ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19ος & 20ος ΑΙΩΝΑΣ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο ……...Η ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 19ου αι. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΛΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

ΕΝΝΟΙΕΣ - ΚΛΕΙΔΙΑ

1. Ηνωμένες Πολιτείες των Ιονίων Νήσων: Το πολιτειακό καθεστώς που

ορίστηκε με τη Συνθήκη των Παρισίων (Νοέμβριος 1815) και σύμφωνα με

την οποία τα νησιά του Ιονίου αποτελούν ανεξάρτητο κράτος, που τελεί υπό

την προστασία της Αγγλίας.

2. Αγγλική Προστασία: Η προστασία που προσέφεραν οι Άγγλοι ήταν στην

πραγματικότητα ένα καταπιεστικό καθεστώς αγγλικού προτεκτοράτου,

καθώς:

1. την εξουσία ασκεί ένας Άγγλος διοικητής (ο αρμοστής),

2. οι διοικητικές εξουσίες ασκούνται κατά τρόπο συγκεντρωτικό από

τους Άγγλους επάρχους του κάθε νησιού.

3. Ευγενείς/αστοί/ποπολάροι: οι τρεις κοινωνικές τάξεις της επτανησιακής

κοινωνίας.

1. Οι ευγενείς προέρχονται από έναν περιορισμένο αριθμό οικογενειών με

κληρονομικό δικαίωμα στους τίτλους, τον πλούτο και τις ανώτερες

διοικητικές θέσεις.

2. Οι αστοί ακμάζουν από τον 17ο και τον 18ο αιώνα, κατοικούν στις πόλεις

και έχουν ιδιωτική περιουσία. Δημιουργούν έναν αντίθετο προς τους

ευγενείς πόλο στη διεκδίκηση της οικονομικής και διοικητικής εξουσίας.

3. Οι ποπολάροι , Αγρότες που δουλεύουν στην υπηρεσία των ευγενών και

τεχνίτες, κάτοικοι των πόλεων, χωρίς περιουσιακά στοιχεία. Αποτελούν το

μεγάλο, κατώτερο στρώμα πληθυσψμού, που ζει σε καθεστώς κοινωνικής

περιθωριοποίησης και οικονομικής ανέχειας.

4. Καταχθόνιοι"/μεταρρυθμιστές/ριζοσπάστες: Αποτελούν τους τρεις

πολιτικούς σχηματισμούς της επτανησιακής κοινωνίας

1. Οι « καταχθόνιοι » είναι οι συντηρητικοί, που υποστηρίζουν το καθεστώς

της αγγλικής προστασίας, σε θέσεις του οποίου και υπηρετούν.

1

2. Οι μεταρρυθμιστές είναι εκείνοι που υποστηρίζουν την παραχώρηση

περισσότερων συνταγματικών ελευθεριών.

3. Οι ριζοσπαστικοί υποστηρίζουν τον άνευ όρων τερματισμό της αγγλικής

προστασίας, την Ένωση με την Ελλάδα και τη δημιουργία μιας

ανεξάρτητης ελληνικής Δημοκρατίας, βασισμένης στις αρχές της Γαλλικής

Επανάστασης.

5. Επτανησιακή Σχολή/ποίηση: Με τον όρο αυτό χαρακτηρίζουμε τη

λογοτεχνική παραγωγή των Ιονίων Νήσων από τις τελευταίες δεκαετίες του

18ου αιώνα κι ως το τέλος του 19ου. Τον όρο, που χαρακτηρίζει το σύνολο

σχεδόν των αξιόλογων ποιητών που δρουν στα Επτάνησα τον 19ο αιώνα

κυρίως γύρω από τον Δ. Σολωμό, εισάγουν ο Κ. Ασώπιος και ο Εμ. Ροΐδής,

ενώ αργότερα τον υιοθετεί και ο Κ. Παλαμάς.

6. Προσολωμικοί / σολωμικοί / μετασολωμικοί / εξωσολωμικοί ποιητές:

Αποτελούν τις τέσσερις ομάδες των Επτανήσιων ποιητών του 19ου αιώνα. Ο

χωρισμός σε περιόδους και ομάδες γίνεται με κέντρο αναφοράς το Δ. Σολωμό.

1. Προσολωμικοί είναι οι ποιητές που δρουν από το β’ μισό του 18ου

αιώνα και ως τα πρώτα 20 χρόνια του 19ου.

2. Σολωμικοί ονομάζονται οι συνομήλικοι και νεότεροι από τον Σολωμό

ποιητές, από το έργο του οποίου δέχονται και επιδράσεις.

3. Μετασολωμικοί εμφανίζονται μετά το θάνατο του Σολωμού.

4. Εξοσολωμικοί ονομάζονται όσων το έργο δεν επηρεάζεται από του

Σολωμού.

7. Νεοκλασικισμός και ρομαντισμός- Πρόκειται για τα δύο πιο ισχυρά και

αντιτιθέμενα αισθητικά ρεύματα του 19ου αιώνα.

Ο επτανησιακός νεοκλασικισμός προήλθε από τον ιταλικό και

συνδυάζει την υιοθέτηση σταθερών κλασικών κανόνων (ισορροπία,

αρμονία, τελειότητα) με προρομαντικές τάσεις συναισθηματισμού.

Ο επτανησιακός ρομαντισμός προήλθε από τον γερμανικό και

προσδιορίστηκε από τον ιδεαλισμό, που έδινε προτεραιότητα στο

πνεύμα και τη συνείδηση, χωρίς ιδεολογικές δεσμεύσεις για τον

άνθρωπο ή την τέχνη.

2

1.1. ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

1.1.1. Από την ενετική κυριαρχία στην Αγγλική Προστασία (1797-1815)

1. 13ος αι.-1797: Ενετική κατοχή, (αποφυγή τουρκικής κυριαρχίας, επαφή με Δύση

και ενετοκρατούμενες περιοχές)

2. 1797: Προσάρτηση στη Γαλλία (Γαλλική επανάσταση, Διαφωτισμός,

εγκατάσταση Γάλλων Δημοκρατικών)

3. 1798-1799: κατάληψη Νήσων από τους Ρωσοτούρκους,

4. 1800-1807: «Επτάνησος Πολιτεία» (Οθωμανική επικυριαρχία – Αγώνας για

ελευθερία )

5. 1807-1808: προσάρτηση στη Γαλλική Αυτοκρατορία,

6. 1808-1814: σταδιακή κατάληψη και κυριαρχία των Άγγλων,

7. 1815: Συνθήκη Παρισίων (Ηνωμένες Πολιτείες Ιονίων Νήσων)

1. Τα περισσότερα νησιά του Ιονίου, παραμένουν υπό ενετική κατοχή από τα τέλη

του 13ου αι. μέχρι το 1797. Η παρουσία των Ενετών αποτρέπει την επιβολή της

σκληρότερης τουρκικής εξουσίας, συμβάλλει στη διατήρηση σχέσεων με τη Δύση

κι άλλες ενετοκρατούμενες περιοχές (Κρήτη) και στην οικονομική ανάπτυξη των

νησιών αυτών.

2. Η ενετική κυριαρχία τερματίζεται το 1797, με την άφιξη των Γάλλων

δημοκρατικών στην Κέρκυρα. Τα επόμενα 20 χρόνια, οι ξένοι κυρίαρχοι

διαδέχονται ο ένας τον άλλον. Οι Γάλλοι, φορείς των ιδεών της Γαλλικής

Επανάστασης, γίνονται δεκτοί με ενθουσιασμό από τους Επτανήσιους και ξεκινά

μια περίοδος δημοκρατικών αλλαγών και αναθέρμανσης του εθνικού αισθήματος.

3. Όμως, το 1798 τα νησιά καταλαμβάνει ο ρωσοτουρκικός στόλος. Σχηματίζεται η

αυτόνομη Επτάνησος Πολιτεία, υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου, που

αποκαθιστά την παλαιά τάξη πραγμάτων. Δημιουργούνται συγκρούσεις μεταξύ

των φιλελεύθερων και των συντηρητικών Επτανήσιων. Η ρωσοτουρκική

παρουσία τερματίζεται το 1807, όταν τα Επτάνησα προσαρτώνται στη Γαλλία.

4. Ωστόσο οι Άγγλοι διεκδικούν έντονα την περιοχή, την οποία καταλαμβάνουν το

1808-1814.

3

1.1.2. Από τη Αγγλική Προστασία στην Ένωση με την Ελλάδα (1815-1864)

1. 1815-1863: "Ηνωμένες Πολιτείες Ιωνίων Νήσων" (ανεξάρτητο κράτος-αγγλικό

προτεκτοράτο),

2. 1849: διεθνείς και εσωτερικές πιέσεις οδηγούν σε συνταγματικές μεταρρυθμίσεις

για παραχώρηση ελευθεριών,

3. Νοέμβριος 1863: Συνθήκη του Λονδίνου, παραχώρηση στην Ελλάδα

4. 1864: Ένωση με την Ελλάδα

1. Τα Επτάνησα με την συνθήκη των Παρισίων (Νοέμβριος 1815)

παραχωρούνται στην Αγγλία ως ανεξάρτητο κράτος με την επωνυμία

Ηνωμένες Πολιτείες των Ιονίων Νήσων και υπό την προστασία της.

2. Στην πραγματικότητα την εξουσία ασκεί ο Άγγλος διοικητής των Επτανήσων,

ο αρμοστής, με έδρα την Κέρκυρα. Οι διοικητικές εξουσίες διέπονται από

συγκεντρωτικό σύστημα και ελέγχονται από τους Άγγλους επάρχους των

νησιών.

3. Οι αντιστάσεις της πλειονότητας των Επτανήσιων σε αυτή την καταπίεση

εντείνονται μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και ξεσπούν συχνές

εξεγέρσεις.

4. Μετά από ορισμένες ελευθερίες και μεταρρυθμίσεις (1849), τόσο ο

επτανησιακός λαός όσο και η διεθνής κοινή γνώμη πιέζουν τους Άγγλους να

εγκαταλείψουν τα νησιά.

5. Τα Επτάνησα εντέλει παραχωρούνται στην Ελλάδα το 1864 μετά τη συνθήκη

του Λονδίνου (Νοέμβριος 1863).

4

1.1.3. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Οι τρεις κοινωνικές τάξεις στα Επτάνησα:

1. Οι Ευγενείς : ένας περιορισμένος αριθμός οικογενειών με κληρονομικό

δικαίωμα στους τίτλους αριστοκρατίας, κατέχει τον πλούτο και τις ανώτερες

θέσεις της διοίκησης.

2. Οι Αστοί: κάτοικοι των πόλεων με ιδιωτική περιουσία, ακμάζουν ήδη από το

17ο και 18ο αι. και δημιουργούν έναν αντίθετο προς τους ευγενείς πόλο στη

διεκδίκηση της οικονομικής και διοικητικής εξουσίας.

3. Οι Ποπολάροι : Αγρότες που δουλεύουν στην υπηρεσία των ευγενών και

τεχνίτες, κάτοικοι των πόλεων, χωρίς περιουσιακά στοιχεία. Αποτελούν το

μεγάλο, κατώτερο στρώμα πληθυσμού, που ζει σε καθεστώς κοινωνικής

περιθωριοποίησης και οικονομικής ανέχειας.

1. Η αυστηρή ταξική διαστρωμάτωση αποτελεί πηγή έντονων κοινωνικών

συγκρούσεων, ακόμη και επαναστάσεων. Οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης

προκαλούν κοινωνική αναστάτωση, χωρίς ωστόσο να κλονίσουν τα θεμέλια της

συντηρητικής επτανησιακής κοινωνίας.

2. Στη διάρκεια του 19ου αι. (Αγγλική Προστασία), τόσο οι λογοτέχνες όσο και οι

λόγιοι είναι άνδρες που προέρχονταν από τις τάξεις των ευγενών και των αστών.

Οι ποπολάροι και οι γυναίκες δεν έχουν πρόσβαση στη δημόσια ή ιδιωτική

εκπαίδευση.

3. Λόγω κοινωνικής θέσης και πλούτου, οι περισσότεροι αφοσιώνονται στα

γράμματα χωρίς το άγχος του βιοπορισμού. Ορισμένοι ασχολήθηκαν και με την

πολιτική (Βαλαωρίτης, Πολυλάς), γεγονός που αποδεικνύει το βαθμό αποδοχής

τους.

4. Οι περισσότεροι πάντως, διαμορφώθηκαν πνευματικά από τις ιδέες του

Διαφωτισμού.

5

Η πολιτική ζωή ιδίως μετά το 1848 εστιάζεται στις ιδεολογικές αντιθέσεις και

συγκρούσεις ανάμεσα σε τρεις πολιτικούς σχηματισμούς:

1. Οι Συντηρητικοί: Ο λαός τους ονόμαζε «καταχθόνιους». Τάσσονταν υπέρ

της διατήρησης του καθεστώτος της Αγγλικής Προστασίας, το οποίο εξάλλου

υπηρετούσαν από διάφορες θέσεις. Απέρριπταν την ιδέα της Ένωσης με την

Ελλάδα.

2. Οι Μεταρρυθμιστές : Υποστήριζαν την παραχώρηση περισσότερων

συνταγματικών ελευθεριών και μετέθεταν την Ένωση στο μέλλον, όταν θα

διαμορφώνονταν οι κατάλληλες πολιτικές συνθήκες.

3. Ο Ριζοσπαστισμός: ιδεολογικό κίνημα με με μεγάλη διάδοση στην

επτανησιακή πολιτική ζωή και με έδρα την Κεφαλονιά. Είχε ως κύρια

αιτήματα του τον άνευ όρων τερματισμό της παράνομης Αγγλικής

Προστασίας, την Ένωση με την Ελλάδα και τη δημιουργία μιας ανεξάρτητης

ελληνικής δημοκρατίας, βασισμένης στις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης

(ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα).

Μετά την Ένωση τα Επτάνησα επηρεάστηκαν από τον ελλαδικό χώρο,

ασπάστηκαν τη Μεγάλη Ιδέα που συμπύκνωνε την αλυτρωτική, επεκτατική

εθνική ιδεολογία. Η θεματική διαφόρων Επτανήσιων ποιητών, είχε σαφείς

επιρροές από αυτήν.

6

1.1.4. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

1. Τα Επτάνησα, λόγω της Ενετοκρατίας, ανέπτυξαν στενό πνευματικό και

μορφωτικό δεσμό με τη Δυτική Ευρώπη και ιδίως τις ιταλικές πόλεις.

2. Ορισμένα ιδιωτικά αλλά και λιγοστά δημόσια εκπαιδευτήρια, με τη βοήθεια του

κλήρου, προσέφεραν κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας στοιχειώδεις γνώσεις

της ελληνικής και της ιταλικής γλώσσας.

3. Η πνευματική δραστηριότητα ενισχύεται μετά το 1669 και την κατάληψη της

Κρήτης από τους Τούρκους, όταν μέρος του κρητικού πληθυσμού μεταφέρει στα

Επτάνησα τη μακρά και ανθηρή πολιτιστική του παράδοση.

4. Οι επτανησιακές επιστήμες και η παιδεία, αν και περιορισμένες σε μικρή ομάδα

του πληθυσμού, διατηρήθηκαν σταθερά, θέτοντας ως στόχο τη διατήρηση τη

διατήρηση της εθνικής ιδέας και της ιστορικής συνέχειας του ελληνισμού.

5. Τη διατήρηση της παιδείας φανερώνει επίσης η ίδρυση τοπικών φιλολογικών και

επιστημονικών εταιρειών, γνωστών ως "Ακαδημίες", στο πρότυπων των ιταλικών

Accademie.

6. Μετά την Ένωση τα Επτάνησα υφίστανται αργή αλλά σταθερή αφομοίωση από το

ισχυρό ελλαδικό κέντρο, χάνοντας έτσι τα στοιχεία του γηγενούς πολιτισμού και

της λογοτεχνικής ιδιοσυγκρασίας τους.

7. Στις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αι. η επτανησιακή λογοτεχνική παράδοση, που

προσδιορίζεται με τον όρο Επτανησιακή Σχολή έπαψε να υφίσταται.

8. Αιτία ήταν η ένταξη των πρωτοποριακών και ζωογόνων στοιχείων της

επτανησιακής λογοτεχνίας, επικεντρωμένης ιδίως στην ποίηση και τη λογοτεχνική

κριτική, στην αθηναϊκή γενιά του 1880.

7

1.2. ΟΙ ΓΡΑΜΜΑΤΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΜΟΙ (61)

1.2.1. ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ (τέλη 18ου - τέλη 19ου)

Τον όρο θεωρείται ότι εισήγαγαν, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οι Κ.Ασώπιος και

Εμ.Ροΐδης, ενώ στη συνέχεια, ήδη από το 1883, τον υιοθέτησε ο Κ.Παλαμάς, για να

ονομάσει το σύνολο σχεδόν των αξιόλογων ποιητών που έδρασαν στα Επτάνησα τον

19ο αιώνα, κυρίως γύρω από τον Διονύσιο Σολωμό. Προτάθηκαν και επιμέρους όροι,

όπως:

1. Σολωμική Σχολή – περιλαμβάνει τους άμεσα εξαρτώμενους ή επηρεασμένους

από το έργο του Σολωμού ποιητές.

2. Κερκυραϊκή Σχολή – αναφέρεται στην πλούσια τοπική λογοτεχνική παράδοση

της Κέρκυρας, η οποία κινείται στη γραμμή του ώριμου σολωμικού έργου.

Σήμερα ο όρος «Επτανησιακή Σχολή» χρησιμοποιείται κατά παράδοση για να

ονομαστεί η λογοτεχνική παραγωγή στα Ιόνια Νησιά από τις τελευταίες δεκαετίες

του 18ου μέχρι περίπου το τέλος του 19ου αιώνα.

8

Ποια λογοτεχνικά είδη καλλιέργησε η Επτανησιακή Σχολή;

1. Ποιητικά : η ποίηση είναι το κύριο είδος που καλλιέργησε η Επτανησιακή Σχολή.

Κέντρο της ποιητικής παραγωγής είναι το έργο του Σολωμού.

2. Μικρή ήταν η παραγωγή κειμένων δημιουργικής πεζογραφίας, αν και

γράφτηκαν πολλά ιστορικά αφηγήματα, χρονογραφίες και απομνημονεύματα

3. Αυτοβιογραφία : γράφτηκε από την Ελισάβετ Μουτζά-Μαρτινέγκου (1801-1832)

(το 1831 και πρωτοεκδόθηκε το 1881) και είναι το πρώτο ελληνικό, γυναικείο

πεζογράφημα με λογοτεχνικές αρετές. Αποτελεί πολύτιμη μαρτυρία για τις

πνευματικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής, σε σχέση με την

περιθωριοποίηση της γυναίκας.

4. Κριτικό δοκίμιο - φιλολογική και αισθητικής μελέτης: κύριο θέμα η ποίηση

και η γλώσσα. Τέτοια είναι ο «Διάλογος» του Δ. Σολωμού και τα «Προλεγόμενα»

του Πολυλά. Γνώρισαν αξιόλογη ανάπτυξη και φανερώνουν πως η επτανησιακή

ποίηση στηριζόταν σε στέρεο θεωρητικό προβληματισμό.

5. Θεατρικά έργα : φέρνουν επιδράσεις α) από το κρητικό θέατρο, και β) από τη

σύγχρονη ευρωπαϊκή δραματουργία. Γνωστοί Επτανήσιοι συγγραφείς θεατρικών

έργων είναι ο Σ. Ρούσμελης, ο Δ. Γουζέλης και ο Ι. Ζαμπέλιος.

6. Επτανησιακές μεταφράσεις : κυρίως έργων αρχαίων ελληνικών και σύγχρονων

δυτικών λογοτεχνικών.

9

1.2.2. ΠΕΡΙΟΔΟΙ - ΟΜΑΔΕΣ – ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ (62)

Σημείο αναφοράς είναι ο Σολωμός που θεωρείται ο κορυφαίος Επτανήσιος ποιητής.

Η κατανομή μπορεί να είναι λίγο σχηματική, βοηθά όμως στην κατάταξη του υλικού.

ΠΡΟΣΟΛΩΜΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ (μέχρι 1821 -- Μαρτελάος)

Στην ομάδα αυτή ανήκουν:

1. ο Στ. Ξανθόπουλος,

2. ο Ν. Λογοθέτης –Γούλιαρης,

3. ο Ν. Κουτούζης και

4. ο Αντώνιος Μαρτελάος.

Χαρακτηριστικά της ομάδας αυτής των ποιητών είναι :

1. Περιορισμένης αξίας ποιητές που έζησαν κυρίως στη Ζάκυνθο, πριν το Σολωμό,

από το τέλος του 18ου ως τις αρχές του 19ου αι..

2. Η γλώσσα των ποιημάτων τους είναι μια μικτή και ακαταστάλακτη ακόμη

δημοτική,

3. Δύο εκφραστικές τάσεις:

1. Ποιήματα πολιτικού και κοινωνικού χαρακτήρα: π.χ. πατριωτικά θούρια

(πολεμικά τραγούδια και εμβατήρια) πολεμιστήρια άσματα, κοινωνικές

σάτιρες. Πιο ενδιαφέροντα όσα γράφτηκαν με αφορμή την άφιξη στα

Επτάνησα των Γάλλων Δημοκρατών, π.χ. ύμνοι για το Ναπολέοντα, και

απηχούν τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού και τις δημοκρατικές και

ανθρωπιστικές αξίες της Γαλλικής Επανάστασης ως βάση για την εθνική

αναγέννηση των Ελλήνων.

2. Ποιήματα που ρέπουν προς τη λεγόμενη αρκαδική ποίηση (πολύ

δημοφιλής τότε στην Ιταλία): πρόκειται για ποιήματα που εκφράζουν

νοσταλγία για την αρχαία Αρκαδία, έναν ειδυλλιακό τόπο, όπου οι άνθρωποι

ζουν αμέριμνα, απολαμβάνοντας τον έρωτα και το κρασί.

10

ΣΟΛΩΜΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ

Χαρακτηριστικά της ομάδας αυτής των ποιητών είναι :

1. Ποιητές συνομήλικοι ή νεώτεροι του Σολωμού, που σχετίστηκαν μαζί του.

2. Το έργο τους βρίσκεται στη σφαίρα επιρροής της σολωμικής ποίησης.

3. Έγραψαν διάφορα έργα και όχι μόνο ποιήματα, αλλά και πεζά, κριτικά δοκίμια

και μεταφράσεις.

Στην ομάδα αυτή ανήκουν:

1. Αντώνιος Μάτεσης (1794-1875) : έγραψε ποιήματα λυρικά και σατιρικά, αλλά

και ένα κοινωνικό δράμα, Ο Βασιλικός (γρ. 1830, δημ. 1859), που είναι

επηρεασμένος από το ρομαντισμό.

2. Γεώργιος Τερτσέτης (1800-1874) : έγραψε εκτενή αφηγηματικά ποιήματα με

θέματα από τον Αγώνα του ’21 και την ελληνική αρχαιότητα (Οι γάμοι του Μ.

Αλεξάνδρου, Το φίλημα,, Κόριννα και Πίνδαρος). Στη γλώσσα και στην τεχνική

είναι επηρεασμένος από το δημοτικό τραγούδι. Προσπάθησε συστηματικά να

διαδώσει τη δημοτική ως λογοτεχνική γλώσσα.

3. Ιούλιος Τυπάλδος (1814-1883): στα μικρής έκτασης ποιήματα του, που

χαρακτηρίζονται από λυρισμό, μυστικοπάθεια και αγάπη για την πατρίδα,

ακολουθεί πιστά το σολωμικό εκφραστικό παράδειγμα ενώ στη γλώσσα και στην

τεχνική είναι και αυτός επηρεασμένος από το δημοτικό τραγούδι. Το κορυφαίο

του έργο είναι η μετάφραση των 12 πρώτων ασμάτων του ποιήματος του

Torquato Tasso, Ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ.

4. Γεράσιμος Μαρκοράς (1826-1911) : Το πιο σημαντικό ποίημα του είναι το

εκτενές επικολυρικό Ο Όρκος (στ. 1.624) με θέμα την αγνή αγάπη δύο νέων μέσα

στο ιστορικό πλαίσιο της Κρητικής Επανάστασης του 1866 και του

Ολοκαυτώματος της Μονής Αρκαδίου και

5. Ιάκωβος Πολυλάς (1825-1896): Αν και έγραψε λίγα ποιήματα και πεζά, άσκησε

μεγάλη επίδραση εξαιτίας των μεταφράσεων (κυρίως των επών του Ομήρου και

έργων του Σαίξπηρ) και των κριτικών του (βλ. Τα Προλεγόμενα), ενώ ήταν ο

πρώτος εκδότης των ποιημάτων του Σολωμού (Τα ευρισκόμενα, 1859).

11

ΜΕΤΑΣΟΛΩΜΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ (1857 - 1900)

Στην ομάδα αυτή ανήκουν o Γ. Καλοσγούρος, ο Στ. Χρυσομάλλης και ο Ν.

Κογεβίνας.

Χαρακτηριστικά της ομάδας αυτής των ποιητών είναι:

1. Στον κύκλο τους ανήκουν όσοι εμφανίζονται μετά το θάνατο του Σολωμού

(1857), ιδίως στην Κέρκυρα,

2. Δέχτηκαν κυρίως την επίδραση του Πολυλά, ενστερνίζονται τις κριτικές απόψεις

του

3. Το δημιουργικό τους έργο έγκειται κυρίως σε ποιητικές μεταφράσεις.

4. Οι μετασολωμικοί προχωρούν σε μεταφράσεις εφαρμόζοντας το φιλόδοξο σχέδιο

για εμπλουτισμό της επτανησιακής λογοτεχνίας με νεοελληνικές αποδόσεις έργων

αρχαίων ελληνικών και σύγχρονων ευρωπαϊκών.

5. Έδιναν μεγάλη σημασία στα μεταφρασμένα κείμενα, θεωρώντας τα αυτόνομο

λογοτεχνικό είδος και απαραίτητα για την ανάπτυξη της εθνικής λογοτεχνίας.

ΕΛΑΣΣΟΝΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΓΟΝΟΙ

Ελάσσονες : Στα Επτάνησα, σ’ όλη τη διάρκεια του 19ου αι. δραστηριοποιήθηκαν

πολλοί ακόμη, μέτριας αξίας, ποιητές: Ιωάννης Πετριτσόπουλος, Σπυρίδων

Μελισσηνός, Παναγιώτης Πανάς, Ανδρέας και Στέφανος Μαρτζώκης.

Επίγονοι : ορισμένοι Επτανήσιοι που έδρασαν το τελευταίο τέταρτο του 19ου και

στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. χαρακτηρίζονται ως Επίγονοι, καθώς

σημειώνουν το τέλος της Επτανησιακής Σχολής, καθώς γράφουν στο τέλος πια

του 19ου αι. επηρεασμένη από τη σύγχρονη τους αθηναϊκή ποίηση.:Λορέντζος

Μαβίλης, Γεράσιμος Σπαταλάς, Μαρίνος Σιγούρος.

12

ΕΞΩΣΟΛΩΜΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ (Κάλβος, Βαλαωρίτης, Λασκαράτος)

1. Εκείνοι οι ποιητές, που λιγότερο ή περισσότερο κατά περίπτωση, αποκλίνουν από

το γλωσσικό και εκφραστικό παράδειγμα της σολωμικής ποίησης.

2. Τριών ποιητών το έργο δεν επηρεάστηκε από το Σολωμό:.

1. Ανδρέας Κάλβος: ο άλλος κορυφαίος της επτανησιακής ποίησης του 19ου

αι. Θα εξεταστεί σε χωριστεί ενότητα.

2. Αριστοτέλης Βαλαωρίτης :

1. Θεωρείται διαμεσολαβητής ανάμεσα στην Αθηναϊκή (ελλαδική) και στην

Επτανησιακή Σχολή του 19ου αι..

2. Γράφει σε δημοτική γλώσσα .

3. Έγραψε εκτενή επικά ποιήματα (Κυρά Φροσύνη, Αθανάσιος Διάκος,

Αστραπόγιαννος) με κορυφαίο το Φωτεινό, αν και ανολοκλήρωτο, όπου

συνδυάζονται η δημοτική γλώσσα και η εκφραστική απήχηση του

δημοτικού τραγουδιού με την κατεργασία θεμάτων από την ιστορική

παράδοση της Επτανήσου είτε από τον Αγώνα.

4. Αντιλαμβανόταν την ποίηση ως έναν έντεχνο τρόπο γνωστοποίηση της

νεότερης ελληνικής ιστορίας. Ήθελε να συμβάλει στην ενδυνάμωση του

πατριωτικού αισθήματος και στην εμπέδωση της εθνικής αυτογνωσίας.

5. Η ποίησή του είναι επηρεασμένη από το γαλλικό ρομαντισμό (έντονα

πάθη, ηρωικές πράξεις, μαγικά στοιχεία, εικόνες βίας και φρίκης)

3. Ανδρέας Λασκαράτος :

1. Έγραψε ποιήματα, πεζά αφηγηματικά και δοκίμια (Τα μυστήρια της

Κεφαλονιάς, Ιδού ο άνθρωπος), στα οποία καταγράφει τα ήθη της τοπικής

κοινωνίας, καταδικάζοντας τις προλήψεις.

2. Αρνητής των προλήψεων, κατά βάθος όμως πουριτανός και ηθικολόγος.

3. Διακρίθηκε για τη σταθερή καλλιέργεια της σάτιρας και για τις

ρηξικέλευθερες, ως προς τα κοινωνικά ήθη της εποχής, ιδέες του.

4. Η αξία των κειμένων του οφείλεται κυρίως στο καινοτόμο και μαχητικό

του φρόνημα, και λιγότερο στην καλλιτεχνική τους αξία.

5. Το φρόνιμα αυτό τον οδήγησε σε σκληρή σύγκρουση με τον τοπικό

κλήρο, με αποτέλεσμα να αφοριστεί από την Ορθόδοξη Εκκλησία.

13

Προσολωμικοί / σολωμικοί / μετασολωμικοί / εξωσολωμικοί ποιητές: Αποτελούν

τις τέσσερις ομάδες των Επτανήσιων ποιητών του 19ου αιώνα. Ο χωρισμός σε

περιόδους και ομάδες γίνεται με κέντρο αναφοράς το Δ. Σολωμό.

5. Προσολωμικοί είναι οι ποιητές που έδρασαν από το δεύτερο μισό του 18ου

αιώνα και ως τα πρώτα 20 χρόνια του 19ου.

6. Σολωμικοί ονομάζονται οι συνομήλικοι και νεότεροι από τον Σολωμό ποιητές,

από το έργο του οποίου δέχτηκαν και επιδράσεις.

7. Μετασολωμικοί εμφανίζονται μετά το θάνατο του Σολωμού.

8. Εξοσολωμικοί ονομάζονται όσων το έργο δεν επηρεάστηκε από του Σολωμού.

14

1.2.3. ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΙ Α’ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ: ΜΙΑ

ΣΥΝΘΕΤΗ ΑΝΤΙΘΕΣΗ

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗΣ – Α’ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ (65)

Κοινά σημεία:

Παράλληλη ανάπτυξη: Χρονικά όρια της Α’ Αθηναϊκής Σχολής: ανάμεσα 1830

(ίδρυση ελληνικού βασιλείου) και στο 1880 (εμφάνιση της Γενιάς του 1880)

Διαφορές που λαμβάνουν, ιδίως μετά το 1850, τη μορφή ανοιχτής

αντιπαράθεσης:

Τεχνοτροπικές

Ιδεολογικές

Γλωσσικό όργανο (κύρια διαφορά):

1. Οι Επτανήσιοι έγραψαν τα έργα τους στη δημοτική, τη φυσική γλώσσα του

λαού, επιλογή που δικαίωσε και η ιστορική εξέλιξη της λογοτεχνίας.

Μάλιστα, σε αρκετά σημεία η δημοτική αυτή πλησιάζει πολύ την προφορική,

ομιλούμενη δημοτική, ενσωματώνοντας και στοιχεία ντοπιολαλιάς.

2. Αντίθετα, οι ποιητές και οι πεζογράφοι της Α’ Αθηναϊκής Σχολής στην

πλειοψηφία τους έκριναν ότι περισσότερο κατάλληλη για λογοτεχνική

γλώσσα ήταν μια λόγια, που ήταν προϊόν κατεργασίας και πλησίαζε το

ανυπέρβλητο πρότυπο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Στην Αθήνα μετά το

1850 επιβλήθηκε ο γλωσσικός αρχαϊσμός.

3. Η αθηναϊκή ποίηση χρησιμοποιεί διάφορες εκδοχές της καθαρεύουσας: από

απλή καθαρεύουσα, που πιθανόν απηχούσε την προφορική γλώσσα των

μορφωμένων μέχρι τη καθαρά αρχαϊστική καθαρεύουσα. Αποτέλεσμα: η

δημοτική γλώσσα εξορίζεται από τη λογοτεχνία μέχρι σχεδόν το 1880.

4. Υπήρχαν βέβαια και λίγες φωνές που υποστήριζαν τη δημοτική, ενώ μετά το

1850 εμφανίζονται και στα Επτάνησα λογοτεχνικές μαρτυρίες του γλωσσικού

αρχαϊσμού.

5. Κύρια επιφύλαξη Αθηναίων λογοτεχνών και λογίων έναντι της

επτανησιακής ποίησης ήταν:

15

1. η γραφή της σε γλωσσικό ιδίωμα, που λόγω της τοπικής του χρήσης

ήταν ακατάλληλο ως γλωσσικό όργανο μιας πανελλήνιας λογοτεχνίας,

η οποία κατ’ αυτούς θα έπρεπε να προσεγγίσει το αρχαιοελληνικό

γλωσσικό μεγαλείο. Κάτι που απεδείχθη λάθος.

6. Η γλωσσική διαφορά και σύγκρουση ανάμεσα σε Επτανησιακή και Αθηναϊκή

Σχολή υπέκρυπτε την αντίθεση ανάμεσα σε δύο ηγετικά στρώματα της

ελληνικής κοινωνίας το 19ο αι.: τους Επτανήσιους και τους Φαναριώτες, που

διεκδικούσαν πολιτικούς, διοικητικούς και πνευματικούς ρόλους στη νέα

Ελλάδα. Η πνευματική διάσταση εκδηλώθηκε και στο χώρο της ποίησης.

16

1.3. ΒΑΣΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

1.3.1. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

Η επτανησιακή ποίηση αναπτύχθηκε με τη συνδυασμένη επίδραση ευρωπαϊκών και

ελληνικών λογοτεχνικών επιρροών:

1. Ιταλία : οι Επτανήσιοι λογοτέχνες επηρεάζονται έντονα από το λίγο παλιότερο

ιταλικό νεοκλασικισμό (βασικό του αίτημα η γνώση και η αξιοποίηση των

κλασικών κειμένων) και στη συνέχεια από το σύγχρονο τους ρομαντισμό.

2. Αγγλική και Γερμανική Φιλολογία

3. Ισχυροί δεσμοί με την αρχαία ελληνική και λατινική γλώσσα και λογοτεχνία

4. Εντόπια λογοτεχνική παράδοση των προηγούμενων αιώνων. Σημεία αναφοράς:

1. η λογοτεχνία της κρητικής αναγέννησης

Ο θαυμασμός τους φαίνεται σε δοκιμιακά τους κείμενα και διαμορφώνει

τις γλωσσικές και εκφραστικές επιλογές τους

2. το δημοτικό τραγούδι

ασκεί γλωσσική και στιχουργική επίδραση

λειτουργεί ως αδιαμφισβήτητο πειστήριο της εθνικής ταυτότητας και

συνέχειας, αλλά και ως τρόπος να συνδεθεί η εθνικά αναγεννημένη

έντεχνη λογοτεχνία με τις λαϊκές ρίζες της.

a. Οι Επτανήσιοι ποιητές του 19ου αι. συνδέονται με τους προσολωμικούς

λόγω της πατριωτικής θεματολογίας και της φιλελεύθερης ιδεολογίας.

b. Η σχέση τους με τους λεγόμενους «προδρόμους» του Σολωμού και της

νεότερης ελληνικής ποίησης, τους Χριστόπουλο και Βηλαρά, οφείλεται

κυρίως στην κοινή γλωσσική επιλογή της λαϊκής γλώσσας.

17

1.3.2. ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ-ΠΟΙΗΤΙΚΗ

Η επτανησιακή λογοτεχνία διαμορφώθηκε κάτω από την ισχυρή επίδραση δύο

αισθητικών ρευμάτων, του νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού:

1. Κλασικισμός : (17ος-18ος αι.) είχε ως κύριο αίτημα τη σύνδεση της νεότερης

ευρωπαϊκής λογοτεχνίας με τα πρότυπα και τις αξίες της κλασικής

λογοτεχνίας. Έτσι, το κέντρο βάρους της καλλιτεχνικής δημιουργίας έπεφτε

στα ανυπέρβλητα πρότυπα του παρελθόντος και στη νηφάλια αντικειμενική

θεώρηση του κόσμου.

Ιταλικός Νεοκλασικισμός: η επικρατούσα στα Επτάνησα ποιητική θεωρία

μέχρι το 1830, σε συνδυασμό με την ιδεολογία του Διαφωτισμού και του

φιλελευθερισμού.

Ο ιταλικός νεοκλασικισμός των τελευταίων δεκαετιών του 18ου αι., που

διαμόρφωσε πνευματικά τη γενιά του Σολωμού και του Κάλβου κατά την

παραμονή της στην Ιταλία, απέκλινε από το αμιγές κλασικιστικό ιδεώδες του

17ου αι. και διαμορφώθηκε μέσα από τη διαπλοκή του με τον προρομαντισμό.

2. Ρομαντισμός : αισθητική τάση που (α’ μισό 19ου αι.) χαρακτηρίζεται από

ποικιλομορφία και αντιφατικότητα.

1. Βασίστηκε στη ρήξη με το κλασικιστικό αισθητικό ιδεώδες

2. Πρόβαλε την ανάγκη για απελευθέρωση της φαντασίας και του

συναισθήματος

3. Έκανε αρχή του την αναζήτηση της πρωτοτυπίας και της

δημιουργικότητας του καλλιτέχνη.

4. Μετέθεσε το κέντρο βάρους στην υποκειμενική θέαση της

πραγματικότητας μέσα από το εγώ του δημιουργού.

5. Ένα σταθερό στοιχείο του, ωστόσο, ήταν η ρήξη με το κλασικό

αισθητικό ιδεώδες και η προβολή της ανάγκης για απελευθέρωση της

φαντασίας και του συναισθήματος.

6. Μετά το 1830, στα Επτάνησα, ο νεοκλασικισμός υποχωρεί ενώ ο

ρομαντισμός, και ιδίως ο γερμανικός, ασκεί ολοένα και πιο αισθητή

επίδραση.

18

7. Σε φιλοσοφικό επίπεδο, ο επτανησιακός ρομαντισμός, όπως και ο

γερμανικός, προσδιορίστηκε από τον Ιδεαλισμό, όπως αυτός

συστηματοποιήθηκε από το έργο του φιλόσοφου Friedrich Hegel.

8. Ιδεαλισμός : φιλοσοφικό δόγμα, που εμφανίστηκε με διάφορες μορφές

ξεκινώντας από τον Πλάτωνα, και υποστηρίζει την υπεροχή του

πνεύματος ή της συνείδησης έναντι της ύλης στη θέαση του κόσμου.

9. Ο ευρωπαϊκός ρομαντισμός επηρέασε τόσο την Επτανησιακή όσο και

την Α’ Αθηναϊκή Σχολή.

Σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο:

ο νεοκλασικισμός συνδέει τη νέα με την αρχαία λογοτεχνία,

ενώ ο ρομαντισμός έρχεται σε ρίξει με το παρελθόν.

Ο νεοκλασικισμός χρησιμοποιεί ιστορικά πρότυπα,

αντίθετα ο ρομαντισμός ρίχνει το κέντρο βάρους στα πρότυπα του

καλλιτέχνη – δημιουργού.

Στα έργα των Επτανησίων ποιητών παρατηρείται συνδυασμός των δύο

τάσεων –νεοκλασικισμού και ρομαντισμού- που δημιουργεί τον

«Επτανησιακό Νεοκλασικισμό».

Ο Επτανησιακός Νεοκλασικισμός έχει τα εξής χαρακτηριστικά:

1. Ακολουθούνται σταθεροί ποιητικοί κανόνες

2. Δημιουργεί ένα συναισθηματικό και ταυτόχρονα ιδεολογικό κόσμο.

3. Η θεματολογία αντλείται από το λαμπρό ελληνικό παρελθόν και το σύγχρονο

Αγώνα του 1821

4. Επηρεάζεται από το γερμανικό ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό του Hegel.

Σύμφωνα με το Βελουδή ο επτανησιακός ρομαντισμός βρίσκεται πολύ κοντά στον

ευρωπαϊκό ρομαντισμό, τα δε στοιχεία που συνδέουν τον επτανησιακό με τον

ευρωπαϊκό ρομαντισμό και διαφοροποιούν τον επτανησιακό από τον αθηναϊκό

ρομαντισμό είναι:

1. Ο άκρατος ιδεαλισμός και η εξιδανίκευση της τέχνης

19

2. Ο σχηματισμός λογοτεχνικών ομάδων, σχολών ή κύκλων ( π.χ ο κύκλος του

Σολωμού ή του Πολυλά).

3. Η στροφή προς τη συλλογή, μελέτη και αξιοποίηση των προϊόντων του

λαϊκού πολιτισμού, όπως η δημοτική γλώσσα και ο δεκαπεντασύλλαβος.

4. Η στροφή προς τη δημοτική γλώσσα

5. Η προσφυγή στη φύση και η έκφραση υποκειμενικών αισθημάτων, ψυχικών

καταστάσεων και προβλημάτων.

6. Η σύζευξη της ποίησης με τη μουσική και τη φιλοσοφία (π.χ. με τον

ιδεαλισμό)

7. Η αποσπασματικότητα, με παραδειγματική την περίπτωση της ύστερης

ποίησης του Σολωμού

8. Η πρώιμη καλλιέργεια της λογοτεχνικής κριτικής και του δοκιμίου. Στην

Αθήνα αυτά θα καλλιεργηθούν αρκετά αργότερα, από τη Γενιά του 1880.

Η κύρια διαφορά μεταξύ του επτανησιακού και του αθηναϊκού ρομαντισμού

εντοπίζεται κυρίως στο γεγονός:

ότι μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους ο ελλαδικός ρομαντισμός

τάχθηκε στην υπηρεσία του νεοσύστατου βασιλείου, προκειμένου να

συμβάλει στη συγκρότηση και επιβολή της εθνικής ιδεολογίας.

Αντιθέτως, ο επτανησιακός ρομαντισμός δεν ήταν δέσμιος μιας τέτοιας

ιδεολογικής βλέψης.

20

1.3.3. ΘΕΜΑΤΙΚΗ

Τρεις κύριοι θεματικοί κύκλοι για την Επτανησιακή Σχολή:

1. Η αγάπη για την πατρίδα: συνήθως εκφράζεται μέσα από εκτενή επικολυρικά

ποιήματα, που ανήκουν στη θεματική του συλλογικού περιβάλλοντος, και έχει

επίκεντρο γεγονότα και πρόσωπα της Επανάστασης του ’21. Το πατριωτικό θέμα

συχνά συνδέεται με το πνεύμα του φιλελευθερισμού και με την ανάμνηση της

ένδοξης ελληνικής αρχαιότητα. Αναπτύσσεται είτε σε επικαιρικά ποιήματα

(θούρια, πατριωτικοί ύμνοι και ωδές) είτε σε εκτενή αφηγηματικά συνθέματα.

1. Σολωμός και Κάλβος θεματοποίησαν πρόσωπα και συμβάντα αποκλειστικά

της Ελληνικής Επανάστασης.

2. Άλλοι όπως ο Μαρκοράς και ο Τυπάλδος άντλησαν τα θέματα τους από

νεώτερους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες και από πολιτικά πρόσωπα της

εποχής του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

3. Ορισμένα αφηγηματικά ποιήματα έχουν ως θέμα γεγονότα και πρόσωπα της

ελληνικής αρχαιότητας, όπως Οι γάμοι του Μεγάλου Αλέξανδρου του

Τερτσέτη.

2. η αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία: συνήθως εκφράζεται μέσα από σύντομα

λυρικά ποιήματα και μαζί με τη φιλοπατρία, θεωρείται εκδήλωση του ελληνικού

φρονήματος. Επιπλέον, φέρει επιδράσεις της ιταλικής ποίησης του 19ου αι., όπου

υπάρχει η τάση για συγγραφή ποιημάτων θρησκευτικού περιεχομένου, με

κυρίαρχα θεματικά μοτίβα την Παναγία, τους αγγέλους και τους μοναχούς.

1. Το θρησκευτικό στοιχείο είναι έντονο στην ποίηση των Σολωμού,

Τυπάλδου, Τερτσέτη και Μαρκορά.

3. η αγάπη για τη γυναίκα: συνήθως εκφράζεται μέσα από σύντομα λυρικά

ποιήματα και αναφέρεται σε μια εξιδανικευμένη και άυλη, σχεδόν θεϊκή

παρουσία, που γεννάει έναν έρωτα ιδανικό και μυστικό και λυτρώνει από τις

ταπεινές γήινες αναγκαιότητες.

21

1. Τα ερωτικά, όπως και τα θρησκευτικά ποιήματα, εκφράζουν πτυχές του

ιδιωτικού βίου, σε αντίθεση με τα πατριωτικά που αναφέρονται στο

συλλογικό βίο.

Τα παραπάνω θεματικά κέντρα μπορούν να προσδιοριστούν εκ νέου, αν λάβουμε

υπόψη μας τη διάκριση ανάμεσα στη:

1. θεματική του συλλογικού περιβάλλοντος

αγάπη για την πατρίδα

2. θεματική του ιδιωτικού χώρου .

Αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία

Αγάπη για τη γυναίκα

ένας ιδιότυπος επτανησιακός λυρισμός, που αφομοίωσε στοιχεία από την

κρητική παράδοση, το δημοτικό τραγούδι, το ρομαντισμό και τον ιδεαλισμό,

τροφοδότησε σύντομα ποιήματα, η θεματική των οποίων καλύπτει τον

ιδιωτικό χώρο ή τον οικογενειακό και στενό φιλικό κύκλο: ερωτικά

τραγούδια, θρηνητικά ή επιμνημόσυνα ποιήματα, ποιήματα αναφερόμενα στη

γέννηση ενός παιδιού ή στον γάμο φίλων.

Σε συνάρτηση τέλος με τον ιδιότυπο επτανησιακό λυρισμό και τη θεματική

του ιδιωτικού βίου, αναπτύσσονται θέματα όπως η χαρά της ζωής και ο

φόβος του θανάτου, η φυσιολατρία, η αγάπη της νεότητας και της αγνότητας.

Ειδικότερα τους Επτανήσιους τους χαρακτήρισε:

1. Ροπή προς τη σατιρική ποίηση, η οποία κλιμακώνεται από την

ευθυμογραφική, αθώα διακωμώδηση γενικών ανθρώπινων τύπων ή και

γνωστών προσώπων της επτανησιακής κοινωνίας,

2. μέχρι τη γνήσια σάτιρα, που με καθαρά επιθετική διάθεση στηλιτεύει

επώνυμα πρόσωπα της τοπικής κοινωνίας, με πρόθεση καταγγελίας της

συμπεριφοράς και των πράξεων τους και κοινωνικής ή πολιτικής παρέμβασης.

22

1.3.4. ΓΛΩΣΣΑ

1. Στα Επτάνησα η διγλωσσία (ελληνικά+ιταλικα) αποτελούσε γλωσσικό καθεστώς

από τα χρόνια της Ενετοκρατίας, εμποδίζοντας την ανάπτυξη συγκρούσεων

μεταξύ της λόγιας ελληνικής και της δημοτικής γλώσσας.

2. Στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα των πόλεων αλλά και στην ύπαιθρο

διατηρήθηκε αλώβητη η λαϊκή γλώσσα, λειτουργώντας και ως έκφραση του

εθνικού φρονήματος.

3. Η δημοτική ήταν εδραιωμένη στη συνείδηση των Επτανήσιων ανεξαρτήτως

μορφωτικού επιπέδου και κοινωνικής προέλευσης, ως η επικρατούσα κοινή

νεοελληνική γλώσσα.

4. Έτσι οι περισσότεροι Επτανήσιοι λογοτέχνες του 19ου αι. έγραψαν την ποίηση

τους στη δημοτική, ενώ ορισμένοι ανέβαλαν τη θεωρητική υποστήριξή της με

δοκιμιακά κείμενα.

5. Ο στόχος τους ήταν να αναπτύξουν στέρεα επιχειρήματα για την απόρριψη των

δύο άλλων γλωσσικών τάσεων:

1 η . Τάση: Μια ομάδα κλασικοθρεμμένων λογίων φαναριώτικης κυρίως

προέλευσης, πρόβαλε την αρχαΐζουσα γλώσσα ως ένα ενδιάμεσο στάδιο, ώσπου η

γλώσσα των Νεοελλήνων να φτάσει στο σημείο να ανασυστήσει την αρχαία

ελληνική.

2 η . Τάση: Η λεγόμενη «μέση οδός», προτάθηκε κυρίως από το φιλόλογο

Αδαμάντιο Κοραή και υποστήριζε μια συμβιβαστική λύση για να αποφευχθούν οι

ακρότητες τόσο της αμιγώς λαϊκής, όσο και της αρχαϊστικής γλώσσας. Η

γλωσσική άποψη του Κοραή βρισκόταν πιο κοντά στη λαϊκή γλώσσα, πρότεινε

όμως την επιλεκτική διόρθωση και τον πλουτισμό της με στοιχεία της λόγιας

γλώσσας.

6. Διάλογος : κείμενο του Σολωμού (γρ, 1822-24, δημ. 1859), που πρώτος

θεωρητικοποίησε τη δημοτική.

1. Γραμμένο σε διαλογική μορφή, εκπροσωπεί τις απόψεις του.

23

2. Ο αγώνας για την επικράτηση της δημοτικής, είναι για το Σολωμό ισότιμος

με τον αγώνα για την εθνική ελευθερία.

3. Εκφράζει τη θερμή υποστήριξη του στη λαϊκή γλώσσα και απορρίπτει τόσο

τις θέσεις των Φαναριωτών αρχαϊστών, όσο και του Κοραή.

4. Για το σκοπό του αναφέρεται τόσο σε ονόματα αρχαίων Ελλήνων όσο και

νεώτερων Ευρωπαίων συγγραφέων αλλά επικαλείται και το πρότυπο των

σύγχρονων δυτικοευρωπαϊκών ομιλούμενων γλωσσών.

5. Στο κείμενο προβάλλεται επίσης ο δημιουργικός ρόλος του ποιητή, ως αυτός

που σεβόμενος τη γραμματική και το λεξιλόγιο της προφορικής δημοτικής

γλώσσας, θα την πλουτίσει και θα την εξευγενίσει, καθιστώντας την γραπτή

γλώσσα.

7. Οι σολωμικές γλωσσικές απόψεις απηχούνται και σε άλλα δοκίμια με θέμα τη

γλώσσα των Μαρκορά, Τυπάλδου, Τερτσέτη, Πολυλά και Καλοσγούρου.

8. Στα δοκίμια αυτά η επικράτηση της δημοτικής προβάλλεται ως προϋπόθεση για

την πνευματική και κοινωνική πρόοδο του ελληνισμού.

9. Επίσης γράφτηκαν και ποιήματα με θέμα τόσο τα προτερήματα της δημοτικής

όσο και τη σύγκρουση της με την καθαρεύουσα.

10.Ωστόσο η δημοτική γλώσσα δεν εμφανίζεται ομοιόμορφη στα ποιητικά κείμενα

της Επτανησιακής Σχολής. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές:

1. Χρήση της ντοπιολαλιάς , π.χ. στα σατιρικά ποιήματα του Λασκαράτου

(έντονο τοπικό χρώμα γλωσσικά αλλά και θεματικά)

2. Χρήση της γλώσσας του κλέφτικου τραγουδιού , π.χ. στη ποίηση του

Βαλαωρίτη (τα πεζά κείμενα του τα έγραφε στην καθαρεύουσα)

3. Από το γενικό γλωσσικό κανόνα αποκλίνει ο Κάλβος, που έγραψε σε μικτή

γλώσσα, με περισσότερα λόγια στοιχεία.

11.Με τη σολωμική εκδοχή της ποιητικής γλώσσας, που υιοθέτησαν οι σολωμικοί

ποιητές, αναπτύχθηκε μια ομοιόμορφη δημοτική, αποκαθαρμένη από τα

τοπικιστικά στοιχεία, που δεν αποκλίνει από το λεξιλόγιο και τη μορφολογία της

λαϊκής γλώσσας, αλλά και δεν αρνείται τον πλουτισμό της με επιλεγμένα στοιχεία

της λόγιας γλώσσας.

24

12.Ιάκωβος Πολυλάς: αξιοποιώντας, αλλά και υπερβαίνοντας το γλωσσικό δίδαγμα

των ώριμων σολωμικών ποιημάτων, προσπάθησε να δώσει λύση στον γλωσσικό

διχασμό των λογίων της εποχής του.

1. Όντας αντίθετος και στα δύο γλωσσικά στρατόπεδα, καταδίκασε τόσο τις

δύο εκδοχές της καθαρεύουσας, την αρχαϊστική και την απλή

καθαρεύουσα, όσο και τον ακραίο δημοτικισμό, και πρότεινε την οδό του

γλωσσικού «μέσου όρου».

2. Η γλωσσική θεωρία και πράξη του Πολυλά, εδραζόταν στη δημοτική, όχι

όμως στην «αφελή» δημοτική του αμόρφωτου αγροτικού πληθυσμού και

των τοπικών ιδιωμάτων, αλλά στη γλώσσα που διαμορφωνόταν στα

αστικά κέντρα χάρη στην προϊούσα πνευματική και κοινωνική πρόοδο,

εμπλουτισμένη και με αρκετά στοιχεία της καθαρεύουσας που πέρασαν

στην προφορική χρήση.

13.Η γλώσσα των ποιητικών κειμένων της Επτανησιακής Σχολής διατηρεί ως

σήμερα τη φυσικότητά της και μας είναι πολύ πιο οικεία από τις διάφορες εκδοχές

της τεχνητής καθαρεύουσας.

14.Λόγω της αισθητικής ποιότητας τους, αλλά και της γλωσσικής οικειότητας τους

πολλά από τα επτανησιακά ποιητικά κείμενα κατορθώνουν να ενδιαφέρουν και να

συγκινούν τον σημερινό αναγνώστη.

25

1.3.5. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

1. Η επτανησιακή ποίηση ενέταξε και εγκλιμάτισε στο νεοελληνικό ποιητικό κορμό

ιταλικά μετρικά σχήματα, συνδύασε αρμονικά τα ιταλικά μέτρα με τον ελληνικό

δεκαπεντασύλλαβο, τον στίχο κορμό της έμμετρης ποίησης μας.

2. Ο εγκλιματισμός των ιταλικών μετρικών σχημάτων στην εντόπια στιχουργική

παράδοση συντελέστηκε πολλαπλά, και κορυφώθηκε με την προσαρμογή του

ιταλογενούς ενδεκασύλλαβου στις ανάγκες της ελληνικής ποιητικής έκφρασης.

3. Από την άλλη πλευρά, η ρυθμική παράδοση του δεκαπεντασύλλαβου

αξιοποιήθηκε τόσο με τη μορφή του ομοιοκατάληκτου δίστιχου, όσο και του

ανομοιοκατάληκτου στίχου.

Πως αντιμετωπίζουν οι Επτανήσιοι την αναγκαιότητα της μετρικής εκφοράς:

1. Στην επτανησιακή ποίηση παρατηρείται εγκλιματισμός των ιταλικών

μετρικών σχημάτων με την εντόπια στιχουργική παράδοση, γεγονός που την

κάνει να αποτελεί κομβικό σημείο για την εξέλιξη της νεοελληνικής

στιχουργικής.

2. Πιο συγκεκριμένα τα ιταλικά, ολιγοσύλλαβα και ολιγόστροφα μέτρα

συνδυάζονται αρμονικά με τον ελληνικό ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο του

δημοτικού τραγουδιού και της κρητικής ποίησης, που κατά βάση τονίζεται

στις ζυγές συλλαβές, χωρίζεται σε δύο μέρη και δίνει έναν οκτασύλλαβο και

έναν επτασύλλαβο, με σταθερή παροξύτονη κατάληξη.

Τρόποι με τους οποίους πραγματοποιήθηκε αυτός ο εγκλιματισμός είναι:

26

1. Η υιοθέτηση ομοικαταληκτικά περίτεχνων και πολύστιχων στροφών, π.χ. η

οκτάβα,

2. Η δημιουργία ποιημάτων με σταθερή μορφή, π.χ. το σονέτο,

3. Η προσαρμογή του ιταλικού ενδεκασύλλαβου στις ανάγκες της ελληνικής

ποιητικής έκφρασης.

4. Από το έργο της ύστερης ποιητικής φάσης του Σολωμού και από αυτό των

σολωμικών ποιητών δημιουργήθηκε μια περίτεχνη στιχουργική.

5. Ειδικά ο Σολωμός στα ώριμα ποιήματα του επεξεργάστηκε κυρίως την

ευφωνία του στίχου, εγκαταλείποντας την ομοιοκαταληξία και περιορίζοντας

αυστηρά τις συνιζήσεις (συνεκφώνηση δύο ή τριών γειτονικών φωνηέντων σε

μια μετρική συλλαβή ώστε να διατηρείται ο ρυθμός του στίχου)

6. Μοναδική περίπτωση η στροφή των ωδών του Κάλβου, όπου έχουμε μια

ανομοιοκατάληκτη πεντάστιχη στροφή, με τέσσερις επτασύλλαβους στίχους

με ελεύθερη κατάληξη και έναν παροξύτονο πεντασύλλαβο.

27

ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Η ανάπτυξη της επτανησιακής λογοτεχνίας επηρεάστηκε ιδιαίτερα από την

πολιτικοκοινωνική κατάσταση που ίσχυε τον 19ο στα Ιόνια νησιά αλλά και από την

εκπαιδευτική και πνευματική τους παράδοση.

Παράγοντες που συνέβαλαν στην εμφάνιση της Επτανησιακής Σχολής ήταν:

1. Η άφιξη Κρητών προσφύγων μετά την κατάληψη της Κρήτης (1669), οι οποίοι

έγιναν φορείς της μακράς και ανθηρής πολιτιστικής και πνευματικής παράδοσης

της νήσου, προάγοντας την επτανησιακή παιδεία.

2. Οι ιδεολογικές συγκρούσεις ανάμεσα στους πολιτικούς σχηματισμούς

(καταχθόνιοι – μεταρρυθμιστές – ριζοσπάστες) που αντιμετώπιζαν διαφορετικά

την καταπιεστική αγγλική εξουσία και το θέμα της Ένωσης με την Ελλάδα.

3. Η αυστηρή ταξική διαστρωμάτωση (ευγενείς - αστοί – ποπολάροι), που είχε ως

συνέπεια τη δυνατότητα πρόσβασης στην εκπαίδευση (δημόσια και ιδιωτική)

μόνο σε άνδρες, και από αυτούς, σε όσους ανήκαν στις τάξεις των ευγενών και

των αστών.

4. #η φοίτηση απογόνων ευγενών και αστικών οικογενειών σε πανεπιστήμια των

ιταλικών πόλεων (κυρίως στην Πάδοβα), γεγονός που τους έφερε πιο κοντά στην

ιταλική φιλολογία και λογοτεχνία.

5. Η εισροή των καινοτόμων ιδεών του Διαφωτισμού και της Γαλλικής

Επανάστασης, που υποστήριζαν την ικανότητα του ανθρώπου να κατανοήσει και

να βελτιώσει τη θέση του στον κόσμο μέσα από τη δύναμη του νου και της

γνώσης και να επιτύχει την ελευθερία και την ευτυχία.

6. Η ίδρυση ορισμένων ιδιωτικών και ορισμένων δημοσίων εκπαιδευτηρίων, όπου

παρέχονταν γνώσεις της ελληνικής και ιταλικής παιδείας, καθώς και η λειτουργία

28

κάποιων σχολών ανωτέρου επιπέδου,, οι Ακαδημίες, στα πρότυπα των ιταλικών

Accademie.

7. Ορισμένες ελευθερίες (ελευθεροτυπία, άδεια συγκρότησης πολιτικών λεσχών,

κλπ), που σταδιακά παραχωρήθηκαν με συνταγματικές ρυθμίσεις (1849).

8. Η ειρηνική συνύπαρξη της λόγιας και της λαϊκής γλώσσας και η σταθερή ροπή

προς τη δημοτική γλώσσα.

9. Η ίδρυση τοπικών φιλολογικών και επιστημονικών εταιρειών (Ακαδημίες) που

αποσκοπούσαν στην διατήρηση του υψηλού μορφωτικού και πνευματικού

επιπέδου των Επτανησίων και είχαν ως απώτερο στόχο την διατήρηση της

εθνικής ιδέας και της ιστορικής συνέχειας του ελληνισμού. Οι επτανήσιοι

λογοτέχνες και ποιητές που έζησαν και δημιούργησαν στις τελευταίες δεκαετίες

του 18ου και ως το τέλος του 19ου αιώνα σχηματίζουν την Επτανησιακή Σχολή.

Για την διάκριση σε περιόδους γίνεται μια ομαδοποίηση με σημείο αναφοράς τον

Δ. Σολωμό, τη ζωή του και το έργο του. έτσι, διακρίνονται σε :

1. Προσολωμικούς :

1. Τόπος : Ζάκυνθος

2. Χρόνος : τέλος 1750 – 1820

3. Γλώσσα : μικτή και ακαταστάλακτη δημοτική

4. Έργα : επικαιρικά ποιήματα πολιτικά και κοινωνικά, επαναστατικά υπέρ

της δημοκρατίας, των ανθρωπιστικών αξιών και της ελληνικής εθνικής

αναγέννησης

5. Εκπρόσωποι : Στέφανος Ξανθόπουλος, Νικόλαος Λογοθέτης Γούλιαρης,

Νικόλαος Κουτούζης, Αντώνιος Μαρτελάος,

2. Σολωμικούς :

1. Χρόνος : περίπου 1820 – 1870

2. Γλώσσα : δημοτική

3. Έργα : ποιήματα λυρικά και σατυρικά, πεζογραφικά (κοινωνικό δράμα)

και μεταφράσεις

4. Εκπρόσωποι : Αντώνιος Μάτεσης, Γεώργιος Τερτσέτης, Ιούλιος

Τυπάλδος, Γεράσιμος Μαρκοράς, Ιάκωβος Πολυλάς,

29

3. Μετασολωμικούς :

1. Τόπος : Κέρκυρα

2. Χρόνος : 1850 – 1900

3. Έργα : μεταφράσεις, κριτικές, ποιήματα

4. Εκπρόσωποι : Στυλιανός Χρυσομάλλης, Γεώργιος Καλοσγούρος, Νίκος

Κογεβίνας,

4. Εξωσολωμικούς :

1. Γλώσσα : προσωπική δημοτική

2. Έργα : ποιήματα πολιτικά και κοινωνικά, πεζά αφηγήματα και δοκίμια

3. Εκπρόσωποι : Ανδρέας Κάλβος, Ανδρέας Λασκαράτος, Αριστοτέλης

Βαλαωρίτης,

5. Ελάσσονες : Ι. Πετριτσόπουλος, Σπ. Μελισσηνός Π. Πανάς, Ανδ. Μαρτζώκης, Στ.

Μαρτζώκης,

6. Επιγόνους : Λορέντζος Μαβίλης, Γερ. Σπαταλάς, Μ. Σιγούρος.

Παρά τις αποκλίσεις που εμφανίζεται στο χαρακτήρα και στα μέσα των έργων

των Επτανησίων λογοτεχνών, υπάρχουν ορισμένα κοινά σημεία, που

εντοπίζονται:

1. στην τεχνοτροπία : Συνδυάζει σταθερούς κλασικούς κανόνες του

νεοκλασικισμού (ισορροπία, αρμονία,, τελειότητα) με στοιχεία του

ρομαντισμού, που χαρακτηρίζεται από υπερβολές και έναν άκρατο

συναισθηματισμό.

2. στη θεματική: Κοινοί θεματικοί κύκλοι είναι η αγάπη για την πατρίδα, η

αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία και η αγάπη για τη γυναίκα. Το πρώτο

εντάσσεται στην ευρύτερη θεματική του συλλογικού βιώματος, που

διοχετεύεται στα επικολυρικά και συνήθως εκτενή ποιήματα. Τα δύο επόμενα

ανήκουν στη θεματική του ιδιωτικού χώρου και απαντώνται σε σύντομα

λυρικά ποιήματα. Το πατριωτικό θέμα συνδυάζεται άλλοτε την ανάμνηση της

ένδοξης ελληνικής αρχαιότητας και άλλοτε το με το πνεύμα του

φιλελευθερισμού. Η αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία , αν και απηχεί

ιταλικά θεματικά μοτίβα, συνδυάζεται με την φιλοπατρία. Η γυναίκα

παρουσιάζεται ως ένα αγγελικό πλάσμα, αντικείμενο ενός ιδανικού και

30

μυστικού έρωτα. Άλλα θέματα του ιδιωτικού βίου αφορούν τον οικογενειακό

ή φιλικό κύκλο και έχουν άλλοτε χαρούμενους και άλλοτε θρηνητικούς

τόνους. Επίσης παρατηρείται ροπή προς τη σατιρική ποίηση.

3. στη γλώσσα: Συνδυάζει την λόγια ελληνική με τη λαϊκή γλώσσα,

δημιουργώντας μια δημοτική υψηλού επιπέδου.

4. στη μορφολογία: Συνδυάζει τα ιταλικά μετρικά σχήματα με το βασικό μέτρο

της δημοτικής και της κρητικής ποίησης, τον ελληνικό δεκαπεντασύλλαβο.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ

1. Πως κατόρθωσε η Επτανησιακή σχολή να συνδυάσει τον νεοκλασικισμό με τον

ρομαντισμό;

2. Ποια ιδεολογικά ρεύματα επηρέασαν την Επτανησιακή ποίηση;\

3. Τι γνωρίζετε για τον Γ. Τερτσέτη;

4. Ποιος ήταν ο πρώτος εκδότης των έργων του Σολωμού;

5. Καλλιεργήθηκε το θέατρο από την Επτανησιακή σχολή;

6. Η δημοτική ήταν η μόνη γλώσσα στην οποία έγραφαν οι Επτανήσιοι;

7. Η σύζευξη της ποίησης με τη φιλοσοφία και τη μουσική είναι κοινά στοιχεία του

ευρωπαϊκού και του επτανησιακού ρομαντισμού;

8. Ποιο μέτρο δούλεψε περισσότερο ο Σολωμός στην ώριμη περίοδο της ποίησής

του;

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ

1. Νικόλαος Λογοθέτης - Γούλιαρης (1729 - 1832)

"Παρωδία ύμνου Μαρτελάου" (25)

2. Αντώνιος Μαρτελάος (1754 - 1819)

"Ύμνος εις ..Γαλλίαν, Βοναπάρτην, Γαντίλλην" (27)

Πολίτης (σ.129-130) - Αριστοκράτης στην καταγωγή, αλλά φανατικός οπαδός των

δημοκρατικών ιδεών. Γράφεται το 1797. Gentilly: γάλλος στρατηγός που κατέλαβε

τα Επτάνησα. Ακράτητος πόθος για ελευθερία. Δεν είναι τόσο ποιητής όσο λόγιος.

Ίσως δάσκαλος του Σολωμού, σίγουρα του Ugo Foscolo. Στην αρχή του ύμνου

31

"κόκαλα των Ελλήνων", όπως και στον Ύμνο του Σολωμού.

Δραστ. 2 - Εντοπίστε επιγραμματικά τα βασικά χαρακτηριστικά της προσολωμικής

ποίησης: Το ποίημα έχει περιορισμένη αξία: Πλατειάζει στην ανάπτυξη

εικόνων/νοημάτων, ενώ η δράση και τα πρόσωπα παραμένουν σχηματικά, στα όρια

της καρικατούρας. Χαρακτηρίζεται από γενικότερη εκφραστική αδεξιότητα. Γλώσσα

ακαταστάλακτη (η γνωστή ακαταστάλακτη δημοτική των προσολωμικών ποιητών..

αρχαίοι τύποι αναμειγνύονται με εκφράσεις δημοτικής) Περιεχόμενο: ένας τυπικός

για την εποχή ύμνος στον Ναπολέοντα, που αποτυπώνει το φρόνημα της περιόδου και

προβάλλει τις ανθρωπιστικές αξίες της Γαλλ. Επανάστασης ως βάση για την εθνική

αναγέννηση των Ελλήνων.

3. Ανδρέας Λασκαράτος (1811 - 1901)

"Γραφή αυτοκριτική" (29)

Εξωσολωμικός. Καταγραφέας ηθών. Σατιρίζει προλήψεις, δεισιδαιμονίες.

Καινοτόμος. Μαχητικός. Επιχειρεί να γίνει κοινωνικός αναμορφωτής. Κατά βάθος

πουριτανός. Αφορίστηκε από την ορθόδοξη εκκλησία. Γλώσσα: δημοτική +

ντοπιολαλιά.

Δραστ. 3 - Πού διακρίνεται ο "κατά βάθος πουριτανός και ηθικολόγος" συγγραφέας:

Γραμμένο με μεγάλη ελευθεριότητα που δεν παραπέμπει σε μια τυπική εικόνα

ηθικολόγου συγγραφέα. Ισχυρίζεται ότι δεν μπορεί να γράψει για μια γυναίκα αν δεν

την έχει δει.. να πιάσει τα πόδια και τα μάγουλα για να γράψει γι' αυτά.. και

καταλήγει πως τα ντινέρια (χρήματα) είναι η ασφαλέσταρη οδός για τις

ερωτοδουλειές. Ωστόσο, πίσω από την ελευθεριότητα.. υπερασπίζεται την

ειλικρίνεια, καυτηριάζει την υποκρισία των γυναικών στον έρωτα, ξεσκεπάζοντας

όλα τους τα "καμώματα" στην εμφάνιση και τα λεγόμενά τους. Αρνητικός με τον

ψευδεπίγραφο ιδεαλισμό των συναδέλφων του που στιχουργούν ύμνους για γυναίκες

που δεν έχουν δει ποτέ τους, υπακούοντας απλώς σε μια διαδεδομένη κοινωνική

πρακτική. Η ταύτιση των ονομάτων (δικού του και του ερωτοχτυπημένου φίλου του)

δημιουργεί την υπόνοια ότι το ποίημα είναι ίσως γραμμένο "εις εαυτόν" και ότι με

όλες του τις κατηγορίες για τις γυναικείες πρακτικές, ο ίδιος παραμένει δέσμιος μιας

ιδεαλιστικής αντίληψης για τον έρωτα.

4. Ιούλιος Τυπάλδος (1814 - 1883)

"Το πλάσμα της φαντασίας" (32)

32

Δραστ. 5: (συγκριτικά με Ξανθούλα και Φαρμακωμένη Σολωμού) Να εντοπίσετε

στοιχεία εξιδανίκευσης της γυναίκας - Σολωμός: επιλέγονται δυο πνευματικές φίλες

του ποιητή, η ομορφιά και τα ψυχικά και ηθικά χαρίσματα των οποίων θεωρούνται

από την απόσταση του οφειλόμενου σεβασμού. Στην Φαρμακωμένη δίνεται

έμφαση στην ερωτική αγνότητα, στην παρθενία.. Η εξιδανικευμένη προβολή

συνδυάζεται και ενισχύεται από την τότε επικρατούσα ηθική. Τυπάλδος: ως και ο

τίτλος μαρτυρεί τη διάθεση για εξιδανίκευση. Αντίθετα με Σολωμό, το ποιητικό

υποκείμενο κυριαρχείται από το πάθος της αγάπης και την ελπίδα να μοιραστεί τη

ζωή του με την αγαπημένη του. Σχεδόν εξαϋλωμένη, αφήνεται μετέωρη ανάμεσα στη

γήινη διάστασή της και την ουράνια προέλευση. Κοινός τόπος: και στα τρία

περιγραφικά στοιχεία της εξωτερικής ομορφιάς, τα οποία αναδεικνύουν ένα άσαρκο

και απόμακρο κάλλος, σταλμένο σχεδόν από μια εξωκοσμική διάσταση.

5. Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (1824 - 1879)

"Φωτεινός" (35)

Εξω-σολωμικός. Διαμεσολαβητής μεταξύ επτανησιακής και ελλαδικής σχολής.

Συνδυασμός δημοτικής γλώσσας και δημοτικού τραγουδιού. Θέμα: 14ος αιώνας,

εξέγερση Λευκαδιτών ενάντια στους Φράγκους. Ο Φωτεινός είναι ένας γέρος

επαναστάτης που μελετά την επανάσταση. Όλο το ποίημα κυριαρχείται από τη θερμή,

ανθρώπινη και αποφασιστική παρουσία του Φωτεινού. Απουσία υπερφυσικού. Ο

στίχος απαλλαγμένος από στόμφο και ρητορισμό. Ανολοκλήρωτο (το τελευταίο του

έργο - 1879).

Δραστ. 1 - Να εξηγήσετε επιλογή και χειρισμό του θέματος. Να εικάσετε την ιδεολογική

του τοποθέτηση: Συχνά στη λογ/νία η επιλογή της ανάπλασης ενός παλαιότερου

ιστορικού επεισοδίου εξυπηρετεί έναν παραλληρισμό με τη σύγχρονη του συγγραφέα

εποχή. Εδώ το επαναστατικό πνεύμα του Φωτεινού εναντίον των ξένων κατακτητών,

αλλού οργίλο, αλλού ήπια βέβαιο για το δίκιο του, αποτυπώνει την ιδεολογική

τοποθέτηση του Β. στο πλευρό των "ριζοσπαστικών" (με το κόμμα των οποίων

εξάλλου εξελέγη και βουλευτής το 1857), που επιθυμούσαν την άνευ όρων διακοπή

της Αγγλικής Προστασίας, την Ένωση με την Ελλάδα και τη δημιουργία μιας

ανεξάρτητης ελλ. δημοκρατίας με βάση τις αρχές της Γαλλ. Επανάστασης.

6. Γεράσιμος Μαρκοράς (1826 - 1911)

"Ο όρκος"

33

Σολωμικός. Εκτενές επικολυρικό. Αγνή αγάπη δυο νέων με ιστορικό πλαίσιο την

Κρητική Επανάσταση. 1866, ολοκαύτωμα μονής Αρκαδίου. Θεματικά: έρωτας -

θάνατος - πατρίδα. Γλώσσα: επτανησιακή δημοτική. Μορφική τελειότητα και

αρμονία. 15σύλλαβος ομοιοκατάληκτος (θυμίζει Ελεύθερους Πολιορκημένους

Σολωμού). Δίστιχο. Στίχοι κρουστοί.

34