επο.22

Σρνιή Αλζξσπηζηηθώλ Σπνπδώλ

Σπνπδέο ζηνλ Δπξσπατθό Πνιηηηζκό

ΥΙΛΟΟΥΙΑ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ 3ε Γξαπηή Δξγαζία Αθαδεκατθνύ Έηνπο 2010-2011

“πγθξηηηθή αλάιπζε ηεο έλλνηαο ηνπ εαυτού σο res

cogitans ζηνλ Descartes θαη ησλ ζέζεσλ ησλ Locke θαη

Hume γηα ηελ προσωπική ταυτότητα.»

Φνηηεηήο : Ληνύκπαο Αλδξέαο (ΑΜ 55750)

Κακπνύι , 21 Μαξηίνπ 2011

Ληνύκπαο Α. 1

ΥΙΛΟΟΥΙΑ ΣΗΝ ΕΤΡΩΠΗ

3ε Γξαπηή Δξγαζία Αθαδεκατθνύ Έηνπο 2010-2011

“Αο ππνζέζνπκε όηη [...] έλαο ππζαγόξεηνο πίζηεπε πσο ε δηθή ηνπ ςπρή ππήξρε από ηελ έβδνκε

εκέξα ηεο Δεκηνπξγίαο, ηόηε πνπ ν Θεόο ηειείσζε όια ηνπ ηα έξγα, θαη θαληαδόηαλ όηη ε ςπρή ηνπ

έρεη πεξηθεξζεί ζε αξθεηά αλζξώπηλα ζώκαηα, όπσο θάπνηε είρα γλσξίζεη θάπνηνλ πνπ είρε πεηζηεί

όηη ε ςπρή ηνπ ήηαλ εθείλε ηνπ Σσθξάηε. (Δελ ζα αληηδηθήζσ γηα ην εύινγν ηνπ πξάγκαηνο. Μόλν

απηό γλσξίδσ, όηη ζηε ζέζε πνπ θαηείρε, αξθεηά αμηόινγε, ζεσξνύληαλ πνιύ ινγηθόο άλζξσπνο, θαη

ε θήκε ηνπ είρε δείμεη όηη δελ πζηεξνύζε ζε ηθαλόηεηεο ή κάζεζε από ηνπο ππόινηπνπο.) Θα

κπνξνύζε όκσο λα ππνζηεξίδεη όηη είλαη ην ίδην πξόζσπν κε ηνλ Σσθξάηε, παξόηη δελ έρεη ζπλείδεζε

θακίαο πξάμεο ή ζθέςεο ηνπ Σσθξάηε;”

John Locke, Δοκίμιο για την Ανθρώπινη Νόηση, βηβιίν 2, θεθ. 27, παξ. 14).

Πνηεο είλαη νη ζπλζήθεο πνπ ζπγθξνηνύλ ηνλ ίδην εαπηό (ή πξόζσπν) ζηηο ρξνληθέο

κεηαβνιέο; Σύκθσλα κε ηελ θαξηεζηαλή άπνςε, ε ζπλέρεηα ηεο ίδηαο ςπρήο σο

ζθεπηόκελεο άπιεο ππόζηαζεο δηαζθαιίδεη θαη ηελ πξνζσπηθή ηαπηόηεηα. Γηα ηνλ

Locke, αληίζεηα, θαη αλεμάξηεηα από ηελ όπνηα θύζε ηεο ςπρήο, ε απηνζπλεηδεζία ελόο

έιινγνπ όληνο γηα γεγνλόηα ηνπ παξειζόληνο (ή κλήκε) θαζνξίδεη ηελ ηαπηόηεηά ηνπ θαη

ζην παξόλ. Ο Hume επηπιένλ αξλείηαη ηελ ύπαξμε νπνηαζδήπνηε λνεηηθήο ππόζηαζεο,

ζεσξώληαο ηνλ λνπ σο έλα “είδνο ζεάηξνπ όπνπ δηάθνξεο αληηιήςεηο θάλνπλ ηελ

εκθάληζή ηνπο δηαδνρηθά”, ελώ ηνλ εαπηό σο κηα “δέζκε ή ζπιινγή δηαθνξεηηθώλ

αληηιήςεσλ”.

Αλαιύζηε ηελ έλλνηα ηνπ εαυτού σο res cogitans ζηνλ Descartes, θαη αλαπηύμηε ηα

αληεπηρεηξήκαηα θαη ηηο ζέζεηο ησλ Locke θαη Hume γηα ηελ προσωπική ταυτότητα,

δίλνληαο έκθαζε ζηε κεηαμύ ηνπο δηαθνξνπνίεζε.

Ληνύκπαο Αλδξέαο

ΑΜ 55750

3ε Γξαπηή Δξγαζία Αθαδεκατθνύ Έηνπο 2010 – 2011

Καζεγήηξηα – Σύκβνπινο : Φηιηππάθε Διέλε


“““ θθθ έέέ πππ ηηη ννν κκκ ααα ηηη άάά ξξξ ααα ππππππ άάά ξξξ ρρρ σσσ ”””

(((ΡΡΡ ... ΝΝΝηηηεεεθθθάάάξξξηηη,,, ΛΛΛόόόγγγνννοοο πππεεεξξξίίί ηηηεεεοοο ΜΜΜεεεζζζόόόδδδνννπππ,,, ΔΔΔθθθδδδόόόζζζεεεηηηοοο ΠΠΠαααπππαααδδδήήήζζζεεε ,,, 222εεε έέέθθθδδδνννζζζεεε,,, 111999777666,,, ζζζ ...333222...)))

“““ ΗΗΗ ζζζ θθθ έέέ ςςς εεε δδδ εεε λλλ εεε ίίί λλλ ααα ηηη ηηη ίίί πππ ννν ηηη ααα ηηη ννν “““ εεε ζζζ σσσ ηηη εεε ξξξ ηηη θθθ όόό ””” ,,, δδδ εεε λλλ ππππππ άάά ξξξ ρρρ εεε ηηη έέέ μμμ σσσ ααα πππ όόό ηηη ννν λλλ

θθθ όόό ζζζ κκκ ννν θθθ ααα ηηη έέέ μμμ σσσ ααα πππ όόό ηηη ηηη οοο ιιι έέέ μμμ εεε ηηη οοο ... ΑΑΑ πππηηη όόό πππ ννν πππ κκκ ααα οοο ααα πππ ααα ηηη άάά ζζζ ηηη εεε λλλ πππ ξξξ ννν θθθ εεε ηηη κκκ έέέ λλλ εεε

πππ εεε ξξξ ίίί πππ ηηη σσσ ζζζ εεε ,,, ααα πππ ηηη όόό πππ ννν πππ κκκ ααα οοο θθθ άάά λλλ εεε ηηη λλλ ααα πππ ηηη ζζζ ηηη εεε ύύύννν πππ κκκ εεε ζζζ εεε κκκ ηηη ααα ζζζ θθθ έέέ ςςς εεε πππ ννν πππ ζζζ ααα

πππ πππ ήήή ξξξ ρρρ εεε “““ θθθ ααα ζζζ ’’’ εεε ααα πππηηη ήήή λλλ ””” πππ ξξξ ηηη λλλ ααα πππ όόό ηηη εεε λλλ έέέ θθθ θθθ ξξξ ααα ζζζ εεε εεε ίίί λλλ ααα ηηη ννν ηηη ήήή δδδ εεε

ζζζ πππγγγ θθθ ξξξ ννν ηηη εεε κκκ έέέ λλλ εεε οοο θθθ ααα ηηη ννν ηηη ήήή δδδ εεε εεε θθθ θθθ ξξξ ααα ζζζ κκκ έέέ λλλ εεε οοο ζζζ θθθ έέέ ςςς εεε ηηη οοο ,,, πππ ννν πππ κκκ πππ ννν ξξξ ννν ύύύ κκκ εεε

ζζζ ηηη σσσ πππ εεε ιιι άάά λλλ ααα ηηη ηηη οοο ζζζ πππ κκκ εεε ζζζ ννν ύύύκκκ εεε θθθ ααα ηηη κκκ εεε ηηη ηηη οοο ννν πππ ννν ίίί εεε οοο έέέ ρρρ ννν πππκκκ εεε ηηη εεε λλλ ςςς εεε πππδδδ ααα ίίί ζζζ ζζζ εεε ζζζ εεε

κκκ ηηη ααα οοο εεε ζζζ σσσ ηηη εεε ξξξ ηηη θθθ ήήή οοο δδδ σσσ ήήή οοο ... ΑΑΑιιι ιιι άάά ζζζ ηηη εεε λλλ πππ ξξξ ααα γγγ κκκ ααα ηηη ηηη θθθ όόό ηηη εεε ηηη ααα ααα πππηηη ήήή εεε δδδ ήήή ζζζ εεε λλλ ζζζ ηηη γγγ ήήή

βββ ννν πππ ίίί δδδ εεε ηηη ααα πππ όόό θθθ ννν πππβββ έέέ λλλ ηηη εεε οοο ,,, ααα πππ ηηη ήήή εεε εεε ζζζ σσσ ηηη εεε ξξξ ηηη θθθ ήήή δδδ σσσ ήήή εεε ίίί λλλ ααα ηηη κκκ ηηη ααα εεε ζζζ σσσ ηηη εεε ξξξ ηηη θθθ ήήή

γγγ ιιι ώώώ ζζζ ζζζ ααα ... ΗΗΗ “““ θθθ ααα ζζζ ααα ξξξ ήήή ””” ζζζ θθθ έέέ ςςς εεε ααα λλλ άάά γγγ εεε ηηη ααα ηηη ζζζ ’’’ έέέ λλλ ααα ννν ξξξ ηηη ζζζ κκκ έέέ λλλ ννν ζζζ πππ λλλ εεε ηηη δδδ εεε ζζζ ηηη ααα θθθ όόό

θθθ εεε λλλ όόό ……… ””” ...

(((MMM εεεξξξιιιόόό---ΠΠΠνννλλληηηύύύ ,,, “““ΦΦΦαααηηηλλλνννκκκεεελλλνννιιινννγγγίίίααα ηηηεεεοοο αααλλληηηίίίιιιεεεςςςεεεοοο”””,,, ΠΠΠαααξξξίίίζζζηηη 111999444555,,, ζζζ... 222111111 θθθ...εεεμμμ... ,,, ζζζηηηννν βββηηηβββιιιίίίννν ηηησσσλλλ ΚΚΚ... ΚΚΚαααηηηζζζηηηκκκάάάλλλεεε --- ηηη...

ΒΒΒηηηξξξβββηηηδδδάάάθθθεεε ΠΠΠξξξνννβββιιιήήήκκκαααηηηααα θθθηηηιιινννζζζνννθθθίίίαααοοο ,,, ΟΟΟΔΔΔΓΓΓΒΒΒ ,,, 111999999999)))

“““ ΣΣΣ ννν δδδ ήήή ηηη εεε κκκ ααα λλλ ααα κκκ πππ ννν ξξξ εεε ίίί λλλ ααα ααα πππ ννν δδδ ννν ζζζ εεε ίίί ζζζ ηηη εεε λλλ ααα λλλ ζζζ ξξξ ώώώ πππ ηηη λλλ εεε ζζζ θθθ έέέ ςςς εεε κκκ ηηη ααα

ααα λλλ ηηη ηηη θθθ εεε ηηη κκκ εεε λλλ ηηη θθθ ήήή ααα ιιι ήήή ζζζ εεε ηηη ααα δδδ εεε λλλ εεε ίίί λλλ ααα ηηη δδδ ήήή ηηη εεε κκκ ααα ζζζ εεε σσσ ξξξ εεε ηηη ηηη θθθ όόό πππ ααα ξξξ άάά δδδ ήήή ηηη εεε κκκ ααα

πππ ξξξ ααα θθθ ηηη ηηη θθθ όόό ... ηηη εεε λλλ πππ ξξξ άάά μμμ εεε πππ ξξξ έέέ πππ εεε ηηη λλλ ααα ααα πππ ννν δδδ εεε ίίί μμμ εεε ηηη ννν άάά λλλ ζζζ ξξξ σσσ πππ ννν οοο ηηη εεε λλλ ααα ιιι ήήή ζζζ εεε ηηη ααα ,,,

δδδ εεε ιιι ααα δδδ ήήή ηηη εεε λλλ πππ ξξξ ααα γγγ κκκ ααα ηηη ηηη θθθ όόό ηηη εεε ηηη ααα θθθ ααα ηηη ηηη εεε δδδ ύύύ λλλ ααα κκκ εεε ,,, ηηη εεε κκκ εεε πππ πππ εεε ξξξ βββ ααα ηηη ηηη θθθ όόό ηηη εεε ηηη ααα ηηη εεε οοο

ζζζ θθθ έέέ ςςς εεε οοο ηηη ννν πππ ... ΗΗΗ ζζζ πππ δδδ ήήή ηηη εεε ζζζ εεε γγγ ηηη ααα ηηη εεε λλλ πππ ξξξ ααα γγγ κκκ ααα ηηη ηηη θθθ όόό ηηη εεε ηηη ααα ήήή ηηη εεε κκκ εεε

πππ ξξξ ααα γγγ κκκ ααα ηηη ηηη θθθ όόό ηηη εεε ηηη ααα κκκ ηηη ααα οοο ζζζ θθθ έέέ ςςς εεε οοο πππ ννν πππ εεε ίίί λλλ ααα ηηη ααα πππ ννν κκκ ννν λλλ σσσ κκκ έέέ λλλ εεε ααα πππ όόό ηηη εεε λλλ

πππ ξξξ ααα θθθ ηηη ηηη θθθ ήήή εεε ίίί λλλ ααα ηηη έέέ λλλ ααα θθθ ααα ζζζ ααα ξξξ άάά ζζζ ρρρ ννν ιιι ααα ζζζ ηηη ηηη θθθ όόό δδδ ήήή ηηη εεε κκκ ααα ””” ...

(((ΜΜΜ αααξξξμμμ,,, “““TTThhheeessseeennn uuubbbeeerrr FFFeeeuuueeerrrbbbaaaccchhh””” (((“““ΘΘΘέέέζζζεεεηηηοοο πππάάάλλλσσσ ζζζηηηνννλλλ ΦΦΦόόόπππεεεξξξκκκπππαααρρρ”””,,, 222,,, κκκηηηθθθξξξ ... ΘΘΘεεεόόόθθθηηηιιινννπππ ΒΒΒέέέτττθθθνννπππ,,, ζζζηηηννν βββηηηβββιιιίίίννν

ηηησσσλλλ ΘΘΘεεεόόόθθθηηηιιινννπππ ΒΒΒέέέτττθθθνννπππ θθθαααηηη ηηηεεεοοο ΧΧΧξξξηηηζζζηηηίίίλλλαααοοο ΒΒΒέέέτττθθθνννπππ --- ΙΙΙζζζηηηνννξξξίίίααα ηηηνννπππ θθθηηηιιινννζζζνννθθθηηηθθθνννύύύ ζζζηηηνννρρραααζζζκκκνννύύύ,,, ΟΟΟΔΔΔΓΓΓΒΒΒ,,, 111999888555,,, ζζζ...111999444)))


Περιεχόμενα

Promulsis ζει. 3 1. Η δηαξθώο επηθαηξνπνηνύκελε δηακάρε θαη νη κνλνκάρνη

-//- 5

2. Πεξί ηαπηόηεηαο -//- 6 3. πγθξίζεηο… -//- 9 … θαη θξίζεηο -//- 10 Βηβιηνγξαθία -//- 12


Promulsis1

Ζ εξγαζία απηή πξόθεηηαη λα πξνζεγγίζεη αθξνζηγώο θάπνηεο από ηηο όςεηο κηαο πνιύ

κεγάιεο θαη πεξίπινθεο ζπδήηεζεο : ε έλλνηα ηνπ εαπηνύ, όπσο νξίδεηαη από ηνλ

Descartes θαη ηεο πξνζσπηθήο ηαπηόηεηαο, όπσο λνεκαηνδνηήζεθε από ηνπο Locke

θαη Hume. Μηα θηινζνθηθή αληηπαξάζεζε ηνπ επεηξσηηθνύ νξζνινγηζκνύ κε ηνλ

αγγιηθό εκπεηξηζκό πνπ έιαβε ρώξα αηώλεο πξηλ αιιά παξακέλεη, ελ πνιινίο,

ελδηαθέξνπζα δεμακελή γόληκσλ πξνβιεκαηηζκώλ.

Ζ αλάιπζε ελόο πεξίπινθνπ ζέκαηνο κπνξεί λα σθειεζεί από ηελ αλάιπζε ησλ ιόγσλ

πνπ ην θαζηζηνύλ πεξίπινθν – ζηελ πεξίπησζε καο νη ιόγνη ηεο πεξηπινθόηεηαο

πξνθύπηνπλ πξσηίζησο από ηελ ηδέα ηεο ηαπηόηεηαο. Δπεηδή ε θύζε ηνπ ζέκαηνο

θαζηζηά ζρεδόλ αλέθηθηε θάζε θηινδνμία νινθιεξσκέλεο πξνζέγγηζεο, επηιέμακε λα

εμεηάζνπκε θάπνηεο πηπρέο απηήο ηεο πλεπκαηηθήο δηέλεμεο. Σηα πιαίζηα ινηπόλ ησλ

εμεηαδόκελσλ θηινζνθηθώλ ζπζηεκάησλ ζα εληνπίζνπκε πνηεο είλαη νη ηδηόηεηεο πνπ

θαζηζηνύλ έλα όλ ίδην ζην πέξαζκα ηνπ ρξόλνπ, απηό πνπ ιέκε πξνζσπηθή ηαπηόηεηα

θαη ην νπνίν πεξηιακβάλεη ςπρηθέο θαηαζηάζεηο, ζσκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη

πξνζσπηθέο ζρέζεηο. Θα δηεξεπλήζνπκε ηελ ηαπηόηεηα πέξαλ ησλ ρξνληθώλ

πεξηνξηζκώλ, αληρλεύνληαο ηη όλησο είλαη θάηη ή θάπνηνο. Οη δπν απηέο αληρλεύζεηο

ελώλνληαη κε κηα θνηλή ζπληζηώζα ε νπνία δηαηξέρεη ηηο πξνεγνύκελεο δπν θαη ε νπνία

απαληά ζην εξώηεκα πνηνο απνδίδεη ηαπηόηεηα ζε πνηόλ.

Σε όηη αθνξά ηελ κεζνδνινγία καο : ε εξγαζία καο είλαη πεξηγξαθηθνύ ραξαθηήξα,

θεηκελνθεληξηθή ζηνλ ππξήλα ηεο, κε όηη πιενλεθηήκαηα θαη κεηνλεθηήκαηα ζπλεπάγεηαη

κηα ηέηνηα επηινγή. Ζ αθήγεζε καο δελ αθνινπζεί κηα γξακκηθή ηζηνξηθή παξνπζίαζε.

Θεσξήζακε πώο κηα δηαιεθηηθή αληηπαξάζεζε ζα έθαλε ην θείκελν πην ελδηαθέξνλ θαη

ζα θώηηδε ηηο ζέζεηο από πεξηζζόηεξεο γσληέο ηελ ίδηα ζηηγκή. Κξίλνληαο εθ ησλ

πζηέξσλ ηηο επηινγέο καο ειπίδνπκε όηη ηα νθέιε ππεξηεξνύλ πνηνηηθά, όηη έρνπκε

επηηύρεη ηνλ πεξηνξηζκό ηεο επηξξνήο ησλ κεηνλεθηεκάησλ θαη όηη δελ ελδώζακε –

ηνπιάρηζηνλ όρη ζπρλά – ζηελ επθνιία. Ζ ηειηθή θξίζε αλήθεη πάληα ζηνλ αλαγλώζηε.

1 Λαηηληθά : ην αληίζηνηρν ησλ νξεθηηθώλ ζηελ ξσκατθή θνπδίλα.


1. Η δηαξθώο επηθαηξνπνηνύκελε δηακάρε θαη νη κνλνκάρνη

«Δλ αξρή ελ ν Λόγνο» (Ησάλλεο 1/α: 1-3)

Ο ιόγνο, όρη όπσο ηνλ ελλνεί ν Δπαγγειηζηήο Ησάλλεο αιιά σο πεγή θαη εξγαιείν

γλώζεο γηα ηνλ θόζκν απαζρόιεζε από λσξίο ηελ θηινζνθηθή ζθέςε. Ήηαλ ν

Πιάησλαο εθείλνο ν νπνίνο γηα πξώηε θνξά δηαρώξηζε ηα αηζζεηά από ηα ηδεαηά θαη

δηαηύπσζε ηελ άπνςε όηη νη αηζζεηεξηαθέο αληηιήςεηο απνηεινύλ κόλν ηελ αθνξκή

δηακέζνπ ησλ νπνίσλ ε ςπρή ζπιιακβάλεη λνεξά ηηο έλλνηεο.2 Αξθεηά αξγόηεξα ν

Απγνπζηίλνο κε κηα επθπή ζύιιεςε ηνπνζεηεί ηελ λόεζε ζην «κάηη» ελόο θπθιώλα

ακθηβνιίαο σο κόλε όαζε εξεκίαο – ν πξώηνο πνπ εηζάγεη ηελ ξηδηθή ακθηβνιία σο

αθεηεξία ηεο πξαγκαηηθήο γλώζεο, ηεο νπνίαο ζεκέιην είλαη ν Θεόο.3 Σπλερηζηήο, ίζσο

εμίζνπ ηθαλόο κε ηνλ Απγνπζηίλν, απηήο ηεο αξραίαο παξάδνζεο, ε νπνία δηαηεξήζεθε

θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ κεζαίσλα, ππήξμε ν Descartes.

Σηνλ αληίπνδα ηεο νξζνινγηζηηθήο παξάδνζεο βξηζθόηαλ ν εκπεηξηζκόο, επίζεο

αξραίαο θαηαγσγήο αθνύ ζεκειησηήο ηνπ ήηαλ ν ηδενινγηθόο «αληίπαινο» ηνπ

Πιάησλα, ν Αξηζηνηέιεο. Ο «Φηιόζνθνο» ζεσξνύζε πώο ε αηζζεηεξηαθή αληίιεςε, ζην

βαζκό πνπ δελ εκπεξηέρεη ζπλεηξκό θαη εξκελεία είλαη αιάζεηε.4 Οη άγγινη εκπεηξηζηέο,

πεξηζζόηεξν ν Locke θαη ιηγόηεξν ν Hume, ήηαλ νη δηάδνρνη θαη αλαλεσηέο απηήο ηεο

γξακκήο ζθέςεο.

Καη νη κελ θαη δε απέδηδαλ ζεκαζία ζην ιόγν – θάπνηνη ελέπιεμαλ θαη ηνλ Λόγν. Ζ

παξαπάλσ, αδξόηαηε, αλαζθόπεζε ηνπνζεηεί ην ηζηνξηθό πιαίζην ηεο εξγαζίαο καο.

2 (Windelband θαη Heimsoeth 1986 ,ηόκνο Α΄:137-138)

3 (Windelband θαη Heimsoeth 1986 ηόκνο Β΄: 28)

4 (Ross 2005: 230-231)


2. Πεξί ηαπηόηεηαο

«Ο δάζθαινο ηνπ Εελ Chuang Tzu θάπνηε νλεηξεύηεθε πώο ήηαλ κηα πεηαινύδα. Σην όλεηξν ηνπ δελ είρε ζπλαίζζεζε ηνπ εαπηνύ ηνπ σο άηνκν. Ξππλώληαο απέθηεζε μαλά ζπλείδεζε ηεο αηνκηθόηεηαο θαη αλαξσηήζεθε : Άξαγε είκαη έλαο άλζξσπνο πνπ νλεηξεύηεθε όηη ήηαλ πεηαινύδα ή κηα πεηαινύδα πνπ νλεηξεύεηαη πώο είλαη άλζξσπνο ;»

(Chuang Tzu, όπως παρατίθεται στο Suzuki, Daisetz, T. Zen and Japanese Culture, University Press of California Columbia and Princeton, 2010 – ε κεηάθξαζε δηθή κνπ)

Τν δήηεκα ηεο πξνζσπηθήο ηαπηόηεηαο δηεξεπλήζεθε θαη απαληήζεθε από ηνλ

Descartes ζηε βάζε ηεο επξύηεξεο ζύλζεζεο πνπ επηρείξεζε θαη πέηπρε. Με θάπνηα

αθνξκή, ίζσο παξόκνηα κε ηελ ηζηνξία πνπ πξναλαθέξακε, αλαζεώξεζε όιε ηελ

εθπαίδεπζε πνπ είρε δερηεί θαη μεθηλώληαο από ηελ πην αθξαία ακθηζβήηεζε

πξνρώξεζε κε βήκαηα ζηελ αλαδόκεζε όιεο ηεο γλώζεο.5 Σην έξγν ηνπ «Λόγνο πεξί

ηεο κεζόδνπ» απηή ε αξρηθή ζθέςε (ν πξώηνο ζηνραζκόο όπσο ηνλ απνθαιεί) ηνλ

νδεγεί ζηελ ζεκειίσζε ηεο γλώζεο ζηε βάζε ελόο «ζθεπηόκελνπ εαπηνύ» ν νπνίνο

ππάξρεη «θαζόζνλ ρξόλν ζθέπηεηαη», ην cogito ergo sum νδεγεί ζηελ ζύιιεςε ηνπ res

cogitans.6 Απηό ην «ζθεπηόκελν νλ», όπσο ζπκβηβαζηηθά ην αλαθέξεη αξγόηεξα,7 είλαη,

θαηά ηνλ Descartes, ν ππξήλαο θάζε αλζξώπνπ – ν εαπηόο. Ζ ζέζε ηνπ απηή

πξνθύπηεη από ηα λνεηηθά βήκαηα πνπ αθνινύζεζε ηα νπνία πέξαλ ηεο βεβαηόηεηαο

πνπ ηνπ πξνζέθεξαλ ζρεηηθά κε ηελ ύπαξμε ηνπ ηνλ νδήγεζαλ ζηελ βεβαηόηεηα

ύπαξμεο ηνπ Θενύ σο ηέιεηαο, αγαζήο ύπαξμεο.8 Τν ζηνηρείν απηό, ε ύπαξμε ηνπ

Λόγνπ σο δεκηνπξγνύ ηνπ ιόγνπ, ηνλ θαηέζηεζε ηθαλό λα ζεσξήζεη θαη ηνλ εμσηεξηθό

θόζκν σο ππαξθηό αιιά δηαθνξεηηθήο πθήο από ηελ λόεζε πνπ ηνλ ζπιιακβάλεη (ην

res cogitans), ην ηειεπηαίν εμαηηίαο ηεο δπτζηηθήο αληίιεςεο πνπ είρε.9 Τν δήηεκα ηεο

πθήο, ηνπ ακεηάβιεηνπ θαη έζραηνπ δνκηθνύ ζπζηαηηθνύ, ήηαλ θξίζηκεο ζεκαζίαο. Ζ

δηεξεύλεζε ηνπ είδνπο ηεο πθήο ήηαλ ε πεξίθεκε ζπδήηεζε πεξί ππόζηαζεο. 10

Χσξίο λα ππεηζέιζνπκε ζε αλαιύζεηο ζρεηηθά κε ηελ ππόζηαζε, θάηη εμαηξεηηθά

πεξίπινθν, ζρνιαζηηθνύ, όπσο ζεσξήζεθε αξγόηεξα11, ραξαθηήξα πεξηνξηδόκαζηε λα

5 (Νηεθάξη

21976: 31-32)

6 (Cottingham, 2003: 127-128)

7 (Cottingham, 2003: 138)

8 (Cottingham, 2003: 128-129)

9 (Cottingham, 2003: 124) (Woolhouse 2003:159)

10(Cottingham, 2003:124) : «{….} Έλαο Αξηζηνηειηθόο νξηζκόο ηεο «ππόζηαζεο» ήηαλ «απηό πνπ αληέρεη ηηο

αιιαγέο». Παξόηη θάηη κπνξεί ζήκεξα λα είλαη α θαη αύξην λα είλαη όρη α, ππάξρεη δίρσο άιιν θάηη πίζσ απ' απηό, έλα ππνθείκελν πνπ παξακέλεη ην ίδην. Οη κόληκεο ππνθείκελεο ηδηόηεηεο ελόο πξάγκαηνο ζεσξνύληαλ νη νπζηαζηηθέο ηνπ ηδηόηεηεο (θαζώο αληηηάζζνληαλ ζηηο ζπγθπξηαθέο ηδηόηεηεο ηνπ). Ζ έλλνηα ηεο ππόζηαζεο ζπλδεόηαλ θαη' απηόλ ηνλ ηξόπν κε ηελ ηδέα ηεο αλζεθηηθήο νπζίαο ηνπ πξάγκαηνο ή ηεο «νπζηαζηηθήο θύζεο»{…}.» 11

(Cottingham, 2003 : 125)


αλαθέξνπκε όηη ν Descartes ζεσξνύζε πώο ππάξρνπλ δπν δηαθνξεηηθέο ππνζηάζεηο

πνπ ζπλζέηνπλ ηνλ δεκηνπξγεκέλν θόζκν, ε ζθεπηόκελε (res cogitans) θαη ε εθηαηή

(res extenso). Με δεδνκέλν όηη ε θύζε ηεο ππόζηαζεο απαληά ζην εξώηεκα πεξί

ηαπηόηεηαο (ππό ηελ έλλνηα ηεο δηάξθεηαο ζην ρξόλν σο ακεηάβιεηε) ζηελ ζεσξία ηνπ

Descartes, ην ζεκείν απηό θαζίζηαηαη θνκβηθό ζηελ αλαδήηεζε καο. Ζ ππόζηαζε είλαη

ην βαζύηεξν ππόζηξσκα ηνπ ππξήλα, όπσο ηνλ θαζνξίζακε πξσηύηεξα. Δίλαη ην πιηθό

από ην νπνίν δνκείηαη, πάληα θαηά ηνλ, ε αζάλαηε θύζε καο.12 Δίλαη ινηπόλ ε

πλεπκαηηθή καο ηθαλόηεηα, ιέεη ν ηεζνπίηεο, ε νπνία αθελόο κελ καο δίλεη ηελ

δπλαηόηεηα λα δηαρσξίζνπκε ηνλ εαπηό καο ζε ζρέζε κε ηνπ άιινπο αιιά θαη επηπιένλ

καο θαζνξίδεη σο αζάλαηα όληα.13 Δίλαη ινηπόλ, θαηά ηνλ Descartes, ν άλζξσπνο (σο

πξνζσπηθόηεηα) ην res cogitans. Όπσο ήηαλ θπζηθό δελ ζπκθώλεζαλ όινη κε απηό.

«Έλαο ηέηνηνο ηξόπνο έθθξαζεο πξνέξρεηαη κάιινλ από κηα πνιύ παξάμελε ρξήζε ηεο

ιέμεο άλζξσπνο, δειώλνληαο κηα ηδέα από ηελ νπνία απνθιείεηαη ην ζώκα θαη ην ζρήκα

ηνπ αλζξώπνπ.» έγξαςε ν Locke14 θαη ζπλέρηζε, ρηππώληαο ηνλ ππξήλα ηεο ζεσξίαο

ηνπ Descartes, “{….} ε ελόηεηα ηεο ππόζηαζεο δελ πεξηιακβάλεη όια ηα είδε ηαπηόηεηαο

θαη ζε θακία πεξίπησζε δελ ηα θαζνξίδεη.{…}»15. Ο Locke είρε επηιέμεη κηα δηαθνξεηηθή

πξνζέγγηζε ζηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ, παιαηά αιιά όρη μεπεξαζκέλε.

«Αξρή παηδεύζεσο ε ησλ νλνκάησλ επίζθεςηο»16 θαη «νθόλ ην ζαθέο»17, θξάζεηο

ζίγνπξα γλσζηέο ζηνλ Άγγιν θηιόζνθν18 ν νπνίνο είρε εκπεδώζεη ηελ αλάγθε

δηεπθξηλήζεσο ησλ ελλνηώλ: «{….} νη ιέμεηο πξόζσπν, άλζξσπνο θαη ππόζηαζε είλαη

ηξία νλόκαηα πνπ αληηπξνζσπεύνπλ ηξεηο ηδέεο{…}».19 Ξεθίλεζε ηελ αλάιπζε ηνπ από

ηελ έλλνηα πξόζσπν θαη έθηαζε κέρξη ηελ ηαπηόηεηα: «{…} έλα ζθεπηόκελν, εθπέο όλ

{…} ζε απηό κόλν ζπλίζηαηαη ε ηαπηόηεηα, δειαδή ζηελ ηαπηόηεηα ελόο έιινγνπ όληνο

{….}»20. Απηή ε ηαπηόηεηα, ζύκθσλα κε ηνλ Locke, πεξηνξίδεηαη ρξνληθά κόλν από ηελ

ιήζε. Όζν πην καθξηά ζην παξειζόλ κπνξεί λα εθηαζεί απηή ε ζπλείδεζε ζε

νπνηαδήπνηε πξάμε ή ζθέςε ηόζν εθηείλεηαη θαη ε ηαπηόηεηα.21 Πξόθεηηαη ινηπόλ γηα ηελ

ζπλείδεζε – απηή απνηειεί ηελ πξνζσπηθή ηαπηόηεηα θαη όρη ε ππόζηαζε δηόηη : «Σν

12

(Cottingham, 2003 : 140) 13

(Cottingham, 2003 : 136-140) 14

(Λνθ 2010 : 106) 15

(Λνθ 2010 : 106) 16

Αληηζζέλεο 17

Δπξηπίδεο 18

Σηελ πεξίπησζε ηνπ, σο εκπεηξηζηή, ίζσο ζα ηαίξηαδε θαη ην «εη ηηο νίδη εμ αξρήο ηα πξάγκαηα θπόκελα, θάιιηζηα ζεσξήζεηαλ αλ ηαύηα» 19

(Λνθ 2010 : 106) 20

(Λνθ 2010 : 109-110) 21

(Λνθ 2010 : 110)


εξώηεκα είλαη ηη ζπληζηά ην ίδην πξόζσπν θαη όρη θαηά πόζν είλαη ε ίδηα ηαπηόζεκε

ππόζηαζε πνπ πάληα ζθέπηεηαη ζην ίδην πξόζσπν {….}»22

Ζ ιέμε πνπ ζα καο πάεη ιίγν πην πέξα από ην ζεκείν πνπ θηάζακε είλαη ην

«ζθέπηεηαη». Ζ ιεηηνπξγία ηεο ζθέςεο απνηέιεζε ηελ αθεηεξία πξνβιεκαηηζκνύ ηνπ

έηεξνπ άγγινπ εκπεηξηζηή, ηνπ Hume, ν νπνίνο αθηέξσζε ζεκαληηθό κέξνο ηεο

ελέξγεηαο ηνπ πξνθεηκέλνπ λα δηαζαθελίζεη ηη ζπκβαίλεη εληόο ηνπ λνπ.23 Αξρηθά

πξνέβε ζε ζπζηεκαηηθή ηαμηλόκεζε θαη εηζαγσγή λέαο νξνινγίαο. Οη ηδέεο

κεηνλνκάζηεθαλ αληηιήςεηο θαη ζε πξώηε θάζε δηαρσξίζηεθαλ ζε απιέο θαη ζύλζεηεο.

Πεξαηηέξσ, ν Hume δηέθξηλε δπν βαζηθέο κνξθέο αληηιήςεσλ ηηο νπνίεο απνθάιεζε

εληππώζεηο θαη ηδέεο24 θαη ζε απηό ην ζεκείν εηζήγαγε ηελ πξώηε αξρή ζηελ επηζηήκε

ηεο αλζξώπηλεο θύζεο, όπσο ν ίδηνο ηελ απνθάιεζε, θαη ε νπνία ζπλνςίδεηαη ζην :

«όιεο νη απιέο ηδέεο πξνέξρνληαη, είηε άκεζα είηε έκκεζα, από αληίζηνηρεο [όκνηεο]

εληππώζεηο»25 Ζ ζέζε ηνπ απηή είλαη εμαηξεηηθά ζεκαληηθή ζε όηη αθνξά ην πξόβιεκα

ηεο πξνζσπηθήο ηαπηόηεηα δηόηη αθελόο έζεζε εθηόο πιαηζίνπ ζπδήηεζεο ηελ ηδέα ηεο

ππόζηαζεο σο αδηαλόεηε (εθόζνλ δελ είλαη δπλαηόλ λα έρνπκε άκεζε εληύπσζε ηεο

ππόζηαζεο όληαο άπιε) θαη αθεηέξνπ δηόηη ηξνπνπνίεζε γηα άιιε κηα θνξά ην εξώηεκα

πεξί πξνζσπηθήο ηαπηόηεηαο. Ζ δηαηύπσζε είρε σο εμήο : «Από πνηεο αληηιήςεηο

παξάγεηαη κηα πξαγκαηηθή ηδέα ηνπ ελνπνηεκέλνπ εαπηνύ, κε ηελ νπνία ζρεηίδνληαη νη

δηάθνξεο εληππώζεηο θαη ηδέεο;»26 Ζ απάληεζε πνπ πξόηεηλε ν Hume ζρεηίδεηαη όπσο

είλαη θπζηθό κε ηελ θύζε ησλ ηδεώλ σο απόξξνηα ησλ εληππώζεσλ. Δθόζνλ,

ηζρπξίζηεθε, δελ είλαη εθηθηή ε ζύιιεςε κηαο απιήο εληύπσζεο ηνπ εαπηνύ θαη επεηδή

ζηελ πξάμε ζπκβαίλεη λα έρνπκε είηε πνιιέο ζπλερόκελεο εληππώζεηο είηε πεξηόδνπο

ρσξίο θαζόινπ επίγλσζε εληππώζεσλ ην ζπκπέξαζκα είλαη ππνρξεσηηθό. «Ο εαπηόο

καο είλαη κηα δέζκε ή ζπιινγή δηαθνξεηηθώλ αληηιήςεσλ νη νπνίεο αθνινπζνύλ ε κία

ηελ άιιε κε αζύιιεπηε ηαρύηεηα θαη έρνπλ δηαξθή ξνή θαη θίλεζε.»27 Ο λνπο

παξνπζηάδεηαη σο έλα ζέαηξν κε ζπλερή αιιαγή παξαζηάζεσλ γηα ην νπνίν δελ

γλσξίδνπκε ηίπνηα.

22

(Λνθ 2010 : 111), (Woolhouse 2003:157) 23

(Χηνπκ 2005: 17) 24

(Χηνπκ 2005: 17) 25

(Χηνπκ 2005: 18) 26

(Χηνπκ 2005: 59) 27

(Χηνπκ 2005: 59 - 61)


3. πγθξίζεηο …

O Descartes πεξηέγξαςε έλα θόζκν ζηνλ νπνίνλ ε θάζε «ζθεπηόκελε δηάλνηα» κπνξεί

λα θηάζεη ζε κηα βεβαηόηεηα γηα ηελ ύπαξμε ηεο σο απηόλνκε, αζάλαηε, κνλαδηθή

ύπαξμε ππό ηνλ Θεό. Δίλαη ε ίδηα ε θύζε ηεο πνπ ηελ θαζηζηά απηό πνπ είλαη θαη όηη

ρξεηάδεηαη γηα λα θηάζεη ζε απηή ηελ θαηάζηαζε επίγλσζεο ην έρεη ήδε εληόο ηεο –

ζπλνςίδνληαο πξόθεηηαη γηα ηελ ςπρή πνπ αλαθαιύπηεη ηελ Θεία θύζε ηεο θαη

ηαπηόρξνλα ηελ κνλαδηθόηεηα ηεο. Σε απηό ηνλ θόζκν ησλ ζετθώλ δηαλνηώλ θάζε ηη πιηθό

είλαη ππνδεέζηεξν. Τν πιηθό πεξίβιεκα ηνπ αλζξώπνπ κπνξεί λα θζαξεί θαη λα

απνξξηθζεί ρσξίο απηό λα επεξεάδεη ηελ ηαπηόηεηα ηνπ ε νπνία είλαη πέξαλ ηεο ύιεο

θαη ηνπ ρξόλνπ.28 Δίλαη ινηπόλ ν ίδηνο ν «ζθεπηόκελνο λνύο» πνπ απνδίδεη ηαπηόηεηα

ζηνλ εαπηό ηνπ – κηα κνξθή απηναλαθνξάο.

Ο Locke δελ πηζηεύεη ζηελ απόξξηςε ηεο ύιεο. Γηα εθείλνλ ε ηαπηόηεηα ηαπηίδεηαη κε ηελ

ζπλείδεζε θαη απηή ζπλνδεύεηαη πάληα από ηε ζθέςε ελόο νινθιεξσκέλνπ

(ελζώκαηνπ) εαπηνύ. Παξαζέηνπκε ηα λνεηηθά βήκαηα πνπ ηνλ δηαθνξνπνίεζαλ από

ηνλ Descartes :Ξεθηλώληαο κε ηνλ νξηζκό ηνπ πξνζώπνπ σο «ζθεπηόκελν εθπέο όλ κε

ινγηθή θαη αλαζηνραζκό πνπ κπνξεί λα ζεσξήζεη ηνλ ίδην ηνπ ηνλ εαπηό σο ηνλ εαπηό

ηνπ, ην ίδην ζθεπηόκελν πξάγκα ζε δηαθνξεηηθνύο ηόπνπο θαη δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο

ζηηγκέο.»29 δηαπηζηώλνπκε κηα νκνηόηεηα κε ηνλ ηεζνπίηε θηιόζνθν αιιά ν άγγινο

ζπλερίδεη: «Όηαλ βιέπνπκε, αθνύκε, κπξίδνπκε, γεπόκαζηε, αηζζαλόκαζηε,

ζηνραδόκαζηε ή επηζπκνύκε νηηδήπνηε γλσξίδνπκε όηη απηό ζπκβαίλεη, θαη πάληα

ζπκβαίλεη απηό ζε ζρέζε κε ηα παξόληα αηζζήκαηα θαη ηηο αληηιήςεηο καο. Καη κέζσ

απηήο ηεο ζπλείδεζεο, ν θαζέλαο είλαη σο πξνο ηνλ ίδην απηό πνπ νλνκάδεη ν εαπηόο

κνπ, ρσξίο λα εμεηάδνπκε ζε απηή ηελ πεξίπησζε θαηά πόζν ν ίδηνο εαπηόο ζπλερίδεηαη

ζηελ ίδηα ε ζε δηαθνξεηηθέο ππνζηάζεηο.»30 Δδώ βξίζθεηαη ε δηαθνξά ηνπο ε νπνία

γίλεηαη ζαθέζηεξε δηαβάδνληαο ζηνλ Descartes: «Δπηπιένλ αλαθαιύπησ κέζα κνπ ηηο

ηθαλόηεηεο νξηζκέλσλ εηδηθώλ ηξόπσλ ηνπ ζθέπηεζζαη, ήηνη ηηο ηθαλόηεηεο ηνπ

θαληάδεζζαη θαη ηνπ αηζζάλεζζαη, ρσξίο ηηο νπνίεο κπνξώ λα κε λνήζσ νιόθιεξν

ζαθώο θαη δηαθξηηώο {….}»31 Ζ εκπεηξία ησλ αηζζήζεσλ θαη ε απόξξηςε ηεο έλλνηαο

ηεο ππόζηαζεο σο ζπζηαηηθνύ ηεο ηαπηόηεηαο δηαθνξνπνηνύλ ηνλ άγγιν από ηνλ γάιιν

θαη ηνλ εκπεηξηζκό ηνπ Locke από ην θαξηεζηαλό ζύκπαλ.

Όκσο απηόο ήηαλ ν εκπεηξηζκόο ηνπ Locke, όρη ηνπ Hume. Σηνλ Hume ε εκπεηξία είλαη

ζεκαληηθή σο πεγή εληππώζεσλ. Οη εληππώζεηο είλαη ε πξαγκαηηθόηεηα ζηελ απιή

28

(Νηεθάξη 2003 : 169) 29

(Λνθ 2010 : 109-110) 30

(Λνθ 2010 : 109-110) 31

(Νηεθάξη 2003 : 170)


αλόζεπηε κνξθή ηεο θαη απηή παξάγεη ηηο ηδέεο32 Δδξαδόκελνο ζε απηή ηε ζέζε

ζπλζέηεη κηα ζεσξία πεξί πξνζσπηθήο ηαπηόηεηαο ε νπνία δηαθνξνπνηείηαη ξηδηθά από

ηνλ Descartes αιιά θαη από ηνλ Locke. Ο Hume «ππνζηεξίδεη όηη ην κόλν εξώηεκα ζην

νπνίν κπνξνύκε λα απαληήζνπκε είλαη ην αθόινπζν: Από πνηεο αληηιήςεηο παξάγεηαη

κηα πξαγκαηηθή ηδέα ηνπ ελνπνηεκέλνπ εαπηνύ, κε ηελ νπνία ζρεηίδνληαη νη δηάθνξεο

εληππώζεηο θαη ηδέεο;»33 θαη ζηε ζπλέρεηα ην απαληά αξρηθά αλαθεξόκελνο ζηηο

θηινζνθηθέο εθδνρέο ηεο άπνςεο ζύκθσλα κε ηελ νπνία έρνπκε ζπλερείο θαη άκεζεο

εληππώζεηο ηνπ εαπηνύ καο θαη αλά πάζα ζηηγκή θαζέλαο από εκάο αηζζάλεηαη ή

επνπηεύεη ηελ ύπαξμε, ηε ζπλέρεηα, ηελ ηέιεηα ηαπηόηεηα θαη ηελ απιόηεηα ηνπ εαπηνύ

ηνπ, άξα έρεη εληύπσζε ηνπ απινύ ή ακεηάβιεηνπ εαπηνύ ηνπ. Ζ νξζόηεηα ηνπ

ζπγθεθξηκέλνπ ηζρπξηζκνύ ζα είρε σο ζπλέπεηα όηη ε ηδέα ηνπ εαπηνύ δελ είλαη ηίπνηα

πεξηζζόηεξν από έλα αληίγξαθν ηέηνησλ εληππώζεσλ ηνπ εαπηνύ. Σην ζεκείν απηό ν

Hume αζθεί ηελ θξηηηθή ηνπ ηζρπξηδόκελνο όηη αλ ππήξρε άκεζε εληύπσζε ελόο απινύ

θαη ακεηάβιεηνπ εαπηνύ, ζα έπξεπε θαη ε εληύπσζε απηή λα είλαη απιή θαη ακεηάβιεηε.

Όκσο όηαλ ζηνραδόκαζηε ηνλ εαπηό καο, ιέεη ν Hume, αλαθαιύπηνπκε όηη εξρόκαζηε

αληηκέησπνη κε κηα γξήγνξε δηαδνρή ζπλεζηζκέλσλ εληππώζεσλ θαη ηδεώλ. Όκσο, όζν

γξήγνξνη θαη εάλ είκαζηε, πνηέ δελ κπνξνύκε λα ζπιιάβνπκε έλαλ εαπηό θαζεαπηόλ,

παξά κόλν νξηζκέλεο αληηιήςεηο. Απηό ηνλ νδεγεί ηειηθά ζην ζπκπέξαζκα όηη ε ηδέα

ηνπ εαπηνύ «δελ είλαη παξά κηα δέζκε ή κηα ζπιινγή δηαθνξεηηθώλ αληηιήςεσλ νη

νπνίεο αθνινπζνύλ ε κία ηελ άιιε κε αζύιιεπηε ηαρύηεηα θαη έρνπλ δηαξθή ξνή θαη

θίλεζε».34 Ζ θαηάιεμε απηνύ ηνπ ζπιινγηζκνύ ζε ζπλδπαζκό κε κηα εμέηαζε ηεο

αζπλείδεηεο, εζθαικέλεο, λνεηηθήο επεμεξγαζίαο ε νπνία ηείλεη λα ηαπηίδεη θαη λα

ζπλδέεη ζε κηα εληαία ζύλζεζε αληηιήςεηο νη νπνίεο είλαη δηαθξηηέο θαη δηαρσξίζηκεο ηνλ

νδήγεζε ηειηθά ζην ζπκπέξαζκα όηη «ε ηδέα ηνπ εαπηνύ είλαη κηα επηλόεζε, έλα

«πιάζκα ηεο θαληαζίαο» (fiction), ην νπνίν ν λνπο παξάγεη κε θπζηθό ηξόπν.»35

«“Ολεηξεύεηαη ηώξα” , ε ίπε ν Τνπηληιλη ί , “θαη η η λνκίδε ηο πσο νλε ηξεύεηαη; ” Ζ Αιίθε ε ίπε: “Καλέλαο δελ κπνξεί λα ην καληέςεη απηό” . “Δγώ μέξσ, νλε ηξεύεηαη εζέλα!” , θώλαμε ν Τνπηληιλη ί , θαη ρηύπεζε ζξ ηακβεπη ηθά ηα ρέξ ηα ηνπ. “Κη αλ ζηακαηνύζε λα ζ‟ νλε ηξεύεηαη, πνύ λνκίδε ηο πσο ζα ήζνπλα; ” “Δδώ πνπ ε ίκαη θαη ηώξα βέβαηα”, ε ίπε ε Αιίθε. “Τη καο ιεο! ” , μαλάπε ν Τνπηληιλη ί πεξ ηθξνλε η ηθά. “Γε ζα „ζνπλα πνπζελά. Γ ηαη ί ε ίζαη κνλάρα έλα πξαγκαηάθη κεο ζην όλε ηξό ηνπ!” » (Ληνύ ηο Κάξνι, Μεο ζηνλ θαζξέθηε θα η η η βξήθε ε Αι ίθε εθε ί , κηθξ. Σ. Καθίζε, εθδ. Ύςηινλ, Αζήλα 1979)

32

Με νξνινγία ηνπ Hume. 33

(Χηνπκ 2005: 59) 34

(Χηνπκ 2005: 59-60) 35

(Χηνπκ 2005: 60-61)


… θαη θξίζεηο.

«{…} ζηελ νξζή θηινζνθία, θάζε επαγσγή πνπ βαζίδεηαη ζε γεγνλόηα ή απνδεθηέο αιήζεηεο, είλαη πξνηηκόηεξε από κηαλ άιιε πνπ βαζίδεηαη απνθιεηζηηθά ζε ππνζέζεηο. έζησ θαη ηδηνθπείο.»

D‟ Alembert, Πξνεηζαγσγηθόο Λόγνο ζηελ Δγθπθινπαίδεηα, Δθδόζεηο Πόιηο, Αζήλα 2005

Ο Descartes πξνζπάζεζε λα εδξαηώζεη ηελ ηδέα ηνπ εαπηνύ σο res cogitans, κηα

πλεπκαηηθή ππόζηαζε. Ζ ζέζε ηνπ παξνπζηάδεη ηελ δνκηθή αδπλακία λα παξάζρεη

ζαθέο θξηηήξην απνκόλσζεο ησλ πλεπκαηηθώλ ππνζηάζεσλ36. Δπηπιένλ ε αληίιεςε

ηνπ πεξί αζαλαζίαο ηνπ λνπ εμαηηίαο ηεο θύζεο ηνπ δελ εδξάδεηαη ζε πξαγκαηηθό

επηρείξεκα.37 Τέινο, ην θαξηεζηαλό ζύζηεκα ελώ ζηεξίδεηαη ζηνλ ηζρπξηζκό ηεο ζαθνύο

θαη δηαθξηηήο ηδέαο γηα ην λνπ δελ παξέρεη θακία πεηζηηθή ζεσξία πεξί εμαηνκίθεπζεο.38

Σηνλ Locke ε ηδέα όηη ε ηαπηόηεηα ζπλίζηαηαη ζηελ ζπλέρεηα ηεο απηνζπλεηδεζίαο

δέρζεθε ηζρπξή θξηηηθή.39 Κάπνηνη επαλέθεξαλ ηελ έλλνηα ηεο ππόζηαζεο – δηαλνεηηθή

ππόζηαζε – σο βάζε ηεο πξνζσπηθήο ηαπηόηεηαο θαη ηζρπξίζηεθαλ όηη ε ζπλέρεηα ηεο

αηνκηθήο ζπλείδεζεο πνπ εηζήγαγε ν Locke ζηεξείηαη λνήκαηνο ρσξίο απηήλ.40 Ο ίδηνο ν

Locke εηθάδεηαη όηη απέδηδε πεξηζζόηεξν ελδηαθέξνλ ζηελ αίζζεζε πνπ έρεη θαλείο γηα

ηηο πξάμεηο ηνπ ζην παξειζόλ θαη ηελ ζύλδεζε ηνπο κε έλα εζηθό ζύζηεκα. Σηελ πξάμε

απηό ζήκαηλε πώο κπνξεί λα δέρνληαλ σο ηαπηόηεηα όζα θάπνηνο ελζσκάησλε ζηελ

εζηθή αληίιεςε ηνπ εαπηνύ ηνπ – όζα ήηαλ θξηηήξηα επηβξάβεπζεο ή ςόγνπ.41

Σε όηη αθνξά ηνλ Hume νη θπξηόηεξεο ελζηάζεηο γηα ηηο ζέζεηο ηνπ αθνξνύλ ην γεγνλόο

όηη ελώ ν ίδηνο δελ κπνξεί λα εμεγήζεη ηθαλνπνηεηηθά «ηηο αξρέο πνπ ελώλνπλ ηηο

δηαδνρηθέο αληηιήςεηο καο ζηε ζθέςε ή ζηε ζπλείδεζε» ή αθόκε λα ζπλζέζεη ηηο δηθέο

ηνπ ζέζεηο «όιεο νη δηαθξηηέο αληηιήςεηο είλαη δηαθξηηέο ππάξμεηο» θαη όηη «ν λνπο πνηέ

δελ αληηιακβάλεηαη θακία πξαγκαηηθή ζύλδεζε αλάκεζα ζε δηαθξηηέο ππάξμεηο» ζε κηα

ηθαλνπνηεηηθή ζεσξία γηα ηελ πξνζσπηθή ηαπηόηεηα όπσο ηελ πξνζδηόξηζε ν ίδηνο.42

2540 Λέξεις Σώμα Κειμένου

247 Λέξεις Υποσημειώσεις

36

(Cottingham, 2003: 139) 37

(Cottingham, 2003: 141) 38

(Cottingham, 2003: 141) 39

(Woolhouse 2003:159) 40

(Woolhouse 2003:159) 41

(Woolhouse 2003:159-160) 42

(Χηνύκ, 2005: 62-63)


Βιβλιογραφία

Cottingham, J., 2003. Φηινζνθία ηεο Δπηζηήκεο, (ηόκνο Α΄) Οη νξζνινγηζηέο, Πνιύηξνπνλ, Αζήλα. Λνθ, Σ., 2010. Απνζπάζκαηα ηνπ έξγνπ ηνπ ζην Κξνπζηάιεο Β. Σν πξόβιεκα ηνπ Οδπζζέα. Θεσξίεο πξνζσπηθήο ηαπηόηεηαο 17νο -18νο αηώλαο, Res Cogitans, Κέξθπξα. Μνιπβάο, Γ., 2000. Φηινζνθία ζηελ Δπξώπε (ηόκνο Β΄) Η επνρή ηνπ Γηαθσηηζκνύ (17νο -18νο αηώλαο) Νηεθάξη, Ρ., 1976. Λόγνο πεξί ηεο κεζόδνπ, Παπαδήζε, 2ε έθδνζε Νηεθάξη, Ρ., 2003. ηνραζκνί πεξί ηεο πξώηεο Φηινζνθίαο, Δθθξεκέο, Αζήλα Ross., W., D. 2005. Αξηζηνηέιεο, ΜΗΔΤ, Αζήλα Windelband, W. - Heimsoeth, H., 1986. Δγρεηξίδην Ιζηνξίαο ηεο Φηινζνθίαο (ηόκνο Α΄)

Η Φηινζνθία ησλ Αξραίσλ Διιήλσλ, Η Φηινζνθία ησλ Διιεληζηηθώλ θαη Ρσκατθώλ Χξόλσλ, ΜΗΔΤ, Αζήλα. Windelband, W. - Heimsoeth, H., 1986. Δγρεηξίδην Ιζηνξίαο ηεο Φηινζνθίαο (ηόκνο Β΄) Η Μεζαησληθή Φηινζνθία, Η Φηινζνθία ηεο Αλαγέλλεζεο, Η Φηινζνθία ηνπ Γηαθσηηζκνύ, ΜΗΔΤ, Αζήλα. Woolhouse R.,S. 2003 Φηινζνθία ηεο Δπηζηήκεο, (ηόκνο Β΄) Οη εκπεηξηζηέο, Πνιύηξνπνλ, Αζήλα. Χηνπκ, Ν., 2005. Πξαγκαηεία γηα ηελ αλζξώπηλε θύζε. Απόπεηξα Δηζαγσγήο ηεο Πεηξακαηηθήο Μεζόδνπ πιινγηζκνύ ζηα Ηζηθά Θέκαηα. Βηβιίν Ι : γηα ηελ Νόεζε, Παηάθε, Αζήλα

Σημείωση :

Οι βιβλιογραφικές πηγές των επιγραμμάτων, τα οποία υπάρχουν σε κάποια

επιμέρους τμήματα της εργασίας, αναφέρονται κάτω από τα επιγράμματα

και δεν έχουν συμπεριληφθεί στην βιβλιογραφία της.

επο.22

Documents

Transcript of επο.22