ΙΣΤΟΡΙΑ ΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ

Ιαματικές πηγές ονομάζονται οι πηγές τα νερά των οποίων έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά νερά πηγάζουν μέσα από πετρώματα και κατά τη διαδρομή τους μέχρι την επιφάνεια της Γης, αποκτούν τα μεταλλικά συστατικά τους στα οποία οφείλεται και η θεραπευτική τους δράση. Στην Ελληνική μυθολογία το νερό αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο ζωής καθώς συνδέεται με την βλάστηση , τη γονιμότητα της γης ,την έμπνευση και την ανθρώπινη υγεία.

ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Στην Κασταλία πηγή λατρευόταν η Άρτεμις που ήταν η θεότητα πηγών των ανθέων και των σπηλαίων γι’αυτο λεγόταν και Νύμφη (θερμία ή ουσία). Όπως λέει ο μύθος λουζόταν σε σπηλιά διαφόρων περιοχών της ελληνικής αρχαιότητας μαζί με τις Νύμφες οι οποίες σύμφωνα με τις λαϊκές παραδόσεις ήταν κόρες του Δία και θεότητες του υγρού στοιχείου. Οι περισσότερες Νύμφες έπαιρναν όνομα από τον τόπο διαμονής τους .Ονομαζόταν είτε Ναϊάδες είτε Υδριάδες και σύμφωνα με την μυθολογία συνδέονται με τις ιαματικές και μαντικές ιδιότητες των νερών. Η ιερία Κασταλία πηγή που ήταν στους Δελφούς πήρε το όνομα της από την Κασταλία Νύμφη. Οι προσκυνητές δοκίμαζαν το καθαρό νερό της πηγής, έπλεναν τα χέρια τους, για να μπουν καθαροί και εξαγνισμένοι στο ιερό των Δελφών . Σε άλλο μύθο αναφέρεται ότι οι Κένταυροι μετά την μάχη με τον Ηρακλή, έπλυναν τις πληγές τους στα νερά της πηγής Καϊάφα. Το σπήλαιο με το ιαματικό νερό ονομάζεται και σήμερα σπήλαιο Ανιγρίδων νυμφών . Σύμφωνα με την μυθολογία οι θεοί Απόλλωνα ς, Άρτεμις, Ερμής, Δίας και Διόνυσος πήραν το πρώτο τους λουτρό αμέσως μετά την γέννηση τους. Οι Νύμφες έλουζαν τον Έρμη στις κρήνες των βουνών της Αρκαδίας που θεωρούνταν ιερές. Οι μύθοι μας φανερώνουν αντιλήψεις και αναλύουν νοοτροπίες στάσεις και συμπεριφορές. Πολλές φορές αποτυπώνουν κοινωνικά φαινόμενα και μας ιστορούν ήθη, έθιμα και αναδεικνύουν την υδρολατρεια στην Αρχαία Ελληνική κοινωνία. Η μυθολογία αναφέρει ότι οι θερμές ιαματικές πηγές των Θερμοπυλών έγιναν από τον Ήφαιστο ύστερα από παράκληση της θεάς Αθηνάς που ήταν μια από τις αγαπημένες θυγατέρες του Δία. Και τούτο , γιατί η ηφαίστεια θεά , κατά μια εκδοχή, ήθελε ο προστατευόμενος της Ηρακλής να θεραπευτεί από ένα θανατηφόρο νόσημα. Η παράδοση προσθέτει ότι η ανάβλυση των θερμών ιαματικών πηγών από τον Ήφαιστο γινόταν από το υπόγειο πυρ, μέσω του οποίου μεταφερόταν στους λουόμενους ένα μέρος από την τεράστια σωματική ισχύ του Ηρακλή. Κατά μια άλλη επικρατέστερη εκδοχή, η Αθηνά προέτρεπε τον δημοφιλή μυθικό ήρωα να λούζεται στις Θερμοπύλες για να ανακουφίζεται από τους σωματικούς πόνους και να ανακτά τις δυνάμεις του ύστερα από κάθε άθλο. Eνα από τα χαρακτηριστικά του ελληνικού γεωγραφικού χώρου είναι ο μεγάλος αριθμός αναβλύσεων θερμών και ψυχρών μεταλλικών πηγών. Η γεωγραφική θέση, η γεωλογική διαμόρφωση, οι τεκτονικές ασυνεχείς στάθηκαν ευνοϊκές για το σχηματισμό πλούσιων σε παροχή σε ποικιλία φυσικών και χημικών χαρακτηριστικών του νερού. Πολλές πηγές και μυθολογούμενες θεότητες συνδέθηκαν με θεραπευτικές ιδιότητες. Συμφώνα με τον μύθο ο Δευκαλίωνας και η Πυρά μετά τον κατακλυσμό που προκάλεσε ο Δίας για να καταστρέψει τους ανθρώπους τιμωρώντας το αμάρτημα του Προμηθέα, κατέφυγαν στην Αιδηψό. Εκεί η Ήρα τους συμβούλεψε πως, αν θέλουν να κάνουν κάνουν πολλά και γερά παιδιά, έπρεπε να λουστούν στα θερμά νερά των

πηγών. Το ζευγάρι ακλουθώντας την θεϊκή εντολή απέκτησε μετά από λίγο καιρό τον Έλληνα, πατέρα όλων των Ελληνικών θεών. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν κατά την αρχαιότητα «Θερμιανή». Το μεγάλο πανηγύρι που γινόταν στον χώρο, όπου σήμερα βρίσκονται σε θερμές πηγές Θερμής Λέσβου. Όσα προαναφέρθηκαν πιστοποιούν ότι στην Ελληνική μυθολογία το νερό αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο της ζωής, συνδεόμενο άμεσα με την βλάστηση, τη γονιμότητα της γης και την ανθρώπινη υγεία. Η επίκληση της Θερμίας Άρτεμις είναι χαρακτηριστική. Οι μύθοι για το νερό και για τις ιαματικές ιδιότητες των ιστορικών χρόνων, οι οποίοι κάποτε όχι απλώς τους καταγράφουν αλλά και τους επαληθεύουν. Οι θεραπευτικές ιδιότητες των νερών αυτών ήταν γνωστές από τα ιστορικά χρόνια. Ο Ηρόδοτος φέρεται να είναι ο πρώτος που παρατήρησε την θεραπευτική τους επίδραση στον άνθρωπο, ενώ ο Ιπποκράτης ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε συστηματικά με το αντικείμενο, κατηγοριοποίησε τις πηγές και κατέγραψε τις ασθένειες στις οποίες είχαν ευεργετική επίδραση. Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΩΝ ΝΕΡΩΝ

Ανάλογα με τη σύνθεση των μεταλλικών νερών τους, οι ιαματικές πηγές μπορούν να ορισθούν ως αλκαλικές, σιδηρούχες, θειούχες, ραδιενεργές κλπ. Η θεραπευτική τους δράση είναι τριπλής φύσεως: μηχανική, θερμική και χημική. Η μηχανική δράση οφείλεται κυρίως στην άνωση και στην υδροστατική πίεση. Η θερμική δράση οφείλεται στη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ νερού και ανθρώπινου σώματος. Η χημική δράση οφείλεται στην επαφή του δέρματος με τα μεταλλικά στοιχεία του νερού καθώς και στην διείσδυσή τους σε αυτό.

Ανάλογα με το είδος της υδροθεραπείας, έχουμε την εσωτερική υδροθεραπεία, όταν τα ιαματικά νερά χρησιμοποιούνται για πόση (ποσιθεραπεία) και την εξωτερική υδροθεραπεία, όταν τα ιαματικά νερά χρησιμοποιούνται για λουτρό (λουτροθεραπεία).

Κάποιες από τις ασθένειες στις οποίες υπάρχει θετική επίδραση των ιαματικών πηγών είναι διάφορες δερματικές παθήσεις, αρτηριακή υπέρταση, αναπνευστικές παθήσεις, ρευματικές παθήσεις κλπ. Επειδή υπάρχουν και αντενδείξεις στην υδροθεραπεία, η χρήση των ιαματικών πηγών πρέπει να γίνεται ύστερα από την σύμφωνη γνώμη γιατρού και ακολουθώντας αυστηρά τους κανόνες που θα υποδείξει.

Τα περισσότερα μεταλλικά νερά στην Ελλάδα εμφανίζονται στα παράκτια εδάφη, κατά μήκος των ακτών. Τα 5/6 των πηγών είναι παραθαλάσσια. Η οριστική μορφολογική διαμόρφωση που παρουσιάζει σήμερα η Ελλάδα, είναι συνέπεια των μεγάλων καταβυθίσεων οι οποίες συνέβησαν σε ολόκληρο το γεωγραφικό χώρο. Μέσα από τα τεκτονικά ρήγματα τα οποία και προκάλεσαν τις μεγάλες καταβυθίσεις, δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες για τον σχηματισμό των περισσότερων μεταλλικών ιαματικών πηγών. Τα νερά αυτά τα οποία ακολουθούν τον προσανατολισμό των τεκτονικών ρηγμάτων λόγω του μεγάλου βάθους από το οποίο προέρχονται είναι κατά κανόνα υπέρθερμα με θερμοκρασίες άνω των 38º. Η ροή

προς την επιφάνεια είναι γρήγορη και για το λόγο αυτό δεν έχουν μεγάλες απώλειες κατά την έξοδό τους.

Παράκτια ρήγματα, δημιουργούν μεταλλικές πηγές όπως είναι: οι πηγές του Κορινθιακού, της Δυτικής Πελοποννήσου, του Ευβοϊκού – Μαλιακού, της Ανατολικής Μακεδονίας, της Δυτικής Θράκης και του Ανατολικού Αιγαίου.

Στις παράκτιες ιαματικές πηγές που προέρχονται από μεγάλα βάθη κατατάσσονται αυτές της Ικαρίας, της Λέσβου και της Σαμοθράκης. Επίσης οι πηγές της Νέας Απολλωνίας στο Λαγκαδά βρίσκονται στα ρήγματα τα οποία και διαμορφώνουν τις Λίμνες Λαγκαδά και Βόλβης. Τέλος τα ρήγματα εκατέρωθεν του Ευβοϊκού – Μαλιακού σχηματίζουν τις ιαματικές πηγές της Αιδηψού και των Καμμένων Βούρλων. Η πηγές της Υπάτης δεν εξαρτώνται από αυτά τα ρήγματα, αλλά από την ηφαιστειότητα της περιοχής. Επίσης, άλλες μεταλλικές πηγές όπως της Μήλου, της Σαντορίνης, οφείλουν την ύπαρξή τους στην παρουσία των ηφαιστείων τα οποία και χαρακτηρίζουν την περιοχή. Η ηφαιστειότητα στην περιοχή συμβάλλει στον εμπλουτισμό των νερών και στην αύξηση της θερμοκρασίας τους.

Η ιστορία των ιαματικών πηγών αρχίζει από την αρχαία Ελλάδα. Ο πρώτος παρατηρητής των πηγών αυτών με θεραπευτικές ιδιότητες ήταν ο ιστορικός Ηρόδοτος (484 – 410 π.Χ.). Αυτός περίγραψε ορισμένες ιαματικές πηγές και συνιστούσε, κάνοντας λίγο και τον γιατρό, η λουτροθεραπεία να γίνεται σε ορισμένες εποχές του χρόνου και για 21 συνεχείς μέρες.

Ο Ιπποκράτης από την Κω (460 – 375 π.Χ.) που θεωρείται ο θεμελιωτής της ιατρικής επιστήμης και πατέρας της υδροθεραπείας, ασχολήθηκε πολύ με τα διάφορα φυσικά νερά, που τα διέκρινε σε ελώδη, εννοώντας τα νερά που υπάρχουν στα έλη και στις λίμνες, σε όμβρια, που σχηματίζονται από τη βροχή και σε εκείνα που αναβλύζουν από πετρώματα, δηλ. τα μεταλλικά. Αυτά, λέγει, αναβλύζουν και περιέχουν σίδηρο, χαλκό, αργυρό, χρυσό, θείο και άλλα μεταλλικά στοιχεία.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Εκτός από τις διάφορες γνωστές αναφορές στην Αγία Γραφή, κατά τη Ρωμαϊκή εποχή και τους βυζαντινούς χρόνους πολλοί γιατροί ασχολήθηκαν με την υδροθεραπεία και την Ιαματική Λουτροθεραπεία. Τέτοιοι ήταν ο Ηρόφιλος, ο Ερασίστρατος, ο Ασκληπιάδης, ο Αγάθινος, ο Γαληνός, ο Ορειβάσιος, ο Παύλος ο Αιγινήτης κ.α.

Από τον 18ο αιώνα αρχίζει μια μεγάλη μεταβολή . Γίνονται σπουδαία βήματα στον τομέα της υγείας με ,μεταλλικά νερά. Επιλέγονται χώροι με καλές εγκαταστάσεις. Ο τομέας της λουτροθεραπείας αποκτά νέα δυναμική και σε αυτό συμβάλλουν οι αναπτυσσόμενες επιστήμες της χημείας , φυσικής , της κλιματολογίας , της βιολογίας , της γεωλογίας οικονομίας κ.α.

Τον 19ο αιώνα , αναδεικνύεται ο θερμαλισμός ως ένα υγιεινιστικό κίνημα που εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη και έχει ως βασικά στοιχεία τον καθαρό αέρα , τη φύση στα ψηλά βουνά, το κλίμα και τις θερμές μεταλλικές πηγές. Δημιουργούνται σε

πολλές χώρες , σπουδές υδροθεραπείας και θερμαλιστικών σπουδών. Στην Ελλάδα το 1830 συγκροτήθηκε η πρώτα επιτροπή για την ανάπτυξη των ιαματικών πηγών. Η πρώτη αυτή προσέγγιση του θερμαλισμού - ιαματικού τουρισμού άρχισε από την Κύθνο. Από το 1915 μέχρι και το 1955 περίπου χαρακτηριστική για την χώρα μας είναι η σημαντική παιδεία που αναπτύχθηκε για τις ιαματικές πηγές και την λουτροθεραπεία.

Από όλους αυτούς του γιατρούς ήταν παραδεκτή η ιαματική επίδραση ορισμένων φυσικών πηγών. Ένας μαθητής μάλιστα του Αγαθίνου, έγραψε, τον 1ο μ.Χ. αιώνα, για τις θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών και είπε ότι δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί επακριβώς ο τρόπος που αναπτύσσουν τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, κάθε μια από τις πηγές ξεχωριστά, γιατί χρειάζονται γι’ αυτό μακροχρόνιες παρατηρήσεις και πειραματισμοί. Αυτό ισχύει μέχρι και σήμερα.

ΡΩΜΑΙΚΑ ΛΟΥΤΡΑ

Γνωστά παραμένουν, σαν ιστορικά μνημεία αρχιτεκτονικής σε όλη την Ευρώπη αλλά και στην Ελλάδα, τα ρωμαϊκά λουτρά. Η αγάπη τον Ρωμαίων για το κοινό και το μεταλλικό νερό και τις λουτρικές συνήθεις τους, δεν περιορίστηκαν μόνο στην Ρώμη και στην Ιταλία αλλά σε όλη την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η Ρωμαίοι στους χώρους των ιαματικών πηγών έκτισαν μεγάλες και πολυτελείς εγκαταστάσεις που, εκτός από θεραπεία, τις χρησιμοποιούσαν και για αναψυχή. Οι θέρμες , μία καθαρά Ρωμαϊκή ιδέα , ήταν ένας ευρύτερος κοινωνικός χώρος με θέατρα , καταστήματα, βιβλιοθήκες, γυμναστήρια, αίθουσες διαλέξεων κ . λ . π. Στο κέντρο αυτών των εγκαταστάσεων ήταν τα λουτρά διακοσμημένα με έργα τέχνης. Στις θέρμες ένας μέσος Ρωμαίος παρέμενε πολύ χρόνο. Η εξουσία για να κρατά υποταγμένους τους δούλους , τούς πρόσφερε διασκεδάσεις , με ένα αμελητέο τίμημα εισόδου στα λουτρά . Σημειώνουμε ότι στην ακμή της αυτοκρατορίας της, η Ρώμη απαριθμούσε 1 εκ. ανθρώπους , από τους οποίους οι 400 χιλιάδες ήταν δούλοι. Οι Ρωμαίοι έπαιρναν το μπάνιο τους ύστερα από λίγη γυμναστική και πριν το κυρίως γεύμα, που συνήθως έφερναν μαζί τους. Έκαναν μπάνια διαδοχικά σε θερμά ή παγωμένα λουτρά όπου χρησιμοποιούσαν εκτός από το νερό και τους υδρατμούς . Η κατασκευαστική τεχνολογία των Ρωμαίων βελτίωσε πολύ τις λουτρικές εγκαταστάσεις , μετατρέποντας το περιβάλλον σε τόπο ευχάριστο για τη διαδικασία της λουτροθεραπείας.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1800 ΕΩΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ)

Η Ιαματική Λουτροθεραπεία βρίσκει ευρύτερη εφαρμογή τους δύο τελευταίους αιώνες. Σε πολλές χώρες της Ευρώπης (Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία) κατασκευάστηκαν νέα λουτροθεραπευτήρια που αντικατέστησαν τις παλιές Ρωμαϊκές Θέρμες. Μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο έγιναν βελτιώσεις ή ακόμα καινούρια ιδρύματα των οποίων η λειτουργία εναρμονίζεται με τις σύγχρονες ιατρικές αντιλήψεις για την ωφελιμότητα της Ιαματικής Λουτροθεραπείας. Οι χημικές αναλύσεις του νερού των πηγών άρχισαν να γίνονται στην ελεύθερη Ελλάδα από την εποχή του Καποδίστρια και του Όθωνα (1830 – 1833).

Η αρχή στην οργάνωση των λουτροπόλεων έγινε στις αρχές του αιώνα μας. Το 1918 έγινε για πρώτη φορά ιδιαίτερη υπηρεσία ιαματικών πηγών στο τότε Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Το 1936 οι ιαματικές πηγές της χώρας μας μπήκαν στην

αρμοδιότητα του τότε Υφυπουργείου Τύπου και Τουρισμού. Το 1945 περιήλθαν στη Γενική Γραμματεία Τουρισμού και από το 1950 μέχρι σήμερα υπάγονται στις αρμοδιότητες του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού (ΕΟΤ), που ιδρύθηκε το χρόνο εκείνο, σαν κλάδος του Υπουργείου Προεδρίας Κυβερνήσεως.

Η Ικαρία είναι γνωστή εκτός από τον μύθο του Ικάρου και για τις φημισμένες ιαματικές πηγές της. Τις λουτροπηγές επισκέπτεται κάθε χρόνο μεγάλος αριθμός ανθρώπων που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις κυρίως ορθοπεδικές και δερματολογικές.

Επίσης Τα ιαματικά λουτρά της Αιδηψού, είναι γνωστά από τα αρχαιοελληνικά χρόνια. Οι ιαματικές πηγές της Αιδηψού έχουν ιστορία μεγαλύτερη των 20.000 ετών! Αναφέρονται από τον Αριστοτέλη και τον Στράβωνα και σήμερα αποτελούν ίσως την πιο ονομαστή λουτρόπολη της Ελλάδας. Στη Βόρεια Εύβοια τα Λουτρά Αιδηψού, είναι γνωστά για τις θεραπευτικές ιδιότητες των νερών που αναβλύζουν σε μεγάλη θερμοκρασία. Στα Λουτρά λειτουργούν υδροθεραπευτήρια σε ξενοδοχεία. Ανάμεσά τους είναι και το υδροθεραπευτήριο του ΕΟΤ που θεωρείται ότι διαθέτει τις πιο σύγχρονες και πλήρεις εγκαταστάσεις υδροθεραπείας και φυσιοθεραπείας στον ελληνικό χώρο. Σημαντικό απόκτημα για τα Λουτρά είναι η λειτουργία του νέου συγκροτήματος «Θέρμαι Σύλλα». Νερό θερμοκρασίας 37°C μπορούν να εκμεταλλευτούν όσοι πάσχουν από ρευματοειδή αρθρίτιδα, χρόνια ρευματική αρθροπάθεια, και γενικά αρθροπάθειες, χολολιθιάσεις, νεφρολιθιάσεις, λοιμώξεις αιμοφόρων οδών, εκζέματα και δερματοπάθειες, τόσο στους ατομικούς λουτήρες όσο και στη μεγάλη πισίνα και στις άκρες του θερμοποτάμου σε φυσικά ανοίγματα (γούρνες).