-dem mill-Galilija seta’ kienim˙arre© biΩΩejjed biex jiktebittra bil-grieg raffinat.

Imma ˙add ma’ jista’ jip-prova li dan Ìakbu kien fil-fatt im˙arre© u ankeinfluwenzat minn idejatEllenistiçi. Imba¥ad ma rri-dux ninsew li kemm-il darba,l-awturi fil-Ìdid Testmentinqdew ukoll bis-segretarji¥all-kitbiet ta¥hom.Ìakbu kien rappreΩentanttal-Insara ©ejjin minn niselLhudi u fil-fatt din l-ittratidher li hija miktuba lill-udjenza Lhudija-Nisranija.Fil-fatt, fl-Ittra, wie˙ed isib˙afna alluΩjonijiet ¥all-AntikTestment u t-tradizzjoniLhudija; hemm imba¥ad l-istqarrija Lhudija li "Allahuwa wie˙ed" (2, 19); it-tra-duzzjoni "il-laq¥at

ta¥kom" (2, 2) tista’ ti©i tra-dotta "fis-sinagogi ta¥kom".Dawn huma ˙jiel li jist¥uj¥inuna nifhmu li din l-ittrankitbet f’kuntest Lhudi, kun-test b˙alma nissoponu li kienl-ambjent tal-Knisja-Omm ta’Ìerusalem.

Il-qarrejja huma deskrittib˙ala "it-tnax-il tribù mxerrdamad-dinja", alluΩjoni ¥all-Insara ta’ nisel Lhudi li tferrxumad-dinja wara l-martirju ta’Stiefnu u l-persekuzzjoni liqamet kontra l-Knisja f’Ìeru-salem. L-ittra tixhed ¥all-istat ta’ taqlib fuq kull livell li l-belt ta’ Ìerusalem ¥addietminnu fis-snin li wasslu ¥ar-rewwixta kontra r-Rumanibejn is-snin 67-70 waraKristu. Hu forsi ¥alhekk li l-ittra ssemmi l-vjolenza, il-korla u l-qtil. Dan kollu jkom-pli jsa˙˙a˙ il-fehma li danÌakbu huwa fil-fatt l-awturta’ l-Ittra.

Ittra jew Kitba?

Imma din hija Ittra jewkitba mod ie˙or? Minn barratidher b˙ala ittra ¥ax¥andna tislija introduttiva li

tixhed ¥al dan: "Ìakbu,qaddej ta’ Alla u tal-MulejÌesù Kristu, lit-tnax-il tribùmxerrda mad-dinja: sliem".IΩda mba¥ad ma nsibuxkonkluΩjoni; b’differenza mill-Ittri ta’ Pawlu, ma nsibuxrikordji personali u lanqas maji©u msemmija xi problemipartikulari konkreti li jista’ jkol-lhom kuntest storiku preçiΩ.

Aktar milli Ittra fis-sensstrett tal-kelma, nist¥un¥idu li ¥andna kitba litista’ tissejja˙ "kattolika", fis-sens li hija tajba ¥all-knejjes kollha. Áandnaspeçi ta’ kitba-t˙e©©i©a lill-ewwel insara biex i¥ixu˙ajja tajba u mimlija virtujiet.

Hija mibnija fuq l-AntikTestment, b’mod partikulari t-tradizzjoni Sapjenzjali. Huwajipprova j˙e©©e© lill-ewwelinsara j˙arsu lejn id-dinja bil-lenti tal-fidi ta¥hom f’Alla uf’Ìesù Kristu, il-Mulejta¥hom, u t-ta¥lim tie¥u.Kitba-t˙e©©i©a li çertamenthija valida sallum, ©aladarbahija wkoll Kelma ta’ Alla.Kitba-t˙e©©i©a li m˙ux façlitaqsamha f’taqsimiet çari udistinti ¥al ra©unijiet ta’studju jew ta’ ta¥lim.

Nist¥u n¥idu li din l-ittra jew kitba-t˙e©©i©a hija©abra ta’ pariri fuq l-im©iebatajba mo¥tija lil dawk lijemmnu; hija kitba li tindikaliema m©ieba hija konformi¥all-fidi u liema hija l-im©ieba li n-nisrani ¥andujevita. U ©aladarba l-kitbata’ Ìakbu hija aktar interes-sata fuq l-im©ieba, irridun¥idu mela li huwa ftitja¥fas fuq il-prinçipji tal-fidiu r-riflessjoni teolo©ika.Dawn jissemmew indiretta-ment meta jrid ja¥ti ra©uni¥all-im©ieba nisranija lihuwa qie¥ed jipproponi.

F’din il-kitba nist¥un¥idu li nsibu insistenza fuq

Fu˙˙arta’ Ωmien

Ìesù:musbie˙



l-¥aΩla ta’ l-¥erf veru,¥erf li ©ej min¥and Alla;l-importanza li l-fidi matkunx biss aççettazzjoniintellettwali imma li tkun fidi˙ajja tidher fl-¥emejjel ta’ l-im˙abba; li wie˙ed ma jin-siex is-sej˙a ¥all-perfezzjo-ni, sej˙a li tfisser li wie˙ed¥andu jimxi fit-triq ta’ l-ubbidjenza lejn il-kelma ta’Alla; u dan kollu b’viΩjonimiftu˙a ¥all-˙ajja ta’dejjem u l-©udizzju li¥andu jsir mill-Mulej.

Taqsim tal-Ittra/Kitbau kontenut

Di©à ¥idna li din l-ittramhix façli li wie˙ed jaq-samha f’taqsimiet çari udistinti. Diversi ppruvawimma t-taqsimiet mhumiexdejjem ©ustifikati. Taqsimaf’unitajiet letterarji saretminn K. Kurzdofer u forsihija t-taqsima l-aktar popo-lari li ©iet adottata mill-istudjuΩi. Dan l-istudjuΩ jaq-sam l-ittra fi sbatax-il unitàletterarja. Ser nippreΩen-tahom bil-vers introduttivta¥hom.

I Ìak 1, 1-11:"Ìakbu qaddej ta’ Alla".

F’dawn il-vrus Ìakbui˙e©©e© lill-insara jistabrufit-ti©rib li mie¥u kienu

qe¥din i˙abbtu wiççhom.Ifakkarhom li s-sabar iwas-sal ukoll ¥all-perfezzjoninisranija. U dan mhuxmertu tal-bniedem, immahuwa mertu ta’ Alla li ja¥til-¥erf veru lil dawk li jitol-buh dan id-don bil-fidi. Il-fqir, minkejja l-istima baxxali jirçievi mill-bnedmin, huwakbir f’¥ajnejn Alla. L-¥anahija transitorja u t¥addib˙al kollox. "Óa jifta˙ar˙una l-fqir li Alla ¥ollieh u l-¥ani jifta˙ar fl-umiljazzjonitie¥u".

II Ìak 1, 12-18:"Hieni l-bniedem li jista-

bar bit-ti©rib". F’dawn il-vrusinsibu stedina biex wie˙edjistabar bit-ti©rib, jissieletkontra t-tentazzjoni ¥all-˙aΩen: "Hieni l-bniedem lijistabar fit-ti©rib, ¥ax warali jkun ¥eleb it-ti©rib, jaqla’l-kuruna tal-˙ajja li l-Mulejwie¥ed lil dawk li j˙obbuh".Ìakbu jinsisti li t-ti©ribmhuwiex ©ej minn Alla; it-ti©rib ©ej mill-passjoni tal-bniedem li ma ti©iximmexxija lejn it-tajjeb:"imba¥ad il-passjoni, metatnissel, tiled id-dnub; u d-dnub, meta jil˙aq il-miljatie¥u, i©ib il-mewt". Il-vrus17 u 18 huma stqarrija mill-isba˙: kull don ©ej minnAlla, anke d-don tal-˙ajja

©dida frott il-fidi. "Kull ˙a©atajba li tin¥ata u kull donperfett ji©i mis-sema, jinΩelmin¥and il-Missier, l-¥ajntad-dawl, li fih ma hemmebda tibdil anqas dell ta’tidwir Áax ried hu, wellid-na bil-kelma tal-verità biexinkunu l-ewwel frott tal-˙lejjaq tie¥u".

III Ìak 1, 19-27: "Kunu afu dan, ˙uti

¥eΩieΩ". Hawnhekk Ìakbuj˙e©©e© lill-insara biex ikunuminn dawk li jisim¥u uj¥ixu l-Kelma ta’ Alla:"Kunu intom dawk li ja¥mlul-kelma u mhux tisim¥uhabiss u hekk tqarrqu bikominfuskom….imma dak lij¥arbel sewwa l-li©i perfet-ta tal-˙elsien, u jΩomm s˙i˙ma¥ha, ma jkunx wie˙ed lijisma’ biss u jinsa, iΩda jkunwie˙ed li ja¥milha; hienidan fl-¥emil tie¥u". Kullmin jisma’ u ja¥mel il-kelma jsib il-qawwa biexje˙odha kontra l-korla,irawwem is-smie¥ u l-˙lewwa fih innifsu, iraΩΩanilsienu, u jinfeta˙ ¥all-bΩonnijiet ta’ l-iltiema u r-romol. Din hi l-qdusija.

IV Ìak 2, 1-13:"Óuti, t˙alltux il-fidi f’Ìe-

sù Kristu, il-Mulej ta¥na tal-glorja, mal-˙arsien lejn l-uçu˙". Ìakbu je˙odha bil-qawwa kontra l-ipokrisija,kontra dawk li jippreferu l-¥onja, anke fl-assemblejalitur©ika, a skapitu tal-foqrali ji©u mwarrba. Il-li©i ta’ l-im˙abba tal-proxxmu hijali©i li twarrab il-preferenzi.U hemm ra©uni solida ¥aldan: "m’hux Alla kien li¥aΩel lill-foqra ¥ad-dinjabiex jista¥nu fil-fidi u jsiruwerrieta tas-Saltna li huwie¥ed lil dawk lij˙obbuh?" Anke f’din il-˙a©a n-nisrani ¥anduja˙dem ¥all-perfezzjoni:


Ìesù:ingwentarju


Il-Bibbja f’idejna Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaIl-Bibbja f’idejna

"Hekk ¥andkom titkellmu uhekk ¥ankom i©©iburu˙kom, b˙allikieku wasaltubiex isir ˙aqq minnkom ta˙tli©i ta’ ˙elsien. Áax il-˙aqqikun bla ˙niena ¥al min majurix ˙niena; u l-˙nienatirba˙ fuq il-˙aqq".

V Ìak 2, 14-26: "X’jiswa’, ˙uti, li wie˙ed

j¥id li ¥andu l-fidi jekk majurihiex fl-¥emil tie¥u?". Udan il-vers jispjega tajjeb it-t˙e©©i©a ta’ Ìakbu. "Il-fidi,jekk tkun we˙idha u ma jkol-lhiex l-¥emil, tkun mejtafiha nfisha". Ìakbu jinsisti lil-fidi mhix biss aççettazzjoniintellettwali. Trid tidher fl-¥emejjel ta’ karità. MhuxbiΩΩejjed t¥id li temmen;fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar anke x-xitan jemmen li Alla huwawie˙ed, imma b’daqshekk il-fidi tie¥u ma tiswa’ xejn.Ìakbu j©ib l-eΩempju ta’Abraham u ta’ Ra˙ab iΩ-Ωienja: it-tnejn ©ew ©©usti-fikati min˙abba l-fidi li deh-ret fl-¥emil, wie˙ed bl-offerta ta’ IΩakk u l-o˙ra¥ax laq¥et il-messa©©ierau ba¥tithom minn triq o˙ra."Áax b˙alma l-©isemmin¥ajr ru˙ hu mejjet, hekkukoll hi mejta l-fidi min¥ajr¥emil".

VI Ìak 3, 1-12: "Óuti, la ssirux ˙afna

minnkom ¥alliema". Din il-parti tibda b’din it-t˙e©©i©a litfakkar fir-responsabiltà kbirata’ min i¥allem. Dan id-diskors isir biex i¥addi biexifakkar lill-insara fuq il-qawwa ta’ l-ilsien, biççaΩ¥ira minn ©isimna immaqisu l-il©iem li jraΩΩan iΩ-Ωie-mel u t-tmum li jmexxi l-basti-ment u n-nar li jqabbad il-foresta. Kliem Ìakbu hu çarbiΩΩejjed biex jinftiehemwa˙du! "…u l-ilsien huwanar, huwa dinja ta’ ˙aΩen fostil-membri ta’ ©isimna, ini©©es

il-©isem kollu u jkebbes ir-ritmu tal-˙ajja, hu nnifsumkebbes mill-infern. Kullxorta ta’ bhejjem u ¥asafar,kull xorta ta’ bhejjem lijitkaxkru ma’ l-art u ta’ ˙ut,dawn kienu u huma mman-sati mill-bnedmin. IΩda ˙addma ¥andu ˙ila jimmansa l-ilsien; kollu deni, bla kwiet,mimli velenu li j©ib il-mewt.Bih a˙na nbierku lill-Mulej, lilMissierna, u bih nis˙tu lill-bnedmin xbieha ta’ Alla.Minn ilsien wie˙ed jo˙or©u l-barka u s-sa˙ta. Danm’¥andux ikun ˙uti. Jaqawjista’ jnixxi ilma ˙elu u ilmasalmastru mill-istess ¥ajn?U, ˙uti, tista’ s-si©ra tat-tinta¥mel iΩ-Ωebbu©. Tista’ d-dielja ta¥mel it-tina? L-ilmamiela˙ ma jsirx ilma ˙elu".

VII Ìak 3, 13-18:"Hemm xi ˙add ¥aref u

¥aqli fostkom?". F’dawn il-ftit vrus Ìakbu jqie¥ed kon-tra xulxin l-¥erf tas-sema ul-¥erf ta’ l-art. Dan ta’ l-a˙˙ar jidher fil-¥ira, fl-imrar, fil-˙sieb ¥all-©lied. Il-¥erf tas-sema, hu ¥erfsafi, u jidher fit-tjubija, fil-˙lewwa, huwa kollu ˙nienau frott tajjeb, ma j˙arisx lejnl-uçu˙ u huwa bla qerq.Huwa ¥erf li jfittex is-sliemu jkollu l-frott tal-©ustizzja.

VIII Ìak 4, 1-10:

"Mnejn hu ©ej il-©lied ut-tilwim bejnietkom?". It-twe©iba ja¥tiha Ìakbustess: "mill-passjonijiet lihemm jitqabdu f’©isimkom".U l-¥erq ta’ dan kollu hu¥aliex l-insara jitolbu˙aΩin! "Titolbu, u ma tik-sbux, ¥ax titolbu ˙aΩin:titolbu ˙a jkollkom xi tberb-qu fix-xalar!" Alla jrid li minjemmen j¥oΩΩ id-don tal-Ispirtu fih u ma ja¥milxkompromessi mal-˙aΩen; udan fi spirtu kbir ta’ umiltà uta’ fidi f’Alla li minnu ji©i kull©id. Hawn hi t-twe©iba ta’Ìakbu: "Mela oqo¥du¥ar-rieda ta’ Alla. Ieqfulix-xitan, u hu ja˙rabminnkom. Ersqu lejn Alla, uhu jersaq lejkom."

IX Ìak 4, 11-12:"Toqo¥dux tqassu fuq

xulxin, ˙uti". T˙e©©i©a o˙rabiex in-nisrani ma jqassasxfuq ˙uh, ¥ax b’hekk ikunqie¥ed ja¥milha ta’m˙allef u ji©©udika lill-istess˙uh. "Wie˙ed biss huwa l-Im˙allef: dak li ¥andu s-set¥a je˙les u jeqred. Intmin int biex ti©©udika lil˙addie˙or?"

X Ìak 4, 13-17:"Issa ejjew,intom li

t¥idu". F’dawn il-vrusÌakbu jer©a’ jfakkar li t-tajjeb ©ej minn Alla. Il-bnie-


Ìesù:klamar



dem li jemmen fih majqie¥edx it-tama fih innifsuimma fuq Alla biss, u j¥ixdejjem fl-ispirtu ta’ fiduçja litwasslu biex j¥id: "Jekk Allajrid." Hemm stqarrija nteres-santi fil-vers 17: "Jekk mela xi˙add ja¥raf it-tajjeb li¥andu ja¥mel u maja¥mlux, ja¥mel dnub".

XI Ìak 5,1-6“Ejjew issa, intom l-¥onja,

ibku u ixhru fuq l-¥aw© li ©ejfuqkom!". Ftit vrus li jkomplujinsistu fuq dak li ntqal qabel:mis˙ut l-¥ani li jqie¥ed it-tama tie¥u f’©idu; ji©ifierimiskin il-bniedem li jafda bissfil-kapaçitajiet tie¥u, fil-©idtie¥u. Áad jasal jum il-˙aqq fuq kul˙add, speçjal-ment fuq min kien in©ust ma’¥ajru.

XII Ìak 5, 7-8:"Óuti, stabru, sa ma jasal

il-Mulej". Áandna t˙e©©i©ao˙ra ¥as-sabar. Jum il-Mulej ¥ad jasal tassew. In-nisrani huwa dak li jistennabis-sabar, b˙all-bidwi lijistenna b’sabar kbir il-frott¥aΩiΩ ta’ l-art. "Stabruintom ukoll; qawwuqalbkom, ¥ax il-mi©ja tal-Mulej hi fil-qrib".

XIII Ìak 5, 9-11: “Tgergrux kontra xulxin,

˙uti". T˙e©©i©a o˙ra biexwie˙ed jaffronta t-tbatija u s-sabar. In-nisrani jifta˙ il-Kelma ta’ Alla u b˙alaeΩempju jie˙u l-Profeti."…˙udu l-profeti li tkellmu f’i-sem il-Mulej. Dawk li Ωam-mew s˙i˙ sa l-a˙˙ar, araw,a˙na nqisuhom hienja". AnkeÌob ji©i ppreΩentat b˙alaeΩempju ta’ sabar.

XIV Ìak 5, 12:"Imma fuq kollox, ˙uti; la

ta˙ilfux". Vers li j˙e©©e©¥as-sinçerità u l-veritàf’dawk li jemmnu. "Lata˙ilfux, u la bis-sema u labl-art, u tie˙du ebda ©ura-ment ie˙or; iΩda ˙allu l-"iva"ta¥kom ikun "iva" u l-"le"ta¥kom ikun "le", biex hekkma tkunux ikkundannati".

XV Ìak 5, 13-15:"Hemm xi ˙add fostkom

imnikket? Óalli dan jitlob".T˙e©©i©a o˙ra ma¥mulabil-qalb biex l-insara jdurulejn il-Mulej fit-talb, f’kullmument, kemm fin-niket kifukoll fil-fer˙. B’mod partiku-lari huma msej˙a biex idurulejn il-Mulej fil-mument iebestal-mard: "Hemm xi ˙add

marid fostkom? Óalli danisejja˙ il-presbiteri tal-Knisja,biex dawn jitolbu ¥alih ujidilkuh biΩ-Ωejt f’isem il-Mulej; it-talba tal-fidi ssalvalill-marid, u l-Mulej iqajjmu; ujekk ikun ¥amel xi dnubiet,jin˙afrulu".

XVI Ìak 5, 16-18:"Stqarru wie˙ed lill-ie˙or

in-nuqqasijiet ta¥kom u itol-bu ¥al xulxin". In-nisranijibqa’ m˙e©©e© biex jitlobf’kull mument. Huwam˙e©©e© jid˙ol fit-talb anke¥al ˙uh li jkun naqas. B˙alaeΩempju ¥andna lill-Elija lida˙al bit-talb ¥all-poplutie¥u. "It-talba tal-bniedem©ust ma¥mula bil-˙erqa¥andha qawwa kbira".

XVII Ìak 5, 19-20:"Óuti, jekk xi ˙add

minnkom jitbie¥ed mis-sewwa". L-a˙˙ar t˙e©©i©a.In-nisrani huwa m˙e©©e©mhux biss jitlob ¥al min jon-qos jew ¥al min jidneb.Áandu wkoll iwassal ¥all-konverΩjoni ‘l min jidneb:"Jekk xi ˙add minnkom jit-bie¥ed mis-sewwa u xi˙addie˙or i©ibu lura, dan¥andu jkun jaf li min ires-saq lura mit-triq il-˙aΩina ‘l ximidneb, je˙les ru˙u mill-mewt u jostor kotra ta’ dnu-biet".

Meta wie˙ed iΩomm qud-diem ¥ajnejh dan il-kuntestkollu, wie˙ed jifhem aktar¥aliex il-kitba ta’ Ìakbusejja˙nilha kitba fi spirtu tat-tradizzjoni Sapjenzjali ta’ l-Antik Testment. Hija kitba,kliem ta’ t˙e©©i©, li tqanqalin-nisrani jfittex l-¥erf verutal-˙ajja, l-¥erf li ji©i mill-fidif’Ìesù Kristu u tidher kon-tinwament fi kwalunkweespressjoni jew ¥emil ta’m˙abba, kemm fil-persunannifisha u kemm fir-relazzjo-nijiet ma’ l-o˙rajn.


Ìesù:©arra


P. Gabriele M. AllegraOFM twieled nhar is-26 ta’Jannar 1907 f’San GiovanniLa Punta, Catania. Il-©enituritieg˙u kienu Rosario Allegrau Giovanna Guglielmino.Kien l-ewwel wild minntmienja, erba’ subien u erbatibniet. Ìie mg˙ammed nharil-5 ta’ Jannar 1908 u ©iemog˙ti l-isem ta’ Giovanni uStefano.

Il-©enituri tieg˙u kienufoqra imma reli©juzi ˙afna.Missieru kien bidwi u ommukienet mara tad-dar.Minkejja li ma kellhiex ˙afnaskola kienet taqra ˙afna˙ajjiet tal-qaddisin u kienettisma’ tajjeb il-Kelma ta’ Alla.Kienet omm eΩemplari fit-trobbija ta’ wliedha.

Giovanni, minn çkunitu,wera li kellu intelli©enza umemorja mhux komuni,im˙abba g˙all-istudju li kie-net tispikka fost il-kontempo-ranji tieg˙u.

Kien tifel mimli ˙ajja,fer˙an u dejjem bit-tbissimafuq fommu. Kien ˙abib ta’kul˙add, l-ewwel fil-klassi ul-ewwel fost l-abbatini tal-Knisja Parrokkjali.

Fl-14 ta’ Diçembru 1918huwa da˙al fil-KulleggSerafiku ta’ San Biagiof’Acireale u baqa’ hemmg˙al ˙ames snin. Bil-mod kifkien i©ib ru˙u kien jesprimifer˙ intern u l-intelli©enza ul-im˙abba g˙all-istudjug˙amlu li kien jibbrilla fosts˙abu.

Fit-13 ta’ Ottubru 1923g˙amel il-Vestizzjoni fl-OrdniFran©iskan u beda s-senatan-Novizzjat tieg˙u fil-Kunvent ta’ San Vito,f’Bronte. Fil-Vestizzjoning˙ata l-isem ta’ FraGabriele Maria. Waqt in-novizzjat t˙arreg fil-qdusija,fid-devozzjoni lejn il-Madonna u lejn SanFran©isk.

Nhar id-19 ta’ Ottubru1924 g˙amel l-ewwelProfessjoni Sempliçi tieg˙u.Intbag˙at Acireale biexikompli l-istudji umanistiçi ufilosofiçi tieg˙u.

Waqt li kien qed jistudjaf’Acireale kien ukoll jg˙allemil-FrançiΩ u jissupplixxi l-g˙alliema tal-Latin u tal-Grieg.

Fl-1926 talab lill-Kummissarju Provinçjali ta’Sqallija, Fra InnocenzoAlbanese, li jkun mibg˙utRuma, fil-Kulle©© ta’Sant’Antnin, biex ikun jista’j˙ejji ru˙u g˙all-˙ajja missju-narja. It-talba tieg˙u ©ietmilqug˙a u wasal Ruma fl-14 ta’ Settembru 1926.

B’hekk seta’ jibda l-Korstat-Teolo©ija. Huwa dejjemkien jiftakar b’nostal©ja fis-snin li kien g˙adda Ruma

j˙ejji ru˙u g˙as-saçerdozju.Kien iqishom b˙ala l-isba˙snin u s-snin l-aktar deçisivital-˙ajja tieg˙u. G˙araf li s-superjuri, il-professuri us˙abu kollha kellhominfluwenza poΩittiva fuq il-formazzjoni spiritwali u ntel-lettwali tieg˙u. Kul˙add kieni©ibu g˙ad-devozzjonitieg˙u, g˙all-entuΩzjaΩmumissjunarju li kellu, g˙all-mod fer˙an u mimli m˙abbali bihom kien ig˙ix il-˙ajjatieg˙u.

Irridu niftakru li kienudiversi l-esperjenzi li mes-sewlu qalbu f’dan iΩ-Ωmien:il-kuntatt li kellu ma P.Cipriano Silvesti, ex-missju-narju fiç-Çina u direttur tar-rivista ‘Le MissioniFrancescane’; l-atmosferamissjunarja fil-Kulle©© waral-Ittra Ençiklika tal-MinistruÌeneral P. BernardinoKumpler fuq il-˙idma missju-narja; l-Ittra Pontifiçja ta’ PijuXI fl-okkaΩjoni tas-sitt çenti-narju mill-mewt tal-BeatuGiovanni da Montecorvino(1328-1928), l-ewwelArçisqof ta’ Kambalek(Peking); dan kollu mess il-qalb ta’ Fra Gabriele u mtela’bix-xewqa li jmur ja˙demfiç-Çina u hemm˙ekk jaqlebil-Bibbja g˙aç-ÇiniΩ. Danspeçjalment meta sar jafminn P. Giambattista Kao, litraduzzjoni Kattolika s˙i˙atal-Bibbja biç-ÇiniΩ kienetg˙adha ma saritx.

Sadanittant fil-25 ta’ Lulju1929 huwa g˙amel il-Professjoni Solenni u fl-20 ta’Lulju 1930 ©ie ordnat saçer-

Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaPersonalitajiet Kitba ta’ Marcello Ghirlando OFM

P. Gabriele M. Allegra OFMAppostlu tal-Kelma fiç-Çina


Mill-©rajjiet ta’ l-Art ImqaddsaPersonalitajiet

dot. Fid-9 ta’ Awissu 1930huwa niΩel Sqallija biex jaral-©enituri tieg˙u. Fil-15 ta’Awissu ta’ l-istess sena marjitlob fis-Santwarju çkejkenta’ Santa Maria dellaRavanusa, f’San Giovanni LaPunta, u hemmhekk g˙amelweg˙da mal-Madonna lijaqleb il-Bibbja g˙aç-ÇiniΩ.

Inkiteb g˙all-˙ames senata’ studji f’Sant’Antnin, Ruma,studji li kellhom jikkonçen-traw fuq il-Missjolo©ija.Imma b’ordni tal-MinistruÌeneral kellu jissospendidawn l-istudji biex jif-frekwenta l-istudji fl-Iskrittura. L-iskop kien lijit˙ejja biex ig˙allem fis-Seminarju re©jonali ta’Hankow, fiç-Çina.

F’April tas-sena 1931kellu jissospendi dan il-korsg˙aliex kien irçieva ordni lijmur iç-Çina biex hemmhekkimexxi s-Seminarju Minuri ta’Heng Yang, fil-Provinçja ta’Hunan. Peress li kellu jitlaqmill-ewwel, lanqas çansjinΩel Sqallija jΩur il-©enituritieg˙u ma kellu. F’Rumaseta’ biss isellem lil Ωew©˙utu Sorijiet Fran©iskaniMissjunarji ta’ Marija, SworAgata u Swor Paola. Fil-fatt,fil-31 ta’ Mejju 1931 telaqg˙aç-Çina minn Brindisi,flimkien ma P. MarcellinoSalamone, il-kumpann mis-sjunarju tieg˙u.

Il-vja©© bil-ba˙ar kientwil. Waslu Shangai fit-3 ta’Lulju. Komplew il-vja©© uwaslu Hankow, Changsha uaktar tard, fl-20 ta’ Lulju,f’Heng Yang. Kien nhar l-ewwel anniversarju mill-ordi-nazzjoni saçerdotali tieg˙u.

Malajr beda jistudja l-ilsien Çiniz ma’ tliet g˙allie-ma: l-g˙alliem Tzuei, il-Professur Cheng u l-Professur Chiang. G˙al˙ames sig˙at kuljum kien

jistudja ç-Çiniz u s-Sinolo©ija(storja, ©ografija eçç) u g˙altliet sig˙at kien jistudja l-Iskrittura (grieg, ebrajk,eΩe©esi). Il-˙in li kien jifdallukien i˙arre© il-˙ajja spiritwa-li: talb, uffiççju divin, qarispiritwali eçç.

Studja b’tant interess liwara xi erba’ xhur fiç-Çinakien di©à qed jeΩerçita l-ministeru saçerdotali tieg˙ufost il-poplu. Kien iqarar,ig˙ammed u sa˙ansitrajg˙allem il-katekiΩmu u jip-priedka biç-ÇiniΩ.

Lejn l-a˙˙ar tas-sena1932 ©ie nominat Rettur tas-Seminarju Minuri ta’ HengYang. Minbarra l-programmintensiv tieg˙u ta’ studju,issa kellu jag˙milha wkoll ta’Rettur, ig˙ix fost is-seminari-sti tieg˙u u j˙obbhom bil-˙ajja tieg˙u. Kien ig˙inhomfil-bΩonnijiet kollhatag˙hom, isostnihom fid-dif-fikultajiet tag˙hom u jie˙u˙sieb il-formazzjoni spi-ritwali tag˙hom.

Is-sig˙at ˙ielsa ta’filg˙odu u ta’ filg˙axija kienjiddedikahom g˙all-istudjuta’ l-Iskrittura. Fis-sajf tas-sena 1933 mar Changsha,biex jikkonsulta ru˙u u jsir jafil-‘Hunan Bible Institute’, ix-xog˙olijiet bibliçi li kienu saruhemmhekk, u l-produzzjo-nijiet letterarji u bibliçi tal-Protestanti. Ir-riΩultat ta’dawn l-istudji kien artiklu lihu kiteb fl-1934, fil-‘Collectanea CommissionisSynodalis’ f’Peking, artiklu lib˙ala titlu kellu ‘De quibu-sdam Christi vitis silice a pro-testantibus exaratis’.

Wara li ©abar il-kotba lihuwa qies b˙ala essenzjali,beda t-traduzzjoni tal-Bibbjafiç-ÇiniΩ nhar il-11 ta’ April1935, Festa tad-Duluri. Kienxog˙ol li kellu jtul g˙alg˙axar snin, sakemm

wa˙du temmu fil-21 ta’Novembru 1944 f’Peking.

Il-mawra ta’ P. Allegraf’Peking fis-sajf tal-1935 kie-net mawra provvidenzjali.Mar hemmhekk wara li ©iemistieden minn Mons. MarioZanin. Hemmhekk Ωar il-biblioteka ta’ l-Università ta’Fu-Jen, fejn sab il-manuskrittta’ P. de Poirot SJ, li mat-tmiem tas-sena 1770 u fil-bidu tas-snin 1800 kien ittra-duça kwaΩi l-Antik Testmentkollu fiç-ÇiniΩ mill-verΩjoniLatina, il-Vulgata. Bl-g˙ajnu-na ta’ P. Theo SVD, fotografu,g˙amel kopja.Sfortunatament din il-kopja©iet meqruda mill-ÌappuniΩiwaqt l-invaΩjoni tas-sena1944.

Bil-˙idma ta’ Mons AlfredoBruniera, mid-DelegazzjoniAppostolika, irnexxielu jiksebukoll minn Londra t-trask-rizzjoni ta l-‘iSloaneManuscript’: din kienet tra-duzzjoni ÇiniΩa tat-Testment il-Ìdid, mag˙mula minn P.Basset MEP, fis-seklu XVII.

F’Ìunju tas-sena 1936 P.Allegra ©ie nominat biex ikunSuperjur Regolari. Malli rçie-va n-nomina kiteb lura lill-Ìeneral P. Leonardo BelloOFM u g˙arrfu li ma xtaqxjaççetta; tali uffiççju makienx ser i˙allilu ˙in biex jid-dedika g˙all-Iskrittura. Il-Ministru Ìeneral fehem il-poΩizzjoni ta’ P. Allegra urtira n-nomina.

Ittraduça l-poema klas-sika Çiniza ‘Li Sao’ tal-poetaChu Yung tas-seklu III qabelKristu; dan huwa wie˙edmill-awturi ÇiniΩi l-aktar dif-fiçli. Imma ried jag˙mel tra-duzzjoni biex i˙arre© lilunnifsu fil-lingwa ÇiniΩa.

P. Allegra baqa’ ja˙demkull ˙in u kull mument li kien˙ieles mid-dmirijiet tieg˙ub˙ala Rettur tas-Seminarju.


Il-Bibbja f’idejna Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaPersonalitajiet

Baqa’ jittraduçi anke waqt il-bumbardamenti tal-Ìappu-niΩi waqt il-gwerra li kienetfaqqg˙et fis-7 ta’ Lulju 1937.Dan ix-xog˙ol kollu bla waq-fien kellu effett fuq sa˙˙et P.Allegra. Beda jbati bin-nevrastenia u b’u©ieg˙ kbirf’rasu. B’ordni tat-tabib kellujmur lura l-Italja. Óalla HengYang nhar it-12 ta’ April1939. Mar Shangai u minnhemmhekk, fl-a˙˙ar ta’Mejju re©a’ lura l-Italja.

Fis-6 ta’ Ottubru 1939huwa ltaqa’ ma’ P. AgostinoGemelli OFM li stiednujg˙allem fl-UniversitàKattolika. Imma huwa kom-pla bl-istudji tieg˙u u atten-da g˙al diversi korsijiet fl-Istitut Bibliku, korsijiet fuq is-sintassi ebrajka, il-lingwasirjana, l-elleniΩmu u t-Teolo©ija tal-Ìdid Testment.Nhar is-6 ta’ April 1940 ©iemog˙ti t-titlu ta’ Lettur ©ene-rali ta’ l-Iskrittura Mqaddsa.

Wara dan mar lejn l-ArtImqaddsa. Malli wasal luraRuma, fl-1 ta’ Novembru1940 rçieva mill-MinistruÌeneral l-inkarigu li jkunPrefett tad-Dixxiplina fil-Kullegg ta’ Sant’Antnin,f’Ruma. Imma ftit ©img˙atwara, il-Ministru Ìeneralre©a’ bag˙atu ç-Çina.

Telaq fl-20 ta’ Diçembru1940, bl-ajru, dirett lejnPeking via Lisbona, l-IstatiUniti u l-Ìappun. F’Lisbonakellu jieqaf g˙al madwarxahrejn. Huwa u g˙addejmill-Ìappun, f’Kobe, iltaqa’g˙all-ewwel darba mal-famuz P. Teilhard de Chardin.

Malli wasal Peking ©ienominat Kappillan ta’ l-Ambaxxata Taljana u marig˙ix qrib il-Knisja ta’ l-Immakulata li kienet partimill-Ambaxxata.

Kien Mons. Zanin li˙e©©u jer©a’ jaqbad l-istudji.

Óadem biex jipperfezzjonaç-ÇiniΩ tieg˙u u kompla t-traduzzjoni ta’ l-AntikTestment li kien beda f’HengYang. F’Peking temm it-tra-duzzjoni tal-Kotba Storiçi,kompla u temm il-KotbaSapjenzjali u dawk Profetiçi.

Fl-istess ˙in huwa dde-dika ru˙u b’zelu appostolikukbir g˙all-qrar, g˙all-pre-dikazzjoni u g˙aΩ-Ωjarat lill-morda. Id-Delegat tal-Ìene-ral, P. AlfonsoSchnunsenberg OFM,g˙azlu wkoll b˙ala Kunsilliertieg˙u.

Wara l-armistizju ta’ l-Italja mal-Forzi Alleati (8 ta’Settembru 1943), ©ewapplikati miΩuri ripressivikontra ç-çittadini Taljani fiç-Çina min-na˙a tal-Ìappu-niΩi. F’dak il-mument P.Gabriele kien Taiyuanfu jip-priedka lir-reli©juΩi ˙utu. Il-ÌappuniΩi okkupaw is-sedeçentrali tal-missjoni u Ωam-mew ©ewwa l-PatrijietTaljani kollha g˙al ˙mistax-il©urnata.

F’dan il-perijodu qasir, il-kmandant tal-kamp tah il-permess jibqa’ juΩa l-Bibbja

Ebrajka u d-dizzjunarju.B’hekk seta’ jittraduçi l-Ktiebkollu ta’ Ester.

Wara ˙mistax-il ©urnata©ie ordnat imur lura Pekingflimkien ma’ P. NorbertoOeraççini u P. Testa tal-PIME.Kellu jkun g˙ad-dispoΩizzjonital-Konslu ÌappuniΩ, lilaqg˙u tajjeb g˙aliex kellustima kbira lejn P. Allegra.

Wara li fil-21 ta’Novembru 1944 huwa temml-ewwel stesura tat-tra-duzzjoni ta’ l-Antik Testment,u ˙aseb biex iwaqqaf çentrujew Studju Bibliku. Riedig˙aqqad flimkien grupp ta’reli©juΩi ˙utu flimkien,speçjalisti fix-xjenzi bibliçi ufil-lingwa Çiniza, li kellhomjikkollaboraw flimkien biexjo˙orgu reviΩjoni s˙i˙a tat-traduzzjoni tal-Bibbja li hukien g˙amel wa˙du.

Wara li rçieva l-kunsenstad-Delegat tal-Ìeneral, P.Gabriele ˙adem biex iwet-taq il-pro©ett tieg˙u: saberba' Fran©iskani li kienug˙adhom Ωg˙ar, tlietaminnhom llawrejati fil-lette-ratura Çiniza: P. Antonio Lee,P. Solano Ly u P. Ludovico Liu;ie˙or, llawrejat fid-Dommatika, P. Bernardino Ly.

B’dan il-grupp çkejkenhuwa waqqaf l-IstudjuBibliku. Nhar it-2 ta’ Awissu1945 ©ie inawgurat uffiççjal-ment l-Istudju Bibliku.PreΩenti kien hemm id-Delegat tal-Ìeneral, P.Alfonso Schnunsenberg OFMu P. Fortunato Bungarten,superjur tad-DomusFranciscana. L-ewwel sedeta’ l-Istitut Bibliku kienet qribl-Università ta’ Fu-jen.

P. Allegra ˙ejja pro-gramm g˙all-Istudju Bibliku:filg˙odu huwa kien ig˙allemlill-kollaboraturi tieg˙u l-Ebrajka, il-Grieg u l-EΩe©esi.Wara nofsinhar imbag˙ad


Il-Bibbja f’idejna Personalitajiet

kienu ja˙dmu fuq ix-xog˙olletterarju tal-verΩjoni tat-tra-duzzjoni li huwa kien di©àg˙amel. Nhar il-15 ta’Settembru 1946 ©ew ippub-blikati s-Salmi mis-Sede l-©dida ta’ l-Istudju Bibliku f’LyKwang Kiao; sena wara, fl-4 ta’ Ottubru 1947 ©ewippubblikati l-KotbaSapjenzjali tal-Bibbja; nharl-4 ta’ Ottubru 1948 ©ieppubblikat il-Pentatewku.

Dan kollu sar minkejja˙afna diffikultajiet.Problema kbira kienet in-nuqqas ta’ fondi g˙all-pub-blikazzjoni tal-Bibbja biç-ÇiniΩ. P. Gabriele talab l-g˙ajnujna ta’ l-IsqfijietFran©iskani taç-Çina. U kol-

lha g˙enuh, fosthom Mons.Luigi Capozzi OFM, VigarjuAppostoliku ta’ Taiyanfu, linda˙al kemm-il darba biexisalva s-sitwazzjonifinanzjarja.

Sadattant it-truppi komu-nisti bdew javvanzawb’suççess fit-tramuntana taç-Çina. Kien g˙alhekk li ©iedeçiΩ li l-Istudju Bibliku ji©ime˙ud Hong Kong. Nhar il-15 ta’ Awissu 1948 l-ewwelgrupp çkejken ta’ kollabora-turi ta’ l-Istudju telqu minnPeking. Nhar l-4 ta’ Ottubru©ie ppubblikat it-tielet volumta’ l-Antik Testment, il-Pentatewku. Ìurnata waraanke P. Allegra telaq g˙alHong Kong. Wasal hemm

fit-22 ta’ Ottubru.Malli wasal Hong Kong,

l-ewwel xog˙ol kien li jorga-nizza l-Istudju Bibliku fid-darçkejkna tal-ProkuraFran©iskana li kien hemm fiTriq Waterloo. L-ewwel kol-laboraturi kienu di©à waslu.F’Novembru wasal minnPeking P. Marco Chen.G˙all-a˙˙ar ta’ l-istessxahar ing˙aqad mag˙homukoll P. Tarcisio Benvegnù,mill-Provinçja ta’ Bologna. Il-membri ta’ l-Istudju Biblikuissa kienu sebg˙a.

Is-sede kienet Ωg˙ira˙afna g˙all-istudju tal-Iskirttura. Spazju ftit kienhemm, anke g˙aliex ˙afnamissjunarji mkeççija miç-Çina komunista bdew ©ejjinHong Kong.

P. Gabriele allura bedajfittex sede ©dida, ikbar utajba g˙all-iskop ta’ l-IstudjuBibliku. Mar Ruma fl-10 ta’Settembru tal-1949 biexji©bor il-fondi neçessarjig˙as-sede l-©dida.

F’Ruma huwa talab l-g˙ajnuna lill-Kongregazzjonita’ Propaganda Fide. Fit-30ta’ Settembru ©ie milqug˙f’udjenza privata mill-PapaPiju XII. P. Allegra ppreΩen-talu pro-memoria rigward il-bidu, l-attività u l-programmta’ l-Istudju Bibliku; talbuwkoll l-g˙ajnuna neçessarjabiex jixtri sede ©dida u tajbag˙ax-xog˙ol ta’ traduzzjonita’ l-Iskrittura.

Filwaqt li stenna r-rispo-sta tal-Papa, P. Allegra kelluç-çans jinΩel Sqallija. Malliwasal Ruma huwa rçieva l-g˙ajnuna neçessarja g˙all-Istudju Bibliku l-©did f’HongKong. Nhar is-26 ta’Ottubru huwa re©a’ telaqg˙al Hong Kong.

Hemmhekk xtara dar fiTriq Kennedy u fl-20 ta’Mejju l-kollaboraturi kollha


Il-Bibbja f’idejna Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaPersonalitajiet

tieg˙u n©abru hemm. Fil-fatt,nhar is-16 ta’ Ìunju 1950, P.Alfonso Schnunsenberg OFMbierek id-dar il-©dida u l-g˙ada, l-Isqof ta’ Hong Kong,Enrico Valtorta, bierek il-Kappella u kkonsagra l-artal.

Ix-xog˙ol re©a’ qabad©mielu fis-sede l-©dida. Nharit-8 ta’ Novembru ta’ l-istesssena ©ie ppubblikat it-tienivolum tal-Kotba Storiçi. Is-sena ta’ wara ˙are© g˙all-istampa l-ewwel ktieb tal-Profeti; fl-a˙˙ar ta’ dik is-sena˙are© ukoll il-volum tal-Kotbatal-Profeti Ìeremija u EΩekjel.

Bejn is-snin 1950-52 P.Allegra g˙ex perijodu ntensta’ attività. Kien Prefett ta’ l-Istudju Bibliku u kunsillier tad-Delegat tal-Ìeneral, P.Schnunsenberg. Dan, fuqtalba tieg˙u stess, ne˙˙iehmill-inkarigu ta’ superjur tal-komunità u floku qieg˙ed lil P.Dunstan Put OFM, mill-Bel©ju.Fl-istess xahar huwa rçieva l-inkarigu mill-inter-nunzjuMons Antonio Reberi, biexjag˙mel stesura ta’ l-IttraPontifiçja ‘Cupimus Imprimis’.

Nhar il-25 ta’ Marzu 1954,l-Isqof ta’ Hong Kong, Mons.Lorenzo Bianchi, ta l-Imprimatur g˙all-pub-blikazzjoni ta’ l-a˙˙ar volumta’ l-Antik Testment: il-Ktiebtal-Profeta Danjel u l-ProfetiΩ-Ωg˙ar.

Wara tant xog˙ol, P.Allegra rçieva l-permess lijie˙u lill-kollaboraturi tieg˙u l-Italja u l-Art Imqaddsa.Mag˙hom Ωar Napli, Pompeiu Ruma. F’Ottubru niΩelSqallija biex jara lil qrabatu umbag˙ad mar Ìerusalem.

F’Ìerusalem, f’Novembrutas-sena 1954, huwappriedka lir-rel©ijuzi.G˙allem kors fuq it-Teolo©ijaBiblika fil-Van©elu ta’ SanÌwann. Fl-20 ta’ Gunju ta’ l-1955 re©a’ mar l-Italja, filwa-

qt li l-kollaboraturi tieg˙ure©g˙u lura Hong Kong.

Wara vja©© fi Spanjawaqaf Lourdes u re©a’ luraRuma. Hemmhekk irçievaming˙and il-Ìeneral, P.Agostino Sepinski OFM, il-lawrja Honoris Causa fit-Teolo©ija. Peress li kellu jibqa’xahar jistenna, hu ˙a l-okkaΩjoni biex jinΩel Sqallija ujiççelebra l-25 sena ta’ l-ordi-nazzjoni saçerdotali tieg˙uf’San Giovanni La Punta. Bejnil-5 u t-12 ta’ Ottubruppriedka rtir lill-Fran©iskanital-Provinçja tieg˙u, fil-Kunvent ta’ Santa Marija ta’Ìesù, f’Palermo.

Huwa u jistenna li jirçievi l-lawrja Ωar xi kunventi fil-Marche u s-Santwarju ta’Loreto. Fl-a˙˙ar, nhar it-18 ta’Novembru 1955, fl-Awla tal-Pontificio AteneoAntonianum, ©ie mog˙ti l-lawrja Honoris Causa.

Ftit qabel ma ˙alla l-Italja,nhar il-21 ta’ Novembru, ilta-qa' mas-saçerdot Don Lui©iSturzo, soçjologu mag˙ruf ufundatur tal-Partit Popolarital-Kattoliçi fl-Italja. P. Allegrawera lil Don Lui©i l-˙siebtieg˙u li jwaqqaf StudjuSoçjolo©iku fil-LvantImbieg˙ed.

Wara li rritorna HongKong, P. Allegra u l-kollabora-turi tieg˙u bdew ja˙dmu biexjittraduçu l-Ìdid Testment. Fil-Óarifa tal-1957 ˙ar©u g˙all-istampa l-erba' Van©eli;f’Diçembru tal-1959, il-Ktiebta’ l-Atti ta’ l-Appostli u l-Ittrita’ San Pawl; f’Awissu tal-1961, l-Ittri Kattoliçi u l-Apokalissi.

Sadattant P. Allegra baqa’ja˙dem biex iwaqqaf StudjuSoçjolo©iku. L-OrdniFran©iskan kien aççetta l-ideja tal-pro©ett wara talbata’ P. Allegra u tal-Kongregazzjoni ta’

Propaganda Fide. Wara t-twaqqif ta’ dan l-Istudju, id-Delegat tal-Ìeneral, P. RalhReilly OFM, talab lill-istess P.Allegra biex ikun hu li jmexxidan l-Istudju Soçjolo©iku.

P. Allegra, sadattant, kien©ie mistieden jie˙u sehem fil-Kungress Ewkaristikuf’Munich. Huwa u ©ej lurawaqaf Ruma, fejn il-MinistruÌeneral ikkomunikalu li kellujkun hu li jmexxi l-IstudjuSoçjolo©iku l-©did f’Singapore.P. Allegra baqa’ perpless g˙aldin id-deçiΩjoni, imma obda.

F’dan iΩ-Ωmien li kienRuma, fit-3 ta’Novembru1960, huwa iltaqa’ mal-PapaGwanni XXIII, waqt udjenzaprivata. Lill-Papa offrielukopja ta’ l-edizzjoni popolari



tal-Van©eli biç-ÇiniΩ. Re©a’lura Hong Kong, b’waqfa fil-Kajr u f’Ìerusalem.

Peress li kien jaf li ser jit-trasferixxi ru˙u f’Singapore,huwa ˙adem qatig˙ fuq it-traduzzjoni tal-ÌdidTestment.

F’Marzu tal-1961 huwamar Singapore. Nhar l-14ta’ Lulju huwa ˙adem pro-gramm ta’ azzjoni g˙all-Istudju Soçjolo©iku: il-kompi-lazzjoni ta’ manwal ta’ EtikaSoçjali, adattat g˙all-menta-lità çiniΩa; traduzzjoni tal-Ençikliçi Soçjali tal-Papiet,b’noti ta’ introduzzjoni; artiklita’ karattru soçjali g˙all-istampa kattolika çiniza.

Beda x-xog˙ol fuq il-Bibljoteka li f’qasir Ωmienkellha ˙mistax-il elf ktieb.Ix-xog˙ol ta’ l-IstudjuSoçjolo©iku, matul ˙mistax-ilsena (1961-1974) deher fil-pubblikazzjoni ta’ ˙amesvolumi bid-DokumentiPontifiçji ta’ karattru soçjali;il-kummentarju ta’ l-EnçikliçiPacem in Terris, Mater etMagistra, PopulorumProgressio; il-publikazzjonita’ xi trattati fuq il-familja udaqs g˙oxrin ktejjeb ta’

natura etika-soçjali.Il-perijodu f’Singapore

(1961-1963) kien g˙al P.Allegra perijodu qawwi ta’xog˙ol; dan meta wie˙edjiftakar li kellu jmexxi wkoll l-Istudju Bibliku ta’ HongKong. F’dan il-perijoduhuwa kiteb Ωewg trattatimportanti ta’ natura soçjo-lo©ika: ‘De doctrina socialichristiana’ u ‘Tractatus deEcclesia et de Statu’.

Peress li ma setax ikom-pli jmexxi Ω-Ωewg Studji kon-temporanjament, il-Ministru©eneral ne˙˙ielu r-respon-sabilità ta’ l-IstudjuSoçjolo©iku u b’hekk P.Allegra seta’ jirritorna HongKong.

Meta wasal fl-1963,huwa ˙ejja l-kriterji biex issirreviΩjoni tal-Bibbja ÇiniΩa.

Fis-sena 1964 P. Allegrakellu kuntatti frekwenti mal-Protestanti. Fit-23 ta’ Jannarhuwa ˙a sehem, g˙all-ewwel darba, fil-©img˙a ta’talb g˙all-G˙aqda ta’ l-Insara fil-Kattidral Anglikanta’ Hong Kong. Nhar is-26ta’ Mejju ppriedka rtir lis-seminaristi Anglikani. Nharl-4 ta’ Lulju, filwaqt li kien

rikoverat l-isptar, irçievaΩjara mir-Rev. Lowis, diretturta’ l-Assoçjazzjoni Biblika ta’New York; u dan biexflimkien ja˙dmu g˙all-pub-blikazzjoni tal-Ìdid Testmentg˙all-ghomja, bil-verΩjoniÇiniΩa ta’ l-Istudju Bibliku.

Bejn is-27 u d-29 ta’Jannar tas-sena 1965 ©ietorganizzata KonferenzaBiblika Interkonfessjonalif’Kowloon; g˙al din il-kon-ferenza ˙a sehem P. Allegraflimkien ma xi kollaboraturitieg˙u. Mill-20 sat-22 ta’April ta’ l-istess sena, huwaorganizza wirja biblikaf’Hong Kong flimkien mal-Bible Societies tal-Protestanti. G˙al nofs Lulju1966 huwa pparteçipaf’Kungress Interkonfessjo-nali li sar f’Tokyo, fil-Ìap-pun.

Fl-istess sena huwa ˙asehem fil-KungressSkotistiku Internazzjonalif’Oxford; hemmhekk huwatkellem fuq ‘Il-Primat ta’Kristu f’San Pawl u fi Skotufid-djalogu ma’ P. Teilhardde Chardin’. Minn Oxfordg˙adda Munich, Ruma,Sqallija u Ìerusalem.

Matul is-sena 1967 kienimpenjat fir-reviΩjoni tal-Bibbja ÇiniΩa biex setg˙et ti©ippubblikata f’volum wie˙ed.

Fix-xhur ta’ Mejju uSettembru 1967 kien imurspiss Macau biex jippriedkau fl-istess ˙in ikomplija˙dem fuq ir-reviΩjoni tal-Bibbja. Dan ix-xog˙ol wasalukoll biex jag˙ti l-frott. Nharil-25 ta’ Diçembru 1968˙ar©u l-ewwel kopji tal-Bibbja Çiniza f’volumwie˙ed; kien g˙alhekk li dinil-Bibbja ssej˙et ‘tal-Milied’jew ‘Il-Bibbja ta’ Betlem’.

(ikompli f’pa©na 352)(ikompli minn pa©na 340)

Personalitajiet


San Fran©isku s-Sultan

Il-bidu tal-preΩenza Fran©iskana fl-OrjentJikteb P. Noel Muscat ofm

San Fran©isku s-Sultan


Fran©iskani fl-Art Imqaddsa

Il-bidu tal-preΩenzaFran©iskana fl-Orjent (1)

Il-Fran©iskani fl-Art Imqaddsa

Il-kronaki li nkitbu barra mill-OrdniFran©iskan fis-seklu XIII huma l-aktar¥ajn tajba biex nifhmu b’mod çar biΩΩej-jed dak li se˙˙ matul il-vja©© missjunarjuli San Fran©isk ¥amel fl-Orjent bejnÌunju 1219 u Frar 1220. L-aktar ¥ajnawtorevoli hi dik ta’ Jacques de Vitry, kon-temporanju ta’ Fran©isku. Imwieledf’Vitry-sur-Seine, sar kappillan ta’Argenteuil, qrib Pari©i, u mba¥adkanonku f’Oignies, fid-djoçesi ta’ Namur.Kien kunsillier spiritwali ta’ Maried’Oignies, u ˙a ˙sieb il-moviment tal-Beguins fil-Bel©ju. Fl-1216 mar Perugia,fejn kien ¥adu kemm miet il-PapaInnoçenz III fis-16 ta’ Lulju, u hemmhekk©ie kkonsagrat isqof ta’ Akri, fl-ArtImqaddsa, mill-Papa Onorju III. Kienf’Perugia li Jacques de Vitry ©ie f’kuntattma’ dawk li jsejja˙ “ir©iel u nisa, ¥onja usekulari, li ˙allew kollox ¥al Kristu u˙arbu mid-dinja, u li jisimhom PatrijietMinuri”. Dan hu l-ewwel riferiment ¥all-¥amla ta’ ˙ajja apostolika tal-Minurimo¥ti minn persuna©© li mhux membruta’ l-Ordni, u li allura ¥andu l-valur li hu’l fuq minn kull polemika fil-famuΩakwestjoni ta’ l-¥ejjun medjevaliFran©iskani. Ir-riferiment insibuh f’ittra liJacques de Vitry kiteb f’Genova fl-1216,qabel ma salpa lejn Akri.

Il-kuntatt ma’ Fran©isku u ma’ l-a˙watie¥u issa˙˙a˙ matul il-perjodu pjuttostqasir li fih il-Fqajjar kien jinsab fl-E©ittu.Jacques de Vitry kien di©à hemm, wara limar jakkumpanja l-˙ames kruçjataf’Damietta f’Mejju 1218. F’ittra li kitebf’Damietta fl-1220, kif ukoll fl-istorjatie¥u, imsej˙a Historia Occidentalis, huja¥tina rakkont awtorevoli ta’ l-inizjattivaunika u kura©©uΩa ta’ Fran©isku li minnjeddu j¥addi ¥and l-“infidili” Misilmin, ujibda tradizzjoni ta’ djalogu bejn ir-reli©jonijiet li kien ¥al kollox evan©eliku uli qatt ma ©ie nieqes matul tmien sekli ta’storja ta’ l-Ordni Fran©iskan. Sejrin nip-pruvaw insegwu l-fil tad-diskors ta’Jacques de Vitry, bl-¥ajnuna ta’ xhieda

o˙rajn u kronaki tas-seklu XIII, li nsibuhommiktubin barra mill-ambitu Fran©iskan, kifukoll bl-¥ajnuna ta’ fonti dokumentati li©ejjin mill-Ordni Fran©iskan. Se nsegwu l-parir awtorevoli ta’ Kajetan Esser OFM, lijippreferi qabel xejn janalizza l-¥ejjun litwieldu barra mill-kontroversji tal-frater-nità Fran©iskana tal-bidu u dawk ta’ l-ewwel ©enerazzjonijiet ta’ patrijiet wara l-mewt ta’ San Fran©isk. Fost dawn l-¥ejjun irridu nqisu li ¥andhom impor-tanza primarja dawk li ©ejjin mix-xhieda lima kienux membri ta’ l-Ordni, umba¥ad, dawk li ©ejjin minn dawk ix-xhieda li raw b’¥ajnejhom lil San Fran©isku ¥exu mie¥u.

Fran©isku u s-Sultan skond ir-rakkontta’ Jacques de Vitry u l-kronisti

tal-˙ames kruçjata

Vitry hu l-aktar xhud qadim u kredib-bli rigward dak li ©ara matul il-˙ameskruçjata, u rigward dak li mie¥u kellux’jaqsam San Fran©isk. Hu kiteb ittraminn Damietta fl-1220, meta Fran©iskukien ¥adu fil-kamp tal-kruçjati. L-ittrainkitbet wara li l-eΩerçtu kruçjat reba˙ il-belt ta’ Damietta fil-5 ta’ Novembru 1219,wara li n-nies tal-belt kienu nqerdu minnpesta terribbli. Wara li jitkellem mir-reb˙a tal-belt u mill-ingress solenni tal-kardinal legat Pelagio fit-2 ta’ Frar 1220,Jacques de Vitry ikompli jitkellem dwarFran©isku u l-patrijiet tie¥u:

«L-im¥allem ta’ dawn l-a˙wa, ji©ifie-ri l-fundatur ta’ dan l-Ordni, li ©ie ¥andl-eΩerçtu ta¥na, imqabbad mill-˙e©©atal-fidi, ma kellux biΩa li jmur f’nofs l-eΩerçtu ta’ l-¥edewwa ta¥na, u ¥aldiversi ©ranet ippriedka lis-Saraçini l-kelma ta’ Alla, imma min¥ajr ˙afnafrott. Imma s-Sultan ta’ l-E©ittu, fil-mo˙bi, talbu biex jitlob ¥alih lill-Mulejbiex, bl-ispirazzjoni divina, jkun jista’jΩomm s˙i˙ ma’ dik ir-reli©jon li l-aktarto¥©ob lil Alla».



Riferiment ie˙or, din id-darba aktardettaljat, dwar il-laq¥a ta’ Fran©iskumas-Sultan ta’ l-E©ittu, jin¥ata mill-istessVitry fl-Historia Occidentalis, fil-kapitlu 32,bit-titlu “Dwar l-Ordni u l-predikazzjoni tal-Patrijiet Minuri”.

L-isqof ta’ Akri jitkellem dwar l-OrdniFran©iskan b˙ala r-raba’ istituzzjonireli©juΩa wara dawk ta’ l-eremiti, monaçiu kanonçi regulari, u jsejja˙lu “ir-reli©jontal-veri foqra tal-Kurçifiss u l-ordni tal-pre-dikaturi, li a˙na nafuhom b˙ala PatrijietMinuri”. Jurina l-fedeltà ta’ dan il-movi-ment lejn l-Evan©elju, l-istruttura ta’ l-Ordni li jin©abar fil-kapitli, u mba¥adjitkellem mir-rispett li l-a˙wa jgawdu mhuxbiss mill-Insara, imma sa˙ansitra mis-“Saraçini u mill-bnedmin l-o˙rajn li¥adhom imkebbin fid-dlam tan-nuqqasta’ fidi”. Vitry jkompli jis˙aq dwar il-poΩizzjoni tie¥u b˙ala xhud li ra lilFran©isku meta dan kien jinsab fl-Orjent:

«A˙na stajna naraw lil dak li humeqjus b˙ala l-ewwel fundatur u l-im¥allem ta’ dan l-Ordni, li lilu jobdu l-o˙rajn kollha b˙ala superjur ©eneralita¥hom. Hu ra©el sempliçi u illitterat,imma ¥aΩiΩ ¥al Alla u ¥all-bnedmin, lijismu frate Francino. Hu kien mimli b’tant˙e©©a ta’ m˙abba u fervur ta’ l-ispirtu li,meta wasal fl-eΩerçtu kristjan, li kienakkampat quddiem Damietta, fl-art ta’ l-E©ittu, ried imur, mimli kura©© u armatbiss bit-tarka tal-fidi, fl-akkampament tas-Sultan ta’ l-E©ittu. Lis-Saraçini li qabduhpri©unier matul il-vja©©, beda jtennilhom:“Jiena kristjan: ˙uduni quddiem is-sinjurta¥kom”. Meta wassluh quddiemu, is-Sultan li ˙ares lejn il-bixra ta’ dak il-bnie-dem ta’ Alla, minn bhima krudila ˙assujinbidel f’ra©el manswet, u ¥al diversi©ranet kien jisim¥u b’attenzjoni kbira,waqt li kien jippriedka lil Kristu quddiemuu quddiem in-nies tie¥u. Imba¥ad, billikellu l-biΩa li xi ˙add minn ta’ madwarukien se jikkonverti lejn il-Mulej min˙abba l-qawwa tal-kliem tie¥u, u hekk j¥addi¥al ma’ l-eΩerçtu kristjan, ba¥at niesbiex iwassluh, bl-unuri u l-protezzjoni, fil-kamp ta¥na; u qabel ma nfired minnu,qallu: “Itlob ¥alija, sabiex il-Mulejjist˙oqqlu jurini liema li©i u fidi hi l-aktarwa˙da li to¥©bu”.»

Jacques de Vitry çertament ma¥andux x’jaqsam maΩ-Ωjidiet ta’ naturale©©endarja li Ωdiedu fir-rakkont ta’

Fran©isku li jmur jitkellem mas-SultanMalek-al-Kamil, u li nsibuhom fl-¥ejjunaktar tardivi. Vitry joffri l-ewwel xhieda,forsi l-aktar wa˙da affidabbli, rigward dakli ©ara, u jippreΩentalna lil Fran©isku b˙alal-fundatur ta’ Ordni ©did apostoliku, li jmurjiltaqa’ ma’ l-“infidili” matul il-˙ameskruçjata, u jasal sa˙ansitra biex jitkellemdwar Kristu quddiem is-Sultan ta’ l-E©ittu,l-akbar ¥adu ta’ l-Insara. Hu ©iemilqu¥ bit-tjieba u delikatezza rari, umba¥ad intba¥at lura lejn il-kampkruçjat min¥ajr ma saritlu l-ebda ˙sara.Ma hemm l-ebda riferiment la ¥al xi trat-tament ˙aΩin u lanqas ¥al persekuzzjo-nijiet kontra Fran©isku minn na˙a ta’ l-“infidili”, u wisq inqas ¥al xi sforz biexFran©isku jikkonverti lis-Sultan ¥all-kri-stjaneΩimu a kwalunkwe kost.

Naturalment, Jacques de Vitry ma jof-frix id-dettalji kollha biex nibnu l-©rajja kifverament se˙˙et. Naraw li l-istorjografijata’ l-epoka moderna irnexxielha twettaqdan b’mod soddisfaçenti. Imma, qabelma nippruvaw na¥tu xi fatti Ωguri, jaqbelli na¥tu ˙arsa lejn xi kronisti o˙rajn tal-˙ames kruçjata.

Wie˙ed minn dawn il-kronisti kienErnoul, li kien gwerrier li ¥adda ˙ajtu kol-lha fl-Orjent, u li kien preΩenti matul l-assedju u l-waq¥a tar-Renju Latin ta’Ìerusalem minn Saladin fl-1187. Hu kitebKronaka li tkopri l-perjodu 1183 sa 1229.Fil-kapitlu 37, il-Kronaka ta’ Ernoul titkel-lem minn “Ωew© kjeriçi li jmorru biex jip-priedkaw quddiem is-Sultan”. L-awtur majsemmi qatt lil Fran©isku u s-sie˙eb tie¥u,imma nafu minn ¥ejjun o˙rajn li dawn iΩ-Ωew© kjeriçi kienu Fran©isk u fraIlluminato. Ernoul jurina r-reΩistenza asso-luta tal-kardinal legat Pelagio, li ma riedxi˙alli lil Fran©isku j¥addi fil-kamp tal-Misilmin, u ja¥tina l-kliem ta’ dan il-kardi-nal gwerrier famuΩ, li kien qie¥ed imexxil-kruçjata flimkien ma’ Jean de Brienne:“Sinjuri, jiena ma nafx dak li intom¥andkom f’qalbkom u liema huma l-˙sibijiet ta’ mo˙˙kom, jekk humiex tajbinjew ˙Ωiena; imma jekk tmorru, araw lit˙allu qlubkom u ˙sibijietkom dejjemmerf¥ua lejn il-Mulej Alla”. Ernoul j¥idil-na min¥ajr ˙afna tlellix dak li se˙˙ qud-diem is-Sultan. Hu evidenti li ma kienhemm l-ebda sforz ta’ konverΩjoni forzatata’ wie˙ed lill-ie˙or. Hu jurina r-reΩistenzaassoluta tal-kapijiet reli©juΩi Misilmin




¥all-messa©© evan©eliku, imma fl-istess˙in jinnota wkoll l-ammirazzjoni tas-Sultan¥ad-distakk assolut minn kull kilba ¥all-©id li kienu juru Ω-Ωew© a˙wa. Anke jekkma ©iex ikkonvertit minn kliemhom, l-eΩempju ta’ Fran©isku u Illuminato ˙allewlis-Sultan impressjonat ˙afna.

Kronista ie˙or li jinteressana huBernardo il Tesoriere, awtur tal-Liber deAcquisitione Terrae Sanctae, li fil-kapitlu208 jitkellem minn Ωew© kjeriçi li jmorruquddiem is-Sultan, li l-awtur isejja˙luCorradino (Melek-Moaddam), Sultan ta’Damasku u ˙u Malek-al-Kamil, u li¥alhekk i˙alltu mie¥u. Dan ir-rakkontisegwi b’mod fidil dak ta’ Ernoul, u ¥anduwkoll kliem ta’ tif˙ir lejn is-Sultan, li jintwerab˙ala “ra©el li kien imxaqleb lejn l-umiltà”.

Kronaka ta’ awtur FrançiΩ anonimu lijikteb fis-snin 1229-1231, hi ma¥rufab˙ala L’histoire de Eracles empereur. Dintoffrilna l-a˙˙ar xhieda kronistika barramill-familja Fran©iskana fis-seklu XIII dwariΩ-Ωjara ta’ San Fran©isk lis-Sultan.Ta¥tina xhieda qasira ˙afna, imma wkollprezzjuΩa, b’elementi ©odda li nitkellmudwarhom aktar ’il quddiem meta na¥mluriferiment ¥al studji aktar reçenti taΩ-Ωjara ta’ Fran©isku lis-Sultan. Hawnhekknikkwotaw din is-silta:

«Dak ir-ra©el, li ta bidu ¥all-Ordni tal-Patrijiet Minuri – li kien jismu frate Frate (sic)Fran©isk, u li kien kanonizzat u m¥olli fil-©ie˙ quddiem l-Insara hekk li issa jissejja˙San Fran©isk – kien ©ie fl-eΩerçtu li kienqie¥ed jassedja Damietta, u hemmhekk¥amel ˙afna ©id, u baqa’ hemm sa maittie˙det il-belt. Imma mba¥ad, billi ra li l-˙aΩen u d-dnub bdew jikbru fost in-nies ta’l-akkampament, hu ˙assu jiddispjaçih˙afna. G˙alhekk, telaq minn hemm ubaqa’ ¥al Ωmien twil fis-Sirja; imb¥ad irri-torna lejn pajjiΩu».

Fran©isku u s-Sultan skondil-Fonti Fran©iskani tas-seklu XIII

L-ewwel bijografu ta’ San Fran©isk, FraTommaso da Celano, jiddokumenta Ω-Ωjarata’ Fran©isku ¥and is-Sultan fil-kapitlu 20ta’ l-Ewwel Óajja ta’ San Fran©isk. Celanojuri x-xewqa ta’ Fran©isku li jsofri l-martirju,u l-isforz li ¥amel ¥al tliet darbiet biexjasal fl-artijiet ta’ l-“infidili”; l-ewwel fl-1211,meta telaq minn Ancona, u spiçça nawfra-

gat fuq il-kosta tad-Dalmazja, imba¥adfl-1213, meta mar Spanja biex minnhemm j¥addi fil-Marokk ˙alli jippriedkaquddiem l-Emir-el-Mumenin (Miramolino),imma jintlaqat minn marda u jkollu jer©a’lura, u fl-a˙˙arnett fl-1219, meta jmur fl-E©ittu waqt il-˙ames kruçjata, u hemm jil-taqa’ mas-Sultan. Celano j¥id li Fran©iskutelaq lejn is-Sirja fis-sena tlittax mill-kon-verΩjoni tie¥u, u li qabel ma wasal qud-diem is-Sultan sofra persekuzzjonijiet u˙ruxija. Naraw li l-¥ejjun kollhaFran©iskani li jiddependu minn Celano jir-repetu dan id-dettal tal-persekuzzjoni, fil-kuntest tejolo©iku tax-xewqa tal-Qaddis lija¥ti l-o¥la xhieda tal-martirju, ˙a©a lima nsibuha fl-ebda wa˙da mill-kronakikruçjati ta’ dak iΩ-Ωmien.

Fil-Legenda ad usum chori, miktubaminn Tommaso da Celano lejn l-1230,naqraw ukoll dwar ix-xewqa li kellu SanFran©isk li jmut martri, u kif hu ©ie imbut-tat li biex imur jippriedka l-Evan©elju adpartes Syriae, ji©ifieri fil-pajjiΩi ta’ l-Orjent,fejn hu “mar j¥a©©el quddiem is-Sultan”.

Fit-Tieni Óajja ta’ San Fran©isk, 30, mik-tuba fl-1246-27, Tommaso da Celano jir-rakkonta l-fatti li ©raw f’Damietta fid-29 ta’Awissu 1219, meta Fran©isku ˙abbar it-telfa ta’ l-eΩerçtu kruçjat lir-re Jean deBrienne u lill-kardinal legat Pelagio, immadawn ma tawhx widen, u ba¥atu l-eΩerçtu ¥all-battalja li spiçça f’massakruta’ l-Insara.

Fost il-˙ajjiet medjevali li jiddependuminn Celano, insibu l-Óajja ta’ SanFran©isk miktuba minn Julian of Speyer,fis-snin 1232-35. Anke hawn l-awturjitkellem minn vja©© ta’ Fran©isku ad par-tes Syriae fil-kuntest tax-xewqa tie¥u lijkun martri f’idejn l-“infidili”.

Il-Legenda Sancti Francisci Versificata,miktuba lejn l-1230 minn Henrid’Avranches u iddedikata lill-Papa GirgorIX, bl-istil solenni ta¥ha, tiddedika l-KtiebVIII liΩ-Ωjara ta’ Fran©isku lis-Sultan.

Il-Óajja ta’ San Fran©isk miktuba minnSan Bonaventura da Bagnoregio titkellemfit-tul dwar iΩ-Ωjara ta’ Fran©isku fl-Orjentfil-kuntest tal-kapitlu IX,7-9, li jitkellemdwar il-˙e©©a tal-karità u x-xewqa tal-martirju ta’ Fran©isku, kif ukoll fil-kapitluXI,3, fejn titkellem dwar it-telfa tal-kruçjatif’Damietta fil-kuntest ta’ l-¥arfien ta’ l-Iskrittura u l-ispirtu tal-profezija li kelluFran©isku. Bonaventura jiddependi ˙afna




Il-Fran©iskani fl-Art Imqaddsaminn Celano u ma jΩidx dettalji partikularimar-rakkont, ˙lief fil-kuntest tejolo©iku tal-Óajja tie¥u, li titkellem dwar il-virtujiet tal-Qaddis, u f’dan il-kaΩ dwar ix-xewqatie¥u li jmut martri ¥al Kristu. Minkejjadan, insibu xi dettalji li juruna liBonaventura kien ukoll tkellem ma’ fraIlluminato, sie˙eb ta’ San Fran©isk. Dannarawh meta ja¥mel aççenn ¥aΩ-Ωew©˙rief li Fran©isku u Illuminato kienu raw,meta telqu lejn il-kamp tas-Saraçini. Fil-Legenda minor, III,9, Bonaventura jurina kifis-Sultan isir “manswet b’dispoΩizzjoni divi-na” u jisma’ lil Fran©isku.

Wa˙da mix-xhieda li jqajjmu interessmatul is-seklu XIII, hi dik miktuba minn fraIlluminato li kien akkumpanja lil Fran©isku¥and is-Sultan. Hija xhieda li jirreferi¥aliha l-istess San Bonaventura, li kientkellem ma’ Illuminato fil-perjodu li fih kienΩaru b˙ala Ministru Ìeneral ta’ l-Ordni.Insibu Ωew© fatti, wie˙ed li ¥andu x’jaq-sam ma’ l-istorja tat-tapit mimli disinji©eometriçi tas-salib, li s-Sultan kienqie¥ed ta˙t ri©lejn Fran©isku, biexiqie¥ed ¥all-prova d-devozzjoni tal-Qaddis lejn is-salib; il-fatt l-ie˙or ¥andux’jaqsam mal-prova li s-Sultan kien¥amel lil Fran©isku meta ikkwotalu l-kliem ta’ l-Evan©elju dwar in-non vjolenza.Ma nafux jekk dawn il-fatti nist¥uxni©bruhom mal-fatti li tassew ©raw jewinkella humiex fatti apokrifi ta’ naturale©©endarja. Çertament it-twe©ibiet ta’Fran©isku ma jikkorrispondux ¥al kolloxma’ l-ispirtu tie¥u ta’ rikonçiljazzjoni urispett lejn l-“infidili”. Fil-Fonti kollha nsibudejjem riferiment ¥all-prova tan-nar liFran©isku kien ippropona lis-Sultan. Danil-fatt, li jista’ jkun apokrifu, jurina, iΩda, il-kura©© tar-ra©el evan©eliku Fran©isku.

Il-Kronaka ta’ Fra Giordano da Giano,miktuba fl-1262, ta¥tina a˙barijiet interes-santi ˙afna rigward l-ewwel missjonijiet tal-Patrijiet Minuri, fosthom dwar dik tal-pro-vinçja tas-Sirja, fejn kien Ministru Provinçjalfra Elija fis-snin 1217-1221. Fin-numru 10il-kronista Fran©iskan ja¥tina rakkont qasirtaΩ-Ωjara ta’ Fran©isku ¥and is-Sultan, fil-kuntest tax-xewqa tie¥u li jsofri l-martirju,u b’riferiment ¥all-persekuzzjonijiet li l-Qaddis iltaqa’ ma¥hom qabel maidda˙˙al fil-preΩenza tas-Sultan.

L-a˙˙ar riferiment, ¥alkemm dan hutardiv ˙afna, fil-Fonti Fran©iskani, hu daktal-Fjuretti ta’ San Fran©isk, fejn it-traduttur

anonimu ta’ l-Actus Beati Francisci, jiktebdwar il-fatt tal-laq¥a ta’ Fran©isku mas-Sultan fil-kapitlu XXIV, f’atmosferale©©endarja ˙afna. F’dan ir-rakkont l-awtur jurina r-rispett profond tas-Sultan¥all-fidi qawwija ta’ Fran©isku, u kifja¥tih il-permess li jippriedka bil-libertàfost is-Saraçini, ˙a©a li ma tantx set¥ettkun probabbli. L-istorja tkompli bil-laq¥a ta’ Fran©isku mal-prostituta litistiednu jidneb ma¥ha, u kif Fran©iskujirba˙ lil din il-mara bil-prova tan-nar, hekkli l-mara tindem u tikkonverti ¥al Kristu.Fl-a˙˙arnett hu l-istess Sultan li, fi tmiem˙ajtu, jilqa’ l-ma¥mudija mill-a˙waFran©iskani. Naturalment dawn humakollha elementi le©©endarji, li juruna b’lie-ma attenzjoni rridu naqraw il-fonti tardivita’ l-a˙˙ar snin tas-seklu XIV.

L-istorjografija moderna rigwardiΩ-Ωjara ta’ San Fran©isk fl-Orjent

Il-bibljografija moderna li ¥andhax’taqsam mal-missjoni ta’ Fran©isku¥and is-Sultan matul il-˙ames kruçjata hiwa˙da twila. Wa˙da mill-bijografijimoderni l-aktar awtorevoli tal-Qaddis hiçertament in-Nova Vita di San Francescota’ Arnaldo Fortini, li minnha ¥aΩilna linisiltu din l-informazzjoni storika dwar il-vja©© ta’ San Fran©isk fl-Orjent.

Skond Fortini, Fran©isku, flimkien ma’ xiw˙ud mill-a˙wa, fosthom Pietro Cattani uIlluminato d’Arce, salpa minn port tal-Puglie (Bari jew Brindisi) fl-24 ta’ Ìunju1219. Xi awturi o˙rajn tal-qedem, b˙alMariano da Firenze, j¥idu li Fran©iskutelaq minn Ancona, imma nafu li InnoçenzIII, meta ˙abbar il-kruçjata ta’ l-1205, kienried li t-truppi insara jiltaq¥u fi Brindisibiex jitilqu lejn Kostantinopli u Ìerusalem.Il-vja©© bil-ba˙ar ˙a lil Fran©isku fil-gΩirata’ Kreta, u forsi anke f’dik ta’ Çipru, li dakiΩ-Ωmien kienet iç-çentru tar-Renju Latin ta’Ìerusalem, wara li l-belt ta’ Ìerusalemwaq¥et f’idejn Saladin fl-1187. Il-port lifih waslu kienet il-belt fortifikata ta’ SaintJean d’Acre, jew Akri, fuq il-kosta tal-Mediterran tal-Palestina, wa˙da mill-a˙˙arfortizzi li kien fadlilhom il-kruçjati fl-ArtImqaddsa. Il-Patrijiet Minuri kienu ilhompreΩenti fis-Sirja (Palestina) sa mill-1217,meta kien intb¥at fra Elija b˙ala MinistruProvinçjal tas-Sirja jew, kif ©ie li kienet tis-



sejja˙, il-Provinçja ta’ Oltremare. Hu pro-babbli li Fran©isku iltaqa’ ma’ Elija f’Akri, u limba¥ad ˙affef lejn in-nofsinhar, tul il-kosta mrammla tal-Palestina, biex jil˙aq l-eΩerçtu kruçjat li kien akkampat quddiemDamietta, belt kbira ta’ l-E©ittu fid-delta tax-xmara Nil. Fran©isku dam fil-kamp kruçjat¥al tul il-perjodu kollu bejn Lulju 1219 u l-5ta’ Novembru 1219, u forsi anke sa Frar1220, ji©ifieri tul il-©rajjiet l-aktar importantita’ l-assedju ta’ Damietta.

L-eΩerçtu kruçjat sa mill-1218 kienakkampat tul ix-xatt tal-punent tax-xmaraNil, filwaqt li Damietta kienet tinsab fuq ix-xatt l-ie˙or, u ma©enbha l-kamp tas-Sultanta’ l-E©ittu Malek-al-Kamil. L-eΩerçtu kruçjatkien ma¥mul minn kavallieri Templari uOspedalieri, minn isqfijiet u nobbli, minntruppi ©ejjin minn Franza, Ingilterra, Spanja,Bel©ju, Olanda, u mir-repubbliki ta’ Venezja,Genova, Pisa u Lucca.

Il-kap ta’ l-eΩerçtu kruçjat kien Jean deBrienne, re ta’ Ìerusalem. Damietta kie-net belt fortifikata tajjeb ˙afna kemm minnna˙a tax-xmara kif ukoll minn na˙a ta’ l-art. Skond il-kronisti G˙arab ta’ dak iΩ-Ωmien, fejn ix-xmara Nil kienet to˙ro© fil-ba˙ar, kien hemm torri kbir, li minnu kienujinΩlu ktajjen tal-˙adid b’sa˙˙ithom ˙afna,li kienu jaqsmu ¥all-˙itan ta’ Damietta,biex ma j˙allux ix-xwieni li jaslu mill-ba˙arjid˙lu fix-xmara Nil. It-Torri tal-Katina kellujkun il-post ta’ l-ewwel battalja kontraDamietta. L-ewwel assalt sar fl-24 ta’Awissu 1218, festa ta’ San Bartilmew.

Sadanittant, matul ix-xahar ta’Settembru, wasal fil-kamp kruçjat il-kardi-nal Pelgio, legat pontifiçju. Dan kellukarattru iebes u supperv, li ta’ spiss kieniwasslu biex jinda˙al fil-gwerra u fl-istessawtorità ta’ Jean de Brienne. Hekk ©arawaqt l-assalt ta’ jum San Dimitri, fl-10 ta’Ottubru 1218. L-eΩerçtu kruçjat ta assaltie˙or nhar Óadd il-Palm tas-sena 1219.Ir-riΩultati ta’ dawn l-attakki ma kienuxfavorevoli ˙afna ¥all-kruçjati, immadawn irnexxielhom jirb˙u x-xatt kollu tal-punent tax-xmara Nil. Ftit jiem wara liwasal Fran©isku fil-kamp tal-kruçjati,f’Lulju 1219, il-Pisani u l-Genovesi taw l-assalt finali lit-Torri tal-Katina u ˙aduh ta˙tidejhom wara li qatlu ˙afna nies.

L-Insara iddeçidew li ja¥mlu battaljakbira kontra Damietta nhar id-29 ta’Awissu 1219. Fran©isku, waqt li kienjitlob, ©ie mnebba˙ biex ja¥ti parir biex

ma jsirx l-attakk, ¥ax dan kellu jispiççaf’telfa ¥all-kruçjati. Wara Ωmien qasir lifih kien dubjuΩ jekk jirrakkontax il-viΩjonitie¥u lill-kmandanti ta’ l-eΩerçtu kruçjat,wara li ˙a l-parir ¥aqli ta’ fra Illuminato,iddeçieda li ma ja˙bix il-verità, anke jekkkien jaf li kienu se j¥odduh b˙ala wie˙edma jifhem f’xejn, u li ¥alhekk kellhomjiç˙du l-pariri tie¥u. Fl-istess waqt kienuwaslu fil-kamp kruçjat patrijiet o˙rajn,fosthom Leonardo di Gislerio, ElijaBonbarone u Pietro Cattani. Il-battalja kie-net ta’ telfa kbira ¥all-Insara, kif kien˙abbar Fran©isku.

Ix-xahar ta’ Settembru kien ix-xahar lifih kienu jsalpaw ix-xwieni lejn l-Ewropa,biex imba¥ad ji©u lura f’Marzu, bl-armatikruçjati. Il-kronisti ta’ dak iΩ-Ωmien j¥idul-na li aktar minn ¥oxrin elf kruçjati iddeçi-dew li jmorru lura fl-Ewropa. Dan il-fatthu importanti ˙afna biex inkunu nafumeta Fran©isku telaq mill-Orjent biexjer©a’ lura l-Italja. Xi studjuΩi ˙ar©u bl-ipo-tesi li Fran©isku mar ¥and is-Sultan qabelma telaq lura, filwaqt li studjuΩi o˙rajnhuma tal-fehma li l-Qaddis dam fl-Orjent¥al Ωmien itwal, almenu sat-2 ta’ Frar1220, id-data tad-da˙la solenni ta’ l-armata kruçjata f’Damietta.

Intant, kienu waslu xi rinforzi minnGenova, b’˙afna pellegrini, u l-kruçjatiqawwew il-kura©© biex ikomplu l-assedjuta’ Damietta. Il-©lied re©a’ beda fis-26 ta’Settembru, imma mhux qabel ma s-Sultan Malek-al-Kamil kien ipproponakonçessjonijiet favorevoli ˙afna ¥all-kruçjati, li l-kardinal supperv Pelgioça˙adhom. Dawn kienu jinkludu l-˙elsiental-pri©unieri Insara kollha, li kienu inqab-du minn Salah-ad-Din (Saladin) mill-1171’il quddiem, l-¥otja tar-renju Latin ta’Ìerusalem lura lill-kruçjati, u l-permess lidawn jibnu swar madwar Ìerusalem.Imma malli waslu r-rinforzi, il-kilba lijakkwistaw Damietta ˙onqot kull intenzjo-ni ori©inali tal-kruçjata, ji©ifieri dik li jit-tie˙ed lura mill-©did il-Qabar ta’ Kristu u l-belt ta’ Ìerusalem.

Sadanittant in-nies ta’ Damietta, likienu madwar tmint elef, kienu qed imutubil-©u˙. Il-qa¥da kienet te˙Ωien minnjum ¥all-ie˙or. Xi w˙ud minnhom ˙arbulejn il-kamp tal-kruçjati. Biex ma j˙allixdan isir aktar, il-mexxej tad-difiΩa ta’Damietta imbarra bil-©ebel il-bibien kollhatal-belt, hekk li, kif j¥idulna l-kronisti ta’ l-



epoka, Damietta, il-©awhra ta’ l-E©ittu,saret qabar ¥an-nies ta¥ha.

L-a˙˙ar assalt fuq il-belt ©ie m˙ejji¥al-lejl ta’ l-4 ta’ Novembru 1219. Il-kruçjati rnexxielhom façilment jirb˙u l-˙itan u t-torrijiet, u o˙ro© il-¥a©eb, ftitsabu reΩistenza. Ir-ra©uni vera ta’ dankollu skoprewha l-¥ada fil¥odu, 5 ta’Novembru. In˙allu lil Arnaldo Fortini jir-rakkonta dak li ©ara:

«Malli seba˙, il-kruçjati avanzaw lejn il-belt, bix-xwabel m¥ollijin u t-tarki ma’dir¥ajhom. Bejn l-ewwel linja ta’ ˙itan likienu di©à reb˙u u t-tieni sur mill-aktarqawwi kien hemm ¥alqa kbira, li l-˙amrija ta¥ha kienet donnha ©ietma˙ruta mill-©did, ¥ax kellha sinjali ta’diversi raddiet. L-attakkanti waqfu,jitrie¥du bit-tkexkix. Ix-xita qawwija tal-lejl kienet fet˙et l-oqbra li kienu t˙affrumalajr fil-baxx u bdew ˙er©in il-mejtin;irjus, idejn, saqajn. L-arja kienet mimlijari˙a tinten ta’ mewt. Kien hemm numrukbir ta’ katavri: eluf, ¥exieren ta’ eluf ta’katavri. Kien çimiterju kbir u li jbeΩΩ¥ek, libeda jinkixef fid-dawl kiebi li beda nieΩelmis-sema m¥ajjeb ta’ Novembru. Kienubaq¥u huma we˙idhom, dawk l-i©smaf’dekompoΩizzjoni li tbeΩΩ¥ek, biex jieqfulill-passi tas-suldati tas-salib.

«Aktar ’il ©ewwa mit-tieni sur, fit-toroq,fil-pjazez, fuq il-¥etiebi tal-moskej, kienujintlem˙u biss mejtin, u mejtin, li kienumix˙utin ¥erja. Ir©iel, nisa, tfal, ilkollmeqrudin mill-©u˙ u mill-pesta… Il-ftitnies li kienu ¥adhom ˙ajjin, kienu qishomdud jitk¥awwe©, li lanqas iççaqilqu ¥all-˙sejjes li jtarrxu ta’ l-eΩerçtu Kristjan, ¥axkienu mitlufin f’sakra tixba˙ il-mewt…Anke l-Qaddis da˙al fil-belt tad-dwejjaq, utkexkex u xerred dmu¥ ja˙raq ˙afnaaktar milli kien xerred fil-jum tat-telfa tal-kruçjati» (A. Fortini, Nova Vita di SanFrancesco, 75-76).

Fix-xhur ta’ wara Damietta ©iet imnadd-fa u l-kruçjati ˙adu rikkezzi mmensi ta’deheb, fided, skjavi u o©©etti o˙rajn. Bedal-©lied bla tmiem biex il-belt tinqasam bejnil-legat pontifiçju, l-Ordnijiet kavallereski, l-arçisqof il-©did tal-belt, ir-repubbliki mari-nare Taljani. Lill-Patrijiet Minuri tawhom kni-sja fil-kwartier tal-kruçjati bolognesi u luc-chesi. B˙ala kap tal-belt kien hemm ir-reta’ Ìerusalem, imma mhux min¥ajr il-pro-testi u l-makakkerija tal-kardinal Pelagio. It-2 ta’ Frar 1220 ©ie ma¥Ωul b˙ala l-jum li

fih kellu jsir l-ingress solenni ta’ l-Insaraf’Damietta.

Ir-reb˙a tas-salib f’Damietta madamitx ˙afna, ¥ax il-kardinal Pelagio, flokli approfitta ru˙u mir-reb˙a biex jirriskattal-Qabar ta’ Kristu f’Ìerusalem, da˙˙alhaf’rasu li jattakka l-Kajr. It-tentattiv tie¥ukien falliment totali, u l-kruçjati kellhom jir-ritornaw fl-Ewropa min¥ajr ma iggwa-danjaw xejn mill-Art Imqaddsa, min˙abbal-kilba bla raΩan ta’ flus u qawwa li kienettifred lill-Insara bejniethom. Xejn aktar ma¥adu jfakkar din il-©rajja tan-niket tal-˙ames kruçjata, ˙lief monument li jinsabfil-baΩilika ta’ San Fran©isk f’Assisi. Fortinijiddiskrivihulna hekk:

«Hu biss fil-knisja ta’ Assisi, li inbnietfuq ir-relikwi ta’ San Fran©isk, li hemm re lijorqod fis-sodda ta’ r˙am tie¥u, miksi bil-prorpra, u b’kuruna imperjali fuq rasu, ta˙til-˙arsa mimlija m˙abba tal-Ver©ni Marija.Hu l-kap ta’ l-armata Kristjana ta’Damietta, ir-re ta’ Ìerusalem, Jean deBrienne, li miet liebes it-tonka tal-PatrijietMinuri, u li ried isib hu wkoll il-paçi qrib ir-ra©el li kien sar jafu u li ˙abbu … Hu l-uniku monument li baqa’ b˙ala tifkira tal-kruçjata li fiha ˙a sehem Fran©isku» (A.Fortini, Nova Vita di S. Francesco, 87-88).

F’dan il-kuntest tar-reb˙a ta’ Damiettarridu nqie¥du l-laq¥a ta’ Fran©iskumas-Sultan. L-ewwel problema li l-istoriçijiltaq¥u ma¥ha hi dik li jistabilixxu metaFran©isku mar ¥and Malek-al-Kamil. Il-bijografi moderni tal-Qaddis iqie¥du Ω-Ωjara qabel ir-reb˙a ta’ Damietta. Nafu likien hemm waqfien mill-©lied bejn il-Kruçjati u l-Misilmin tul il-©im¥at bejn id-29 ta’ Awissu u s-26 ta’ Settembru 1219.Hu wkoll possibbli li kien proprju tul dan il-perjodu tajjeb, li San Fran©isk seta’ jmurfil-kamp tas-Saraçini biex jiltaqa’ mas-Sultan. Minkejja dan, Fortini hu tal-parirkuntrarju, u j¥id li dan l-episodju tal-˙ajjata’ San Fran©isk ©ara wara r-reb˙a ta’Damietta, u dan ¥aliex hekk jindikaw il-kronisti ta’ l-epoka. Di©à tkellimna dwarir-rejazzjoni negattiva tal-kardinal Pelagio¥at-talba ta’ Fran©isku, u ¥all-permessli wara tah kontra qalbu biex j¥addi fil-kamp ta’ l-“infidili”. Ir-rakkont li ja¥melFortini jsegwi b’mod ©enerali dak li di©àrajna fil-Fonti Fran©iskani, li fihom irriduniddistingwu tajjeb bejn elementi ta’ natu-ra storika ppruvata u o˙rajn ta’ naturapurament le©©endarja. B’mod partikulari



Il-Fran©iskani fl-Art ImqaddsaFortini ja¥mel riferiment ¥all-Kronakata’ Ernoul.

TeΩisti prova li Fran©isku u Illuminatoverament marru jitkellmu ma’ Malek-al-Kamil f’perjodu ta’ mib¥eda tantqawwija bejn Insara u Misilmin? Xi awturjurina li ¥andna prova sa˙ansitra f’doku-ment G˙arbi ta’ l-epoka. Skond ir-riçerkita’ Martiniano Roncaglia OFM (“FonteArabo-Musulmana su San Francesco inOriente”, Studi Francescani, Anno 25(50),1953, 258-259), Fran©isku deher quddiemis-Sultan Malek-al-Kamil b’atte©©jamentta’ sufi, jew axxeta musulman, li j¥ix fil-faqar u li jittallab l-¥ajxien tie¥u. Hekkj¥id Roncaglia:

«Sufiyya, plural tal-kelma sufi, turi speçita’ konfraternità ta’ axxeti musulmani, li,b˙al dawk insara, kienu jilbsu çoqqa goffata’ suf, u kienu jit˙aΩΩmu b’˙abel u j¥ixubilli jittallbu l-karità. Anke l-Fran©iskani likienu jippreΩentaw ru˙hom jittallbu ¥andil-musulmani kienu ji©u me¥juna bit-tjie-ba kollha minnhom, u kienu jisim¥uhombil-qalb, sakemm ma jibdewx jitkellmukontra l-Profeta Muhammad. L-atte©©jament umli ta¥hom, id-disprezztar-rikkezzi, u l-bixra axxetika ta¥homkienet tfakkar lill-misilmin fis-sufiyya: il-poplu sempliçi dejjem kellu venerazzjonipartikulari lejn l-axxeti. Dan l-istil ta’ ˙ajjafran©iskan ma kienx jaqa’ ta˙t is-suspetttal-˙assieba misilmin. Wa˙da mill-a˙jardefinizzjonijiet li bihom l-awturi musulmanital-Medjuevu kienu jiddiskrivu l-kunçett ta’tasawwuf, hi dik li t¥id li l-veru sufi hubniedem li ma ¥andu xejn tie¥u u li mahu ma˙kum mill-kilba lejn xejn».

Fil-fatt, dejjem skond l-istudji ta’Roncaglia, li jsegwi l-IΩlamista famuΩfrançiΩ Louis Massignon, teΩisti dokumen-tazzjoni ta’ fonti G˙arbija ta’ l-epoka litista’ tkun prova tal-laq¥a ta’ Fran©iskumas-Sultan. Din il-fonti inkitbet minnmistiku Musulman, li kien jismu al-Fakhral-Farisi, li kien kunsillier ta’ Malek-al-Kamil. Hemm iskrizzjoni fuq il-qabar ta’dan il-mistiku Musulman li ta¥ti din ix-xhieda: «Hu [al-Fakhr al-Farisi] kellu vir-tujiet ma¥rufin ˙afna. Huma ma¥rufinukoll il-©rajjiet tie¥u ma’ al-Malik al-Kamilu dak li ©ara min˙abba r-rahib».

Min kien dan ir-rahib, jew ra˙eb bil-Malti, li ˙alla tifkira daqshekk ˙ajja tant li

baqa’ mfakkar fuq il-qabar ta’ dan il-mistiku Musulman ma¥ruf? Nist¥u naf-fermaw biss li, tul l-istorja twila tal-©lied utal-ftehim bejn Musulmani u Insara fl-Orjent, ma ¥andna l-ebda riferimentie˙or ¥al xi laq¥a bejn bniedem ta’ AllaKristjan u Sultan Musulman, ˙lief il-kaΩ ta’Fran©isku li jmur fit-tinda ta’ Malek-al-Kamil matul il-˙ames kruçjata, uhemmhekk ukoll jitkellem mal-filosfi u l-kbarat tar-reli©jon Musulmana, li fosthomkien jispikka al-Fakhr al-Farisi.

Bibljografija

G. Basetti-Sani, “Chi era il vecchio famosoche incontrò San Francesco a Damietta”, inStudi Francescani 82 (1985) 209-244. “SanFrancesco è incorso nella scomunica? Unabolla di Onorio III ed il supposto pellegrinaggiodel santo a Gerusalemme”, in ArchivumFranciscanum Historicum 65 (1972) 3-19. F.Cardini, “Nella presenza del Soldan superba”,in Studi Francescani 71 (1974), 199-240. F.Gabrieli, San Francesco e l’Oriente Islamico, inEspansione del Francescanesimo tra Occidentee Oriente nel Secolo XIII (Atti del VI ConvegnoInternazionale della Società Internazionale diStudi Francescani, 12-14 ottobre 1978), Assisi,1979, 105-122. A. Ghinato, “S. Francesco inOriente Missionarius ac Peregrinus”, in ActaOrdinis Fratrum Minorum 83 (1964) 164-181.G. Golubovich, “San Francesco e i Francescaniin Damiata (5 nov. 1219 - 2 febbr. 1220)”, inStudi Francescani XXIII (1926) 307-330. J.Hoeberichts, Francesco e l’Islam, EdizioniMessaggero Padova 2002. N. Jacopozzi,“Dove sia avvenuta la visita di san Francescod’Assisi al Sultano Malek el Kamel”, in FrateFrancesco, Milano 2 (1925) 379-393. L.Lemmens, “De sancto Francisco Christum prae-dicante coram Sultano Aegypti”, in ArchivumFranciscanum Historicum XIX (1926) 559-578.F. van Ortroy, “Saint Francois d’Assise et sonvoyage en Orient”, in Analecta Bollandiana 31(1912) 451-462. J.M. Powell, “Francescod’Assisi e la Quinta Crociata: Una Missione diPace”, in Schede Medievali 4 (1983), 68-77. M.Roncaglia, “San Francesco d’Assisi in Oriente”,in Studi Francescani XXV (1953), 97-106. P.Rossi, Francescani e Islam. I Primi CinqueMartiri, Intra Tevero Et Arno Editrice, Anghiari2001. I. Vazquez Janeiro, “I Francescani e ilDialogo con gli Ebrei e i Saraceni nei secoli XIII-XV, in Antonianum 65 (1990), 533-549.

Ikompli f’ ˙ar©a o˙ra.



X’inhu l-Ktiebtal-Kronaki fil-Bibbja?

Veru li jirrakontal-istorja ta’ IΩrael?

Fl-Antik Testment nitkell-mu minn Ωewg Kotba tal-Kronaki. Huma Ωew© kotbali per se mg˙andhomx titlu uma nafux min kien l-awturtag˙hom. Ir-rabbini tal-bidusej˙u lil dawn il-kotba b˙ala"il-ktieb tal-©rajjiet tal-jiem";mela kienu jqisu dawn il-kit-biet b˙ala ©abra ta’ ©rajjiettal-passat, storja mela. Il-verΩjoni griega ta’ l-Iskrittura,is-Septuaginta (LXX), issejja˙dawn il-kotba"Paralipomena", ji©ifieri "dakli t˙alla barra". Fil-fatt fl-antik kienu ja˙sbu li l-©rajjietimsemmija f’dawn il-kotbamhumiex msemmija fil-bqijatal-kotba ta’ l-Antik Testment.Kien San Ìlormu li sejja˙dawn il-kitbiet "kronaka",

sintesi ta’ l-istorja divina.Huwa dan l-isem li baqa’matul is-sekli.

L-awtur tal-Kotba tal-Kronaki kiteb wara l-eΩiljumeta ˙afna mill-letteraturata’ l-Antik Testment kienetdi©à nkitbet. Huwa jibni l-kitbiet tieg˙u fuq ˙afna mill-kotba ta’ l-Antik Testment.Jiddependi ˙afna mill-Ìene-si, mill-Kotba ta’ Samwel utas-Slaten. Insibu ˙afnaparalleli ma’ siltiet me˙udamill-Kotba ta’ Ìozwè, mill-Profeti IΩaija, Ìeremija,EΩekjel, is-Salmi u sa˙ansitramill-Ktieb ta’ Rut. U danbarra g˙ejjun o˙ra extra-biblici. Dawn il-kotba nkitbuwara l-eΩilju, probabilmentg˙all-a˙˙ar tas-seklu IIIqabel Kristu.

Nistg˙u ng˙idu li l-awturtal-Kotba tal-Kronaki re©a’tag˙na sintesi ta’ l-istorjatas-salvazzjoni skond per-spettiva li tirrifletti Ω-Ωmien li

fih kien qed ig˙ix, iΩ-Ωmienta’ wara l-eΩilju. G˙alhekkg˙andna eΩempju klassikuta’ kif çerti kotba ta’ l-Iskrittura jer©g˙u jaqraw ujinterpretaw f’dawl ©did l-istorja tas-salvazzjoni fil-©rajjiet konkreti tal-poplu l-mag˙Ωul.

Nistg˙u naqsmu l-Kotbatal-Kronaki f’Ωew© sezzjo-nijiet prinçipali: 1 Kron 1-9,fejn insibu l-arbli tar-razza, u1 Kron 10 – 2 Kron 36, fejninsibu l-istorja tal-monarkijasas-sena 587 qabel Kristu.Fl-ewwel parti g˙andnadiversi arbli tar-razza g˙alpopli o˙ra li mag˙hom IΩraelg˙andu rabta u kliem li jiçça-ra l-identità u l-post tat-tnax-il tribù ta’ IΩrael. L-awtursagru jag˙ti mportanza liltliet tribujiet partikulari:Ìuda, Benjamin u Levi. It-tieni parti tag˙tina sensielata’ ©rajjiet storiçi li flimkienjag˙tuna l-istorja tal-

Il-qarrejja jistaqsuKitba ta’ Marcello Ghirlando ofm

Il-qarrejja jistaqsu...

Il-fortizza ta’ ÓaΩor


Il-Bibbja f’idejna Il-qarrejja jistaqsu

monarkija. Importanza kbirating˙ata lil David, li ji©i ideja-lizzat u mfa˙˙ar g˙all-g˙emejjel tieg˙u, u lilSalamun, lil bini tat-Tempju,lill-belt ta’ Ìerusalem u ankelill-qassisin u l-leviti u d-dmi-rijiet tag˙hom fil-muΩika u fil-kant. Huwa fit-2 Kron 6, 19-39, fejn ner©g˙u nsibu t-talbasabi˙a li Salamun jag˙mel lilAlla fit-Tempju malli jer©a’ jsirsultan. Dan iΩ-Ωmien kollu ji©ippreΩentat b˙ala Ωmienidejal, Ωmien ta’ solidarjetà ug˙aqda nazzjonali.

L-awtur jag˙ti wkoll l-istorja taΩ-Ωew© monarkijiwara l-qasma, fis-Saltna ta’Ìuda u fis-Saltna ta’ IΩrael.Imma hija s-Saltna ta’ Ìuda litirçievi l-importanza f’din l-istojra u g˙all-awtur sagruhija proprju din li ti©bor fiha l-istituzzjonijiet normattivi li©ew imwaqqfa meta s-saltnakienet mag˙quda.

L-awtur sagru jippreΩentawkoll ir-rwol tal-Profeti f’din l-istorja tas-salvazzjoni; kel-lhom sej˙a divina biexidawwlu, jmexxu, jikkore©u ujkunu sinjal tal-˙niena ta’Allafost il-poplu. Minkejja dankollu, kelmet il-profeti ma©ietx milqug˙a (2 Kron 36,14-16). Il-Kotba jag˙alqu bil-©rajja ta’ l-eΩilju u t-tama ta’

futur a˙jar. Fl-a˙˙ar vrus tal-Kotba tieg˙u, l-awtur sagrujitkellem mid-Digriet tas-Sultan Çiru li jordna li l-eΩilja-ti jer©g˙u lura lejn Ìerusa-lem. B’hekk l-awtur sagrujantiçipa r-ritorn tal-poplulejn artu.

Nistg˙u ng˙idu li b’dawnil-Kotba l-awtur anonimu qedjer©a’ jaqra u jinterpreta l-istorja tas-salvazzjoni. Alla,minkejja d-dg˙ufija u l-infe-deltà tal-bniedem, huwadejjem preΩenti fl-istorja,dejjem fidil g˙all-patt tieg˙u.Hu dan li jqanqal it-tama fil-poplu u jg˙inu j˙ares lejn il-futur b’tama u ottimiΩmu.

Spiss nisimg˙u dan il-kliemf’xi qari mill-Bibbja fil-

Knisja: "Il-©ebla li warrbul-bennejja saret il-©ebla

tax-xewka: bis-sa˙˙a tal-Mulej se˙˙ dan: ˙a©a ta’ l-

g˙a©eb f’g˙ajnejna?" Xi jfisser dan il-kliem?

L-ewwel u qabel kolloxirridu ng˙idu li dan il-kliemhuwa me˙ud mis-Salm 118,22-23. Kull awtur tal-ÌdidTestment li juΩah ikun iridisa˙˙ah xi ideja jew twemminpermezz ta’ din is-silta ta’ l-Iskrittura.

Per eΩempju, dan il-kliemjintuΩa minn Ìesù stess f’Mt21, 42, wara li rrakkonta il-parabbola ta’ l-g˙alqa u l-bdiewa fejn juri li l-Lhudça˙duh imma g˙alhekk il-fidwa ting˙ata lil kull minjemmen fih. Wara li juΩa l-kliem tas-Salm, Ìesù ig˙id,"G˙alhekk ng˙idilkom li s-Saltna ta’ Alla tittie˙edming˙andkom u ting˙ata lil©ens li jag˙mel il-frottminnha. U min jaqa’ fuq dinil-©ebla jitfarrak, u fuq mintaqa’ tg˙aff©u ta˙tha!"

L-istess silta tas-salm tin-tuΩa minn Pietru fid-diskorstieg˙u wara l-fejqan tal-mag˙tub fit-Tempju. Bis-siltatas-salm Pietru jinsisti li l-kapijiet Lhud kienu warrbu lilKristu, l-©ebla mwarrba mill-bennejja, li saret il-©ebla tax-xewka: Ìesù hu l-mezz tal-fidwa: "Din hi l-©ebla li intom,il-bennejja, warrabtu u lisaret il-©ebla tax-xewka.F’˙add ˙liefu ma hemm sal-vazzjoni…"(Atti 4, 11-12).

Malajr nindunaw li l-idejatal-©ebla tax-xewka hija tix-biha li qieg˙da tintuΩa biextindika lil Ìesù Kristu u l-˙idma tieg˙u. Il-kelma grie-ga g˙all-©ebla tax-xewka(akrogoniaios, kephalego-nias) ©ejja mill-kelma ebrajka



Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaIl-Mistoqsija o˙t il-G˙erfIl-qarrejja jistaqsurosh pinna). Il-©ebla tax-xewka tista’ tirreferi g˙all-ewwel ©ebla tal-bini li tit-qieg˙ed biex il-pedamentikun dritt u sod; tista’ tfisseril-©ebla li torbot Ωewg ˙itan,jew il-©ebla li tg˙aqqadminn fuq il-˙itan f’an©lu, jewil-©ebla li torbot arkata jewfet˙a.

It-tixbiha tkompli tintuΩaf’1Pt 2, 4-8: "Ersqu, melalejh, li hu dik il-©ebla ˙ajja likienet imwarrba mill-ben-nejja, imma mag˙Ωula minnAlla b˙ala ©ebla g˙aΩiΩa. Uintom ukoll, b˙al ©ebel ˙aj,inbnew f’dar spiritwali,saçerdozju qaddis, biex tof-fru sagrifiççju spiritwali lijog˙©bu ‘l Alla permezz ta’Ìesù Kristu. G˙ax hekkhemm miktub fl-Iskrittura:"Jiena inqieg˙ed f’Sijon©ebla tax-xewka, mag˙Ωulau g˙aΩiΩa; min jemmen fihama jkollux g˙ax jit˙awwad’G˙alikom, mela, li temmnu,dan huwa ©ie˙! G˙al dawkli ma jemmnux, din l-istess©ebla li warrbu l-bennejja

saret il-©ebla tax-xewka u©ebla ta’ ti©rif u tfixkil; tfixklug˙ax ma qag˙dux g˙all-kelma ta’ Alla; g˙al dankienu ddestinati".

San Pawl, f’Efesin 2, 19,-22, juΩa din it-tixbiha biexjuri li l-appostli u l-profetihuma s-sisien tal-Knisja; hufi Kristu li l-bini ji©i mag˙qud."…intom çittadini flimkienmal-qaddisin u n-nies tad-dar ta’ Alla, mibnija lkoll fuqis-sisien ta’ l-appostli u tal-profeti, fejn Kristu hu l-©eblatax-xewka. Fih, il-bini kollujintrabat sewwa, jitla’f’tempju qaddis fil-Mulej;fih, intom ukoll fl-Ispirtu,tinbnew flimkien f’dar fejnjg˙ammar Alla".

X’inhu l-Miserere?

Il-kelma Miserere hijalatina u tfisser "ikollok˙niena". Meta xi ˙add ig˙idli ser jitlob il-Miserere danifisser li ser jitlob b’wie˙edmill-isba˙ salmi tas-Salterju,

preçisament is-Salm 51. Il-Bibbja bil-Malti tag˙ti dan it-titlu lis-Salm: "Il-qalb niedmau sog˙biena". Fis-sotto-titluinsibu dan il-kliem li ji©borfih il-kuntest storiku li fih inki-teb dan is-salm penitenzjaliper eççellenza: "Salm ta’David, meta Natan il-profeta©ie g˙andu g˙ax hu kienresaq lejn Batseba".

Il-Miserere huwa melaSalm Penitenzjali li jirriflettitajjeb is-sentimenti ta’ qalbniedma u sog˙biena, salmtajjeb ˙afna li jg˙inna nid˙lufl-ispirtu ta’ l-indiema qud-diem il-kobor ta’ l-im˙abbata’ Alla.

"Ikollok ˙niena minni, oAlla, fi tjubitek; fil-kobor tal-˙niena tieg˙ek ˙assar ˙tijie-ti. A˙silni kollni mill-˙tijatieg˙i, naddafni mid-dnubtieg˙i…..O˙loq fija qalbsafja o Alla, u spirtu qawwi©edded fija….Is-sagrifiççjutieg˙i, o Alla, hu l-qalb nied-ma; qalb maqsuma usog˙biena ma twarrabhiex,O Alla".



Personalitajiet

Wara l-pubblikazzjoni tal-Bibbja f’volum wie˙ed, l-Istudju Bibliku g˙adda minnperijodu ta’ waqfien mix-xog˙ol. Xi kollaboratur kienmiet; o˙rajn, speçjalmentwara t-twaqqif tal-VikarijaFran©iskana f’Taiwan, ©ewtrasferiti.

F’Diçembru 1969 P.Gabriele kellu ji©i rikoverat fl-isptar min˙abba problemital-qalb.

B’ordni tat-tobba kellujwaqqaf kull attività sa Frartal-1970. Filwaqt li kien l-isptar kiteb Ωew© kotbaΩg˙ar: ‘San Francesco halasciato il Paradiso’, u‘Peregrinantibus et iteragentibus’.

F’Mejju tal-1970 re©a’mar Macau g˙all-mistrie˙.Hawnhekk ikkompona korsta’ priedki bit-titlu ‘TheMysteries of Christ’, priedki lihu stess ippriedka fl-IstatiUniti fix-xahar ta’ Awissu ta’l-istess sena. Fi tmiem dawnil-priedki huwa niΩel Ruma uSqallija u mbag˙ad re©a’irritorna Hong Kong.

Kien proprju f’dan iΩ-Ωmien li P. Allegra spiççaminn Prefett ta’ l-IstudjuBibliku. Huwa baqa’ ja˙demu ddedika ru˙u g˙all-kom-poΩizzjoni tad-DizzjunarjuBibliku.

Fl-1973 P. Allegra re©a’lura l-Italja g˙al perijodu ta’mistrie˙. Waqaf Ruma,Napli u Sqallija. G˙adda s-sajf f’San Marino, qrib is-Santwarju tal-Qalb blaTebg˙a ta’ Marija.

Nhar il-25 ta’ Settembrumar Rieti fejn ˙a sehem fis-VII Kungress Skritturistiku.Nhar il-11 ta’ Frar 1974huwa ©ie mog˙ti l-inkargu lijmur Ìerusalem biexig˙allem it-Teolo©ija Biblika.

F’Awissu ta’ l-istess sena

re©a’ lura Hong Kong.Sadattant l-Istudju Biblikuissa kien ©ie ttrasferit fi TriqHenderson. Óadem fuq id-Dizzjunarju Bibliku mal-kolla-boraturi tieg˙u. Dan l-istessDizzjunarju ©ie ppubblikarnhar il-15 ta’ April 1975.

Wara dan ippriedka l-irtirilil ˙utu reli©juΩi fil-Korea u fil-Ìappun. Nhar id-19 ta’Diçembru mar f’Coloane, fil-Macau. Hemmhekk huwag˙adda l-a˙˙ar Miliedtieg˙u mal-lebbruΩi.

Nhar it-23 ta’ Jannar1976 ˙assu ˙aΩin u l-g˙adattie˙ed l-isptar min˙abbainfjammazzjoni kbira fi griΩ-mejh. Fis-26 ta’ Jannar,huwa miet, waqt operazzjo-

ni li kienet qieg˙da ssirlu figriΩmejh.

Nhar it-28 ta’ Jannarsarulu l-funerali fil-Knisja ta’Santa Margerita. Kien l-Isqof G.B. Wu li mexxa l-funeral tieg˙u.

Nhar il-15 ta’ Mejju 1986,g˙axar snin wara l-mewttieg˙u, il-fdalijiet tieg˙u ©ewme˙uda fil-Knisja ta’ SanBiagio, f’Acireale, f’Sqallija.

F’April ta’ din is-sena,wara proçess s˙i˙, ©ieapprovat il-miraklu li per-mezz tieg˙u P. Gabriele M.Allegra OFM, jista’ issa ji©iddikjarat Beatu tal-Knisja,b˙ala Appostlu tal-Kelma.

Il-fontital-mag˙mudijali fih tg˙ammed

P. Gabriel Allegra

Editorjal ta’ Twanny Chircop ofm Ósibijiet u...

Documents

Transcript of Editorjal ta’ Twanny Chircop ofm Ósibijiet u...