ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

101
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ (ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ) - ΕΙΣΑΓΩΓΗ_1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι φανερό ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την ποινική καταστολή είναι τόσο παλαιές όσο και το ίδιο το έγκλημα. Μέχρι την εποχή των Διαφωτιστών και της Γαλλικής Επανάστασης του 1789, τα μέσα αυτά είχαν χαρακτήρα στυγνής ανταποδόσεως για την εγκληματική πράξη και εξουδετέρωσης ή στιγματισμού του εγκληματία και σαφώς δεν ενδιαφέρονταν για το άτομο του εγκληματία. Γι’αυτό και δέσποζαν ως ποινές η θανατική 1 [1] [ο Ποινικός Κώδικας του Καρόλου του 5 ου γνωστός ως Constitutio Criminalis Carolina (1532), περιέγραφε περισσότερους από 150 τρόπους εκτέλεσης της θανατικής ποινής], οι σωματικές (ακρωτηριασμοί, μαστίγωση, στιγματισμός, σταύρωση, αποτυμπανισμός 2 [2]), καταδίκη σε καταναγκαστική εργασία (π.χ. γαλέρες). Οι ποινές σε κάθε χρονική περίοδο επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες, όπως από: 1[1] Στην Ελλάδα με τον Ν.3289/2004 (ΦΕΚ Α’ 227/26-11-1004) κυρώθηκε το 13 ο Πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ σχετικά με την κατάργηση της θανατικής ποινής σε όλες τις περιστάσεις. 2[2] Στο κλασικό αττικό δίκαιο η θανάτωση εκτελείτο είτε με κατακρήμνιση είτε με αποτυμπανισμό παρόμοιο με τη σταύρωση που επιφυλασσόταν σε κακούργους (προδότες επ’ αυτοφόρω, κλέφτες, απαγωγείς, διαρρήκτες).

Transcript of ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Page 1: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ (ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ) - ΕΙΣΑΓΩΓΗ_1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Είναι φανερό ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την ποινική

καταστολή είναι τόσο παλαιές όσο και το ίδιο το έγκλημα. Μέχρι την εποχή

των Διαφωτιστών και της Γαλλικής Επανάστασης του 1789, τα μέσα αυτά

είχαν χαρακτήρα στυγνής ανταποδόσεως για την εγκληματική πράξη και

εξουδετέρωσης ή στιγματισμού του εγκληματία και σαφώς δεν

ενδιαφέρονταν για το άτομο του εγκληματία. Γι’αυτό και δέσποζαν ως

ποινές η θανατική1[1] [ο Ποινικός Κώδικας του Καρόλου του 5ου γνωστός

ως Constitutio Criminalis Carolina (1532), περιέγραφε περισσότερους από

150 τρόπους εκτέλεσης της θανατικής ποινής], οι σωματικές

(ακρωτηριασμοί, μαστίγωση, στιγματισμός, σταύρωση,

αποτυμπανισμός2[2]), καταδίκη σε καταναγκαστική εργασία (π.χ.

γαλέρες).

Οι ποινές σε κάθε χρονική περίοδο επηρεάζονται από διάφορους

παράγοντες, όπως από:

1. Τις οικονομικές δομές της κοινωνίας, και από τις βαθμίδες ανάπτυξης

της οικονομίας. Έτσι, η ποινή της γαλέρας αποτύπωνε την ανάγκη

των τότε ισχυρών ναυτικών κρατών να επανδρώσουν τα πλοία τους.

Ακόμη, η ανάγκη π.χ. σε εργατικά χέρια οδηγεί στο να αποφεύγονται

1[1] Στην Ελλάδα με τον Ν.3289/2004 (ΦΕΚ Α’ 227/26-11-1004) κυρώθηκε το 13ο

Πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ σχετικά με την κατάργηση της θανατικής ποινής σε όλες τις περιστάσεις.

2[2] Στο κλασικό αττικό δίκαιο η θανάτωση εκτελείτο είτε με κατακρήμνιση είτε με αποτυμπανισμό παρόμοιο με τη σταύρωση που επιφυλασσόταν σε κακούργους (προδότες επ’

αυτοφόρω, κλέφτες, απαγωγείς, διαρρήκτες).

Page 2: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

οι θανατώσεις και να προτιμάται η φυλακή με εργασία των

κρατουμένων ή η αποζημίωση (βλ. εποχή του μερκαντιλισμού με την

ανακάλυψη της Αμερικής και αργότερα με τη βιομηχανική

επανάσταση)

2. Στη διαμόρφωση των ποινικών κυρώσεων επιδρούν επίσης

θρησκευτικοί παράγοντες, όπως π.χ. ο εγκλεισμός σε μοναστήρι της

μοιχαλίδος στο Βυζάντιο (=ταύτιση εγκλήματος και αμαρτήματος).

Αντίθετα, η στέρηση της ελευθερίας χρησιμοποιήθηκε για μακρό χρονικό

διάστημα είτε ως βοηθητικό, είτε ως εξασφαλιστικό μέσο για τις ανάγκες

της ποινικής δικονομίας ή ως υποκατάστατο (κράτηση των υποδίκων ή των

μελλοθανάτων ή προς εξαναγκασμό αποπληρωμής χρεών) τόσο στην αρχαία

Ελλάδα όσο και στη Ρώμη. Βέβαια για το αρχαίο ελληνικό δίκαιο -ιδίως το

αττικό- προεξείχε ο ανθρωπισμός σε σχέση π.χ. με τις ποινές του Μεσαίωνα,

όπου επικρατούσαν τα βασανιστήρια. Ακόμη και η μαστίγωση του δούλου

στην Αρχαία Ελλάδα είχε όρια (50 κτυπήματα –και άγνωστο αν εφαρμοζόταν

στην πράξη). Αντίθετα, στην Ρώμη οι φυλακές (Carcer Mamertimus) είχαν

άθλιες συνθήκες: όλοι οι κατάδικοι αδιακρίτως φύλου τοποθετούνταν σε

κατασκότεινο κελί και με στοιχειώδη διατροφή. Οι φυλακές γινόντουσαν

εστίες διαφθοράς για τον δεσμοφύλακα (=ραβδούχο).

Στο Βυζάντιο η επίδραση του Χριστιανισμού ήταν έντονη στην μεταχείριση

των κρατουμένων. Επί Κωνσταντίνου διαχωρίστηκαν οι άνδρες από τις

γυναίκες, καταργήθηκαν τα βασανιστήρια και η σταύρωση, κλπ. Επί

Ονωρίου (395-423μ.χ.) υποχρεώθηκαν δικαστές να επισκέπτονται κάθε

Κυριακή τους κρατούμενους και να εξετάζουν τις ανάγκες τους και τα

παράπονά τους (η αντίδραση των δικαστών να εκτελούν τέτοια έργα

ανάγκασε τον Ονώριο να τα αναθέσει σε επισκόπους). Η διάταξη αυτή, που

την επανέλαβε και ο Ιουστινιανός, θεωρείται η σημαντικότερη επίδραση του

Χριστιανισμού υπέρ των κρατουμένων. Επί Ζήνωνος, καταργήθηκαν οι

ιδιωτικές φυλακές που υπήρχαν στη Ρώμη (τρομερή εκμετάλλευση των

Page 3: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

κρατουμένων). Βέβαια από την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου μορφοποιείται

μια αυστηρότερη αντιμετώπιση των εγκλημάτων που έχουν σχέση με την

ηθική, όπως ακρωτηριασμοί π.χ. της μύτης για τους μοιχούς, ή γλώσσας για

ψευδορκία. Ο δράστης στο έγκλημα της εκούσιας διαπαρθένευσης ενήλικης

κόρης (: δηλ. άνω των 13 ετών) έπρεπε να καταβάλει αποζημίωση ή να την

νυμφευτεί, διαφορετικά έπρεπε να δαρθεί, να κουρευτεί και να εξοριστεί!

Με την επιρροή των Διαφωτιστών η αντίδραση κατά των απάνθρωπων και

σκληρών τιμωριών του μεσαίωνα είχε ως αποτέλεσμα την υιοθέτηση

ανθρωπιστικότερων ποινών. Κατ’αρχάς, ζητήθηκε οι ποινές να είναι

τέτοιας βαρύτητας όσο ήταν αναγκαίο για την πρόληψη νέων εγκλημάτων

από τον δράστη ή από άλλους κοινωνούς (=ειδική, γενική πρόληψη). Έτσι, η

φυλάκιση προτάθηκε ως η ανθρωπιστικότερη, αλλά και καταλληλότερη

ποινή γιατί εξασφάλιζε διαρκή εκφοβιστική δράση και μεγάλη δυνατότητα

κλιμακώσεως προς τον βαθμό ηθικής απαξίας του κάθε εγκλήματος (=ποινή

του πολιτισμένου κόσμου).

Ωστόσο, η εξέλιξη αυτή δημιούργησε παράλληλα την ανάγκη για μια

βαθύτερη και καλύτερη γνώση της λειτουργίας των ποινών των στερητικών

της ελευθερίας και του τόπου εκτίσεώς των δηλ. των φυλακών.

Συνέπεια τούτου ήταν να δημιουργηθεί στις αρχές του 19ου αι. μια νέα

επιστήμη, η Φυλακολογία (Gefängiskunde) ή Σωφρονιστική.

Ωστόσο, επικρατεί κάποια ασάφεια ως προς πότε και από ποιους

θεμελιώθηκε, αλλά και ως προς την έκταση της επιστήμης.

Α) Ως προς το πότε και από ποιους θεμελιώθηκε: Μερικοί τοποθετούν την

εμφάνισή της το 1880 όταν γίνεται για πρώτη φορά χρήση του όρου

«σωφρονιστική». Θεμελιωτής θεωρείται ο Γάλλος E. Danjou με το έργο του

«Des prisons, de leur régime et des moyens de l’améliorer» (1821), όπου

Page 4: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

παρ’όλο που δεν κάνει χρήση του όρου «Σωφρονιστική», είναι η πρώτη φορά

που επιχειρείται η καταγραφή των γενικών αρχών που πρέπει να διέπουν την

κράτηση στις φυλακές (διαχωρισμός κρατουμένων, εξασφάλιση πειθαρχίας

και υγιεινής, κλπ). Επίσης, λίγο αργότερα, το 1827 ο Γερμανός Nicolas Julius

παραδίδει τα πρώτα μαθήματα Φυλακολογίας στο Παν/μιο του Βερολίνου.

Από τους πρωτεργάτες πρέπει να θεωρείται και ο Γάλλος Charles Lucas

(1803-1889) με το έργο του “Du système pénal et du système répressif en

général, de la peine de mort en particulier” αν και οι εργασίες του

προχώρησαν σε έκταση και επιστημονική εμβάθυνση και μάλλον θα πρέπει

να κατατάσσεται στους πρωτεργάτες της αντεγκληματικής πολιτικής.

Η νέα επιστήμη γνώρισε γρήγορα μια διεύρυνση του αντικειμένου της

ανάλογη με την εξέλιξη των μέσων ποινικής καταστολής στη νεότερη

εποχή:

1. Διεύρυνση του σκοπού στον οποίο αποβλέπει η ποινική κύρωση

Ενώ αρχικά ήταν η ανταπόδοση, με την επίδραση των θετικιστών, που

έριξαν το κέντρο βάρος της ποινικής επιστήμης από την πράξη στο

πρόσωπο του εγκληματία, ο σκοπός αποκτά ανθρωπιστικότερο περιεχόμενο.

Παράλληλα, μίλησαν για την επικινδυνότητα του εγκληματία και για το

κοινωνικά ωφέλιμο της ποινής, που οδήγησε σε:

2. Διεύρυνση του περιεχομένου των ποινικών κυρώσεων:

Υιοθετήθηκαν όχι μόνο στερητικές της ελευθερίας, αλλά ποινικές κυρώσεις

γενικά. Γίνεται ο διαχωρισμός μεταξύ ποινών (κύριων και παρεπόμενων) και

σε μέτρων ασφαλείας (για τη φύλαξη ακαταλογίστων).

3. Διεύρυνση του θεσμικού πλαισίου: Υιοθετούνται εναλλακτικά μέτρα

της στερητικής της ελευθερίας ποινής (:υφ’όρον απόλυση, υφ’όρον

αναστολή, κλπ.).

Page 5: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Με την εξέλιξη αυτή η Σωφρονιστική παύει να είναι η επιστήμη των ποινών

των στερητικών της ελευθερίας και της φυλακής και γίνεται η «επιστήμη

που ασχολείται με την μεταχείριση του εγκληματία και την ορθή εκτέλεση

της απόφασης γι’αυτόν, από την έκδοσή της έως την επανένταξή του στην

κοινωνική ζωή» (: Γαρδίκας).

Β) Ως προς την έκταση που καλύπτει η Σωφρονιστική δεν υπάρχει συμφωνία.

- Μετά την έκδοση της καταδικαστικής απόφασης του ποινικού δικαστηρίου

αρχίζει το στάδιο της εκτέλεσης των ποινικών μέτρων που διατάσσονται

μ’αυτή.

1. Κατά μια άποψη, το ενδιαφέρον της Σωφρονιστικής αρχίζει από την

έκδοση της εκτελεστής καταδικαστικής απόφασης και συνεχίζει με τους

κανόνες εκτέλεσης των επιβαλλομένων με αυτές ποινικών μέτρων.

2. Κατά άλλη άποψη, οι κανόνες εκτέλεσης των ποινικών αποφάσεων

ανήκουν στο ποινικό δικονομικό δίκαιο και επομένως η Σωφρονιστική

περιορίζεται μόνο στους κανόνες εκτέλεσης των ποινικών μέτρων.

3. Κατά τρίτη άποψη, οι κανόνες εκτέλεσης των ποινικών μέτρων είναι

άρρηκτα συνδεδεμένοι με τους κανόνες εκτέλεσης των ποινικών αποφάσεων

από τις οποίες επιβάλλονται τα εν λόγω μέτρα και συνεπώς, αφού

αποτελούν ένα σύνολο, ανήκουν στην ύλη του ποινικού δικονομικού δικαίου.

Η παραπάνω διαφορά οφείλεται περισσότερο σε ιστορικούς λόγους. Η

Σωφρονιστική είναι, κατά πολύ, νεότερη του ποινικού δικονομικού δικαίου.

Έτσι, πριν τη γέννησή της οι κανόνες για την εκτέλεση των ποινικών

μέτρων εντάσσονταν στους ποινικούς δικονομικούς κώδικες, με τη σκέψη

ότι η εκτέλεση αποτελεί την συνέχεια της εκτέλεσης των αποφάσεων. Σε

μερικές χώρες λόγω έλλειψης Σωφρονιστικού κώδικα οι κανόνες για την

Page 6: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

εκτέλεση των ποινών κατά της ελευθερίας εντάχθηκαν στον ποινικό κώδικα

(πχ. στην Ελλάδα, παρά την ύπαρξη εδώ και 40 χρόνια αυτοτελούς Σ.Κ., οι

διατάξεις για την υφ’όρον απόλυση παραμένουν στον Π.Κ. του 1950). Ακόμη

και σήμερα υπάρχουν νομοθεσίες που θεωρούν ότι πρέπει να υπάρχει

ενότητα μεταξύ εκτέλεσης απόφασης και μέτρων, π.χ. ο γαλλικός ΚΠΔ

(Κεφάλαιο για την Διαδικασία εκτέλεσης, εκτέλεση των καταδικών κλπ). Το

ίδιο σύστημα είχε υιοθετήσει και η χώρα μας σε περιορισμένη κλίμακα, στον

κώδικα Ποιν.δικ. του 1834 με ένταξη κεφαλαίου περί των ποινικών φυλακών.

Σήμερα, οι διατάξεις που αναφέρονται στην εκτέλεση των αποφάσεων

θεωρείται ότι αποτελούν τμήμα του ποινικού δικονομικού δικαίου, ενώ οι

διατάξεις που ρυθμίζουν την εκτέλεση των ποινικών μέτρων εντάσσονται

στον Σ.Κ. Επικρατεί δηλ. η άποψη ότι το ενδιαφέρον της Σωφρονιστικής

αρχίζει αμέσως μετά την εκτέλεση της καταδικαστικής απόφασης και

παύει με την απότιση της ποινής.

Σωφρονιστική ή Σωφρονιστική επιστήμη: είναι ο κλάδος της

Εγκληματολογίας που ερευνά, μελετά και επιδιώκει την βελτίωση της

οργάνωσης και λειτουργίας του σωφρονιστικού συστήματος, ως επιμέρους

τμήματος του ευρύτερου μηχανισμού της ποινικής δικαιοσύνης. Αντικείμενα

δηλ. είναι το σωφρονιστικό σύστημα κι η σωφρονιστική πολιτική.

Σωφρονιστική πολιτική: είναι τμήμα της γενικότερης κατασταλτικής

(post delictum) αντεγκληματικής πολιτικής. Σκοπός της η υποβολή

προτάσεων για τη βελτίωσή της οργάνωσης και λειτουργίας του σωφρ.

συστήματος. Μπορεί να προέρχεται από προτάσεις/πιέσεις διεθνών ή

εθνικών οργανισμών (Μη Κυβερνητικών και Κυβερνητικών) ή

πανεπιστημιακών. Η άσκηση σωφρονιστικής πολιτικής αποτελεί κυβερνητικό

έργο και ανήκει στον τομέα ευθύνης του ΥπΔικ και δευτερευόντως και

άλλων Υπουργείων (Υγείας, Παιδείας, κλπ.). Θα πρέπει η σωφρονιστική

πολιτική να είναι σε αρμονία με τους στόχους κατά του εγκλήματος που

θέτει η αντεγκληματική πολιτική. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ως

Page 7: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

τμήμα της αντεγκληματικής πολιτικής αυτή επηρεάζεται από τα πολιτικά

καθεστώτα, γι’αυτό σε αυταρχικά καθεστώτα η έκτιση της ποινής είναι πιο

αυστηρή με την τάση που υπάρχει για υποβιβασμό της ανθρώπινης

αξιοπρέπειας και για απόλυτο έλεγχο οποιασδήποτε δραστηριότητας.

-Σωφρονιστικό σύστημα: (έχει μια γενική και μια στενή έννοια)

Α. Γενική έννοια: το σύνολο των αρχών και των κανόνων που διέπουν

την από την πλευρά της κάθε πολιτείας εκτέλεση των ποινικών κυρώσεων

κατά της προσωπικής ελευθερίας. Με την γενική έννοια διαμορφώνονται

τύποι σωφρονιστικών συστημάτων, τα οποία όπως θα δούμε πιο κάτω

αναπτύχθηκαν υπό την επίδραση διαφόρων κοινωνικών, θρησκευτικών και

πολιτιστικών αντιλήψεων κατά διάφορες χρονικές περιόδους σε διάφορα

κράτη, π.χ. κοινοβιακό, απομονωτικό, κλπ.

Β. Στενή έννοια: εννοείται ως σωφρονιστικό σύστημα ο ιδιαίτερος

τύπος σωφρονιστικού συστήματος, ο οποίος υιοθετείται από κάθε κράτος

π.χ. ελληνικό, γαλλικό, γερμανικό, κλπ.

Το σωφρονιστικό σύστημα υπό τη στενή του έννοια συντίθεται από ορισμένα

συστατικά, συμπληρωματικά και ρυθμιστικά στοιχεία:

        Συστατικά=

-υλικοτεχνική υποδομή

-προσωπικό

-Πληθυσμός των κρατουμένων, και φυσικά

-τα διάφορα μέτρα που εκτελούνται σ’αυτή

        Συμπληρωματικά= τα στοιχεία που δεν είναι αναγκαία για τη συγκρότησή

του, αλλά αν υπάρχουν βελτιώνουν την εικόνα του, τη λειτουργία και

Page 8: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

αποτελεσματικότητα του, π.χ. συμμετοχή του κοινού στη μεταχείριση των

κρατουμένων, ανάπτυξη συστημάτων μετασωφρονιστικής αγωγής, κλπ.

        Ρυθμιστικά στοιχεία κάθε σωφρον. Συστήματος = οι δικαιικοί κανόνες,

δηλ. μια άρτια σωφρονιστική νομοθεσία που θα προβλέπει όλα τα παραπάνω

στοιχεία.

Μια άλλη άποψη, θέλει η Σωφρονιστική επιστήμη να περιλαμβάνει δύο

άλλους ειδικότερους κλάδους:

1. Τον κλάδο της Σωφρονιστικής, που ασχολείται με τα προβλήματα

οργάνωσης και λειτουργίας του σωφρονιστικού συστήματος στο οποίο

ανήκει και η σωφρονιστική πολιτική και

2. τον κλάδο του Σωφρονιστικού δικαίου, που περιλαμβάνει των σύνολο

των δικαιικών κανόνων μέσω των οποίων οργανώνεται το

σωφρονιστικό σύστημα, σε υλοποίηση των υποδείξεων της

σωφρονιστικής πολιτικής. Στην Ελλάδα το Σωφρονιστικό Δίκαιο

βρίσκεται καταγεγραμμένο κυρίως στον Ν.2776/1999 (Σωφρονιστικός

Κώδικας), και στα προεδρικά διατάγματα για τον Οργανισμό του

Υπουργείου Δικαιοσύνης (: ρυθμίζει κυρίως θέματα σωφρονιστικού

προσωπικού) και για τον ευεργετικό υπολογισμό των ημερών

εργασίας, καθώς και στα άρθρ.105-110ΠΚ για την υφ’όρον απόλυση

και στις διατάξεις του Συντάγματος για την προστασία των

δικαιωμάτων των κρατουμένων και των διεθνών συμβάσεων ΕΣΔΑ,

ΔΣΑΠΔ, κλπ.

Ο όρος Σωφρονιστική διατηρείται γιατί έτσι χρησιμοποιείται από τις

αρχές του προηγούμενου αιώνα, ήδη στον πρώτο σωφρονιστικό κώδικα του

1836 και διατηρείται και στον ισχύοντα. Απαντά δε απαράλλακτος και στον

Πλάτωνα (: Γοργίας, Νόμοι).

Page 9: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Ποιοι εγκλείονται στις ελληνικές φυλακές;

-Κατάδικοι

-υπόδικοι και

-χρεωφειλέτες (το ενδιαφέρον της Σωφρονιστικής είναι καθαρά

συμπτωματικό γι’αυτούς).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

1.     H Σωφρονιστική ως κύρια εγκληματολογική επιστήμη ανήκει στους

θετικούς επιστημονικούς κλάδους, διότι το άμεσο αντικείμενό της, δηλ.

το σωφρονιστικό σύστημα [και τα επί μέρους στοιχεία που τη συνθέτουν με

τη στενή έννοια], είναι πραγματική κατάσταση. Συνέπεια τούτου είναι ότι

οι μέθοδοι της είναι μέθοδοι των θετικών επιστημών, δηλ. παρατήρηση,

μέτρηση, πείραμα.

2.     Είναι νομικός κλάδος τόσο επειδή στοχεύει στην υλοποίηση μέτρων που

προβλέπονται και επιβάλλονται κατά τη λειτουργία άλλων συναφών νομικών

κλάδων (: ουσιαστικό ποινικό, ποινικό δικονομικό) στο πλαίσιο του

ευρύτερου συστήματος της Ποινικής Δικαιοσύνης, όσο και επειδή η

ικανοποίηση των αντίστοιχων στόχων (=η εκτέλεση των ποινικών

κυρώσεων) γίνεται μέσα από αυστηρά καθορισμένες δικαιικές ρυθμίσεις,

των οποίων το σύνολο αποτελεί το αποκαλούμενο σωφρονιστικό σύστημα.

ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Page 10: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

1. Έχει παγκοσμιότητα = σε οποιαδήποτε χώρα του κόσμου, άσχετα

από τις επιμέρους διαφορές των ποινικών συστημάτων που ισχύουν

σ’αυτές, έχει τα ίδια αντικείμενα έρευνας π.χ. οργάνωση και

λειτουργία σωφρονιστικών καταστημάτων, προβλήματα προσωπικού,

μεταχείριση κρατουμένων, κλπ).

2. Συνέπεια του παραπάνω είναι ότι στον τομέα της έχει καταστεί

δυνατή σε μεγάλο βαθμό, η διεθνής συνεργασία, η συγκριτική

έρευνα και η ανάπτυξη δραστηριότητας από διεθνείς

οργανισμούς, όπως ο ΟΗΕ (+παλαιότερα η Κοινωνία των Εθνών -

ΚτΕ) και το Συμβούλιο της Ευρώπης. Θα πρέπει να τονιστεί ότι τους

αξιολογότερους σταθμούς στην Σωφρονιστική επιστήμη αποτέλεσαν

διεθνείς και ευρωπαϊκοί κανόνες, όπως:

a. Το Σύνολο Στοιχειωδών Κανόνων Μεταχείρισης Κρατουμένων

της ΚτΕ -1934 και αργότερα του ΟΗΕ -1957

b. Οι Ελάχιστοι Βασικοί Κανόνες για τη Μεταχείριση των

Κρατουμένων του Συμβουλίου της Ευρώπης (Απόφ.5/1973) όπως

αντικαταστάθηκε αργότερα από τους Ευρωπαϊκούς

Σωφρονιστικούς Κανόνες (Σύστ.3/1987)

c. οι Ευρωπαϊκοί κανόνες για τις κυρώσεις και τα μέτρα που

εκτελούνται στην κοινότητα – (Σύσταση Συμβ. Ευρώπης

16/1992)

d. η Σύμβαση για την μεταφορά των κρατουμένων (Συμβ. Ευρώπης

112/1983)

3. Τέλος, οι γνώσεις που προσφέρει ο κλάδος της Σωφρονιστικής

επιστήμης έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και είναι συνήθως ανεξάρτητες

από την εκάστοτε ισχύουσα νομοθεσία και τις νομοθετικές μεταβολές

που μεσολαβούν.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Page 11: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΩΝ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

Κατά τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας των σωφρονιστηρίων το ενδιαφέρον

για τους κρατούμενους περιοριζόταν στη φύλαξη και στη στοιχειώδη

διατροφή τους (: π.χ. διάταγμα του Καρόλου του 5ου όριζε την τροφοδοσία

στις φυλακές σε ψωμί και νερό).

Με τους Διαφωτιστές εκείνος που επηρέασε και συνέβαλε στην ουσιαστική

αναμόρφωση των συνθηκών λειτουργίας των φυλακών και διαβίωσης των

κρατουμένων ήταν ο Άγγλος John Howard (1726-1790), ο οποίος ορίστηκε

δικαστικός άρχων (σερίφης) το 1773 και επισκέφτηκε 200 περίπου φυλακές

της Αγγλίας, όπου και σοκαρίστηκε από τις συνθήκες:

-      δεν υπήρχε διαχωρισμός ανδρών, γυναικών και παιδιών

-      τις περισσότερες ώρες παρέμεναν σιδηροδέσμιοι στα κελιά (απ’τον λαιμό ή

με μπάλα στο πόδι)

-      σχεδόν γυμνοί

-      χωρίς στρώματα ή κρεβάτια

-      για τη διατροφή έπρεπε να καταβάλουν τροφεία

-      δεν είχαν φυσικό φως, θέρμανση, τρεχούμενο νερό.

Το κακό ήταν διπλό: από τη μια το γεγονός ότι φυλακίζονταν και από την

άλλη οι συνθήκες κάτω από τις οποίες κρατούνταν.

Μετά από αλλεπάλληλες ενέργειες και αναφορές στο βρετανικό Κοινοβούλιο

ο Howard πέτυχε την έκδοση δύο νομοθετημάτων με τα οποία: καταργήθηκε

η υποχρέωση καταβολής τροφείων, καθιερώθηκε η υποχρέωση να

παρίστανται προσωπικά στην εναντίον τους δίκη και προβλέφθηκαν

Page 12: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

συνθήκες υγιεινής με υπεύθυνους για τον έλεγχό τους δικαστές. Επίσης

καθιερώθηκε η χωριστή κράτηση ανδρών και γυναικών. Ο Howard που

ταξίδεψε και επισκέφτηκε πολλές φυλακές σε άλλες χώρες, δαπάνησε το

σύνολο της περιουσίας του για την βελτίωση των συνθηκών στις φυλακές.

Πέθανε από τυφοειδή πυρετό κατά τη διάρκεια του τελευταίου του ταξιδιού

στην Κριμαία (1790) όπου και τάφηκε. Προς τιμή του ιδρύθηκε η Ένωση για

την αναμόρφωση του ποινικού συστήματος και μέχρι σήμερα εκδίδεται το

«Howard Journal of Criminal Justice».

Η κίνηση για τον εξανθρωπισμό των φυλακών άρχισε να εκδηλώνεται στη

χώρα μας μετά την απελευθέρωση και την ίδρυση του ελληνικού κράτους.

Επί Καποδίστρια αναγνωρίστηκε:

-να δίδεται σε κάθε ενδεή φυλακισμένο ένα γρόσι την ημέρα για όποιον ήταν

άπορος (1829),

-να δίδονται τα παλαιά φορέματα των στρατιωτών στους κρατούμενους

(1830),

-Να μπουν κρεβάτια και καθίσματα στα κελιά (1830).

Κοινό χαρακτηριστικό όλων των σωφρονιστικών συστημάτων υπήρξε η

οργάνωση της εκτέλεσης των ποινικών κυρώσεων γενικά και όχι μόνο της

ποινής της στερητικής της ελευθερίας. Έτσι το ενδιαφέρον των σωφρ.

Συστημάτων επεκτείνεται ακόμη και σήμερα στην εκτέλεση οποιασδήποτε

κύρωσης ή μέτρου (π.χ. χρηματική ποινή ή υποκατάστατα).

ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

Page 13: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Μπορούμε να χωρίσουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

Σωφρονιστικά συστήματα κλειστής μεταχείρισης και ανοικτής

μεταχείρισης.

1. Σωφρονιστικά συστήματα κλειστής μεταχείρισης:

Τα σωφρονιστικά συστήματα που εφαρμόστηκαν στο παρελθόν και

εφαρμόζονται μέχρι σήμερα είναι:

- κοινοβιακό

- απομονωτικό

- μικτό σωφρονιστικό σύστημα

- προοδευτικό

Τα παραπάνω έχουν εμφανιστεί και με παραλλαγές, ενώ στο πλαίσιό τους

έχουν εφαρμοστεί συγκεκριμένες μέθοδοι που δεν έχουν την γενικότητα των

προηγουμένων για να χαρακτηρίζονται «συστήματα», π.χ. σύστημα

αυτοδιοίκησης των κρατουμένων, σύστημα εμπιστοσύνης, το σύστημα των

περιπτέρων.

Τα πιο σημαντικά από τα σωφρονιστικά συστήματα:

1. Το κοινοβιακό σωφρονιστικό σύστημα

Μετά την κατάργηση των βάρβαρων ποινών κατά της ζωής και του

σώματος, η εκτέλεση των οποίων συνδυαζόταν με επιβολή βασανιστηρίων,

η καθιέρωση της ποινής στερητικής της ελευθερίας θεωρήθηκε

ανθρωπιστική κατάκτηση. Το πρώτο σύστημα κράτησης που καθιερώθηκε

Page 14: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

στην Ευρώπη δεν διήπετο από κάποια ιδιαίτερη οργάνωση, γιατί και μόνο η

κατάκτηση αυτή θεωρήθηκε αρκετή.

Τα πρώτα χρόνια, οι κατάδικοι τοποθετούνταν σε απροσδιορίστου

χαρακτήρα ιδρύματα, μαζί με αλήτες, ορφανά, ανίατους ασθενείς, κλπ.

Πέρασαν αρκετά χρόνια πριν δημιουργηθούν ιδιαίτερα σωφρονιστήρια. Πολύ

γρήγορα όμως ο συνωστισμός στα σωφρονιστήρια μεγάλου αριθμού

κρατουμένων χωρίς διακρίσεις κατηγοριών (ενήλικες, ανήλικοι, άνδρες,

γυναίκες), τα μετέβαλε σε κοινόβια με άθλιες συνθήκες.

Σε μια προσπάθεια βελτίωσης αναπτύχθηκε το λεγόμενο «κοινοβιακό

σύστημα» κατά το οποίο: οι κρατούμενοι συνέχιζαν να διαβιούν σε κοινούς

μεγάλους θαλάμους μέρα νύχτα, αλλά ο ρόλος της διοίκησης δεν

περιορίζεται μόνο στη τήρηση της τάξης , αλλά επεκτείνεται και σε θετική

δράση με την έννοια της οργάνωσης της ζωής των κρατουμένων,

δημιουργίας όρων εργασίας, παρακολούθησης της ατομικής εξέλιξης αυτών

με στόχο την βελτίωση τους.

Το κοινοβιακό σύστημα εφαρμόστηκε στις πρώτες ελληνικές φυλακές που

είτε κατασκευάστηκαν πρόχειρα, είτε αποτελούσαν μετατροπές κτιρίων

άλλων χρήσεων, π.χ. Επταπύργιο Θεσ/κης (που βέβαια δεν διέθετε

δυνατότητες απασχόλησης), που δεν αποτελούσε επιλογή του νομοθέτη,

αλλά μια τυχαία κατάσταση που ωστόσο κράτησε μέχρι το 1989 (όπου

αντικαταστάθηκε από τις φυλακές της Χρυσαυγής Λαγκαδά στη Θεσ/κη).

2. Το απομονωτικό (πεννσυλβανικό)

Η ελάχιστη προσφορά του κοινοβιακού συστήματος γρήγορα το κατέστησε

στόχο επικρίσεων. Οι μεταρρυθμιστικές ιδέες του 18ου αι. υποδαυλιζόμενες

από θρησκευτικά αλλά και ανθρωπιστικά κινήματα της εποχής οδήγησαν

στην ίδρυση φυλακών με σύστημα εκ διαμέτρου αντίθετο από το κοινοβιακό,

Page 15: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

όπως το επινόησε ο Jeremia Bentham (1748-1832). Ο Bentham υποστήριξε

την κυκλοειδή φυλακή με το περίφημο πανοπτικό σύστημα ελέγχου

των κρατουμένων, Το κτίριο είχε σχήμα ακτινωτό και λόγω της

ιδιορρυθμίας να επιβλέπονται ταυτόχρονα όλα τα κελιά από κεντρικό σημείο

το «εποπτείο» ονομάστηκε πανοπτικό. Με το σύστημα αυτό πιστευόταν ότι

θα υπήρχε εξοικονόμιση χρήματος (λιγότεροι φρουροί) και λιγότερες

αποδράσεις. Πίστευε ότι πρέπει να εργάζονται οι κρατούμενοι για να

επέλθει ομαλή ένταξη στην κοινωνική ζωή, να δέχονται επισκέψεις, να μην

υποβάλλονται σε αυθαίρετες πειθαρχικές ποινές (μόνο από τα αρμόδια

όργανα και όχι από τον Διοικητή της φυλακής), κλπ.

Το πανοπτικό του Bentham δεν κτίστηκε ποτέ όπως το είχε συλλάβει

εκείνος, αλλά επηρέασε την κατασκευή πολλών μεταγενέστερων φυλακών

νομιμοποιώντας την άποψη (:μύθο) ότι σωστά σχεδιασμένες φυλακές

μπορούσαν να αναμορφώσουν τους εγκληματίες και να τους μεταβάλουν σε

παραγωγικούς πολίτες. Το σύστημα ονομάστηκε και πεννσυλβανικό, γιατί η

πρώτη φυλακή που οργανώθηκε με το σύστημα αυτό κτίστηκε ήταν το

Ανατολικό Κρατικό Σωφρονιστήριο της Πεννσυλβάνια στο Πίτσμπουργκ των

ΗΠΑ το 1829 και η οποία έπαψε να λειτουργεί το 1966. Σύμφωνα με το

σύστημα αυτό ο κατάδικος έπρεπε να βρίσκεται στο κελί του νυχθημερόν σε

πλήρη απομόνωση, έχοντας όμως τη δυνατότητα να εργάζεται μόνος του,

να κάνει περίπατο μόνος του και να δέχεται επισκέψεις ιερωμένων και

μελών της Εταιρείας των Φυλακών, αλλά όχι συγγενών του. Βασισμένο στην

ιδέα ότι η θρησκεία είναι το μόνο θεμέλιο για τη βελτίωση του

κρατουμένου, η δε μεταμέλεια μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από τη

απομόνωση και τη θρησκευτική περισυλλογή (εν πάση περιπτώσει όχι μέσα

από βασανιστήρια). Το σύστημα αυτό μεταφυτεύτηκε στην Αγγλία όπου

κτίστηκε το 1842 η υπερμεγέθης φυλακή του Pentonville με 500 κελιά και

μετά ακολούθησαν και άλλες (φυλακή Santé – Παρίσι).

Επικρίσεις:

Page 16: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

- στην περίπτωση των μοναχών (θρησκευτικό κριτήριο μεταμέλειας) ο

εγκλεισμός τους είναι εθελοντικός, άρα το σύστημα δεν μπορεί να

λειτουργήσει με τον ίδιο τρόπο

- η διαρκής απομόνωση έχει ολέθριες συνέπειες στον ψυχικό κόσμο

- η απομόνωση είναι αντίθετη με το σκοπό της επανένταξης που στηρίζεται

στην ικανότητα δημιουργίας σχέσεων με συνανθρώπους.

3. Το μικτό σωφρονιστικό σύστημα (ωβούρνειο ή σύστημα της

σιωπής)

Σύμφωνα με αυτό οι κατάδικοι έπρεπε να βρίσκονται σε απομόνωση το

βράδυ, ενώ την ημέρα εργάζονταν μαζί εν σιωπή και αυστηρή πειθαρχία.

Εφαρμόστηκε στη φυλακή της Ωβούρνης προάστιο της Ν. Υόρκης το 1823 ή

κατ’άλλους το 1824.

Οι λόγοι που επέβαλαν το σύστημα αυτό:

- ανάγκη εκμετάλλευσης της εργασίας των κρατουμένων σε βιομηχανικές

εργασίες

- περιορισμός του κόστους των φυλακών διότι δεν απαιτούνται ευρύχωρα

κελιά, αφού ο κατάδικος παραμένει εκεί μόνο τη νύκτα. Δεν χρειάζονται

ατομικές αυλές, κλπ.

-αποφυγή δυσμενών συνεπειών απομόνωσης στον ψυχισμό του κρατουμένου

- εθισμός στην εργασία με άλλα άτομα και ενίσχυση βούλησης για εργασία

-χαλιναγώγηση του χαρακτήρα από την ανάγκη συμμόρφωσης σε αυστηρή

πειθαρχία.

Page 17: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Το σύστημα αυτό είχε τεράστια επιτυχία και εξαπλώθηκε και στην Ευρώπη

(Βέλγιο – Γάνδη).

4. Το προοδευτικό (ιρλανδικό)

Αποδέχεται τα χαρακτηριστικά των προηγουμένων, αλλά τα αξιοποιεί

χρησιμοποιώντας τα πιο μεθοδικά. Εμφανίστηκε στην Ιρλανδία το 1850.

Κατά το σύστημα αυτό, η διάρκεια της εκτέλεσης της ποινής

υποδιαιρείται σε τρία στάδια:

1ο (διάρκειας 9 μηνών): ο κατάδικος σε απομόνωση χωρίς εργασία.

Δυνατότητα περισυλλογής και ανάλογα την διαγωγή του πέρασμα στο 2ο

στάδιο.

2ο (διάρκεια όχι ορισμένη). Απομόνωση τη νύκτα, εργασία τη μέρα μαζί με

συγκρατούμενους. Ο κατάδικος πρέπει να διανύσει 4 τάξεις καθεμια από τις

οποίες διακρίνεται από διαφορετικό χρώμα στολής. Η παραμονή του σ’αυτές

εξαρτάται από διαγωγή του. Το σύστημα αυτό συνδυάστηκε αργότερα και

με σύστημα βαθμολόγησης (8 βαθμοί την ημέρα για τους άνδρες, 6 για τις

γυναίκες). Προπομπός του ευεργετικού υπολογισμού εργασίας (;)

Κακή διαγωγή σήμαινε αφαίρεση βαθμών και ενδεχόμενη υποβάθμιση.

Αντίθετα ο προβιβασμός σε ανώτερη τάξη σήμαινε προνόμια και ελευθερίες.

3ο: Ο κρατούμενος απολύεται με τον όρο ότι δεν θα διαπράξει νέο αδίκημα,

χωρίς να αποκλείεται και να του χαριστεί το υπόλοιπο.

Το σύστημα εφαρμόστηκε και στις φυλακές της Κέρκυρας επί Αγγλικής

κατοχής.

Page 18: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Πλεονέκτημα = για πρώτη φορά η διάρκεια της εκτέλεσης της ποινής

εξαρτάται από τον κρατούμενο, που ωθείται σε προσπάθεια βελτίωσης του.

Μειονεκτήματα = δυσχέρειες παρακολούθησης της εξέλιξης κάθε

κρατούμενου

Ανάγκη για φυλακές με ατομικά κελιά για το σύνολο των καταδίκων, αλλά

και εγκαταστάσεις για εργασία από κοινού, συνεπώς πολύ δαπανηρό.

Ωστόσο συνιστάται από τους Ευρωπαϊκούς Σωφρονιστικούς Κανόνες

(Σύσταση 3/1987 του Συμβ. Ευρώπης).

Η ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΥΠΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

ΣΕ ΚΛΕΙΣΤΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ

Τα συστήματα που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν αποδείχθηκαν ελάχιστα

αποτελεσματικά ως προς τη βελτίωση των κρατουμένων. Έτσι μετά τον Α’

Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισε να εγκαταλείπεται η ιδέα ότι η εκτέλεση της

ποινής πρέπει να γίνεται κατά συγκεκριμένο σωφρονιστικό σύστημα στο

οποίο να προσαρμόζεται η μεταχείριση όλων αδιακρίτως των κρατουμένων

και άρχισε να καθιερώνεται η αντίληψη ότι πιο αποτελεσματικό θα ήταν να

προσαρμόζονται οι μέθοδοι μεταχείρισης στην προσωπικότητα και τις

ανάγκες του κάθε κρατουμένου (εξατομίκευση). Άρχισε να διαμορφώνεται η

ιδέα της κοινωνικής επανένταξης του κρατουμένου που οδήγησε στην

κατασκευή και οργάνωση φυλακών με πολυμορφία που δεν αποτελούσαν

«σύστημα».

Έτσι,

Α. Υιοθετήθηκαν αρχές που εισήγαγαν διαφοροποίηση στην μεταχείριση

που επέβαλε:

Page 19: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

1. δημιουργία σε κάθε εθνικό σύστημα ποικιλίας φυλακών με διαφορετικούς

κανόνες λειτουργίας (ανδρών, γυναικών, ανηλίκων – υψίστης ασφαλείας,

καταστήματα ασφαλείας για ψυχικά ασθενείς, κλπ)

2. Υιοθέτηση μεθόδων διαφορετικής μεταχείρισης μέσα σε ίδιας κατηγορίας

καταστήματα (παρακολούθηση σχολείου, εργασία, κλπ.)

Β. επιχειρήθηκε να τονωθεί η συμμετοχή των κρατουμένων στην οργάνωση

της φυλακής και ιδίως στην δική τους μεταχείριση. Αυτό επιχειρήθηκε με:

1. προσφυγή στο σύστημα αυτοδιοίκησης δηλ. οργάνωσης της εσωτερικής

ζωής της φυλακής (πλην διοικητικών θεμάτων, όπως απολύσεις

κρατουμένων, φύλαξη, κλπ.). Φυλακή που οργανώθηκε έτσι ήταν η Sing-Sing

στην Ν.Υόρκη.

2. Καθιέρωση συστήματος εμπιστοσύνης, κατά το οποίο ο κρατούμενος

αποδέχεται την κράτηση χωρίς φυσικό καταναγκασμό. Με το σύστημα αυτό

του ανατίθενται καθήκοντα και έξω από τη φυλακή (π.χ. παράρτημα

αγροτικής φυλακής Κασσάνδρας –στο οποίο διαμένουν ψαράδες κρατούμενοι

χαρακτηριζόμενοι ως «λογωτιμήτες»).

Σωφρονιστικά συστήματα ανοικτής μεταχείρισης:

Η κλειστή φυλακή από την ίδρυσή της είχε δεχθεί επικρίσεις για τα

μειονεκτήματά της, ιδιαίτερα:

- για τις επιβλαβείς συνέπειές της στους κρατούμενους, τόσο

ψυχικές/ψυχολογικές όσο και βιολογικές/σωματικές

Page 20: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

- για τον αρνητικό της αντίκτυπο πάνω στο άτομο ως κοινωνικής μονάδας

δηλ. στις σχέσεις του με την οικογένεια, επάγγελμα, κοινωνία γενικότερα.

-όταν καθιερώθηκε ως στόχος της ποινής η κοινωνική επανένταξη του

κρατουμένου έγινε φανερό ότι το κλειστό περιβάλλον ήταν το πλέον

ακατάλληλο για την επίτευξη του στόχου αυτού.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις οδήγησαν στο άνοιγμα τη φυλακής και την

υιοθέτηση συστημάτων εκτέλεσης ποινής με ποσοστό ελευθερίας. Τέτοια

συστήματα είναι:

1. Δημιουργία φυλακών στις οποίες οι κρατούμενοι εργάζονται μέσα

στον ευρύτερο χώρο του καταστήματος, αλλά είτε στο

ύπαιθρο, είτε σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις απομακρυσμένες

από τα κτίρια της κυρίως φυλακής.

α) Όπως είδαμε στην αρχή –κλειστά συστήματα- οι κρατούμενοι

απασχολούνταν μέσα στη φυλακή είτε μέσα στο κελί τους (απομονωτικο),

είτε όλοι μαζί σε εργαστήρια μέσα στη φυλακή (μικτό). Με την

εκβιομηχάνιση πολλοί κρατούμενοι εργάζονταν σε βιομηχανικές εργασίες

γεγονός που οδήγησε στις βιομηχανικές φυλακές. Η διαφορά στην αντίληψη

περί έκτισης -άνοιγμα- της φυλακής οδήγησε στο σλόγκαν: όχι εργαστήρια

στις φυλακές αλλά φυλακές στα εργοστάσια. Σ’αυτή την ιδέα στηρίζεται

π.χ. η οργάνωση της εργασίας των κρατουμένων στην φυλακή της πόλης

Melun της Γαλλίας όπου φιλοξενείται το Εθνικό Τυπογραφείο της Γαλλίας.

[ιδέα να γίνει και στις φυλακές Κομοτηνής το Παν/μιακό τυπογραφείο-

δυστυχώς δεν έγινε γιατί στη φυλακή πολλά τα συμφεροντα –όπου υπάρχουν

ευάλωτοι άνθρωποι υπάρχουν κάποιοι που θα το εκμεταλλεύονται]. Στην

Ελλάδα βιομηχανική [και χειροτεχνική] φυλακή είχε χαρακτηριστεί η (από το

1886) φυλακή Συγγρού που όμως δεν λειτούργησε ως τέτοια.

Page 21: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

β) Στις ίδιες αρχές στηρίζεται και οργάνωση των αγροτικών φυλακών οι

οποίες ευδοκίμησαν ιδιαίτερα στη χώρα μας. Από το 1927 είχαν ιδρυθεί 9 το

1940 ήταν 6, αλλά σήμερα είναι περιορισμένες σε 3 = Αγιά (χωρητικότητας

146 κρατουμένων) -> Θεσσαλία/Λάρισα, Κασσάνδρα (300), Τίρυνθα (200)].

 Το σύστημα των περιπτέρων (Cottage system): εφαρμόστηκε κυρίως

για ανήλικους και νεαρούς κρατούμενους. Κάθε περίπτερο (μικρά οικήματα

χωρίς κάγκελα και ψηλά παράθυρα), φιλοξενεί μικρό αριθμό κρατουμένων

(20-30, 50) με επικεφαλής επόπτη που παίζει περισσότερο τον ρόλο του

πατέρα (ή αντίστοιχα της μητέρας στα κορίτσια), παρακολουθώντας τις

επιδόσεις τους. Στον ίδιο χώρα συνυπάρχουν πολλά περίπτερα για να

διευκολύνεται ο ανταγωνισμός και η άμιλλα και να διευκολύνεται η

επανένταξη. Δίνεται σημασία στη δημιουργία οικογενειακής ατμόσφαιρας.

Συνήθως συνδυάζεται με το σύστημα εμπιστοσύνης (λογωτιμητες).

2. Η έκτιση σε καθεστώς ημι-ελευθερίας (ή ημι-κράτησης):

Σύστημα εκτισης των βραχυχρόνιων ποινών στερητικών της ελευθερίας (συνήθως μέχρι 6 μήνες) χωρίς διαρκή στέρηση της ελευθερίας προτάθηκε είτε σε καθημερινή βάση, είτε τα Σαβ/κα και γιορτές.

α) σε καθημερινή βάση: ο κρατούμενος βγαίνει το πρωί προκειμένου να

μεταβεί στην εργασία του, ή στη σχολή του και επιστρέφει μετά το τέλος

της απασχόλησης, εκπαίδευσης συνυπολογίζοντας και εύλογο χρόνο για να

πάει και ναρθει, συγκοινωνία κλπ. Η εφαρμογή γίνεται στα συνηθισμένα

σωφρονιστικά καταστήματα, αλλά επειδή δημιουργεί προβλήματα

(γραφειοκρατία, ασφάλεια του καταστήματος, κλπ) συστήνεται η

δημιουργία ειδικών ξενώνων μέσα στις πόλεις. Τέτοια κέντρα λειτουργούν

στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στη Γαλλία (Villejuif), Ελβετία (Le Sapey –Γενεύη),

Γερμανία, κλπ. Το προσωπικό που φροντίζει για την καθαριότητα στους

ξενώνες είναι συνήθως κρατούμενοι που εκτίουν την ποινή τους υπό το ίδιο

καθεστώς. Οι κρατούμενοι μπορούν να προσφέρουν εργασία είτε σε

δημόσιους ή κοινωφελείς οργανισμούς, είτε σε ιδιώτες. Το 1/3 του μισθού

Page 22: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

τους πηγαίνει στο σωφρονιστικό κατάστημα για τα έξοδα διατροφής τους,

κλπ., 1/3 για αποζημίωση του θύματος και το άλλο το κρατούν.

β) τα Σαβ/κα και γιορτές: έκτιση με κράτηση μόνο κατά το τέλος της

εβδομάδας ή σε μέρες αργίας + γιορτές, για να μπορεί να εργάζεται τις

υπόλοιπες. Για ποινές που δεν ξεπερνούν τους 3 μήνες.

γ) κοινωφελής εργασία ή εργασία στην κοινότητα (βλ. Ν.3189/2003 ως

αναμορφωτικό μέτρο). Επινοήθηκε τη δεκαετία του 1970 και εφαρμόζεται

ως υποκατάστατο της βραχυχρόνιας ποινής, είτε ως εναλλακτικό της

ελευθερίας. Στην 1η περίπτωση επιβάλλεται από το δικαστήριο ως κύρια

ποινή (αναμορφωτικό μέτρο), στη 2η χορηγείται ως μέτρο εναλλακτικής

έκτισης με μνεία στην απόφαση της δυνατότητας αυτής. Προϋποθέτει την

συναίνεση του καταδίκου γιατί αντιβαίνει στο άρθ.4 ΕΣΔΑ για υποχρεωτική

εργασία.

 Η κίνηση για την αποδοχή ολοένα και περισσότερων μέτρων εναλλακτικών

της έκτισης ή υποκατάστασης της φυλάκισης, σε συνδυασμό με την συνεχώς

αναπτυσσόμενη τάση για κατάργηση των ποινών των στερητικών της

ελευθερίας και συνεπώς των φυλακών και του σωφρονιστικού συστήματος

γεννούν εύλογα ερωτηματικά για τη τύχη του κλάδου. Δύο τάσεις έχουν

διαμορφωθεί: η καταργητική και η βελτιωτική (του σωφρονιστικού

συστήματος).

1. Καταργητική τάση: Πρόκειται για μια γενικότερη τάση

αντεγκληματικής πολιτικής (abolitionismus). Εκδηλώσεις της τάσης αυτής

είναι η κίνηση για την αποποινικοποίηση και απεγκληματοποίηση που

μπορούν να επηρεάσουν το σύστημα των ποινών π.χ. κατάργηση της

θανατικής ποινής (Ν. 2207/1994 (ΦΕΚ Α’ 65/25-4-1994) και Ν.3289/2004

(ΦΕΚ Α’ 227/26-11-1004) με τον οποίο κυρώθηκε το 13ο Πρωτόκολλο της

ΕΣΔΑ σχετικά με την κατάργηση της θανατικής ποινής σε όλες τις

περιστάσεις), των βασανιστηρίων (άρθ.137Α και 137Β ΠΚ για διακεκριμένες

Page 23: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

περιπτώσεις, εισήχθησαν με τον Ν.1500/1984). Στη Σωφρονιστική

ενδιαφέρει η καταργητική τάση στο χώρο (κατά) των ποινών κατά της

ελευθερίας και η καταργητική που στρέφεται κατά της ύπαρξης φυλακών.

Παρ’όλο που φαίνεται οι δύο τάσεις να μοιάζουν δεν ταυτίζονται: η πρώτη

τάση στηρίζεται εκτός από το επιχείρημα για την επικρατούσα κατάσταση

στις φυλακές και σε επιχειρηματα ηθικού ή κοινωνικού χαρακτήρα ως προς

την επιβολή τους, την καταλληλότητά τους, κλπ., ενώ η δεύτερη δεν είναι

αντίθετη σ’ένα διαφορετικό τρόπο εκτέλεσης ποινών ή σε διαφορετική

οργάνωση των φυλακών και γενικά του σωφρ. συστήματος.

Α) καταργητική τάση κατά των ποινών κατά της ελευθερίας:

Η καταργητική τάση των ποινών κατά της ελευθερίας κατ’ανάγκη

στρέφεται κατά των φυλακών και συνεπώς ενδεχόμενη επικράτησή της

κρίνει και την μελλοντική τύχη της Σωφρονιστικής. Κάτι τέτοιο δεν είναι

απίθανο δεδομένου ότι όλες οι διεθνείς πιέσεις τείνουν στη χρήση της

φυλακής ως ultimum refugium και μαζί με όλα τα επιχείρημα έχει προστεθεί

και το κόστος της φυλακής. Στο πλαίσιο της τάσης αυτής αναπτύσσονται

ανεξάρτητες τάσεις προς κατάργηση (υποκατάσταση) των βραχυχρόνιων

ποινών και προς κατάργηση (αντικατάσταση) των μακρόχρονων ποινών:

α. Κατάργηση των βραχυχρόνιων ποινών:

Η τάση αυτή είχε ήδη εμφανιστεί από τα τέλη του 19ο αι. και υποστηρίχτηκε

από κορυφαίους ποινικολόγους της εποχής όπως ο Franz Liszt, o oποίος

υποστήριζε ότι η βραχύχρονη ποινή είναι άχρηστη και βλαβερή και δεν

εκφοβίζει, ούτε βελτιώνει, ενώ αντίθετα διαφθείρει (όταν εκτελείται μέσα

στις φυλακές). Στη χώρα μας επίσης υποστηρίχτηκε το 1906 επ’ευκαιρία

μιας έκθεσης για το καταλληλότερο σωφρονιστικό σύστημα για την χώρα

μας (Εκθεση Πεταλά, Αρεοπαγίτη, ρος Υπουργείο Δικαιοσύνης).

Page 24: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Ευνόητο ήταν ότι μια τόσο έντονη κριτική και για αρκετά χρόνια να δώσει

καρπούς. Ετσι, το 1973 το Συμβούλιο της Ευρώπης με την Απόφ.17/1973 για

την βραχύχρονη μεταχείριση των ανηλίκων εγκληματιών, παρατηρεί ότι οι

βασικές ιδέες στα ποινικά θέματα έχουν εξελιχθεί από τον περασμένο αιώνα

και =>η εξέλιξη αυτή θα πρέπει να αντανακλάται στον προσανατολισμό της

ποινικής δικαιοσύνης προς κοινωνική μάλλον παρά προς ποινική

δραστηριότητα και ότι υπάρχει ανάγκη να περιοριστεί ο ρόλος της

παραδοσιακής φυλακής, της οποίας η αποτελεσματικότητα ειδικά όσον

αφορά τις βραχείες ποινές όλο και περισσότερο αμφισβητείται. Η Απόφαση

αυτή πρότεινε:

-να περιοριστούν οι ποινές φυλάκισης για δράστες ελαφρών εγκλημάτων

και

-να προωθηθεί στο νομοθετικό και διοικητικό επίπεδο ένα σύνολο μέτρων

που θα κυμαίνονται από την φυλάκιση μέχρι την απόλυτη ελευθερία, έτσι

ώστε ν’ανοίξει ο δρόμος για τις νέες μορφές ποινικής μεταχείρισης.

Στην Ελλάδα παράδειγμα κίνησης καταργητικής των βραχυχρόνιων ποινών

είναι ο Ν.2207/1994 για την προσωρινή κράτηση, αναστολή των ποινών,

κλπ. Όπου στην Εισηγητική αναφέρεται ότι «είναι κοινή διαπίστωση ότι οι

βραχυχρόνιες ποινές στερητικές της ελευθερίας έχουν αποτύχει ως προς

τους σωφρονιστικούς τους στόχους. Ιδίως για τους πρωτόπειρους δράστες

αποτελούν ένα έσχατο μέτρο ανάγκης που μόνο κατ’εξαίρεση μπορεί να

είναι χρήσιμο». Μ’αυτή την δικαιολογία του «έσχατου μέτρου ανάγκης»

επιβιώνουν μέχρι σήμερα οι βραχυχρόνιες ποινές στο ελληνικό ποινικό

σύστημα.

Πάντως σήμερα, ο βραχυχρόνιες έχουν όντως κατά μέγα μέρος

αντικατασταθεί στο νόμο ή αντικαθίστανται από τα δικαστήρια όπου ο

νόμος έχει δώσει τέτοια ευχέρεια στους δικαστές, από σειρά μέτρων που

δεν έχουν σχέση με εγκλεισμό στην φυλακή:

Page 25: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

- Χρηματικές ποινές (άρθ.57ΠΚ), δηλ. πρόστιμο για πταίσματα (άρθ.18ΠΚ)

και χρηματική ποινή για πλημμελήματα (18ΠΚ)

-Μετατροπή της βραχυχρόνιας ποινής στερητικής ελευθερίας (άρθ.82ΠΚ)

-Η κοινωφελής εργασία που μπορεί να επιβληθεί και ως αυτοτελής

(αναμορφωτικό μέτρο στους ανήλικους)

-Αναστολή της επιβολής της βραχύχρονης ποινής (αναστολή έκδοσης

απόφασης) αν ο δράστης είναι πρωτόπειρος (π.χ. γαλλικό σύστημα)

Είναι σαφές ότι η καταργητική τάση τα τελευταία χρόνια έχει ξεπεράσει

κατά πολύ τις βραχυχρόνιες ποινές (στις αρχές του αιώνα θεωρούσαν

βραχυχρόνιες τις ποινές λίγων ημερών).

Στην Ελλάδα τα πιο πάνω μέτρα δεν υιοθετήθηκαν από διάθεση υιοθέτησης

της ιδέας του καταργητισμού, αλλά για λόγους αντιμετώπισης του

υπερπληθυσμού των φυλακών.

β. Κατάργηση των μακρόχρονων ποινών: το πρόβλημα του ισόβιου

εγκλεισμού

Η τάση αυτή επικεντρώνεται στην κατάργηση της ισόβιας κάθειρξης. Η

ισόβια κάθειρξη παρουσιάζει ένα ευρύ κύκλο προβλημάτων, όπως:

-έρχεται σε σύγκρουση προς την αξίωση σεβασμού των ανθρωπίνων

δικαιωμάτων της αξίας του ανθρώπου. Η στέρηση της ελπίδας εξόδου

ισοδυναμεί με θάνατο, ίσως είναι πιο σκληρή.

-έχει αρνητικές ψυχολογικές συνέπειες

-έχει δυσμενείς κοινωνικές συνέπειες (ακομη και για το κοινωνικό

περιβάλλον της φυλακής, γιατί τον απομονώνει από τους λοιπούς

Page 26: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

κρατουμένους, κρίση της προσωπικής του ταυτότητας, απώλεια του

αισθήματος ευθύνης και εξάρτησή του από το κατάστημα της φυλακής. Όλα

αυτά συνεπάγονται την ιδρυματοποίησή του (ή φυλακοποίηση).

-στερείται σωφρονιστικού περιεχομένου – καθιστά αδύνατη την υλοποίηση

σωφρονιστικών στόχων

- σημαντικό οικονομικό κόστος όχι μόνο λόγω διάρκειας, αλλά γιατί απαιτεί

ειδικά καταστήματα.

Η κίνηση για την κατάργηση έδωσε καρπούς σε χώρες όπως Νορβηγία που

καταργήθηκε το 1981, Πορτογαλία το 1976, Βραζιλία 1988,Κολομβία 1991.

Σε πολλές νομοθεσίες προβλέπεται η απόλυση των ισοβιτών με όρους

(Ελλάδα 20 έτη και για όσους έχουν περάσει τα 70 έτη στα 16 –κατά κανόνα

αλλά με επί μέρους όρους βλ. παρακάτω στην υφ’όρον απόλυση).

Ας σημειωθεί ότι ο πρώτος ποινικός Κώδικας της χώρας (Απάνθισμα των

εγκληματικών 1824) δεν δεχόταν την ισόβια κάθειρξη, αλλά όριζε ανώτατο

όριο ποινής τα 19 χρόνια! Ωστόσο με τον Ποινικό Νόμο του 1834

καθιερώθηκε η ποινή της ισόβιας κάθειρξης.

Αρκετά προοδευτική για την εποχή της η Απόφ.2/1976 του Συμβουλίου της

Ευρώπης συνιστά στις χώρες να περιορίσουν την επιβολή των

μακροχρόνιων ποινών στο μέτρο του αναγκαίου και να εφαρμόζουν για την

ισόβια κάθειρξη τις ίδιες αρχές που ισχύουν και για τις άλλες, όπως

ενθάρρυνση μόρφωσης και επαγγελματικής εκπαίδευσης, ενίσχυση επαφών

με τον έξω κόσμο, άδειες, χορήγηση απόλυσης υπό όρους, κλπ.

Β) η καταργητική τάση που στρέφεται κατά των φυλακών:

Η κίνηση προς κατάργηση των φυλακών θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως

ο σκληρός πυρήνας του ευρύτερου κινήματος προς κατάργηση του ποινικού

συστήματος, ως μηχανισμού αντιμετώπισης του εγκλήματος

Page 27: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

(abolitionismus), παρ’όλο που τα κίνητρα που υπάρχουν στις δύο τάσεις δεν

ταυτίζονται πάντοτε.

Η κίνηση για κατάργηση των φυλακών μορφοποιήθηκε περί το 1970 στις

σκανδιναβικές από ΜΚΟ χώρες, αλλά γρήγορα απέκτησε εκπροσώπους και

σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και στην Αμερική.

Η κίνηση αυτή εμφανίζεται συχνά ως ένα ριζοσπαστικό κίνημα με διάφορα

καταργητικά κινήματα, π.χ. κατάργηση δουλείας βασανιστηρίων, θανατικής

ποινής, κλπ. Με κοινό στόχο την αναμόρφωση της κοινωνίας προς το

καλύτερο.

Τα κυριότερα επιχειρήματα που προβάλλονται στρέφονται γύρω από 4

άξονες επιχειρημάτων:

1. Οι φυλακές εξ ορισμού αποτελούν απάνθρωπα οργανωτικά συστήματα,

παρά τις προσπάθειες εξανθρωπισμού τους, γιατί στερούν από τον άνθρωπο

την ελευθερία κίνησης, δυνατότητα φυσικών σχέσεων, επικοινωνία με

οικογένεια, φίλους κλπ. και την φυσική απόλαυση άλλων ελευθεριών και

αγαθών. Καθιστούν τον άνθρωπο εξαρτημένο άτομο και τον υποχρεώνουν να

ζει κάτω από συνθήκες που διαταράσσουν την ψυχική του λειτουργία.

2. Ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας καθιστά τις φυλακές

υποπολιτισμικές μονάδες (:υποκουλτούρα της φυλακής). Συγκεντρώνουν

άτομα από τον υπόκοσμο, καλλιεργούν ανάλογα κοινωνικά πρότυπα όπως

γλώσσα, ήθη, μουσική κλπ. Συγκεντρώνουν τη βία και εκφράζουν την από

την πλευρά της κοινωνίας βίαιη αντιμετώπιση των κοινωνικών

προβλημάτων.

3. Οι φυλακές έχουν αποτύχει στον τομέα της ειδικής πρόληψης, όχι μόνο με

την έννοια της αποτροπής των υποτρόπων αλλά και της βελτίωσης και

επανένταξης των κρατουμένων. Η πράξη αποδεικνύει ότι μόνο ο εγκλεισμός

Page 28: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

δεν επαρκεί για να αποτρέψει την υποτροπή. Επίσης δεν διαδραματίζουν

ιδιαίτερο ρολο στον τομέα της γενικής πρόληψης.

4. Το οικονομικό επιχείρημα είναι τόσο σημαντικό που κανένα κράτος δεν

μπορεί να παραβλέψει. Το βάρος μετατίθεται στους ώμους των

φορολογουμένων.

Η προηγούμενη θέση για κατάργηση δικαιολογεί δύο κατευθύνσεις:

1. Την σταδιακή αντικατάσταση των ποινικών μέτρων κατά της ελευθερίας

με άλλα πιο αποτελεσματικά

2. Εφόσον διατηρούνται οι ποινές φυλάκισης να χρησιμοποιούνται ως

έσχατα μέτρα αντεγκληματικής πολιτικής και βελτιώνονται διαρκώς ώστε

να εξομαλύνονται τα προβλήματα που εμφανίζονται. Η κατεύθυνση αυτή

αποτελεί την βελτιωτική κατεύθυνση που έχει αναπτυχθεί με την επιρροή

των διεθνών σωφρονιστικών κανόνων.

Για τη Βελτιωτική τάση του σωφρονιστικού συστήματος:

Βλ. Διεθνείς και Ευρωπαϊκούς κανόνες για τη βελτίωση του σωφρονιστικού

συστήματος.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ (ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ) - ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ_3

Διακρίσεις καταστημάτων - Όργανα – Αρμοδιότητες 

Ι. ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ

Σύμφωνα με τον ισχύοντα Σωφρ. Κώδικα (Ν.2776/1999) η εκτέλεση της στερητικής της ελευθερίας ποινής γίνεται με εγκλεισμό σε «κατάστημα κράτησης», που δεν είναι τίποτε διαφορετικό από τις γνωστές «φυλακές». Ωστόσο σχεδόν κάθε τροποποίηση του Σωφρ. Κώδ. επιφέρει και τροποποίηση

Page 29: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

της ονομασίας των φυλακών. Με εξαίρεση τον προηγούμενο ν.1851/1989 που αναφερόταν επίσης στα «κατάστημα κράτησης», ο προϊσχύσας αν.ν.125/1967 τα ονόμαζε «σωφρονιστικά καταστήματα». Ο ισχύων Οργανισμός του Υπουργείου Δικαιοσύνης (π.δ.36/2000- ΦΕΚ 29 Α’, όπως τροποποιήθηκε με τα π.δ. 189/2004 -ΦΕΚ 167 Α, π.δ.121/2005 -ΦΕΚ 177 Α΄ και π.δ. 79/2006 -ΦΕΚ 81 Α΄), αναφέρεται μεν σε «καταστήματα κράτησης», αλλά δεν διατηρεί με συνέπεια αυτόν τον όρο, αφού στη συνέχεια αναφέρεται σε «σωφρονιστικά καταστήματα», στον δε προϊσχύσαντα Οργανισμό του Υπουργείου δικαιοσύνης (π.δ.278/1988) αναφέρεται σε «καταστήματα κράτησης», αλλά προς αποφυγή παρεξηγήσεων διευκρινίζει ότι «όπου στο κείμενο αναφέρεται ο όρος «καταστήματα κράτησης» εννοούνται φυλακές»! Άλλωστε διατηρείται ο όρος «φυλακή» σε βασικά σωφρονιστικά όργανα, όπως στο «Κεντρικό Επιστημονικό Συμβούλιο Φυλακών», στο «Συμβούλιο Φυλακής» ή «Κεντρική Αποθήκη Υλικού Φυλακών».

Χαρακτηριστικός και ο νόμος 3189/2003 που επιφέρει τροποποιήσεις στο

δίκαιο των ανηλίκων, όπου τα «σωφρονιστικά καταστήματα» γίνονται

«ειδικά καταστήματα κράτησης ανηλίκων» (και προηγουμένως:

αναμορφωτήρια, σωφρονιστικά καταστήματα).

Η συνεχής εναλλαγή βλ. σύγχυση, των ονομασιών των φυλακών, οφείλεται αφενός στην έλλειψη συνεπούς σωφρονιστικής και αφετέρου στην μάλλον καλοπροαίρετη διάθεση για αποφυγή στιγματισμού των κρατουμένων. Ωστόσο, παραβλέπεται ότι ο όποιος στιγματισμός δεν δημιουργείται από την ονομασία, αλλά από τον ίδιο τον εγκλεισμό (και από τα κτίρια που παραμένουν ίδια και απαράλλαχτα στη διάρκεια του χρόνου).

Έτσι, όσες ονομασίες και αν έχουν αλλάξει οι φυλακές παραμένουν ίδιες. Για παράδειγμα, η Φυλακή του Επταπυργίου (μέχρι να καταργηθεί το 1989 και να αντικατασταθεί από την φυλακή της Χρυσαυγής Λαγκαδά –Θεσσαλονίκης) δεν είχε κτιστεί ποτέ για να εξυπηρετεί ανάγκες φυλακής. Στην πραγματικότητα ήταν ένα μεσαιωνικό φρούριο, που παρέμεινε ένα άθλιο κτίριο, δεδομένου ότι ουδέποτε άλλαξαν οι εγκαταστάσεις και η υποδομή του, παρ’όλο που άλλαξε η ονομασία του τουλάχιστον 6 φορές:

-          Κεντρική φυλακή Επταπυργίου

-          Εγκληματική φυλακή

-          Κλειστή φυλακή

-          Επανορθωτική φυλακή

Page 30: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

-          Δικαστική φυλακή

-          [και αν προλάβαινε τον Ν.1851/1989 θα ονομαζόταν και «Κατάστημα κράτησης Α’ ή Β’ τύπου»]

Δυστυχώς στη χώρα μας, εκτός από το Επταπύργιο, για πολλές δεκαετίες μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, χρησιμοποιούνταν ως φυλακές είτε μεσαιωνικά φρούρια (φρούριο του Ναυπλίου, φρούριο του Ιτζεδίν στο Καλάμι της Σούδας), είτε κτίρια που χρησιμοποιούσαν οι διάφοροι κατακτητές ως φυλακές (φυλακές της Κέρκυρας, Κεφαλονιάς, Ζακύνθου, Λευκάδος, Ιθάκης).

Με τις πρώτες ευεργεσίες κτίστηκαν και οι πρώτες φυλακές:

-          Σωφρονιστήριο της Αίγινας (Καποδίστριας, 1828)

-          Φυλακές Συγγρού (1886)

-          Φυλακές Αβέρωφ (1896)

-          Γυναικείες φυλακές στην Αθήνα (Λεωφ. Αλεξάνδρας, 1900 – δωρεά της Βασ. Όλγας)

Από απαλλοτρίωση μοναστηριακών εκτάσεων και αγροκτημάτων δημιουργήθηκαν και οι πρώτες αγροτικές φυλακές:

-          Τίρυνθας, Κασσαβέτειας, Βίδου (1925)

-          Άσσου (1927)

-          Αγιάς (1929)

-          Λειβαδίου (1931)

-          Κασσάνδρας (1930, απαλλοτρίωση του μετοχίου της μονής Σταυρονικήτα στο Αγ. Όρος)

Σημερινό καθεστώς διάκρισης καταστημάτων

Η σημερινή παρουσίαση του νομοθετικού καθεστώτος δεν είναι εύκολη, γιατί κάθε τόσο αλλάζουν οι διακρίσεις.

Κατ’αρχάς:

Page 31: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Ο προϊσχύσας Σωφρ.νόμος (Κώδικας Μεταχείρισης Κρατουμένων Ν.1851/1989) διέκρινε τα καταστήματα κράτησης σε 3 κατηγορίες:

-          γενικά

o   τύπου Α’ (κράτηση υποδίκων, κρατουμένων για χρέη και μέχρι 18 μήνες)

o   τύπου Β’ (λοιπούς δηλ.>18 μήνες)

-          ειδικά (καταστήματα κράτησης νέων και τα κέντρα ημι-ελεύθερης διαβίωσης)

-          θεραπευτικά

Για άγνωστους λόγους η παραπάνω διάκριση δεν τέθηκε ποτέ σε εφαρμογή.

Θα ανέμενε κανείς ότι σε περίπτωση μη εφαρμογής, θα αναβίωνε το

προηγούμενο καθεστώς διάκρισης (δηλ. του αν.ν. 125/1967, που εν μέρει

είχε διατηρηθεί σε ισχύ), αλλά λόγω παρεμβολών διαφόρων νόμων η

διάκριση δεν ήταν ποτέ σαφής.

Ο νέος Σωφρ. Κώδικας επανέφερε σε ισχύ τη διάκριση του Ν.1851/1989 (τις

3 κατηγορίες: γενικά, ειδικά, θεραπευτικά), αλλά και πάλι λίγους μήνες

αργότερα ο Οργανισμός του Υπουργείου Δικαιοσύνης (π.δ.36/2000) αφού

επανέφερε τον όρο «Σωφρονιστικά Καταστήματα» [ενέταξε τα

Καταστήματα Κράτησης στις Ειδικές Περιφερειακές Υπηρεσίες του ΥπΔικ]

και αγνοώντας την κατάταξη του Σωφρ. Κωδ. προχώρησε σε νέες

διακρίσεις:

Α) Καταστήματα κράτησης (προφανώς τα πρώην γενικά) Σύνολο 19:

o   Κορυδαλλού

o   Θεσσαλονίκης

o   Λάρισας

o   Ναυπλίου

Page 32: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

o   Νεάπολης

o   Πάτρας

o   Μαλανδρίνου

o   Γυναικών Κορυδαλλού

o   Τρικάλων

o   Χαλκίδας

o   Κέρκυρας

o   Αλικαρνασσού

o   Ιωαννίνων

o   Κομοτηνής

o   Κορίνθου

o   Χανίων

o   Χίου

o   Τρίπολης

o   Τρικάλων

o   Κω

o   Δομοκού

o   Γρεβενών

o   Νιγρίτας Σερρών

Β) Ειδικά καταστήματα κράτησης νέων:

o   Αυλώνα

o   Βόλου

o   ΑΣΚΑ Κασσαβέτειας

Page 33: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

(το Ίδρυμα αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Ν. Ιωνίας Βόλου καίτοι αφορά ανηλίκους δεν κατατάσσεται στα καταστήματα κράτησης νέων, γιατί έχει άλλο σκοπό).

Γ) Αγροτικά καταστήματα Κράτησης:

o   Κασσάνδρας

o   Νέων Κασσαβέτειας

o   Τίρυνθας

o   Αγιάς και

o   Ανοικτό Κατάστημα Κεντρικής Αποθήκης Φυλακών (Κ.Α.Υ.Φ.)

Δ) Ειδικά θεραπευτικά καταστήματα:

o   Νοσοκομείο Κρατουμένων Κορυδαλλού

o   Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού

o   Κέντρο απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελαιώνα Θηβών

o   Κέντρο απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Κασσάνδρας Χαλκιδικής

Ε) Πρεβαντόριο Κρατουμένων Άμφισσας (σήμερα θεωρείται δικαστική φυλακή).

Παράλληλα, λειτουργεί και το σύστημα της στρατιωτικής δικαιοσύνης με

αντίστοιχες φυλακές για όσους καταδικάζονται ενώ είναι σε ενεργό

υπηρεσία και οι οποίες φυλακές διακρίνονται σύμφωνα με τον Κανονισμό

Στρατιωτικών Φυλακών (π.δ.427/1994). Ωστόσο και αυτές οι διακρίσεις

έμειναν κενό γράμμα γιατί οι μόνες στρατιωτικές φυλακές που λειτουργούν

σήμερα είναι της Κορίνθου και της Θεσσαλονίκης.

Page 34: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Δυστυχώς αυτό που ισχύει για όλες τις Ελληνικές φυλακές είναι ότι πρέπει

να φτάσει μια φυλακή στα όρια της ντροπής για το πολιτιστικό επίπεδο της

χώρας για να αντικατασταθεί με νέα. Η περίπτωση της νέας φυλακής

Θεσσαλονίκης (Χρυσαυγή Λαγκαδά) που αντικατέστησε την φυλακή του

Επταπυργίου το 1989, είναι η μόνη για την οποία προκηρύχθηκε

αρχιτεκτονικός διαγωνισμός. Ωστόσο, οι αρχιτέκτονες μπορεί να ήσαν

άριστοι αλλά από Σωφρονιστική δεν είχαν ιδέα.

Ο Σωφρ. Κωδ. περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις για τις κτιριακές

εγκαταστάσεις στις οποίες δίνονται οι γενικές κατευθύνσεις για την

κτιριακή υποδομή του σωφρ. συστήματος:

-          Σχετικά με την τοποθεσία και την θέση των καταστημάτων κράτησης,

βασικό κριτήριο = ο ειδικότερος σκοπός του καταστήματος. Συγκεκριμένα,

εάν ο σκοπός είναι η συχνή επικοινωνία του κρατουμένου με τον εξωτερικό

κόσμο τότε θα πρέπει να τοποθετηθεί σε αστικές περιοχές (αντίθετα, όταν

πρόκειται για φυλακές υψηλής ασφαλείας, ή αγροτικές φυλακές θα πρέπει να

είναι εκτός αστικών περιοχών). Τα κτίρια της ημι-ελεύθερης διαβίωσης δεν

πρέπει να διακρίνονται από τα λοιπά κτίρια της περιοχής.

-          Όσον αφορά την έκταση και το μέγεθος , τα καταστήματα δεν πρέπει να

έχουν δυναμικότητα >300 ατόμων. Στα συγκροτήματα που έχουν

μεγαλύτερη δυναμικότητα, επιτρέπεται η δημιουργία περισσοτέρων

αυτοτελών καταστημάτων ίδιας ή διαφορετικής κατηγορίας.

-          Η κατασκευή των κτιρίων και η αρχιτεκτονική θα πρέπει να

ανταποκρίνονται στους όρους υγιεινής και να εξασφαλίζουν συνθήκες

ομαλής διαβίωσης των κρατουμένων (θέρμανση, αέρα, ηλιακό φως, κλπ.)

-          Οι διοικητικές, υγειονομικές και οικονομικές υπηρεσίες πρέπει να είναι

ξεχωριστές ή εάν δεν είναι δυνατόν οι εργαζόμενοι θα πρέπει να είναι έξω

από τους χώρους κράτησης.

Page 35: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

-          Ειδικές ρυθμίσεις για τους χώρους εργασίας και διαβίωσης των

κρατουμένων σύμφωνα με τις ρυθμίσεις του ΟΗΕ και Συμβ. της Ευρώπης,

όπως:

o   Ατομικά κελλιά τουλάχιστον 35 κυβικά μέτρα (3 πλάτος x 4,25 μήκος x 2,70

ύψος) με κρεββάτι, τραπέζι, καρέκλα, ντουλάπα. Για τις μητέρες που έχουν

τα βρέφη μαζί τους, τουλάχιστον 40κ.μ. Οι Κανόνες του ΟΗΕ συνιστούσαν

την αποφυγή κράτησης 2 ατόμων στο ίδιο κελί (για λόγους που προφανώς

έχουν σχέση με τη σεξουαλική συμπεριφορά).

Βλ. άρθ.20-21ΣΚ.

ΙΙ. ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ

Α. Οι κρατούμενοι διακρίνονται ανάλογα με το στάδιο της δίκης: σε

υπόδικους και κατάδικους και ανάλογα με το είδος του εγκλήματος σε:

κατάδικους και χρεωφειλέτες (ας σημειωθεί ότι με την απόφαση του

Ανώτατου Ειδικού Δικαστηρίου υπ’αριθμ.1/2010 η καταδίκη για χρέη προς

το Δημόσιο θεωρήθηκε αντισυνταγματική και καταργήθηκε). Τόσο οι

υπόδικοι όσο και οι κατάδικοι διακρίνονται επίσης με βιολογικό κριτήριο

ανάλογα με το φύλο και την ηλικία (και χωρίζονται σε διαφορετικές

πτέρυγες, τμήματα ή καταστήματα) σε: άνδρες, γυναίκες και παιδιά (από 13

ετών έως 18, αλλά και μέχρι 25 ετών μέγιστο, όπου από 18-25 θεωρούνται

«νεαροί κρατούμενοι»). Για τη διάκριση των κρατουμένων βλ. άρθ. 11-12ΣΚ.

Επίσης, οι κατάδικοι διακρίνονται ανάλογα με το είδος της ποινής και το

όριο κράτησης σε: καταδίκους που εκτίουν ποινή φυλάκισης (καταστήματα

τύπου Α’) και σε καταδίκους που εκτίουν ποινή κάθειρξης (καταστήματα

τύπου Β’).

Page 36: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Β. Το άρθ.19ΣΚ ακολουθεί την ακόλουθη διάκριση για τα καταστήματα

κράτησης:

o ΓΕΝΙΚΑ:

-          τύπου Α’ (για κατάδικους σε φυλάκιση, υπόδικους και χρεωφειλέτες ή

οφειλέτες χρηματικής ποινής αυτοτελώς ή κατά μετατροπή –άρθ.16ΣΚ)

-          τύπου Β’ (για όλους τους υπόλοιπους

o ΕΙΔΙΚΑ:

-          Αγροτικές φυλακές

-          Κεντρική Αποθήκη Υλικού Φυλακών (ΚΑΥΦ)

-          Ειδικά Καταστήματα Κράτησης Νέων

-          Κέντρα ημιελεύθερης διαβίωσης (δεν υπάρχουν ακόμη)

o ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ

-          Γενικά νοσοκομεία

-          Θεραπευτήρια για ψυχασθενείς

-          Καταστήματα για τοξικομανείς

ΙΙΙ. ΟΡΓΑΝΑ – ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ

Σωφρονιστικό προσωπικό = εκείνο που στελεχώνει τα καταστήματα

κράτησης υπό οποιαδήποτε ιδιότητα.

Page 37: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Το προσωπικό είναι στελεχωμένο σε πυραμίδα με κορυφή τον Διευθυντή του καταστήματος. Με ευρύτερη έννοια ως σωφρονιστικό προσωπικό θεωρείται και εκείνο που στελεχώνει τις αρμόδιες διευθύνσεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης (Γενική Διεύθυνση Σωφρονιστικής Πολιτικής, Σωφρονιστικής Αγωγής Ενηλίκων, Ανηλίκων και Επιθεώρησης). Για α’ φορά το 1988 προβλέφθηκαν 10 θέσεις Εγκληματολόγων μεταξύ του σωφρονιστικού προσωπικού. Το σωφρονιστικό προσωπικό είναι δημόσιοι υπάλληλοι και διέπονται από τον Κώδικα Δημοσίων υπαλλήλων.

Πρέπει να διαχωρίσομε ανάμεσα στη διοικητική και στη δικαστική εποπτεία των φυλακών.

1. Διοικητική εποπτεία: διακρίνεται στην κεντρική και περιφερειακή εποπτεία. Η κεντρική ασκείται (κεντρικά) από όργανα που εδρεύουν στο Υπουργείο Δικαιοσύνης. Η περιφερειακή ασκείται από όργανα που εδρεύουν σε κάθε κατάστημα κράτησης.

Α. Την κεντρική διοικητική εποπτεία του σωφρονιστικού συστήματος ασκεί το Υπουργείο Δικαιοσύνης μέσω της Κεντρικής Σωφρονιστικής υπηρεσίας που είναι η Γενική Διεύθυνση Σωφρονιστικής Πολιτικής (ενώ τα καταστήματα κράτησης θεωρούνται περιφερειακές υπηρεσίες). Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ποιότητα και καλή λειτουργία του σωφρονιστικού συστήματος εξαρτώνται κατά μεγάλο βαθμό από την καλή οργάνωση και στελέχωση της Κεντρικής υπηρεσίας.

Ευνόητο επίσης είναι ότι η καλή λειτουργία του συστήματος εξαρτάται από τις ικανότητες αλλά και διαθέσεις του εκάστοτε Υπουργού Δικαιοσύνης και του Γενικού Γραμματέα του ΥπΔικ.

Προς διευκόλυνση της εποπτείας ο Σωφρ. Κώδικας ορίζει ότι οι Διευθυντές των καταστημάτων κράτησης υποβάλλουν κατ’έτος έκθεση στον Υπουργό (Ιανουάριο) σχετικά με τη λειτουργία κατά τον προηγούμενο χρόνο των καταστημάτων και προτάσεις για βελτίωση του συστήματος.

Σημαντικότερα κεντρικά όργανα:

α) Κεντρικό Επιστημονικό Συμβούλιο Φυλακών (ΚΕΣΦ) –άρθ.8 Σ.Κ.:

-          συγκροτείται με απόφαση του ΥΠΔικ, που ορίζει τον Πρόεδρο, τον αναπληρωτή του και τα τακτικά και τα ισάριθμα αναπληρωματικά μέλη

Page 38: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

-          απαρτίζεται από 11 μέλη («προσωπικότητες αναγνωρισμένου κύρους στον τομέα τους»)= 5 μέλη ΔΕΠ ελληνικών ΑΕΙ (με ειδίκευση σε ποινικό, σωφρονιστικό, συνταγματικό δίκαιο), 1 επιστήμονα ειδικευμένο στην σωφρονιστική ή ψυχολογία των εγκλείστων, ή μεταχείριση τοξικομανών ή άλλο, 1 Εισαγγελέα ή Αντεισαγγελέα εφετών, τον Προϊστάμενο της Γεν. Διευθ. Σωφρ. Πολιτικής, τον Προϊστάμενο της Διευθ. Επιθεώρησης, 1 Διευθυντή καταστήματος κράτησης και 1 κοινωνικό λειτουργό που υπηρετεί σε κατάστημα κράτησης.

-          Θητεία 3ετής

-          Συνέρχεται τουλάχιστον 1 φορά τον μήνα

-          Αρμοδιότητες (κυριότερες), όπως αντικαταστάθηκαν με Ν.3090/2002, βλ. άρθ.8ΣΚ:

o   Εισήγηση στον ΥπΔικ της συνολικής σωφρονιστικής πολιτικής και προτάσεις για λήψη μέτρων βελτίωσης συνθηκών και κράτησης

o   Κατάρτιση σχεδίων κανονισμών που υποβάλλει προς έγκριση στον ΥπΔικ

o   Επίσκεψη καταστημάτων και σύνταξη εκθέσεων προς ΥπΔικ

o   Πρόταση μέτρων επιμόρφωσης του προσωπικού

o   Παρακολούθηση της εκτέλεσης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης των κρατουμένων και υποβολή προτάσεων και υποδείξεων σε κάθε αρμόδιο όργανο των καταστημάτων κράτησης.

β) Στα Κεντρικά διοικητικά όργανα ανήκει και η Κεντρική επιτροπή Μεταγωγών (άρθ.9ΣΚ), που εδρεύει στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, αλλά είναι ανεξάρτητη από την κεντρική διοικητική σωφρονιστική υπηρεσία.

Η ανάγκη δημιουργίας μιας ανεξάρτητης υπηρεσίας γεννήθηκε επειδή σε σχέση με τη μεταγωγή ασκούνται διάφορες πιέσεις τις οποίες το σύστημά μας δεν μπόρεσε να αντέξει. Γι’αυτό ο Ν.2408/1996 πρόβλεψε τη δημιουργία της ΚΕΜ.

Η Κ.Ε.Μ. (όπως τροποποιήθηκε από Ν.2776/99 και πρόσφατα από τον

N.3849/25-5-2010):

Page 39: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

-          συγκροτείται με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης,

-          είναι τριμελής (αποτελείται από τον Ειδικό Γραμματέα ΥπΔικ ως Πρόεδρο, τον επόπτη του συγκροτήματος των Φυλακών Κορυδαλλού αντιεισαγγελέα Εφετών ή τον αναπληρωτή του, και τον Πρόεδρο του Κεντρικού Επιστημονικού Συμβουλίου Φυλακών-ΚΕΣΦ ή τον αναπληρωτή του, ως μέλη). Ο Ειδικός Γραμματέας, αν κωλύεται ή απουσιάζει, αναπληρώνεται από τον προϊστάμενο της Γενικής Διεύθυνσης Σωφρονιστικής Πολιτικής και στην περίπτωση αυτή προεδρεύει ο εισαγγελικός λειτουργός.

-          Η Επιτροπή συνεδριάζει δύο φορές το μήνα τουλάχιστον (άρθ.18 Ν.3849/2010).

Ο Υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μπορεί να παραγγέλλει ή να απαγορεύει τη μεταγωγή κρατουμένου για λόγους που συνδέονται με την ασφάλεια της χώρας ή τη δημόσια τάξη. Σε περίπτωση κατεπείγοντος ή όταν απειλείται διασάλευση της τάξης και της ασφάλειας του καταστήματος, η μεταγωγή ή η μη μεταγωγή διατάσσεται από τον Ειδικό Γραμματέα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το ζήτημα όμως εισάγεται το ταχύτερο δυνατό στην Κεντρική Επιτροπή Μεταγωγών, που αποφασίζει σχετικά.

Η ΚΕΜ είναι το κατ’εξοχήν όργανο για τις μεταγωγές, αλλά δεν είναι η μόνη που μπορεί να αποφασίσει σχετικά.

ΟΡΓΑΝΑ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ:

1. Η ΚΕΜ είναι το όργανο που αποφασίζει σχεδόν πάντα τις μεταγωγές με εισήγηση του ίδιου του κρατουμένου, του Συμβουλίου της Φυλακής ή με πρόταση του Διευθυντή του καταστήματος (και σ’αυτή την περίπτωση και γνώμη του Συμβουλίου της Φυλακής –άρθ.9 παρ.2ΣΚ), ΕΚΤΟΣ από τις μεταγωγές που γίνονται για δικονομικούς λόγους (π.χ. για διευκόλυνση του έργου της ανάκρισης) ή για λόγους ασφαλείας.

2. Εισαγγελέας Εφετών ή Πλημμελειοδικών αποφασίζει ΠΑΝΤΑ σχετικά με τις μεταγωγές που γίνονται για δικονομικούς λόγους και φροντίζει και την επαναμεταγωγή του κρατουμένου (άρθ.75ΣΚ). Επίσης αν πρόκειται για αλλοδαπό κρατούμενο που πρόκειται να εκδοθεί ή μεταφερθεί για έκτιση της ποινής στη χώρα του εφαρμόζονται αναλόγως οι διατάξεις των Ευρωπαϊκών συμβάσεων για την έκδοση του 1957 (Ν.4165/67) και για τη μεταφορά των καταδίκων του 1983 (Ν.1708/1987).

3. Για λόγους δημόσιας τάξης ή ασφάλειας ο Υπουργός Δικαιοσύνης μπορεί να παραγγείλει ή να απαγορεύσει μια μεταγωγή (άρθ.9 παρ.3ΣΚ).

Page 40: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

4. Σε επείγουσες περιστάσεις ο Ειδικός Γραμματέας του ΥπΔικ (που είναι και Πρόεδρος της ΚΕΜ) μπορεί να παραγγείλει ή όχι μια μεταγωγή αν συντρέχει κατεπείγον ή για λόγους διασάλευσης της τάξης του καταστήματος, αλλά το ζήτημα πρέπει να εισαχθεί το συντομότερο στην ΚΕΜ για επικύρωση της απόφασης (γιατί ουσιαστικά αυτή αποφασίζει).

5. Ο Διευθυντής ή αναπληρωτής του καταστήματος (άρθ.74ΣΚ) σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις (περίπτωση ασθενείας και για αποτροπή κινδύνου της ζωής ή υγείας του κρατουμένου ή μετάδοσης μολυσματικής νόσου –άρθ.74 παρ.2ΣΚ) μπορεί να παραγγείλει την μεταγωγή με την προϋπόθεση ότι η παραγγελία αυτή γνωστοποιείται αμέσως στην ΚΕΜ και το Συμβούλιο Φυλακής. Η επαναμεταγωγή παραγγέλλεται από τον διευθυντή του νοσηλευτικού ιδρύματος μετά την έκδοση του εξιτηρίου σε συνεννόηση με τον διευθυντή του σωφρονιστικού καταστήματος (άρθ.74 παρ.3ΣΚ).

ΛΟΓΟΙ ΜΕΤΑΓΩΓΗΣ (άρθ.72-73-74ΣΚ):

         Λόγοι που αφορούν στον κρατούμενο:

-Προσωπικοί, οικογενειακοί, εκπαιδευτικοί ή για τοποθέτηση σε εργασία

-Υγείας (ασθένεια σωματική ή ψυχική, απεργία πείνας). Στην περίπτωση αυτή η μεταγωγή παραγγέλλεται μετά από πρόταση του Συμβουλίου Φυλακής που πρέπει να συνοδεύεται από θετική και αιτιολογημένη γνωμάτευση του ιατρού του καταστήματος ή -σε περίπτωση διαφωνίας του ιατρού του καταστήματος με τον ιατρό επιλογής του κρατουμένου- καλείται ο τοπικά αρμόδιος ιατροδικαστής ή ιατρός από τον πίνακα επισκεπτών ιατρών και το πόροσμα των τριών ιατρών αποστέλλεται με την πρόταση του Συμβ. Φυλακής στην ΚΕΜ που πρέπει να αποφασίσει εντός 24 ωρών (άρθ.74 παρ.1ΣΚ).

-Δικονομικοί

         Λόγοι που αφορούν στο κατάστημα:

-          Σχετικοί με την ομαλή λειτουργία του καταστήματος (π.χ. για αυστηρότερη μεταχείριση, ή ως πειθαρχική ποινή, ή ως μέτρο τάξης).

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εκτέλεση της μεταγωγής πρέπει να γίνεται χωρίς να θίγεται η αξιοπρέπεια του κρατουμένου (άρθ.77ΣΚ) ή πρόσθετες ταλαιπωρίες. Η χρήση χειροπεδών χωρεί μόνο όταν είναι απολύτως αναγκαία και πάντως πρέπει να αποφεύγεται ιδίως σε ασθενείς, εγκύους, υπερήλικες και εφήβους.

Page 41: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Μεταγωγή δεν μπορεί να γίνει αν υπάρχει κίνδυνος για την υγεία του κρατουμένου και μέχρι να παρέλθει σύμφωνα με γνωμάτευση ιατρού του καταστήματος.

γ) Επίσης, ένα άλλο κεντρικό όργανο είναι το Σώμα Επιθεώρησης και

Ελέγχου Καταστημάτων Κράτησης, που συνεστήθη στο Υπουργείο

Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με τον Ν. 3090/2002

(ΦΕΚ 329 Α΄). Πρόκειται για ειδική υπηρεσία, υπαγόμενη απευθείας στον

Ειδικό Γραμματέα του ίδιου Υπουργείου (: ο Γενικός Γραμματέας έγινε

Ειδικός με την τροποπ. του άρθρου 19 του Ν.3849/2010), με την ονομασία.

Σύνθεση: Στελεχώνεται από δώδεκα (12) υπαλλήλους του Υπουργείου

Δικαιοσύνης ή υπαλλήλους του Δημοσίου ή νομικών προσώπων δημοσίου

δικαίου που αποσπώνται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης για το χρονικό

διάστημα της συγκεκριμένης υπηρεσίας τους. Προϊστάμενος του Σώματος

τοποθετείται συνταξιούχος δικαστικός λειτουργός.

Θητεία: Τριετής και μπορεί να ανανεωθεί μια φορά από ένα έως τρία έτη

για τα μέλη και για τρία έτη για τον προϊστάμενο.

Αρμοδιότητες:

Α. Διενέργεια τακτικών και έκτακτων ελέγχων οποιαδήποτε ημέρα και ώρα

για τη διαπίστωση των συνθηκών κράτησης, της ευταξίας και της τήρησης

των μέτρων ασφάλειας στα καταστήματα κράτησης, της εφαρμογής των

διατάξεων του Σωφρονιστικού Κώδικα και των κανονισμών λειτουργίας των

καταστημάτων αυτών, καθώς και των σχετικών εγκυκλίων οδηγιών που

αφορούν τη λειτουργία των καταστημάτων κράτησης.

Β. Διερεύνηση και διακρίβωση των εγκλημάτων που διώκονται

αυτεπαγγέλτως και διαπράττονται στους χώρους των καταστημάτων

κράτησης σε όλη την επικράτεια και προς τούτο, εκτός των άλλων,

συλλέγει, αξιολογεί και αξιοποιεί πληροφορίες και στοιχεία που

περιέρχονται με οποιονδήποτε τρόπο σε αυτό.

Page 42: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Επίσης να σημειωθεί ότι όσοι υπηρετούν στην πιο πάνω υπηρεσία και ασκούν

ελεγκτικά καθήκοντα έχουν και την ιδιότητα του ειδικού ανακριτικού

υπαλλήλου και μπορούν να ενεργούν προκαταρκτική εξέταση ή

προανάκριση, σύμφωνα με τα άρθρα 43 παρ. 2 και 243 παρ. 2 του Κώδικα

Ποινικής Δικονομίας και να υποβάλλουν τις σχετικές δικογραφίες στον

αρμόδιο για την άσκηση της ποινικής δίωξης εισαγγελέα. Η προκαταρκτική

εξέταση και η προανάκριση που ενεργείται από το Σώμα Επιθεώρησης και

Ελέγχου Καταστημάτων Κράτησης εποπτεύεται από τον Εισαγγελέα Εφετών

Αθηνών. Η εποπτεία ασκείται από τον ίδιο ή από τον αναπληρωτή του και

συνίσταται στο δικαίωμα να ενημερώνεται για τις πληροφορίες ή

καταγγελίες που περιέρχονται στην υπηρεσία αυτή, να λαμβάνει γνώση των

εκκρεμών υποθέσεων, να δίνει οδηγίες και να παρίσταται κατά τη

διενέργεια των ανακριτικών πράξεων.

Επίσης το Δεκέμβριο κάθε έτους η υπηρεσία αυτή υποβάλλει στον Γενικό

Γραμματέα του Υπουργείου Δικαιοσύνης έκθεση με παρατηρήσεις και

προτάσεις για τη βελτίωση της οργάνωσης και λειτουργίας των

καταστημάτων κράτησης.

Β. Περιφερειακή εποπτεία (σε κάθε κατάστημα κράτησης):

Κανονισμός: Οι φυλακές θα έπρεπε να είναι οργανωμένες σύμφωνα με ένα Γενικό Κανονισμό Οργάνωσης και Λειτουργίας που θα περιέχει τις γενικές αρχές και κοινούς κανόνες για όλες τις φυλακές και κάθε φυλακή θα έπρεπε να έχει τον δικό της Ειδικό Κανονισμό Οργάνωσης, όπως ίσχυε προπολεμικά. Ωστόσο, ο ισχύων Σωφρ.Κωδ. προβλέπει ότι κάθε κατάστημα πρέπει να διέπεται από τον εσωτερικό του κανονισμό που καταρτίζεται από το ΚΕΣΦ, ύστερα από πρόταση του Συμβουλίου Φυλακής κάθε καταστήματος και εγκρίνεται από τον Υπουργό Δικ. Μάλιστα υπάρχει 6μηνη προθεσμία μέσα στην οποία τα Συμβούλια πρέπει να αποστείλουν τις εισηγητικές προτάσεις τους στο ΚΕΣΦ.

Πολλές διατάξεις αναφέρονται σε θέματα που πρέπει να ρυθμίζει ο εσωτερικός κανονισμός, όπως:

Page 43: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

-          από την εσωτερική διακόσμηση των κελιών

-          τους όρους ατομικής υγιεινής και καθαριότητας των κοινοχρήστων χώρων

-          παράδοσης ή όχι ειδών διατροφής στους κρατούμενους κατά το επισκεπτήριο

-          όρους λειτουργίας βιβλιοθήκης και προμήθειας βιβλίων εκτός

-          προϋποθέσεις και διαδικασία άσκησης των θρησκευτικών δικαιωμάτων, μέχρι

-          τον αριθμό επισκέψεων (κανονικά μόνο συγγενείς μέχρι 4ου βαθμού και συνήγοροι), διάρκεια και τρόπο επικοινωνίας τον έλεγχο επισκεπτών

-          τις ειδικότερες προϋποθέσεις για την διεξαγωγή έρευνας από το φυλακτικό προσωπικό, της οπλοφορίας του, καθώς και της αντιμετώπισης στάσεων, αποδράσεων, αντιστάσεων και ομαδικής απείθειας.

Επειδή ο Κανονισμός έχει σημασία για την έκτιση της ποινής και στην καθημερινή ζωή του κρατουμένου, ο Σωφρ. Κωδ. προβλέπει ότι ο κρατούμενος πρέπει να ενημερώνεται και να του παραδίδεται ειδικό ενημερωτικό έντυπο του Κανονισμού που εκδίδεται με φροντίδα του ΥπΔικ.

Σε κάθε κατάστημα κράτησης υπάρχουν τα παρακάτω συλλογικά διοικητικά όργανα: Το Συμβούλιο Φυλακής, το Πειθαρχικό Συμβούλιο και το Συμβούλιο Εργασίας των Κρατουμένων.

α) Το Συμβούλιο Φυλακής –άρθ.10 (ιδρύθηκε το 1995): είναι 3μελές (Διευθ. Καταστήματος, αρχαιότερος κοιν. Λειτουργός, και αρχαιότερος ειδικός επιστήμων= νομικός, ψυχολόγος, γεωπόνος, κοινωνιολόγος ή εκπαιδευτικός). Αναπληρωτές= Ο Διευθ. Αναπληρώνεται από τον υποδιευθυντή, ο κοιν. Λειτουργός από τον επόμενο σε αρχαιότητα κοιν.λειτ. ή ειδικό επιστήμονα ή υπάλληλο. Χρέη εισηγητή εκτελεί ο κοιν. λειτουργός. Μετέχει χωρίς ψήφο ο Αρχιφύλακας του καταστήματος. Επίσης, μπορεί να μετέχει αυτεπαγγέλτως ή με πρόσκληση και ο αρμόδιος δικαστικός λειτουργός και ο κρατούμενος εφόσον το ζητήσει και κριθεί αναγκαίο.

-          Συνέρχεται τουλάχιστον 1 φορά την εβδομάδα και εκτάκτως όταν συντρέχει λόγος

-          Αρμοδιότητες:

Page 44: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

o   Άλλοτε αποφασίζει και άλλοτε απλώς εισηγείται. Το βασικό είναι ότι ο νόμος αναθέτει σ’αυτό την έννομη προστασία των κρατουμένων σε περίπτωση παράνομης ενέργειας σε βάρος αυτός ή παράνομης εντολής (άρθ.6 ΣΚ).

o   Αποφασίζει:

  Τοποθέτηση κρατουμένου σε συγκεκριμένο τμήμα και χώρο του καταστήματος

  Για επιβολή μέτρων τάξης (άρθ.65 παρ.2) και έγκριση μέτρων που σε έκτακτες περιπτώσεις διατάχθηκαν από τον Διευθυντή

  Για επιβολή μέτρων προφυλακτικής μόνωσης σε περιπτώσεις απόπειρας αυτοκτονίας, μεταδοτικών νόσων, ψυχικών παθήσεων, εφοσον προηγηθεί γνωμάτευση ιατρού

  Οργάνωση μορφωτικών ή άλλων δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων ψυχαγωγίας

  Οργάνωση προγραμμάτων επαγγελματ./εκπαιδευτικών.

  Διοργάνωση διαλέξεων από μέλη ΑΕΙ/ ΤΕΙ και άλλων φορέων

  Για λεπτομέρειες άσκησης δικαιώματος ενημέρωσης από εφημερίδες και ΜΜΕ

  Πρόσκληση ιερέα

  Εργασία κρατουμένου για δικό αυτός λογαριασμό

  Για αυτός επισκέψεις ατόμων ή φορέων που εκτιμάται ότι δεν θα ασκήσουν δυσμενή επίδραση στον κρατούμενο

  Όρους τηλεφ. Επικοινωνίας με άτομα που δεν έχουν δικαίωμα επίσκεψης

o   Το Σ.Φ. έχει αρμοδιότητα μόνο να εισηγείται :

  Προτάσεις για κατάρτιση νέου εσωτ. Κανονισμού (προς το ΚΕΣΦ)

  Τοποθέτηση νέο-εισαγόμενου κρατούμενου σε κατάλληλο κατάστημα κράτησης

  Μεταγωγή όταν αυτή προτείνεται από τον διευθυντή ή όταν ο κρατούμενος δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην κοινή διαβίωση ή ομαλή λειτουργία καταστήματος

Page 45: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

  Μεταγωγή όταν ζητείται από τον ίδιο τον κρατούμενο για προσωπικούς λόγους και σε περίπτωση απεργίας πείνας

  Για παραμονή νέων σε ειδικά τμήματα ή καταστήματα μέχρι τη συμπλήρωση του 25ου έτους

  Συσσίτιο σε συνεργασία με τον γιατρό.

β) Το Πειθαρχικό Συμβούλιο (άρθ.70ΣΚ):

o   Είναι 3μελές (αρμόδιος δικαστικός λειτουργός του καταστήματος ως Πρόεδρος= Εισαγγελέας, Διευθ. Καταστήματος, και αρχαιότερος κοιν. Λειτουργός, «μετά των νομίμων αναπληρωτών των κατά τα οριζόμενα στο άρθ.10 παρ.1 του παρόντος»= για το Συμβούλιο Φυλακής = αλαλούμ –πήγαινε να δεις της γράφει το άρθρο 10!)

o   Αρμοδιότητες:

  Απονέμει αμοιβές (άρθ.70ΣΚ) και επιβάλλει της πειθαρχικές κυρώσεις αφού κρίνει τα παραπτώματα. Σχετικά με την απονομή αμοιβών πρόκειται προφανώς για λάθος του νομοθέτη γιατί το άρθ.67 παρ.2, αναφέρει ότι «οι αμοιβές απονέμονται από τον ΥπΔικ ύστερα από πρόταση του Συμβουλίου Φυλακής»! Ότι είναι λάθος η διάταξη του άρθ.70 και όχι του 67 παρ.2 συνάγεται αφενός από τη φύση του θέματος (δεν είναι τόσο σημαντικό ζήτημα ώστε να ανατίθεται στο Πειθαρχικό Συμβούλιο) και αφετέρου, από την Εισηγητική Έκθεση του νόμου 2776/99 η οποία για την απονομή αμοιβών αναφέρεται μόνο στον Υπουργό Δικαιοσύνης!

  Στην ουσία το Π.Σ. είναι πολύ πιο σημαντικό από ένα απλό πειθαρχικό όργανο και αυτό, γιατί έχει και τις ακόλουθες σημαντικές αρμοδιότητες:

         Χορηγεί της τακτικές και εκπαιδευτικές άδειες

         Χορηγεί άδειες για ημι-ελεύθερη διαβίωση

         Εισηγείται στο δικαστήριο εκτέλεσης Ποινών για τμηματική έκτιση της ποινής

         Εισηγείται για αντικατάσταση της έκτισης της ποινής με παροχή κοινωφελούς εργασίας

Οι παραπάνω αρμοδιότητες του έχουν ανατεθεί επειδή μετέχει και δικαστικός λειτουργός= εισαγγελέας στη σύνθεσή του (είναι το μόνο από τα

Page 46: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

διοικητικά όργανα μαζί με το Συμβούλιο Εργασίας Κρατουμένων που έχει δικαστικό λειτουργό στη σύνθεσή του)

  Οι αποφάσεις του Π.Σ. είναι ειδικά αιτιολογημένες,

  απαγγέλλονται αμέσως μετά την εκδίκαση και καταχωρούνται στο μητρώο του καταστήματος και στο ατομικό δελτίο του κρατουμένου

  οι αποφάσεις του προσβάλλονται ενώπιον του Δικαστηρίου εκτέλεσης Ποινών.

γ) Το Συμβούλιο Εργασίας των Κρατουμένων (Σ.Ε.Κ.): σε κάθε κατάστημα λειτουργεί ένα Σ.Ε.Κ.

o   Είναι 5μελές (=αρμόδιος δικαστικός λειτουργός ως Πρόεδρος, Διευθυντής, αρχαιότερος κοιν.λειτουργός, ο αρχιφύλακας, και ο γεωπόνος της αγροτικής μονάδας ή ο εποπτεύων τον χώρο εργασίας ή προϊστάμενος της τεχνικής υπηρεσίας της βιοτεχνικής μονάδας ή άλλος εξειδικευμένος επιστήμονας).

o   Αρμοδιότητες:

  Προτείνει στον ΥΠΔικ (αρμόδιος απόφασης) τον αριθμό των θέσεων εργασίας στο συγκεκριμένο κατάστημα, τον χαρακτηρισμό των θέσεων με ευεργετικό υπολογισμό ημερών ποινής, καθώς και τις αμοιβές κάθε είδους εργασίας

  Είναι αρμόδιο για την επιλογή, κατανομή και εποπτεία των εργαζομένων κρατουμένων, τον προσδιορισμό ωραρίου και λοιπών όρων εργασίας για κάθε κρατούμενο

  Εγκρίνει την εργασία των κρατουμένων για δικό τους λογαριασμό ή ύστερα από παραγγελία του Δημόσιου ή φορέα του ευρύτερου δημόσιου τομέα ή ιδιώτη μέσα στους χώρους της κράτησής τους εφόσον θεωρεί ότι δεν παραβλάπτονται οι όροι ασφαλείας και εύρυθμης λειτουργίας

  Εγκρίνει την συνέχιση επαγγελματικής απασχόλησης κρατουμένων που παίρνουν άδεια ημι-ελεύθερης διαβίωσης

  Συνεργάζεται με αρμόδιους επαγγελμ. ή κοινωνικούς φορείς της περιοχής για την επαγγ. εκπαίδευση, κατάρτιση, μαθητεία ή εξειδίκευση, την εξεύρεση εργασίας και ομαλή εκτέλεσή της

  Προτείνει στον δικ. Λειτουργό του καταστήματος (που αποφασίζει) τον ευεργετικό υπολογισμό ημερών ποινής. Ωστόσο όπως είναι διατυπωμένη η

Page 47: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

διάταξη (46 παρ.1) φαίνεται λάθος, γιατί δεν είναι δυνατόν να προτείνει το ΣΕΚ στον δικ.λειτουργό ο οποίος είναι Πρόεδρός του! Προφανώς είναι λάθος, επειδή είναι αντιγραφή του άρθ.43 παρ.2 του Σχεδίου ΣωφρΚωδ του 1991 κατά το οποίο ο δικ. Λειτουργός δεν συμμετείχε! (προήδρευε ο Διευθυντής).

Κατά κατηγορίες το προσωπικό καταστημάτων κράτησης μπορεί να διακριθεί σε:

-          Διοικητικό (διευθυντής, υποδιευθυντής, υπάλληλοι γραμματείας και διαχείρισης),

-          Φυλακτικό (υπάλληλοι επίβλεψης και υπάλληλοι φύλαξης εσωτερικής και εξωτερικής),

-          υγειονομικό, κοινωνικών υπηρεσιών, τεχνικό και άλλων κατηγοριών (θρησκευτικό, εκπαιδευτικό, κλπ.)

Page 48: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

2. Δικαστική εποπτεία:

Ο δικαστικός έλεγχος της λειτουργίας του σωφρονιστικού συστήματος συμβάλλει σημαντικά στον εξανθρωπισμό των συνθηκών κράτησης, στην προστασία των δικαιωμάτων των κρατουμένων και στην αποσαφήνιση της νομικής τους κατάστασης.

Τον θεσμό του δικαστή εκτέλεσης των ποινών υιοθετούν και άλλα κράτη όπως η Γαλλία (Juge d’application des peines - JAP), η Ιταλία (Magistrato di sorveglianza). Στη Βρετανία Ανώτατος Δικαστής διορίζεται ως Γενικός Επιθεωρητής Φυλακών (HM’s Chief Inspector of Prisons).

Στην Ελλάδα, ο θεσμός του δικαστικού ελέγχου της λειτουργίας του σωφρονιστικού συστήματος είναι πολύ παλιός. Ήδη, από τον προπερασμένο αιώνα το 1887 είχε ιδρυθεί θέση Επιθεωρητή Φυλακών με προσόντα τουλάχιστον τον βαθμό του Εφέτη, ενώ το 1896 η φυλακή Αβέρωφ (το Εφηβείο) ανατέθηκε υπό την εποπτεία Εισαγγελέα και Αντιπροέδρου του Αρείου Πάγου.

Μεταπολεμικά, ο θεσμός του δικαστικού ελέγχου του σωφρονιστικού

συστήματος οργανώθηκε με διατάξεις του ποινικού δικονομικού δικαίου και

του σωφρ. δικαίου.

Σήμερα όταν αναφερόμαστε στον δικαστικό έλεγχο διακρίνουμε ανάμεσα σε

εκτέλεση ποινικής αποφάσεως, εκτέλεση ποινής που επιβλήθηκε και

εποπτεία (δικαστική) της λειτουργίας του σωφρονιστικού

συστήματος.

Α) Η εκτέλεση της ποινικής (καταδικαστικής) αποφάσεως είναι το

τελευταίο τμήμα της ποινικής δίκης. Γι’αυτό θεωρείται δικονομικού

χαρακτήρα και ρυθμίζεται από τον ΚΠΔ. Έτσι μόλις η καταδικαστική

απόφαση κατατεί εκτελεστή, για την εκτέλεσή της φροντίζει αυτεπάγγελτα

ο Εισαγγελέας ή ο δημόσιος κατήγορος του δικαστηρίου που την εξέδωσε.

Από το ίδιο δικαστικό όργανο προσδιορίζεται σύμφωνα με τον ΠΚ, και ο

χρόνος λήξης τη ποινής κατά της ελευθερίας ο οποίος αναγράφεται στο

αντίγραφο της απόφασης που παραδίδεται μαζί με τον καταδικασμένο, στον

Page 49: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

διευθυντή των φυλακών (άρθ.554ΚΠΔ). Με την ολοκλήρωση της εκτέλεσης

της ποινής τελειώνει και ποινικο-δικονομικόστάδιο και αρχίζει το

σωφρονιστικό, δεδομένου ότι από το σημείο αυτό αρχίζει η εκτέλεση/έκτιση

της ποινής που επιβλήθηκε.

Β) Εκτέλεση της ποινής που επιβλήθηκε: τόσο ο ΚΠΔ (άρθ.552=

εκτέλεσης ποινής), όσο και Ποιν.Κ. (άρθ.52 =τρόπος εκτέλεσης ποινών και

μέτρων ασφαλείας), προβλέπουν ότι η εκτέλεση κανονίζεται με ειδικούς

νόμους (προφανώς, εννοεί τον σωφρ.κωδ. + συναφείς νόμους περί

εκτελέσεως ποινών). Παρ’όλα αυτά ο ΚΠΔ, διατηρεί τον δικαστικό έλεγχο

της εκτέλεσης ποινής σε θέματα όπως π.χ. η υποχρεωτική ή δυνητική

αναβολή εκτέλεση ποινής π.χ. τελευταίοι μήνες εγκυμοσύνης, διακοπή

εκτέλεσης για ανήκεστη βλάβη της υγείας, αμφιβολίες για την ταυτότητα

του καταδικασμένου ή για το είδος και διάρκεια ποινής. Αρμόδια όργανα

κατά περίπτωση (την αρμοδιότητα για όλες τις περιπτώσεις ρυθμίζουν τα

άρθ.559, 564, 565ΚΠΔ):

-          το δικαστήριο πλημμελειοδικών στην περιφέρεια του οποίου

κρατείται εκείνο που καταδικάστηκε,

-          το 3μελές Εφετείο στην περιφέρεια του οποίου κρατείται ο

κατάδικος

-          τον υπεύθυνο για την εκτέλεση της ποινής εισαγγελέα,

-          το δικαστήριο που έχει εκδώσει την απόφαση,

Γ) εποπτεία γενικά της λειτουργίας του σωφρονιστικού

συστήματος:

Ανήκει παραδοσιακά στον Εισαγγελέα, αλλά μέχρι σήμερα έχει πάρει

πολλές μορφές. Στον ΚΠΔ για πάνω από 40 χρόνια προβλεπόταν (άρθ.572)

Page 50: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

αρμόδιος να εποπτεύει την έκτιση της ποινής και την εφαρμογή των μέτρων

ασφαλείας ο Εισαγγελέας πλημμελειοδικών του τόπου έκτισης ποινής.

Ωστόσο, με τον Ν.2298/1995 το καθεστώς αυτό άλλαξε (βλ. πιο κάτω).

Ήδη με τον Σωφρ.κωδ. του 1967 η εποπτεία ασκείτο με την μορφή της

μηνιαίας επιθεώρησης των φυλακών από του κατά τόπο εισαγγελείς. Ο

επόμενος Σωφρ.Κ. του 1989 επιδίωξε να προωθήσει τον έλεγχο αυτό με την

δημιουργία του Δικαστή Εκτέλεσης Ποινών και του Δικαστηρίου Εκτέλεσης

Ποινών. Ωστόσο, η δημιουργία ανεστάλη και οι αρμοδιότητες ανετέθησαν οι

μεν του Δικαστηρίου στο Συμβούλιο Πλημμελειοδικών, οι δε του Δικαστή

στον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών του τόπου έκτισης ποινής.

Όμως, και η ρύθμιση αυτή εμφάνισε πολλές δυσκολίες στην εφαρμογή της

και γι’αυτό κρίθηκε σκόπιμο (και προς ενίσχυση του δικαστικού ελέγχου) και

έτσι αντικαταστάθηκε το άρθ.572ΚΠΔ από τον Ν.2298/95, που προβλέπει

πλέον:

-          αναθέτει στον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών του τόπου έκτισης

ποινής άσκηση καθηκόντων εκτέλεσης ποινών (όπως προέβλεπε ο

Σωφρ.Κ.του 1989 για τον Δικαστή Εκτέλεσης Ποινών). Για την καλύτερη

άσκηση αρμοδιοτήτων ορίστηκε επίσκεψη από τον εισαγγελέα τουλάχιστον

μια φορά την εβδομάδα.

-          Στις δε φυλακές Κορυδαλλού, Διαβατών (Θεσ/κης), Αγ. Στεφάνου

Πατρών και Λάρισας, αναθέτει σε Αντεισαγγελέα Εφετών

συνεπικουρούμενο από Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών (ως αναπληρωτή) την

άσκηση του δικαστικού ελέγχου και μάλιστα προβλέπεται ότι οι Εισαγγελείς

αυτοί που ορίζονται με απόφαση του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου από

τους υπηρετούντες στις συγκεκριμένες εισαγγελίες, εγκαθίστανται για ένα

χρόνο μέσα στις φυλακές αυτές και θα απαλλάσσονται για το διάστημα αυτό

μερικώς ή ολικώς από τα καθήκοντά τους (572 παρ.3).

Page 51: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Με τον τελευταίο Σ.Κ. (Ν.2776/99) σε σχέση με τον Δικαστή επανήλθε στο προηγούμενο καθεστώς, γιατί στις μεταβατικές διατάξεις (άρθ.87) αναφέρεται ότι, όπου αναφέρεται αρμόδιος δικαστικός λειτουργός, τις αρμοδιότητες ασκεί ο Εισαγγελέας που προβλέπεται στο άρθ.572ΚΠΔ (δηλ. πλημμελειοδικών του τόπου έκτισης). Βλ. και άρθ.85Σ.Κ.

Αρμοδιότητες του Δικαστικού λειτουργού εκτέλεσης ποινών:

-          Ασκεί την εποπτεία και τον έλεγχο των καταστημάτων κράτησης της δικαστικής περιφέρειάς του. Στο πλάισιο αυτού του ελέγχου ασκεί και τον έλεγχο νομιμότητας της μεταχείρησης των κρατουμένων, καθώς και των αυξημένων μέτρων ασφαλείας στο κατάστημα.

-          Συμμετέχει στη σύνθεση του Δικαστηρίου Εκτέλεσης ποινών

-          Νομιμοποιείται να ασκεί προσφυγή κατά αποφάσεων Συμβουλίου Φυλακής ενώπιον του Δικαστηρίου Εκτέλεσης Ποινών, οπότε εξαιρείται από την σύνθεση του δικαστηρίου κατά την εκδίκαση της προσφυγής του

-          Προεδρεύει του 5μελούς Συμβουλίου Εργασίας των Κρατουμένων και του Πειθαρχικού Συμβουλίου του καταστήματος

-          Δέχεται σε ακρόαση τους κρατούμενους των καταστημάτων στα οποία ασκεί εποπτεία

-          Αποφασίζει επί άλλων θεμάτων που ανατίθενται στον ΣΚ και ειδικότερα:

o   Καθορίζει τους περιορισμούς στους όρους διαβίωσης των κρατουμένων όταν αυτό δικαιολογείται σε εξαιρετικές περιπτώσεις για την ασφάλεια του καταστήματος

o   Προεδρεύει του Συμβουλίου Φυλακής όταν αυτό γνωμοδοτεί επί προτάσεως του Διευθ. Καταστήματος για μεταγωγή κρατουμένου

o   Παρίσταται στις συνεδριάσεις του Συμβ. Φυλακής όταν προσκληθεί ή και αυτεπάγγελτα

o   Αποφασίζει για εισαγωγή ή όχι παιδιών >3 ετών σε ιδρύματα μέριμνας όταν κρατείται η μητέρα

o   Χορηγεί ή όχι άδεια για λήψη αντιγράφων των μητρώων και ατομικών δελτίων των κρατουμένων από τρίτο πρόσωπο που έχει έννομο συμφέρον (εκτός από τον ίδιο και συνήγορο που έχουν εκ του νόμου τέτοιο δικαιωμα)

o   Δίνει εντολή για ενδοσωματική ή ακτινολογική έρευνα σε κρατούμενο

Page 52: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

o   Μεριμνά για την τακτική διενέργεια κάθε 3μηνο υγειονομικού ελέγχου του καταστήματος και παρευρίσκεται κατά τη διάρκεια

o   Καλεί τον κατάλληλο σε ειδικότητα γιατρό προς επίσκεψη

o   Διατάσσει λήψη ιατρικών μέτρων εάν ο κρατούμενος δεν συναινεί ή δεν είναι σε θέση να το πράξει (+στην περίπτωση απεργίας πείνας)

o   Αποφασίζει για τον ευεργετικό υπολογισμό των ημερών εργασίας, το οποίο απαιτεί προηγούμενη πρόταση του Συμβουλίου Εργασίας των Κρατουμένων στο οποίο όμως προεδρεύει (:προφανές λάθος, γιατί το προηγούμενο σχέδιο του 1991 προέβλεπε πρόεδρο τον Διευθυντή!)

o   Κρίνει προσφυγές κρατουμένων κατά απαγόρευσης ή περιορισμού επισκέψεων, τηλ. Επικοινωνίας, αλληλογραφίας

o   Χορηγεί έκτακτες άδειες εξόδου

o   Καλεί την αστυνομική δύναμη προς παροχή συνδρομής.

Ο μακροσκελής κατάλογος αρμοδιοτήτων δείχνει πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του. Γι’αυτό θα πρέπει να υιοθετηθεί:

-          μόνιμη παραμονή δικαστικού λειτουργού όχι μόνο στις μεγάλες φυλακές αλλά σε όλες

-          τοποθέτηση δικαστών –τουλάχιστον όπου εκφέρεται δικαιοδοτική κρίση- και όχι εισαγγελέων γιατί συνδέονται με την καταδίκη και δεν μπορούν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους

-          ειδική επιμόρφωση των αρμόδιων δικαστικών λειτουργών στην Σωφρονιστική για την ορθή άσκηση των συγκεκριμένων καθηκόντων τους.

Σχετικά με το Δικαστήριο εκτέλεσης ποινών ο Σωφρ.Κ του 1999

προέβλεψε την ίδρυσή του (άρθ.86) ως ειδικό τμήμα του Τριμελούς

Πλημμελειοδικείου στις έδρες των πρωτοδικείων Αθηνών, Πειραιώς,

Θεσ/κης, Πάτρας, Λάρισας, Ηρακλείου, και ως το αρμόδιο Τριμελές

Πλημμελειοδικείο στις έδρες των λοιπών πρωτοδικείων. Ωστόσο, η

πρόβλεψη του άρθ.86ΣΚ να συνεδριάζουν τα δικαστήρια αυτά που είναι

ποινικά κανονικά δικαστήρια ως «δικαστικά συμβούλια», (δηλ. όχι

δημόσια), έρχεται σε αντίθεση με το ίδιο το Σύνταγμα (άρθ.93 παρ.2)

σύμφωνα με το οποίο οι συνεδριάσεις των δικαστηρίων είναι δημόσιες.

Page 53: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Αρμοδιότητες:

-          αντικατάσταση της συνεχούς έκτισης με τμηματική εκτέλεση της ποινής

(άρθ.63)

-          μετατροπή της στερητικής της ελευθερίας σε παροχή κοινωφελούς

εργασίας κατά το 82ΠΚ (άρθ.64)

-          εκδίκαση προσφυγών κατά αποφάσεων των παρακάτω οργάνων:

o   του Συμβουλίου Φυλακής

o   του δικαστικού λειτουργού

o   του Πειθαρχικού συμβουλίου, όταν απορρίπτει αίτηση ημι-ελεύθερης

διαβίωσης, ή όταν την ανακαλεί, ή όταν τούτο επιβάλλει πειθαρχικές ποινές

Επίσης :

-          ασκεί τον έλεγχο νομιμότητας στη μεταχείριση των κρατουμένων (2 παρ.2)

-          χορηγεί το ίδιο άδεια ημι-ελεύθερης διαβίωσης, όταν απορρίπτει

αίτηση για απόλυση υπό όρους (60 παρ.5). Συνήθως η αρμοδιότητα

αίτησης απόλυσης υπό όρους ανήκει στο Συμβούλιο Πλημμελειοδικών

(άρ.110ΠΚ). Το περίεργο είναι. Ότι πουθενά στον Σωφρ.Κ. δεν υπάρχει

διάταξη που να αναθέτει την κρίση των αιτήσεων απόλυσης υπό όρους στην

αρμοδιότητα των Δικαστηρίου Εκτέλεσης Ποινών => άρα είναι αμφίβολο αν

ισχύει και η διάταξη του 60 παρ.5, αφού προϋποθέτει την

προηγούμενη απόρριψη της αίτησης απόλυσης υπό όρους. Η σύγχυση

προκλήθηκε γιατί αφαιρέθηκε η διατάξη του σχεδίου του 1991 που έδινε την

αρμοδιότητα της κρίσης των αιτήσεων απόλυσης υπό όρους στο Δικαστήριο

Εκτέλεσης με αποτέλεσμα να μείνει ξεκάρφωτη η περί αρμοδιότητας στην

περίπτωση άδειας ημι-ελευθερίας!!!

Page 54: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

-          Είναι τοπικά αρμόδιο για εκδίκαση κάθε υπόθεσης που αφορά

κρατουμένους σε κατάστημα της περιφέρειάς του. Μάλιστα, το

αρχικά αρμόδιο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών παραμένει αρμόδιο και παρά

την ενδεχόμενη μετακίνηση του κρατουμένου σε άλλο κατάστημα.

Μέτρα τάξης (άρθ.65 ΣΦ):

Για να επέμβει η αστυνομική δύναμη στο εσωτερικό της φυλακής πρέπει να

συντρέχουν οι ακόλουθες προϋποθέσεις:

-          εκδήλωση ομαδικής απείθειας, στάσης ή αντίστασης σε νόμιμη διαταγή και

ιδίως επιστροφής και εγκλεισμού στα κελιά

-          αρμόδιο όργανο για την υποβολή πρόσκλησης (γραπτής ή προφορικής σε

κατεπείγουσες περιπτώσεις, οπότε το έγγραφο ακολουθεί) είναι ο

Εισαγγελέας ή αναπληρωτής και σε περίπτωση κατεπείγοντος ο Διευθυντής

ή υποδιευθυντής ή αρχιφύλακας που τον αναπληρώνουν νόμιμα (στη β’

περίπτωση ειδοποιείται και ο Εισαγγελέας)

-          στην β’ περίπτωση την εντολή επέμβασης της Αστυνομίας (με γραπτή ή

προφορική εντολή όπως και στην πρόσκληση), δίνουν τα ίδια τα όργανα

(διευθυντής, κλπ.), εφόσον η επέμβαση κατά την κρίση τους είναι

εξαιρετικώς αναγκαία, ωστόσο ο (μη παρευρισκόμενος) Εισαγγελέας

σπεύδει στο κατάστημα, οπότε μπορεί να προβεί σε ανάκληση της εντολής

επέμβασης.

-          Ο τρόπος επέμβασης αποφασίζεται από τον επικεφαλής της Αστυν.

Δύναμης.

Page 55: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

ΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ_4

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ

Τα μειονεκτήματα των μακροχρόνιων κυρίως ποινών και οι δυσμενείς συνέπειες

που μπορεί να επιφέρουν τόσο στην ατομική (μελαγχολία), όσο και στην κοινωνική

ζωή των καταδίκων (οικογένεια) επέβαλαν από πολύ νωρίς ορισμένες μορφές

επικοινωνίας με τον «έξω κόσμο». Τέτοιες μορφές επικοινωνίας υπήρξαν βαθμιαία :

- επισκέψεις

- αλληλογραφία

- ανάγνωση εφημερίδων και παρακολούθηση ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών

εκπομπών

- άδειες εξόδου (πιο πρόσφατο μέσο επικοινωνίας που έγινε δεκτό)

Αυτά συνιστούν όλοι οι διεθνείς και ευρωπαϊκού κανόνες (ΟΗΕ, Συμβούλιο της

Ευρώπης) και ο δικός μας σωφρ.κώδ. (και ο προϊσχύσας α.ν.125/1967). Ο

προηγούμενος σωφρ.κωδ. (Ν.1851/1989) χαρακτήριζε την επικοινωνία του

κρατουμένου ζωτική ανάγκη για τη διαβίωσή του μέσα στη φυλακή, αλλά και για

την βαθμιαία ένταξη του στην κοινωνία μετά την αποφυλάκιση.

Ο νέος Σωφρ. Κώδ. αφιερώνει το 7ο κεφάλαιο στην «επικοινωνία με το ευρύτερο

περιβάλλον» (άρθ.51-58) και αναφέρει ως σκοπό της επικοινωνίας την ομαλή

διαβίωση του κρατουμένου στο κατάστημα καθώς και την ταχύτερη προσαρμογή

Page 56: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

του στην κοινωνική ζωή μετά την απόλυσή του. Τα μέσα για την πραγμάτωση της

επικοινωνίας κατά τον Σωφρ.Κωδ. είναι:

- επισκέψεις (άρθ.52 ΣΚ)

- αλληλογραφία (άρθ.53 ΣΚ)

- τηλεφωνική επικοινωνία (άρθ.53 ΣΚ)

- άδειες εξόδου (άρθ.54-58 ΣΚ) και

- ημι-ελεύθερη διαβίωσης των κρατουμένων (άρθ.59-60 ΣΚ) –(αν και αποτελεί

περισσότερο εναλλακτικό μέτρο έκτισης της ποινής).

Πάντως η διακήρυξη του προηγούμενου Κώδικα ότι η «επικοινωνία του

κρατουμένου αποτελεί ζωτική ανάγκη για τη διαβίωσή του μέσα στη φυλακή, αλλά

και για την βαθμιαία ένταξη του στην κοινωνία μετά την αποφυλάκιση» θεωρήθηκε

μάλλον αυτονόητη και διαγράφηκε.

Α. Επισκέψεις (άρθ.52 ΣΚ)

Οι επισκέψεις έχουν στόχο αφενός τη διατήρηση των δεσμών του κρατουμένου με

την οικογένειά του και αφετέρου τη δημιουργία θετικών διαπροσωπικών σχέσεων

με τα πρόσωπα που βρίσκονται έξω. Η υλοποίηση των στόχων αυτών ανατίθεται

στην κοινωνική υπηρεσία του καταστήματος.

Page 57: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Κατ’αρχάς επισκέψεις επιτρέπονται μόνο σε συγγενείς μέχρι 4ου βαθμού, που

μπορούν να πραγματοποιούνται τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα και για

διάστημα μισής ώρας. Επίσης, επιτρέπεται και στον συνήγορο, για τις ανάγκες της

υπεράσπισής του, χωρίς αριθμητικό ή χρονικό περιορισμό (ή έλεγχο), πέραν του

καθορισμού του χώρου που θα γίνεται η συνάντηση. Ο κώδικας περί δικηγόρων

(άρθ.45 Ν.3026/1954) προβλέπεται ότι η είσοδος στα Υπουργεία και δημόσια

καταστήματα (+ φυλακές) επιτρέπεται ελεύθερα τις εργάσιμες μέρες επί μια ώρα

επιπλέον της καθορισμένης για το κοινό ή καθημερινά 11:00-12:00 το μεσημέρι.

Τρίτα πρόσωπα επιτρέπεται να επισκέπτονται τους κρατούμενους με την

προϋπόθεση ότι το Συμβούλιο Φυλακής δίνει άδεια προς τούτο -εάν εκτιμά ότι

δεν θα έχει αρνητική επίδραση η επίσκεψη στον κρατούμενο. Το ίδιο ισχύει και για

εκπροσώπους κοινωνικών φορέων, μέλη επιστημονικών εταιρειών, πολιτιστικών ή

θρησκευτικών συλλόγων. Την άδεια αυτή δίδει το Συμβ. Φυλακής αυτεπαγγέλτως ή

μετά από προφορική πρόταση της κοινωνικής υπηρεσίας ή αίτηση του

κρατουμένου, την οποία πρέπει να εγκρίνει εντός 3 ημερών ο ΥπΔικ. Αν παρέλθει

άπρακτη η προθεσμία θεωρείται ότι εγκρίθηκε.

Ο μέγιστος αριθμός επισκέψεων, η διάρκεια και ο τρόπος επικοινωνίας ρυθμίζονται

από τον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας του κάθε καταστήματος.

Στους αλλοδαπούς κρατουμένους πρέπει να γίνονται διευκολύνσεις επικοινωνίας με

διπλωματικές ή προξενικές αρχές του κράτους στο οποίο ανήκουν ή με άλλα

πρόσωπα που το Συμβούλιο Φυλακής θεωρεί ότι συμβάλλουν στην εξομάλυνση

ειδικών προβλημάτων που δημιουργούνται κατά την κράτησή τους.

Οι επισκέψεις πραγματοποιούνται σε ειδικό κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο του

καταστήματος στον οποίο υπάρχει μόνο οπτικός έλεγχος. Σημειωτέον, ότι οι

κρατούμενοι δεν μπορούν να ασκήσουν τα συζυγικά τους καθήκοντα. Σχετικά με τη

Page 58: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

λειτουργία του θεσμού των συζυγικών επισκέψεων σε 28 χώρες, η Ελλάδα δεν

εμφανίζεται μεταξύ αυτών γιατί δεν προβλέπεται ειδικά διαμορφωμένος χώρος

προς τούτο.

Ο μέγιστος αριθμός των επισκέψεων, η διάρκεια και ο τρόπος επικοινωνίας

ορίζονται από τον εσωτερικό κανονισμό κάθε καταστήματος.

Η άρνηση κρατουμένου να δεχθεί επισκέψεις δεν αποτελεί στοιχείο δυσμενούς

κρίσης για τη συμπεριφορά του.

Β. Ανταλλαγή τηλεφωνημάτων και επιστολών (άρθ.53 παρ.4 ΣΚ)

Όταν οι επισκέψεις δεν είναι εύκολες για διάφορους λόγους, η επικοινωνία με

επιστολές ή τηλεφωνήματα (όχι όμως κινητά) είναι η απλούστερη και

οικονομικότερη λύση. Η επικοινωνία κατ’αυτόν τον τρόπο γίνεται υπό τις

εγγυήσεις του άρθ.19 του Συντ. (όπως τροποπ. το 2001) κατά το οποίο το

απόρρητο των επιστολών και την ελεύθερης επικοινωνίας με οποιοδήποτε τρόπο

είναι απόλυτα απαραβίαστο. Σ’αυτό το πλαίσιο ρυθμίζει και ο Σωφρ.Κ. τις

αντίστοιχες μορφές επικοινωνίας.

- Με τηλέφωνο: κοινόχρηστο στο κατάστημα και όχι κινητά. Η διοίκηση πρέπει να

μεριμνά για ικανό αριθμό συσκευών ανάλογα με την δυναμικότητα του

καταστήματος. Η τηλεφωνική επικοινωνία με δικηγόρο δεν υπόκειται σε

περιορισμό.

Page 59: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

- Με επιστολές ή τηλεγραφήματα: σύμφωνα με το άρθ.53 παρ.4ΣΚ το περιεχόμενο

των επιστολών και της τηλεφωνικής επικοινωνίας κατά το άρθ.19 Συντ. δεν

έλέγχεται. Ωστόσο, γεννά ερωτηματικά η διατύπωση της παρ.3 του άρθ.53 κατά

την οποία «δεν τίθεται περιορισμός στην αποστολή τηλεγραφημάτων ή επιστολών

που πραγματώνουν τους σκοπούς της διάταξης του άρθ.51 παρ.1 του παρόντος».

Όπως αναφέρει ο κώδικας αυτοί οι σκοποί είναι η ομαλή διαβίωση στο κατάστημα

και η ταχύτερη προσαρμογή στην κοινωνική ζωή του κρατουμένου μετά την

απόλυσή του. Όμως, πώς θα κριθεί η ομαλή διαβίωση εάν δεν ελεγχθεί το

περιεχόμενο των επιστολών;

Για την πραγματοποίηση της ταχυδρομικής επικοινωνίας τα ΕΛΤΑ υποχρεούνται να

τοποθετούν ταχυδρομικά κιβώτια μέσα στα καταστήματα, ενώ η διοίκηση πρέπει

να φροντίζει για την έγκαιρη αποστολή και παραλαβή των επιστολών από/προς

κρατουμένους. Το κόστος της επικοινωνίας βαρύνει τους κρατουμένους, αλλά εάν

οι κρατούμενοι δεν έχουν τέτοια δυνατότητα το κόστος καλύπτει η υπηρεσία.

Γ. Άδειες (: τακτικές, έκτακτες, εκπαιδευτικές)

Οι άδειες (οι οποίες έχουν περισσότερο νόημα στις μακρόχρονες ποινές), είναι το

πιο πρόσφατο μέσο επικοινωνίας που επιτράπηκε σε κρατουμένους. Τα

περισσότερα διεθνή κείμενα αναγνωρίζουν τις δυσμενείς συνέπειες του εγκλεισμού

και συνιστούν άδειες εξόδου από τα καταστήματα. Το παλιότερο κείμενο που

συνιστά το μέτρο των αδειών των κρατουμένων είναι οι Συστάσεις του 1ου

Συνεδρίου της Διεθνούς εταιρείας Κοινωνικής Άμυνας (Σαν Ρέμο, 1947). Το ίδιο

μέτρο συνιστά και η Απόφαση (76) 2 της Επιτροπής Υπουργών του

Συμβουλίου της Ευρώπης και η Σύσταση (87) 3 (Ευρωπαϊκού σωφρον.

Κανόνες), αλλά και η Σύσταση (82) 16 που αναφέρεται ειδικά στις άδειες των

κρατουμένων.

Page 60: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Η Σύσταση αυτή (82) 16 θεωρώντας ότι οι άδειες εξόδου συμβάλλουν στο να

γίνονται οι φυλακές πιο ανθρώπινες και στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης,

αλλά και στην επανένταξη των κρατουμένων, συνιστά στα κράτη μέλη:

- να χορηγούνται άδειες στη μεγαλύτερη δυνατή έκταση και όσο πιο συχνά γίνεται

για οικογενειακούς, εκπαιδευτικούς, ιατρικούς, επαγγελματικούς και άλλους

κοινωνικούς λόγους

- για τη χορήγηση θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη μια σειρά από προϋποθέσεις:

o η φύση και η σοβαρότητα του εγκλήματος, το μέγεθος της ποινής που επιβλήθηκε

και η περίοδος της κράτησης που έχει συμπληρωθεί

o η προσωπικότητα και συμπεριφορά του κρατουμένου και ο κίνδυνος που αποτελεί για

την κοινωνία

o η οικογένεια και κοινωνική κατάσταση του κρατουμένου που μπορεί να έχουν

αλλάξει κατά τη διάρκεια της κράτησης

o ο σκοπός της άδειας, η διάρκειά της οι όροι της και οι συνθήκες της.

Επιπλέον, το ΣτΕυρ συνιστά στα Κράτη:

- Να χορηγούνται άδειες εξόδου όχι μόνο στις ανοικτές αλλά και στις κλειστές

φυλακές με την επιφύλαξη ότι δεν είναι ασυμβίβαστο με την δημόσια ασφάλεια

Page 61: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

- Να δίνονται άδειες σε αλλοδαπούς των οπoίων οι οικογένειες δεν ζουν στη χώρα

- Να δίνονται άδειες σε άτομα χωρίς οικογένεια και σε άτομα με ανώμαλο

οικογενειακό παρελθόν

- Άρνηση χορήγησης αδειών ως πειθαρχική ποινή μόνο σε περίπτωση που έχει γίνει

κατάχρηση του συστήματος χορήγησης αδειών

- Να προβλέπονται μέσα για την αναθεώρηση της άρνησης χορήγησης

- Να γίνεται στενή επίβλεψη και εκτίμηση της συνεχούς λειτουργίας και ανάπτυξης

του συστήματος αδειών

- Να υπάρχει ευρεία ενημέρωση του κοινού για τους σκοπούς, τη λειτουργία και τα

αποτελέσματα του συστήματος.

Δεδομένου ότι η άδεια ως θεσμός διευκολύνει στην εξουδετέρωση των δυσμενών

συνεπειών του μακροχρόνιου κυρίως εγκλεισμού και αφετέρου προετοιμάζει για

την επανένταξη του κρατουμένου, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται

αποκλειστικά ως επιβράβευση καλής διαγωγής ή αντίθετα η στέρησή της

ως τιμωρία για την κακή διαγωγή, αλλά ως οργανικό στοιχείο της

μακρόχρονης ποινής.

Οι γενικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση των αδειών που απαντώνται σε όλες

περίπου τις χώρες είναι:

Page 62: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

- καταδίκη σε μακρόχρονη (συνολικά) ποινή

- έκτιση σημαντικού μέρους της ποινής

- το είδος του εγκλήματος που καταδικάστηκε και η προσωπικότητα του καταδίκου

δεν πρέπει να θεμελιώνουν τον φόβο ότι η έξοδος από το κατάστημα θα αποτελέσει

απειλή για την ομαλή κοινωνική ζωή.

- Αίτηση του κρατουμένου προς το αρμόδιο όργανο.

Χαρακτηριστικά της άδειας:

- Οι μέρες της ελεύθερης διαβίωσης θεωρούνται συνέχεια της έκτισης της ποινής (ο

κρατούμενος κέρδισε την άδεια καταβάλλοντας προσπάθεια)

- Ο κρατούμενος κατά την έξοδό του δεν θεωρείται σε απόλυτα ελεύθερη διαβίωση,

αλλά υπό περιορισμούς που ενδέχεται να του έχει επιβάλλει η απόφαση για άδεια

(απαγόρευση διαμονής σε ορισμένο τόπο, συνέχιση θεραπείας για αποτοξίνωση,

κλπ.)

- Αν ο αδειούχος τηρεί με συνέπεια του όρους της άδειας, τούτο αποτελεί επιπλέον

λόγο για επανάληψη στο μέλλον με ευνοϊκότερους όρους (περισσότερες μέρες) και

θετικό στοιχείο για την χορήγηση απόλυσης με όρους

Page 63: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Σημαντικότερο πρόβλημα η αξιολόγηση του θεσμού του οποίου η μεν επιτυχία δεν

γίνεται αμέσως αντιληπτή η δε αποτυχία προκαλεί άμεση αντίδραση της κοινής

γνώμης (όταν δραπετεύουν οι κρατούμενοι κατά τη διάρκεια άδειας).

Θεωρείται ότι η πιθανότητα να διαπράξει ο αδειούχος κάποιο έγκλημα κατά τη

διάρκεια της άδειας είναι ίση ή μάλλον μεγαλύτερη από εκείνη που υπάρχει στην

περίπτωση αναστολής ή μετατροπής της ποινής σε χρηματική ή απόλυσης με

όρους. Από την άλλη, ο θεσμός των αδειών επιφέρει μεγάλο κόστος στο σύστημα

και φόρτο εργασίας του προσωπικού (αυτό δεν είναι σωστό γιατί από την άλλη

πλευρά μειώνει τις δαπάνες σίτισης ή τις ανάγκες για φυλακτικό προσωπικό. Σε

γενικές γραμμές είναι καλός θεσμός γι’αυτό και έχει ριζώσει παντού στην Ευρώπη.

Στην Ελλάδα πρωτοεισήχθη με τον Ν.3312/1955 περί οργανώσεως των Ανοικτών

Σωφρονιστικών Καταστημάτων και προβλεπόταν με απόφαση του Διευθυντή του

καταστήματος για 5 το πολύ μέρες αν υπήρχαν σοβαρές οικογενειακές και

επαγγελματικές ανάγκες. Περιορισμένης εφαρμογής (μόνο Ωρωπός και Κατάκαλο

Κασσάνδρας) αλλά το βασικότερο ήταν ότι εξαρτούσε την εφαρμογή από

προηγούμενη έγκριση του Υπουργείου Δικαιοσύνης, το οποίο ουδέποτε την έδωσε!

Στη συνέχεια, επανήλθε με τον Σωφρ. Κ. του 1967, αλλά εξαρτούσε την εφαρμογή

του από έκδοση Προεδρικού διατάγματος που δεν εκδόθηκε ποτέ!

Ο νέος Σωφρ. Κ. υιοθετεί τον θεσμό και διακρίνει τις άδειες σε: τακτικές,

έκτακτες, εκπαιδευτικές.

Από τον θεσμό εξαιρούνται οι κρατούμενοι σε μέτρο ασφαλείας του άρθ.69 ΠΚ και

σε ποινή για εσχάτη προδοσία.

Page 64: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

1. Τακτικές άδειες (άρθ.55-56ΣΚ): –(αρμόδιο όργανο: πειθαρχικό

συμβούλιο)

Αποτελούν στοιχείο έκτισης της ποινής και γι’αυτό χορηγούνται κατά τακτά

χρονικά διαστήματα χωρίς ν’απαιτείται ιδιαίτερος λόγος για τη χορήγησή τους.

Διάρκεια (κάθε άδειας): από 1 μέχρι 5 ημέρες στις οποίες συνυπολογίζονται

Κυριακές και αργίες. Αν ο κρατούμενος έχει εκτίσει τα 2/5 της ποινής ή σε

ισόβια 12 χρόνια, η διάρκεια της άδειας μπορεί να αυξάνεται έως τις 8 ημέρες.

Κατ’εξαίρεση, σε περίπτωση καταδίκης σε ποινή κάθειρξης για τον Ν.1729/1987,

η διάρκεια μπορεί να αυξάνεται επίσης έως 8 ημέρες εφόσον ο κατάδικος έχει

εκτίσει το 1/2 της ποινής και σε περίπτωση ισόβιας κάθειρξης τα 15 χρόνια.

Πάντως, η συνολική διάρκεια των αδειών δεν μπορεί να ξεπερνά τις 40 ημέρες

τον χρόνο.

Εάν ο κρατούμενος δηλώνει τόπο διαμονής που είναι μακρύτερα από >300χλμ. από

τον τόπο κράτησης ή κατοικεί σε νησί προστίθενται ακόμη 2 ημέρες στην άδεια (1

για μετάβαση και 1 για επιστροφή).

Μεταξύ 2 αδειών πρέπει να μεσολαβεί διάστημα τουλάχιστον 2 μηνών (από

την έναρξη της άδειας).

Προϋποθέσεις για χορήγηση:

Page 65: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

- έκτιση του 1/5 της ποινής (χωρίς ευεργετικό υπολογισμό ημερών ποινής)

και η κράτηση να έχει διαρκέσει τουλάχιστον 3 μήνες ή σε περίπτωση ισοβίου

καθείρξεως: τουλάχιστον 8 χρόνια

- στην περίπτωση που καταδικάστηκε για τον Ν.1729/1987: αφού έχει εκτίσει τα 2/5

(χωρίς ευεργετικό υπολογισμό ημερών ποινής) και η κράτηση να έχει διαρκέσει

τουλάχιστον 1 έτος ή σε περίπτωση ισοβίου καθείρξεως: τουλάχιστον 10

χρόνια.

- εάν είναι έφηβος ή μετεφηβικής ηλικίας και εκτίει ποινικό σωφρονισμό

(ιδρυματική ποινή) πρέπει να έχει εκτίσει το 1/3 του κατωτάτου ορίου.

- Δεν πρέπει να εκκρεμεί διαδικασία για κακούργημα

- Να μην υπάρχει κίνδυνος τέλεσης κατά τη διάρκεια της άδειας νέων

εγκλημάτων

- Να μην υπάρχει κίνδυνος φυγής

- Να κρίνεται ότι ο κατάδικος δεν θα κάνει κακή χρήση της άδειας του. Για να

διαπιστωθεί ότι δεν συντρέχουν οι 2 προηγούμενοι λόγοι αξιολογείται η

προσωπικότητα του κατάδικου και η εν γένει συμπεριφορά του3[1] μετά την

τέλεση της πράξης και κατά τη διάρκεια της κράτησής του, λαμβανομένων

υπόψη ενδεχομένων βαθμών ποινής για πειθαρχικά παραπτώματα ή κατά τη

διάρκεια προηγουμένων αδειών, καθώς επίσης και η ατομική, οικογενειακή,

επαγγελματική κατάσταση του ίδιου και της οικογένειάς του, καθώς και οι

3[1] Τούτο αποτελεί αντίφαση με τον χαρακτήρα του μέτρου που υποτίθεται είναι οργανικό στοιχείο της ποινής και χορηγείται χωρίς να απαιτείται λόγος.

Page 66: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

οικογενειακές υποχρεώσεις του (φυσικά και ένας μόνος μπορεί να έχει δικαίωμα για

άδεια).

- Δήλωση ακριβούς διεύθυνσης διαμονής και εξασφάλιση διαβίωσης κατά τη

διάρκεια της άδειας (άραγε οι άποροι και αλλοδαποί δεν έχουν δικαίωμα?)

- Υποχρέωση παρουσίασης στο αστυνομικό τμήμα αμελλητί (με 2 λάμδα!!!= χωρίς

καθυστέρηση)

- Η καταδίκη δεν χρειάζεται να είναι τελεσίδικη ή αμετάκλητη για να χορηγηθεί

άδεια

- Ωστόσο, θεωρείται ότι -από τη χρήση του όρου «κατάδικος» του Σωφρ.Κ.-

συνάγεται ότι οι υπόδικοι δεν έχουν δικαίωμα σε άδεια ούτε οι ακαταλόγιστοι

επικίνδυνοι για τη δημόσια ασφάλεια.

- Εάν ο αδειούχος παραβεί τους όρους που του τέθηκαν (εάν του έχουν τεθεί) ή

διωχθεί για αξιόποινη πράξη σε βαθμό πλημμελήματος, η άδεια ανακαλείται

- Κατάδικος που δεν επιστρέφει στο κατάστημα μετά τη λήξη της άδειας ή την

ανάκλησή της χωρίς παραδεκτή δικαιολογία δεν δικαιούται νέα (!!!! Μα αφού δεν

επιστρέφει τι να την κάνει???) πριν περάσει 1 χρόνος από την αδικαιολόγητη

καθυστερημένη επιστροφή ή την σύλληψή του

Οι τακτικές χορηγούνται μετά από αίτηση στο Πειθαρχικό Συμβούλιο ενώπιον

του οποίου μπορεί να παρουσιαστεί και οποιοσδήποτε τρίτος για παροχή

διευκρινίσεων. Σε περίπτωση απόρριψης απαιτείται ειδικά αιτιολογημένη

απόφαση.

Page 67: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Νέα αίτηση για χορήγηση τακτικής άδειας μόνο αφού περάσουν 2 μήνες από

την οριστική απόρριψη της προηγούμενης. Σε περίπτωση 2ης απόρριψης,

δικαιούται να προσφύγει στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών μέσα σε 10

μέρες από την κοινοποίηση της απορριπτικής.

2. Έκτακτες άδειες (άρθ.57ΣΚ) – (αρμόδιο όργανο: Δικαστικός Λειτουργός

ή διευθυντής)

Έκτακτη άδεια κατ’ανώτατο όριο 24 ωρών δικαιούται να λάβει κάθε κρατούμενος

(άρα κατάδικος και υπόδικος), έστω και αν δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις για

τακτική.

Έκτακτη άδεια χορηγείται για εκπλήρωση οικογενειακών, επαγγελματικών και

άλλων έκτακτων και «απρόβλεπτων» αναγκών.

Αρμόδιος είναι ο δικαστικός λειτουργός που ασκεί εποπτεία στο κατάστημα

κράτησης (άρθ.572ΚΠΔ). Ωστόσο, την έκτακτη μπορεί να τη χορηγήσει προσωρινά

και ο διευθυντής (που οφείλει να ενημερώσει τον δικαστικό λειτουργό)

στις περιπτώσεις:

- θανάτου συζύγου ή συγγενούς μέχρι και 2ου βαθμού

- επίσκεψη σε σύζυγο ή συγγενή μέχρι και 2ου βαθμού σε κατεπείγουσες καταστάσεις

της υγείας του.

Page 68: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Το όργανο που χορηγεί την έκτακτη άδεια καθορίζει στην απόφασή του εάν

συντρέχει λόγος για ασφαλή συνοδεία κατά την διάρκεια της αδείας.

3. Εκπαιδευτικές άδειες (άρθ.58ΣΚ) – (αρμόδιο όργανο: πειθαρχικό

συμβούλιο)

Χορηγούνται για την φοίτηση των κρατουμένων (καταδίκων ή υποδίκων) σε σχολές

όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης.

Προϋποθέσεις:

1) Γενικές:

- λειτουργία καταστήματος κράτησης στην περιοχή φοίτησης αντίστοιχο προς την

κατηγορία κρατουμένων στην οποία ανήκει ο κατάδικος. Αν ο ενδιαφερόμενος

κρατείται σε άλλη περιοχή προβλέπεται η μεταγωγή του στο κατάστημα κράτησης.

- Το εκπαιδευτικό ίδρυμα να μην είναι κατώτερης βαθμίδας από αυτό στο οποίο έχει

φοιτήσει ο ενδιαφερόμενος.

2) Ειδικές:

Page 69: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

- Αίτηση από τον ενδιαφερόμενο

- Εκτίμηση ότι δεν συντρέχει κίνδυνος διάπραξης νέων εγκλημάτων κατά τη

διάρκεια της άδειας

- Σύμφωνη γνώμη του δικαστικού οργάνου που διέταξε την κράτηση εάν ο αιτών

είναι υπόδικος

Κατά τον χρόνο της εκπαιδευτικής άδειας ο κρατούμενος διαμένει στο κατάστημα

της περιοχής της σχολής ή σε κατάστημα ημι-ελεύθερης διαβίωσης.

Στην απόφαση της άδειας ορίζονται οι λεπτομέρειες υλοποίησης ,όπως:

- ίδρυμα φοίτησης

- μέρες και ώρες απουσίας ανάλογα με ανάγκες του εκπαιδευτικού προγράμματος

(ειδικά για την 3βάθμια εκπαίδευση αν η παρακολούθηση δεν είναι υποχρεωτική η

άδεια μπορεί να περιορίζεται σε 15 μέρες ανά εξεταστική περίοδο)

- ολική ή μερική απαλλαγή από τις υποχρεώσεις του καταστήματος προς

διευκόλυνση της μελέτης του.

- Η εκπαιδευτική άδεια λήγει με την ολοκλήρωση της φοίτησης. Με απόφαση του

αρμόδιου οργάνου η άδεια μπορεί να ανακληθεί κατόπιν εισηγήσεως του

κοινωνικού λειτουργού ή εγκληματολόγου, εάν:

Page 70: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

o ο αδειούχος τιμωρηθεί για σοβαρό πειθαρχικό παράπτωμα (απείθεια στις εντολές

του προσωπικού ή άσκηση βίας κατά προσωπικού ή συγκρατουμένου ή απόδραση)

o η συνέχιση της άδειας δημιουργεί σοβαρές υπόνοιες για τέλεση άλλων εγκλημάτων

o κάνει κακή χρήση της άδειας (ως τέτοια θεωρείται η πλημμελής παρακολούθηση ή

κακή επίδοση των σπουδών του).

Οι κρατούμενοι που κάνουν χρήση εκπαιδευτικής άδειας επιδοτούνται από τα

Κεφάλαια Εργασίας Κρατουμένων που καλύπτει τουλάχιστον τα απολύτως

αναγκαία έξοδα.-

ΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ (ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ) - ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΕΚΤΙΣΗΣ_6

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΜΕΤΡΑ ΕΚΤΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΙΝΗΣ

Δυστυχώς σήμερα η συνηθέστερη ποινή που επιβάλλει το δικαστήριο είναι η στερητική της ελευθερίας (βραχύχρονη ή μακρόχρονη). Ενώ επιδίωξη του ποινικού συστήματος είναι ο σωφρονισμός η επιβολή μακρόχρονης ποινής είναι το πιο ακατάλληλο μέσο. Οι άμεσες αρνητικές συνέπειες της μακρόχρονης ποινής είναι:

- κοινωνική απομόνωση του κρατουμένου, δεδομένου ότι τον αποκόπτει από τους δεσμούς του (οικογενειακούς, φιλικούς, επαγγελματικούς, κλπ.)

Page 71: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

- αποστέρηση του δικαιώματος στην ελεύθερη αυτοδιάθεση (έλλειψη πρωτοβουλίας, υποχρέωση συγκεκριμένου τρόπου ζωής) και στον ιδιωτικό βίο και ιδιωτικότητα (privacy) ακόμη και στην επιλογή της απομόνωσης.

Έμμεσες συνέπειες: επιπτώσεις στην υγεία, σωματική (έλλειψη άσκησης) και ψυχική (μελαγχολία, τάσεις αυτοκτονίας, διαστροφές).

Από την πλευρά της η βραχύχρονη ποινή που εκτελείται σε κλειστή φυλακή παρουσιάζει ανάλογες αρνητικές συνέπειες :

- δεν προλαβαίνει λόγω του σύντομου χρόνου να σωφρονίσει

- η επαφή με το περιβάλλον μόνο κακές εμπειρίες μπορεί να δώσει

- αποκόπτει τον κατάδικο άσκοπα από την επαγγελματική και οικογενειακή ζωή

- συμβάλλει στον υπερκορεσμό των ήδη κορεσμένων φυλακών.

Για τους λόγους αυτούς, οι νομοθετικές τάσεις –ήδη και πριν την δεκαετία του 1970– κατευθύνονταν στην αντικατάσταση τόσο των βραχυχρόνιων όσο και των μακροχρόνιων ποινών κατά της ελευθερίας. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η Απόφαση 10/1976 της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα ποινικά μέτρα υποκατάστασης της στερητικής της ελευθερίας ποινής. Η Απόφαση αυτή επισημαίνει την τάση ορισμένων κρατών να μην επιβάλλουν ποινές (βλ. στην Ευρώπη, η Γαλλία ήταν από τις πρώτες χώρες που υιοθέτησαν εναλλακτικές ποινές – όπως την κοινωφελή εργασία) και υπογράμμιζε τη διαπίστωση ότι τα εναλλακτικά μέτρα ποινής μπορούν να υπηρετήσουν τον σκοπό της επανένταξης πολύ καλύτερα και κοστίζουν λιγότερο από τη φυλάκιση. Έτσι, συνιστούσε στα κράτη αφενός να κάνουν προσπάθεια για ευρύτερη εφαρμογή των ήδη γνωστών μέτρων (π.χ. χρηματικές ποινές, αναστολή έκτισης της ποινής) και αφετέρου να μελετήσουν τη δυνατότητα υιοθέτησης νέων μέτρων όπως την αναστολή επιβολής ποινής, την κοινωφελή εργασία, κράτηση σε ημι-ελευθερία, κλπ.). Η ευρεία αποδοχή των μέτρων οδήγησε την Επιτροπή Υπουργών σε νέα Σύσταση με την οποία διαμορφώθηκε ένας ολόκληρος Κώδικας με κανόνες για την εφαρμογή κυρώσεων και μέτρων που επιβάλλονται αντί της ποινής φυλάκισης και τα οποία εκτελούνται στην κοινότητα (Σύσταση R16/1992: Ευρωπαϊκοί κανόνες για τις κυρώσεις και τα μέτρα που εκτελούνται στην κοινότητα). Οι κανόνες αυτοί αποτελούν σύνολο παράλληλο των Ευρωπαϊκών Σωφρονιστικών Κανόνων [R (87)3] που εφαρμόζονται στην κράτηση μέσα στην φυλακή.

Διακρίνομε δύο ειδών μέτρα: τα υποκατάστατα της ποινής κατά της ελευθερίας (που επιβάλλονται από την αρχή αντί της ποινής της στερητικής της ελευθερίας) και τα εναλλακτικά μέτρα της έκτισης/εκτέλεσης της ποινής κατά της ελευθερίας (που συνήθως προϋποθέτουν έκτιση μέρους της ποινής πριν χορηγηθούν).

Page 72: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Α) Υποκατάστατα της ποινής κατά της ελευθερίας (δεν ανήκουν στην σωφρονιστική γιατί αυτά επιβάλλονται πριν την έκτιση), όπως:

- αναστολή εκτέλεσης της ποινής κατά της ελευθερίας υπό όρο (άρθ.99ΠΚ), είτε απλή (άρθ.100ΠΚ) ή με επιτήρηση (άρθ.100Α ΠΚ)

- μετατροπή της βραχύχρονης ποινής σε χρηματική (άρθ.82 παρ.1-5 ΠΚ)

- μετατροπή της βραχύχρονης ποινής σε κοινωφελή εργασία (προς κοινωφελείς φορείς (άρθ.82 παρ.6-10 ΠΚ).

Β) Μέτρα εναλλακτικά της έκτισης/εκτέλεσης της ποινής κατά της ελευθερίας:

- εκτέλεση ποινής σε καθεστώς ημι-ελευθερίας (άρθ.59-62 ΣΚ : «ημι-ελεύθερη διαβίωση»)

- τμηματική έκτιση της ποινής (Σαβ/κα και αργίες) άρθ.63ΣΚ

- την παροχή κοινωφελούς εργασίας (σε κοινωφελείς φορείς) άρθ.64ΣΚ και

- απόλυση υπό όρους (άρθ.105 Π.Κ.)

Β.1. Έκτιση ποινής σε καθεστώς ημι-ελευθερίας (άρθ.59-62 ΣΚ «ημι-ελεύθερη διαβίωση»):

Είναι μέτρο που συνίσταται σε εναλλαγή περιόδων στέρησης της προσωπικής ελευθερίας με περιόδους ελεύθερης διαβίωσης. Έχει εμφανιστεί σε διάφορες χώρες, κυρίως ως έκτιση της βραχύχρονης ποινής μόνο κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ο κρατούμενος που εκτίει ποινή υπό το καθεστώς αυτό βγαίνει από το σωφρονιστικό κατάστημα το πρωί, προκειμένου να μεταβεί στην εργασία του ή ενδεχομένως στη σχολή του και επιστρέφει το βράδυ. Η εφαρμογή του παραπάνω γίνεται με παραμονή του κρατουμένου σε καταστήματα για βραχυχρόνιες ποινές. Επειδή ωστόσο αυτό δημιουργεί προβλήματα (γραφειοκρατία, ασφάλεια του καταστήματος, κλπ), οργανώνονται ειδικοί ξενώνες με μικρή δυναμικότητα κοντά στην πόλη.

Πλεονεκτήματα (πέρα του ότι εξουδετερώνει τα μειονεκτήματα της βραχύχρονης ποινής σε καθεστώς στέρησης ελευθερίας):

- τόνωση εμπιστοσύνης του κρατουμένου στον εαυτό του και στην πολιτεία

Page 73: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

- επιτρέπει την συνέχιση επαγγέλματος, άσκησης ή εκπαίδευσης του

- αποκλείει την επαφή με κρατουμένους σε βαριές ποινές

- επιτρέπει την ομαλή οικογενειακή και κοινωνική ζωή (αυτό μπορεί να επιτευχθεί εάν ο μέγιστος χρόνος κράτησης περιοριστεί σε 10 ώρες το 24ωρο, οπότε θα παραμείνει κάποιος χρόνος ελευθερίας)

Μειονεκτήματα:

- δημιουργεί προβλήματα στα καταστήματα (προϋποθέτει καταστήματα που θα παραμείνουν κενά όλη την ημέρα και θα λειτουργούν μόνο τη νύχτα και απαιτούν προσωπικό για τον έλεγχο τη νύχτα)

- μη ύπαρξη κατάλληλων καταστημάτων σε όλη την επικράτεια για την εφαρμογή του θεσμού

- πρόβλημα όταν ο τόπος εργασίας είναι μακριά.

Για όλα αυτά ο θεσμός της ημι-ελευθερίας εφαρμόστηκε σε περιορισμένη έκταση.

Το 1989 ο ΣΚ είχε υιοθετήσει για πρώτη φορά τον θεσμό για λόγους απασχόλησης. Το μέτρο εφαρμοζόταν σε κατάδικος που επιθυμούσαν και ήταν σε θέση να ασκήσουν κάποιο επάγγελμα ή για τους οποίους είχε εξευρεθεί εργασία έξω από το κατάστημα σε κρατικό ή ιδιωτικό φορέα. Προϋποθέσεις για τη χορήγηση ήταν οι ίδιες με των τακτικών αδειών και αρμόδια ήταν η Επιτροπή που χορηγούσε την πρώτη άδεια απουσίας. Στη περίπτωση αυτή ο κατάδικος που εξέτιε την ποινή του σε καθεστώς ημι-ελευθερίας, εξακολουθούσε να παραμένει στο σύνηθες κατάστημα κράτησης από το οποίο έβγαινε κάθε πρωί για να μεταβεί στον τόπο εργασίας του. Αυτό όμως, δημιουργούσε προβλήματα –κυρίως επειδή τα καταστήματα είναι γραφειοκρατικά οργανωμένα, έχουν αυξημένους όρους ασφαλείας, και κατά κανόνα βρίσκονται μακριά από οικισμούς στους οποίους μπορεί να εργάζονται οι κρατούμενοι. Για τους λόγους αυτούς άρχισαν να δημιουργούνται μικρής δυναμικότητας ανοικτά καταστήματα μέσα στις πόλεις (Ο Κώδικας του 1989 είχε προβλέψει κέντρα ημι-ελεύθερης διαβίωσης αλλά αυτά δεν δημιουργήθηκαν ποτέ).

Το Σχέδιο του 1991 περιέλαβε επίσης τον θεσμό που ήδη είχε εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη. Οι προβλέψεις του περιελήφθησαν και στον νέο ΣΚ (Ν.2776/1999) ο οποίος προβλέπει τα ακόλουθα (αν και ο θεσμός παραμένει ακόμη θεωρητικός):

Προϋποθέσεις χορήγησης:

Page 74: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

- ο κατάδικος (υπόδικοι δεν δικαιούνται) να έχει εκτίσει το 1/5 της ποινής του σε περίπτωση φυλάκισης και τα 2/5 σε περίπτωση πρόσκαιρης κάθειρξης χωρίς ευεργετικό υπολογισμό της ποινής και η κράτηση να έχει διαρκέσει τουλάχιστον 2 μήνες. Σε περίπτωση ισόβιας κάθειρξης πρέπει να υπολείπονται τουλάχιστον 2 χρόνια από την κατά τον νόμο θεμελίωση δικαιώματος υποβολής αίτησης για υφ’όρο απόλυση (που είναι 20 χρόνια κατά το άρθ.105ΠΚ)

- να μην εκκρεμεί ποινική διαδικασία εις βάρος του για άλλη αξιόποινη πράξη σε βαθμό κακουργήματος

- να έχει αποδεδειγμένα εξασφαλίσει εργασία έξω από το κατάστημα ή να αποδέχεται να απασχοληθεί σε θέση εργασίας που θα του υποδεικνύεται ή έχει εξευρεθεί γι’αυτόν σε συγκεκριμένο πρόγραμμα επαγγελματικής κατάρτισης.

Ο κρατούμενος για τον οποίον χορηγείται η άδεια τοποθετείται σε Κατάστημα Ημι-ελεύθερης Διαβίωσης ή εάν δεν υπάρχει τέτοιο στον τόπο απασχόλησής του, σε τμήμα Ημι-ελεύθερης Διαβίωσης του τοπικού καταστήματος ή εάν δεν λειτουργεί τέτοιο, σε ειδική πτέρυγα του τοπικού καταστήματος κράτησης της κατηγορίας στην οποία ανήκει. Με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης ορίζονται οι πτέρυγες, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει εκδοθεί τέτοια απόφαση.

Διαδικασία:

Αρμόδιο όργανο για τη χορήγηση της άδειας είναι το Πειθαρχικό Συμβούλιο αποτελούμενο από τον αρμόδιο δικαστικό λειτουργό ως Πρόεδρο, τον διευθυντή του καταστήματος και τον αρχαιότερο κοινωνικό λειτουργό.

Όταν το Πειθαρχικό Συμβούλιο κρίνει την αίτηση για άδεια εξετάζει κατ’αρχήν την συνδρομή των τυπικών προϋποθέσεων και εάν συντρέχουν προχωρεί σε εκτίμηση σειράς παραγόντων όπως η προσωπικότητα και η εν γένει συμπεριφορά μετά την τέλεση της πράξης και κατά την διάρκεια της κράτησης την κατάσταση της υγείας του, την ικανότητα και το ενδιαφέρον του για απασχόληση ή μάθηση, καθώς και τη θέληση για συνεργασία με το προσωπικό και τους υπεύθυνους της απασχόλησης. Στην απόφαση χορήγησης ορίζονται:

- οι ημέρες και ώρες απασχόλησης ή το κατάστημα ή τμήμα ημιελεύθερης διαβίωσης που τοποθετείται

- το είδος απασχόλησης

- ο τρόπος αμοιβής και το ασφαλιστικό καθεστώς του

- οι υπεύθυνοι του καταστήματος και του χώρου απασχόλησης

- κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια.

Page 75: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Ανάκληση άδειας: Η άδεια για ημι-ελεύθερη διαβίωση μπορεί να ανακληθεί μετά από εισήγηση εκείνων που ορίστηκαν αρμόδιοι με αιτιολογημένη απόφαση του αρμόδιου Πειθαρχικού Συμβουλίου στις περιπτώσεις που ο κρατούμενος:

- παραβεί τους όρους ή τις υποχρεώσεις που του έχουν επιβληθεί ή τους όρους του εσωτερικού κανονισμού του καταστήματος στο οποίο τοποθετήθηκε

- τιμωρηθεί για σοβαρό πειθαρχικό παράπτωμα (κατηγορίες Α και Β)

- διωχθεί για αξιόποινη πράξη σε βαθμό πλημμελήματος τουλάχιστον και

- δημιουργεί συστηματικά προβλήματα στον χώρο απασχόλησης.

Κατά της απόφασης ανάκλησης δικαιούται να προσφύγει στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών μέσα σε 10 μέρες από την κοινοποίηση της απόφασης. Η προθεσμία για τη άσκηση της προσφυγής και η άσκησή της δεν έχουν ανασταλτικό αποτέλεσμα.

Μετά την ανάκληση ο κρατούμενος έχει δικαίωμα να υποβάλει εκ νέου αίτηση εντός προθεσμίας 6 μηνών από την κοινοποίηση σ’αυτόν της ανακλητικής απόφασης (άρθ.62ΣΚ).

Β.2. Τμηματική έκτιση της ποινής (Σαβ/κα και αργίες) άρθ.63ΣΚ

Είναι άλλη μια μορφή έκτισης της ποινής σε καθεστώς ημιελευθερίας. Πρόκειται για έκτιση της ποινής μόνο στο τέλος της εβδομάδας ή σε αργίες και γιορτές και με διάρκεια κράτησης 40 ώρες περίπου. Κατά κανόνα ο κρατούμενος εργάζεται και παραμένει ελεύθερος όλες τις εργάσιμες μέρες της εβδομάδας. Εισέρχεται στο κατάστημα νωρίς το απόγευμα της Παρασκευής ή του Σαββάτου και εξέρχεται νωρίς το πρωί της Δευτέρας, προκειμένου να μεταβεί στον τόπο της εργασίας του. Το μέτρο αυτό προσφέρεται για ποινές κατά της ελευθερίας που η διάρκειά τους δεν ξεπερνά τους 3 μήνες.

Το μέτρο της κράτησης κατά το τέλος της εβδομάδας εμφανίζεται με δύο μορφές:

Α) κατά την μία ο κρατούμενος απλώς περιορίζεται στο κατάστημα χωρίς άλλες υποχρεώσεις (Βέλγιο)

Β) κατά την άλλη, υποβάλλεται σε μεταχείριση, απασχολούμενος μέσα στο κατάστημα σε οικιακές εργασίες, κοινωφελείς εργασίες, παρακολουθεί διαλέξεις , κλπ (Ν. Ζηλανδία).

Πρώτη απόπειρα εισαγωγής του θεσμού στον ελληνικό ΣΦ έκανε ο ΣΦ του 1989. Σύμφωνα με αυτόν οι κατάδικοι που είχαν καταδικαστεί σε ποινή κατά της ελευθερίας μέχρι 18 μήνες η οποία είχε μετατραπεί σε χρηματική, μπορούσαν με αίτησή τους στο Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών να επιλέξουν αντί της μετατροπής

Page 76: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

την τμηματική έκτιση της ποινής. Ήταν αυτονόητο, ότι σ’αυτή την περίπτωση ότι ο κρατούμενος που οδηγείτο στις φυλακές ήταν αυτός που δεν κατέβαλε το ποσό της μετατροπής. Απαραίτητη προϋπόθεση για τμηματική έκτιση ήταν να έχει προηγηθεί αίτημα του καταδίκου.

Δυστυχώς ο θεσμός τέθηκε σε αναστολή από την ψήφισή του το 1989 μέχρι την κατάργησή του το 1999, δηλ. δεν εφαρμόστηκε ποτέ!

Ο νέος ΣΚ του 1999 υιοθέτησε την ρύθμιση του Σχεδίου ΣΚ του 1991 αλλά με πολλές μετατροπές. Έτσι η τμηματική έκτιση ρυθμίζεται από το άρθ.63ΣΚ.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ:

1. Τμηματική έκτιση μπορούν να ζητήσουν κατάδικοι που εκτίουν ποινή κατά της ελευθερίας (κατ’αρχάς χωρίς όριο, αλλά με τα όρια που προβλέπει το άρθ.82ΠΚ), εφόσον αυτή έχει μετατραπεί σε χρηματική, αλλά η μετατροπή δεν έχει υλοποιηθεί για οποιοδήποτε λόγο.

2. Η τμηματική έκτιση γίνεται ως εξής:

- αν ο κρατούμενος εργάζεται ή σπουδάζει εκτός φυλακής η ποινή εκτίεται κατά το τέλος της εβδομάδας ή /και τις αργίες

- αν ο κρατούμενος ούτε εργάζεται ούτε σπουδάζει εκτός φυλακής η ποινή εκτίεται κατά τις εργάσιμες μέρες της εβδομάδας.

Σημ. Οι μέρες της εβδομάδας που διαβιώνει εκτός καταστήματος δεν μετρούν ως μέρες κράτησης, αντίθετα απ’ότι συμβαίνει με τις ημέρες εξόδου ή της ημιελεύθερης διαβίωσης.

3. Αρμόδιο όργανο για τη χορήγηση του μέτρου είναι το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών που δικάζει ως δικαστήριο –ως Τριμελές Πλημμελειοδικείο- και όχι ως δικαστικό συμβούλιο, όπως αναφέρεται στο άρθ.86ΣΚ. Απαιτείται εισήγηση του Πειθαρχικού Συμβουλίου και ακρόαση του αιτούντος.

Στην απόφαση ορίζονται ο αριθμός των προς έκτιση τμημάτων ποινής, οι όροι τούτων, οι ακριβείς ώρες εισόδου και εξόδου από το κατάστημα ανάλογα την φύση της απασχόλησης ή των σπουδών καθώς και άλλες αναγκαίες λεπτομέρειες.

4. Η απόφαση μπορεί να ανακληθεί από το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών, ύστερα από εισήγηση του Πειθαρχικού Συμβουλίου και ακρόαση του κρατουμένου (επειδή εδώ αποφασίζει το Δικαστήριο) στις περιπτώσεις που ο κρατούμενος:

- παραβιάζει συστηματικά τους όρους ή τις υποχρεώσεις που του έχουν επιβληθεί ή

- αν ασκηθεί εναντίον του ποινική δίωξη για αξιόποινη πράξη σε βαθμό κακουργήματος ή πλημμελήματος που τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον 3 μηνών.

Page 77: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

5. Προσωρινή ή οριστική άρση της τμηματικής εκτέλεσης της ποινής δικαιούται να ζητήσει από το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών και ο ίδιος ο κατάδικος.

Β.3. Παροχή κοινωφελούς εργασίας (σε κοινωφελείς φορείς) άρθ.64ΣΚ

Η εργασία σε κοινωνικούς φορείς είναι ένας από τους θεσμούς που επίσης στοχεύουν στην εξουδετέρωση των μειονεκτημάτων της βραχύχρονης ποινής κατά της ελευθερίας. Είναι ένα από τα μέτρα στα οποία κυρίως προσβλέπει η Σύσταση (92) 16 για τους Ευρωπαϊκούς κανόνες και μέτρα που εκτελούνται στην κοινότητα (βλ. παραπάνω). Πρόκειται για μέτρα που επιβάλλονται μόνο αν συναινεί ο ενδιαφερόμενος. Διαφορετικά πρόκειται για καταναγκαστική εργασία και θα ήταν αντίθετη προς το Σύνταγμα και το άρθ.4 της ΕΣΔΑ.

Η εργασία σε κοινωνικούς φορείς προβλέπεται τόσο ως μέτρο υποκατάστατο της βραχυχρόνιας ποινής που επιβάλλεται εξ αρχής από το δικαστήριο (άρθ.82ΠΚ), όσο και ως μέτρο εναλλακτικό αντί της έκτισης της ποινής ήδη κρατουμένου (και μ’αυτή την ιδιότητα προβλέπεται από το άρθ.64 ΣΚ), αλλά και ως αναμορφωτικό μέτρο στους ανηλίκους δράστες.

Η παροχή κοινωφελούς εργασίας ως εναλλακτικό μέτρο έκτισης της ποινής προβλέφτηκε στον ΣΚ του 1989 (συγχρόνως με την τμηματική έκτιση της ποινής), αλλά κατά την διάρκεια ισχύος του δεν εφαρμόστηκε ποτέ στην πράξη!

Ο νέος ΣΚ αποδέχτηκε τον θεσμό, αλλά περιορίστηκε να προσαρμοστεί στις ρυθμίσεις του άρθρου 82 ΠΚ (περί μετατροπής των ποινών).

Προϋποθέσεις: Δικαίωμα να ζητήσουν το μέτρο της παροχής κοινωφελούς εργασίας έχουν ο κατάδικοι σε ποινή κατά της ελευθερίας η οποία έχει μετατραπεί σε χρηματική αλλά δεν κατέβαλαν το ποσό της μετατροπής. Το μέτρο χορηγείται με ανάλογη εφαρμογή των διατάξεων του 82ΠΚ: το αρμόδιο όργανο κρίνει εάν η εργασία είναι εφικτή και χρήσιμη για το συγκεκριμένο άτομο και ορίζει ειδικότερα πώς και πού θα εκτιθεί το μέτρο.

Αρμόδιο όργανο είναι και εδώ το Δικαστήριο Εκτέλεσης Ποινών (δηλ. το Τριμελές Πλημμελειοδικείο) που αποφασίζει την παροχή της κοινωφελούς εργασίας, αντί της κλειστής έκτισης της ποινής (εφόσον δεν καταβάλλεται το ποσό της μετατροπής), ύστερα από εισήγηση του Πειθαρχικού Συμβουλίου και ακρόαση του ενδιαφερομένου.

Β.4. Απόλυση υπό όρο (άρθ.105 -110Α, 129 Ποινικού Κώδικα)

Η απόλυση υπό όρο συνιστά εναλλακτική μορφή έκτισης ποινής, όπως η έκτιση σε καθεστώς ημιελευθερίας (άρθ.59-62 ΣΚ), η τμηματική έκτιση της ποινής (άρθ. 63

Page 78: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

ΣΚ) και η παροχή κοινωφελούς εργασίας (άρθ.64 ΣΚ). Συνιστά τον παλιότερο θεσμό στην χώρα μας εναλλακτικής έκτισης της ποινής κατά της ελευθερίας (προβλέφθηκε πρώτα από τον Ν.811/1917).

Αποτελεί στάδιο δοκιμαστικό και προπαρασκευαστικό του καταδίκου για την οριστική ελευθερία. Κατά την κρατούσα άποψη είναι θεσμός του ουσιαστικού ποινικού δικαίου, γι’αυτό σε περίπτωση που από την τέλεση της πράξης έως την αμετάκλητη καταδίκη ισχύσουν περισσότεροι νόμοι, εφαρμόζεται ο ευμενέστερος για τον κατηγορούμενο.

- Θεωρείται μέτρο επιείκειας ιδιαίτερα όταν ο συνθήκες κράτησης είναι κακές και επιδεινώνουν σε μεγάλο βαθμό το κακό της προσβολής της προσωπικής ελευθερίας του καταδίκου

- Αποτελεί λύση ανάγκης για την αντιμετώπιση του προβλήματος του υπερκορεσμού των φυλακών

- Αποτελεί ευεργετικό μέτρο, το οποίο ωθεί τον κατάδικο να συμπεριφέρεται άψογα κατά τη διάρκεια της κράτησης του προκειμένου να την κερδίσει, γεγονός που συμβάλλει στην τήρηση της τάξης μέσα στην φυλακή (ωστόσο δεν ξέρουμε πόσο ειλικρινής είναι)

- Αποτελεί πρόκληση για τον κατάδικο στον οποίο χορηγήθηκε γιατί για να την διατηρήσει καταβάλει προσπάθεια να συμπεριφέρεται νομότυπα κατά τη διάρκεια του χρόνου δοκιμασίας (υποτίθεται ότι αυτό τον εθίζει στην νομότυπη συμπεριφορά για όλη την υπόλοιπη ζωή του)

- εκφράζει αποδοκιμασία του θεσμού της φυλάκισης, γιατί αποδεικνύει ότι οι κατάδικοι σε μακρόχρονες ποινές τις εκτίουν έξω από την φυλακή χωρίς πρόβλημα και γι’αυτό υιοθετείται ως υποκατάστατο της φυλακής.

Ο θεσμός χρησιμοποιείται άλλοτε καταχρηστικά, άλλοτε ως θεσμός καθαρά σωφρονιστικός με στόχο τον ίδιο τον κατάδικο (ιδίως όταν επικρατεί η ωφελιμιστική άποψη για την ποινή) και άλλοτε ως θεσμός άσκησης σωφρονιστικής πολιτικής με στόχο την λειτουργία του σωφρονιστικού συστήματος.

Το θεσμό συνιστούν ο Βασικοί Κανόνες του ΟΗΕ για την Μεταχείριση των Κρατουμένων του 1957 ως μέτρο προπαρασκευής του κρατούμενου για την επιστροφή του στην κοινωνική ζωή.

Το 1964 στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης, καταρτίστηκε η «Σύμβαση για την επιτήρηση των εγκληματιών που καταδικάστηκαν υπό όρους ή απολύθηκαν υπό όρους» (30/11/1964/ τέθηκε σε ισχύ στις 22/8/1975). Το Συμβ. της Ευρώπης ασχολήθηκε σε πολλές αποφάσεις του με το θέμα της απόλυσης υπό όρο, όπως στις Αποφάσεις: (65) 1, (70)1, (76)2 (79)14, καθώς και στους Ευρωπαϊκούς Σωφρονιστικούς Κανόνες (87) 3 που τροποποιούν τους Βασικούς

Page 79: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

Ελάχιστους Κανόνες (Αποφ.(73)5), και φυσικά στη Σύσταση (92)16 (: «Ευρ.Κανόνες για τις κυρώσεις και μέτρα που εκτελούνται στην κοινότητα»).

Η πολύ-λειτουργικότητα του θεσμού της απόλυσης υπό όρο γίνεται φανερή στο ελληνικό δίκαιο όπου ρυθμίζεται στον ΠΚ (άρθ.105-110Α, 129) και στον ΚποινΔ (άρθ.473-476). Η διάσπαση της ρύθμισης του μέτρου επιχειρήθηκε να ξεπεραστεί από το Σχέδιο του ΣΚ του 1991 (το αντιμετώπιζε σ’ένα ενιαίο κεφάλαιο). Ωστόσο, οι προτάσεις δεν έγιναν δεκτές και σήμερα το μέτρο της απόλυσης υπό όρους ρυθμίζεται από τις παραπάνω διατάξεις του ΠΚ και ΚΠΔ.

Προϋποθέσεις χορήγησης:

- την δικαιούνται κατάδικοι που εκτίουν ποινή κατά της ελευθερίας ακόμη και εάν η καταδίκη τους δεν έχει καταστεί αμετάκλητη

- αφού εκτίσουν:

o (προκειμένου για φυλάκιση): 2/5 της ποινής

o (προκειμένου για πρόσκαιρη κάθειρξη): 3/5 της ποινής

o (προκειμένου για ισόβια κάθειρξη): 20 χρόνια

o [αν ο κατάδικος έχει υπερβεί το 70ό της ηλικίας του το όριο των 3/5 περιορίζεται σε 2/5 και για τα ισόβια στα 16 έτη] -άρθ.105 παρ.2ΠΚ

o μετά την συμπλήρωση του 65ου κάθε μέρα υπολογίζεται ευεργετικά έως 2 ημέρες εκτιόμενης ποινής.

o Σε περίπτωση που συντρέχουν σωρευτικά περισσότερες ποινές ο κατάδικος μπορεί να απολυθεί υπό όρους εάν έχει εκτίσει το άθροισμα των τμημάτων των ποινών που προβλέπονται για το ελάχιστο της απόλυσης υπό όρο δηλ. αντίστοιχα της φυλάκισης (2/5), κάθειρξης (3/5), ισόβια (20 χρόνια). Το χρονικό διάστημα των δύο πέμπτων ή, σε περίπτωση ισόβιας κάθειρξης, των δεκαέξι ετών, προσαυξάνεται κατά τα δύο πέμπτα των λοιπών που τυχόν έχουν επιβληθεί, στην περίπτωση που αυτές συντρέχουν σωρευτικά. Σε κάθε περίπτωση όμως ο κατάδικος μπορεί να απολυθεί αν έχει εκτίσει είκοσι έτη. Οι διατάξεις αυτές δεν εφαρμόζονται σε όσους καταδικάσθηκαν για το έγκλημα της εσχάτης προδοσίας, για τους οποίους εξακολουθεί να ισχύει το άρθρο 5 του ν. 2058/1952. Επίσης, οι διατάξεις δεν εφαρμόζονται σε όσους καταδικάσθηκαν για το έγκλημα της παραγράφου 1 του άρθρου 299, εφόσον η πράξη τελέσθηκε εναντίον υπαλλήλου κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας του.

o Σε κάθε περίπτωση, ο κατάδικος μπορεί να απολυθεί εάν έχει εκτίσει 25 έτη ακόμη και αν το παραπάνω άθροισμα υπερβαίνει το όριο αυτό (παρ.1 άρθ.105ΠΚ)

Page 80: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

o Για την χορήγηση της απόλυσης ως ποινή που εκτίθηκε θεωρείται αυτή που υπολογίστηκε ευεργετικά. Προκειμένου για κάθειρξη δεν μπορεί να χορηγηθεί υπό όρο απόλυση αν δεν έχει παραμείνει πραγματικά στο κατάστημα για διάστημα ίσο με το 1/3 της ποινής που του επιβλήθηκε και σε περίπτωση ισόβιας τουλάχιστον 16 έτη (άρθ.105 παρ.6 ΠΚ).

o Όσοι εκτίουν ποινή πρόσκαιρης κάθειρξης για έγκλημα σχετικό με ναρκωτικά απολύονται αφού εκτίσουν τα 4/5 της ποινής και όσοι σε ισόβια μετά 25 έτη -άρθ.18 Ν.3727/2008 (το ίδιο ισχύει και για όσους καταδικάστηκαν για τρομοκρατία).

o Σύμφωνα με το άρθ.110Α ΠΚ ο κρατούμενος (ισχύει αναλογικά και για τους ανηλίκους) μπορεί να απολυθεί ανεξαρτήτως προϋποθέσεων εάν νοσεί από σύνδρομο επίκτητης ανοσοποιητικής ανεπάρκειας (ΑIDS), χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, φυματίωση (ανθεκτική), κίρρωση ύπατος με αναπηρία άνω του 67%, αν είναι τετραπληγικός ή γεροντική άνοια και είναι άνω του 80ου έτους ή πάσχει από κακοήθη νεοπλάσματα (καρκίνο) στο τελικό στάδιο.

o Σύμφωνα με το άρθρο 17 του ν. 3727/2008 (Α΄ 257/18.12.2008) κρατούμενοι που εκτίουν ποινή φυλάκισης για πλημμέλημα μπορούν να απολυθούν με διάταξη του Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών του τόπου έκτισης (υπό τον όρο της ανάκλησης) χωρίς προϋποθέσεις, εφόσον : α) η ποινή τους είναι μέχρι 2 έτη και έχουν εκτίσει το 1/5 αυτής και β) Η ποινή τους έχει διάρκεια μεγαλύτερη των δύο ετών και έχουν εκτίσει ή εκτίουν με οποιονδήποτε τρόπο το ένα τρίτο αυτής. Όσοι απολύονται, κατ'εφαρμογή των παραπάνω, αν υποπέσουν, μέσα σε τρία έτη από την αποφυλάκιση τους, σε ν έ ο από δ ό λ ο τελούμενο έγκλημα και καταδικαστούν α μ ε τ ά κ λ η τ α οποτεδήποτε σε ποινή στερητική της ελευθερίας μεγαλύτερη του έ τ ο υ ς, εκτίουν α θ ρ ο ι σ τ ι κ ά και το υπόλοιπο της ποινής, για την οποία έχουν απολυθεί υπό όρο (βλ. και Ν. 3772/2009, 3811/2009 και 3904/2010).

o Σε ποινές φυλάκισης που δεν έχουν μετατραπεί, αν έχει εκτιθεί με οποιονδήποτε τρόπο το ένα πέμπτο αυτών, το τριμελές πλημμελειοδικείο του τόπου κράτησης μετατρέπει το επόμενο ένα πέμπτο αυτών σε χρηματική ποινή και διατάσσει την απόλυση του κρατουμένου, εκτός αν με ειδική αιτιολογία κρίνει από την εν γένει συμπεριφορά του κατά το χρόνο έκτισης της ποινής ότι η χρηματική ποινή δεν αρκεί για να αποτραπεί ο κατάδικος από την τέλεση άλλων αξιόποινων πράξεων. Κατά της απόφασης ο κατάδικος μπορεί να ασκήσει έφεση. Εάν το δικαστήριο κρίνει ότι ο κατάδικος βρίσκεται σε απόλυτη οικονομική αδυναμία να καταβάλει τη χρηματική ποινή, τη μετατρέπει σε ποινή παροχής κοινωφελούς εργασίας, σύμφωνα με τα οριζόμενα στην παράγραφο 5 του άρθρου 82. Κατά τα λοιπά, εφαρμόζονται αναλόγως οι παράγραφοι 6 έως 8 του άρθρου 82 (άρθ.105 παρ.3ΠΚ).

o Σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 26 του ν. 3811/2009 (Α΄ 231/18.12.2009), η σ τ ε ρ η τ ι κ ή της ελευθερίας ποινή, η οποία έχει καταγνωσθεί μέχρι την έναρξη ισχύος του ανωτέρω νόμου (μέχρι δηλαδή 18.12.2009) και δ ε ν έχει καταστεί

Page 81: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

αμετάκλητη, εφόσον δ ε ν υπερβαίνει τα πέντε έτη, συμπεριλαμβανομένης και της πενταετούς κ ά θ ε ι ρ ξ η ς (!), μ ε τ α τ ρ έ π ε τ α ι, με αίτηση του καταδικασθέντος, σε χρηματική. Η κατά τον τρόπο αυτό μετατραπείσα περιοριστική της ελευθερίας ποινή, που δεν υπερβαίνει τα πέντε έτη φυλάκισης, μπορεί να μετατρέπεται περαιτέρω, με την ίδια ή μεταγενέστερη απόφαση του δικαστηρίου που αποφάσισε τη μετατροπή, σε ποινή παροχής κ ο ι ν ω φ ε - λ ο ύ ς εργασίας, αν το ζητεί ή το αποδέχεται εκείνος που καταδικάσθηκε και εφόσον η παροχή τέτοιας εργασίας από το συγκεκριμένο καταδικασμένο είναι ε φ ι κ τ ή. Εάν ο κατάδικος που παρέχει κοινωφελή εργασία έχει εκτίσει με τον τρόπο αυτόν τα τρία πέμπτα της ποινής του, μπορεί να τύχει απόλυσης υπό όρο.

- Η απόλυση χορηγείται οπωσδήποτε εκτός αν κριθεί ότι με ειδική αιτιολογία ότι η διαγωγή του κατά την έκτιση της ποινής καθιστά απολύτως αναγκαία την συνέχιση της έκτισης για αποτροπή τέλεσης νέων πράξεων (άρθ106ΠΚ). Η διάταξη αυτή δεν εφαρμόζεται στους καταδικασθέντες για το έγκλημα της εσχάτης προδοσίας για τους οποίους ισχύει η ισόβια κάθειρξη χωρίς εναλλακτικά μέτρα έκτισης.

- Το δικαστήριο εκτέλεσης ποινών με την απόλυση μπορεί να ορίσει και τον ορισμένες υποχρεώσεις που θα αφορούν τον τρόπο ζωής, ιδίως τον τόπο διαμονής, ή παρακολούθηση θεραπευτικού προγράμματος ψυχικής απεξάρτησης από ναρκωτικές ή οινοπνευματώσεις ουσίες και οι οποίες υποχρεώσεις μπορεί να ανακληθούν ή τροποποιηθούν

- Στον αλλοδαπό κρατούμενο που έχει διαταχθεί η απέλασή του, αυτή εκτελείται μετά την υπό όρο απόλυση εκτός εάν η απέλαση είναι ανέφικτη, οπότε απολύεται (άρθ.105 παρ.4 εδ.2 ΠΚ).

Απόλυση υπό όρο ανηλίκων (μετά τις τροποπ. του Ν.3189/2003 και του Ν.3860/2010):

Σύμφωνα με το άρ.129 ΠΚ η απόλυση χορηγείται από το δικαστήριο αν ο ανήλικος έχει εκτίσει το μισό της ποινής (δηλ.= ενιαίο όριο ποινής) που έχει οριστεί με την απόφαση. Αρμόδιο είναι το τριμελές δικαστήριο ανηλίκων στο πλημμελειοδικείο του τόπου έκτισης. Η απόλυση μπορεί να χορηγηθεί και πριν τη συμπλήρωση του ημίσεως για σπουδαίους λόγους και εφόσον έχει εκτιθεί πραγματικά το 1/3 αυτής (άρθ.129 παρ.3). Αν ο ανήλικος κατά τη διάρκεια περιορισμού του για έγκλημα του Ν.1729/1987 ή για έγκλημα που φέρεται ότι τελέστηκε για να διευκολυνθεί η χρήση ναρκωτικών ουσιών, παρακολούθησε επιτυχώς εγκεκριμένο συμβουλευτικό πρόγραμμα και υπάρχει δήλωση του υπευθύνου του προγράμματος

Page 82: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

ψυχικής απεξάρτησης ότι γίνεται δεκτός σ’αυτό, η παρακολούθηση αυτή συνιστά σπουδαίο λόγο για πρόωρη απόλυση (αρ.129 παρ.9). Ο ανήλικος κλητεύεται υποχρεωτικά δέκα τουλάχιστον ημέρες πριν από τη συνεδρίαση του δικαστηρίου, κατά την οποία μπορεί να παραστεί αυτοπροσώπως ή να εκπροσωπηθεί από συνήγορο που διορίζει με απλό έγγραφο θεωρημένο, ως προς το γνήσιο της υπογραφής, από τον διευθυντή του καταστήματος κράτησης, δικηγόρο ή τις αρμόδιες αρχές. Αρμόδιο για την απόλυση υπό όρο ανηλίκου είναι το Τριμελές Δικαστήριο Ανηλίκων στο πλημμελειοδικείο του τόπου έκτισης.

Άρση και ανάκληση της απόλυσης:

Σε περίπτωση παραβίασης των όρων η απόλυση ανακαλείται εφαρμοζομένου του άρ.107 ΠΚ.

Η απόλυση αίρεται αν εκείνος που απολύθηκε καταδικαστεί αμετακλήτως για κακούργημα ή πλημμέλημα από δόλο, σε ποινή φυλάκισης πάνω από 6 μήνες και εκτίει σωρευτικώς και την προηγούμενη ποινή του (άρ.108 ΠΚ).

Συνέπειες της μη ανάκλησης (άρθ.109ΠΚ):

Αν από την απόλυση παρέλθει ο χρόνος της ποινής που υπολειπόταν για έκτιση –σε όσες περιπτώσεις είναι ανώτερο από 3 έτη- ή αν περάσουν 3 έτη χωρίς ανάκληση, η ποινή θεωρείται ότι εκτίθηκε. Στην ισόβια κάθειρξη θεωρείται ότι εκτίθηκε εάν περάσουν 10 έτη από την απόλυση χωρίς ανάκληση.

Διαδικασία (άρθ.110ΠΚ):

Αρμόδιο όργανο: για την χορήγηση και την ανάκληση αρμόδιο είναι το Δικαστήριο εκτέλεσης ποινών. Ο κρατούμενος κλητεύεται 10 μέρες τουλάχιστον πριν την συνεδρίαση στην οποία μπορεί να παραστεί αυτοπροσώπως ή με συνήγορο.

Για τη χορήγηση υποβάλλεται αίτηση αποκλειστικά και μόνο η διεύθυνση του καταστήματος κράτησης (δεν προβλέπει άλλον το άρθ.110 παρ.2ΠΚ), 1 μήνα πριν τη συμπλήρωση του χρόνου απόλυσης, εκτός εάν δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις, οπότε πρέπει να το αιτιολογήσει και να αποστείλει αναφορά μαζί με έκθεση της κοινωνικής υπηρεσίας στον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών που την εισάγει στο Συμβούλιο.

Αν η αίτηση απορριφθεί μπορεί να υποβληθεί νέα αίτηση μετά 1 μήνα από την απόρριψη (μετά 2 μήνες στους ανηλίκους εκτός αν υπάρξουν νέα στοιχεία άρ.129

Page 83: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΗΣ

παρ.10ΠΚ με την τροποπ. του από τον Ν.3189/2003 – πριν μπορούσε να υποβάλει νέα αίτηση οποτεδήποτε).

Κατά του βουλεύματος του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών που απορρίπτει την αίτησή του επιτρέπεται έφεση από τον κρατούμενο ή τον Εισαγγελέα κατ’ανάλογη εφαρμογή των άρθρ,473-476 ΚΠΔ (ένδικα μέσα).