2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ hellip ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΙστορικά Μυθιστορήματα και άλλα λογοτεχνικά κείμενα που αναφέρονται στην

Ιστορία της Β΄ Γυμνασίου

Κ Κυριαζή Κωνσταντίνος ο Μέγας (μυθιστορηματική βιογραφία) εκδόσεις Εστίας

Ε-Τ Σαριγκούλη Κωνσταντίνος ο Μέγας τραγωδία σε πέντε πράξεις Π Αθανασιάδη Ιουλιανός Αυτοκράτορας της Ρώμης Αθήνα 2001 Ε-Τ Σαριγκούλη Αυτοκράτορας Ιουλιανός (θέατρο) Ν Καζαντζάκης Ιουλιανός ο Παραβάτης (τραγωδία) Γ Νικολαΐδης Αθηναΐδα Μια ελληνίδα αυγούστα εκδ Ωκεανίς Κίρα Σίνου Στην πόλη του Αγ Δημήτρη Το χρονικό της Θεσσαλονίκης Αθήνα

1992 M Reed ndash E Meyer Το Βυζάντιο φλέγεται Γκοβόστης 2006 Καρόλου Ντηλ Βυζαντινές μορφές (αναφέρεται σε σημαντικές μορφές της

Βυζαντινής Ιστορίας ιδίως σε γυναικείες μορφές που ξεχώρισαν όπως η Θεοδώρα και η Θεοφανώ)

Κ Κυριαζή Ηράκλειος (μυθιστορηματική βιογραφία) εκδόσεις Εστίας Ι Ζώης Ηράκλειος δράμα Αθήνα 1976 Α Τερζάκης Αυτοκράτωρ Μιχαήλ (θέατρο) Α Τερζάκης Θεοφανώ (τραγωδία) Κ Κυριαζής Θεοφανώ η εστεμμένη φόνισσα εκδόσεις Εστίας Κίρα Σίνου Άννα και Θεοφανώ 2004 Π Δημητρακόπουλος Η Θεοφανώ βυζαντινή μυθιστορία του Ι΄ αιώνος Α Προβελέγγιος Νικηφόρος Φωκάς τραγωδία εις πράξεις πέντε Μ Λαμπαδαρίδου-Πόθου Νικηφόρος Φωκάς μυθιστορηματική βιογραφία

Αθήνα 1992 Ν Καζαντζάκης Νικηφόρος Φωκάς (τραγωδία) Πηνελόπη Δέλτα Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου Πηνελόπη Δέλτα Για την πατρίδα Κ Κυριαζή Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος (μυθιστορηματική βιογραφία)

εκδόσεις Εστίας Π Λαμπαρδής Η κοιλάδα των σπαθιών εκδ Πατάκη Κ Κυριαζή Ρωμανός ο Δ΄ Διογένης (μυθιστορηματική βιογραφία) εκδόσεις

Εστίας Π Ζάνος Θέατρον ελληνικόν Διογένης Ρωμανός τραγωδία Κομνηνός και

Θεοδώρα ή Θεσσαλονίκης άλωσις δράμα Μ Δούκα Ένας σκούφος από πορφύρα Κ Κυριαζή Αγνή η Φράγκα Οι τελευταίοι Κομνηνοί τόμοι 2 εκδόσεις Εστίας Ε Βαλαβάνη Στο Μυστρά των Παλαιολόγων εκδόσεις Δωδώνη (αναφέρεται

στον Γεώργιο Γεμιστό-Πλήθωνα) Κ Κυριαζή Κωνσταντίνος Παλαιολόγος (μυθιστορηματική βιογραφία) τόμοι 2

εκδόσεις Εστίας Ν Καζαντζάκης Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος (τραγωδία)

Π Μ Σωτήρχος Η Γιαγιά μου η Άλωση Εκδόσεις Αρμός (αναφέρεται στην άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους)

Μ Λαμπαδαρίδου ndash Πόθου Πήραν την Πόλη πήραν την (αναφέρεται στην άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους)

Γ Λεονάρδος Σοφία Παλαιολογίνα από το Βυζάντιο στη Ρωσία

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ

Ο καθένας σας πρέπει να επιλέξει ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό κείμενο να το προμηθευτεί και να το μελετήσει προσεκτικά

Στη συνέχεια θα συγγράψει εργασία που θα περιλαμβάνει Στοιχεία για τον συγγραφέα και για τη λογοτεχνική αξία του κειμένου Παρουσίαση του περιεχομένου Πληροφορίες για όλα τα ιστορικά πρόσωπα και τα γεγονότα που

αναφέρονται στο έργο και μια σύντομη παρουσίαση του ιστορικού πλαισίου

Εξέταση της σχέση του έργου με την ιστορική πραγματικότητα Στο τέλος (με τίτλο Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία) θα πρέπει να αναγράψετε

όλα τα βιβλία ή τις ιστοσελίδες που χρησιμοποιήσατε Η εργασία πρέπει να είναι χωρισμένη σε κεφάλαια και να είναι γραμμένη

στον ηλεκτρονικό υπολογιστή Οι καλύτερες εργασίες θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα του Σχολείου Για όποιο πρόβλημα έχετε να με ρωτάτε χωρίς δισταγμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ(ΤΕΛΟΣ ΠΕΡΣΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ)

479-431 πΧ Η πεντηκονταετία από τη λήξη των Περσικών Πολέμων μέχρι την αρχή του Πελοποννησιακού Πολέμου - Εποχή της ακμής για την Αθήνα

o Ιδρύεται η Α αθηναϊκή συμμαχία που καθιστά την Αθήνα πρώτη δύναμη στον ελληνικό χώρο

o Παράλληλα η Αθήνα γίνεται πνευματική πρωτεύουσα της Ελλάδας με την τεράστια ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών

o Αρχίζει όμως και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην Αθήνα και στην Σπάρτη που θα οδηγήσει στον Πελοποννησιακό πόλεμο

431-404 πΧ Ο Πελοποννησιακός πόλεμος

o Τα αίτια του πολέμου α) ο ανταγωνισμός Αθήνας και Σπάρτης β) η ανησυχία της Σπάρτης από την αύξηση της αθηναϊκής δύναμης μετά τους περσικούς πολέμους γ) ο οικονομικός ανταγωνισμός Αθήνας - Κορίνθου δ) το γεγονός ότι οι Αθηναίοι υποστήριζαν στις διάφορες πόλεις τις δημοκρατικές παρατάξεις ενώ οι Σπαρτιάτες τις ολιγαρχικές

o Οι φάσεις του πολέμου1 Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 πΧ)2 Σικελικός πόλεμος (415-413 πΧ)3 Δεκελεικός - Ιωνικός πόλεμος (413-404 πΧ)

o Ο Πελοποννησιακός πόλεμος τελειώνει με νίκη της Σπαρτιατικής συμμαχίας η οποία επιβάλλει ταπεινωτικούς όρους στην Αθήνα

404-323 πΧ Από το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου ως το θάνατο του Μ Αλεξάνδρου

o Προηγείται μια ταραγμένη περίοδος (α μισό του 4ου αι πΧ) κατά την οποία έχουμε αρχικά τα χρόνια της σπαρτιατικής ηγεμονίας και στη συνέχεια την θηβαϊκή ηγεμονία Είναι περίοδος εμφυλίων πολέμων και παρακμής για τις ελληνικές πόλεις

o Ακολουθεί η περίοδος ανάπτυξης του κράτους της Μακεδονίας (από τα μέσα του 4ου αι και μετά) ο Φίλιππος Β οργανώνει και επεκτείνει το κράτος του και όταν βρίσκει αφορμή για επέμβαση στη νότια Ελλάδα υποχρεώνει τις ελληνικές πόλεις να ενωθούν κάτω από την ηγεσία του για κοινό πόλεμο κατά των Περσών

o Μετά το θάνατο του Φιλίππου αναλαμβάνει να πραγματοποιήσει την εκστρατεία κατά των Περσών ο γιος του Αλέξανδρος Γ γνωστός ως Μέγας

Αλέξανδροςo Ο Αλέξανδρος νικά τους Πέρσες στις μάχες του Γρανικού (334 πΧ) και της

Ισσού (333 πΧ) Προχωρά και καταλαμβάνει τη Φοινίκη και την Αίγυπτο και στη συνέχεια μετά τη νικηφόρα μάχη των Γαυγαμήλων (331 πΧ) όπου διαλύει τον περσικό στρατό καταλύει το περσικό κράτος

o Ο Αλέξανδρος συνεχίζει την εκστρατεία του στα βάθη της Ασίας μέχρι το 326 πΧ οπότε ο στρατός του αρνείται να συνεχίσει και αναγκάζεται να διατάξει επιστροφή Ο Αλέξανδρος πέθανε ξαφνικά τον Ιούλιο του 323 μετά από σύντομη ασθένεια

Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (323-30 πΧ)Από το θάνατο του Μ Αλεξάνδρου ως την υποταγή της Αιγύπτου στους

Ρωμαίους

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ

o Στην κυρίως Ελλάδα ξεσπά αντιμακεδονικός αγώνας με επικεφαλής την Αθήνα που όμως αντιμετωπίζεται από τα μακεδονικά στρατεύματα

o Αρχίζει μια περίοδος πολέμων των διαδόχων του Αλεξάνδρου για το ποιος θα κυβερνήσει το τεράστιο κράτος

o Μετά από μια αποφασιστική μάχη στην Ιψό (301 πΧ) η αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου διασπάται σε τέσσερα βασίλεια

Το βασίλειο της Μακεδονίας με βασιλιά τον Κάσσανδρο Το βασίλειο της Θράκης (μαζί με μεγάλα τμήματα της Μ Ασίας) με

βασιλιά το Λυσίμαχο Το βασίλειο της Συρίας με βασιλιά το Σέλευκο Το βασίλειο της Αιγύπτου με βασιλιά τον Πτολεμαίο

o Σύντομα το βασίλειο της Θράκης διαλύθηκε και τα εδάφη του διεκδίκησαν η Συρία και η Μακεδονία Αντίθετα ιδρύθηκε στη Μ Ασία το βασίλειο της Περγάμου

o Στον κυρίως Ελληνικό χώρο εκτός από το κράτος της Μακεδονίας δημιουργούνται πολιτικές ενώσεις πόλεων-κρατών οι συμπολιτείες Πιο γνωστές είναι η αιτωλική και η αχαϊκή συμπολιτεία

ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

o Το μικρό αρχικά κράτος των Ρωμαίων άρχισε να ισχυροποιείται και σύντομα κυριάρχησε σε όλη τη δυτική Μεσόγειο Επόμενος στόχος της ρωμαϊκής πολιτικής ήταν η ανάμιξη στα πράγματα της Ανατολής

o Την ευκαιρία την έδωσαν οι ίδιοι οι Έλληνες οι Συμπολιτείες και οι άλλες πόλεις της Νότιας Ελλάδας που αντιστρατεύονταν τους Μακεδόνες κάλεσαν τους Ρωμαίους και συμμάχησαν μαζί τους κατά των Μακεδόνων

o Οι Ρωμαίοι εμφανίστηκαν στην Ελλάδα ως ελευθερωτές και κατόρθωσαν σχετικά εύκολα να την υποτάξουν

o Σιγά σιγά οι Ρωμαίοι υπέταξαν και τα ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής Τελευταίο πέφτει στα χέρια των Ρωμαίων το βασίλειο των Πτολεμαίων της Αιγύπτου (30 πΧ)

o Η χρονολογία αυτή (30 πΧ) σηματοδοτεί και το τέλος των Ελληνιστικών Χρόνων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Η μεγάλη επέκταση του ρωμαϊκού κράτουςo Από τον 5ο αι πΧ η πόλη-κράτος της Ρώμης άρχισε να αποκτά

δύναμηo Γρήγορα επέκτεινε την κυριαρχία της σε ολόκληρη την Ιταλία

Τελευταία υπέκυψε η πόλη των Συρακουσώνo Σκληρή ήταν η σύγκρουση με τους Καρχηδονίους για την κυριαρχία

στη Δυτική Μεσόγειο Τελικά οι Ρωμαίοι με στρατηγό τον Σκιπίωνα κατάφεραν να νικήσουν τον ηγέτη των Καρχηδονίων τον Αννίβα

o Από το 2ο αι η Ρώμη στράφηκε κατά της ελληνιστικής Ανατολής και ως το 146 πΧ υπέταξε την Ελλάδα

o Ακολούθως στράφηκε κατά των Ελληνιστικών κρατών της Μ Ασίας και ολοκλήρωσε την υποταγή της ανατολικής Μεσογείου με την κατάληψη της Αιγύπτου το 30 πΧ

Το 2ο αι πΧ λόγω των μεγάλων κατακτήσεων το ρωμαϊκό κράτος αντιμετώπισε μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που ανέλαβαν να αντιμετωπίσουν ndash χωρίς όμως επιτυχία ndash οι αδελφοί Γάιος και Τιβέριος Γράκχος

Έτσι από τα τέλη του 2ου αι μέχρι το τέλος του 1ου αι πΧ το ρωμαϊκό κράτος συγκλονίστηκε από εμφύλιους πολέμους μέσα από τους οποίους αναδεικνύονταν ισχυροί άνδρες οι οποίοι κυριαρχούσαν προσωρινά

Τρία ήταν τα κυριότερα ζευγάρια στρατηγών που ήρθαν σε αντιπαράθεσηo Μάριος και Σύλλαςo Πομπήιος και Ιούλιος Καίσαρo Οκταβιανός και Μάρκος Αντώνιος

Στα χρόνια του Ιουλίου Καίσαρα ενός στρατηγού με εξαιρετικές ικανότητες το ρωμαϊκό κράτος κατέκτησε ολόκληρη τη νοτιοδυτική Ευρώπη

Η ναυμαχία στο Άκτιο (31 πχ) ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια και τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα από την άλλη μαζί με την κατάληψη της Αιγύπτου (30 πΧ) σηματοδότησε

o το τέλος των εμφυλίων πολέμων στο ρωμαϊκό κράτοςo το τέλος των ελληνιστικών χρόνων και o το τέλος της ρωμαϊκής δημοκρατίας

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Το 27 πΧ ο Οκταβιανός επιστρέφοντας νικητής στη Ρώμη παίρνει τον τίτλο του Αυγούστου και μετατρέπει το πολίτευμα από δημοκρατικό σε αυτοκρατορικό

Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία επικρατεί η περίφημη ρωμαϊκή ειρήνη (Pax Romana) Είναι το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εμφανιστεί και θα αναπτυχθεί ο Χριστιανισμός

Το κοινό πολιτικό γλωσσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της ανατολικής Μεσογείου βοήθησε στην γρήγορη εξάπλωση του Χριστιανισμού

Η ορμή της νέας θρησκείας θεωρείται απειλή για τις κοινωνικές δομές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας γιrsquo αυτό και οι περισσότεροι αυτοκράτορες αντιμετωπίζουν εχθρικά τον χριστιανισμό Τον 3ο αι παρατηρούνται οι δύο φοβερότεροι διωγμοί κατά των χριστιανών από τους αυτοκράτορες Δέκιο και Διοκλητιανό

Τον 3ο αι μΧ η Ρώμη έχοντας να αντιμετωπίσει μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα (περίοδος στρατιωτικής αναρχίας ndash επιδρομές Γότθων) αρχίζει να παρακμάζει

Η κατάρρευση του κράτους αντιμετωπίζεται από τους Ιλλυριούς αυτοκράτορες (σημαντικότεροι οι Διοκλητιανός και Κωνσταντίνος)

Σταδιακά όμως το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας μετατοπίζεται στον ανατολικό μεσογειακό χώρο όπου κυριαρχεί ο Ελληνισμός

Τελικά ο Κωνσταντίνος με την αναγνώριση του Χριστιανισμού και την μεταφορά της πρωτεύουσας αλλάζει την ιστορία και θέτει τα θεμέλια για τη δημιουργία της Ελληνικής Μεσαιωνικής αυτοκρατορίας

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717)

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι)

o Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330 μΧ)o Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τουςo Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395 μΧ)o Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι)

o Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι)o Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολήo Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιοo Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσειςo Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι)o Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρωνo Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβωνo Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός προσανατολισμός της

αυτοκρατορίας

ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Οι σπουδαιότεροι λόγοι της μεταφοράς της πρωτεύουσας

o Η Ρώμη βρισκόταν μακριά από τα βορειοανατολικά σύνορα (Δούναβη Ευφράτη) όπου υπήρχαν οι σημαντικότεροι εχθροί (Γότθοι και Πέρσες)

o Οι περισσότεροι αυτοκράτορες από τον 3ο αι και μετά κατάγονταν από περιοχές που δεν είχαν δεσμούς με τη Ρώμη

o Το πιο ζωντανό κομμάτι του κράτους (από άποψη πληθυσμού και οικονομίας) ήταν το ανατολικό

o Ο Διοκλητιανός και μετά ο Κωνσταντίνος έδιναν μεγάλη σημασία στην ανατολή Ο πρώτος είχε κάνει έδρα του τη Νικομήδεια Ο Κωνσταντίνος ειδικά υπολόγιζε πολύ το χριστιανικό στοιχείο κέντρο του οποίου ήταν η ανατολή

o Οι απολυταρχικές τάσεις των τελευταίων αυτοκρατόρων δεν ταίριαζαν τόσο με την πολιτική ατμόσφαιρα της Ρώμης όσο με τις ανατολικού τύπου πολιτικές αντιλήψεις

Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούποληςo Είχε πολύ σημαντική θέση από στρατηγική άποψη

βρισκόταν κοντά στα σύνορα που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς και

η ίδια μπορούσε να οχυρωθεί πολύ καλά καθώς από τρία μέρη βρεχόταν από θάλασσα

o Είχε σπουδαία θέση και από οικονομική άποψη βρισκόταν στο σταυροδρόμι μεγάλων θαλάσσιων και χερσαίων

εμπορικών δρόμων και ο κεράτιος κόλπος σχημάτιζε ένα πολύ καλό φυσικό λιμάνι

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τα στάδια από τα οποία πέρασε η αναγνώριση του χριστιανισμού

o Το διάταγμα που εκδίδει το 311 μΧ στη Σαρδική (Σόφια) ο Γαλέριοςo Το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μΧ από τον Κωνσταντίνο και το

Λικίνιο με το οποίο αναγνωρίζεται οριστικά ο χριστιανισμός (αμφισβητείται η έκδοση συγκεκριμένου διατάγματος)

o Η φανερή υποστήριξη που προσφέρει στο χριστιανισμό ο Μ Κωνσταντίνος το 325 μΧ προήδρευσε στην Α οικουμενική σύνοδο που καταδίκασε τον αρειανισμό

o Η ανακήρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Μ Θεοδόσιο (απαγορεύτηκε κάθε ειδωλολατρική εκδήλωση και καταργήθηκαν οι Ολυμπιακοί αγώνες)

Ο Μ Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμόςo Όπως τονίσαμε ο Κωνσταντίνος αναγνώρισε και υποστήριξε φανερά το

χριστιανισμόo Πιο συγκεκριμένα έδειξε ενδιαφέρον για τα ζητήματα της νέας θρησκείας

επιδίωξε την ενότητα της Εκκλησίας (με τη συμμετοχή του στη σύνοδο της Νίκαιας το 325) και την ενίσχυσε με κάθε τρόπο (οικονομικά με το κτίσιμο ναών με την εύρεση του Τ Σταυρού κτλ)

o ΟΜΩΣ διατήρησε τον τίτλο του ανώτατου αρχιερέα των ειδωλολατρών και τηρούσε ορισμένα ειδωλολατρικά έθιμα (όπως η λατρεία του θεού Ήλιου)

o Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο στο τέλος της ζωής του και έγινε έτσι ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό υλικό) για

τον Μέγα Κωνσταντίνο2 Με βάση όσα γνωρίζετε για την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης να

αιτιολογήσετε την άποψη που εκφέρει ο Μεγάβαζος (Πέρσης στρατηγός 6ος αι πΧ) στο παρακάτω κείμενο του Ηροδότου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ

Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομίας

o γεωργικήo διευθυνόμενη από το κράτοςo εκχρηματισμένη o βαρύνουσα η σημασία των πόλεων

Κοινωνικά προβλήματαo Ανάπτυξη των μεγάλων γαιοκτησιών o Μετατροπή των γεωργών σε δουλοπάροικουςo Η υψηλή φορολογία που πλήττει περισσότερο τον αγροτικό πληθυσμό

στρέφει τους αγρότες στις μεγάλες πόλειςo Δημιουργείται έτσι ο αστικός όχλος που ρέπει προς τις ταραχές και τις

εξεγέρσειςo Οι αρχές αντιμετώπιζαν την κατάσταση με διανομή τροφίμων και

δωρεάν θεάματα στον ιππόδρομο Η ανάπτυξη του εμπορίου

o Παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη του εμπορίουo Αιτία ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων της ερυθράς θάλασσαςo Μεταφέρονται έτσι στη Μεσόγειο και την Κωνσταντινούπολη τα

προϊόντα της Ανατολής (μετάξι μπαχαρικά)

Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Τον 4ο-5ο αι δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των Ούννων

o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη

Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτοςo Οι αυτοκράτορές του

πείθουν τα γερμανικά φύλα να στραφούν προς τη Δύση τους επιτρέπουν να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη της

αυτοκρατορίαςo Ο Θεοδόσιος Α΄ ακολούθησε πολιτική ενσωμάτωσης των Γότθων

τους έδωσε εδάφη να εγκατασταθούν έδωσε στους ηγέτες τους ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη

διοίκηση

οικονομία

o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης που δημιούργησε ένα είδος αντιγερμανικού μετώπου βοήθησε στην αντιμετώπιση του κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς

o Το 400 μΧ ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά

Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτοςo Αντίθετα το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη

σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων και υποκύπτει

o Το 410 μΧ ο Αλάριχος αρχηγός των Βησιγότθων καταλαμβάνει και λεηλατεί τη Ρώμη

o Το 476 μΧ ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο

o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας

o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων αλλά ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου

o Το 476 μΧ είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους

o Τελικά ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο

o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε τέσσερα χρόνια Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο

o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας

Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού ρωμαϊκού κράτουςo Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανίαo Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρικήo Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκωνo Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανίαo Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα

δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων

Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος

αποτελούνo Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ που

διέθετε

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

Π Μ Σωτήρχος Η Γιαγιά μου η Άλωση Εκδόσεις Αρμός (αναφέρεται στην άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους)

Μ Λαμπαδαρίδου ndash Πόθου Πήραν την Πόλη πήραν την (αναφέρεται στην άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους)

Γ Λεονάρδος Σοφία Παλαιολογίνα από το Βυζάντιο στη Ρωσία

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ

Ο καθένας σας πρέπει να επιλέξει ένα συγκεκριμένο λογοτεχνικό κείμενο να το προμηθευτεί και να το μελετήσει προσεκτικά

Στη συνέχεια θα συγγράψει εργασία που θα περιλαμβάνει Στοιχεία για τον συγγραφέα και για τη λογοτεχνική αξία του κειμένου Παρουσίαση του περιεχομένου Πληροφορίες για όλα τα ιστορικά πρόσωπα και τα γεγονότα που

αναφέρονται στο έργο και μια σύντομη παρουσίαση του ιστορικού πλαισίου

Εξέταση της σχέση του έργου με την ιστορική πραγματικότητα Στο τέλος (με τίτλο Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία) θα πρέπει να αναγράψετε

όλα τα βιβλία ή τις ιστοσελίδες που χρησιμοποιήσατε Η εργασία πρέπει να είναι χωρισμένη σε κεφάλαια και να είναι γραμμένη

στον ηλεκτρονικό υπολογιστή Οι καλύτερες εργασίες θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα του Σχολείου Για όποιο πρόβλημα έχετε να με ρωτάτε χωρίς δισταγμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ(ΤΕΛΟΣ ΠΕΡΣΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ)

479-431 πΧ Η πεντηκονταετία από τη λήξη των Περσικών Πολέμων μέχρι την αρχή του Πελοποννησιακού Πολέμου - Εποχή της ακμής για την Αθήνα

o Ιδρύεται η Α αθηναϊκή συμμαχία που καθιστά την Αθήνα πρώτη δύναμη στον ελληνικό χώρο

o Παράλληλα η Αθήνα γίνεται πνευματική πρωτεύουσα της Ελλάδας με την τεράστια ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών

o Αρχίζει όμως και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην Αθήνα και στην Σπάρτη που θα οδηγήσει στον Πελοποννησιακό πόλεμο

431-404 πΧ Ο Πελοποννησιακός πόλεμος

o Τα αίτια του πολέμου α) ο ανταγωνισμός Αθήνας και Σπάρτης β) η ανησυχία της Σπάρτης από την αύξηση της αθηναϊκής δύναμης μετά τους περσικούς πολέμους γ) ο οικονομικός ανταγωνισμός Αθήνας - Κορίνθου δ) το γεγονός ότι οι Αθηναίοι υποστήριζαν στις διάφορες πόλεις τις δημοκρατικές παρατάξεις ενώ οι Σπαρτιάτες τις ολιγαρχικές

o Οι φάσεις του πολέμου1 Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 πΧ)2 Σικελικός πόλεμος (415-413 πΧ)3 Δεκελεικός - Ιωνικός πόλεμος (413-404 πΧ)

o Ο Πελοποννησιακός πόλεμος τελειώνει με νίκη της Σπαρτιατικής συμμαχίας η οποία επιβάλλει ταπεινωτικούς όρους στην Αθήνα

404-323 πΧ Από το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου ως το θάνατο του Μ Αλεξάνδρου

o Προηγείται μια ταραγμένη περίοδος (α μισό του 4ου αι πΧ) κατά την οποία έχουμε αρχικά τα χρόνια της σπαρτιατικής ηγεμονίας και στη συνέχεια την θηβαϊκή ηγεμονία Είναι περίοδος εμφυλίων πολέμων και παρακμής για τις ελληνικές πόλεις

o Ακολουθεί η περίοδος ανάπτυξης του κράτους της Μακεδονίας (από τα μέσα του 4ου αι και μετά) ο Φίλιππος Β οργανώνει και επεκτείνει το κράτος του και όταν βρίσκει αφορμή για επέμβαση στη νότια Ελλάδα υποχρεώνει τις ελληνικές πόλεις να ενωθούν κάτω από την ηγεσία του για κοινό πόλεμο κατά των Περσών

o Μετά το θάνατο του Φιλίππου αναλαμβάνει να πραγματοποιήσει την εκστρατεία κατά των Περσών ο γιος του Αλέξανδρος Γ γνωστός ως Μέγας

Αλέξανδροςo Ο Αλέξανδρος νικά τους Πέρσες στις μάχες του Γρανικού (334 πΧ) και της

Ισσού (333 πΧ) Προχωρά και καταλαμβάνει τη Φοινίκη και την Αίγυπτο και στη συνέχεια μετά τη νικηφόρα μάχη των Γαυγαμήλων (331 πΧ) όπου διαλύει τον περσικό στρατό καταλύει το περσικό κράτος

o Ο Αλέξανδρος συνεχίζει την εκστρατεία του στα βάθη της Ασίας μέχρι το 326 πΧ οπότε ο στρατός του αρνείται να συνεχίσει και αναγκάζεται να διατάξει επιστροφή Ο Αλέξανδρος πέθανε ξαφνικά τον Ιούλιο του 323 μετά από σύντομη ασθένεια

Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (323-30 πΧ)Από το θάνατο του Μ Αλεξάνδρου ως την υποταγή της Αιγύπτου στους

Ρωμαίους

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ

o Στην κυρίως Ελλάδα ξεσπά αντιμακεδονικός αγώνας με επικεφαλής την Αθήνα που όμως αντιμετωπίζεται από τα μακεδονικά στρατεύματα

o Αρχίζει μια περίοδος πολέμων των διαδόχων του Αλεξάνδρου για το ποιος θα κυβερνήσει το τεράστιο κράτος

o Μετά από μια αποφασιστική μάχη στην Ιψό (301 πΧ) η αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου διασπάται σε τέσσερα βασίλεια

Το βασίλειο της Μακεδονίας με βασιλιά τον Κάσσανδρο Το βασίλειο της Θράκης (μαζί με μεγάλα τμήματα της Μ Ασίας) με

βασιλιά το Λυσίμαχο Το βασίλειο της Συρίας με βασιλιά το Σέλευκο Το βασίλειο της Αιγύπτου με βασιλιά τον Πτολεμαίο

o Σύντομα το βασίλειο της Θράκης διαλύθηκε και τα εδάφη του διεκδίκησαν η Συρία και η Μακεδονία Αντίθετα ιδρύθηκε στη Μ Ασία το βασίλειο της Περγάμου

o Στον κυρίως Ελληνικό χώρο εκτός από το κράτος της Μακεδονίας δημιουργούνται πολιτικές ενώσεις πόλεων-κρατών οι συμπολιτείες Πιο γνωστές είναι η αιτωλική και η αχαϊκή συμπολιτεία

ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

o Το μικρό αρχικά κράτος των Ρωμαίων άρχισε να ισχυροποιείται και σύντομα κυριάρχησε σε όλη τη δυτική Μεσόγειο Επόμενος στόχος της ρωμαϊκής πολιτικής ήταν η ανάμιξη στα πράγματα της Ανατολής

o Την ευκαιρία την έδωσαν οι ίδιοι οι Έλληνες οι Συμπολιτείες και οι άλλες πόλεις της Νότιας Ελλάδας που αντιστρατεύονταν τους Μακεδόνες κάλεσαν τους Ρωμαίους και συμμάχησαν μαζί τους κατά των Μακεδόνων

o Οι Ρωμαίοι εμφανίστηκαν στην Ελλάδα ως ελευθερωτές και κατόρθωσαν σχετικά εύκολα να την υποτάξουν

o Σιγά σιγά οι Ρωμαίοι υπέταξαν και τα ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής Τελευταίο πέφτει στα χέρια των Ρωμαίων το βασίλειο των Πτολεμαίων της Αιγύπτου (30 πΧ)

o Η χρονολογία αυτή (30 πΧ) σηματοδοτεί και το τέλος των Ελληνιστικών Χρόνων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Η μεγάλη επέκταση του ρωμαϊκού κράτουςo Από τον 5ο αι πΧ η πόλη-κράτος της Ρώμης άρχισε να αποκτά

δύναμηo Γρήγορα επέκτεινε την κυριαρχία της σε ολόκληρη την Ιταλία

Τελευταία υπέκυψε η πόλη των Συρακουσώνo Σκληρή ήταν η σύγκρουση με τους Καρχηδονίους για την κυριαρχία

στη Δυτική Μεσόγειο Τελικά οι Ρωμαίοι με στρατηγό τον Σκιπίωνα κατάφεραν να νικήσουν τον ηγέτη των Καρχηδονίων τον Αννίβα

o Από το 2ο αι η Ρώμη στράφηκε κατά της ελληνιστικής Ανατολής και ως το 146 πΧ υπέταξε την Ελλάδα

o Ακολούθως στράφηκε κατά των Ελληνιστικών κρατών της Μ Ασίας και ολοκλήρωσε την υποταγή της ανατολικής Μεσογείου με την κατάληψη της Αιγύπτου το 30 πΧ

Το 2ο αι πΧ λόγω των μεγάλων κατακτήσεων το ρωμαϊκό κράτος αντιμετώπισε μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που ανέλαβαν να αντιμετωπίσουν ndash χωρίς όμως επιτυχία ndash οι αδελφοί Γάιος και Τιβέριος Γράκχος

Έτσι από τα τέλη του 2ου αι μέχρι το τέλος του 1ου αι πΧ το ρωμαϊκό κράτος συγκλονίστηκε από εμφύλιους πολέμους μέσα από τους οποίους αναδεικνύονταν ισχυροί άνδρες οι οποίοι κυριαρχούσαν προσωρινά

Τρία ήταν τα κυριότερα ζευγάρια στρατηγών που ήρθαν σε αντιπαράθεσηo Μάριος και Σύλλαςo Πομπήιος και Ιούλιος Καίσαρo Οκταβιανός και Μάρκος Αντώνιος

Στα χρόνια του Ιουλίου Καίσαρα ενός στρατηγού με εξαιρετικές ικανότητες το ρωμαϊκό κράτος κατέκτησε ολόκληρη τη νοτιοδυτική Ευρώπη

Η ναυμαχία στο Άκτιο (31 πχ) ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια και τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα από την άλλη μαζί με την κατάληψη της Αιγύπτου (30 πΧ) σηματοδότησε

o το τέλος των εμφυλίων πολέμων στο ρωμαϊκό κράτοςo το τέλος των ελληνιστικών χρόνων και o το τέλος της ρωμαϊκής δημοκρατίας

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Το 27 πΧ ο Οκταβιανός επιστρέφοντας νικητής στη Ρώμη παίρνει τον τίτλο του Αυγούστου και μετατρέπει το πολίτευμα από δημοκρατικό σε αυτοκρατορικό

Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία επικρατεί η περίφημη ρωμαϊκή ειρήνη (Pax Romana) Είναι το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εμφανιστεί και θα αναπτυχθεί ο Χριστιανισμός

Το κοινό πολιτικό γλωσσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της ανατολικής Μεσογείου βοήθησε στην γρήγορη εξάπλωση του Χριστιανισμού

Η ορμή της νέας θρησκείας θεωρείται απειλή για τις κοινωνικές δομές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας γιrsquo αυτό και οι περισσότεροι αυτοκράτορες αντιμετωπίζουν εχθρικά τον χριστιανισμό Τον 3ο αι παρατηρούνται οι δύο φοβερότεροι διωγμοί κατά των χριστιανών από τους αυτοκράτορες Δέκιο και Διοκλητιανό

Τον 3ο αι μΧ η Ρώμη έχοντας να αντιμετωπίσει μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα (περίοδος στρατιωτικής αναρχίας ndash επιδρομές Γότθων) αρχίζει να παρακμάζει

Η κατάρρευση του κράτους αντιμετωπίζεται από τους Ιλλυριούς αυτοκράτορες (σημαντικότεροι οι Διοκλητιανός και Κωνσταντίνος)

Σταδιακά όμως το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας μετατοπίζεται στον ανατολικό μεσογειακό χώρο όπου κυριαρχεί ο Ελληνισμός

Τελικά ο Κωνσταντίνος με την αναγνώριση του Χριστιανισμού και την μεταφορά της πρωτεύουσας αλλάζει την ιστορία και θέτει τα θεμέλια για τη δημιουργία της Ελληνικής Μεσαιωνικής αυτοκρατορίας

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717)

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι)

o Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330 μΧ)o Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τουςo Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395 μΧ)o Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι)

o Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι)o Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολήo Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιοo Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσειςo Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι)o Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρωνo Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβωνo Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός προσανατολισμός της

αυτοκρατορίας

ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Οι σπουδαιότεροι λόγοι της μεταφοράς της πρωτεύουσας

o Η Ρώμη βρισκόταν μακριά από τα βορειοανατολικά σύνορα (Δούναβη Ευφράτη) όπου υπήρχαν οι σημαντικότεροι εχθροί (Γότθοι και Πέρσες)

o Οι περισσότεροι αυτοκράτορες από τον 3ο αι και μετά κατάγονταν από περιοχές που δεν είχαν δεσμούς με τη Ρώμη

o Το πιο ζωντανό κομμάτι του κράτους (από άποψη πληθυσμού και οικονομίας) ήταν το ανατολικό

o Ο Διοκλητιανός και μετά ο Κωνσταντίνος έδιναν μεγάλη σημασία στην ανατολή Ο πρώτος είχε κάνει έδρα του τη Νικομήδεια Ο Κωνσταντίνος ειδικά υπολόγιζε πολύ το χριστιανικό στοιχείο κέντρο του οποίου ήταν η ανατολή

o Οι απολυταρχικές τάσεις των τελευταίων αυτοκρατόρων δεν ταίριαζαν τόσο με την πολιτική ατμόσφαιρα της Ρώμης όσο με τις ανατολικού τύπου πολιτικές αντιλήψεις

Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούποληςo Είχε πολύ σημαντική θέση από στρατηγική άποψη

βρισκόταν κοντά στα σύνορα που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς και

η ίδια μπορούσε να οχυρωθεί πολύ καλά καθώς από τρία μέρη βρεχόταν από θάλασσα

o Είχε σπουδαία θέση και από οικονομική άποψη βρισκόταν στο σταυροδρόμι μεγάλων θαλάσσιων και χερσαίων

εμπορικών δρόμων και ο κεράτιος κόλπος σχημάτιζε ένα πολύ καλό φυσικό λιμάνι

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τα στάδια από τα οποία πέρασε η αναγνώριση του χριστιανισμού

o Το διάταγμα που εκδίδει το 311 μΧ στη Σαρδική (Σόφια) ο Γαλέριοςo Το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μΧ από τον Κωνσταντίνο και το

Λικίνιο με το οποίο αναγνωρίζεται οριστικά ο χριστιανισμός (αμφισβητείται η έκδοση συγκεκριμένου διατάγματος)

o Η φανερή υποστήριξη που προσφέρει στο χριστιανισμό ο Μ Κωνσταντίνος το 325 μΧ προήδρευσε στην Α οικουμενική σύνοδο που καταδίκασε τον αρειανισμό

o Η ανακήρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Μ Θεοδόσιο (απαγορεύτηκε κάθε ειδωλολατρική εκδήλωση και καταργήθηκαν οι Ολυμπιακοί αγώνες)

Ο Μ Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμόςo Όπως τονίσαμε ο Κωνσταντίνος αναγνώρισε και υποστήριξε φανερά το

χριστιανισμόo Πιο συγκεκριμένα έδειξε ενδιαφέρον για τα ζητήματα της νέας θρησκείας

επιδίωξε την ενότητα της Εκκλησίας (με τη συμμετοχή του στη σύνοδο της Νίκαιας το 325) και την ενίσχυσε με κάθε τρόπο (οικονομικά με το κτίσιμο ναών με την εύρεση του Τ Σταυρού κτλ)

o ΟΜΩΣ διατήρησε τον τίτλο του ανώτατου αρχιερέα των ειδωλολατρών και τηρούσε ορισμένα ειδωλολατρικά έθιμα (όπως η λατρεία του θεού Ήλιου)

o Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο στο τέλος της ζωής του και έγινε έτσι ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό υλικό) για

τον Μέγα Κωνσταντίνο2 Με βάση όσα γνωρίζετε για την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης να

αιτιολογήσετε την άποψη που εκφέρει ο Μεγάβαζος (Πέρσης στρατηγός 6ος αι πΧ) στο παρακάτω κείμενο του Ηροδότου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ

Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομίας

o γεωργικήo διευθυνόμενη από το κράτοςo εκχρηματισμένη o βαρύνουσα η σημασία των πόλεων

Κοινωνικά προβλήματαo Ανάπτυξη των μεγάλων γαιοκτησιών o Μετατροπή των γεωργών σε δουλοπάροικουςo Η υψηλή φορολογία που πλήττει περισσότερο τον αγροτικό πληθυσμό

στρέφει τους αγρότες στις μεγάλες πόλειςo Δημιουργείται έτσι ο αστικός όχλος που ρέπει προς τις ταραχές και τις

εξεγέρσειςo Οι αρχές αντιμετώπιζαν την κατάσταση με διανομή τροφίμων και

δωρεάν θεάματα στον ιππόδρομο Η ανάπτυξη του εμπορίου

o Παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη του εμπορίουo Αιτία ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων της ερυθράς θάλασσαςo Μεταφέρονται έτσι στη Μεσόγειο και την Κωνσταντινούπολη τα

προϊόντα της Ανατολής (μετάξι μπαχαρικά)

Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Τον 4ο-5ο αι δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των Ούννων

o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη

Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτοςo Οι αυτοκράτορές του

πείθουν τα γερμανικά φύλα να στραφούν προς τη Δύση τους επιτρέπουν να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη της

αυτοκρατορίαςo Ο Θεοδόσιος Α΄ ακολούθησε πολιτική ενσωμάτωσης των Γότθων

τους έδωσε εδάφη να εγκατασταθούν έδωσε στους ηγέτες τους ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη

διοίκηση

οικονομία

o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης που δημιούργησε ένα είδος αντιγερμανικού μετώπου βοήθησε στην αντιμετώπιση του κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς

o Το 400 μΧ ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά

Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτοςo Αντίθετα το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη

σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων και υποκύπτει

o Το 410 μΧ ο Αλάριχος αρχηγός των Βησιγότθων καταλαμβάνει και λεηλατεί τη Ρώμη

o Το 476 μΧ ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο

o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας

o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων αλλά ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου

o Το 476 μΧ είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους

o Τελικά ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο

o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε τέσσερα χρόνια Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο

o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας

Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού ρωμαϊκού κράτουςo Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανίαo Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρικήo Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκωνo Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανίαo Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα

δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων

Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος

αποτελούνo Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ που

διέθετε

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ(ΤΕΛΟΣ ΠΕΡΣΙΚΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΑ)

479-431 πΧ Η πεντηκονταετία από τη λήξη των Περσικών Πολέμων μέχρι την αρχή του Πελοποννησιακού Πολέμου - Εποχή της ακμής για την Αθήνα

o Ιδρύεται η Α αθηναϊκή συμμαχία που καθιστά την Αθήνα πρώτη δύναμη στον ελληνικό χώρο

o Παράλληλα η Αθήνα γίνεται πνευματική πρωτεύουσα της Ελλάδας με την τεράστια ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών

o Αρχίζει όμως και ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην Αθήνα και στην Σπάρτη που θα οδηγήσει στον Πελοποννησιακό πόλεμο

431-404 πΧ Ο Πελοποννησιακός πόλεμος

o Τα αίτια του πολέμου α) ο ανταγωνισμός Αθήνας και Σπάρτης β) η ανησυχία της Σπάρτης από την αύξηση της αθηναϊκής δύναμης μετά τους περσικούς πολέμους γ) ο οικονομικός ανταγωνισμός Αθήνας - Κορίνθου δ) το γεγονός ότι οι Αθηναίοι υποστήριζαν στις διάφορες πόλεις τις δημοκρατικές παρατάξεις ενώ οι Σπαρτιάτες τις ολιγαρχικές

o Οι φάσεις του πολέμου1 Αρχιδάμειος πόλεμος (431-421 πΧ)2 Σικελικός πόλεμος (415-413 πΧ)3 Δεκελεικός - Ιωνικός πόλεμος (413-404 πΧ)

o Ο Πελοποννησιακός πόλεμος τελειώνει με νίκη της Σπαρτιατικής συμμαχίας η οποία επιβάλλει ταπεινωτικούς όρους στην Αθήνα

404-323 πΧ Από το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου ως το θάνατο του Μ Αλεξάνδρου

o Προηγείται μια ταραγμένη περίοδος (α μισό του 4ου αι πΧ) κατά την οποία έχουμε αρχικά τα χρόνια της σπαρτιατικής ηγεμονίας και στη συνέχεια την θηβαϊκή ηγεμονία Είναι περίοδος εμφυλίων πολέμων και παρακμής για τις ελληνικές πόλεις

o Ακολουθεί η περίοδος ανάπτυξης του κράτους της Μακεδονίας (από τα μέσα του 4ου αι και μετά) ο Φίλιππος Β οργανώνει και επεκτείνει το κράτος του και όταν βρίσκει αφορμή για επέμβαση στη νότια Ελλάδα υποχρεώνει τις ελληνικές πόλεις να ενωθούν κάτω από την ηγεσία του για κοινό πόλεμο κατά των Περσών

o Μετά το θάνατο του Φιλίππου αναλαμβάνει να πραγματοποιήσει την εκστρατεία κατά των Περσών ο γιος του Αλέξανδρος Γ γνωστός ως Μέγας

Αλέξανδροςo Ο Αλέξανδρος νικά τους Πέρσες στις μάχες του Γρανικού (334 πΧ) και της

Ισσού (333 πΧ) Προχωρά και καταλαμβάνει τη Φοινίκη και την Αίγυπτο και στη συνέχεια μετά τη νικηφόρα μάχη των Γαυγαμήλων (331 πΧ) όπου διαλύει τον περσικό στρατό καταλύει το περσικό κράτος

o Ο Αλέξανδρος συνεχίζει την εκστρατεία του στα βάθη της Ασίας μέχρι το 326 πΧ οπότε ο στρατός του αρνείται να συνεχίσει και αναγκάζεται να διατάξει επιστροφή Ο Αλέξανδρος πέθανε ξαφνικά τον Ιούλιο του 323 μετά από σύντομη ασθένεια

Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (323-30 πΧ)Από το θάνατο του Μ Αλεξάνδρου ως την υποταγή της Αιγύπτου στους

Ρωμαίους

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ

o Στην κυρίως Ελλάδα ξεσπά αντιμακεδονικός αγώνας με επικεφαλής την Αθήνα που όμως αντιμετωπίζεται από τα μακεδονικά στρατεύματα

o Αρχίζει μια περίοδος πολέμων των διαδόχων του Αλεξάνδρου για το ποιος θα κυβερνήσει το τεράστιο κράτος

o Μετά από μια αποφασιστική μάχη στην Ιψό (301 πΧ) η αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου διασπάται σε τέσσερα βασίλεια

Το βασίλειο της Μακεδονίας με βασιλιά τον Κάσσανδρο Το βασίλειο της Θράκης (μαζί με μεγάλα τμήματα της Μ Ασίας) με

βασιλιά το Λυσίμαχο Το βασίλειο της Συρίας με βασιλιά το Σέλευκο Το βασίλειο της Αιγύπτου με βασιλιά τον Πτολεμαίο

o Σύντομα το βασίλειο της Θράκης διαλύθηκε και τα εδάφη του διεκδίκησαν η Συρία και η Μακεδονία Αντίθετα ιδρύθηκε στη Μ Ασία το βασίλειο της Περγάμου

o Στον κυρίως Ελληνικό χώρο εκτός από το κράτος της Μακεδονίας δημιουργούνται πολιτικές ενώσεις πόλεων-κρατών οι συμπολιτείες Πιο γνωστές είναι η αιτωλική και η αχαϊκή συμπολιτεία

ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

o Το μικρό αρχικά κράτος των Ρωμαίων άρχισε να ισχυροποιείται και σύντομα κυριάρχησε σε όλη τη δυτική Μεσόγειο Επόμενος στόχος της ρωμαϊκής πολιτικής ήταν η ανάμιξη στα πράγματα της Ανατολής

o Την ευκαιρία την έδωσαν οι ίδιοι οι Έλληνες οι Συμπολιτείες και οι άλλες πόλεις της Νότιας Ελλάδας που αντιστρατεύονταν τους Μακεδόνες κάλεσαν τους Ρωμαίους και συμμάχησαν μαζί τους κατά των Μακεδόνων

o Οι Ρωμαίοι εμφανίστηκαν στην Ελλάδα ως ελευθερωτές και κατόρθωσαν σχετικά εύκολα να την υποτάξουν

o Σιγά σιγά οι Ρωμαίοι υπέταξαν και τα ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής Τελευταίο πέφτει στα χέρια των Ρωμαίων το βασίλειο των Πτολεμαίων της Αιγύπτου (30 πΧ)

o Η χρονολογία αυτή (30 πΧ) σηματοδοτεί και το τέλος των Ελληνιστικών Χρόνων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Η μεγάλη επέκταση του ρωμαϊκού κράτουςo Από τον 5ο αι πΧ η πόλη-κράτος της Ρώμης άρχισε να αποκτά

δύναμηo Γρήγορα επέκτεινε την κυριαρχία της σε ολόκληρη την Ιταλία

Τελευταία υπέκυψε η πόλη των Συρακουσώνo Σκληρή ήταν η σύγκρουση με τους Καρχηδονίους για την κυριαρχία

στη Δυτική Μεσόγειο Τελικά οι Ρωμαίοι με στρατηγό τον Σκιπίωνα κατάφεραν να νικήσουν τον ηγέτη των Καρχηδονίων τον Αννίβα

o Από το 2ο αι η Ρώμη στράφηκε κατά της ελληνιστικής Ανατολής και ως το 146 πΧ υπέταξε την Ελλάδα

o Ακολούθως στράφηκε κατά των Ελληνιστικών κρατών της Μ Ασίας και ολοκλήρωσε την υποταγή της ανατολικής Μεσογείου με την κατάληψη της Αιγύπτου το 30 πΧ

Το 2ο αι πΧ λόγω των μεγάλων κατακτήσεων το ρωμαϊκό κράτος αντιμετώπισε μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που ανέλαβαν να αντιμετωπίσουν ndash χωρίς όμως επιτυχία ndash οι αδελφοί Γάιος και Τιβέριος Γράκχος

Έτσι από τα τέλη του 2ου αι μέχρι το τέλος του 1ου αι πΧ το ρωμαϊκό κράτος συγκλονίστηκε από εμφύλιους πολέμους μέσα από τους οποίους αναδεικνύονταν ισχυροί άνδρες οι οποίοι κυριαρχούσαν προσωρινά

Τρία ήταν τα κυριότερα ζευγάρια στρατηγών που ήρθαν σε αντιπαράθεσηo Μάριος και Σύλλαςo Πομπήιος και Ιούλιος Καίσαρo Οκταβιανός και Μάρκος Αντώνιος

Στα χρόνια του Ιουλίου Καίσαρα ενός στρατηγού με εξαιρετικές ικανότητες το ρωμαϊκό κράτος κατέκτησε ολόκληρη τη νοτιοδυτική Ευρώπη

Η ναυμαχία στο Άκτιο (31 πχ) ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια και τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα από την άλλη μαζί με την κατάληψη της Αιγύπτου (30 πΧ) σηματοδότησε

o το τέλος των εμφυλίων πολέμων στο ρωμαϊκό κράτοςo το τέλος των ελληνιστικών χρόνων και o το τέλος της ρωμαϊκής δημοκρατίας

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Το 27 πΧ ο Οκταβιανός επιστρέφοντας νικητής στη Ρώμη παίρνει τον τίτλο του Αυγούστου και μετατρέπει το πολίτευμα από δημοκρατικό σε αυτοκρατορικό

Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία επικρατεί η περίφημη ρωμαϊκή ειρήνη (Pax Romana) Είναι το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εμφανιστεί και θα αναπτυχθεί ο Χριστιανισμός

Το κοινό πολιτικό γλωσσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της ανατολικής Μεσογείου βοήθησε στην γρήγορη εξάπλωση του Χριστιανισμού

Η ορμή της νέας θρησκείας θεωρείται απειλή για τις κοινωνικές δομές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας γιrsquo αυτό και οι περισσότεροι αυτοκράτορες αντιμετωπίζουν εχθρικά τον χριστιανισμό Τον 3ο αι παρατηρούνται οι δύο φοβερότεροι διωγμοί κατά των χριστιανών από τους αυτοκράτορες Δέκιο και Διοκλητιανό

Τον 3ο αι μΧ η Ρώμη έχοντας να αντιμετωπίσει μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα (περίοδος στρατιωτικής αναρχίας ndash επιδρομές Γότθων) αρχίζει να παρακμάζει

Η κατάρρευση του κράτους αντιμετωπίζεται από τους Ιλλυριούς αυτοκράτορες (σημαντικότεροι οι Διοκλητιανός και Κωνσταντίνος)

Σταδιακά όμως το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας μετατοπίζεται στον ανατολικό μεσογειακό χώρο όπου κυριαρχεί ο Ελληνισμός

Τελικά ο Κωνσταντίνος με την αναγνώριση του Χριστιανισμού και την μεταφορά της πρωτεύουσας αλλάζει την ιστορία και θέτει τα θεμέλια για τη δημιουργία της Ελληνικής Μεσαιωνικής αυτοκρατορίας

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717)

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι)

o Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330 μΧ)o Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τουςo Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395 μΧ)o Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι)

o Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι)o Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολήo Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιοo Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσειςo Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι)o Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρωνo Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβωνo Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός προσανατολισμός της

αυτοκρατορίας

ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Οι σπουδαιότεροι λόγοι της μεταφοράς της πρωτεύουσας

o Η Ρώμη βρισκόταν μακριά από τα βορειοανατολικά σύνορα (Δούναβη Ευφράτη) όπου υπήρχαν οι σημαντικότεροι εχθροί (Γότθοι και Πέρσες)

o Οι περισσότεροι αυτοκράτορες από τον 3ο αι και μετά κατάγονταν από περιοχές που δεν είχαν δεσμούς με τη Ρώμη

o Το πιο ζωντανό κομμάτι του κράτους (από άποψη πληθυσμού και οικονομίας) ήταν το ανατολικό

o Ο Διοκλητιανός και μετά ο Κωνσταντίνος έδιναν μεγάλη σημασία στην ανατολή Ο πρώτος είχε κάνει έδρα του τη Νικομήδεια Ο Κωνσταντίνος ειδικά υπολόγιζε πολύ το χριστιανικό στοιχείο κέντρο του οποίου ήταν η ανατολή

o Οι απολυταρχικές τάσεις των τελευταίων αυτοκρατόρων δεν ταίριαζαν τόσο με την πολιτική ατμόσφαιρα της Ρώμης όσο με τις ανατολικού τύπου πολιτικές αντιλήψεις

Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούποληςo Είχε πολύ σημαντική θέση από στρατηγική άποψη

βρισκόταν κοντά στα σύνορα που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς και

η ίδια μπορούσε να οχυρωθεί πολύ καλά καθώς από τρία μέρη βρεχόταν από θάλασσα

o Είχε σπουδαία θέση και από οικονομική άποψη βρισκόταν στο σταυροδρόμι μεγάλων θαλάσσιων και χερσαίων

εμπορικών δρόμων και ο κεράτιος κόλπος σχημάτιζε ένα πολύ καλό φυσικό λιμάνι

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τα στάδια από τα οποία πέρασε η αναγνώριση του χριστιανισμού

o Το διάταγμα που εκδίδει το 311 μΧ στη Σαρδική (Σόφια) ο Γαλέριοςo Το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μΧ από τον Κωνσταντίνο και το

Λικίνιο με το οποίο αναγνωρίζεται οριστικά ο χριστιανισμός (αμφισβητείται η έκδοση συγκεκριμένου διατάγματος)

o Η φανερή υποστήριξη που προσφέρει στο χριστιανισμό ο Μ Κωνσταντίνος το 325 μΧ προήδρευσε στην Α οικουμενική σύνοδο που καταδίκασε τον αρειανισμό

o Η ανακήρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Μ Θεοδόσιο (απαγορεύτηκε κάθε ειδωλολατρική εκδήλωση και καταργήθηκαν οι Ολυμπιακοί αγώνες)

Ο Μ Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμόςo Όπως τονίσαμε ο Κωνσταντίνος αναγνώρισε και υποστήριξε φανερά το

χριστιανισμόo Πιο συγκεκριμένα έδειξε ενδιαφέρον για τα ζητήματα της νέας θρησκείας

επιδίωξε την ενότητα της Εκκλησίας (με τη συμμετοχή του στη σύνοδο της Νίκαιας το 325) και την ενίσχυσε με κάθε τρόπο (οικονομικά με το κτίσιμο ναών με την εύρεση του Τ Σταυρού κτλ)

o ΟΜΩΣ διατήρησε τον τίτλο του ανώτατου αρχιερέα των ειδωλολατρών και τηρούσε ορισμένα ειδωλολατρικά έθιμα (όπως η λατρεία του θεού Ήλιου)

o Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο στο τέλος της ζωής του και έγινε έτσι ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό υλικό) για

τον Μέγα Κωνσταντίνο2 Με βάση όσα γνωρίζετε για την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης να

αιτιολογήσετε την άποψη που εκφέρει ο Μεγάβαζος (Πέρσης στρατηγός 6ος αι πΧ) στο παρακάτω κείμενο του Ηροδότου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ

Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομίας

o γεωργικήo διευθυνόμενη από το κράτοςo εκχρηματισμένη o βαρύνουσα η σημασία των πόλεων

Κοινωνικά προβλήματαo Ανάπτυξη των μεγάλων γαιοκτησιών o Μετατροπή των γεωργών σε δουλοπάροικουςo Η υψηλή φορολογία που πλήττει περισσότερο τον αγροτικό πληθυσμό

στρέφει τους αγρότες στις μεγάλες πόλειςo Δημιουργείται έτσι ο αστικός όχλος που ρέπει προς τις ταραχές και τις

εξεγέρσειςo Οι αρχές αντιμετώπιζαν την κατάσταση με διανομή τροφίμων και

δωρεάν θεάματα στον ιππόδρομο Η ανάπτυξη του εμπορίου

o Παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη του εμπορίουo Αιτία ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων της ερυθράς θάλασσαςo Μεταφέρονται έτσι στη Μεσόγειο και την Κωνσταντινούπολη τα

προϊόντα της Ανατολής (μετάξι μπαχαρικά)

Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Τον 4ο-5ο αι δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των Ούννων

o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη

Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτοςo Οι αυτοκράτορές του

πείθουν τα γερμανικά φύλα να στραφούν προς τη Δύση τους επιτρέπουν να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη της

αυτοκρατορίαςo Ο Θεοδόσιος Α΄ ακολούθησε πολιτική ενσωμάτωσης των Γότθων

τους έδωσε εδάφη να εγκατασταθούν έδωσε στους ηγέτες τους ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη

διοίκηση

οικονομία

o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης που δημιούργησε ένα είδος αντιγερμανικού μετώπου βοήθησε στην αντιμετώπιση του κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς

o Το 400 μΧ ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά

Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτοςo Αντίθετα το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη

σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων και υποκύπτει

o Το 410 μΧ ο Αλάριχος αρχηγός των Βησιγότθων καταλαμβάνει και λεηλατεί τη Ρώμη

o Το 476 μΧ ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο

o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας

o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων αλλά ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου

o Το 476 μΧ είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους

o Τελικά ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο

o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε τέσσερα χρόνια Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο

o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας

Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού ρωμαϊκού κράτουςo Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανίαo Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρικήo Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκωνo Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανίαo Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα

δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων

Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος

αποτελούνo Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ που

διέθετε

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

Αλέξανδροςo Ο Αλέξανδρος νικά τους Πέρσες στις μάχες του Γρανικού (334 πΧ) και της

Ισσού (333 πΧ) Προχωρά και καταλαμβάνει τη Φοινίκη και την Αίγυπτο και στη συνέχεια μετά τη νικηφόρα μάχη των Γαυγαμήλων (331 πΧ) όπου διαλύει τον περσικό στρατό καταλύει το περσικό κράτος

o Ο Αλέξανδρος συνεχίζει την εκστρατεία του στα βάθη της Ασίας μέχρι το 326 πΧ οπότε ο στρατός του αρνείται να συνεχίσει και αναγκάζεται να διατάξει επιστροφή Ο Αλέξανδρος πέθανε ξαφνικά τον Ιούλιο του 323 μετά από σύντομη ασθένεια

Η ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (323-30 πΧ)Από το θάνατο του Μ Αλεξάνδρου ως την υποταγή της Αιγύπτου στους

Ρωμαίους

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΒΑΣΙΛΕΙΩΝ

o Στην κυρίως Ελλάδα ξεσπά αντιμακεδονικός αγώνας με επικεφαλής την Αθήνα που όμως αντιμετωπίζεται από τα μακεδονικά στρατεύματα

o Αρχίζει μια περίοδος πολέμων των διαδόχων του Αλεξάνδρου για το ποιος θα κυβερνήσει το τεράστιο κράτος

o Μετά από μια αποφασιστική μάχη στην Ιψό (301 πΧ) η αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου διασπάται σε τέσσερα βασίλεια

Το βασίλειο της Μακεδονίας με βασιλιά τον Κάσσανδρο Το βασίλειο της Θράκης (μαζί με μεγάλα τμήματα της Μ Ασίας) με

βασιλιά το Λυσίμαχο Το βασίλειο της Συρίας με βασιλιά το Σέλευκο Το βασίλειο της Αιγύπτου με βασιλιά τον Πτολεμαίο

o Σύντομα το βασίλειο της Θράκης διαλύθηκε και τα εδάφη του διεκδίκησαν η Συρία και η Μακεδονία Αντίθετα ιδρύθηκε στη Μ Ασία το βασίλειο της Περγάμου

o Στον κυρίως Ελληνικό χώρο εκτός από το κράτος της Μακεδονίας δημιουργούνται πολιτικές ενώσεις πόλεων-κρατών οι συμπολιτείες Πιο γνωστές είναι η αιτωλική και η αχαϊκή συμπολιτεία

ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

o Το μικρό αρχικά κράτος των Ρωμαίων άρχισε να ισχυροποιείται και σύντομα κυριάρχησε σε όλη τη δυτική Μεσόγειο Επόμενος στόχος της ρωμαϊκής πολιτικής ήταν η ανάμιξη στα πράγματα της Ανατολής

o Την ευκαιρία την έδωσαν οι ίδιοι οι Έλληνες οι Συμπολιτείες και οι άλλες πόλεις της Νότιας Ελλάδας που αντιστρατεύονταν τους Μακεδόνες κάλεσαν τους Ρωμαίους και συμμάχησαν μαζί τους κατά των Μακεδόνων

o Οι Ρωμαίοι εμφανίστηκαν στην Ελλάδα ως ελευθερωτές και κατόρθωσαν σχετικά εύκολα να την υποτάξουν

o Σιγά σιγά οι Ρωμαίοι υπέταξαν και τα ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής Τελευταίο πέφτει στα χέρια των Ρωμαίων το βασίλειο των Πτολεμαίων της Αιγύπτου (30 πΧ)

o Η χρονολογία αυτή (30 πΧ) σηματοδοτεί και το τέλος των Ελληνιστικών Χρόνων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Η μεγάλη επέκταση του ρωμαϊκού κράτουςo Από τον 5ο αι πΧ η πόλη-κράτος της Ρώμης άρχισε να αποκτά

δύναμηo Γρήγορα επέκτεινε την κυριαρχία της σε ολόκληρη την Ιταλία

Τελευταία υπέκυψε η πόλη των Συρακουσώνo Σκληρή ήταν η σύγκρουση με τους Καρχηδονίους για την κυριαρχία

στη Δυτική Μεσόγειο Τελικά οι Ρωμαίοι με στρατηγό τον Σκιπίωνα κατάφεραν να νικήσουν τον ηγέτη των Καρχηδονίων τον Αννίβα

o Από το 2ο αι η Ρώμη στράφηκε κατά της ελληνιστικής Ανατολής και ως το 146 πΧ υπέταξε την Ελλάδα

o Ακολούθως στράφηκε κατά των Ελληνιστικών κρατών της Μ Ασίας και ολοκλήρωσε την υποταγή της ανατολικής Μεσογείου με την κατάληψη της Αιγύπτου το 30 πΧ

Το 2ο αι πΧ λόγω των μεγάλων κατακτήσεων το ρωμαϊκό κράτος αντιμετώπισε μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που ανέλαβαν να αντιμετωπίσουν ndash χωρίς όμως επιτυχία ndash οι αδελφοί Γάιος και Τιβέριος Γράκχος

Έτσι από τα τέλη του 2ου αι μέχρι το τέλος του 1ου αι πΧ το ρωμαϊκό κράτος συγκλονίστηκε από εμφύλιους πολέμους μέσα από τους οποίους αναδεικνύονταν ισχυροί άνδρες οι οποίοι κυριαρχούσαν προσωρινά

Τρία ήταν τα κυριότερα ζευγάρια στρατηγών που ήρθαν σε αντιπαράθεσηo Μάριος και Σύλλαςo Πομπήιος και Ιούλιος Καίσαρo Οκταβιανός και Μάρκος Αντώνιος

Στα χρόνια του Ιουλίου Καίσαρα ενός στρατηγού με εξαιρετικές ικανότητες το ρωμαϊκό κράτος κατέκτησε ολόκληρη τη νοτιοδυτική Ευρώπη

Η ναυμαχία στο Άκτιο (31 πχ) ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια και τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα από την άλλη μαζί με την κατάληψη της Αιγύπτου (30 πΧ) σηματοδότησε

o το τέλος των εμφυλίων πολέμων στο ρωμαϊκό κράτοςo το τέλος των ελληνιστικών χρόνων και o το τέλος της ρωμαϊκής δημοκρατίας

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Το 27 πΧ ο Οκταβιανός επιστρέφοντας νικητής στη Ρώμη παίρνει τον τίτλο του Αυγούστου και μετατρέπει το πολίτευμα από δημοκρατικό σε αυτοκρατορικό

Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία επικρατεί η περίφημη ρωμαϊκή ειρήνη (Pax Romana) Είναι το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εμφανιστεί και θα αναπτυχθεί ο Χριστιανισμός

Το κοινό πολιτικό γλωσσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της ανατολικής Μεσογείου βοήθησε στην γρήγορη εξάπλωση του Χριστιανισμού

Η ορμή της νέας θρησκείας θεωρείται απειλή για τις κοινωνικές δομές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας γιrsquo αυτό και οι περισσότεροι αυτοκράτορες αντιμετωπίζουν εχθρικά τον χριστιανισμό Τον 3ο αι παρατηρούνται οι δύο φοβερότεροι διωγμοί κατά των χριστιανών από τους αυτοκράτορες Δέκιο και Διοκλητιανό

Τον 3ο αι μΧ η Ρώμη έχοντας να αντιμετωπίσει μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα (περίοδος στρατιωτικής αναρχίας ndash επιδρομές Γότθων) αρχίζει να παρακμάζει

Η κατάρρευση του κράτους αντιμετωπίζεται από τους Ιλλυριούς αυτοκράτορες (σημαντικότεροι οι Διοκλητιανός και Κωνσταντίνος)

Σταδιακά όμως το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας μετατοπίζεται στον ανατολικό μεσογειακό χώρο όπου κυριαρχεί ο Ελληνισμός

Τελικά ο Κωνσταντίνος με την αναγνώριση του Χριστιανισμού και την μεταφορά της πρωτεύουσας αλλάζει την ιστορία και θέτει τα θεμέλια για τη δημιουργία της Ελληνικής Μεσαιωνικής αυτοκρατορίας

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717)

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι)

o Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330 μΧ)o Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τουςo Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395 μΧ)o Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι)

o Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι)o Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολήo Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιοo Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσειςo Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι)o Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρωνo Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβωνo Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός προσανατολισμός της

αυτοκρατορίας

ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Οι σπουδαιότεροι λόγοι της μεταφοράς της πρωτεύουσας

o Η Ρώμη βρισκόταν μακριά από τα βορειοανατολικά σύνορα (Δούναβη Ευφράτη) όπου υπήρχαν οι σημαντικότεροι εχθροί (Γότθοι και Πέρσες)

o Οι περισσότεροι αυτοκράτορες από τον 3ο αι και μετά κατάγονταν από περιοχές που δεν είχαν δεσμούς με τη Ρώμη

o Το πιο ζωντανό κομμάτι του κράτους (από άποψη πληθυσμού και οικονομίας) ήταν το ανατολικό

o Ο Διοκλητιανός και μετά ο Κωνσταντίνος έδιναν μεγάλη σημασία στην ανατολή Ο πρώτος είχε κάνει έδρα του τη Νικομήδεια Ο Κωνσταντίνος ειδικά υπολόγιζε πολύ το χριστιανικό στοιχείο κέντρο του οποίου ήταν η ανατολή

o Οι απολυταρχικές τάσεις των τελευταίων αυτοκρατόρων δεν ταίριαζαν τόσο με την πολιτική ατμόσφαιρα της Ρώμης όσο με τις ανατολικού τύπου πολιτικές αντιλήψεις

Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούποληςo Είχε πολύ σημαντική θέση από στρατηγική άποψη

βρισκόταν κοντά στα σύνορα που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς και

η ίδια μπορούσε να οχυρωθεί πολύ καλά καθώς από τρία μέρη βρεχόταν από θάλασσα

o Είχε σπουδαία θέση και από οικονομική άποψη βρισκόταν στο σταυροδρόμι μεγάλων θαλάσσιων και χερσαίων

εμπορικών δρόμων και ο κεράτιος κόλπος σχημάτιζε ένα πολύ καλό φυσικό λιμάνι

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τα στάδια από τα οποία πέρασε η αναγνώριση του χριστιανισμού

o Το διάταγμα που εκδίδει το 311 μΧ στη Σαρδική (Σόφια) ο Γαλέριοςo Το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μΧ από τον Κωνσταντίνο και το

Λικίνιο με το οποίο αναγνωρίζεται οριστικά ο χριστιανισμός (αμφισβητείται η έκδοση συγκεκριμένου διατάγματος)

o Η φανερή υποστήριξη που προσφέρει στο χριστιανισμό ο Μ Κωνσταντίνος το 325 μΧ προήδρευσε στην Α οικουμενική σύνοδο που καταδίκασε τον αρειανισμό

o Η ανακήρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Μ Θεοδόσιο (απαγορεύτηκε κάθε ειδωλολατρική εκδήλωση και καταργήθηκαν οι Ολυμπιακοί αγώνες)

Ο Μ Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμόςo Όπως τονίσαμε ο Κωνσταντίνος αναγνώρισε και υποστήριξε φανερά το

χριστιανισμόo Πιο συγκεκριμένα έδειξε ενδιαφέρον για τα ζητήματα της νέας θρησκείας

επιδίωξε την ενότητα της Εκκλησίας (με τη συμμετοχή του στη σύνοδο της Νίκαιας το 325) και την ενίσχυσε με κάθε τρόπο (οικονομικά με το κτίσιμο ναών με την εύρεση του Τ Σταυρού κτλ)

o ΟΜΩΣ διατήρησε τον τίτλο του ανώτατου αρχιερέα των ειδωλολατρών και τηρούσε ορισμένα ειδωλολατρικά έθιμα (όπως η λατρεία του θεού Ήλιου)

o Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο στο τέλος της ζωής του και έγινε έτσι ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό υλικό) για

τον Μέγα Κωνσταντίνο2 Με βάση όσα γνωρίζετε για την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης να

αιτιολογήσετε την άποψη που εκφέρει ο Μεγάβαζος (Πέρσης στρατηγός 6ος αι πΧ) στο παρακάτω κείμενο του Ηροδότου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ

Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομίας

o γεωργικήo διευθυνόμενη από το κράτοςo εκχρηματισμένη o βαρύνουσα η σημασία των πόλεων

Κοινωνικά προβλήματαo Ανάπτυξη των μεγάλων γαιοκτησιών o Μετατροπή των γεωργών σε δουλοπάροικουςo Η υψηλή φορολογία που πλήττει περισσότερο τον αγροτικό πληθυσμό

στρέφει τους αγρότες στις μεγάλες πόλειςo Δημιουργείται έτσι ο αστικός όχλος που ρέπει προς τις ταραχές και τις

εξεγέρσειςo Οι αρχές αντιμετώπιζαν την κατάσταση με διανομή τροφίμων και

δωρεάν θεάματα στον ιππόδρομο Η ανάπτυξη του εμπορίου

o Παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη του εμπορίουo Αιτία ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων της ερυθράς θάλασσαςo Μεταφέρονται έτσι στη Μεσόγειο και την Κωνσταντινούπολη τα

προϊόντα της Ανατολής (μετάξι μπαχαρικά)

Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Τον 4ο-5ο αι δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των Ούννων

o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη

Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτοςo Οι αυτοκράτορές του

πείθουν τα γερμανικά φύλα να στραφούν προς τη Δύση τους επιτρέπουν να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη της

αυτοκρατορίαςo Ο Θεοδόσιος Α΄ ακολούθησε πολιτική ενσωμάτωσης των Γότθων

τους έδωσε εδάφη να εγκατασταθούν έδωσε στους ηγέτες τους ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη

διοίκηση

οικονομία

o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης που δημιούργησε ένα είδος αντιγερμανικού μετώπου βοήθησε στην αντιμετώπιση του κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς

o Το 400 μΧ ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά

Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτοςo Αντίθετα το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη

σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων και υποκύπτει

o Το 410 μΧ ο Αλάριχος αρχηγός των Βησιγότθων καταλαμβάνει και λεηλατεί τη Ρώμη

o Το 476 μΧ ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο

o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας

o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων αλλά ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου

o Το 476 μΧ είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους

o Τελικά ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο

o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε τέσσερα χρόνια Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο

o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας

Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού ρωμαϊκού κράτουςo Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανίαo Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρικήo Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκωνo Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανίαo Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα

δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων

Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος

αποτελούνo Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ που

διέθετε

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

o Η χρονολογία αυτή (30 πΧ) σηματοδοτεί και το τέλος των Ελληνιστικών Χρόνων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Η μεγάλη επέκταση του ρωμαϊκού κράτουςo Από τον 5ο αι πΧ η πόλη-κράτος της Ρώμης άρχισε να αποκτά

δύναμηo Γρήγορα επέκτεινε την κυριαρχία της σε ολόκληρη την Ιταλία

Τελευταία υπέκυψε η πόλη των Συρακουσώνo Σκληρή ήταν η σύγκρουση με τους Καρχηδονίους για την κυριαρχία

στη Δυτική Μεσόγειο Τελικά οι Ρωμαίοι με στρατηγό τον Σκιπίωνα κατάφεραν να νικήσουν τον ηγέτη των Καρχηδονίων τον Αννίβα

o Από το 2ο αι η Ρώμη στράφηκε κατά της ελληνιστικής Ανατολής και ως το 146 πΧ υπέταξε την Ελλάδα

o Ακολούθως στράφηκε κατά των Ελληνιστικών κρατών της Μ Ασίας και ολοκλήρωσε την υποταγή της ανατολικής Μεσογείου με την κατάληψη της Αιγύπτου το 30 πΧ

Το 2ο αι πΧ λόγω των μεγάλων κατακτήσεων το ρωμαϊκό κράτος αντιμετώπισε μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που ανέλαβαν να αντιμετωπίσουν ndash χωρίς όμως επιτυχία ndash οι αδελφοί Γάιος και Τιβέριος Γράκχος

Έτσι από τα τέλη του 2ου αι μέχρι το τέλος του 1ου αι πΧ το ρωμαϊκό κράτος συγκλονίστηκε από εμφύλιους πολέμους μέσα από τους οποίους αναδεικνύονταν ισχυροί άνδρες οι οποίοι κυριαρχούσαν προσωρινά

Τρία ήταν τα κυριότερα ζευγάρια στρατηγών που ήρθαν σε αντιπαράθεσηo Μάριος και Σύλλαςo Πομπήιος και Ιούλιος Καίσαρo Οκταβιανός και Μάρκος Αντώνιος

Στα χρόνια του Ιουλίου Καίσαρα ενός στρατηγού με εξαιρετικές ικανότητες το ρωμαϊκό κράτος κατέκτησε ολόκληρη τη νοτιοδυτική Ευρώπη

Η ναυμαχία στο Άκτιο (31 πχ) ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια και τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα από την άλλη μαζί με την κατάληψη της Αιγύπτου (30 πΧ) σηματοδότησε

o το τέλος των εμφυλίων πολέμων στο ρωμαϊκό κράτοςo το τέλος των ελληνιστικών χρόνων και o το τέλος της ρωμαϊκής δημοκρατίας

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Το 27 πΧ ο Οκταβιανός επιστρέφοντας νικητής στη Ρώμη παίρνει τον τίτλο του Αυγούστου και μετατρέπει το πολίτευμα από δημοκρατικό σε αυτοκρατορικό

Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία επικρατεί η περίφημη ρωμαϊκή ειρήνη (Pax Romana) Είναι το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εμφανιστεί και θα αναπτυχθεί ο Χριστιανισμός

Το κοινό πολιτικό γλωσσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της ανατολικής Μεσογείου βοήθησε στην γρήγορη εξάπλωση του Χριστιανισμού

Η ορμή της νέας θρησκείας θεωρείται απειλή για τις κοινωνικές δομές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας γιrsquo αυτό και οι περισσότεροι αυτοκράτορες αντιμετωπίζουν εχθρικά τον χριστιανισμό Τον 3ο αι παρατηρούνται οι δύο φοβερότεροι διωγμοί κατά των χριστιανών από τους αυτοκράτορες Δέκιο και Διοκλητιανό

Τον 3ο αι μΧ η Ρώμη έχοντας να αντιμετωπίσει μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα (περίοδος στρατιωτικής αναρχίας ndash επιδρομές Γότθων) αρχίζει να παρακμάζει

Η κατάρρευση του κράτους αντιμετωπίζεται από τους Ιλλυριούς αυτοκράτορες (σημαντικότεροι οι Διοκλητιανός και Κωνσταντίνος)

Σταδιακά όμως το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας μετατοπίζεται στον ανατολικό μεσογειακό χώρο όπου κυριαρχεί ο Ελληνισμός

Τελικά ο Κωνσταντίνος με την αναγνώριση του Χριστιανισμού και την μεταφορά της πρωτεύουσας αλλάζει την ιστορία και θέτει τα θεμέλια για τη δημιουργία της Ελληνικής Μεσαιωνικής αυτοκρατορίας

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717)

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι)

o Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330 μΧ)o Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τουςo Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395 μΧ)o Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι)

o Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι)o Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολήo Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιοo Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσειςo Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι)o Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρωνo Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβωνo Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός προσανατολισμός της

αυτοκρατορίας

ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Οι σπουδαιότεροι λόγοι της μεταφοράς της πρωτεύουσας

o Η Ρώμη βρισκόταν μακριά από τα βορειοανατολικά σύνορα (Δούναβη Ευφράτη) όπου υπήρχαν οι σημαντικότεροι εχθροί (Γότθοι και Πέρσες)

o Οι περισσότεροι αυτοκράτορες από τον 3ο αι και μετά κατάγονταν από περιοχές που δεν είχαν δεσμούς με τη Ρώμη

o Το πιο ζωντανό κομμάτι του κράτους (από άποψη πληθυσμού και οικονομίας) ήταν το ανατολικό

o Ο Διοκλητιανός και μετά ο Κωνσταντίνος έδιναν μεγάλη σημασία στην ανατολή Ο πρώτος είχε κάνει έδρα του τη Νικομήδεια Ο Κωνσταντίνος ειδικά υπολόγιζε πολύ το χριστιανικό στοιχείο κέντρο του οποίου ήταν η ανατολή

o Οι απολυταρχικές τάσεις των τελευταίων αυτοκρατόρων δεν ταίριαζαν τόσο με την πολιτική ατμόσφαιρα της Ρώμης όσο με τις ανατολικού τύπου πολιτικές αντιλήψεις

Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούποληςo Είχε πολύ σημαντική θέση από στρατηγική άποψη

βρισκόταν κοντά στα σύνορα που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς και

η ίδια μπορούσε να οχυρωθεί πολύ καλά καθώς από τρία μέρη βρεχόταν από θάλασσα

o Είχε σπουδαία θέση και από οικονομική άποψη βρισκόταν στο σταυροδρόμι μεγάλων θαλάσσιων και χερσαίων

εμπορικών δρόμων και ο κεράτιος κόλπος σχημάτιζε ένα πολύ καλό φυσικό λιμάνι

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τα στάδια από τα οποία πέρασε η αναγνώριση του χριστιανισμού

o Το διάταγμα που εκδίδει το 311 μΧ στη Σαρδική (Σόφια) ο Γαλέριοςo Το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μΧ από τον Κωνσταντίνο και το

Λικίνιο με το οποίο αναγνωρίζεται οριστικά ο χριστιανισμός (αμφισβητείται η έκδοση συγκεκριμένου διατάγματος)

o Η φανερή υποστήριξη που προσφέρει στο χριστιανισμό ο Μ Κωνσταντίνος το 325 μΧ προήδρευσε στην Α οικουμενική σύνοδο που καταδίκασε τον αρειανισμό

o Η ανακήρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Μ Θεοδόσιο (απαγορεύτηκε κάθε ειδωλολατρική εκδήλωση και καταργήθηκαν οι Ολυμπιακοί αγώνες)

Ο Μ Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμόςo Όπως τονίσαμε ο Κωνσταντίνος αναγνώρισε και υποστήριξε φανερά το

χριστιανισμόo Πιο συγκεκριμένα έδειξε ενδιαφέρον για τα ζητήματα της νέας θρησκείας

επιδίωξε την ενότητα της Εκκλησίας (με τη συμμετοχή του στη σύνοδο της Νίκαιας το 325) και την ενίσχυσε με κάθε τρόπο (οικονομικά με το κτίσιμο ναών με την εύρεση του Τ Σταυρού κτλ)

o ΟΜΩΣ διατήρησε τον τίτλο του ανώτατου αρχιερέα των ειδωλολατρών και τηρούσε ορισμένα ειδωλολατρικά έθιμα (όπως η λατρεία του θεού Ήλιου)

o Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο στο τέλος της ζωής του και έγινε έτσι ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό υλικό) για

τον Μέγα Κωνσταντίνο2 Με βάση όσα γνωρίζετε για την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης να

αιτιολογήσετε την άποψη που εκφέρει ο Μεγάβαζος (Πέρσης στρατηγός 6ος αι πΧ) στο παρακάτω κείμενο του Ηροδότου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ

Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομίας

o γεωργικήo διευθυνόμενη από το κράτοςo εκχρηματισμένη o βαρύνουσα η σημασία των πόλεων

Κοινωνικά προβλήματαo Ανάπτυξη των μεγάλων γαιοκτησιών o Μετατροπή των γεωργών σε δουλοπάροικουςo Η υψηλή φορολογία που πλήττει περισσότερο τον αγροτικό πληθυσμό

στρέφει τους αγρότες στις μεγάλες πόλειςo Δημιουργείται έτσι ο αστικός όχλος που ρέπει προς τις ταραχές και τις

εξεγέρσειςo Οι αρχές αντιμετώπιζαν την κατάσταση με διανομή τροφίμων και

δωρεάν θεάματα στον ιππόδρομο Η ανάπτυξη του εμπορίου

o Παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη του εμπορίουo Αιτία ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων της ερυθράς θάλασσαςo Μεταφέρονται έτσι στη Μεσόγειο και την Κωνσταντινούπολη τα

προϊόντα της Ανατολής (μετάξι μπαχαρικά)

Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Τον 4ο-5ο αι δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των Ούννων

o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη

Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτοςo Οι αυτοκράτορές του

πείθουν τα γερμανικά φύλα να στραφούν προς τη Δύση τους επιτρέπουν να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη της

αυτοκρατορίαςo Ο Θεοδόσιος Α΄ ακολούθησε πολιτική ενσωμάτωσης των Γότθων

τους έδωσε εδάφη να εγκατασταθούν έδωσε στους ηγέτες τους ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη

διοίκηση

οικονομία

o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης που δημιούργησε ένα είδος αντιγερμανικού μετώπου βοήθησε στην αντιμετώπιση του κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς

o Το 400 μΧ ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά

Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτοςo Αντίθετα το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη

σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων και υποκύπτει

o Το 410 μΧ ο Αλάριχος αρχηγός των Βησιγότθων καταλαμβάνει και λεηλατεί τη Ρώμη

o Το 476 μΧ ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο

o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας

o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων αλλά ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου

o Το 476 μΧ είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους

o Τελικά ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο

o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε τέσσερα χρόνια Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο

o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας

Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού ρωμαϊκού κράτουςo Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανίαo Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρικήo Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκωνo Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανίαo Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα

δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων

Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος

αποτελούνo Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ που

διέθετε

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Η μεγάλη επέκταση του ρωμαϊκού κράτουςo Από τον 5ο αι πΧ η πόλη-κράτος της Ρώμης άρχισε να αποκτά

δύναμηo Γρήγορα επέκτεινε την κυριαρχία της σε ολόκληρη την Ιταλία

Τελευταία υπέκυψε η πόλη των Συρακουσώνo Σκληρή ήταν η σύγκρουση με τους Καρχηδονίους για την κυριαρχία

στη Δυτική Μεσόγειο Τελικά οι Ρωμαίοι με στρατηγό τον Σκιπίωνα κατάφεραν να νικήσουν τον ηγέτη των Καρχηδονίων τον Αννίβα

o Από το 2ο αι η Ρώμη στράφηκε κατά της ελληνιστικής Ανατολής και ως το 146 πΧ υπέταξε την Ελλάδα

o Ακολούθως στράφηκε κατά των Ελληνιστικών κρατών της Μ Ασίας και ολοκλήρωσε την υποταγή της ανατολικής Μεσογείου με την κατάληψη της Αιγύπτου το 30 πΧ

Το 2ο αι πΧ λόγω των μεγάλων κατακτήσεων το ρωμαϊκό κράτος αντιμετώπισε μεγάλα κοινωνικά προβλήματα που ανέλαβαν να αντιμετωπίσουν ndash χωρίς όμως επιτυχία ndash οι αδελφοί Γάιος και Τιβέριος Γράκχος

Έτσι από τα τέλη του 2ου αι μέχρι το τέλος του 1ου αι πΧ το ρωμαϊκό κράτος συγκλονίστηκε από εμφύλιους πολέμους μέσα από τους οποίους αναδεικνύονταν ισχυροί άνδρες οι οποίοι κυριαρχούσαν προσωρινά

Τρία ήταν τα κυριότερα ζευγάρια στρατηγών που ήρθαν σε αντιπαράθεσηo Μάριος και Σύλλαςo Πομπήιος και Ιούλιος Καίσαρo Οκταβιανός και Μάρκος Αντώνιος

Στα χρόνια του Ιουλίου Καίσαρα ενός στρατηγού με εξαιρετικές ικανότητες το ρωμαϊκό κράτος κατέκτησε ολόκληρη τη νοτιοδυτική Ευρώπη

Η ναυμαχία στο Άκτιο (31 πχ) ανάμεσα στον Οκταβιανό από τη μια και τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα από την άλλη μαζί με την κατάληψη της Αιγύπτου (30 πΧ) σηματοδότησε

o το τέλος των εμφυλίων πολέμων στο ρωμαϊκό κράτοςo το τέλος των ελληνιστικών χρόνων και o το τέλος της ρωμαϊκής δημοκρατίας

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Το 27 πΧ ο Οκταβιανός επιστρέφοντας νικητής στη Ρώμη παίρνει τον τίτλο του Αυγούστου και μετατρέπει το πολίτευμα από δημοκρατικό σε αυτοκρατορικό

Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία επικρατεί η περίφημη ρωμαϊκή ειρήνη (Pax Romana) Είναι το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εμφανιστεί και θα αναπτυχθεί ο Χριστιανισμός

Το κοινό πολιτικό γλωσσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της ανατολικής Μεσογείου βοήθησε στην γρήγορη εξάπλωση του Χριστιανισμού

Η ορμή της νέας θρησκείας θεωρείται απειλή για τις κοινωνικές δομές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας γιrsquo αυτό και οι περισσότεροι αυτοκράτορες αντιμετωπίζουν εχθρικά τον χριστιανισμό Τον 3ο αι παρατηρούνται οι δύο φοβερότεροι διωγμοί κατά των χριστιανών από τους αυτοκράτορες Δέκιο και Διοκλητιανό

Τον 3ο αι μΧ η Ρώμη έχοντας να αντιμετωπίσει μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα (περίοδος στρατιωτικής αναρχίας ndash επιδρομές Γότθων) αρχίζει να παρακμάζει

Η κατάρρευση του κράτους αντιμετωπίζεται από τους Ιλλυριούς αυτοκράτορες (σημαντικότεροι οι Διοκλητιανός και Κωνσταντίνος)

Σταδιακά όμως το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας μετατοπίζεται στον ανατολικό μεσογειακό χώρο όπου κυριαρχεί ο Ελληνισμός

Τελικά ο Κωνσταντίνος με την αναγνώριση του Χριστιανισμού και την μεταφορά της πρωτεύουσας αλλάζει την ιστορία και θέτει τα θεμέλια για τη δημιουργία της Ελληνικής Μεσαιωνικής αυτοκρατορίας

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717)

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι)

o Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330 μΧ)o Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τουςo Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395 μΧ)o Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι)

o Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι)o Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολήo Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιοo Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσειςo Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι)o Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρωνo Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβωνo Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός προσανατολισμός της

αυτοκρατορίας

ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Οι σπουδαιότεροι λόγοι της μεταφοράς της πρωτεύουσας

o Η Ρώμη βρισκόταν μακριά από τα βορειοανατολικά σύνορα (Δούναβη Ευφράτη) όπου υπήρχαν οι σημαντικότεροι εχθροί (Γότθοι και Πέρσες)

o Οι περισσότεροι αυτοκράτορες από τον 3ο αι και μετά κατάγονταν από περιοχές που δεν είχαν δεσμούς με τη Ρώμη

o Το πιο ζωντανό κομμάτι του κράτους (από άποψη πληθυσμού και οικονομίας) ήταν το ανατολικό

o Ο Διοκλητιανός και μετά ο Κωνσταντίνος έδιναν μεγάλη σημασία στην ανατολή Ο πρώτος είχε κάνει έδρα του τη Νικομήδεια Ο Κωνσταντίνος ειδικά υπολόγιζε πολύ το χριστιανικό στοιχείο κέντρο του οποίου ήταν η ανατολή

o Οι απολυταρχικές τάσεις των τελευταίων αυτοκρατόρων δεν ταίριαζαν τόσο με την πολιτική ατμόσφαιρα της Ρώμης όσο με τις ανατολικού τύπου πολιτικές αντιλήψεις

Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούποληςo Είχε πολύ σημαντική θέση από στρατηγική άποψη

βρισκόταν κοντά στα σύνορα που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς και

η ίδια μπορούσε να οχυρωθεί πολύ καλά καθώς από τρία μέρη βρεχόταν από θάλασσα

o Είχε σπουδαία θέση και από οικονομική άποψη βρισκόταν στο σταυροδρόμι μεγάλων θαλάσσιων και χερσαίων

εμπορικών δρόμων και ο κεράτιος κόλπος σχημάτιζε ένα πολύ καλό φυσικό λιμάνι

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τα στάδια από τα οποία πέρασε η αναγνώριση του χριστιανισμού

o Το διάταγμα που εκδίδει το 311 μΧ στη Σαρδική (Σόφια) ο Γαλέριοςo Το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μΧ από τον Κωνσταντίνο και το

Λικίνιο με το οποίο αναγνωρίζεται οριστικά ο χριστιανισμός (αμφισβητείται η έκδοση συγκεκριμένου διατάγματος)

o Η φανερή υποστήριξη που προσφέρει στο χριστιανισμό ο Μ Κωνσταντίνος το 325 μΧ προήδρευσε στην Α οικουμενική σύνοδο που καταδίκασε τον αρειανισμό

o Η ανακήρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Μ Θεοδόσιο (απαγορεύτηκε κάθε ειδωλολατρική εκδήλωση και καταργήθηκαν οι Ολυμπιακοί αγώνες)

Ο Μ Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμόςo Όπως τονίσαμε ο Κωνσταντίνος αναγνώρισε και υποστήριξε φανερά το

χριστιανισμόo Πιο συγκεκριμένα έδειξε ενδιαφέρον για τα ζητήματα της νέας θρησκείας

επιδίωξε την ενότητα της Εκκλησίας (με τη συμμετοχή του στη σύνοδο της Νίκαιας το 325) και την ενίσχυσε με κάθε τρόπο (οικονομικά με το κτίσιμο ναών με την εύρεση του Τ Σταυρού κτλ)

o ΟΜΩΣ διατήρησε τον τίτλο του ανώτατου αρχιερέα των ειδωλολατρών και τηρούσε ορισμένα ειδωλολατρικά έθιμα (όπως η λατρεία του θεού Ήλιου)

o Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο στο τέλος της ζωής του και έγινε έτσι ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό υλικό) για

τον Μέγα Κωνσταντίνο2 Με βάση όσα γνωρίζετε για την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης να

αιτιολογήσετε την άποψη που εκφέρει ο Μεγάβαζος (Πέρσης στρατηγός 6ος αι πΧ) στο παρακάτω κείμενο του Ηροδότου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ

Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομίας

o γεωργικήo διευθυνόμενη από το κράτοςo εκχρηματισμένη o βαρύνουσα η σημασία των πόλεων

Κοινωνικά προβλήματαo Ανάπτυξη των μεγάλων γαιοκτησιών o Μετατροπή των γεωργών σε δουλοπάροικουςo Η υψηλή φορολογία που πλήττει περισσότερο τον αγροτικό πληθυσμό

στρέφει τους αγρότες στις μεγάλες πόλειςo Δημιουργείται έτσι ο αστικός όχλος που ρέπει προς τις ταραχές και τις

εξεγέρσειςo Οι αρχές αντιμετώπιζαν την κατάσταση με διανομή τροφίμων και

δωρεάν θεάματα στον ιππόδρομο Η ανάπτυξη του εμπορίου

o Παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη του εμπορίουo Αιτία ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων της ερυθράς θάλασσαςo Μεταφέρονται έτσι στη Μεσόγειο και την Κωνσταντινούπολη τα

προϊόντα της Ανατολής (μετάξι μπαχαρικά)

Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Τον 4ο-5ο αι δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των Ούννων

o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη

Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτοςo Οι αυτοκράτορές του

πείθουν τα γερμανικά φύλα να στραφούν προς τη Δύση τους επιτρέπουν να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη της

αυτοκρατορίαςo Ο Θεοδόσιος Α΄ ακολούθησε πολιτική ενσωμάτωσης των Γότθων

τους έδωσε εδάφη να εγκατασταθούν έδωσε στους ηγέτες τους ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη

διοίκηση

οικονομία

o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης που δημιούργησε ένα είδος αντιγερμανικού μετώπου βοήθησε στην αντιμετώπιση του κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς

o Το 400 μΧ ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά

Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτοςo Αντίθετα το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη

σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων και υποκύπτει

o Το 410 μΧ ο Αλάριχος αρχηγός των Βησιγότθων καταλαμβάνει και λεηλατεί τη Ρώμη

o Το 476 μΧ ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο

o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας

o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων αλλά ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου

o Το 476 μΧ είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους

o Τελικά ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο

o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε τέσσερα χρόνια Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο

o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας

Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού ρωμαϊκού κράτουςo Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανίαo Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρικήo Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκωνo Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανίαo Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα

δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων

Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος

αποτελούνo Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ που

διέθετε

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Το 27 πΧ ο Οκταβιανός επιστρέφοντας νικητής στη Ρώμη παίρνει τον τίτλο του Αυγούστου και μετατρέπει το πολίτευμα από δημοκρατικό σε αυτοκρατορικό

Στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία επικρατεί η περίφημη ρωμαϊκή ειρήνη (Pax Romana) Είναι το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα εμφανιστεί και θα αναπτυχθεί ο Χριστιανισμός

Το κοινό πολιτικό γλωσσικό και πολιτιστικό περιβάλλον της ανατολικής Μεσογείου βοήθησε στην γρήγορη εξάπλωση του Χριστιανισμού

Η ορμή της νέας θρησκείας θεωρείται απειλή για τις κοινωνικές δομές της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας γιrsquo αυτό και οι περισσότεροι αυτοκράτορες αντιμετωπίζουν εχθρικά τον χριστιανισμό Τον 3ο αι παρατηρούνται οι δύο φοβερότεροι διωγμοί κατά των χριστιανών από τους αυτοκράτορες Δέκιο και Διοκλητιανό

Τον 3ο αι μΧ η Ρώμη έχοντας να αντιμετωπίσει μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα (περίοδος στρατιωτικής αναρχίας ndash επιδρομές Γότθων) αρχίζει να παρακμάζει

Η κατάρρευση του κράτους αντιμετωπίζεται από τους Ιλλυριούς αυτοκράτορες (σημαντικότεροι οι Διοκλητιανός και Κωνσταντίνος)

Σταδιακά όμως το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας μετατοπίζεται στον ανατολικό μεσογειακό χώρο όπου κυριαρχεί ο Ελληνισμός

Τελικά ο Κωνσταντίνος με την αναγνώριση του Χριστιανισμού και την μεταφορά της πρωτεύουσας αλλάζει την ιστορία και θέτει τα θεμέλια για τη δημιουργία της Ελληνικής Μεσαιωνικής αυτοκρατορίας

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717)

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι)

o Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330 μΧ)o Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τουςo Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395 μΧ)o Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι)

o Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι)o Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολήo Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιοo Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσειςo Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι)o Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρωνo Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβωνo Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός προσανατολισμός της

αυτοκρατορίας

ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Οι σπουδαιότεροι λόγοι της μεταφοράς της πρωτεύουσας

o Η Ρώμη βρισκόταν μακριά από τα βορειοανατολικά σύνορα (Δούναβη Ευφράτη) όπου υπήρχαν οι σημαντικότεροι εχθροί (Γότθοι και Πέρσες)

o Οι περισσότεροι αυτοκράτορες από τον 3ο αι και μετά κατάγονταν από περιοχές που δεν είχαν δεσμούς με τη Ρώμη

o Το πιο ζωντανό κομμάτι του κράτους (από άποψη πληθυσμού και οικονομίας) ήταν το ανατολικό

o Ο Διοκλητιανός και μετά ο Κωνσταντίνος έδιναν μεγάλη σημασία στην ανατολή Ο πρώτος είχε κάνει έδρα του τη Νικομήδεια Ο Κωνσταντίνος ειδικά υπολόγιζε πολύ το χριστιανικό στοιχείο κέντρο του οποίου ήταν η ανατολή

o Οι απολυταρχικές τάσεις των τελευταίων αυτοκρατόρων δεν ταίριαζαν τόσο με την πολιτική ατμόσφαιρα της Ρώμης όσο με τις ανατολικού τύπου πολιτικές αντιλήψεις

Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούποληςo Είχε πολύ σημαντική θέση από στρατηγική άποψη

βρισκόταν κοντά στα σύνορα που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς και

η ίδια μπορούσε να οχυρωθεί πολύ καλά καθώς από τρία μέρη βρεχόταν από θάλασσα

o Είχε σπουδαία θέση και από οικονομική άποψη βρισκόταν στο σταυροδρόμι μεγάλων θαλάσσιων και χερσαίων

εμπορικών δρόμων και ο κεράτιος κόλπος σχημάτιζε ένα πολύ καλό φυσικό λιμάνι

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τα στάδια από τα οποία πέρασε η αναγνώριση του χριστιανισμού

o Το διάταγμα που εκδίδει το 311 μΧ στη Σαρδική (Σόφια) ο Γαλέριοςo Το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μΧ από τον Κωνσταντίνο και το

Λικίνιο με το οποίο αναγνωρίζεται οριστικά ο χριστιανισμός (αμφισβητείται η έκδοση συγκεκριμένου διατάγματος)

o Η φανερή υποστήριξη που προσφέρει στο χριστιανισμό ο Μ Κωνσταντίνος το 325 μΧ προήδρευσε στην Α οικουμενική σύνοδο που καταδίκασε τον αρειανισμό

o Η ανακήρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Μ Θεοδόσιο (απαγορεύτηκε κάθε ειδωλολατρική εκδήλωση και καταργήθηκαν οι Ολυμπιακοί αγώνες)

Ο Μ Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμόςo Όπως τονίσαμε ο Κωνσταντίνος αναγνώρισε και υποστήριξε φανερά το

χριστιανισμόo Πιο συγκεκριμένα έδειξε ενδιαφέρον για τα ζητήματα της νέας θρησκείας

επιδίωξε την ενότητα της Εκκλησίας (με τη συμμετοχή του στη σύνοδο της Νίκαιας το 325) και την ενίσχυσε με κάθε τρόπο (οικονομικά με το κτίσιμο ναών με την εύρεση του Τ Σταυρού κτλ)

o ΟΜΩΣ διατήρησε τον τίτλο του ανώτατου αρχιερέα των ειδωλολατρών και τηρούσε ορισμένα ειδωλολατρικά έθιμα (όπως η λατρεία του θεού Ήλιου)

o Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο στο τέλος της ζωής του και έγινε έτσι ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό υλικό) για

τον Μέγα Κωνσταντίνο2 Με βάση όσα γνωρίζετε για την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης να

αιτιολογήσετε την άποψη που εκφέρει ο Μεγάβαζος (Πέρσης στρατηγός 6ος αι πΧ) στο παρακάτω κείμενο του Ηροδότου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ

Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομίας

o γεωργικήo διευθυνόμενη από το κράτοςo εκχρηματισμένη o βαρύνουσα η σημασία των πόλεων

Κοινωνικά προβλήματαo Ανάπτυξη των μεγάλων γαιοκτησιών o Μετατροπή των γεωργών σε δουλοπάροικουςo Η υψηλή φορολογία που πλήττει περισσότερο τον αγροτικό πληθυσμό

στρέφει τους αγρότες στις μεγάλες πόλειςo Δημιουργείται έτσι ο αστικός όχλος που ρέπει προς τις ταραχές και τις

εξεγέρσειςo Οι αρχές αντιμετώπιζαν την κατάσταση με διανομή τροφίμων και

δωρεάν θεάματα στον ιππόδρομο Η ανάπτυξη του εμπορίου

o Παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη του εμπορίουo Αιτία ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων της ερυθράς θάλασσαςo Μεταφέρονται έτσι στη Μεσόγειο και την Κωνσταντινούπολη τα

προϊόντα της Ανατολής (μετάξι μπαχαρικά)

Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Τον 4ο-5ο αι δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των Ούννων

o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη

Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτοςo Οι αυτοκράτορές του

πείθουν τα γερμανικά φύλα να στραφούν προς τη Δύση τους επιτρέπουν να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη της

αυτοκρατορίαςo Ο Θεοδόσιος Α΄ ακολούθησε πολιτική ενσωμάτωσης των Γότθων

τους έδωσε εδάφη να εγκατασταθούν έδωσε στους ηγέτες τους ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη

διοίκηση

οικονομία

o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης που δημιούργησε ένα είδος αντιγερμανικού μετώπου βοήθησε στην αντιμετώπιση του κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς

o Το 400 μΧ ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά

Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτοςo Αντίθετα το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη

σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων και υποκύπτει

o Το 410 μΧ ο Αλάριχος αρχηγός των Βησιγότθων καταλαμβάνει και λεηλατεί τη Ρώμη

o Το 476 μΧ ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο

o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας

o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων αλλά ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου

o Το 476 μΧ είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους

o Τελικά ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο

o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε τέσσερα χρόνια Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο

o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας

Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού ρωμαϊκού κράτουςo Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανίαo Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρικήo Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκωνo Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανίαo Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα

δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων

Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος

αποτελούνo Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ που

διέθετε

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717)

ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι)

o Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330 μΧ)o Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τουςo Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395 μΧ)o Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι)

o Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι)o Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολήo Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιοo Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσειςo Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι)o Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρωνo Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβωνo Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός προσανατολισμός της

αυτοκρατορίας

ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ Οι σπουδαιότεροι λόγοι της μεταφοράς της πρωτεύουσας

o Η Ρώμη βρισκόταν μακριά από τα βορειοανατολικά σύνορα (Δούναβη Ευφράτη) όπου υπήρχαν οι σημαντικότεροι εχθροί (Γότθοι και Πέρσες)

o Οι περισσότεροι αυτοκράτορες από τον 3ο αι και μετά κατάγονταν από περιοχές που δεν είχαν δεσμούς με τη Ρώμη

o Το πιο ζωντανό κομμάτι του κράτους (από άποψη πληθυσμού και οικονομίας) ήταν το ανατολικό

o Ο Διοκλητιανός και μετά ο Κωνσταντίνος έδιναν μεγάλη σημασία στην ανατολή Ο πρώτος είχε κάνει έδρα του τη Νικομήδεια Ο Κωνσταντίνος ειδικά υπολόγιζε πολύ το χριστιανικό στοιχείο κέντρο του οποίου ήταν η ανατολή

o Οι απολυταρχικές τάσεις των τελευταίων αυτοκρατόρων δεν ταίριαζαν τόσο με την πολιτική ατμόσφαιρα της Ρώμης όσο με τις ανατολικού τύπου πολιτικές αντιλήψεις

Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούποληςo Είχε πολύ σημαντική θέση από στρατηγική άποψη

βρισκόταν κοντά στα σύνορα που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς και

η ίδια μπορούσε να οχυρωθεί πολύ καλά καθώς από τρία μέρη βρεχόταν από θάλασσα

o Είχε σπουδαία θέση και από οικονομική άποψη βρισκόταν στο σταυροδρόμι μεγάλων θαλάσσιων και χερσαίων

εμπορικών δρόμων και ο κεράτιος κόλπος σχημάτιζε ένα πολύ καλό φυσικό λιμάνι

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τα στάδια από τα οποία πέρασε η αναγνώριση του χριστιανισμού

o Το διάταγμα που εκδίδει το 311 μΧ στη Σαρδική (Σόφια) ο Γαλέριοςo Το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μΧ από τον Κωνσταντίνο και το

Λικίνιο με το οποίο αναγνωρίζεται οριστικά ο χριστιανισμός (αμφισβητείται η έκδοση συγκεκριμένου διατάγματος)

o Η φανερή υποστήριξη που προσφέρει στο χριστιανισμό ο Μ Κωνσταντίνος το 325 μΧ προήδρευσε στην Α οικουμενική σύνοδο που καταδίκασε τον αρειανισμό

o Η ανακήρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Μ Θεοδόσιο (απαγορεύτηκε κάθε ειδωλολατρική εκδήλωση και καταργήθηκαν οι Ολυμπιακοί αγώνες)

Ο Μ Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμόςo Όπως τονίσαμε ο Κωνσταντίνος αναγνώρισε και υποστήριξε φανερά το

χριστιανισμόo Πιο συγκεκριμένα έδειξε ενδιαφέρον για τα ζητήματα της νέας θρησκείας

επιδίωξε την ενότητα της Εκκλησίας (με τη συμμετοχή του στη σύνοδο της Νίκαιας το 325) και την ενίσχυσε με κάθε τρόπο (οικονομικά με το κτίσιμο ναών με την εύρεση του Τ Σταυρού κτλ)

o ΟΜΩΣ διατήρησε τον τίτλο του ανώτατου αρχιερέα των ειδωλολατρών και τηρούσε ορισμένα ειδωλολατρικά έθιμα (όπως η λατρεία του θεού Ήλιου)

o Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο στο τέλος της ζωής του και έγινε έτσι ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό υλικό) για

τον Μέγα Κωνσταντίνο2 Με βάση όσα γνωρίζετε για την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης να

αιτιολογήσετε την άποψη που εκφέρει ο Μεγάβαζος (Πέρσης στρατηγός 6ος αι πΧ) στο παρακάτω κείμενο του Ηροδότου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ

Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομίας

o γεωργικήo διευθυνόμενη από το κράτοςo εκχρηματισμένη o βαρύνουσα η σημασία των πόλεων

Κοινωνικά προβλήματαo Ανάπτυξη των μεγάλων γαιοκτησιών o Μετατροπή των γεωργών σε δουλοπάροικουςo Η υψηλή φορολογία που πλήττει περισσότερο τον αγροτικό πληθυσμό

στρέφει τους αγρότες στις μεγάλες πόλειςo Δημιουργείται έτσι ο αστικός όχλος που ρέπει προς τις ταραχές και τις

εξεγέρσειςo Οι αρχές αντιμετώπιζαν την κατάσταση με διανομή τροφίμων και

δωρεάν θεάματα στον ιππόδρομο Η ανάπτυξη του εμπορίου

o Παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη του εμπορίουo Αιτία ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων της ερυθράς θάλασσαςo Μεταφέρονται έτσι στη Μεσόγειο και την Κωνσταντινούπολη τα

προϊόντα της Ανατολής (μετάξι μπαχαρικά)

Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Τον 4ο-5ο αι δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των Ούννων

o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη

Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτοςo Οι αυτοκράτορές του

πείθουν τα γερμανικά φύλα να στραφούν προς τη Δύση τους επιτρέπουν να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη της

αυτοκρατορίαςo Ο Θεοδόσιος Α΄ ακολούθησε πολιτική ενσωμάτωσης των Γότθων

τους έδωσε εδάφη να εγκατασταθούν έδωσε στους ηγέτες τους ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη

διοίκηση

οικονομία

o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης που δημιούργησε ένα είδος αντιγερμανικού μετώπου βοήθησε στην αντιμετώπιση του κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς

o Το 400 μΧ ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά

Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτοςo Αντίθετα το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη

σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων και υποκύπτει

o Το 410 μΧ ο Αλάριχος αρχηγός των Βησιγότθων καταλαμβάνει και λεηλατεί τη Ρώμη

o Το 476 μΧ ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο

o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας

o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων αλλά ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου

o Το 476 μΧ είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους

o Τελικά ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο

o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε τέσσερα χρόνια Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο

o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας

Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού ρωμαϊκού κράτουςo Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανίαo Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρικήo Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκωνo Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανίαo Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα

δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων

Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος

αποτελούνo Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ που

διέθετε

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

βρισκόταν κοντά στα σύνορα που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς και

η ίδια μπορούσε να οχυρωθεί πολύ καλά καθώς από τρία μέρη βρεχόταν από θάλασσα

o Είχε σπουδαία θέση και από οικονομική άποψη βρισκόταν στο σταυροδρόμι μεγάλων θαλάσσιων και χερσαίων

εμπορικών δρόμων και ο κεράτιος κόλπος σχημάτιζε ένα πολύ καλό φυσικό λιμάνι

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Τα στάδια από τα οποία πέρασε η αναγνώριση του χριστιανισμού

o Το διάταγμα που εκδίδει το 311 μΧ στη Σαρδική (Σόφια) ο Γαλέριοςo Το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313 μΧ από τον Κωνσταντίνο και το

Λικίνιο με το οποίο αναγνωρίζεται οριστικά ο χριστιανισμός (αμφισβητείται η έκδοση συγκεκριμένου διατάγματος)

o Η φανερή υποστήριξη που προσφέρει στο χριστιανισμό ο Μ Κωνσταντίνος το 325 μΧ προήδρευσε στην Α οικουμενική σύνοδο που καταδίκασε τον αρειανισμό

o Η ανακήρυξη του χριστιανισμού σε επίσημη θρησκεία του κράτους από τον Μ Θεοδόσιο (απαγορεύτηκε κάθε ειδωλολατρική εκδήλωση και καταργήθηκαν οι Ολυμπιακοί αγώνες)

Ο Μ Κωνσταντίνος και ο Χριστιανισμόςo Όπως τονίσαμε ο Κωνσταντίνος αναγνώρισε και υποστήριξε φανερά το

χριστιανισμόo Πιο συγκεκριμένα έδειξε ενδιαφέρον για τα ζητήματα της νέας θρησκείας

επιδίωξε την ενότητα της Εκκλησίας (με τη συμμετοχή του στη σύνοδο της Νίκαιας το 325) και την ενίσχυσε με κάθε τρόπο (οικονομικά με το κτίσιμο ναών με την εύρεση του Τ Σταυρού κτλ)

o ΟΜΩΣ διατήρησε τον τίτλο του ανώτατου αρχιερέα των ειδωλολατρών και τηρούσε ορισμένα ειδωλολατρικά έθιμα (όπως η λατρεία του θεού Ήλιου)

o Βαφτίστηκε χριστιανός μόνο στο τέλος της ζωής του και έγινε έτσι ο πρώτος χριστιανός αυτοκράτορας

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό υλικό) για

τον Μέγα Κωνσταντίνο2 Με βάση όσα γνωρίζετε για την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης να

αιτιολογήσετε την άποψη που εκφέρει ο Μεγάβαζος (Πέρσης στρατηγός 6ος αι πΧ) στο παρακάτω κείμενο του Ηροδότου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ

Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομίας

o γεωργικήo διευθυνόμενη από το κράτοςo εκχρηματισμένη o βαρύνουσα η σημασία των πόλεων

Κοινωνικά προβλήματαo Ανάπτυξη των μεγάλων γαιοκτησιών o Μετατροπή των γεωργών σε δουλοπάροικουςo Η υψηλή φορολογία που πλήττει περισσότερο τον αγροτικό πληθυσμό

στρέφει τους αγρότες στις μεγάλες πόλειςo Δημιουργείται έτσι ο αστικός όχλος που ρέπει προς τις ταραχές και τις

εξεγέρσειςo Οι αρχές αντιμετώπιζαν την κατάσταση με διανομή τροφίμων και

δωρεάν θεάματα στον ιππόδρομο Η ανάπτυξη του εμπορίου

o Παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη του εμπορίουo Αιτία ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων της ερυθράς θάλασσαςo Μεταφέρονται έτσι στη Μεσόγειο και την Κωνσταντινούπολη τα

προϊόντα της Ανατολής (μετάξι μπαχαρικά)

Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Τον 4ο-5ο αι δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των Ούννων

o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη

Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτοςo Οι αυτοκράτορές του

πείθουν τα γερμανικά φύλα να στραφούν προς τη Δύση τους επιτρέπουν να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη της

αυτοκρατορίαςo Ο Θεοδόσιος Α΄ ακολούθησε πολιτική ενσωμάτωσης των Γότθων

τους έδωσε εδάφη να εγκατασταθούν έδωσε στους ηγέτες τους ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη

διοίκηση

οικονομία

o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης που δημιούργησε ένα είδος αντιγερμανικού μετώπου βοήθησε στην αντιμετώπιση του κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς

o Το 400 μΧ ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά

Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτοςo Αντίθετα το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη

σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων και υποκύπτει

o Το 410 μΧ ο Αλάριχος αρχηγός των Βησιγότθων καταλαμβάνει και λεηλατεί τη Ρώμη

o Το 476 μΧ ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο

o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας

o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων αλλά ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου

o Το 476 μΧ είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους

o Τελικά ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο

o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε τέσσερα χρόνια Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο

o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας

Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού ρωμαϊκού κράτουςo Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανίαo Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρικήo Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκωνo Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανίαo Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα

δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων

Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος

αποτελούνo Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ που

διέθετε

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ 6ου ΑΙ

Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Τα γενικά χαρακτηριστικά της οικονομίας

o γεωργικήo διευθυνόμενη από το κράτοςo εκχρηματισμένη o βαρύνουσα η σημασία των πόλεων

Κοινωνικά προβλήματαo Ανάπτυξη των μεγάλων γαιοκτησιών o Μετατροπή των γεωργών σε δουλοπάροικουςo Η υψηλή φορολογία που πλήττει περισσότερο τον αγροτικό πληθυσμό

στρέφει τους αγρότες στις μεγάλες πόλειςo Δημιουργείται έτσι ο αστικός όχλος που ρέπει προς τις ταραχές και τις

εξεγέρσειςo Οι αρχές αντιμετώπιζαν την κατάσταση με διανομή τροφίμων και

δωρεάν θεάματα στον ιππόδρομο Η ανάπτυξη του εμπορίου

o Παρατηρείται σημαντική ανάπτυξη του εμπορίουo Αιτία ο έλεγχος των εμπορικών δρόμων της ερυθράς θάλασσαςo Μεταφέρονται έτσι στη Μεσόγειο και την Κωνσταντινούπολη τα

προϊόντα της Ανατολής (μετάξι μπαχαρικά)

Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ Τον 4ο-5ο αι δύο μεγάλοι κίνδυνοι απειλούν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

o Στο εξωτερικό ο κίνδυνος από τις εισβολές των Γότθων και των Ούννων

o Στο εσωτερικό ο κίνδυνος εκγερμανισμού από τους Γερμανούς μισθοφόρους που απέκτησαν μεγάλη δύναμη

Πώς αντιμετωπίζει την κατάσταση το ανατολικό ρωμαϊκό κράτοςo Οι αυτοκράτορές του

πείθουν τα γερμανικά φύλα να στραφούν προς τη Δύση τους επιτρέπουν να εγκατασταθούν ειρηνικά στα εδάφη της

αυτοκρατορίαςo Ο Θεοδόσιος Α΄ ακολούθησε πολιτική ενσωμάτωσης των Γότθων

τους έδωσε εδάφη να εγκατασταθούν έδωσε στους ηγέτες τους ανώτερες θέσεις στο στρατό και τη

διοίκηση

οικονομία

o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης που δημιούργησε ένα είδος αντιγερμανικού μετώπου βοήθησε στην αντιμετώπιση του κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς

o Το 400 μΧ ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά

Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτοςo Αντίθετα το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη

σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων και υποκύπτει

o Το 410 μΧ ο Αλάριχος αρχηγός των Βησιγότθων καταλαμβάνει και λεηλατεί τη Ρώμη

o Το 476 μΧ ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο

o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας

o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων αλλά ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου

o Το 476 μΧ είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους

o Τελικά ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο

o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε τέσσερα χρόνια Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο

o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας

Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού ρωμαϊκού κράτουςo Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανίαo Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρικήo Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκωνo Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανίαo Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα

δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων

Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος

αποτελούνo Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ που

διέθετε

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

o Η αντίδραση του λαού της Κωνσταντινούπολης που δημιούργησε ένα είδος αντιγερμανικού μετώπου βοήθησε στην αντιμετώπιση του κινδύνου της κατάληψης της εξουσίας από τους Γερμανούς

o Το 400 μΧ ο λαός της Κωνσταντινούπολης με επικεφαλής τους Δήμους επαναστάτησε και εξόντωσε τους Γότθους και τον αρχηγό τους Γαϊνά

Τι συμβαίνει στο δυτικό ρωμαϊκό κράτοςo Αντίθετα το δυτικό ρωμαϊκό κράτος δεν μπορεί να αντέξει τη

σφοδρότητα των επιθέσεων των Ούννων και των γερμανικών φύλων και υποκύπτει

o Το 410 μΧ ο Αλάριχος αρχηγός των Βησιγότθων καταλαμβάνει και λεηλατεί τη Ρώμη

o Το 476 μΧ ο διοικητής των Γερμανών μισθοφόρων Οδόακρος εκθρόνισε τον τελευταίο αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο

o Ο Οδόακρος παρέδωσε τα σύμβολα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον αυτοκράτορα του ανατολικού κράτους Ζήνωνα και ζήτησε να αναγνωριστεί διοικητής της Ιταλίας

o Τυπικά κυρίαρχος και στο δυτικό κράτος είναι ο Ζήνων αλλά ουσιαστικά η εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Οδόακρου

o Το 476 μΧ είναι η χρονολογία κατάλυσης του δυτικού ρωμαϊκού κράτους

o Τελικά ο αυτοκράτορας Ζήνων ανέθεσε στον αρχηγό των Οστρογότθων Θευδέριχο να κτυπήσει τον Οδόακρο

o Ο αγώνας ανάμεσα στον Οδόακρο και στον Θευδέριχο κράτησε τέσσερα χρόνια Τελικά ο Οδόακρος εξοντώθηκε και οι Γερμανοί της Ιταλίας αναγνώρισαν ως ηγέτη το Θευδέριχο

o Ο Θευδέριχος ίδρυσε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας

Τα γερμανικά κράτη που ιδρύθηκαν στα εδάφη του δυτικού ρωμαϊκού κράτουςo Το βησιγοτθικό βασίλειο στη νότια Γαλλία και Ισπανίαo Το κράτος των Βανδάλων στην Αφρικήo Στη σημερινή Γαλλία τα κράτη των Βουργούνδιων και των Φράγκωνo Οι Άγγλοι και οι Σάξωνες καταλαμβάνουν τη Βρετανίαo Στην Ιταλία μετά την κατάλυση του δυτικού ρωμαϊκού κράτους θα

δημιουργηθεί το κράτος των Οστρογότθων

Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Σημαντικές πολιτιστικές εξελίξεις στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος

αποτελούνo Η ίδρυση πανεπιστημίου (425) με διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄ που

διέθετε

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

16 ελληνόφωνες έδρες διδασκαλίας 15 λατινόφωνες έδρες διδασκαλίας

o Η έκδοση του Θεοδοσιανού κώδικα (438) στον οποίο περιλήφθηκαν όλα τα αυτοκρατορικά διατάγματα που είχαν εκδοθεί μετά το 312

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τα κείμενα που ακολουθούν να αναπτύξετε τα θετικά και αρνητικά σημεία της πολιτικής του Θεοδοσίου Α΄ απέναντι στους Γότθους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τι ήταν οι αιρέσεις Ποια ήταν η πρώτη μεγάλη αίρεση Οι αιρέσεις ήταν ερμηνείες δογμάτων και θεολογικών ζητημάτων που

έρχονταν σε αντίθεση με τις θέσεις της επίσημης εκκλησίας (όπως αυτές καθορίζονταν από οικουμενικές συνόδους)

Η πρώτη μεγάλη αίρεση ήταν ο Αρειανισμός (από το όνομα του ιδρυτή της του Άρειου ενός ιερέα από την Αλεξάνδρεια)

Ο Άρειος υποστήριζε ότι ο Χριστός δεν ήταν ίσος με τον Πατέρα αλλά δημιούργημα του Πατέρα

Ο αρειανισμός καταδικάστηκε από την Α οικουμενική σύνοδο της Νίκαιας το 325 μΧ

Οι λόγοι δημιουργίας των αιρέσεων Πώς τις αντιμετώπισε το κράτος και γιατί Ασφαλώς κυριότερος λόγος ήταν οι διαφορετικές θρησκευτικές απόψεις Αλλά ακόμα οι αιρέσεις εμφάνιζαν και τις αντιθέσεις (εθνικές ή

ιδεολογικές) που υπήρχαν ανάμεσα στις διάφορες περιοχές του κράτους Και συχνά πίσω από τις αιρέσεις κρύβονταν προσπάθειες για απόσχιση από

την κεντρική εξουσία Γιrsquo αυτό οι αυτοκράτορες (πρώτος ο Κωνσταντίνος) αντιμετώπισαν τις

αιρέσεις σαν κρατικές υποθέσεις

Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και η επαναφορά της ειδωλολατρίας Ο Ιουλιανός ήταν μια ευαίσθητη και ρομαντική φυσιογνωμία που είχε

σπουδάσει και θαύμαζε την αρχαία ελληνική φιλοσοφία Επίσης μισούσε τον Μ Κωνσταντίνο και το γιο του Κωνστάντιο Β γιατί

είχαν δολοφονήσει τα αγαπημένα του πρόσωπα Αποστρεφόταν έτσι και τη θρησκεία που υποστήριζαν αυτοί

Κατά συνέπεια θέλησε να αναστήσει τον αρχαίο κόσμο και να επαναφέρει την ειδωλολατρία

Απέτυχε όμως γιατί το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω ο αρχαίος κόσμος είχε χαθεί οριστικά

Πώς αντιμετώπισε ο Ιουλιανός τον Χριστιανισμό Τον καταπολέμησε και θεωρητικά (με τα συγγράμματά του) και με διάφορα

μέτρα που έλαβε Κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία Απομάκρυνε τους χριστιανούς από τα ανώτερα δημόσια αξιώματα Απαγόρευσε στους χριστιανούς να διδάσκουν φιλοσοφία και φιλολογία Η Εκκλησία τον ονόμασε παραβάτη και αποστάτη

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

Οι αιρέσεις του 5ου αι Ο Νεστοριανισμός (εισηγητής του ο πατριάρχης Νεστόριος)

αμφισβητούσε τη θεία φύση του Χριστού - καταδικάστηκε από την Γ οικουμενική σύνοδο της Εφέσου (431)

Ο Μονοφυσιτισμός αρνιόταν την ανθρώπινη φύση του Χριστού και υποστήριζε ότι ήταν μόνο Θεός - καταδικάστηκε από τη Δ οικουμενική σύνοδο της Χαλκηδόνας (451)

Ο Μονοφυσιτισμός είχε διαδοθεί στην Αίγυπτο και στις ανατολικές επαρχίες Μετά τη σύνοδο της Χαλκηδόνας ξέσπασαν ταραχές στην Αίγυπτο και τη Συρία

Έτσι μεγάλωσε η αντίθεση ανάμεσα στις επαρχίες αυτές και την κεντρική εξουσία με αποτέλεσμα την εύκολη κατάκτησή τους από τους Άραβες

Μέτρα κατά της Αρχαίας Θρησκείας Ο Θεοδόσιος Α΄ έδωσε το τελικό κτύπημα στην αρχαία θρησκεία

o Έκλεισε τους αρχαίους ναούς και τα μαντείαo Κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες και τα Ελευσίνια μυστήρια

Στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι παρατηρείται ένα κύμα βίας κατά των μνημείων και των οπαδών της αρχαίας θρησκείας

o Ένα από τα θύματα αυτών των διώξεων ήταν και η φιλόσοφος Υπατία στην Αλεξάνδρεια

Η στάση των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας (4ου και 5ου αι) Οι μεγάλοι πατέρες της Εκκλησίας Μέγας Βασίλειος Γρηγόριος Νύσσης

Γρηγόριος Ναζιανζηνός Ιωάννης Χρυσόστομος κά Οι πατέρες αυτοί είχαν σπουδάσει την αρχαία φιλοσοφία στην φημισμένη

σχολή της Αθήνας Γιrsquo αυτό και διευκόλυναν τον διάλογο και τη σύνθεση μεταξύ χριστιανισμού

και αρχαίου κόσμου Επιχειρηματολογούν κατά της αρχαίας θρησκείας αλλά αξιοποιούν την

αρχαία φιλοσοφία για τη θεμελίωση του χριστιανικού δόγματος Υποστηρίζουν την επιλεκτική χρήση των κειμένων της αρχαίας φιλοσοφίας

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ1 Να βρείτε πληροφορίες (και όσοι έχουν τη δυνατότητα φωτογραφικό

υλικό) για τον Ιουλιανό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Η προσωπικότητα και το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Καταστολή Στάσης του Νίκα

Κωδικοποίηση Ρωμαϊκού Δικαίου

Θρησκευτική πολιτική

Αγώνας κατά των laquoΔυνατώνraquo

Οικοδομικό πρόγραμμ

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Πόλεμος κατά των Βανδάλων

Πόλεμος κατά των Οστρογότθων

Πόλεμος κατά των Βησιγότθων

Πόλεμοι με τους ΠέρσεςΗ κατάσταση

στα βαλκανικά σύνορα

Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία

Συνολική κρίση της πολιτικής του Ιουστινιανού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Ιουστινιανόo Είχε πάρει σπουδαία μόρφωση και θαύμαζε το αρχαίο ρωμαϊκό μεγαλείοo Ήταν οραματιστής και φιλόδοξος ήθελε να αφήσει αξεπέραστο έργοo Είχε σπουδαίες πολιτικές και οργανωτικές ικανότητεςo Είχε την ικανότητα να επιλέγει το κατάλληλο πρόσωπο για την κάθε θέσηo Είχε ανεξάντλητη ενεργητικότητα και μεγάλη αντοχήo Οι απόψεις του για τη διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτικές και

απολυταρχικέςo Το πολιτικό του πρόγραμμα συνοψιζόταν στη φράση Ένα κράτος μία

θρησκεία μία νομοθεσίαΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Οι Δήμοι και τα καθήκοντά τουςo Οι Δήμοι ήταν δημοτικές οργανώσεις του λαού της πρωτεύουσαςo Αρχικά ήταν ιπποδρομιακές ομάδες και έπαιρναν το όνομά τους (Βένετοι

Πράσινοι κτλ) από το χρώμα της στολής του ηνίοχου που υποστήριζαν o Επειδή το κέντρο επιδοκιμασίας ή αποδοκιμασίας του αυτοκράτορα ήταν ο

ιππόδρομος απόκτησαν και πολιτική σημασία Οι αυτοκράτορες τους υπολόγιζαν και συχνά έπαιρναν το μέρος του ενός ή του άλλου Δήμου

o Οι Δήμοι είχαν πολιτικό και στρατιωτικό τμήμα και αναλάμβαναν διάφορες υποχρεώσεις

o Τα καθήκοντά τους οργάνωναν τις ιπποδρομίες βοηθούσαν στην κατασκευή δημόσιων έργων και έπαιρναν μέρος στην αντιμετώπιση των εχθρών

Τα αίτια της στάσης του Νίκα Γιατί απέτυχε και ποιες συνέπειες είχεo Αίτια γενική δυσαρέσκεια για την καταπίεση και τη βαριά φορολογία καθώς

και η διαφθορά ανώτατων αξιωματούχων του κράτους όπως του Καππαδόκη και του Τριβωνιανού

o Απέτυχε γιατί οι επαναστάτες α) δεν είχαν καθορισμένους στόχους β) δεν είχαν οργάνωση και γ) δωροδοκήθηκαν οι ηγέτες τους και διασπάστηκαν

o Συνέπειες α) μειώθηκε η δύναμη των δήμων β) ενισχύθηκε η απόλυτη μοναρχία και γ) στέριωσε η εξουσία του Ιουστινιανού και επικράτησε ησυχία στο εσωτερικό με αποτέλεσμα να μπορεί ο Ιουστινιανός να ασχοληθεί με τους μεγάλους πολέμους

Η θρησκευτική πολιτική του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός θέλησε να εφαρμόσει αυστηρή θρησκευτική πολιτική στα

πλαίσια των αντιλήψεών του για ενιαία Εκκλησία και γιrsquo αυτό καταπολέμησε 1 Τους ειδωλολάτρες Το 529 έκλεισε τη φιλοσοφική σχολή της Αθήνας 2 Τους αιρετικούς Μόνο τους μονοφυσίτες δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει γιατί τους υποστήριζε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα

o Επίσης στα πλαίσια της θρησκευτικής του πολιτικής α) Ανέπτυξε σπουδαία αποστολική δραστηριότητα (ενδιαφέρθηκε δηλαδή

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

για τον εκχριστιανισμό των γειτονικών λαών οι οποίοι στη συνέχεια θα είχαν φιλικές σχέσεις με το Βυζάντιο) β) Διατήρησε φιλικές σχέσεις με τον Πάπα γιατί χρειαζόταν τη βοήθειά του για τα σχέδιά του στη Δύση

Γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί και να κωδικοποιηθεί η νομοθεσίαo Έπρεπε να αναθεωρηθεί α) γιατί είχαν αλλάξει οι συνθήκες και κάποιοι

νόμοι χρειάζονταν αλλαγή β) γιατί υπήρχε η επίδραση του Χριστιανισμού που έφερνε νέες αντιλήψεις στη νομοθεσία

o Έπρεπε να κωδικοποιηθεί για να μπει μια τάξη στο ρωμαϊκό δίκαιο και να γίνει ευκολότερη η ομοιόμορφη και σωστότερη απονομή της δικαιοσύνης

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανούo Τα νομοθετικά έργα του Ιουστινιανού ήταν

1 Ιουστινιάνειος κώδικας 10τομο έργο με τους πριν από τον Ιουστινιανό νόμους 2 Πανδέκτης περιλάμβανε ερμηνείες Ρωμαίων νομομαθών 3 Εισηγήσεις εγχειρίδιο για τους σπουδαστές της νομικής 4 Νεαρές (=νέοι νόμοι) οι νόμοι του Ιουστινιανού που εκδόθηκαν μετά το 534 Γράφονταν στα ελληνικά laquoγια να τους καταλαβαίνει ο κόσμοςraquo

Οι αλλαγές που έκανε ο Ιουστινιανός στη διοίκησηo Βελτίωσε τις συνθήκες στη διοίκηση α) καθόρισε ποια έπρεπε να είναι η

συμπεριφορά των υπαλλήλων β) μείωσε τον αριθμό τους γ) αύξησε τους μισθούς τους για να μην δωροδοκούνται δ) θετικά επέδρασε και η κωδικοποίηση της νομοθεσίας

o Στις επαρχίες που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούς παραχώρησε όλες τις εξουσίες (πολιτικές και στρατιωτικές) σε ένα πρόσωπο για να υπάρχει η δυνατότητα γρήγορης αντίδρασης

Τα μέτρα κατά των δυνατώνo Ο Ιουστινιανός θέλησε να περιορίσει τη μεγάλη δύναμη των δυνατών των

μεγάλων δηλαδή γαιοκτημόνωνo Οι λόγοι α) οι δυνατοί αποτελούσαν απειλή για τις μικρές ιδιοκτησίες

πάνω στις οποίες στηριζόταν το κράτος β) αποτελούσαν απειλή και για το αυτοκρατορικό αξίωμα γιατί αποκτούσαν δύναμη και έτρεφαν φιλοδοξίες για κατάληψη της εξουσίας

o Γιrsquo αυτό έδωσε διαταγή στους διοικητές των επαρχιών να τιμωρούν τις παρανομίες των δυνατών και να περιορίζουν τις φιλοδοξίες τους Έτσι κατάφερε - προσωρινά τουλάχιστον - να μειώσει τη δύναμή τους

Η οικοδομική δραστηριότητα του Ιουστινιανούo Ο Ιουστινιανός ανέπτυξε σπουδαία οικοδομική δραστηριότητα

1 Κατασκεύασε πολλά αμυντικά οχυρωματικά έργα (φρούρια και τείχη πόλεων) στις παραμεθόριες περιοχές 2 Επιδόθηκε σε κτίσιμο πολλών δημοσίων έργων ναών λουτρών φιλανθρωπικών ιδρυμάτων υδραγωγείων δρόμων και γεφυρών 3 Το αποκορύφωμα της οικοδομικής του δραστηριότητας ήταν το κτίσιμο της Αγίας Σοφίαςo Τη δραστηριότητα αυτή του Ιουστινιανού εξυμνεί ο ιστορικός Προκόπιος

στο έργο του Περί Κτισμάτων

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ (610-717)

Το Βυζάντιο σε κρίσηo Μεγάλα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα o Στο εσωτερικό η κατάσταση ήταν τραγική

τα οικονομικά ήταν σε άθλια κατάσταση κακές σοδειές και εχθρικές εισβολές έπλητταν τη γεωργία υποχώρηση του εμπορίου και της κυκλοφορίας του

νομίσματος οι πόλεις παρήκμαζαν και ο πληθυσμός μειωνόταν η διοίκηση είχε παραλύσει στρατός και ναυτικό ήταν σχεδόν διαλυμένα

o Στο εξωτερικό πολλοί εχθροί ταλαιπωρούσαν το κράτος οι Άβαροι και οι Σλάβοι συνέχιζαν τις καταστροφικές

επιδρομές τους οι Πέρσες είχαν καταλάβει τις ανατολικές επαρχίες και είχαν

βλέψεις ακόμα και για κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης στη δύση οι Λογγοβάρδοι αποτελούσαν μια μόνιμη απειλή για

τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίας

Το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα του Ηράκλειουo με τη συμπαράσταση της Εκκλησίας έκοψε νόμισμα o αναδιοργάνωσε το στράτευμαo έθεσε ως προτεραιότητα της πολιτικής του την αντιμετώπιση των

Περσώνo επειδή οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό έδωσε στον

πόλεμο με τους Πέρσες το χαρακτήρα ιερού πολέμου

Διπλή στρατιωτική επιτυχία του Βυζαντίουo Με συνεχείς εκστρατείες κατά των Περσών ο Ηράκλειος κατάφερε

να ανακαταλάβει τις ανατολικές επαρχίες του κράτους Στη μάχη της Νινευί (627 μΧ) έδωσε το τελικό κτύπημα

κατά των Περσών οι οποίοι αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν

o Κατά την απουσία του Ηράκλειου οι Άβαροι σε συνεννόηση με τους Πέρσες είχαν πολιορκήσει την Κωνσταντινούπολη

Ενωμένοι ο λαός της πρωτεύουσας μαζί με την εκκλησία και την πολιτική ηγεσία αγωνίστηκαν ηρωικά και κατάφεραν να αποκρούσουν τους εχθρούς

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

Τα Θέματαo Τον 7ο αι εμφανίζεται ένας νέος θεσμός διοίκησης της

αυτοκρατορίας ο θεσμός των θεμάτωνo Θέματα ονομάζονταν τα στρατιωτικά σώματα που έμεναν μόνιμα σε

περιοχές που κινδύνευαν περισσότερο από τους εχθρούςo Αυτή η οργάνωση είχε εφαρμοστεί και στα εξαρχάταo Ο διοικητής του θέματος (του στρατιωτικού σώματος) αποκτούσε

και τη διοίκηση της περιοχής όπου στάθμευε το στρατιωτικό σώμαo Τελικά θέματα ονομάστηκαν και οι περιοχές όπου στάθμευαν τα

στρατιωτικά σώματαo Τον 8ο αι επειδή δεν είχε μείνει περιοχή του κράτους που δεν

κινδύνευε από τους εχθρούς γενικεύτηκε η εξάπλωση των θεμάτωνo Στα νησιά δημιουργήθηκαν ναυτικά θέματα με laquoθεματικό στόλοraquo

Εξελληνισμός και εκχριστιανισμός του κράτουςo Η ελληνική γλώσσα αντικαθιστά τη λατινική στη διοίκηση και στη

νομοθεσίαo Οι περισσότεροι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν από ελληνικούςo Ενισχύεται ο ρόλος της Εκκλησίας στη ζωή της αυτοκρατορίαςo Ο αυτοκράτορας ονομάζεται laquoπιστὸς ἐν Χριστῷ βασιλεὺςraquo

και θεωρείται εικόνα του Χριστού στη γηo Ότι έχει απομείνει από την παλιά Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι μόνο

το όνομα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙlaquoΑυτό το έτος (622 μΧ) ο βασιλιάς Ηράκλειος αφού γιόρτασε το Πάσχα αμέσως τη δεύτερη μέρα (του Πάσχα) ξεκίνησε κατά της Περσίας Είχε πάρει επειδή δεν είχε οικονομικούς πόρους τα χρήματα των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων ως δάνειο πήρε και από τη μεγάλη εκκλησία (Αγία Σοφία) τα πολυκάνδηλα και άλλα λειτουργικά σκεύη και έκοψε νομίσματα πολλά Άφησε δε και το γιο του μαζί με τον πατριάρχη Σέργιο να διοικούν με τον πατρίκιο Βώνοσο άνδρα λογικό και συνετό σε όλα και έμπειρο hellipraquo

laquoΠήρε ο βασιλιάς στα χέρια του τη μορφή (εικόνα) του Θεανθρώπου την οποία δεν είχαν ζωγραφίσει χέρια hellip και έχοντας πίστη στο θεοζωγραφισμένο αυτό τύπο (εικόνα) έκανε αρχή των αγώνωνraquo

Με βάση τα αποσπάσματα αυτά του χρονογράφου Θεοφάνη αλλά και τα όσα διαβάσατε να απαντήσετε τις ερωτήσειςα) Ποιος είναι ο ρόλος της Εκκλησίας στην αντιμετώπιση των εχθρών του κράτους αυτήν την περίοδοβ) Πού φαίνεται ότι ο πόλεμος κατά των Περσών πήρε το χαρακτήρα ιερού πολέμου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Οι Σλάβοι o Εμφανίζονται στις αρχές του 6ου αι στα βόρεια του Δούναβηo Πραγματοποιούν επιδρομές εναντίον του Βυζαντίουo Τον 7ο αι περνούν κάτω από την επιρροή των Αβάρων

Οι Άβαροι o Ήταν λαός ουννικής καταγωγής o Είχαν ιδρύσει μια ισχυρή αυτοκρατορία στην Κεντρική Ευρώπηo Πραγματοποιούσαν μαζί με τους Σλάβους επιδρομές εναντίον του

Βυζαντίουo Πολιόρκησαν αρκετές φορές τη Θεσσαλονίκη ενώ επί Ηρακλείου

πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη

Σκλαβηνίεςo Διάφορες ομάδες Σλάβων εγκαταστάθηκαν σε εδάφη της σημερινής

Ελλάδας ιδρύοντας Σκλαβηνίεςo Σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού

διάσπαρτες ανάμεσα στους Έλληνεςo Οι σχέσεις των Σλάβων με τους ντόπιους κατοίκους

σχέσεις αντιπαράθεσης με λεηλασίες και επιθέσεις σχέσεις οικονομικής και κοινωνικής συνεργασίας

o Τελικό αποτέλεσμα ο εξελληνισμός των Σλάβων

Ο εξελληνισμός των Σλάβωνo Ήταν αποτέλεσμα της ρεαλιστικής πολιτικής που ακολούθησε η

βυζαντινή κυβέρνησηo Ακολούθησε τρία στάδια

στρατιωτική υποταγή εκχριστιανισμός κοινωνική και εθνολογική αφομοίωση

Οι Βούλγαροιo Ήταν λαός ασιατικής καταγωγήςo Εμφανίζονται στα Βαλκάνια κατά τον 7ο αιo Το 680 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Δ΄ ο Πωγωνάτος) νικούν τα

βυζαντινά στρατεύματα και εγκαθίστανται στην περιοχή του Δούναβη

o Ο αυτοκράτορας υπέγραψε μαζί τους συνθήκη ειρήνης

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

Εθνογένεση Βουλγάρωνo Οι Βούλγαροι υπέταξαν τους σλαβικούς πληθυσμούς που

κατοικούσαν στην περιοχή και αναμείχθηκαν μαζί τουςo Διαμορφώνεται έτσι το βουλγαρικό έθνος

από τους ολιγάριθμους αλλά στρατιωτικά κυρίαρχους Βούλγαρους

από τους πολυάριθμους Σλάβους που έδωσαν τη γλώσσα

Σχέσεις με το Βυζάντιοo Υπάρχουν περίοδοι μακρών και αιματηρών πολέμωνo Υπάρχει όμως και εμπορική και οικονομική συνεργασίαo Οι ηγεμόνες των Βουλγάρων είχαν υιοθετήσει την ελληνική γλώσσαo Δέχτηκαν από το Βυζάντιο και τον χριστιανισμό

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Ο ΜΩΑΜΕΘΑΝΙΣΜΟΣ ndash Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Η εμφάνιση του Μωάμεθ o Ο Μωάμεθ ήταν φτωχός και αμόρφωτος αλλά έξυπνος και

χαρισματικός άνθρωποςo Η κύρια ασχολία του ήταν να οδηγεί καραβάνιαo Έτσι ερχόταν σε επαφή με ανθρώπους άλλων θρησκειών

(χριστιανούς Ιουδαίους) καθώς και με πλούσιους Άραβες εμπόρουςo Έφτασε λοιπόν να σκέφτεται την αναμόρφωση της κοινωνίας και της

θρησκείας της πατρίδας τουo Έτσι άρχισε το κήρυγμά του κατά της λιθολατρίας διδάσκοντας

laquoόσα του είχε αποκαλύψει ο θεόςraquo

Η λιθολατρίαo Μέχρι την εμφάνιση του Μωάμεθ οι Άραβες λάτρευαν πέτρες

(πιθανότατα μετεωρίτες) που είχαν πέσει από τον ουρανόo Στη Μέκκα πατρίδα του Μωάμεθ βρισκόταν το ιερό Κααβά ένα

πετρόκτιστο κτίριο που κάλυπτε μια τέτοια πέτρα το οποίο αποτελούσε σπουδαίο προσκύνημα των Αράβων τραβούσε μεγάλο πλήθος προσκυνητών κάθε χρόνο

o Οι επισκέπτες ήταν πηγή πλούτου για την πόλη της Μέκκας

Η Εγίρα (622 μ Χ)o Ο Μωάμεθ ξεκίνησε τη διδασκαλία του από την πατρίδα του τη

Μέκκαo Οι άρχοντες της πόλης τον έδιωξαν γιατί δεν ήθελαν να χάσουν τα

μεγάλα έσοδα από τη λατρεία των λίθωνo Ο Μωάμεθ κατέφυγε στη γειτονική πόλη Αιθρίβη όπου τον

δέχτηκαν ως προφήτη ασπάστηκαν τη διδασκαλία του και άλλαξαν το όνομα της πόλης τους σε Μεδίνα (η πόλη του προφήτη)

o Αυτή η μετανάστευση του Μωάμεθ (622 μ Χ) ονομάστηκε Εγίρα και θεωρείται η αρχή της μωαμεθανικής θρησκείας

o Από την Εγίρα αρχίζει η χρονολογία του Μουσουλμάνων

Το κήρυγμα του Μωάμεθo Βασικό δόγμα της νέας θρησκείας laquoένας θεός υπάρχει (ο Αλλάχ) και

ένας είναι ο προφήτης του (ο Μωάμεθ)raquoo Είναι ένα μείγμα από στοιχεία διαφόρων θρησκειών (κυρίως

ιουδαϊσμού χριστιανισμού και ζωροαστρισμού) o Βρήκε απήχηση στους φτωχούς νομάδες της Αραβίας γιατί τους

υποσχόταν ψυχικά και υλικά αγαθά στη μετά θάνατο ζωή

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

o Το κοράνι το ιερό βιβλίο του Μωαμεθανισμού απαιτούσε από τους πιστούς να διαδώσουν το Ισλάμ με ιερό πόλεμο (τζιχάντ)

o Οι νεκροί του πολέμου αυτού γίνονταν μάρτυρες της πίστης και εξασφάλιζαν θέση στον παράδεισο

Η εξάπλωση των Αράβων μέχρι το 732 μΧo Οι Άραβες καταλαμβάνουν αρχικά την Περσίαo Στη συνέχεια τις ανατολικές επαρχίες του Βυζαντινού κράτους

Συρία Παλαιστίνη Αίγυπτοo Το 673 ο χαλίφης Μωαβιά πολιορκεί (χωρίς επιτυχία) την

Κωνσταντινούποληo Ολοκλήρωσαν την κατάκτηση της Αφρικής και πέρασαν στην

Ισπανίαo Το 717 πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Κωνσταντινούπολη

αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς από τον Λέοντα Γ΄ Ίσαυρο o Το 732 οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλ νικούν τους

Άραβες στο Πουατιέ της Γαλλίας ανακόπτοντας την προέλασή τους

Η ταχύτητα των αραβικών κατακτήσεων οφείλεταιo Στο θρησκευτικό φανατισμό που τροφοδοτείται από τους Χαλίφεςo Στην εξάντληση Περσίας και Βυζαντίου από τη μεταξύ τους

αναμέτρησηo Στην αντίθεση των μονοφυσιτών Συρίας και Αιγύπτου προς το

πολιτικό κέντρο του κράτους

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ

1 Η ανάπτυξη του Εμπορίου

Οι Άραβες μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου Εμπορεύματα και τιμές Παράγοντες που συμβάλλουν στην ανωτέρω εξέλιξη Εμπορικές αποικίες των Αράβων στην Άπω Ανατολή Εμπορικοί δρόμοι κατά τον 10ο αι Καινοτομίες των Αράβων στο εμπόριο

2 Γράμματα επιστήμη και τέχνες

Κέντρα του αραβικού πολιτισμού Βιβλιοπωλεία ndash συλλογές χειρογράφων Μεταφραστικό έργο των Αράβων Χαρακτηριστικά έργα αραβικής τέχνης Χαρακτήρας αραβικής τέχνης

3 Επίδραση του αραβικού πολιτισμού στο δυτικό κόσμο

Μαθηματικά καθιέρωσαν την ινδική αρίθμηση Γεωγραφία οργάνωσαν μακρινά ταξίδια Αστρονομία υπολόγισαν την τροχιά του ήλιου και των πλανητών Χημεία ανακάλυψαν το θειϊκό οξύ και το οινόπνευμα Ιατρική πραγματοποίησαν πολύπλοκες εγχειρήσεις και

καθιέρωσαν νέα φάρμακα Γλώσσα παρουσία πολλών αραβικών λέξεων στις ευρωπαϊκές

γλώσσες Εισαγωγή στοιχείων άλλων πολιτισμών χαρτί από τους Κινέζους

και πολλές καλλιέργειες

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Τα στοιχεία συνοχής του Βυζαντίου είναι Ελληνισμός Χριστιανισμός (Ορθοδοξία) Θεματική οργάνωση - Κοινότητες

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος ήταν ανέκαθεν ελληνικό ή εξελληνισμένο Η πνευματική παράδοση του ελληνισμού κυριαρχούσε στην Ανατολή ενώ είχε

επηρεάσει και το ρωμαϊκό πολιτισμό Η ελληνική γλώσσα μιλιόταν από όλους τους ανατολικούς λαούς Είναι η

γλώσσα της παιδείας και σιγά-σιγά μπαίνει και στη διοίκηση Η πρωτεύουσα κτίζεται στη θέση μιας ελληνικής αποικίας Οι περισσότεροι

κάτοικοί της είναι Έλληνες Οι βιβλιοθήκες πλουτίζονται με ελληνικά συγγράμματα Τα κτίρια και τα αγάλματα ακολουθούν την ελληνική κλασσική τέχνη

Από τον 7ο αι επιτυγχάνεται ο πλήρης εξελληνισμός του Βυζαντινού Κράτουςo Η έκταση του Βυζαντινού κράτους περιορίζεταιΕξαιτίας Των κατακτήσεων των Αράβων Τη εγκατάστασης Σλάβων και Βουλγάρων στα ΒαλκάνιαΑποτέλεσμα Χάνεται ο χαρακτήρας του laquoοικουμενικούraquo κράτους Οι επαρχίες του κράτους κατοικούνται από Έλληνες ή εξελληνισμένους Όλη η αυτοκρατορία μιλάει μόνο ελληνικά ndash Η ελληνική καθιερώνεται

ως επίσημη γλώσσα Το Βυζαντινό κράτος παίρνει τη μορφή ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

o Επηρεάζει με τη διδασκαλία του τη νομοθεσία τις κρατικές δραστηριότητες και γενικά τη ζωή της αυτοκρατορίας

o Εκκλησία και κράτος συνυπάρχουν και συμβαδίζουν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης είναι δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον αυτοκράτορα

o Η Εκκλησία έχει κάτω από τη δικαιοδοσία της την κοινωνική πρόνοια και αναπτύσσει σπουδαία φιλανθρωπική δράση η οποία της δίνει κύρος και δύναμη

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

o Από τον 7ο αι όλες οι επαρχίες είναι εξαρτημένες εκκλησιαστικά από το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

o Η ιδιότητα του χριστιανού είναι ο συνδετικός κρίκος των υπηκόων του Βυζαντίου το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος είναι μια χριστιανική αυτοκρατορία

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ndash ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

o Ο θεματικός στρατός αποτελείται από στρατιώτες-αγρότεςo Οι μισθοφόροι περιορίζονται σημαντικάo Στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριαρχεί η μικρή και μεσαία ιδιοκτησίαo Οι ελεύθεροι γεωργοί των χωριών είναι οργανωμένοι σε κοινότητεςo Έχουν αυτοδιοίκηση και φροντίζουν τα κοινά προβλήματα (πχ το πότισμα

των ζώων και των χωραφιών)o Μέσα από τις κοινότητες θα γίνεται στο εξής και η είσπραξη των φόρων

Θέμα για συζήτηση Τα οικονομικά μέτρα (κακώσεις) του Νικηφόρου Α΄

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ (717-867)ΑΓΩΝΕΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Τα χαρακτηριστικά της περιόδου 717-867o Ίσως είναι η κρισιμότερη περίοδος της ιστορίας του Βυζαντίου γιατί το

κράτος δίνει τη μάχη για την επιβίωση με σημαντικά προβλήματα και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό

o Στο εξωτερικό οι εχθροί του Βυζαντίου είναι οι Άραβες οι Βούλγαροι και οι Σαρακηνοί πειρατές

o Στο εσωτερικό ξεσπάει μια θρησκευτική κρίση που χαρακτηρίζει ολόκληρη την περίοδο η Εικονομαχία

Οι σημαντικότεροι αυτοκράτορες της περιόδουo Λέων ο Γ πέτυχε μεγάλες νίκες κατά των Αράβων ενώ στο εσωτερικό

επιχείρησε μεγάλης έκτασης μεταρρυθμίσεις (μια από αυτές ήταν και η εικονομαχία)

o Ο γιος του Λέοντα Κωνσταντίνος Ε μεγάλος στρατηγός (από τους μεγαλύτερους του Βυζαντίου) κατατρόπωσε τους Βούλγαρους Ήταν φανατικός εικονομάχος και αυτό επέδρασε στην υστεροφημία του

o Λέων Ε ο Αρμένιος καλός στρατηγός κατάφερε να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον Κρούμο (τσάρο της Βουλγαρίας) Επανέφερε την εικονομαχία

Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ

Τα γενικά χαρακτηριστικά της εποχής της μακεδονικής δυναστείαςo Είναι η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου Το κράτος

παρουσιάζεται δυνατό και στο εσωτερικό και στο εξωτερικόo Στο εσωτερικό

ανανεώνεται η κρατική μηχανή με βελτίωση της νομοθεσίας και αλλαγές στη διοίκηση

λαμβάνονται μέτρα για την προστασία των κοινωνικά αδύνατων τάξεων

σταθεροποιείται η κληρονομική διαδοχή στον αυτοκρατορικό θρόνο

παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνώνo Στο εξωτερικό

συντρίβονται όλοι οι εξωτερικοί εχθροί και το Βυζάντιο εμφανίζεται ως το ισχυρότερο κράτος της εποχής του

η περίοδος 963-1025 ονομάζεται laquoβυζαντινή εποποιίαraquo και είναι η πιο λαμπρή της μεσαιωνικής μας ιστορίας

παράλληλα αναπτύσσεται σπουδαία διπλωματική δραστηριότητα Η πολιτική επιρροή του Βυζαντίου αυξάνει σημαντικά με την διάδοση του χριστιανισμού στους γύρω λαούς

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

o Βέβαια τα τελευταία χρόνια της δυναστείας παρατηρούνται τα πρώτα σημάδια παρακμής

Η εποχή της μακεδονικής δυναστείας χωρίζεται σε τρεις περιόδουςo Πρώτη περίοδος 867-963

Περίοδος ανασυγκρότησης και ανόρθωσης Το κράτος προχωρά με γοργά βήματα προς την ακμή

Σημαντικότεροι αυτοκράτορες ο Βασίλειος Α και ο Ρωμανός Α Λεκαπηνός

Λόγιοι αυτοκράτορες Λέων ΣΤ ο σοφός και Κωννος Ζ ο πορφυρογέννητος

o Δεύτερη περίοδος 963-1025 Η εποχή της ακμής Ονομάζεται laquoΒυζαντινή Εποποιίαraquo Βασιλεύει η κορυφαία ίσως τριάδα αυτοκρατόρων του Βυζαντίου

Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιμισκής και Βασίλειος Β Βουλγαροκτόνος

o Τρίτη περίοδος 1025-1056 Περίοδος καθοδικής πορείας του κράτους Το Βυζάντιο βαδίζει

γοργά προς την παρακμή Ο θρόνος ανήκει κληρονομικά στις δύο κόρες του Κωνσταντίνου

Η΄ Ζωή και Θεοδώρα οι οποίες ανεβάζουν σrsquo αυτόν μια σειρά από ασήμαντους και ανίκανους αυτοκράτορες Έλειψε ο ικανός αυτοκράτορας που θα συγκρατούσε το κράτος από την κατάρρευση

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙ ΕΡΙΔΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Η εμφάνιση της Εικονομαχίαςo Ο Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος εκτός από τις στρατιωτικές του επιτυχίες σε μια

προσπάθεια να αναδιοργανώσει το κράτος προχώρησε σε μια σειρά από εσωτερικές μεταρρυθμίσεις

o Στο πλαίσιο της θρησκευτικής του πολιτικής θέλησε να καταργήσει την προσκύνηση των εικόνων

o Παράλληλα επεδίωξε να θέσει κάτω από τον έλεγχό του την Εκκλησία και τα μοναστικά ιδρύματα

o Ξέσπασε έτσι μια πολιτικο-θρησκευτική διαμάχη που ταλαιπώρησε το κράτος για 150 χρόνια

o Ο Λέων ήταν ευσεβής αυτοκράτορας και τα κίνητρά του ήταν κυρίως θρησκευτικά αλλά η πολιτική του έθιξε το θρησκευτικό αίσθημα των λαϊκών στρωμάτων

o Επίσης δεν προχώρησε σε σύγκληση οικουμενικής συνόδου και αυτό προκάλεσε αντιδράσεις

Το πρόβλημα της λατρείας των εικόνωνo Οι πρώτοι χριστιανοί δεν είχαν εικόνεςo Με τη διάδοση του Χριστιανισμού άρχισαν να χρησιμοποιούνται εικόνες

για λατρευτικούς σκοπούςo Τότε δημιουργήθηκε και η διαφωνία αν είναι σωστό να προσκυνούν οι

πιστοί τις εικόνεςo Τον 8ο αι παρατηρήθηκαν υπερβολές στην προσκύνηση των εικόνων

Λατρεύονταν τα κειμήλια της Εκκλησίας και τα λείψανα των αγίων

Η προσκύνηση των εικόνων σε πολλές περιπτώσεις μετατράπηκε σε λατρεία του ξύλου και όχι του εικονιζόμενου προσώπου

o Οι Άραβες διακήρυσσαν ότι οι χριστιανοί ήταν πολυθεϊστές και ειδωλολάτρες Επρόκειτο για μια επικίνδυνη προπαγάνδα

o Παράλληλα υπήρξαν και άλλα προβλήματα Ο αριθμός των μοναστηριών μεγάλωνε συνεχώς Τα μοναστήρια είχαν αποκτήσει μεγάλες περιουσίες οι οποίες

απαλλάσσονταν από τη φορολογία Ο μεγάλος αριθμός των μοναχών στερούσε το κράτος από

αξιόμαχους πολεμιστές Η αρχή της κρίσης

o Το 726 αρχικά και πιο αποφασιστικά το 730 μΧ ο Λέων Γ΄ αποφάσισε να απαγορεύσει την προσκύνηση των εικόνων

o Κάλεσε τον πατριάρχη και του ζήτησε να υπογράψει το διάταγμα κατάργησης των εικόνων

o Ο πατριάρχης Γερμανός αρνήθηκε κατηγορηματικά και παραιτήθηκε Ο Λέων τον αντικατέστησε με υποστηρικτή της πολιτικής του

o Αντέδρασε έντονα και ο πάπας αναθεματίζοντας το σχετικό διάταγμα

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

o Στο θεολογικό επίπεδο υποστήριξε την προσκύνηση των εικόνων ο μεγάλος θεολόγος της εποχής Ιωάννης Δαμασκηνός

Η πρώτη φάση της Εικονομαχίας (726-787)o Ξεκίνησε με το διάταγμα του Λέοντα και έκλεισε το 787 με την Ζ΄

οικουμενική σύνοδο που συγκάλεσε η Ειρήνη η Αθηναία o Ξέσπασε επανάσταση στο θέμα των laquoΕλλαδικώνraquo (στην κυρίως Ελλάδα)

καθώς και στην κάτω Ιταλία μετά από ενέργειες του Πάπαo Ο Λέων κατέστειλε την επανάσταση και αφαίρεσε από τη δικαιοδοσία του

πάπα την εκκλησία του Ιλλυρικού (Κάτω Ιταλίας-Σικελίας και Ελλάδας)o Ο Κωνσταντίνος Ε΄ αναδείχτηκε στον πιο φανατικό εικονομάχο

Καταδίωξε συστηματικά τους μοναχούς και έκλεισε πολλά μοναστήριαo Συγκάλεσε το 754 σύνοδο που καταδίκασε τις εικόνες και τη λατρεία

τουςo Τελικά η Ειρήνη η Αθηναία ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Κωνσταντίνου ΣΤ΄ συγκάλεσε την Ζ΄ οικουμενική σύνοδο που αναστήλωσε τις εικόνες

Η δεύτερη φάση της Εικονομαχίας (815-843)o Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος με σύνοδο που συγκάλεσε στο μοναστήρι των

Βλαχερνών απαγόρευσε εκ νέου την προσκύνηση των εικόνωνo Στη φάση αυτή δεν έχουμε τις ακρότητες της προηγούμενης περιόδουo Πιο φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος που έκανε διωγμούς και

έκλεισε πολλά μοναστήριαo Η γυναίκα του Θεοφίλου Θεοδώρα ως επίτροπος του ανήλικου γιου της

Μιχαήλ Γ΄ συγκάλεσε σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 843 που επικύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ οικουμενικής συνόδου και έκλεισε οριστικά το ζήτημα

o Η Εκκλησία γιορτάζει την αναστήλωση των εικόνων την πρώτη Κυριακή της σαρακοστής που ονομάζεται Κυριακή της Ορθοδοξίας

Μια σύντομη κριτική της Εικονομαχίαςo Τελικός νικητής δεν ήταν η εικονολατρία αλλά η ορθοδοξίαo Οι πατέρες της Εκκλησίας δογμάτισαν ότι δεν λατρεύεται το αντικείμενο ή το

υλικό αλλά ο σεβασμός αποδίδεται στο εικονιζόμενο πρόσωποo Καταδικάστηκαν οι υπερβολές και η δεισιδαιμονίαo Η διαμάχη είχε και θετικές συνέπειες

Το κράτος βγήκε πιο δυνατό από την κρίση Η λύση δόθηκε με κρατική πρωτοβουλία

Κράτος και Εκκλησία αναθεώρησαν τις μεταξύ τους σχέσεις Η μεταξύ τους συνεργασία ενίσχυσε την πνευματική ζωή και το ιεραποστολικό έργο

Καταδικάστηκε η τυπολατρίαo Αρνητικές συνέπειες

Οι πάπες απομακρύνθηκαν από το Βυζάντιο και στράφηκαν στους Φράγκους ηγεμόνες για προστασία

Αρχίζει μια αντιπαράθεση Ανατολής και Δύσης που θα έχει δυσάρεστες επιπτώσεις τους επόμενους αιώνες

ΕΡΓΑΣΙΑ Σε ένα κείμενο δύο παραγράφων να καταγράψετε τα επιχειρήματα των δύο πλευρών (εικονομάχων-εικονολατρών) όπως πηγάζουν από τα κείμενα

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

και το μάθημα 2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ

Αρχή της πνευματικής αναγέννησης του βυζαντινού κόσμουo Ιδρύεται η σχολή της Μαγναύρας με επικεφαλής τον Λέοντα τον

Μαθηματικόo Διδάσκονταν οι επιστήμες φιλοσοφία γεωμετρία αστρονομία

γραμματικήo Παρατηρείται μια στροφή προς την αρχαία κληρονομιά και τη

μελέτη των αρχαίων κειμένωνo Μελετούνται σχολιάζονται και αντιγράφονται τα χειρόγραφα των

κλασσικών συγγραφέωνo Καταγράφονται οι γνώσεις της εποχής σε μεγάλα έργα τις

εγκυκλοπαίδειεςo Εμφανίζονται σπουδαίοι λόγιοι όπως ο πατριάρχης Φώτιος και ο

μαθητής του Αρέθαςo Παρατηρείται ανάπτυξη στη λαϊκή ποίηση με το ακριτικό τραγούδι

Η laquoΜυριόβιβλοςraquo και το έργο του Φωτίουo Η Μυριόβιβλος αποτελεί ένα μεγαλόπνοο και πολύτιμο έργο του

Φωτίου που είχε τη μορφή εγκυκλοπαίδειαςo Σrsquo αυτήν περιέχονται περιλήψεις και σχολιασμός πολλών αρχαίων

κειμένωνo Η σημασία του έργου αυτού είναι μεγάλη γιατί περιλαμβάνει και

πολλά έργα που σήμερα έχουν χαθεί και δεν τα γνωρίζουμε από άλλες πηγές

o Ο Φώτιος έγραψε και λεξικό καθώς και πολλά θεολογικά φιλοσοφικά και ρητορικά έργα

o Ως πατριάρχης ανέπτυξε σπουδαία ιεραποστολική δραστηριότητα

Το ακριτικό τραγούδιo Οι αγώνες με τους Άραβες και τα κατορθώματα των laquoακριτώνraquo

ενέπνευσαν τη λαϊκή ποιητική ευαισθησία η οποία εκφράστηκε με το ακριτικό τραγούδι

o Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών με κεντρικό ήρωα το Βασίλειο Διγενή Ακρίτα

o Ο Διγενής Ακρίτας είναι ο ιδανικός ήρωας ο οποίος συγκεντρώνει πάνω του όλες τις αρετές των ακριτών

o Τα ακριτικά τραγούδια είναι τα πρώτα δημοτικά τραγούδια της νεοελληνικής ποίησης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΔΙΑΔΟΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΟΡΑΒΟΥΣ ΚΑΙ

ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ

Η ιεραποστολική δράση των Κυρίλλου και Μεθοδίουo Έντονος ανταγωνισμός Βυζαντίου και Δύσης για τον εκχριστιανισμό

των Σλάβωνo Οι Μοραβοί γνώρισαν τον χριστιανισμό από Λατίνους

ιεραποστόλους αλλά Έβλεπαν τους ιεραποστόλους ως πράκτορες της γερμανικής

πολιτικής Ένοιωθαν ότι απειλείται η ανεξαρτησία τους Αντιδρούσαν στην προσπάθεια των ιεραποστόλων να

επιβάλουν τη Λατινική γλώσσα στη λατρείαo Γιrsquo αυτό στράφηκαν στο Βυζάντιο και ζήτησαν να τους στείλει

δασκάλους και οδηγίεςo Η αποστολή αυτή ανατέθηκε σε δυο αδέλφια από τη Θεσσαλονίκη

τον Κωνσταντίνο (που πήρε το μοναχικό όνομα Κύριλλος) και τον Μεθόδιο

o Τα δυο αδέλφια επινόησαν το σλαβικό αλφάβητο [μέχρι τότε η σλαβική γλώσσα δεν ήταν γραπτή γλώσσα] και μετάφρασαν στα σλαβικά τα Ευαγγέλια και λειτουργικά κείμενα

o Οι Κύριλλος και Μεθόδιος μαζί με τον εκχριστιανισμό των Σλάβων έθεσαν τις βάσεις της σλαβικής λογοτεχνίας

o Η Εκκλησία τους ανακήρυξε αγίους

Εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Αφορμή για σύγκρουση Βυζαντίου και πάπα αποτέλεσε και ο

εκχριστιανισμός των Βουλγάρωνo Ο ηγεμόνας των Βουλγάρων Βόρης βαπτίστηκε χριστιανός με

ανάδοχο τον βυζαντινό αυτοκράτορα και πήρε το όνομα Μιχαήλo Όταν όμως έχουμε νέα επέμβαση του πάπα στα εσωτερικά της

νεοσύστατης εκκλησίας τότε ο πατριάρχης Φώτιος κατήγγειλε την επέμβαση αυτή και κατηγόρησε την εκκλησία της Ρώμης για δογματικές καινοτομίες

o Συγκάλεσε μάλιστα και σύνοδο το έτος 867 που αναθεμάτισε τον πάπα και απέρριψε το δόγμα περί εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος laquoκαι εκ του Υιούraquo (Filioque)

o Η εκκλησία της Βουλγαρίας υπάγεται τελικά στη δικαιοδοσία του πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ

Αγώνες εναντίον των Αράβων κατά την περίοδο 867-963o Ο Βασίλειος Α είχε σημαντικές επιτυχίες κατά των Αράβων στα ανατολικά

σύνοραo Παράλληλα ο βυζαντινός στόλος έδειξε να επιβάλλεται των Σαρακηνών

πειρατών διώχνοντάς τους από το Αιγαίο και την Αδριατικήo Στα χρόνια όμως του Λέοντα ΣΤ ξανάρχισαν οι επιδρομές στις παράλιες

περιοχέςo Το 904 οι Σαρακηνοί της Κρήτης με αρχηγό τον Λέοντα Τριπολίτη κατέλαβαν

και λεηλάτησαν τη Θεσσαλονίκηo Στα χρόνια του Ρωμανού Λεκαπηνού ο στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας

κατέλαβε την Έδεσσα της Συρίας

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκάo 960-61 (ως στρατηγός του Ρωμανού Β΄) απελευθέρωση της Κρήτης από τους

Σαρακηνούς πειρατέςo 963 και μετά (ως αυτοκράτορας) συνεχείς εκστρατείες και κατάληψη

της Ταρσού της Κιλικίας της Αντιόχειας της Κύπρου

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκήo Συνέχισε τις εκστρατείες κατά των Αράβων και κατέλαβε

τη Συρία την Παλαιστίνη ήταν έτοιμος να καταλάβει τα Ιεροσόλυμα τον πρόλαβε όμως ο

θάνατος

Ο Βασίλειος Β΄ o Καταλαμβάνει την περιοχή νότια της Κασπίας

ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ

Το Βυζάντιο αντιμετωπίζει τον Συμεών o Όταν έγινε τσάρος των Βουλγάρων ο γιος του Βόρη Συμεών έθεσε ως στόχο

την κατάλυση του Βυζαντινού κράτους και την δημιουργία της δικής του αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια

o Κυρίευσε την Αδριανούπολη αυτοανακηρύχθηκε laquoτσάρος Ρωμαίων και Βουλγάρωνraquo και σκόπευε να βαδίσει κατά της Κωνπολης

o Απόσπασε τη βουλγαρική εκκλησία από τη δικαιοδοσία του οικουμενικού πατριαρχείου και την ανακήρυξε ως ανεξάρτητη εκκλησία

o Στα χρόνια του Ρωμανού Α Λεκαπηνού το Βυζάντιο με τη βοήθεια των

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

Ούγγρων και των Κροατών κατάφερε να νικήσει τον Συμεών και να τον περιορίσει στα παλιά του σύνορα

o Το 927 ο Συμεών πέθανε και το Βυζάντιο απαλλάχτηκε από ένα επικίνδυνο εχθρό

Αγώνες του Νικηφόρου Φωκά o Ο Φωκάς σταματά την αποστολή δώρων στους Βούλγαρουςo Οι Βούλγαροι επαναστάτησαν ndash Ο Φωκάς έστειλε εναντίον τους τούς Ρώσουςo Ο Σβιατοσλάβος ηγέτης των Ρώσων νίκησε τους Βούλγαρους αρνήθηκε όμως

να παραδώσει τα κατακτημένα εδάφη στο Βυζαντινό Κράτοςo Ο Φωκάς ετοιμάστηκε για εκστρατεία αλλά δολοφονήθηκε

Αγώνες του Ιωάννη Τσιμισκή o Ο Τσιμισκής πραγματοποίησε την εκστρατεία κατά των Βουλγάρων και το 971

κατανίκησε τους Ρώσους και κατέλαβε τη Βουλγαρίαo ΕΤΣΙ

- Κατέλυσε το Βουλγαρικό κράτος- Χώρισε τη Βουλγαρία σε αυτοδιοίκητες επαρχίες- Τις επαρχίες τις διοικούσαν τοπικοί άρχοντες οι Βοεβόδες- Κατάργησε το Βουλγαρικό Πατριαρχείο που είχε ιδρύσει ο Συμεών

Αγώνες του Βασιλείου Β΄o Μετά το θάνατο του Τσιμισκή οι Βούλγαροι επαναστάτησαν και με ηγέτη τον

Σαμουήλ άρχισαν τις επιδρομές (έφταναν μέχρι την Πελοπόννησο)o Ο Βασίλειος είχε να ασχοληθεί με δύο επικίνδυνες επαναστάσεις στο εσωτερικό

του Βάρδα Σκληρού και του Βάρδα Φωκάo Όταν ο Βασίλειος κατέπνιξε τις επαναστάσεις ασχολήθηκε συστηματικά με τις

βουλγαρικές επιδρομέςo Πρώτη μεγάλη νίκη των Βυζαντινών το 997 στον Σπερχειό ποταμό ο στρατηγός

Νικηφόρος Ουρανός αιφνιδίασε τους Βούλγαρους που επέστρεφαν από επιδρομή και τους συνέτριψε Ο Σαμουήλ τραυματισμένος κατάφερε να σωθεί με δυσκολία

o Ο Βασίλειος Β΄ πραγματοποιούσε κάθε χρόνο εκστρατεία στη Βουλγαρία μέχρι την οριστική και ολοκληρωτική κατάληψή της

o Δεύτερη μεγάλη νίκη στο Κλειδί το 1014- Η πανωλεθρία του βουλγαρικού στρατού ήταν ολοκληρωτική- Ο Σαμουήλ με δυσκολία απέφυγε την αιχμαλωσία- Τους αιχμαλώτους ο Βασίλειος τους τύφλωσε και τους έστειλε στον

Σαμουήλ- Τον ίδιο χρόνο ο Σαμουήλ πέθανε από την λύπη του- Τέσσερα χρόνια αργότερα η Βουλγαρία είχε υποταχθεί οριστικά

o Πώς ρυθμίστηκε η κατάσταση- Το 1018 η Βουλγαρία έγινε βυζαντινή επαρχία χωρισμένη σε δύο laquoθέματαraquo- Η βουλγαρική εκκλησία έγινε αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή με έδρα την

Αχρίδα- Τον αρχιεπίσκοπο τον εξέλεγε ο αυτοκράτορας από τους κληρικούς της

Αγίας Σοφίας- Οι άλλοι Σλάβοι δέχτηκαν τη βυζαντινή εξάρτηση

o Ο Βασίλειος Β΄ μετά την εξουδετέρωση των Βουλγάρων ονομάστηκε από τους σύγχρονούς του ιστορικούς laquoΒουλγαροκτόνοςraquo

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)

Οικονομίαo Κατά τον 9ο και 10ο αι η αυτοκρατορία έχει μια σταθερή και

ακμάζουσα οικονομία o Παράλληλα με τη γεωργία αναπτύσσονται το εμπόριο και η

βιοτεχνίαo Εκτός από την Κωνσταντινούπολη σπουδαία κέντρα είναι

Θεσσαλονίκη και Τραπεζούντα Δυρράχιο Καστοριά και Αδριανούπολη Βέροια Θήβα Πάτρα και Κόρινθος (μεταξουργία)

o Το Βυζάντιο είναι το πιο ισχυρό οικονομικά κράτος της εποχής εκείνης

Κοινωνία της υπαίθρουo Δυνατοί (μεγαλογαιοκτήμονες)o Ελεύθεροι γεωργοίo Ακτήμονεςo Πάροικοι (δουλοπάροικοι)

Οικονομία των πόλεωνo Αστική οικονομία (εκχρηματισμένη)

Βιοτεχνία Εμπόριο

o Οργάνωση σε συντεχνίεςo Δημιουργία μεσαίας τάξης (επιχειρηματιών)

Η βιοτεχνίαo Η βιοτεχνία λειτουργούσε με αυστηρούς κανόνεςo Ήταν καθορισμένος ο τρόπος αγοράς των πρώτων υλών ο τρόπος

και ο χρόνος των αγοραπωλησιώνo Οι βιοτεχνίες ήταν οργανωμένες σε συντεχνίες

Οι συντεχνίες ήταν κλειστές οργανώσεις των διαφόρων κλάδων της βιοτεχνίας

Για να ασκήσει κάποιος ένα επάγγελμα έπρεπε να ανήκει στην αντίστοιχη συντεχνία

Οι συντεχνίες είχαν ελεγχόμενο αριθμό μελών και συνήθως το δικαίωμα συμμετοχής ήταν κληρονομικό

Οι συντεχνίες κανόνιζαν τις συνθήκες εργασίας τις τιμές τους μισθούς και τα κέρδη

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

Οι συντεχνίες ελέγχονταν από τον Έπαρχοo Ορισμένοι κλάδοι εμπορίου και βιοτεχνίας ήταν κρατικά μονοπώλια

Νομοθεσίαo Η νομοθεσία των Μακεδόνων αυτοκρατόρων είχε ως στόχο

την εύρυθμη λειτουργία της διοίκησης την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων την προσαρμογή στις νέες οικονομικές και κοινωνικές

συνθήκεςo Νομοθετικές συλλογές

Βασίλειος Α΄ Πρόχειρος νόμος Επαναγωγή Λέων Στ΄ Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Νεαρές

[Πληροφορίες για τις συλλογές αυτές στο βιβλίο]

Οι laquoΔυνατοίraquoo Οι Δυνατοί αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο

Για τους ελεύθερους γεωργούς και τις μικρές ιδιοκτησίες Για την κρατική εξουσία (με τις επαναστάσεις για κατάληψη

της εξουσίας) Γενικά απειλούσαν τη συνοχή και την ενότητα του κράτους

o Μεγάλες οικογένειες Δυνατών ήταν οι Φωκάδες Σκληροί Κομνηνοί Παλαιολόγοι (Μ Ασία) Βρυέννιοι Καντακουζηνοί (Ευρώπη)

o Οι οικογένειες αυτές είχαν τους δικούς τους στρατούς και λειτουργούσαν σαν μικρά κράτη μέσα στο κράτος

Μέτρα του Βασιλείου Β΄ κατά των Δυνατώνo Όλοι οι αυτοκράτορες λίγο ή πολύ πήραν μέτρα κατά των δυνατώνo Περισσότερο απrsquo όλους ο Βασίλειος Β΄ (γιατί είχε κινδυνεύσει ο

θρόνος του από επαναστάσεις Δυνατών)o Ο Βασίλειος Β΄ απαγόρευσε την αγορά γης που ανήκε στις

κοινότητες και ακύρωσε με νόμο κάθε τέτοια αγορά (νεαρά έτους 996)

o Επίσης το 1002 όρισε το αλληλέγγυον Οι πλούσιοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν το φόρο των

laquoταπεινώνraquo αυτών που δεν μπορούσαν να πληρώσουν το μερίδιό τους στους φόρους

Κείμεναlaquohellip έβγαλε διαταγή (ο Βασίλειος Β΄) οι εισφορές των φτωχών που είχαν καταστραφεί να πληρώνονται από τους δυνατούς Ονομάστηκε δε η τέτοιου είδους είσπραξη laquoαλληλέγγυονraquo Όταν δε ο πατριάρχης και πολλοί από τους αρχιερείς και από τους ασκητές όχι λίγοι τον παρακάλεσαν να σταματήσει

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

αυτό το παράλογο βάρος ο βασιλιάς δεν υπάκουσε hellipraquo Ιωάννης Σκυλίτζης Σύνοψις ιστοριών (μετάφραση)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204

Γενικά χαρακτηριστικά εποχήςo Στο εσωτερικό εμφανίζονται συμπτώματα παρακμήςo Οι ελεύθεροι γεωργοί της Μ Ασίας μένουν απροστάτευτοιo Παραμελείται ο θεματικός στρατός και σταδιακά το στράτευμα

γίνεται μισθοφορικόo Η επιβολή υψηλών φόρων οδηγεί σε ταραχές και εξεγέρσειςo Εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων ndash Κατάκτηση Μ Ασίαςo Στη Δύση μίσος και αποστροφή προς το Βυζάντιοo Οι Νορμανδοί καταλαμβάνουν τις βυζαντινές κτήσεις της Ιταλίαςo Επιδρομές των Νορμανδών που ταλαιπωρούν το κράτοςo Σταυροφορίες που οδηγούν στην πτώση της Κωνσταντινούπολης

και την προσωρινή κατάλυση του Βυζαντινού κράτους

Τρεις περίοδοιo 1056-1081 ανίκανοι αυτοκράτορες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν

τα εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα Φωτεινή εξαίρεση ο Ρωμανός Δ΄ Διογένης

o Δυναστεία των Κομνηνών (1081-1185) Οι τρεις πρώτοι Κομνηνοί είναι ικανοί αυτοκράτορες και προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κατάρρευση

o Δυναστεία των Αγγέλων (1185-1204) Ίσως η χειρότερη δυναστεία του Βυζαντίου Εντελώς ανίκανοι οδήγησαν στην πτώση της Κωνπολης

Εμφάνιση Σελτζούκων Τούρκωνo Οι πρώτοι Τούρκοι που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο

ονομάζονται Σελτζούκοι από το όνομα του φυλάρχου τους του Σελτζούκ

o Δέχονται τον Ισλαμισμό εγκαθίστανται στα εδάφη του παρακμασμένου αραβικού χαλιφάτου και κάνουν επιθέσεις στα βυζαντινά εδάφη

o Η κακοδιοίκηση του Βυζαντίου τους επιτρέπει να γίνουν σύντομα κύριοι της Μ Ασίας

o Η μοναδική προσπάθεια αντίστασης από τον Ρωμανό Διογένη αποτυγχάνει λόγω προδοσίας των αντιπάλων του

Η μάχη του Ματζικέρτ (1071) και οι συνέπειές της o Ο Ρωμανός Διογένης με πολυάριθμο στρατό εκστρατεύει κατά των

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

Σελτζούκωνo Τους αντιμετωπίζει στο Ματζικέρτ Μετά από προδοσία των

αντιπάλων του ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία και ο ίδιος πιάστηκε αιχμάλωτος

o Ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν του φέρθηκε γενναιόψυχα και τον άφησε ελεύθερο

o Οι πολιτικοί του αντίπαλοι συλλαμβάνουν τον Ρωμανό και τον τυφλώνουν

o Οι συνέπειες της ήττας στο Ματζικέρτ είναι ανυπολόγιστες Ανοίγει ο δρόμος για την κατάκτηση της Μ Ασίας από τους

Τούρκους Είναι η αρχή του τέλους για τη βυζαντινή κυριαρχία στην

Ανατολή

Η μάχη στο Μυριοκέφαλο (1176) o Οι δύο πρώτοι Κομνηνοί αυτοκράτορες είχαν σημαντικές επιτυχίες

κατά των Σελτζούκων Τούρκωνo Ο Ιωάννης Κομνηνός θα κατέλυε το κράτος των Σελτζούκων αν δεν

τον προλάβαινε ο θάνατοςo Ο Μανουήλ Κομνηνός παρά την γενικότερη ικανότητά του

παγιδεύτηκε στο Μυριοκέφαλο και ο στρατός του υπέστη πανωλεθρία

o Η καταστροφή στο Μυριοκέφαλο συμπληρώνει την καταστροφή του Ματζικέρτ Οι Τούρκοι γίνονται κύριοι της Μ Ασίας

Επιδρομές των Νορμανδώνo Οι Νορμανδοί (άνθρωποι του Βορρά) προερχόμενοι από την

σκανδιναβική χερσόνησο δημιούργησαν τον 11ο αι ισχυρό κράτος στην Ιταλία καταλαμβάνοντας τα βυζαντινά εδάφη

o Το 1071 καταλαμβάνουν το Μπάρι την τελευταία βυζαντινή κτήση της Ιταλίας

o Στα χρόνια των Κομνηνών αυτοκρατόρων πραγματοποίησαν τέσσερις επιδρομές κατά του Βυζαντινού κράτους

o Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν αλλά προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές κυρίως στον ελλαδικό χώρο

o Σημαντικότερο γεγονός η κατάληψη και η λεηλασία της Θεσσαλονίκης το 1185 κατά την τέταρτη νορμανδική επιδρομή Την καταστροφή περιγράφει ο αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης Ευστάθιος

ΕΡΓΑΣΙΑ - Ποιες είναι οι δύο σημαντικότερες ήττες του Βυζαντίου από τους Σελτζούκους Τούρκους Ποια είναι η σημασία τους

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΤΖΙΚΕΡΤ (1071)

ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

1 Ο ΡΩΜΑΝΟΣ Δ΄ Ο ΔΙΟΓΕΝΗΣ ΣΥΛΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΣ

(Έχει προηγηθεί η περιγραφή της μάχης με τα ολέθρια για το Βυζάντιο αποτελέσματα Ο ιστορικός Μιχαήλ Ατταλειάτης αφού δίνει λεπτομέρειες για τη φυγή των στρατιωτών του Ρωμανού καταλήγει με την παρακάτω περιγραφή της σύλληψης του αυτοκράτορα που αγωνίστηκε με ηρωισμό κι όταν έμεινε μόνος)

laquo τον βασιλιά τον περικύκλωσαν οι εχθροί μα δεν μπορούσαν εύκολα να τον νικήσουν Ήταν στρατιώτης με πολεμική εμπειρία και είχε πολλούς κινδύνους αντιμετωπίσει Κρατούσε λοιπόν γερά (κι απόκρουε) όσους ορμούσαν επάνω του Κι αφού σκότωσε πολλούς τέλος πληγώθηκε στο χέρι από ξίφος Το άλογό του είχε πέσει καταχτυπημένο από τα βέλη όμως ο Ρωμανός πεζός συνέχιζε να μάχεται Κατάκοπος όμως το απόγευμα έπεσε ndashτι φοβερόndash στα χέρια του εχθρού αιχμάλωτοςraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

2 Ο ΑΛΠ-ΑΡΣΛΑΝ ΜΕ ΤΟΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟ ΡΩΜΑΝΟ

laquoΜε τρόπο ανθρώπινο και συνετό δέχτηκαν οι Τούρκοι το δώρο της νίκης δίχως θριαμβολογίες που συνήθως γίνονται με υπερβολή στις επιτυχίες ούτε απόδωσαν τα γεγονότα στη δική τους δύναμη αλλά όλα τα θεώρησαν έργο του Θεού γιατί η νίκη τους ήταν μεγαλύτερη από τις δικές τους δυνατότητες Έτσι λοιπόν κι όταν αργότερα οδηγήθηκε ο βασιλιάς (ο Ρωμανός) μπροστά στον σουλτάνο ντυμένος το ταπεινό του στρατιωτικό αμπέχωνο εκείνος (ο σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν) δεν μπορούσε να το πιστέψει και ήθελε να τον βεβαιώσουν γιrsquo αυτόν (να του πουν αν πραγματικά είναι αυτός) Όταν τέλος πληροφορήθηκε και από άλλους μα πιο πολύ απrsquo αυτούς που είχαν πάει στον Ρωμανό ως πρεσβευτές ότι αυτός που στέκεται μπροστά του είναι ο βασιλιάς των Ρωμαίων τινάχτηκε όρθιος τον αγκάλιασε και του είπε laquoμη φοβάσαι βασιλιά δεν πρόκειται να διατρέξεις κανένα κίνδυνο σωματικό αντίθετα θα τιμηθείς όπως ταιριάζει στο αξίωμά σου Γιατί είναι ανόητος εκείνος που δεν φοβάται τα απρόοπτα αναποδογυρίσματα της τύχηςraquo Έδωσε λοιπόν διαταγή να φτιάξουν σκηνή για τον Ρωμανό και να του δώσουν την ακολουθία που του πρέπει Κι ούτε τον άφησε να κάθεται παράμερα αλλά τον έπαιρνε μαζί του στο τραπέζι του και δειπνούσανraquo

Μιχαήλ Ατταλειάτης laquoΙστορίαraquo (μετάφραση)

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

3 Η ΤΥΦΛΩΣΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΝΟΥ

Μετά τη συνομολόγηση συνθήκης ειρήνης με το Σελτζούκο σουλτάνο η οποία άφηνε εδαφικά σχεδόν ανέπαφη τη βυζαντινή Μικρά Ασία ο Ρωμανός Διογένης απελευθερώθηκε και πήρε την οδό της επιστροφής στην Κωνσταντινούπολη Γρήγορα πληροφορήθηκε την πολιτική μεταβολή στη Βασιλεύουσα και αρνούμενος να αναγνωρίσει τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί ερήμην του και παρά τη θέληση της Ευδοκίας αποφάσισε να διεκδικήσει με τα όπλα το θρόνο Όμως συνάντησε την απροθυμία ή και την εχθρότητα των στρατιωτικών διοικητών της Ανατολής Πιστοί έμειναν μόνο οι συμπατριώτες του Καππαδόκες ο Θεόδωρος Αλυάτης και ο αρμένιος Χατατούριος διοικητής της Αντιόχειας Συγκροτώντας στρατό από τις μονάδες που διέφυγαν την ήττα στο Μαντζικέρτ ο Ρωμανός έλαβε θέση στην Αμάσεια προκειμένου να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις που στάλθηκαν εναντίον του από την Κωνσταντινούπολη Στη μάχη που ακολούθησε ο Διογένης ηττήθηκε αλλά κατόρθωσε να διαφύγει στην Κιλικία Την άνοιξη του 1072 πολιορκήθηκε στα Άδανα από τον ίδιο τον Ανδρόνικο Δούκα και αναγκάστηκε τελικά να συνθηκολογήσει με τη μεσολάβηση των μητροπολιτών Χαλκηδόνος Ηρακλείας και Κολωνείας Όπως είχε συμφωνηθεί ο Ρωμανός εκάρη μοναχός και εξουθενωμένος από μία απόπειρα δηλητηρίασης που είχε προηγηθεί ακολούθησε το στράτευμα έως το Κοτυάειον Εκεί παρά τα συμφωνηθέντα και τις υποσχέσεις των τριών αρχιερέων που είχαν εγγυηθεί τη σωματική του ακεραιότητα τυφλώθηκε στις 26 Ιουνίου 1072 πιθανότατα κατόπιν διαταγής του Ιωάννη Δούκα Μετά την ωμή αυτή πράξη ο ημιθανής πλέον Ρωμανός έφτασε λίγες ημέρες αργότερα στον τόπο εξορίας του τη νήσο Πρώτη της Προποντίδας όπου και πέθανε στις 4 Αυγούστου 1072 Η αυγούστα Ευδοκία τον κήδευσε πολυτελώς έπειτα από άδεια του γιου της αμέτοχου στην απόφαση της τύφλωσης κατά την ομόφωνη μαρτυρία των ιστοριογράφων της εποχής

Μαρκούρης Γιάννης laquoΡωμανός Δ΄ Διογένηςraquo 2002Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Μ Ασία

URL lthttpwwwehwgrlaspxid=6007gt

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ

Πρώτος παραχώρησε εμπορικά προνόμια στους Βενετούς ο Βασίλειος Β΄ ο Βουλγαροκτόνος θέλοντας να ενισχύσει την ασφάλεια της Αδριατικής από τους Σαρακηνούς πειρατές

Ήταν η αρχή μιας κακής πολιτικής Οι Κομνηνοί αυτοκράτορες για να αντιμετωπίσουν τους Νορμανδούς επέκτειναν την παραχώρηση προνομίων

Οι Βενετοί εκμεταλλεύτηκαν το γεγονός και έγιναν πανίσχυρη ναυτική δύναμη

Το χρυσόβουλο του 1082o Ο Αλέξιος Κομνηνός με χρυσόβουλό του έδωσε σημαντικά

προνόμια στους Βενετούς1 Να μην πληρώνουν φόρο για τις εμπορικές τους πράξεις στη

βυζαντινή επικράτεια2 Να μένουν όσο θέλουν στη βυζαντινή πρωτεύουσα3 Τους παραχώρησε σκάλες (αποβάθρες) και καταστήματα στο λιμάνι

της Κωνπολης4 Τους παραχώρησε τίτλους και χρηματικές χορηγίεςo Οι Βενετοί έτσι ξεπέρασαν το Βυζάντιο σε ναυτική δύναμη

Όταν οι αυτοκράτορες επιχειρούσαν περιορισμό των προνομίων οι Βενετοί επαναστατούσαν και τα έπαιρναν αυξημένα

Συνέχεια κακής πολιτικής για να σπάσει το μονοπώλιο των Βενετών παραχώρησαν προνόμια και σε άλλες ιταλικές πόλεις (πχ Γένουα)

Συνέπειες της παραχώρησης προνομίωνo Το Βυζάντιο εγκατέλειψε το δικό του εμπόριο στις ιταλικές πόλειςo Η οικονομική του υπεροχή ανατράπηκεo Υποδουλώθηκε οικονομικά στις ιταλικές πόλεις πράγμα που

οδήγησε και στην πολιτική υποδούλωσηo Η οικονομική υποδούλωση οδηγεί τους κατοίκους της

αυτοκρατορίας στο μίσος κατά των ξένων

ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ

Το σχίσμα των δύο εκκλησιών (1054) o Η οριστική διακοπή σχέσεων ανάμεσα στην ανατολική και δυτική

εκκλησία γίνεται το 1054 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος και πατριάρχης ο Μιχαήλ Κηρουλάριος)

o Οι διαφορές των δύο εκκλησιών Η αξίωση του πάπα περί πρωτείου Διαφορές σε δογματικά και λατρευτικά ζητήματα Σημαντικότερη δογματική διαφορά η προσθήκη από τον πάπα

του filioque στο σύμβολο της πίστεως Επιπλέον υπήρχαν έντονες πολιτικές διαφορές κυρίως σε

θέματα άσκησης επιρροής (όπως για παράδειγμα ο έλεγχος των σλαβικών εκκλησιών)

o Οι συζητήσεις ανάμεσα στον απεσταλμένο του πάπα Ουμβέρτο και τον πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο οδηγούν στην οριστική ρήξη

Συνέπειες του σχίσματοςo Στη Δύση καλλιεργείται μίσος προς το Βυζάντιο και η ιδέα της

πολιτικής υποταγής του Βυζαντίουo Όταν οι Βυζαντινοί χρειάστηκαν τη βοήθεια της χριστιανικής δύσης

για να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους δεν υπήρχε στη δύση διάθεση για βοήθεια στους laquoσχισματικούς Έλληνεςraquo

o Επηρεάστηκε η ιστορική έρευνα και δημιουργήθηκε μια άσχημη (και άδικη) εικόνα για το Βυζάντιο

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

Τα ταξίδια για προσκύνηση των αγίων τόπων ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένα Τα ταξίδια αυτά γίνονταν κάτω από δύσκολες συνθήκες ιδίως όταν

κατέλαβαν την Παλαιστίνη οι Τούρκοι Άρχισε να καλλιεργείται στη Δύση η ιδέα της ένοπλης απελευθέρωσης των

αγίων τόπων Ο πάπας Ουρβανός Β΄ με λόγο του στο Κλερμόν της Γαλλίας το 1095

κήρυξε την έναρξη των Σταυροφοριών Δίπλα στους θρησκευτικούς λόγους υπάρχουν και ποικίλα συμφέροντα

o Τα οικονομικά κέρδη των ιταλικών πόλεωνo Οι φιλοδοξίες των ιπποτών να κερδίσουν νέα εδάφηo Η προσπάθεια του πάπα να laquoεπαναφέρει τους σχισματικούς Έλληνες

στον αποστολικό θρόνο (της Ρώμης)raquo Μόνο η πρώτη σταυροφορία δικαιολόγησε τους θρησκευτικούς λόγους της

πραγματοποίησής της Είναι η μόνη που οδήγησε στην απελευθέρωση των αγίων τόπων

Οι άλλες τρεις σταυροφορίες έγιναν καθαρά για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους

Ιδίως η τέταρτη σταυροφορία υπήρξε μια laquoεκτροπήraquo και οδήγησε στην άλωση της Κωνσταντινούπολης

ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Η τέταρτη Σταυροφορίαo Αρχικός σκοπός της να κτυπήσουν τους μουσουλμάνους της

Αιγύπτουo Θα ματαιωνόταν γιατί οι Βενετοί ζητούσαν υπέρογκα ποσά να

μεταφέρουν τους σταυροφόρουςo Η κατάσταση άλλαξε όταν εμφανίστηκε ο Αλέξιος Άγγελος γιος του

εκθρονισμένου αυτοκράτορα Ισαάκιου Β΄ ζητώντας βοήθεια για να πάρει το θρόνο του πατέρα του

o Σε αντάλλαγμα υποσχέθηκε υπέρογκα ποσά και πλουσιοπάροχα δώρα Στον πάπα Ιννοκέντιο υποσχέθηκε υποταγή της ανατολικής εκκλησίας

o Η πρόταση του Αλέξιου βοηθούσε τα σχέδια των δυτικών για πολιτική υποταγή του Βυζαντίου Έτσι δέχτηκαν

o Και μόνο η παρουσία των σταυροφόρων μπροστά στην Κωνπολη ήταν αρκετή να εκθρονιστεί ο Αλέξιος Γ΄ και να ανέλθει στο θρόνο ο Αλέξιος Δ΄ μαζί με τον πατέρα του

o Η υπέρογκη φορολογία για να πληρωθούν οι σταυροφόροι καθώς και η πρόθεση για υποταγή της ανατολικής εκκλησίας στην παπική προκάλεσε λαϊκή επανάσταση και άνοδο στο θρόνο του Αλέξιου Ε΄

o Τον Απρίλιο του 1204 οι σταυροφόροι επιτέθηκαν και κατέλαβαν την Πόλη Οι λεηλασίες και οι καταστροφές ήταν ανυπολόγιστες

Συνέπειες της Άλωσης o Καταστράφηκε το βυζαντινό κράτος αλλά και ο πολιτισμόςo Ζημιώθηκε ανεπανόρθωτα ο ευρωπαϊκός πολιτισμόςo Δημιουργείται αμοιβαία αντιπάθεια που επηρεάζει την ιστορική

έρευναo Το μόνο θετικό είναι ότι με την αντίσταση στους Φράγκους

επιταχύνεται η δημιουργία εθνικής συνείδησης του Νέου Ελληνισμού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1204-1453) Περίοδος της Φραγκοκρατίας (1204-1261) Περίοδος των Παλαιολόγων (1261-1453)

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ- Λατινικά κράτη

Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης Λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης Φεουδαρχικά κρατίδια

o Το δουκάτο της Αθήναςo Το πριγκιπάτο της Αχαΐας

- Βενετικές κτήσεις Οι Βενετοί κράτησαν θέσεις κλειδιά για τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο

o Δυρράχιοo Πολλά νησιά του Αιγαίουo Κρήτη Εύβοιαo Επτάνησαo Κύπρος

- Ελληνικά βασίλεια Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ιδρύθηκε από δύο αδέλφια τον Αλέξιο

και Δαβίδ Κομνηνό και κράτησε μέχρι το 1461 Δεσποτάτο της Ηπείρου Αυτοκρατορία της Νίκαιας Από το 1259 στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο

το δεσποτάτο του Μιστρά που περιλάμβανε τα κάστρα της Μάνης της Μονεμβασιάς και του Μιστρά

- Αυτοκράτορες Νίκαιας Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης Ιωάννης Γ΄ Δούκας Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης

- Η ανακατάληψη της Πόλης (1261) Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ορίστηκε κηδεμόνας του ανήλικου Ιωάννη Δ΄ Ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος βρισκόταν στη Θράκη με λίγο

στρατό και πλησίασε στην Κωνσταντινούπολη Επειδή έλειπε ο στόλος των Βενετών με δική του πρωτοβουλία κατάφερε

να μπει και να καταλάβει την Πόλη Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος εισήλθε θριαμβευτικά στην Πόλη και στέφθηκε

αυτοκράτορας παραμερίζοντας τον Ιωάννη Είναι ο ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του Βυζαντίου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ

- Γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου 1261-1402- Αγωνιώδης προσπάθεια του Βυζαντίου να κρατηθεί στη ζωή- Σέρβοι και Βούλγαροι αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο- Εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων- Εσωτερικό συνεχείς εμφύλιοι πόλεμοι καταπονούν το Κράτος- 1402 η ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους στη μάχη της Άγκυρας έδωσε

μεγάλη ανάσα στο Βυζάντιο

- Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Μετά την διάσπαση και παρακμή του κράτους των Σελτζούκων δόθηκε η

ευκαιρία σε μια ομάδα Τούρκων με ηγέτη τον Οσμάν ή Οθωμάν να ιδρύσει ένα ανεξάρτητο κράτος με έδρα την Προύσα

Το νέο κράτος διέθετε δύο πλεονεκτήματα Ήταν αποκομμένο από τα άλλα τουρκικά κράτη και δεν κινδύνευε να

απορροφηθεί απrsquo αυτά Ήταν το μόνο που συνόρευε με το Βυζάντιο

- Τι γνωρίζετε για το παιδομάζωμα Κατά τα μέσα του 14ου αι καθιερώθηκε ο εξισλαμισμός των χριστιανοπαίδων

για να καλυφθούν οι ανάγκες του στρατού των Οθωμανών Αυτή η πρακτική ονομάστηκε παιδομάζωμα Από το παιδομάζωμα συγκροτήθηκε το επίλεκτο τάγμα των γενιτσάρων (=νέος

στρατός)

- Η εμφάνιση των τούρκων στην Ευρώπη Ο Ιωάννης Καντακουζηνός που διεκδικούσε το βυζαντινό θρόνο κάλεσε τους

Τούρκους να τον βοηθήσουν και τους έφερε στη Θράκη Έτσι οι Τούρκοι καταλαμβάνουν το 1354 την Καλλίπολη Ήταν η πρώτη

παρουσία των Τούρκων στην Ευρώπη Η προσπάθεια των συνασπισμένων χριστιανών της Βαλκανικής να αντιδράσουν

αποτυγχάνει Οι Τούρκοι νικούν τους βαλκανικούς λαούς στις μάχες του Κοσσυφοπεδίου

(1389) και της Νικόπολης (1396) Τα αποτελέσματα της ήττας στο Κοσσυφοπέδιο ήταν ανάλογα της ήττας στο

Ματζικέρτ οι Τούρκοι εδραιώνουν τη θέση τους στη Βαλκανική

- Οι προσπάθειες του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) για τη σωτηρία του Βυζαντίου

Ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος ήταν μια συμπαθητική φυσιογνωμία διέθετε μόρφωση ευγενικό χαρακτήρα και κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για τη σωτηρία του Κράτους

Αποφάσισε να ταξιδέψει στη Δύση για να ζητήσει στρατιωτική και οικονομική βοήθεια Παντού τον υποδέχονταν με συμπάθεια του έδιναν όμως μόνο κάποιες αόριστες υποσχέσεις

Καθώς βρισκόταν στη Δύση πληροφορήθηκε την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους Επέστρεψε αμέσως για να επωφεληθεί από την αναπάντεχη αυτή συγκυρία

- Τι γνωρίζετε για τη μάχη της Άγκυρας (1402) Οι Μογγόλοι με ηγέτη τον Τιμούρ-λαν ή Ταμερλάνο εισέβαλαν στη Μ Ασία Ο σουλτάνος Βαγιαζήτ προχώρησε να τον αντιμετωπίσει με μεγάλες δυνάμεις Η τρομερή σε αγριότητα μάχη έγινε κοντά στην Άγκυρα το 1402 και τελείωσε με

πανωλεθρία των Τούρκων Ο Βαγιαζήτ πιάστηκε αιχμάλωτος και πέθανε στην αιχμαλωσία Η καταστροφή των Οθωμανών στη μάχη της Άγκυρας έδωσε στο Βυζάντιο μισό

αιώνα ζωής Ο αυτοκράτορας Μανουήλ κατάφερε να κερδίσει ένα μέρος της Μακεδονίας και

τη Θεσσαλονίκη

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1402-1453 Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

- Γενικά χαρακτηριστικά Μετά την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους το Βυζάντιο κερδίζει κάποιες

περιοχές δεν μπορεί όμως να πραγματοποιήσει συστηματική αντεπίθεση Ολόκληρη η περίοδος των Παλαιολόγων είναι μια περίοδος ανάπτυξης των

γραμμάτων και των τεχνών Σταδιακά σχηματίζεται ο νέος Ελληνισμός ο οποίος αποτελεί αιτία αναγέννησης Σημαντικότερος λόγιος της εποχής ο Γεώργιος Γεμιστός- Πλήθων που έδρασε

στον Μιστρά Οι αυτοκράτορες προσπαθούν να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη Δύση

υποστηρίζοντας την ένωση των Εκκλησιών Αυτό προκαλεί διχασμό στο λαό της Κωνσταντινούπολης

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου του τελευταίου αυτοκράτορα η Κωνσταντινούπολη πέφτει στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη

- Το Δεσποτάτο του Μιστρά Από τον 13ο αι στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο το

δεσποτάτο του Μιστρά στο οποίο δεσπότης οριζόταν ο δεύτερος γιος του αυτοκράτορα

Τον 15ο αι το δεσποτάτο έφτασε σε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση Ήταν σπουδαίο εμπορικό κέντρο και παράλληλα κέντρο μελέτης των αρχαίων Ελλήνων

Εξέχουσα πνευματική φυσιογνωμία στο Μιστρά αναδείχθηκε ο φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων

- Τι γνωρίζετε για τη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας Το 1438-39 πραγματοποιείται αρχικά στη Φερράρα και στη συνέχεια στη

Φλωρεντία σύνοδος για την ένωση των Εκκλησιών

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος βιαζόταν να πραγματοποιηθεί η ένωση για να αποσπάσει βοήθεια από τη Δύση

Οι δυτικοί όμως κράτησαν σκληρή στάση και απαιτούσαν την υποδούλωση της ανατολικής εκκλησίας

Μετά από αφόρητες πιέσεις που ασκήθηκαν η ένωση υπογράφτηκε Ο μόνος που αρνήθηκε να υπογράψει ήταν ο επίσκοπος Εφέσου Μάρκος ο Ευγενικός

Η μεγαλύτερη μερίδα του λαού αντέδρασε έντονα στην ένωση των εκκλησιών και εκδηλώθηκαν ταραχές στην Κωνσταντινούπολη

Τελικά η υπογραφείσα ένωση έμεινε νεκρό γράμμα

- Η αντιπαράθεση laquoενωτικώνraquo και laquoανθενωτικών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Το 1448 πέθανε ο Ιωάννης Η΄ και ανέβηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου

Το 1451 έγινε σουλτάνος σε ηλικία 21 ετών ο Μωάμεθ Β΄ και έθεσε ως στόχο την κατάληψη της Πόλης

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγοςo προσπάθησε να οργανώσει την άμυνά τουo μάζεψε τρόφιμα στην Πόληo έκανε τις απαραίτητες επισκευές στα τείχηo έκανε ενέργειες για βοήθεια από τη Δύση

Ο Μωάμεθ ο Β΄o συγκέντρωσε πολυάριθμο στρατό με τη στρατολογία νέων

στρατιωτώνo κατασκεύασε κανόνια και πολιορκητικές μηχανές (τα

τελειότερα της εποχής)o έκτισε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης ένα ισχυρό

φρούριο για τον πλήρη αποκλεισμό της

Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου άρχισε η πολιορκία 300 χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε 10 περίπου χιλιάδες υπερασπιστές της Πόλης

Στις 25 Μαΐου ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να του παραδώσει την Πόλη

Η απάντηση του Κωνσταντίνου θυμίζει την απάντηση του Λεωνίδα laquoΜολών λαβέraquo

Στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη κατά τις πρωινές ώρες οι Τούρκοι κατάφεραν να μπουν στην Πόλη από μια μικρή πύλη την Κερκόπορτα laquoἩ Πόλις ἑάλωraquo η Πόλη έπεσε

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε αγωνιζόμενος ηρωικά κατά των εχθρών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι) Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330

μΧ) Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395

μΧ) Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό

B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι) Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού

ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι) Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιο Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσεις Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι) Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός

προσανατολισμός της αυτοκρατορίας

Ε ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ - ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΟΡΙΟΥ (8ος αι)

Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη (717 μΧ) Οι αγώνες κατά των Βουλγάρων

Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων Η νομοθεσία Η εικονομαχία μια θρησκευτική κρίση Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος Φώτιος ένας λόγιος πατριάρχης

ΣΤ Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ - Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (9οςndash10ος αι) Προμηνύματα αναγέννησης Στροφή στην αρχαία κληρονομιά Η πραγματοποίηση της αντεπίθεσης του Βυζαντίου Βυζαντινή Εποποιία

(963-1025) Νικηφόρος Φωκάς ο Αραβομάχος Κατάληψη της Κρήτης (961 μΧ)

Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018 μΧ)

Εσωτερική πολιτική Οι αγώνες κατά των Δυνατών Νομοθεσία Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου

της Μαγναύρας Μιχαήλ Ψελλός Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μΧ) Πρώτα σημάδια παρακμής Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι)

Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων απειλή για το Βυζάντιο Ρωμανός Δ Διογένης μια συμπαθής προσωπικότητα - Ήττα στο

Μάτζικερτ (1071 μΧ) και απώλεια της Μ Ασίας Δυναστεία των Κομνηνών μια πρόσκαιρη αναλαμπή Οι Σταυροφορίες Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους (1204 μΧ)

Η Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (1204-1261)

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Μιχαήλ Άγγελος ndash Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της

Ηπείρου Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της

Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις

βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο

Θ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μΧ) Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο Το κίνημα των Ζηλωτών Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου Μάχη της Άγκυρας (1402) ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους ndash

Παράταση ζωής για το Βυζάντιο Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης Ενωτικοί και ανθενωτικοί Η

σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) Η περίοδος της παρακμής εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες

Γεώργιος Πλήθων ένας ελληνιστής λόγιος Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29

Μαΐου 1453)

[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ

Το σχίσμα των δύο εκκλησιών (1054) o Η οριστική διακοπή σχέσεων ανάμεσα στην ανατολική και δυτική

εκκλησία γίνεται το 1054 (αυτοκράτορας ο Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος και πατριάρχης ο Μιχαήλ Κηρουλάριος)

o Οι διαφορές των δύο εκκλησιών Η αξίωση του πάπα περί πρωτείου Διαφορές σε δογματικά και λατρευτικά ζητήματα Σημαντικότερη δογματική διαφορά η προσθήκη από τον πάπα

του filioque στο σύμβολο της πίστεως Επιπλέον υπήρχαν έντονες πολιτικές διαφορές κυρίως σε

θέματα άσκησης επιρροής (όπως για παράδειγμα ο έλεγχος των σλαβικών εκκλησιών)

o Οι συζητήσεις ανάμεσα στον απεσταλμένο του πάπα Ουμβέρτο και τον πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριο οδηγούν στην οριστική ρήξη

Συνέπειες του σχίσματοςo Στη Δύση καλλιεργείται μίσος προς το Βυζάντιο και η ιδέα της

πολιτικής υποταγής του Βυζαντίουo Όταν οι Βυζαντινοί χρειάστηκαν τη βοήθεια της χριστιανικής δύσης

για να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους δεν υπήρχε στη δύση διάθεση για βοήθεια στους laquoσχισματικούς Έλληνεςraquo

o Επηρεάστηκε η ιστορική έρευνα και δημιουργήθηκε μια άσχημη (και άδικη) εικόνα για το Βυζάντιο

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

Τα ταξίδια για προσκύνηση των αγίων τόπων ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένα Τα ταξίδια αυτά γίνονταν κάτω από δύσκολες συνθήκες ιδίως όταν

κατέλαβαν την Παλαιστίνη οι Τούρκοι Άρχισε να καλλιεργείται στη Δύση η ιδέα της ένοπλης απελευθέρωσης των

αγίων τόπων Ο πάπας Ουρβανός Β΄ με λόγο του στο Κλερμόν της Γαλλίας το 1095

κήρυξε την έναρξη των Σταυροφοριών Δίπλα στους θρησκευτικούς λόγους υπάρχουν και ποικίλα συμφέροντα

o Τα οικονομικά κέρδη των ιταλικών πόλεωνo Οι φιλοδοξίες των ιπποτών να κερδίσουν νέα εδάφηo Η προσπάθεια του πάπα να laquoεπαναφέρει τους σχισματικούς Έλληνες

στον αποστολικό θρόνο (της Ρώμης)raquo Μόνο η πρώτη σταυροφορία δικαιολόγησε τους θρησκευτικούς λόγους της

πραγματοποίησής της Είναι η μόνη που οδήγησε στην απελευθέρωση των αγίων τόπων

Οι άλλες τρεις σταυροφορίες έγιναν καθαρά για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους

Ιδίως η τέταρτη σταυροφορία υπήρξε μια laquoεκτροπήraquo και οδήγησε στην άλωση της Κωνσταντινούπολης

ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Η τέταρτη Σταυροφορίαo Αρχικός σκοπός της να κτυπήσουν τους μουσουλμάνους της

Αιγύπτουo Θα ματαιωνόταν γιατί οι Βενετοί ζητούσαν υπέρογκα ποσά να

μεταφέρουν τους σταυροφόρουςo Η κατάσταση άλλαξε όταν εμφανίστηκε ο Αλέξιος Άγγελος γιος του

εκθρονισμένου αυτοκράτορα Ισαάκιου Β΄ ζητώντας βοήθεια για να πάρει το θρόνο του πατέρα του

o Σε αντάλλαγμα υποσχέθηκε υπέρογκα ποσά και πλουσιοπάροχα δώρα Στον πάπα Ιννοκέντιο υποσχέθηκε υποταγή της ανατολικής εκκλησίας

o Η πρόταση του Αλέξιου βοηθούσε τα σχέδια των δυτικών για πολιτική υποταγή του Βυζαντίου Έτσι δέχτηκαν

o Και μόνο η παρουσία των σταυροφόρων μπροστά στην Κωνπολη ήταν αρκετή να εκθρονιστεί ο Αλέξιος Γ΄ και να ανέλθει στο θρόνο ο Αλέξιος Δ΄ μαζί με τον πατέρα του

o Η υπέρογκη φορολογία για να πληρωθούν οι σταυροφόροι καθώς και η πρόθεση για υποταγή της ανατολικής εκκλησίας στην παπική προκάλεσε λαϊκή επανάσταση και άνοδο στο θρόνο του Αλέξιου Ε΄

o Τον Απρίλιο του 1204 οι σταυροφόροι επιτέθηκαν και κατέλαβαν την Πόλη Οι λεηλασίες και οι καταστροφές ήταν ανυπολόγιστες

Συνέπειες της Άλωσης o Καταστράφηκε το βυζαντινό κράτος αλλά και ο πολιτισμόςo Ζημιώθηκε ανεπανόρθωτα ο ευρωπαϊκός πολιτισμόςo Δημιουργείται αμοιβαία αντιπάθεια που επηρεάζει την ιστορική

έρευναo Το μόνο θετικό είναι ότι με την αντίσταση στους Φράγκους

επιταχύνεται η δημιουργία εθνικής συνείδησης του Νέου Ελληνισμού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1204-1453) Περίοδος της Φραγκοκρατίας (1204-1261) Περίοδος των Παλαιολόγων (1261-1453)

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ- Λατινικά κράτη

Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης Λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης Φεουδαρχικά κρατίδια

o Το δουκάτο της Αθήναςo Το πριγκιπάτο της Αχαΐας

- Βενετικές κτήσεις Οι Βενετοί κράτησαν θέσεις κλειδιά για τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο

o Δυρράχιοo Πολλά νησιά του Αιγαίουo Κρήτη Εύβοιαo Επτάνησαo Κύπρος

- Ελληνικά βασίλεια Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ιδρύθηκε από δύο αδέλφια τον Αλέξιο

και Δαβίδ Κομνηνό και κράτησε μέχρι το 1461 Δεσποτάτο της Ηπείρου Αυτοκρατορία της Νίκαιας Από το 1259 στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο

το δεσποτάτο του Μιστρά που περιλάμβανε τα κάστρα της Μάνης της Μονεμβασιάς και του Μιστρά

- Αυτοκράτορες Νίκαιας Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης Ιωάννης Γ΄ Δούκας Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης

- Η ανακατάληψη της Πόλης (1261) Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ορίστηκε κηδεμόνας του ανήλικου Ιωάννη Δ΄ Ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος βρισκόταν στη Θράκη με λίγο

στρατό και πλησίασε στην Κωνσταντινούπολη Επειδή έλειπε ο στόλος των Βενετών με δική του πρωτοβουλία κατάφερε

να μπει και να καταλάβει την Πόλη Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος εισήλθε θριαμβευτικά στην Πόλη και στέφθηκε

αυτοκράτορας παραμερίζοντας τον Ιωάννη Είναι ο ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του Βυζαντίου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ

- Γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου 1261-1402- Αγωνιώδης προσπάθεια του Βυζαντίου να κρατηθεί στη ζωή- Σέρβοι και Βούλγαροι αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο- Εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων- Εσωτερικό συνεχείς εμφύλιοι πόλεμοι καταπονούν το Κράτος- 1402 η ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους στη μάχη της Άγκυρας έδωσε

μεγάλη ανάσα στο Βυζάντιο

- Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Μετά την διάσπαση και παρακμή του κράτους των Σελτζούκων δόθηκε η

ευκαιρία σε μια ομάδα Τούρκων με ηγέτη τον Οσμάν ή Οθωμάν να ιδρύσει ένα ανεξάρτητο κράτος με έδρα την Προύσα

Το νέο κράτος διέθετε δύο πλεονεκτήματα Ήταν αποκομμένο από τα άλλα τουρκικά κράτη και δεν κινδύνευε να

απορροφηθεί απrsquo αυτά Ήταν το μόνο που συνόρευε με το Βυζάντιο

- Τι γνωρίζετε για το παιδομάζωμα Κατά τα μέσα του 14ου αι καθιερώθηκε ο εξισλαμισμός των χριστιανοπαίδων

για να καλυφθούν οι ανάγκες του στρατού των Οθωμανών Αυτή η πρακτική ονομάστηκε παιδομάζωμα Από το παιδομάζωμα συγκροτήθηκε το επίλεκτο τάγμα των γενιτσάρων (=νέος

στρατός)

- Η εμφάνιση των τούρκων στην Ευρώπη Ο Ιωάννης Καντακουζηνός που διεκδικούσε το βυζαντινό θρόνο κάλεσε τους

Τούρκους να τον βοηθήσουν και τους έφερε στη Θράκη Έτσι οι Τούρκοι καταλαμβάνουν το 1354 την Καλλίπολη Ήταν η πρώτη

παρουσία των Τούρκων στην Ευρώπη Η προσπάθεια των συνασπισμένων χριστιανών της Βαλκανικής να αντιδράσουν

αποτυγχάνει Οι Τούρκοι νικούν τους βαλκανικούς λαούς στις μάχες του Κοσσυφοπεδίου

(1389) και της Νικόπολης (1396) Τα αποτελέσματα της ήττας στο Κοσσυφοπέδιο ήταν ανάλογα της ήττας στο

Ματζικέρτ οι Τούρκοι εδραιώνουν τη θέση τους στη Βαλκανική

- Οι προσπάθειες του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) για τη σωτηρία του Βυζαντίου

Ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος ήταν μια συμπαθητική φυσιογνωμία διέθετε μόρφωση ευγενικό χαρακτήρα και κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για τη σωτηρία του Κράτους

Αποφάσισε να ταξιδέψει στη Δύση για να ζητήσει στρατιωτική και οικονομική βοήθεια Παντού τον υποδέχονταν με συμπάθεια του έδιναν όμως μόνο κάποιες αόριστες υποσχέσεις

Καθώς βρισκόταν στη Δύση πληροφορήθηκε την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους Επέστρεψε αμέσως για να επωφεληθεί από την αναπάντεχη αυτή συγκυρία

- Τι γνωρίζετε για τη μάχη της Άγκυρας (1402) Οι Μογγόλοι με ηγέτη τον Τιμούρ-λαν ή Ταμερλάνο εισέβαλαν στη Μ Ασία Ο σουλτάνος Βαγιαζήτ προχώρησε να τον αντιμετωπίσει με μεγάλες δυνάμεις Η τρομερή σε αγριότητα μάχη έγινε κοντά στην Άγκυρα το 1402 και τελείωσε με

πανωλεθρία των Τούρκων Ο Βαγιαζήτ πιάστηκε αιχμάλωτος και πέθανε στην αιχμαλωσία Η καταστροφή των Οθωμανών στη μάχη της Άγκυρας έδωσε στο Βυζάντιο μισό

αιώνα ζωής Ο αυτοκράτορας Μανουήλ κατάφερε να κερδίσει ένα μέρος της Μακεδονίας και

τη Θεσσαλονίκη

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1402-1453 Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

- Γενικά χαρακτηριστικά Μετά την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους το Βυζάντιο κερδίζει κάποιες

περιοχές δεν μπορεί όμως να πραγματοποιήσει συστηματική αντεπίθεση Ολόκληρη η περίοδος των Παλαιολόγων είναι μια περίοδος ανάπτυξης των

γραμμάτων και των τεχνών Σταδιακά σχηματίζεται ο νέος Ελληνισμός ο οποίος αποτελεί αιτία αναγέννησης Σημαντικότερος λόγιος της εποχής ο Γεώργιος Γεμιστός- Πλήθων που έδρασε

στον Μιστρά Οι αυτοκράτορες προσπαθούν να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη Δύση

υποστηρίζοντας την ένωση των Εκκλησιών Αυτό προκαλεί διχασμό στο λαό της Κωνσταντινούπολης

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου του τελευταίου αυτοκράτορα η Κωνσταντινούπολη πέφτει στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη

- Το Δεσποτάτο του Μιστρά Από τον 13ο αι στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο το

δεσποτάτο του Μιστρά στο οποίο δεσπότης οριζόταν ο δεύτερος γιος του αυτοκράτορα

Τον 15ο αι το δεσποτάτο έφτασε σε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση Ήταν σπουδαίο εμπορικό κέντρο και παράλληλα κέντρο μελέτης των αρχαίων Ελλήνων

Εξέχουσα πνευματική φυσιογνωμία στο Μιστρά αναδείχθηκε ο φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων

- Τι γνωρίζετε για τη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας Το 1438-39 πραγματοποιείται αρχικά στη Φερράρα και στη συνέχεια στη

Φλωρεντία σύνοδος για την ένωση των Εκκλησιών

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος βιαζόταν να πραγματοποιηθεί η ένωση για να αποσπάσει βοήθεια από τη Δύση

Οι δυτικοί όμως κράτησαν σκληρή στάση και απαιτούσαν την υποδούλωση της ανατολικής εκκλησίας

Μετά από αφόρητες πιέσεις που ασκήθηκαν η ένωση υπογράφτηκε Ο μόνος που αρνήθηκε να υπογράψει ήταν ο επίσκοπος Εφέσου Μάρκος ο Ευγενικός

Η μεγαλύτερη μερίδα του λαού αντέδρασε έντονα στην ένωση των εκκλησιών και εκδηλώθηκαν ταραχές στην Κωνσταντινούπολη

Τελικά η υπογραφείσα ένωση έμεινε νεκρό γράμμα

- Η αντιπαράθεση laquoενωτικώνraquo και laquoανθενωτικών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Το 1448 πέθανε ο Ιωάννης Η΄ και ανέβηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου

Το 1451 έγινε σουλτάνος σε ηλικία 21 ετών ο Μωάμεθ Β΄ και έθεσε ως στόχο την κατάληψη της Πόλης

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγοςo προσπάθησε να οργανώσει την άμυνά τουo μάζεψε τρόφιμα στην Πόληo έκανε τις απαραίτητες επισκευές στα τείχηo έκανε ενέργειες για βοήθεια από τη Δύση

Ο Μωάμεθ ο Β΄o συγκέντρωσε πολυάριθμο στρατό με τη στρατολογία νέων

στρατιωτώνo κατασκεύασε κανόνια και πολιορκητικές μηχανές (τα

τελειότερα της εποχής)o έκτισε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης ένα ισχυρό

φρούριο για τον πλήρη αποκλεισμό της

Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου άρχισε η πολιορκία 300 χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε 10 περίπου χιλιάδες υπερασπιστές της Πόλης

Στις 25 Μαΐου ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να του παραδώσει την Πόλη

Η απάντηση του Κωνσταντίνου θυμίζει την απάντηση του Λεωνίδα laquoΜολών λαβέraquo

Στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη κατά τις πρωινές ώρες οι Τούρκοι κατάφεραν να μπουν στην Πόλη από μια μικρή πύλη την Κερκόπορτα laquoἩ Πόλις ἑάλωraquo η Πόλη έπεσε

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε αγωνιζόμενος ηρωικά κατά των εχθρών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι) Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330

μΧ) Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395

μΧ) Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό

B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι) Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού

ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι) Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιο Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσεις Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι) Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός

προσανατολισμός της αυτοκρατορίας

Ε ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ - ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΟΡΙΟΥ (8ος αι)

Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη (717 μΧ) Οι αγώνες κατά των Βουλγάρων

Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων Η νομοθεσία Η εικονομαχία μια θρησκευτική κρίση Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος Φώτιος ένας λόγιος πατριάρχης

ΣΤ Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ - Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (9οςndash10ος αι) Προμηνύματα αναγέννησης Στροφή στην αρχαία κληρονομιά Η πραγματοποίηση της αντεπίθεσης του Βυζαντίου Βυζαντινή Εποποιία

(963-1025) Νικηφόρος Φωκάς ο Αραβομάχος Κατάληψη της Κρήτης (961 μΧ)

Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018 μΧ)

Εσωτερική πολιτική Οι αγώνες κατά των Δυνατών Νομοθεσία Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου

της Μαγναύρας Μιχαήλ Ψελλός Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μΧ) Πρώτα σημάδια παρακμής Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι)

Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων απειλή για το Βυζάντιο Ρωμανός Δ Διογένης μια συμπαθής προσωπικότητα - Ήττα στο

Μάτζικερτ (1071 μΧ) και απώλεια της Μ Ασίας Δυναστεία των Κομνηνών μια πρόσκαιρη αναλαμπή Οι Σταυροφορίες Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους (1204 μΧ)

Η Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (1204-1261)

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Μιχαήλ Άγγελος ndash Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της

Ηπείρου Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της

Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις

βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο

Θ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μΧ) Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο Το κίνημα των Ζηλωτών Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου Μάχη της Άγκυρας (1402) ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους ndash

Παράταση ζωής για το Βυζάντιο Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης Ενωτικοί και ανθενωτικοί Η

σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) Η περίοδος της παρακμής εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες

Γεώργιος Πλήθων ένας ελληνιστής λόγιος Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29

Μαΐου 1453)

[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ

Τα ταξίδια για προσκύνηση των αγίων τόπων ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένα Τα ταξίδια αυτά γίνονταν κάτω από δύσκολες συνθήκες ιδίως όταν

κατέλαβαν την Παλαιστίνη οι Τούρκοι Άρχισε να καλλιεργείται στη Δύση η ιδέα της ένοπλης απελευθέρωσης των

αγίων τόπων Ο πάπας Ουρβανός Β΄ με λόγο του στο Κλερμόν της Γαλλίας το 1095

κήρυξε την έναρξη των Σταυροφοριών Δίπλα στους θρησκευτικούς λόγους υπάρχουν και ποικίλα συμφέροντα

o Τα οικονομικά κέρδη των ιταλικών πόλεωνo Οι φιλοδοξίες των ιπποτών να κερδίσουν νέα εδάφηo Η προσπάθεια του πάπα να laquoεπαναφέρει τους σχισματικούς Έλληνες

στον αποστολικό θρόνο (της Ρώμης)raquo Μόνο η πρώτη σταυροφορία δικαιολόγησε τους θρησκευτικούς λόγους της

πραγματοποίησής της Είναι η μόνη που οδήγησε στην απελευθέρωση των αγίων τόπων

Οι άλλες τρεις σταυροφορίες έγιναν καθαρά για πολιτικούς και οικονομικούς λόγους

Ιδίως η τέταρτη σταυροφορία υπήρξε μια laquoεκτροπήraquo και οδήγησε στην άλωση της Κωνσταντινούπολης

ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Η τέταρτη Σταυροφορίαo Αρχικός σκοπός της να κτυπήσουν τους μουσουλμάνους της

Αιγύπτουo Θα ματαιωνόταν γιατί οι Βενετοί ζητούσαν υπέρογκα ποσά να

μεταφέρουν τους σταυροφόρουςo Η κατάσταση άλλαξε όταν εμφανίστηκε ο Αλέξιος Άγγελος γιος του

εκθρονισμένου αυτοκράτορα Ισαάκιου Β΄ ζητώντας βοήθεια για να πάρει το θρόνο του πατέρα του

o Σε αντάλλαγμα υποσχέθηκε υπέρογκα ποσά και πλουσιοπάροχα δώρα Στον πάπα Ιννοκέντιο υποσχέθηκε υποταγή της ανατολικής εκκλησίας

o Η πρόταση του Αλέξιου βοηθούσε τα σχέδια των δυτικών για πολιτική υποταγή του Βυζαντίου Έτσι δέχτηκαν

o Και μόνο η παρουσία των σταυροφόρων μπροστά στην Κωνπολη ήταν αρκετή να εκθρονιστεί ο Αλέξιος Γ΄ και να ανέλθει στο θρόνο ο Αλέξιος Δ΄ μαζί με τον πατέρα του

o Η υπέρογκη φορολογία για να πληρωθούν οι σταυροφόροι καθώς και η πρόθεση για υποταγή της ανατολικής εκκλησίας στην παπική προκάλεσε λαϊκή επανάσταση και άνοδο στο θρόνο του Αλέξιου Ε΄

o Τον Απρίλιο του 1204 οι σταυροφόροι επιτέθηκαν και κατέλαβαν την Πόλη Οι λεηλασίες και οι καταστροφές ήταν ανυπολόγιστες

Συνέπειες της Άλωσης o Καταστράφηκε το βυζαντινό κράτος αλλά και ο πολιτισμόςo Ζημιώθηκε ανεπανόρθωτα ο ευρωπαϊκός πολιτισμόςo Δημιουργείται αμοιβαία αντιπάθεια που επηρεάζει την ιστορική

έρευναo Το μόνο θετικό είναι ότι με την αντίσταση στους Φράγκους

επιταχύνεται η δημιουργία εθνικής συνείδησης του Νέου Ελληνισμού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1204-1453) Περίοδος της Φραγκοκρατίας (1204-1261) Περίοδος των Παλαιολόγων (1261-1453)

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ- Λατινικά κράτη

Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης Λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης Φεουδαρχικά κρατίδια

o Το δουκάτο της Αθήναςo Το πριγκιπάτο της Αχαΐας

- Βενετικές κτήσεις Οι Βενετοί κράτησαν θέσεις κλειδιά για τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο

o Δυρράχιοo Πολλά νησιά του Αιγαίουo Κρήτη Εύβοιαo Επτάνησαo Κύπρος

- Ελληνικά βασίλεια Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ιδρύθηκε από δύο αδέλφια τον Αλέξιο

και Δαβίδ Κομνηνό και κράτησε μέχρι το 1461 Δεσποτάτο της Ηπείρου Αυτοκρατορία της Νίκαιας Από το 1259 στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο

το δεσποτάτο του Μιστρά που περιλάμβανε τα κάστρα της Μάνης της Μονεμβασιάς και του Μιστρά

- Αυτοκράτορες Νίκαιας Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης Ιωάννης Γ΄ Δούκας Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης

- Η ανακατάληψη της Πόλης (1261) Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ορίστηκε κηδεμόνας του ανήλικου Ιωάννη Δ΄ Ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος βρισκόταν στη Θράκη με λίγο

στρατό και πλησίασε στην Κωνσταντινούπολη Επειδή έλειπε ο στόλος των Βενετών με δική του πρωτοβουλία κατάφερε

να μπει και να καταλάβει την Πόλη Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος εισήλθε θριαμβευτικά στην Πόλη και στέφθηκε

αυτοκράτορας παραμερίζοντας τον Ιωάννη Είναι ο ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του Βυζαντίου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ

- Γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου 1261-1402- Αγωνιώδης προσπάθεια του Βυζαντίου να κρατηθεί στη ζωή- Σέρβοι και Βούλγαροι αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο- Εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων- Εσωτερικό συνεχείς εμφύλιοι πόλεμοι καταπονούν το Κράτος- 1402 η ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους στη μάχη της Άγκυρας έδωσε

μεγάλη ανάσα στο Βυζάντιο

- Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Μετά την διάσπαση και παρακμή του κράτους των Σελτζούκων δόθηκε η

ευκαιρία σε μια ομάδα Τούρκων με ηγέτη τον Οσμάν ή Οθωμάν να ιδρύσει ένα ανεξάρτητο κράτος με έδρα την Προύσα

Το νέο κράτος διέθετε δύο πλεονεκτήματα Ήταν αποκομμένο από τα άλλα τουρκικά κράτη και δεν κινδύνευε να

απορροφηθεί απrsquo αυτά Ήταν το μόνο που συνόρευε με το Βυζάντιο

- Τι γνωρίζετε για το παιδομάζωμα Κατά τα μέσα του 14ου αι καθιερώθηκε ο εξισλαμισμός των χριστιανοπαίδων

για να καλυφθούν οι ανάγκες του στρατού των Οθωμανών Αυτή η πρακτική ονομάστηκε παιδομάζωμα Από το παιδομάζωμα συγκροτήθηκε το επίλεκτο τάγμα των γενιτσάρων (=νέος

στρατός)

- Η εμφάνιση των τούρκων στην Ευρώπη Ο Ιωάννης Καντακουζηνός που διεκδικούσε το βυζαντινό θρόνο κάλεσε τους

Τούρκους να τον βοηθήσουν και τους έφερε στη Θράκη Έτσι οι Τούρκοι καταλαμβάνουν το 1354 την Καλλίπολη Ήταν η πρώτη

παρουσία των Τούρκων στην Ευρώπη Η προσπάθεια των συνασπισμένων χριστιανών της Βαλκανικής να αντιδράσουν

αποτυγχάνει Οι Τούρκοι νικούν τους βαλκανικούς λαούς στις μάχες του Κοσσυφοπεδίου

(1389) και της Νικόπολης (1396) Τα αποτελέσματα της ήττας στο Κοσσυφοπέδιο ήταν ανάλογα της ήττας στο

Ματζικέρτ οι Τούρκοι εδραιώνουν τη θέση τους στη Βαλκανική

- Οι προσπάθειες του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) για τη σωτηρία του Βυζαντίου

Ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος ήταν μια συμπαθητική φυσιογνωμία διέθετε μόρφωση ευγενικό χαρακτήρα και κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για τη σωτηρία του Κράτους

Αποφάσισε να ταξιδέψει στη Δύση για να ζητήσει στρατιωτική και οικονομική βοήθεια Παντού τον υποδέχονταν με συμπάθεια του έδιναν όμως μόνο κάποιες αόριστες υποσχέσεις

Καθώς βρισκόταν στη Δύση πληροφορήθηκε την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους Επέστρεψε αμέσως για να επωφεληθεί από την αναπάντεχη αυτή συγκυρία

- Τι γνωρίζετε για τη μάχη της Άγκυρας (1402) Οι Μογγόλοι με ηγέτη τον Τιμούρ-λαν ή Ταμερλάνο εισέβαλαν στη Μ Ασία Ο σουλτάνος Βαγιαζήτ προχώρησε να τον αντιμετωπίσει με μεγάλες δυνάμεις Η τρομερή σε αγριότητα μάχη έγινε κοντά στην Άγκυρα το 1402 και τελείωσε με

πανωλεθρία των Τούρκων Ο Βαγιαζήτ πιάστηκε αιχμάλωτος και πέθανε στην αιχμαλωσία Η καταστροφή των Οθωμανών στη μάχη της Άγκυρας έδωσε στο Βυζάντιο μισό

αιώνα ζωής Ο αυτοκράτορας Μανουήλ κατάφερε να κερδίσει ένα μέρος της Μακεδονίας και

τη Θεσσαλονίκη

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1402-1453 Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

- Γενικά χαρακτηριστικά Μετά την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους το Βυζάντιο κερδίζει κάποιες

περιοχές δεν μπορεί όμως να πραγματοποιήσει συστηματική αντεπίθεση Ολόκληρη η περίοδος των Παλαιολόγων είναι μια περίοδος ανάπτυξης των

γραμμάτων και των τεχνών Σταδιακά σχηματίζεται ο νέος Ελληνισμός ο οποίος αποτελεί αιτία αναγέννησης Σημαντικότερος λόγιος της εποχής ο Γεώργιος Γεμιστός- Πλήθων που έδρασε

στον Μιστρά Οι αυτοκράτορες προσπαθούν να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη Δύση

υποστηρίζοντας την ένωση των Εκκλησιών Αυτό προκαλεί διχασμό στο λαό της Κωνσταντινούπολης

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου του τελευταίου αυτοκράτορα η Κωνσταντινούπολη πέφτει στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη

- Το Δεσποτάτο του Μιστρά Από τον 13ο αι στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο το

δεσποτάτο του Μιστρά στο οποίο δεσπότης οριζόταν ο δεύτερος γιος του αυτοκράτορα

Τον 15ο αι το δεσποτάτο έφτασε σε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση Ήταν σπουδαίο εμπορικό κέντρο και παράλληλα κέντρο μελέτης των αρχαίων Ελλήνων

Εξέχουσα πνευματική φυσιογνωμία στο Μιστρά αναδείχθηκε ο φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων

- Τι γνωρίζετε για τη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας Το 1438-39 πραγματοποιείται αρχικά στη Φερράρα και στη συνέχεια στη

Φλωρεντία σύνοδος για την ένωση των Εκκλησιών

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος βιαζόταν να πραγματοποιηθεί η ένωση για να αποσπάσει βοήθεια από τη Δύση

Οι δυτικοί όμως κράτησαν σκληρή στάση και απαιτούσαν την υποδούλωση της ανατολικής εκκλησίας

Μετά από αφόρητες πιέσεις που ασκήθηκαν η ένωση υπογράφτηκε Ο μόνος που αρνήθηκε να υπογράψει ήταν ο επίσκοπος Εφέσου Μάρκος ο Ευγενικός

Η μεγαλύτερη μερίδα του λαού αντέδρασε έντονα στην ένωση των εκκλησιών και εκδηλώθηκαν ταραχές στην Κωνσταντινούπολη

Τελικά η υπογραφείσα ένωση έμεινε νεκρό γράμμα

- Η αντιπαράθεση laquoενωτικώνraquo και laquoανθενωτικών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Το 1448 πέθανε ο Ιωάννης Η΄ και ανέβηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου

Το 1451 έγινε σουλτάνος σε ηλικία 21 ετών ο Μωάμεθ Β΄ και έθεσε ως στόχο την κατάληψη της Πόλης

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγοςo προσπάθησε να οργανώσει την άμυνά τουo μάζεψε τρόφιμα στην Πόληo έκανε τις απαραίτητες επισκευές στα τείχηo έκανε ενέργειες για βοήθεια από τη Δύση

Ο Μωάμεθ ο Β΄o συγκέντρωσε πολυάριθμο στρατό με τη στρατολογία νέων

στρατιωτώνo κατασκεύασε κανόνια και πολιορκητικές μηχανές (τα

τελειότερα της εποχής)o έκτισε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης ένα ισχυρό

φρούριο για τον πλήρη αποκλεισμό της

Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου άρχισε η πολιορκία 300 χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε 10 περίπου χιλιάδες υπερασπιστές της Πόλης

Στις 25 Μαΐου ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να του παραδώσει την Πόλη

Η απάντηση του Κωνσταντίνου θυμίζει την απάντηση του Λεωνίδα laquoΜολών λαβέraquo

Στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη κατά τις πρωινές ώρες οι Τούρκοι κατάφεραν να μπουν στην Πόλη από μια μικρή πύλη την Κερκόπορτα laquoἩ Πόλις ἑάλωraquo η Πόλη έπεσε

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε αγωνιζόμενος ηρωικά κατά των εχθρών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι) Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330

μΧ) Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395

μΧ) Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό

B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι) Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού

ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι) Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιο Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσεις Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι) Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός

προσανατολισμός της αυτοκρατορίας

Ε ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ - ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΟΡΙΟΥ (8ος αι)

Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη (717 μΧ) Οι αγώνες κατά των Βουλγάρων

Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων Η νομοθεσία Η εικονομαχία μια θρησκευτική κρίση Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος Φώτιος ένας λόγιος πατριάρχης

ΣΤ Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ - Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (9οςndash10ος αι) Προμηνύματα αναγέννησης Στροφή στην αρχαία κληρονομιά Η πραγματοποίηση της αντεπίθεσης του Βυζαντίου Βυζαντινή Εποποιία

(963-1025) Νικηφόρος Φωκάς ο Αραβομάχος Κατάληψη της Κρήτης (961 μΧ)

Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018 μΧ)

Εσωτερική πολιτική Οι αγώνες κατά των Δυνατών Νομοθεσία Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου

της Μαγναύρας Μιχαήλ Ψελλός Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μΧ) Πρώτα σημάδια παρακμής Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι)

Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων απειλή για το Βυζάντιο Ρωμανός Δ Διογένης μια συμπαθής προσωπικότητα - Ήττα στο

Μάτζικερτ (1071 μΧ) και απώλεια της Μ Ασίας Δυναστεία των Κομνηνών μια πρόσκαιρη αναλαμπή Οι Σταυροφορίες Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους (1204 μΧ)

Η Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (1204-1261)

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Μιχαήλ Άγγελος ndash Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της

Ηπείρου Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της

Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις

βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο

Θ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μΧ) Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο Το κίνημα των Ζηλωτών Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου Μάχη της Άγκυρας (1402) ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους ndash

Παράταση ζωής για το Βυζάντιο Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης Ενωτικοί και ανθενωτικοί Η

σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) Η περίοδος της παρακμής εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες

Γεώργιος Πλήθων ένας ελληνιστής λόγιος Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29

Μαΐου 1453)

[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

o Η υπέρογκη φορολογία για να πληρωθούν οι σταυροφόροι καθώς και η πρόθεση για υποταγή της ανατολικής εκκλησίας στην παπική προκάλεσε λαϊκή επανάσταση και άνοδο στο θρόνο του Αλέξιου Ε΄

o Τον Απρίλιο του 1204 οι σταυροφόροι επιτέθηκαν και κατέλαβαν την Πόλη Οι λεηλασίες και οι καταστροφές ήταν ανυπολόγιστες

Συνέπειες της Άλωσης o Καταστράφηκε το βυζαντινό κράτος αλλά και ο πολιτισμόςo Ζημιώθηκε ανεπανόρθωτα ο ευρωπαϊκός πολιτισμόςo Δημιουργείται αμοιβαία αντιπάθεια που επηρεάζει την ιστορική

έρευναo Το μόνο θετικό είναι ότι με την αντίσταση στους Φράγκους

επιταχύνεται η δημιουργία εθνικής συνείδησης του Νέου Ελληνισμού

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1204-1453) Περίοδος της Φραγκοκρατίας (1204-1261) Περίοδος των Παλαιολόγων (1261-1453)

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ- Λατινικά κράτη

Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης Λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης Φεουδαρχικά κρατίδια

o Το δουκάτο της Αθήναςo Το πριγκιπάτο της Αχαΐας

- Βενετικές κτήσεις Οι Βενετοί κράτησαν θέσεις κλειδιά για τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο

o Δυρράχιοo Πολλά νησιά του Αιγαίουo Κρήτη Εύβοιαo Επτάνησαo Κύπρος

- Ελληνικά βασίλεια Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ιδρύθηκε από δύο αδέλφια τον Αλέξιο

και Δαβίδ Κομνηνό και κράτησε μέχρι το 1461 Δεσποτάτο της Ηπείρου Αυτοκρατορία της Νίκαιας Από το 1259 στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο

το δεσποτάτο του Μιστρά που περιλάμβανε τα κάστρα της Μάνης της Μονεμβασιάς και του Μιστρά

- Αυτοκράτορες Νίκαιας Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης Ιωάννης Γ΄ Δούκας Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης

- Η ανακατάληψη της Πόλης (1261) Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ορίστηκε κηδεμόνας του ανήλικου Ιωάννη Δ΄ Ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος βρισκόταν στη Θράκη με λίγο

στρατό και πλησίασε στην Κωνσταντινούπολη Επειδή έλειπε ο στόλος των Βενετών με δική του πρωτοβουλία κατάφερε

να μπει και να καταλάβει την Πόλη Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος εισήλθε θριαμβευτικά στην Πόλη και στέφθηκε

αυτοκράτορας παραμερίζοντας τον Ιωάννη Είναι ο ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του Βυζαντίου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ

- Γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου 1261-1402- Αγωνιώδης προσπάθεια του Βυζαντίου να κρατηθεί στη ζωή- Σέρβοι και Βούλγαροι αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο- Εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων- Εσωτερικό συνεχείς εμφύλιοι πόλεμοι καταπονούν το Κράτος- 1402 η ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους στη μάχη της Άγκυρας έδωσε

μεγάλη ανάσα στο Βυζάντιο

- Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Μετά την διάσπαση και παρακμή του κράτους των Σελτζούκων δόθηκε η

ευκαιρία σε μια ομάδα Τούρκων με ηγέτη τον Οσμάν ή Οθωμάν να ιδρύσει ένα ανεξάρτητο κράτος με έδρα την Προύσα

Το νέο κράτος διέθετε δύο πλεονεκτήματα Ήταν αποκομμένο από τα άλλα τουρκικά κράτη και δεν κινδύνευε να

απορροφηθεί απrsquo αυτά Ήταν το μόνο που συνόρευε με το Βυζάντιο

- Τι γνωρίζετε για το παιδομάζωμα Κατά τα μέσα του 14ου αι καθιερώθηκε ο εξισλαμισμός των χριστιανοπαίδων

για να καλυφθούν οι ανάγκες του στρατού των Οθωμανών Αυτή η πρακτική ονομάστηκε παιδομάζωμα Από το παιδομάζωμα συγκροτήθηκε το επίλεκτο τάγμα των γενιτσάρων (=νέος

στρατός)

- Η εμφάνιση των τούρκων στην Ευρώπη Ο Ιωάννης Καντακουζηνός που διεκδικούσε το βυζαντινό θρόνο κάλεσε τους

Τούρκους να τον βοηθήσουν και τους έφερε στη Θράκη Έτσι οι Τούρκοι καταλαμβάνουν το 1354 την Καλλίπολη Ήταν η πρώτη

παρουσία των Τούρκων στην Ευρώπη Η προσπάθεια των συνασπισμένων χριστιανών της Βαλκανικής να αντιδράσουν

αποτυγχάνει Οι Τούρκοι νικούν τους βαλκανικούς λαούς στις μάχες του Κοσσυφοπεδίου

(1389) και της Νικόπολης (1396) Τα αποτελέσματα της ήττας στο Κοσσυφοπέδιο ήταν ανάλογα της ήττας στο

Ματζικέρτ οι Τούρκοι εδραιώνουν τη θέση τους στη Βαλκανική

- Οι προσπάθειες του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) για τη σωτηρία του Βυζαντίου

Ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος ήταν μια συμπαθητική φυσιογνωμία διέθετε μόρφωση ευγενικό χαρακτήρα και κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για τη σωτηρία του Κράτους

Αποφάσισε να ταξιδέψει στη Δύση για να ζητήσει στρατιωτική και οικονομική βοήθεια Παντού τον υποδέχονταν με συμπάθεια του έδιναν όμως μόνο κάποιες αόριστες υποσχέσεις

Καθώς βρισκόταν στη Δύση πληροφορήθηκε την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους Επέστρεψε αμέσως για να επωφεληθεί από την αναπάντεχη αυτή συγκυρία

- Τι γνωρίζετε για τη μάχη της Άγκυρας (1402) Οι Μογγόλοι με ηγέτη τον Τιμούρ-λαν ή Ταμερλάνο εισέβαλαν στη Μ Ασία Ο σουλτάνος Βαγιαζήτ προχώρησε να τον αντιμετωπίσει με μεγάλες δυνάμεις Η τρομερή σε αγριότητα μάχη έγινε κοντά στην Άγκυρα το 1402 και τελείωσε με

πανωλεθρία των Τούρκων Ο Βαγιαζήτ πιάστηκε αιχμάλωτος και πέθανε στην αιχμαλωσία Η καταστροφή των Οθωμανών στη μάχη της Άγκυρας έδωσε στο Βυζάντιο μισό

αιώνα ζωής Ο αυτοκράτορας Μανουήλ κατάφερε να κερδίσει ένα μέρος της Μακεδονίας και

τη Θεσσαλονίκη

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1402-1453 Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

- Γενικά χαρακτηριστικά Μετά την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους το Βυζάντιο κερδίζει κάποιες

περιοχές δεν μπορεί όμως να πραγματοποιήσει συστηματική αντεπίθεση Ολόκληρη η περίοδος των Παλαιολόγων είναι μια περίοδος ανάπτυξης των

γραμμάτων και των τεχνών Σταδιακά σχηματίζεται ο νέος Ελληνισμός ο οποίος αποτελεί αιτία αναγέννησης Σημαντικότερος λόγιος της εποχής ο Γεώργιος Γεμιστός- Πλήθων που έδρασε

στον Μιστρά Οι αυτοκράτορες προσπαθούν να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη Δύση

υποστηρίζοντας την ένωση των Εκκλησιών Αυτό προκαλεί διχασμό στο λαό της Κωνσταντινούπολης

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου του τελευταίου αυτοκράτορα η Κωνσταντινούπολη πέφτει στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη

- Το Δεσποτάτο του Μιστρά Από τον 13ο αι στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο το

δεσποτάτο του Μιστρά στο οποίο δεσπότης οριζόταν ο δεύτερος γιος του αυτοκράτορα

Τον 15ο αι το δεσποτάτο έφτασε σε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση Ήταν σπουδαίο εμπορικό κέντρο και παράλληλα κέντρο μελέτης των αρχαίων Ελλήνων

Εξέχουσα πνευματική φυσιογνωμία στο Μιστρά αναδείχθηκε ο φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων

- Τι γνωρίζετε για τη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας Το 1438-39 πραγματοποιείται αρχικά στη Φερράρα και στη συνέχεια στη

Φλωρεντία σύνοδος για την ένωση των Εκκλησιών

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος βιαζόταν να πραγματοποιηθεί η ένωση για να αποσπάσει βοήθεια από τη Δύση

Οι δυτικοί όμως κράτησαν σκληρή στάση και απαιτούσαν την υποδούλωση της ανατολικής εκκλησίας

Μετά από αφόρητες πιέσεις που ασκήθηκαν η ένωση υπογράφτηκε Ο μόνος που αρνήθηκε να υπογράψει ήταν ο επίσκοπος Εφέσου Μάρκος ο Ευγενικός

Η μεγαλύτερη μερίδα του λαού αντέδρασε έντονα στην ένωση των εκκλησιών και εκδηλώθηκαν ταραχές στην Κωνσταντινούπολη

Τελικά η υπογραφείσα ένωση έμεινε νεκρό γράμμα

- Η αντιπαράθεση laquoενωτικώνraquo και laquoανθενωτικών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Το 1448 πέθανε ο Ιωάννης Η΄ και ανέβηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου

Το 1451 έγινε σουλτάνος σε ηλικία 21 ετών ο Μωάμεθ Β΄ και έθεσε ως στόχο την κατάληψη της Πόλης

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγοςo προσπάθησε να οργανώσει την άμυνά τουo μάζεψε τρόφιμα στην Πόληo έκανε τις απαραίτητες επισκευές στα τείχηo έκανε ενέργειες για βοήθεια από τη Δύση

Ο Μωάμεθ ο Β΄o συγκέντρωσε πολυάριθμο στρατό με τη στρατολογία νέων

στρατιωτώνo κατασκεύασε κανόνια και πολιορκητικές μηχανές (τα

τελειότερα της εποχής)o έκτισε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης ένα ισχυρό

φρούριο για τον πλήρη αποκλεισμό της

Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου άρχισε η πολιορκία 300 χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε 10 περίπου χιλιάδες υπερασπιστές της Πόλης

Στις 25 Μαΐου ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να του παραδώσει την Πόλη

Η απάντηση του Κωνσταντίνου θυμίζει την απάντηση του Λεωνίδα laquoΜολών λαβέraquo

Στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη κατά τις πρωινές ώρες οι Τούρκοι κατάφεραν να μπουν στην Πόλη από μια μικρή πύλη την Κερκόπορτα laquoἩ Πόλις ἑάλωraquo η Πόλη έπεσε

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε αγωνιζόμενος ηρωικά κατά των εχθρών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι) Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330

μΧ) Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395

μΧ) Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό

B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι) Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού

ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι) Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιο Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσεις Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι) Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός

προσανατολισμός της αυτοκρατορίας

Ε ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ - ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΟΡΙΟΥ (8ος αι)

Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη (717 μΧ) Οι αγώνες κατά των Βουλγάρων

Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων Η νομοθεσία Η εικονομαχία μια θρησκευτική κρίση Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος Φώτιος ένας λόγιος πατριάρχης

ΣΤ Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ - Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (9οςndash10ος αι) Προμηνύματα αναγέννησης Στροφή στην αρχαία κληρονομιά Η πραγματοποίηση της αντεπίθεσης του Βυζαντίου Βυζαντινή Εποποιία

(963-1025) Νικηφόρος Φωκάς ο Αραβομάχος Κατάληψη της Κρήτης (961 μΧ)

Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018 μΧ)

Εσωτερική πολιτική Οι αγώνες κατά των Δυνατών Νομοθεσία Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου

της Μαγναύρας Μιχαήλ Ψελλός Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μΧ) Πρώτα σημάδια παρακμής Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι)

Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων απειλή για το Βυζάντιο Ρωμανός Δ Διογένης μια συμπαθής προσωπικότητα - Ήττα στο

Μάτζικερτ (1071 μΧ) και απώλεια της Μ Ασίας Δυναστεία των Κομνηνών μια πρόσκαιρη αναλαμπή Οι Σταυροφορίες Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους (1204 μΧ)

Η Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (1204-1261)

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Μιχαήλ Άγγελος ndash Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της

Ηπείρου Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της

Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις

βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο

Θ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μΧ) Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο Το κίνημα των Ζηλωτών Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου Μάχη της Άγκυρας (1402) ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους ndash

Παράταση ζωής για το Βυζάντιο Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης Ενωτικοί και ανθενωτικοί Η

σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) Η περίοδος της παρακμής εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες

Γεώργιος Πλήθων ένας ελληνιστής λόγιος Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29

Μαΐου 1453)

[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1204-1453) Περίοδος της Φραγκοκρατίας (1204-1261) Περίοδος των Παλαιολόγων (1261-1453)

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑΣ- Λατινικά κράτη

Λατινική αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης Λατινικό βασίλειο της Θεσσαλονίκης Φεουδαρχικά κρατίδια

o Το δουκάτο της Αθήναςo Το πριγκιπάτο της Αχαΐας

- Βενετικές κτήσεις Οι Βενετοί κράτησαν θέσεις κλειδιά για τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο

o Δυρράχιοo Πολλά νησιά του Αιγαίουo Κρήτη Εύβοιαo Επτάνησαo Κύπρος

- Ελληνικά βασίλεια Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ιδρύθηκε από δύο αδέλφια τον Αλέξιο

και Δαβίδ Κομνηνό και κράτησε μέχρι το 1461 Δεσποτάτο της Ηπείρου Αυτοκρατορία της Νίκαιας Από το 1259 στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο

το δεσποτάτο του Μιστρά που περιλάμβανε τα κάστρα της Μάνης της Μονεμβασιάς και του Μιστρά

- Αυτοκράτορες Νίκαιας Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρης Ιωάννης Γ΄ Δούκας Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρης Ιωάννης Δ΄ Λάσκαρης

- Η ανακατάληψη της Πόλης (1261) Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος ορίστηκε κηδεμόνας του ανήλικου Ιωάννη Δ΄ Ο στρατηγός Αλέξιος Στρατηγόπουλος βρισκόταν στη Θράκη με λίγο

στρατό και πλησίασε στην Κωνσταντινούπολη Επειδή έλειπε ο στόλος των Βενετών με δική του πρωτοβουλία κατάφερε

να μπει και να καταλάβει την Πόλη Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος εισήλθε θριαμβευτικά στην Πόλη και στέφθηκε

αυτοκράτορας παραμερίζοντας τον Ιωάννη Είναι ο ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του Βυζαντίου

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ

- Γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου 1261-1402- Αγωνιώδης προσπάθεια του Βυζαντίου να κρατηθεί στη ζωή- Σέρβοι και Βούλγαροι αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο- Εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων- Εσωτερικό συνεχείς εμφύλιοι πόλεμοι καταπονούν το Κράτος- 1402 η ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους στη μάχη της Άγκυρας έδωσε

μεγάλη ανάσα στο Βυζάντιο

- Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Μετά την διάσπαση και παρακμή του κράτους των Σελτζούκων δόθηκε η

ευκαιρία σε μια ομάδα Τούρκων με ηγέτη τον Οσμάν ή Οθωμάν να ιδρύσει ένα ανεξάρτητο κράτος με έδρα την Προύσα

Το νέο κράτος διέθετε δύο πλεονεκτήματα Ήταν αποκομμένο από τα άλλα τουρκικά κράτη και δεν κινδύνευε να

απορροφηθεί απrsquo αυτά Ήταν το μόνο που συνόρευε με το Βυζάντιο

- Τι γνωρίζετε για το παιδομάζωμα Κατά τα μέσα του 14ου αι καθιερώθηκε ο εξισλαμισμός των χριστιανοπαίδων

για να καλυφθούν οι ανάγκες του στρατού των Οθωμανών Αυτή η πρακτική ονομάστηκε παιδομάζωμα Από το παιδομάζωμα συγκροτήθηκε το επίλεκτο τάγμα των γενιτσάρων (=νέος

στρατός)

- Η εμφάνιση των τούρκων στην Ευρώπη Ο Ιωάννης Καντακουζηνός που διεκδικούσε το βυζαντινό θρόνο κάλεσε τους

Τούρκους να τον βοηθήσουν και τους έφερε στη Θράκη Έτσι οι Τούρκοι καταλαμβάνουν το 1354 την Καλλίπολη Ήταν η πρώτη

παρουσία των Τούρκων στην Ευρώπη Η προσπάθεια των συνασπισμένων χριστιανών της Βαλκανικής να αντιδράσουν

αποτυγχάνει Οι Τούρκοι νικούν τους βαλκανικούς λαούς στις μάχες του Κοσσυφοπεδίου

(1389) και της Νικόπολης (1396) Τα αποτελέσματα της ήττας στο Κοσσυφοπέδιο ήταν ανάλογα της ήττας στο

Ματζικέρτ οι Τούρκοι εδραιώνουν τη θέση τους στη Βαλκανική

- Οι προσπάθειες του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) για τη σωτηρία του Βυζαντίου

Ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος ήταν μια συμπαθητική φυσιογνωμία διέθετε μόρφωση ευγενικό χαρακτήρα και κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για τη σωτηρία του Κράτους

Αποφάσισε να ταξιδέψει στη Δύση για να ζητήσει στρατιωτική και οικονομική βοήθεια Παντού τον υποδέχονταν με συμπάθεια του έδιναν όμως μόνο κάποιες αόριστες υποσχέσεις

Καθώς βρισκόταν στη Δύση πληροφορήθηκε την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους Επέστρεψε αμέσως για να επωφεληθεί από την αναπάντεχη αυτή συγκυρία

- Τι γνωρίζετε για τη μάχη της Άγκυρας (1402) Οι Μογγόλοι με ηγέτη τον Τιμούρ-λαν ή Ταμερλάνο εισέβαλαν στη Μ Ασία Ο σουλτάνος Βαγιαζήτ προχώρησε να τον αντιμετωπίσει με μεγάλες δυνάμεις Η τρομερή σε αγριότητα μάχη έγινε κοντά στην Άγκυρα το 1402 και τελείωσε με

πανωλεθρία των Τούρκων Ο Βαγιαζήτ πιάστηκε αιχμάλωτος και πέθανε στην αιχμαλωσία Η καταστροφή των Οθωμανών στη μάχη της Άγκυρας έδωσε στο Βυζάντιο μισό

αιώνα ζωής Ο αυτοκράτορας Μανουήλ κατάφερε να κερδίσει ένα μέρος της Μακεδονίας και

τη Θεσσαλονίκη

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1402-1453 Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

- Γενικά χαρακτηριστικά Μετά την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους το Βυζάντιο κερδίζει κάποιες

περιοχές δεν μπορεί όμως να πραγματοποιήσει συστηματική αντεπίθεση Ολόκληρη η περίοδος των Παλαιολόγων είναι μια περίοδος ανάπτυξης των

γραμμάτων και των τεχνών Σταδιακά σχηματίζεται ο νέος Ελληνισμός ο οποίος αποτελεί αιτία αναγέννησης Σημαντικότερος λόγιος της εποχής ο Γεώργιος Γεμιστός- Πλήθων που έδρασε

στον Μιστρά Οι αυτοκράτορες προσπαθούν να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη Δύση

υποστηρίζοντας την ένωση των Εκκλησιών Αυτό προκαλεί διχασμό στο λαό της Κωνσταντινούπολης

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου του τελευταίου αυτοκράτορα η Κωνσταντινούπολη πέφτει στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη

- Το Δεσποτάτο του Μιστρά Από τον 13ο αι στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο το

δεσποτάτο του Μιστρά στο οποίο δεσπότης οριζόταν ο δεύτερος γιος του αυτοκράτορα

Τον 15ο αι το δεσποτάτο έφτασε σε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση Ήταν σπουδαίο εμπορικό κέντρο και παράλληλα κέντρο μελέτης των αρχαίων Ελλήνων

Εξέχουσα πνευματική φυσιογνωμία στο Μιστρά αναδείχθηκε ο φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων

- Τι γνωρίζετε για τη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας Το 1438-39 πραγματοποιείται αρχικά στη Φερράρα και στη συνέχεια στη

Φλωρεντία σύνοδος για την ένωση των Εκκλησιών

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος βιαζόταν να πραγματοποιηθεί η ένωση για να αποσπάσει βοήθεια από τη Δύση

Οι δυτικοί όμως κράτησαν σκληρή στάση και απαιτούσαν την υποδούλωση της ανατολικής εκκλησίας

Μετά από αφόρητες πιέσεις που ασκήθηκαν η ένωση υπογράφτηκε Ο μόνος που αρνήθηκε να υπογράψει ήταν ο επίσκοπος Εφέσου Μάρκος ο Ευγενικός

Η μεγαλύτερη μερίδα του λαού αντέδρασε έντονα στην ένωση των εκκλησιών και εκδηλώθηκαν ταραχές στην Κωνσταντινούπολη

Τελικά η υπογραφείσα ένωση έμεινε νεκρό γράμμα

- Η αντιπαράθεση laquoενωτικώνraquo και laquoανθενωτικών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Το 1448 πέθανε ο Ιωάννης Η΄ και ανέβηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου

Το 1451 έγινε σουλτάνος σε ηλικία 21 ετών ο Μωάμεθ Β΄ και έθεσε ως στόχο την κατάληψη της Πόλης

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγοςo προσπάθησε να οργανώσει την άμυνά τουo μάζεψε τρόφιμα στην Πόληo έκανε τις απαραίτητες επισκευές στα τείχηo έκανε ενέργειες για βοήθεια από τη Δύση

Ο Μωάμεθ ο Β΄o συγκέντρωσε πολυάριθμο στρατό με τη στρατολογία νέων

στρατιωτώνo κατασκεύασε κανόνια και πολιορκητικές μηχανές (τα

τελειότερα της εποχής)o έκτισε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης ένα ισχυρό

φρούριο για τον πλήρη αποκλεισμό της

Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου άρχισε η πολιορκία 300 χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε 10 περίπου χιλιάδες υπερασπιστές της Πόλης

Στις 25 Μαΐου ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να του παραδώσει την Πόλη

Η απάντηση του Κωνσταντίνου θυμίζει την απάντηση του Λεωνίδα laquoΜολών λαβέraquo

Στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη κατά τις πρωινές ώρες οι Τούρκοι κατάφεραν να μπουν στην Πόλη από μια μικρή πύλη την Κερκόπορτα laquoἩ Πόλις ἑάλωraquo η Πόλη έπεσε

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε αγωνιζόμενος ηρωικά κατά των εχθρών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι) Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330

μΧ) Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395

μΧ) Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό

B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι) Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού

ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι) Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιο Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσεις Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι) Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός

προσανατολισμός της αυτοκρατορίας

Ε ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ - ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΟΡΙΟΥ (8ος αι)

Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη (717 μΧ) Οι αγώνες κατά των Βουλγάρων

Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων Η νομοθεσία Η εικονομαχία μια θρησκευτική κρίση Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος Φώτιος ένας λόγιος πατριάρχης

ΣΤ Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ - Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (9οςndash10ος αι) Προμηνύματα αναγέννησης Στροφή στην αρχαία κληρονομιά Η πραγματοποίηση της αντεπίθεσης του Βυζαντίου Βυζαντινή Εποποιία

(963-1025) Νικηφόρος Φωκάς ο Αραβομάχος Κατάληψη της Κρήτης (961 μΧ)

Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018 μΧ)

Εσωτερική πολιτική Οι αγώνες κατά των Δυνατών Νομοθεσία Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου

της Μαγναύρας Μιχαήλ Ψελλός Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μΧ) Πρώτα σημάδια παρακμής Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι)

Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων απειλή για το Βυζάντιο Ρωμανός Δ Διογένης μια συμπαθής προσωπικότητα - Ήττα στο

Μάτζικερτ (1071 μΧ) και απώλεια της Μ Ασίας Δυναστεία των Κομνηνών μια πρόσκαιρη αναλαμπή Οι Σταυροφορίες Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους (1204 μΧ)

Η Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (1204-1261)

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Μιχαήλ Άγγελος ndash Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της

Ηπείρου Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της

Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις

βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο

Θ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μΧ) Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο Το κίνημα των Ζηλωτών Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου Μάχη της Άγκυρας (1402) ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους ndash

Παράταση ζωής για το Βυζάντιο Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης Ενωτικοί και ανθενωτικοί Η

σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) Η περίοδος της παρακμής εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες

Γεώργιος Πλήθων ένας ελληνιστής λόγιος Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29

Μαΐου 1453)

[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ

- Γενικά χαρακτηριστικά της περιόδου 1261-1402- Αγωνιώδης προσπάθεια του Βυζαντίου να κρατηθεί στη ζωή- Σέρβοι και Βούλγαροι αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο- Εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων- Εσωτερικό συνεχείς εμφύλιοι πόλεμοι καταπονούν το Κράτος- 1402 η ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους στη μάχη της Άγκυρας έδωσε

μεγάλη ανάσα στο Βυζάντιο

- Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Μετά την διάσπαση και παρακμή του κράτους των Σελτζούκων δόθηκε η

ευκαιρία σε μια ομάδα Τούρκων με ηγέτη τον Οσμάν ή Οθωμάν να ιδρύσει ένα ανεξάρτητο κράτος με έδρα την Προύσα

Το νέο κράτος διέθετε δύο πλεονεκτήματα Ήταν αποκομμένο από τα άλλα τουρκικά κράτη και δεν κινδύνευε να

απορροφηθεί απrsquo αυτά Ήταν το μόνο που συνόρευε με το Βυζάντιο

- Τι γνωρίζετε για το παιδομάζωμα Κατά τα μέσα του 14ου αι καθιερώθηκε ο εξισλαμισμός των χριστιανοπαίδων

για να καλυφθούν οι ανάγκες του στρατού των Οθωμανών Αυτή η πρακτική ονομάστηκε παιδομάζωμα Από το παιδομάζωμα συγκροτήθηκε το επίλεκτο τάγμα των γενιτσάρων (=νέος

στρατός)

- Η εμφάνιση των τούρκων στην Ευρώπη Ο Ιωάννης Καντακουζηνός που διεκδικούσε το βυζαντινό θρόνο κάλεσε τους

Τούρκους να τον βοηθήσουν και τους έφερε στη Θράκη Έτσι οι Τούρκοι καταλαμβάνουν το 1354 την Καλλίπολη Ήταν η πρώτη

παρουσία των Τούρκων στην Ευρώπη Η προσπάθεια των συνασπισμένων χριστιανών της Βαλκανικής να αντιδράσουν

αποτυγχάνει Οι Τούρκοι νικούν τους βαλκανικούς λαούς στις μάχες του Κοσσυφοπεδίου

(1389) και της Νικόπολης (1396) Τα αποτελέσματα της ήττας στο Κοσσυφοπέδιο ήταν ανάλογα της ήττας στο

Ματζικέρτ οι Τούρκοι εδραιώνουν τη θέση τους στη Βαλκανική

- Οι προσπάθειες του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου (1391-1425) για τη σωτηρία του Βυζαντίου

Ο Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος ήταν μια συμπαθητική φυσιογνωμία διέθετε μόρφωση ευγενικό χαρακτήρα και κατέβαλε σημαντικές προσπάθειες για τη σωτηρία του Κράτους

Αποφάσισε να ταξιδέψει στη Δύση για να ζητήσει στρατιωτική και οικονομική βοήθεια Παντού τον υποδέχονταν με συμπάθεια του έδιναν όμως μόνο κάποιες αόριστες υποσχέσεις

Καθώς βρισκόταν στη Δύση πληροφορήθηκε την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους Επέστρεψε αμέσως για να επωφεληθεί από την αναπάντεχη αυτή συγκυρία

- Τι γνωρίζετε για τη μάχη της Άγκυρας (1402) Οι Μογγόλοι με ηγέτη τον Τιμούρ-λαν ή Ταμερλάνο εισέβαλαν στη Μ Ασία Ο σουλτάνος Βαγιαζήτ προχώρησε να τον αντιμετωπίσει με μεγάλες δυνάμεις Η τρομερή σε αγριότητα μάχη έγινε κοντά στην Άγκυρα το 1402 και τελείωσε με

πανωλεθρία των Τούρκων Ο Βαγιαζήτ πιάστηκε αιχμάλωτος και πέθανε στην αιχμαλωσία Η καταστροφή των Οθωμανών στη μάχη της Άγκυρας έδωσε στο Βυζάντιο μισό

αιώνα ζωής Ο αυτοκράτορας Μανουήλ κατάφερε να κερδίσει ένα μέρος της Μακεδονίας και

τη Θεσσαλονίκη

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1402-1453 Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

- Γενικά χαρακτηριστικά Μετά την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους το Βυζάντιο κερδίζει κάποιες

περιοχές δεν μπορεί όμως να πραγματοποιήσει συστηματική αντεπίθεση Ολόκληρη η περίοδος των Παλαιολόγων είναι μια περίοδος ανάπτυξης των

γραμμάτων και των τεχνών Σταδιακά σχηματίζεται ο νέος Ελληνισμός ο οποίος αποτελεί αιτία αναγέννησης Σημαντικότερος λόγιος της εποχής ο Γεώργιος Γεμιστός- Πλήθων που έδρασε

στον Μιστρά Οι αυτοκράτορες προσπαθούν να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη Δύση

υποστηρίζοντας την ένωση των Εκκλησιών Αυτό προκαλεί διχασμό στο λαό της Κωνσταντινούπολης

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου του τελευταίου αυτοκράτορα η Κωνσταντινούπολη πέφτει στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη

- Το Δεσποτάτο του Μιστρά Από τον 13ο αι στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο το

δεσποτάτο του Μιστρά στο οποίο δεσπότης οριζόταν ο δεύτερος γιος του αυτοκράτορα

Τον 15ο αι το δεσποτάτο έφτασε σε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση Ήταν σπουδαίο εμπορικό κέντρο και παράλληλα κέντρο μελέτης των αρχαίων Ελλήνων

Εξέχουσα πνευματική φυσιογνωμία στο Μιστρά αναδείχθηκε ο φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων

- Τι γνωρίζετε για τη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας Το 1438-39 πραγματοποιείται αρχικά στη Φερράρα και στη συνέχεια στη

Φλωρεντία σύνοδος για την ένωση των Εκκλησιών

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος βιαζόταν να πραγματοποιηθεί η ένωση για να αποσπάσει βοήθεια από τη Δύση

Οι δυτικοί όμως κράτησαν σκληρή στάση και απαιτούσαν την υποδούλωση της ανατολικής εκκλησίας

Μετά από αφόρητες πιέσεις που ασκήθηκαν η ένωση υπογράφτηκε Ο μόνος που αρνήθηκε να υπογράψει ήταν ο επίσκοπος Εφέσου Μάρκος ο Ευγενικός

Η μεγαλύτερη μερίδα του λαού αντέδρασε έντονα στην ένωση των εκκλησιών και εκδηλώθηκαν ταραχές στην Κωνσταντινούπολη

Τελικά η υπογραφείσα ένωση έμεινε νεκρό γράμμα

- Η αντιπαράθεση laquoενωτικώνraquo και laquoανθενωτικών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Το 1448 πέθανε ο Ιωάννης Η΄ και ανέβηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου

Το 1451 έγινε σουλτάνος σε ηλικία 21 ετών ο Μωάμεθ Β΄ και έθεσε ως στόχο την κατάληψη της Πόλης

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγοςo προσπάθησε να οργανώσει την άμυνά τουo μάζεψε τρόφιμα στην Πόληo έκανε τις απαραίτητες επισκευές στα τείχηo έκανε ενέργειες για βοήθεια από τη Δύση

Ο Μωάμεθ ο Β΄o συγκέντρωσε πολυάριθμο στρατό με τη στρατολογία νέων

στρατιωτώνo κατασκεύασε κανόνια και πολιορκητικές μηχανές (τα

τελειότερα της εποχής)o έκτισε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης ένα ισχυρό

φρούριο για τον πλήρη αποκλεισμό της

Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου άρχισε η πολιορκία 300 χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε 10 περίπου χιλιάδες υπερασπιστές της Πόλης

Στις 25 Μαΐου ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να του παραδώσει την Πόλη

Η απάντηση του Κωνσταντίνου θυμίζει την απάντηση του Λεωνίδα laquoΜολών λαβέraquo

Στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη κατά τις πρωινές ώρες οι Τούρκοι κατάφεραν να μπουν στην Πόλη από μια μικρή πύλη την Κερκόπορτα laquoἩ Πόλις ἑάλωraquo η Πόλη έπεσε

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε αγωνιζόμενος ηρωικά κατά των εχθρών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι) Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330

μΧ) Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395

μΧ) Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό

B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι) Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού

ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι) Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιο Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσεις Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι) Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός

προσανατολισμός της αυτοκρατορίας

Ε ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ - ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΟΡΙΟΥ (8ος αι)

Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη (717 μΧ) Οι αγώνες κατά των Βουλγάρων

Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων Η νομοθεσία Η εικονομαχία μια θρησκευτική κρίση Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος Φώτιος ένας λόγιος πατριάρχης

ΣΤ Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ - Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (9οςndash10ος αι) Προμηνύματα αναγέννησης Στροφή στην αρχαία κληρονομιά Η πραγματοποίηση της αντεπίθεσης του Βυζαντίου Βυζαντινή Εποποιία

(963-1025) Νικηφόρος Φωκάς ο Αραβομάχος Κατάληψη της Κρήτης (961 μΧ)

Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018 μΧ)

Εσωτερική πολιτική Οι αγώνες κατά των Δυνατών Νομοθεσία Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου

της Μαγναύρας Μιχαήλ Ψελλός Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μΧ) Πρώτα σημάδια παρακμής Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι)

Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων απειλή για το Βυζάντιο Ρωμανός Δ Διογένης μια συμπαθής προσωπικότητα - Ήττα στο

Μάτζικερτ (1071 μΧ) και απώλεια της Μ Ασίας Δυναστεία των Κομνηνών μια πρόσκαιρη αναλαμπή Οι Σταυροφορίες Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους (1204 μΧ)

Η Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (1204-1261)

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Μιχαήλ Άγγελος ndash Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της

Ηπείρου Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της

Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις

βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο

Θ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μΧ) Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο Το κίνημα των Ζηλωτών Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου Μάχη της Άγκυρας (1402) ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους ndash

Παράταση ζωής για το Βυζάντιο Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης Ενωτικοί και ανθενωτικοί Η

σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) Η περίοδος της παρακμής εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες

Γεώργιος Πλήθων ένας ελληνιστής λόγιος Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29

Μαΐου 1453)

[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

Αποφάσισε να ταξιδέψει στη Δύση για να ζητήσει στρατιωτική και οικονομική βοήθεια Παντού τον υποδέχονταν με συμπάθεια του έδιναν όμως μόνο κάποιες αόριστες υποσχέσεις

Καθώς βρισκόταν στη Δύση πληροφορήθηκε την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους Επέστρεψε αμέσως για να επωφεληθεί από την αναπάντεχη αυτή συγκυρία

- Τι γνωρίζετε για τη μάχη της Άγκυρας (1402) Οι Μογγόλοι με ηγέτη τον Τιμούρ-λαν ή Ταμερλάνο εισέβαλαν στη Μ Ασία Ο σουλτάνος Βαγιαζήτ προχώρησε να τον αντιμετωπίσει με μεγάλες δυνάμεις Η τρομερή σε αγριότητα μάχη έγινε κοντά στην Άγκυρα το 1402 και τελείωσε με

πανωλεθρία των Τούρκων Ο Βαγιαζήτ πιάστηκε αιχμάλωτος και πέθανε στην αιχμαλωσία Η καταστροφή των Οθωμανών στη μάχη της Άγκυρας έδωσε στο Βυζάντιο μισό

αιώνα ζωής Ο αυτοκράτορας Μανουήλ κατάφερε να κερδίσει ένα μέρος της Μακεδονίας και

τη Θεσσαλονίκη

ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1402-1453 Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

- Γενικά χαρακτηριστικά Μετά την ήττα των Τούρκων από τους Μογγόλους το Βυζάντιο κερδίζει κάποιες

περιοχές δεν μπορεί όμως να πραγματοποιήσει συστηματική αντεπίθεση Ολόκληρη η περίοδος των Παλαιολόγων είναι μια περίοδος ανάπτυξης των

γραμμάτων και των τεχνών Σταδιακά σχηματίζεται ο νέος Ελληνισμός ο οποίος αποτελεί αιτία αναγέννησης Σημαντικότερος λόγιος της εποχής ο Γεώργιος Γεμιστός- Πλήθων που έδρασε

στον Μιστρά Οι αυτοκράτορες προσπαθούν να εξασφαλίσουν βοήθεια από τη Δύση

υποστηρίζοντας την ένωση των Εκκλησιών Αυτό προκαλεί διχασμό στο λαό της Κωνσταντινούπολης

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου του τελευταίου αυτοκράτορα η Κωνσταντινούπολη πέφτει στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη

- Το Δεσποτάτο του Μιστρά Από τον 13ο αι στην Πελοπόννησο δημιουργείται ένα ανεξάρτητο κρατίδιο το

δεσποτάτο του Μιστρά στο οποίο δεσπότης οριζόταν ο δεύτερος γιος του αυτοκράτορα

Τον 15ο αι το δεσποτάτο έφτασε σε μεγάλη οικονομική και πνευματική άνθηση Ήταν σπουδαίο εμπορικό κέντρο και παράλληλα κέντρο μελέτης των αρχαίων Ελλήνων

Εξέχουσα πνευματική φυσιογνωμία στο Μιστρά αναδείχθηκε ο φιλόσοφος Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων

- Τι γνωρίζετε για τη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας Το 1438-39 πραγματοποιείται αρχικά στη Φερράρα και στη συνέχεια στη

Φλωρεντία σύνοδος για την ένωση των Εκκλησιών

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος βιαζόταν να πραγματοποιηθεί η ένωση για να αποσπάσει βοήθεια από τη Δύση

Οι δυτικοί όμως κράτησαν σκληρή στάση και απαιτούσαν την υποδούλωση της ανατολικής εκκλησίας

Μετά από αφόρητες πιέσεις που ασκήθηκαν η ένωση υπογράφτηκε Ο μόνος που αρνήθηκε να υπογράψει ήταν ο επίσκοπος Εφέσου Μάρκος ο Ευγενικός

Η μεγαλύτερη μερίδα του λαού αντέδρασε έντονα στην ένωση των εκκλησιών και εκδηλώθηκαν ταραχές στην Κωνσταντινούπολη

Τελικά η υπογραφείσα ένωση έμεινε νεκρό γράμμα

- Η αντιπαράθεση laquoενωτικώνraquo και laquoανθενωτικών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Το 1448 πέθανε ο Ιωάννης Η΄ και ανέβηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου

Το 1451 έγινε σουλτάνος σε ηλικία 21 ετών ο Μωάμεθ Β΄ και έθεσε ως στόχο την κατάληψη της Πόλης

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγοςo προσπάθησε να οργανώσει την άμυνά τουo μάζεψε τρόφιμα στην Πόληo έκανε τις απαραίτητες επισκευές στα τείχηo έκανε ενέργειες για βοήθεια από τη Δύση

Ο Μωάμεθ ο Β΄o συγκέντρωσε πολυάριθμο στρατό με τη στρατολογία νέων

στρατιωτώνo κατασκεύασε κανόνια και πολιορκητικές μηχανές (τα

τελειότερα της εποχής)o έκτισε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης ένα ισχυρό

φρούριο για τον πλήρη αποκλεισμό της

Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου άρχισε η πολιορκία 300 χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε 10 περίπου χιλιάδες υπερασπιστές της Πόλης

Στις 25 Μαΐου ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να του παραδώσει την Πόλη

Η απάντηση του Κωνσταντίνου θυμίζει την απάντηση του Λεωνίδα laquoΜολών λαβέraquo

Στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη κατά τις πρωινές ώρες οι Τούρκοι κατάφεραν να μπουν στην Πόλη από μια μικρή πύλη την Κερκόπορτα laquoἩ Πόλις ἑάλωraquo η Πόλη έπεσε

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε αγωνιζόμενος ηρωικά κατά των εχθρών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι) Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330

μΧ) Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395

μΧ) Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό

B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι) Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού

ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι) Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιο Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσεις Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι) Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός

προσανατολισμός της αυτοκρατορίας

Ε ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ - ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΟΡΙΟΥ (8ος αι)

Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη (717 μΧ) Οι αγώνες κατά των Βουλγάρων

Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων Η νομοθεσία Η εικονομαχία μια θρησκευτική κρίση Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος Φώτιος ένας λόγιος πατριάρχης

ΣΤ Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ - Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (9οςndash10ος αι) Προμηνύματα αναγέννησης Στροφή στην αρχαία κληρονομιά Η πραγματοποίηση της αντεπίθεσης του Βυζαντίου Βυζαντινή Εποποιία

(963-1025) Νικηφόρος Φωκάς ο Αραβομάχος Κατάληψη της Κρήτης (961 μΧ)

Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018 μΧ)

Εσωτερική πολιτική Οι αγώνες κατά των Δυνατών Νομοθεσία Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου

της Μαγναύρας Μιχαήλ Ψελλός Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μΧ) Πρώτα σημάδια παρακμής Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι)

Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων απειλή για το Βυζάντιο Ρωμανός Δ Διογένης μια συμπαθής προσωπικότητα - Ήττα στο

Μάτζικερτ (1071 μΧ) και απώλεια της Μ Ασίας Δυναστεία των Κομνηνών μια πρόσκαιρη αναλαμπή Οι Σταυροφορίες Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους (1204 μΧ)

Η Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (1204-1261)

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Μιχαήλ Άγγελος ndash Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της

Ηπείρου Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της

Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις

βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο

Θ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μΧ) Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο Το κίνημα των Ζηλωτών Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου Μάχη της Άγκυρας (1402) ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους ndash

Παράταση ζωής για το Βυζάντιο Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης Ενωτικοί και ανθενωτικοί Η

σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) Η περίοδος της παρακμής εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες

Γεώργιος Πλήθων ένας ελληνιστής λόγιος Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29

Μαΐου 1453)

[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος βιαζόταν να πραγματοποιηθεί η ένωση για να αποσπάσει βοήθεια από τη Δύση

Οι δυτικοί όμως κράτησαν σκληρή στάση και απαιτούσαν την υποδούλωση της ανατολικής εκκλησίας

Μετά από αφόρητες πιέσεις που ασκήθηκαν η ένωση υπογράφτηκε Ο μόνος που αρνήθηκε να υπογράψει ήταν ο επίσκοπος Εφέσου Μάρκος ο Ευγενικός

Η μεγαλύτερη μερίδα του λαού αντέδρασε έντονα στην ένωση των εκκλησιών και εκδηλώθηκαν ταραχές στην Κωνσταντινούπολη

Τελικά η υπογραφείσα ένωση έμεινε νεκρό γράμμα

- Η αντιπαράθεση laquoενωτικώνraquo και laquoανθενωτικών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Το 1448 πέθανε ο Ιωάννης Η΄ και ανέβηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου

Το 1451 έγινε σουλτάνος σε ηλικία 21 ετών ο Μωάμεθ Β΄ και έθεσε ως στόχο την κατάληψη της Πόλης

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγοςo προσπάθησε να οργανώσει την άμυνά τουo μάζεψε τρόφιμα στην Πόληo έκανε τις απαραίτητες επισκευές στα τείχηo έκανε ενέργειες για βοήθεια από τη Δύση

Ο Μωάμεθ ο Β΄o συγκέντρωσε πολυάριθμο στρατό με τη στρατολογία νέων

στρατιωτώνo κατασκεύασε κανόνια και πολιορκητικές μηχανές (τα

τελειότερα της εποχής)o έκτισε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης ένα ισχυρό

φρούριο για τον πλήρη αποκλεισμό της

Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου άρχισε η πολιορκία 300 χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε 10 περίπου χιλιάδες υπερασπιστές της Πόλης

Στις 25 Μαΐου ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να του παραδώσει την Πόλη

Η απάντηση του Κωνσταντίνου θυμίζει την απάντηση του Λεωνίδα laquoΜολών λαβέraquo

Στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη κατά τις πρωινές ώρες οι Τούρκοι κατάφεραν να μπουν στην Πόλη από μια μικρή πύλη την Κερκόπορτα laquoἩ Πόλις ἑάλωraquo η Πόλη έπεσε

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε αγωνιζόμενος ηρωικά κατά των εχθρών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι) Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330

μΧ) Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395

μΧ) Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό

B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι) Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού

ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι) Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιο Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσεις Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι) Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός

προσανατολισμός της αυτοκρατορίας

Ε ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ - ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΟΡΙΟΥ (8ος αι)

Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη (717 μΧ) Οι αγώνες κατά των Βουλγάρων

Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων Η νομοθεσία Η εικονομαχία μια θρησκευτική κρίση Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος Φώτιος ένας λόγιος πατριάρχης

ΣΤ Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ - Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (9οςndash10ος αι) Προμηνύματα αναγέννησης Στροφή στην αρχαία κληρονομιά Η πραγματοποίηση της αντεπίθεσης του Βυζαντίου Βυζαντινή Εποποιία

(963-1025) Νικηφόρος Φωκάς ο Αραβομάχος Κατάληψη της Κρήτης (961 μΧ)

Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018 μΧ)

Εσωτερική πολιτική Οι αγώνες κατά των Δυνατών Νομοθεσία Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου

της Μαγναύρας Μιχαήλ Ψελλός Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μΧ) Πρώτα σημάδια παρακμής Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι)

Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων απειλή για το Βυζάντιο Ρωμανός Δ Διογένης μια συμπαθής προσωπικότητα - Ήττα στο

Μάτζικερτ (1071 μΧ) και απώλεια της Μ Ασίας Δυναστεία των Κομνηνών μια πρόσκαιρη αναλαμπή Οι Σταυροφορίες Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους (1204 μΧ)

Η Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (1204-1261)

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Μιχαήλ Άγγελος ndash Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της

Ηπείρου Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της

Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις

βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο

Θ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μΧ) Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο Το κίνημα των Ζηλωτών Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου Μάχη της Άγκυρας (1402) ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους ndash

Παράταση ζωής για το Βυζάντιο Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης Ενωτικοί και ανθενωτικοί Η

σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) Η περίοδος της παρακμής εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες

Γεώργιος Πλήθων ένας ελληνιστής λόγιος Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29

Μαΐου 1453)

[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Το 1448 πέθανε ο Ιωάννης Η΄ και ανέβηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου

Το 1451 έγινε σουλτάνος σε ηλικία 21 ετών ο Μωάμεθ Β΄ και έθεσε ως στόχο την κατάληψη της Πόλης

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγοςo προσπάθησε να οργανώσει την άμυνά τουo μάζεψε τρόφιμα στην Πόληo έκανε τις απαραίτητες επισκευές στα τείχηo έκανε ενέργειες για βοήθεια από τη Δύση

Ο Μωάμεθ ο Β΄o συγκέντρωσε πολυάριθμο στρατό με τη στρατολογία νέων

στρατιωτώνo κατασκεύασε κανόνια και πολιορκητικές μηχανές (τα

τελειότερα της εποχής)o έκτισε στην ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης ένα ισχυρό

φρούριο για τον πλήρη αποκλεισμό της

Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου άρχισε η πολιορκία 300 χιλιάδες στρατιώτες απέναντι σε 10 περίπου χιλιάδες υπερασπιστές της Πόλης

Στις 25 Μαΐου ο Μωάμεθ ζήτησε από τον Κωνσταντίνο να του παραδώσει την Πόλη

Η απάντηση του Κωνσταντίνου θυμίζει την απάντηση του Λεωνίδα laquoΜολών λαβέraquo

Στις 29 Μαΐου 1453 ημέρα Τρίτη κατά τις πρωινές ώρες οι Τούρκοι κατάφεραν να μπουν στην Πόλη από μια μικρή πύλη την Κερκόπορτα laquoἩ Πόλις ἑάλωraquo η Πόλη έπεσε

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος έπεσε αγωνιζόμενος ηρωικά κατά των εχθρών

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι) Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330

μΧ) Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395

μΧ) Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό

B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι) Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού

ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι) Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιο Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσεις Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι) Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός

προσανατολισμός της αυτοκρατορίας

Ε ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ - ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΟΡΙΟΥ (8ος αι)

Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη (717 μΧ) Οι αγώνες κατά των Βουλγάρων

Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων Η νομοθεσία Η εικονομαχία μια θρησκευτική κρίση Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος Φώτιος ένας λόγιος πατριάρχης

ΣΤ Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ - Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (9οςndash10ος αι) Προμηνύματα αναγέννησης Στροφή στην αρχαία κληρονομιά Η πραγματοποίηση της αντεπίθεσης του Βυζαντίου Βυζαντινή Εποποιία

(963-1025) Νικηφόρος Φωκάς ο Αραβομάχος Κατάληψη της Κρήτης (961 μΧ)

Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018 μΧ)

Εσωτερική πολιτική Οι αγώνες κατά των Δυνατών Νομοθεσία Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου

της Μαγναύρας Μιχαήλ Ψελλός Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μΧ) Πρώτα σημάδια παρακμής Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι)

Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων απειλή για το Βυζάντιο Ρωμανός Δ Διογένης μια συμπαθής προσωπικότητα - Ήττα στο

Μάτζικερτ (1071 μΧ) και απώλεια της Μ Ασίας Δυναστεία των Κομνηνών μια πρόσκαιρη αναλαμπή Οι Σταυροφορίες Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους (1204 μΧ)

Η Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (1204-1261)

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Μιχαήλ Άγγελος ndash Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της

Ηπείρου Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της

Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις

βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο

Θ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μΧ) Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο Το κίνημα των Ζηλωτών Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου Μάχη της Άγκυρας (1402) ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους ndash

Παράταση ζωής για το Βυζάντιο Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης Ενωτικοί και ανθενωτικοί Η

σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) Η περίοδος της παρακμής εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες

Γεώργιος Πλήθων ένας ελληνιστής λόγιος Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29

Μαΐου 1453)

[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Α Η ΜΟΝΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ Μ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ (4ος αι) Η αναγνώριση του Χριστιανισμού και η μεταφορά της πρωτεύουσας (330

μΧ) Η εμφάνιση των αιρέσεων και η επιτυχής αντιμετώπισή τους Μ Θεοδόσιος Ο χωρισμός του κράτους σε ανατολικό και δυτικό (395

μΧ) Διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του Βυζαντίου με συνθετικά στοιχεία τον

Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό

B ΟΙ laquoΒΑΡΒΑΡΙΚΕΣraquo ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ (5ος αι) Οι επιδρομές των γερμανικών φύλων και η κατάλυση του δυτικού

ρωμαϊκού κράτους (476 μΧ)

Γ Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6ος αι) Οι μεγάλοι κατακτητικοί πόλεμοι του Ιουστινιανού σε δύση και ανατολή Η κωδικοποίηση των νόμων Ιουστινιάνειο δίκαιο Εσωτερική αναδιάρθρωση της αυτοκρατορίας Διοικητικές μεταρρυθμίσεις Ανάπτυξη της χριστιανικής τέχνης Τα ψηφιδωτά Η Αγία Σοφία

Δ Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΟΥ (7ος αι) Η σταυροφορία κατά των Περσών και η απόκρουση των Αβάρων Η εμφάνιση και η εξάπλωση των Αράβων Η εγκατάλειψη της Ρωμαϊκής Ιδέας και ο νέος ιδεολογικός

προσανατολισμός της αυτοκρατορίας

Ε ΕΠΟΧΗ ΑΝΑΣΥΝΤΑΞΗΣ - ΟΙ ΔΥΝΑΣΤΕΙΕΣ ΙΣΑΥΡΩΝ ΚΑΙ ΑΜΟΡΙΟΥ (8ος αι)

Η απόκρουση των Αράβων στην Κωνσταντινούπολη (717 μΧ) Οι αγώνες κατά των Βουλγάρων

Οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις των Ισαύρων Η νομοθεσία Η εικονομαχία μια θρησκευτική κρίση Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος Φώτιος ένας λόγιος πατριάρχης

ΣΤ Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ - Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ (9οςndash10ος αι) Προμηνύματα αναγέννησης Στροφή στην αρχαία κληρονομιά Η πραγματοποίηση της αντεπίθεσης του Βυζαντίου Βυζαντινή Εποποιία

(963-1025) Νικηφόρος Φωκάς ο Αραβομάχος Κατάληψη της Κρήτης (961 μΧ)

Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018 μΧ)

Εσωτερική πολιτική Οι αγώνες κατά των Δυνατών Νομοθεσία Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου

της Μαγναύρας Μιχαήλ Ψελλός Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μΧ) Πρώτα σημάδια παρακμής Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι)

Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων απειλή για το Βυζάντιο Ρωμανός Δ Διογένης μια συμπαθής προσωπικότητα - Ήττα στο

Μάτζικερτ (1071 μΧ) και απώλεια της Μ Ασίας Δυναστεία των Κομνηνών μια πρόσκαιρη αναλαμπή Οι Σταυροφορίες Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους (1204 μΧ)

Η Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (1204-1261)

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Μιχαήλ Άγγελος ndash Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της

Ηπείρου Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της

Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις

βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο

Θ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μΧ) Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο Το κίνημα των Ζηλωτών Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου Μάχη της Άγκυρας (1402) ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους ndash

Παράταση ζωής για το Βυζάντιο Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης Ενωτικοί και ανθενωτικοί Η

σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) Η περίοδος της παρακμής εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες

Γεώργιος Πλήθων ένας ελληνιστής λόγιος Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29

Μαΐου 1453)

[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

Βασίλειος Β ο Βουλγαροκτόνος Κατάλυση Βουλγαρικού κράτους (1018 μΧ)

Εσωτερική πολιτική Οι αγώνες κατά των Δυνατών Νομοθεσία Επαναγωγή Βασιλικά Επαρχικό βιβλίο Ακμή στην Παιδεία και στην Τέχνη Αναδιοργάνωση του πανεπιστημίου

της Μαγναύρας Μιχαήλ Ψελλός Το Σχίσμα ανάμεσα στις δύο Εκκλησίες (1054 μΧ) Πρώτα σημάδια παρακμής Νέοι εχθροί στο προσκήνιο (Ρώσοι)

Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ Η εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων απειλή για το Βυζάντιο Ρωμανός Δ Διογένης μια συμπαθής προσωπικότητα - Ήττα στο

Μάτζικερτ (1071 μΧ) και απώλεια της Μ Ασίας Δυναστεία των Κομνηνών μια πρόσκαιρη αναλαμπή Οι Σταυροφορίες Κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους (1204 μΧ)

Η Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ - ΤΟ ΔΕΣΠΟΤΑΤΟ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (1204-1261)

Ο Θεόδωρος Λάσκαρις στέφεται στη Νίκαια Αυτοκράτωρ Ρωμαίων Ο Μιχαήλ Άγγελος ndash Κομνηνός - Δούκας ιδρύει το Δεσποτάτο της

Ηπείρου Ανταγωνισμός των δύο κρατών για την ανακατάληψη της

Κωνσταντινούπολης Ιωάννης Γ Δούκας Βατάτζης ένας δραστήριος αυτοκράτορας - Θέτει τις

βάσεις της ανασύστασης της αυτοκρατορίας Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας ένα ελληνικό κράτος στον Πόντο

Θ ΥΣΤΕΡΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ - ΟΙ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΙ Ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης (1261 μΧ) Οι Βαλκανικοί λαοί οργανώνονται και αναπτύσσονται Κοινωνικά προβλήματα στο Βυζάντιο Το κίνημα των Ζηλωτών Η εμφάνιση των Οθωμανών Τούρκων Δραματικές προσπάθειες για την επιβίωση του Βυζαντίου Μάχη της Άγκυρας (1402) ήττα των Οθωμανών από τους Μογγόλους ndash

Παράταση ζωής για το Βυζάντιο Προσπάθειες για προσέγγιση της Δύσης Ενωτικοί και ανθενωτικοί Η

σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438) Η περίοδος της παρακμής εποχή ακμής για τα γράμματα και τις τέχνες

Γεώργιος Πλήθων ένας ελληνιστής λόγιος Κωνσταντίνος ΙΑ Παλαιολόγος και η Άλωση της Βασιλεύουσας (29

Μαΐου 1453)

[Βλέπε και τους πίνακες διαδοχής των αυτοκρατόρων στο τέλος του βιβλίου]

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Το κράτος των Φράγκωνo Από τα γερμανικά κράτη της Δύσης ξεχώρισε το κράτος των

Φράγκων o Οι Φράγκοι αρχικά εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό τμήμα της

Γαλατίας και σιγά-σιγά κατέκτησαν ολόκληρη τη σημερινή Γαλλίαo Το 715 έγινε μαγιορδόμος [μαγιορδόμοι αυλάρχες της βασιλικής

αυλής που ασκούσαν την πραγματική εξουσία] ο Κάρολος Μαρτέλ που το 732 αντιμετώπισε τους Άραβες στο Πουατιέ

o Γιος του ήταν ο Πεπίνος ο Βραχύς που έγινε βασιλιάς των Φράγκων Γιος του Πεπίνου ήταν ο Κάρολος ο Μέγας (ή Καρλομάγνος)

Η δημιουργία του παπικού κράτουςo Οι Λογγοβάρδοι μεγαλώνοντας τις κτήσεις τους ασκούν πίεση στον

πάπαo Αυτός στράφηκε στους Φράγκους ζητώντας βοήθειαo Ο Πεπίνος δέχτηκε την πρόσκληση νίκησε τους Λογγοβάρδους και

παραχώρησε στον πάπα τις περιοχές της Ραβέννας της Πεντάπολης (στα ανατολικά παράλια της Ιταλίας) και της Ρώμης

o Έτσι στα μέσα του 8ου αι δημιουργήθηκε παπικό κράτος και ο πάπας έγινε εκτός από θρησκευτικός ηγέτης και αρχηγός κράτους

Σχέσεις Καρλομάγνου ndash Βυζαντίουo Ο Καρλομάγνος ήταν ικανός ηγέτης και κατάφερε να επεκτείνει το

κράτος τουo Έδειξε ενδιαφέρον για τα γράμματα και στα χρόνια του

παρατηρήθηκε πολιτιστική άνθηση η laquoΚαρολίγγεια αναγέννησηraquoo Έθεσε ως στόχο του να ιδρύσει μια μεγάλη αυτοκρατορία και να

γίνει κοσμοκράτορας παίρνοντας τον τίτλο του αυτοκράτορα Ρωμαίων

o Εμπόδιο στα σχέδιά του ήταν το Βυζαντινό κράτος που αποτελούσε το φυσικό συνεχιστή του Ρωμαϊκού κράτους

o Η άνοδος μιας γυναίκας ndash της Ειρήνης της Αθηναίας ndash στο βυζαντινό θρόνο αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε ο Κάρολος

o Ο θρόνος του Ρωμαϊκού κράτους θεωρήθηκε κενός και ο Κάρολος με την υποστήριξη του πάπα στέφθηκε το 800 μΧ αυτοκράτορας του Ρωμαϊκού κράτους

o Οι Βυζαντινοί αντέδρασαν και χωρίς τη συγκατάθεσή τους ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί ο τίτλος που είχε αποκτήσει ο Κάρολος

o Γιrsquo αυτό ο Κάρολος προχώρησε σε ένα διπλωματικό ελιγμό ζήτησε

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

σε γάμο την Ειρήνη για να πετύχει ένωση της δύσης με την ανατολήo Η Ειρήνη ndash πολιτικά αφελής ndash δέχτηκε την πρόταση αλλά το 802

εκθρονίστηκε και τα σχέδια του Καρόλου ματαιώθηκαν

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΤΟ ΥΓΡΟΝ ΠΥΡ

Το υγρό πυρ αναφέρεται αρχικά από τον χρονογράφο Θεοφάνη Θεωρείται εφεύρεση του Έλληνα αρχιτέκτονα Καλλίνικου από τη Συρία και συνδέεται με τις δύο πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες

Είναι σίγουρο όμως ότι και τα παλαιότερα χρόνια οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν διάφορα εμπρηστικά μίγματα για πολεμικούς σκοπούς Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι το υγρό πυρ laquoεφανερώθη και εδιδάχθηraquo από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο

Ο Θεοφάνης λέει ότι ο Καλλίνικος laquoπροσφυγὼν τοῖς Ρωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησε καὶ σύμψυχα κατέκαυσενraquo (Θεοφ 35413-71) [Ο Καλλίνικος κατέφυγε στους Ρωμαίους (Βυζαντινούς) και αφού κατασκεύασε το υγρό πυρ έβαλε φωτιά στα πλοία των Αράβων και τα κατέκαψε μαζί με τα πληρώματά τους] Το γεγονός αυτό συμβαίνει κατά την πρώτη πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (674-678 μΧ)

Ενδεχομένως το επίτευγμα του Καλλίνικου δεν ήταν η ανακάλυψη του υγρού πυρός αλλά η τελειοποίηση του συστήματος εκτόξευσης του μίγματος (βλ τα σχέδια)

Κατά τη Β΄ πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Άραβες (717) ο αυτοκράτωρ Λέων Γ΄ σε δύο περιπτώσεις πετυχαίνει να κάψει τα πλοία των αντιπάλων του και να ματαιώσει την απόπειρά τους για κατάληψη της Κωνσταντινούπολης και για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο (βλ το κείμενο 1 του βιβλίου σ 182)

Η επιτυχής αντιμετώπιση των Αράβων με τη βοήθεια του υγρού πυρός οδήγησε στη γενίκευση και καθιέρωση της χρήσης του έτσι ώστε να αποτελέσει ένα από τα σπουδαιότερα οπλικά συστήματα της βυζαντινής περιόδου Αυτό ίσως δημιούργησε την εντύπωση ότι τότε (7ο αι) ανακαλύφθηκε το υγρό πυρ

Το υγρό πυρ ήταν μια εμπρηστική ουσία που αποτελείτο από θειάφι νίτρο και πίσσα ή νέφτι Εκτοξευόταν με ειδικούς εκτοξευτήρες (βαλίστρες και σιφώνια) που ήταν προσαρτημένοι στα πλοία των Βυζαντινών (βλ τα σχέδια)

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

2ο Πειραματικό Γυμνάσιο ΘεσσαλονίκηςΔιδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ

ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

ΘΕΜΑ Η αντίδραση του πάπα στα εικονομαχικά σχέδια του Λέοντα Γ΄

ΚΕΙΜΕΝΑ

Θεοφάνη Χρονογραφία 4043-9 (μετάφραση)

laquoΚατά το έτος αυτό άρχισε ο δυσσεβής βασιλιάς Λέων να κάνει λόγο για την κατάργηση των αγίων και σεπτών εικόνων Μόλις το έμαθε ο Γρηγόριος ο πάπας της Ρώμης δέσμευσε τους φόρους της Ιταλίας και της Ρώμης και έγραψε προς τον Λέοντα επιστολή δογματική στην οποία τόνιζε ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να ασχολείται με θέματα πίστης και να φέρνει καινοτομίες στα πατροπαράδοτα δόγματα της εκκλησίας που θεσπίστηκαν από τους αγίους πατέρεςraquo

Θεοφάνη Χρονογραφία 40911-18 (μετάφραση)

laquoΣτις 22 του ίδιου Ιαναουαρίου [μετά την παραίτηση του πατριάρχη Γερμανού] χειροτονούν τον Αναστάσιο τον ψευδώνυμο μαθητή και σύγκελλο του μακάριου εκείνου Γερμανού που συντάχθηκε εξαιτίας της φιλαρχίας του και της επιθυμίας για κοσμική εξουσία με τη δυσσέβεια του Λέοντα και προχειρίστηκε ψευτοεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Ο Γρηγόριος όμως ο ιερός επίσκοπος Ρώμης όπως είπα και προηγουμένως αποκήρυξε τον Αναστάσιο μαζί τα έγγραφα της ανακήρυξής του και απέδειξε με επιστολές του ότι ο Λέων ασεβεί Μάλιστα απέκοψε τη Ρώμη μαζί με όλη την Ιταλία από τη βασιλεία του Λέοντα

Θεοφάνη Χρονογραφία 4104-14 (μετάφραση)

laquoΟ βασιλιάς στράφηκε με μανία κατά του πάπα εξαιτίας της αποστασίας της Ρώμης και Ιταλίας Εξόπλισε μεγάλο στόλο και τον έστειλε εναντίον τους ορίζοντας αρχηγό τους τον Μάνη τον στρατηγό των Κιβυραιωτών Ντροπιάστηκε όμως ο δύστυχος επειδή ο στόλος ναυάγησε στην Αδριατική θάλασσα Τότε ο θεομάχος επέβαλε κεφαλικό φόρο στο ένα τρίτο του λαού της Σικελίας και της Καλαβρίας Επίσης τα λεγόμενα laquoπατριμόνιαraquo των αγίων και κορυφαίων αποστόλων που τιμούνται στην παλιά Ρώμη (δηλαδή τριάμισι τάλαντα χρυσού που από τα αρχαία χρόνια δίνονταν στις εκκλησίες) διέταξε να κατατίθενται στο δημόσιο ταμείοraquo

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

Έτος Περιγραφή του γεγονότος

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ

• Ένα κράτος μία εκκλησία μία νομοθεσία
• ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ Β΄ ΤΑΞΗΣ
• • ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΡΧΑΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
  • ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ
  • ΡΩΜΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
  • Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
  • • ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ
    • • ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
      • • ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ
        • • ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΡΩΜΗ
          • • Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
            • • ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
              • • Α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
                • • Β ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
                  • Γ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
                  • ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ndash ΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ
                  • • Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
                    • • ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
                      • ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
                      • • ΣΛΑΒΟΙ-ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
                        • • Εμπόριο και πολιτισμός στο Ισλάμ
                          • • Η ΑΚΜΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ - ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
                            • • Η ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ
                              • • ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ
                                • • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΑΡΑΒΩΝ
                                  • ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
                                  • • ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ndash ΚΟΙΝΩΝΙΑ ndash ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ (9ος-10ος αι)
                                    • • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟ 1204
                                      • ΕΜΠΟΡΙΚΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ ΣΤΟΥΣ ΒΕΝΕΤΟΥΣ
                                      • ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ
                                      • Διδάσκων Δ Κ Χατζημιχαήλ
                                      • • ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
                                        • • ΤΕΤΑΡΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ ndash Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ
                                          • • Ζ Η ΥΠΟΝΟΜΕΥΣΙΣ - ΠΑΡΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ