ΠΏΣ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙ Αmedia.public.gr/Books-PDF/9789601658179-1213873.pdf ·...

ΠΏΣ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ 7

Περιεχόμενα

Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Ιωάννης Κομένιος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Ζαν Ζακ Ρουσσό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Γιόχαν Πεσταλότσι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

Ο Ζίγκμουντ Φρόυντ και οι ψυχαναλυτικές θεωρίες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Τζον Ντιούι. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

Ρούντολφ Στάινερ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Μαρία Μοντεσσόρι. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

Ζαν Πιαζέ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

Λεβ Βιγκότσκι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

Μπάροουζ Σκίννερ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Τζερόμ Μπρούνερ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

Λόρις Μαλαγκούτσι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Πάουλο Φρέιρε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

Χάουαρντ Γκάρντνερ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

Έντουαρντ ντε Μπόνο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Λίλιαν Κατζ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

Καρλ Ρότζερς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

Μαθαίνοντας μέσα από το παιχνίδι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Έρευνα πάνω στην ανάπτυξη του εγκεφάλου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106

Συναισθηματική νοημοσύνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

Ζητήματα φύλου – εκπαιδεύοντας αγόρια και κορίτσια . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Η μάθηση σε εξωτερικούς χώρους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123

Ηθική ανάπτυξη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

POS MATHAINOUN TA PAIDIA_D diorth.indd 7 12/10/2016 12:59 μ.μ.

Εισαγωγή

8 ΠΏΣ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Εισαγωγή

Η διδασκαλία είναι τέχνη ή τεχνική; Με άλλα λόγια, ένας εκπαιδευτικός −και ειδικό-τερα για παιδιά των πρώτων σχολικών ετών− χρειάζεται τη θεωρία ή αρκεί απλώς να εμπιστευτεί το ένστικτό του και το «ταλέντο» του; Για ποιον λόγο χρειαζόμαστε σή-μερα κάποιες θεωρίες μάθησης οι οποίες διατυπώθηκαν πριν από πολλές δεκαετίες, ενώ στο παρελθόν υπήρξαν πολλοί εκπαιδευτικοί που πέτυχαν σημαντικά αποτελέ-σματα και χωρίς αυτές; Τελικά μας χρειάζεται η θεωρία στην καθημερινή εκπαιδευτική πράξη;Είναι κοινή διαπίστωση ότι οι εκπαιδευτικοί πολλές φορές, προκειμένου να αντιμε-τωπίσουν καθημερινές παιδαγωγικές διαδικασίες, απομακρύνονται από τις επίσημες παιδαγωγικές και διδακτικές θεωρίες τις οποίες διδάχτηκαν κατά τη διάρκεια των ακαδημαϊκών σπουδών τους και καθοδηγούνται από προσωπικούς τρόπους προσέγ-γισης της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Αυτός ο δικός τους προσωπικός τρόπος προ-σέγγισης της διδασκαλίας όμως συνιστά μια έμμεση, μια λανθάνουσα, μια υποκειμε-νική μορφή θεωρίας.

Παλαιότερα, στους κύκλους των εκπαιδευτικών, αλλά και στην υπόλοιπη κοινω-νία, κυριαρχούσε η αντίληψη ότι η διδασκαλία πρέπει να αντιμετωπίζεται αποκλει-στικά και μόνον ως τέχνη και ότι τα μυστικά αυτής της τέχνης μεταβιβάζονται μόνο με την εξάσκηση. Επειδή όμως καλός μαθητής είναι ο κριτικός μαθητής, ικανός δά-σκαλος είναι εκείνος ο οποίος κατέχει πέρα από τον δικό του τρόπο προσέγγισης και τα κριτήρια αξιολόγησης διαφορετικών απόψεων.

Το βιβλίο Πώς μαθαίνουν τα παιδιά συγκεντρώνει τους σπουδαιότερους θεωρητι-κούς της μάθησης καθώς και αναφορές στα σημαντικότερα ρεύματα που επηρέασαν την εκπαίδευση.

Ποιους αφορά αυτό το βιβλίο;Το βιβλίο αυτό είναι γραμμένο με απλό και περιεκτικό τρόπο και απευθύνεται στους φοιτητές των παιδαγωγικών σχολών αλλά και στους εκπαιδευτικούς που διδάσκουν ήδη και θα ήθελαν να θυμηθούν τα βασικά σημεία των θεωριών μάθησης.

Βασική δομή του βιβλίουΤο βιβλίο παρουσιάζει −με χρονολογική σειρά− τους σπουδαιότερους επιστήμονες, από διάφορα θεωρητικά πεδία, οι οποίοι συνέβαλαν με την έρευνα και τη σκέψη τους στην εξέλιξη της παιδαγωγικής και της διδακτικής καθώς και μερικά από τα βασικά παιδαγωγικά ζητήματα που αφορούν τον τρόπο με τον οποίο μαθαίνουν τα παιδιά και ειδικότερα τα παιδιά της πρώτης σχολικής ηλικίας.


Εισαγωγή


Επιλέχθηκε η παρουσίαση με χρονολογική σειρά ώστε ο αναγνώστης να αποκτή-σει ευκολότερα την αίσθηση της εξέλιξης των ιδεών και της επιρροής τους στην εκ-παιδευτική διαδικασία.

Για κάθε έναν από τους θεωρητικούς που παρουσιάζονται στο βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας εκτίθενται εκτός από τα κυριότερα βιογραφικά του στοιχεία οι βασικές αρχές της θεωρίας του και πώς αυτή εφαρμόστηκε στην πράξη. Επίσης, γίνεται ανα-φορά στον τρόπο με τον οποίο η θεωρητική σκέψη του καθενός επηρέασε την εξέλι-ξη της εκπαίδευσης, ενώ όπου υπάρχει δυνατότητα δίνονται περισσότερες πηγές για μελέτη.

Ελπίζουμε ότι το περιεχόμενο αυτού του βιβλίου θα γίνει η αφορμή για τον ανα-γνώστη να αναζητήσει περαιτέρω πληροφορίες, εμβαθύνοντας ακόμα περισσότερο σε αυτό το συναρπαστικό πεδίο που λέγεται «μάθηση».

Βασιλική Νίκα,εκπαιδευτικός, MA, PhD


Ο Ζίγκμουντ Φρόυντ και οι ψυχαναλυτικές θεωρίες


Οι σημαντικές προσωπικότητες της ψυχανάλυσηςΗ ψυχανάλυση θα μπορούσε να οριστεί ως το μέσο που βοηθάει τους ασθενείς να χειριστούν τυχόν συναισθηματικά προβλήματα ή δυσλει-τουργίες διερευνώντας την υποσυνείδητη σκέψη. Ο Ζίγκμουντ Φρόυντ περιέγραψε τη διαδικασία ως «θεραπεία μέσω της συζήτησης».

Οι ψυχαναλυτικές θεωρίες έχουν συνδεθεί κυρίως με τον Ζίγκμουντ Φρόυντ, αλλά αρκετοί ακόμα θεωρητικοί έχουν επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τη διαδικασία της μάθη-σης και της ανάπτυξης στα παιδιά.

Ο Ζίγκμουντ Φρόυντ τόνισε τη σημασία των πρώτων εμπειριών. Όπως και ο Πιαζέ, διέκρινε στάδια στη διαδικασία της ανάπτυξης, αλλά στο επίκεντρο της θεωρίας του βρίσκεται ο ρόλος του ασυνείδητου.

Ο Καρλ Γιουνγκ ανέπτυξε την ιδέα της εσω-στρέφειας και της εξωστρέφειας. Επικεντρώθηκε επίσης στο ασυνείδητο, αλλά υποστήριζε πως η ανάπτυξη τροποποιείται ανάλογα με το προσω-πικό και το συλλογικό (ή κοινωνικό) μας ασυνεί-δητο.

Η Μέλανι Κλάιν έδειξε ενδιαφέρον για τα παι-διά. Πίστευε πως το παιχνίδι προσφέρει στα παιδιά ένα μέσο για να εκφράσουν τις φαντασιώσεις τους και να ξαναζήσουν εμπειρίες με συμβολικό τρόπο. Ερχόμενη στην Αγγλία συνδέθηκε στενά με τη Σούζαν Άιζακς, με την οποία έζησε και συνεργά-στηκε στο Cambridge Evacuation Study κατά τη διάρκεια του Β´ Παγκοσμίου πολέμου. Το έργο της επηρέασε και τον Γουίννικοτ. Η Κλάιν πίστευε πως τα παιδιά χρησιμοποιούν το παιχνίδι για να συμβολίζουν τις εμπειρίες τους. Ωστόσο, η Άννα Φρόυντ διαφωνούσε με αυτή τη θέση.


ΛΙΓΑΛΟΓΙΑ

Οι ψυχαναλυτικές θεωρίες προέ-κυψαν από το έργο του Ζίγκμουντ Φρόυντ και γενικά επηρέασαν πε-ρισσότερο την ψυχανάλυση παρά την εκπαίδευση. Ωστόσο άσκησαν κάποια επιρροή και στην εκπαίδευ-ση, όπως για παράδειγμα η ιδέα πως τα παιδιά καταφέρνουν να χει-ρίζονται τους φόβους τους μέσω του παιχνιδιού.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ

1856-1939 Ζίγκμουντ Φρόυντ (Μορα-βία, σήμερα μέρος της Τσε-χικής Δημοκρατίας)

1875-1961 Καρλ Γιουνγκ (Ελβετία)1882-1960 Μέλανι Κλάιν (Αυστρία)1895-1982 Άννα Φρόυντ, η μικρότερη

κόρη του Ζίγκμουντ Φρόυντ (Αυστρία)

1896-1971 Ντόναλντ Γουίννικοτ (Αγ-

γλία)1900-1980 Έριχ Φρομ (Γερμανία)1902-1994 Έρικ Έρικσον (Γερμανία)1913 Ίδρυση της Ψυχαναλυτικής

Εταιρείας του Λονδίνου (αρ-γότερα της Βρετανίας)




Η Άννα Φρόυντ, η μικρότερη κόρη του Ζίγκμουντ Φρόυντ, εργάστηκε με τον πατέρα της και, ύστερα από μια περίοδο κατά την οποία βρέθηκε αιχμάλωτη της Γκε-στάπο, της επιτράπηκε να φύγει από την Αυστρία και να πάει στη Βρετανία το 1938. Στον Ζίγκμουντ Φρόυντ επιτράπηκε να φύγει με τη σύζυγο και τα παιδιά του –και την Άννα− αλλά οι αδερφές του πέθαναν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Οι θεωρίες της Άννας είχαν αρκετές ομοιότητες με αυτές του πατέρα της, αλλά αντικείμενο της δου-λειάς της ήταν κυρίως η παιδική ψυχολογία. Για εκείνη οι σημαντικότερες διαφορές ανάμεσα στο να δουλεύει κανείς με παιδιά και να δουλεύει με μεγάλους ήταν οι εξής:

• η σχέση με τον θεραπευτή είναι διαφορετική, μιας και οι γονείς εξακολουθούν να ασκούν σημαντική επιρροή στο παιδί·

• τα παιδιά είναι λιγότερο ικανά να χρησιμοποιούν συμβολισμούς ή να μιλάνε για τις εμπειρίες τους απ’ ό,τι οι ενήλικες.

Ο Ντόναλντ Γουίννικοτ ήταν γνωστός παιδίατρος και ψυχαναλυτής του οποίου το έργο εξακολουθεί να ασκεί σημαντική επιρροή στην Αγγλία και στην Αμερική. Ξεκίνησε την καριέρα του στην παιδιατρική, αλλά συνέβαλε πολύ στην ανάπτυξη των ψυχαναλυτικών θεωριών. Ο Γουίννικοτ υπογράμμισε τη σημασία της συμμετοχής των ενηλίκων στο παιχνίδι των παιδιών.(1) Οι θεωρίες του επικεντρώθηκαν κυρίως στην αλληλεπίδραση μητέρας-βρέφους. Έγραψε περί «επαρκώς ικανών μητέρων» και τό-νισε τη σημασία της σχέσης αυτής. Σύμφωνα με τον ίδιο, το πρόσωπο της μητέρας λειτουργεί ως καθρέφτης στα μάτια του μωρού, μιας και αποκαλύπτει όσα εκείνη βλέπει ή αντιλαμβάνεται καθώς κοιτάει το παιδί της. Επίσης έγινε γνωστός διότι αναγνώρισε τον τρόπο με τον οποίο τα μεταβατικά αντικείμενα, όπως ένα κομμάτι του νυχτικού της μητέρας, λειτουργούν ως σύμβολα της μητέρας για το παιδί – και το βοηθούν να αντέξει τον αποχωρισμό.

Ο Έριχ Φρομ έζησε στη Φρανκφούρτη, αλλά το 1934 πήγε στις Ηνωμένες Πολι-τείες. Οι θεωρίες του επηρεάστηκαν από τον Ζίγκμουντ Φρόυντ και τον Καρλ Μαρξ. Πίστευε πως οι άνθρωποι έχουν ελευθερία επιλογής και δεν είναι έρμαια του ασυνεί-δητού τους και των κινήτρων του.

Οι ιδέες του Έρικ Έρικσον αναφέρονται ενίοτε ως ψυχοκοινωνική θεωρία, μιας και αφορούν το σύνολο του ανθρώπινου βίου με στάδια που καλύπτουν όλες τις ηλι-κίες και δεν τελειώνουν με την εφηβεία – όπως εκείνα του Φρόυντ και του Πιαζέ. Ο Έρικσον ήταν μαθητής και αναλυόμενος της Άννας Φρόυντ. Ήταν ο πρώτος απ’ τους ψυχαναλυτές που εγκατέλειψαν τη Βιέννη εξαιτίας της ανόδου του ναζισμού. Πήγε στη Νέα Υόρκη, όπου σπούδασε, τον περιέβαλλαν με σεβασμό και απέκτησε παγκό-σμια φήμη.




Το συγγραφικό έργο τουςΌλοι όσοι αναφέραμε υπήρξαν πολυγραφότατοι. Η παρακάτω βιβλιογραφία είναι σχετική με την ανάπτυξη των παιδιών:

• Anna Freud (1926), Psycho-Analytic Treatment of Children, Part 1 (Παιδαγωγική ψυχανάλυση, Επίκουρος)

• Melanie Klein (1927), A Symposium on Child Analysis • Anna Freud (1927), Psycho-Analytic Treatment of Children, Part 2 (Παιδαγωγική

ψυχανάλυση, Μέρος 1ο) • Erik Erikson, Childhood and Society (Penguin, 1950) (Η παιδική ηλικία και η

κοινωνία, Εκδόσεις Καστανιώτη)• Donald Winnicott, The Child, the Family and the Outside World (Penguin, 1957)

(Το παιδί, η οικογένεια και ο εξωτερικός κόσμος, Εκδόσεις Καστανιώτη)• Donald Winnicott, Playing and Reality (Routledge, 1971) (Το παιδί, το παιχνίδι

και η πραγματικότητα, Εκδόσεις Καστανιώτη)• Donald Winnicott, The Piggle: an account of the psycho-analytic treatment of a

little girl (Hogarth, 1977)

Τα οκτώ στάδια της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης ( Έρικσον)

Ηλικία Στάδιο Ψυχοκοινωνική κρίσηΓέννηση έως 1 έτους

Θεμελιώδης εμπι-στοσύνη κατά δυ-σπιστίας

Πρώτο μέλημα είναι η ανάπτυξη εμπιστοσύνης ανάμεσα στο παιδί, σε όσους το φροντίζουν, το περιβάλλον και τον εαυτό του. Αν αυτό δε γίνει, το παιδί ενδέχεται να γίνει δύσπιστο απέναντι στον εαυτό του και στους άλλους σε όλη του τη ζωή.

1 έως 3 ετών

Αυτονομία κατά ντροπής και αμφισβήτησης

Σε αυτό το στάδιο τα παιδιά εξασκούνται στην ανεξαρτησία. Αν το παιδί δε δεχτεί επαρκή υπο-στήριξη κάθε φορά που κάνει μια επιλογή ή παίρνει μια απόφαση, μπορεί να δημιουργη-θούν αισθήματα ντροπής και αμφιβολίας ως προς την ικανότητά του να είναι ανεξάρτητο.

3 έως 6 ετών

Πρωτοβουλία κατά ενοχής

Αυξάνεται η επιθυμία του παιδιού να ελέγξει το περιβάλλον του. Αισθήματα ενοχής μπορεί να προκληθούν αν το παιδί φερθεί με επιθετι-κότητα ή ανευθυνότητα.




6 ετών έως εφηβεία

Εργατικότητα κατά του αισθήματος κατωτερότητας

Τα παιδιά είναι ικανά να χειριστούν ακαδημαϊ- κές και κοινωνικές προκλήσεις, αλλά τυχόν αποτυχία μπορεί να δημιουργήσει αίσθημα κατωτερότητας και ανικανότητας.

Εφηβεία (12 έως 20 ετών)

Ταυτότητα κατά σύγχυσης ρόλων

Οι έφηβοι που δεν καταφέρνουν να εξερευνή-σουν την ταυτότητά τους εξαιτίας των απαιτή-σεων εκ μέρους των γονιών τους ή άλλων μπο-ρεί να παραμείνουν σε κατάσταση σύγχυσης.

Νεότητα (20 έως 40 ετών)

Οικειότητα κατά απομόνωσης

Κύριο μέλημα σ’ αυτό το στάδιο είναι να δημι-ουργήσει κανείς σχέσεις οικειότητας με τους άλλους. Δυσκολίες στην επίλυση πρότερων κρίσεων θα επηρεάσουν την ικανότητα του ατόμου να δημιουργήσει σχέσεις οικειότητας και συντροφικότητας.

Μέση ηλικία (40 έως 60 ετών)

Παραγωγικότητα κατά απραξίας

Εδώ κύριο μέλημα είναι η δημιουργία – το να κάνει κανείς παιδιά ή τέχνη. Τυχόν αποτυχία μπορεί να δημιουργήσει την αίσθηση πως η ζωή δεν έχει κανένα νόημα.

Τρίτη ηλικία (60 ετών και άνω)

Πληρότητα του Εγώ κατά απελπισίας

Εδώ συνήθως γίνεται μια μικρή ανασκόπηση της ζωής και του παρελθόντος. Το άτομο που έχει περάσει με επιτυχία τα προηγούμενα στάδια μπορεί πλέον να έχει μια αίσθηση πληρότητας.

Οι θεωρίες τουςΣύμφωνα με τον Φρόυντ, η ανάπτυξη συντελείται ενόσω προσπαθούμε να ισορρο-πήσουμε τις απαιτήσεις του Εκείνου (id) (δηλαδή του μέρους της προσωπικότητας που ορίζεται από το ένστικτο και την ενόρμηση, την ικανοποίηση των επιθυμιών) με αυτές του Υπερεγώ (superego) (της δομής της προσωπικότητάς μας που ενέχει τη συνείδησή μας και προκύπτει από τις αξίες των γονιών μας και της ευρύτερης κοινω-νίας της οποίας είμαστε μέρος). Το τρίτο κομμάτι της προσωπικότητας, το Εγώ (ego), επιχειρεί να διατηρήσει τις ισορροπίες, για παράδειγμα αποτρέπει τυχόν αντικοινω-νικές συμπεριφορές μας και μας βοηθάει να βρούμε κοινωνικώς αποδεκτούς τρόπους να ικανοποιήσουμε το Εκείνο.

Όπως ο Πιαζέ, έτσι και ο Φρόυντ πρότεινε μια θεωρία ανάπτυξης σε στάδια. Τα πέντε στάδια που αναφέρονται ως ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη είναι το στοματικό, το πρωκτικό, το φαλλικό, το λανθάνον και το γενετήσιο.




Η Άννα Φρόυντ και η Μέλανι Κλάιν ενδιαφέρθηκαν για την ψυχανάλυση σε σχέ-ση με τα παιδιά. Ωστόσο διαφωνούσαν μέχρι ποιου σημείου θα έπρεπε να γίνεται χρήση του παιχνιδιού ώστε να είναι επιτυχής η ψυχαναλυτική διαδικασία παιδιών που έχει εμποδιστεί η κανονική συναισθηματική τους ανάπτυξη. Η Άννα Φρόυντ άσκησε κριτική στις απόψεις της Κλάιν σύμφωνα με τις οποίες το ελεύθερο παιχνίδι των παι-διών μπορεί να ερμηνευτεί με τρόπο παρόμοιο μ’ αυτόν που χρησιμοποιείται για τον ελεύθερο συσχετισμό με τους ενήλικες. Επίσης διαφοροποιούνται ως προς το πώς αντιλαμβάνονταν την έννοια του Υπερεγώ στα παιδιά.

Ο Γουίννικοτ επηρεάστηκε από την Κλάιν και επαίνεσε τη διδασκαλία της λέγο-ντας πως «εντυπωσιάστηκα από το πόσο φως έριξε η ψυχανάλυση στη ζωή των παι-διών… Δεν είχα ιδέα πως όσα είχα διδαχτεί ήταν τόσο πρωτότυπα. Το θέμα είναι ότι έβγαζαν νόημα και συνέδεαν τη δική μου αφήγηση ζωής με την ψυχαναλυτική θεωρία… Για κείνη, το συγκεκριμένο παιχνίδι του παιδιού ήταν η προβολή της ψυχικής του πραγματικότητας, η οποία εντοπίζεται από το παιδί, εντοπίζεται μέσα στον ίδιο του τον εαυτό και μέσα στο ίδιο του το σώμα [και η οποία] παρέχει τη δυνατότητα να δει κανείς μέσα στον εσωτερικό κόσμο του παιδιού».(2)

Η πιο διάσημη άποψη της θεωρίας του Γουίννικοτ έχει να κάνει με το μεταβατικό αντικείμενο, όπως μια αγαπημένη κουβέρτα ή ένα αγαπημένο αρκουδάκι. Ο Γουίννι-κοτ(3) περιέγραψε τα μεταβατικά αντικείμενα ως «το πρώτο πράγμα στον κόσμο που ανήκει στο βρέφος χωρίς ωστόσο να αποτελεί κομμάτι του».

Ο Έρικσον, ο οποίος επηρεάστηκε κυρίως από την Άννα Φρόυντ, πρότεινε τρία συστήματα που συγκροτούν την ανάπτυξη του ατόμου:

• το σωματικό σύστημα, το οποίο είναι υπεύθυνο για όλες τις πτυχές της ανθρώ-πινης βιολογίας που είναι απαραίτητες για την υγιή λειτουργία·

• το σύστημα του εγώ, το οποίο περιλαμβάνει τις διαδικασίες εκείνες που είναι απαραίτητες για τη σκέψη και τον συλλογισμό·

• το κοινωνικό σύστημα, δηλαδή τις διαδικασίες εκείνες μέσω των οποίων το άτομο γίνεται μέρος της κοινωνίας, της κουλτούρας ή της κοινότητας.

Κατά τον Έρικσον η ψυχοκοινωνική ανάπτυξη έχει οκτώ στάδια, απ’ όπου περνούν όλοι οι άνθρωποι, και καθένα από αυτά ενέχει ένα ψυχοκοινωνικό δίλημμα ή κρίση. Ο πίνακας στις σελίδες 25-26(4) περιλαμβάνει τα στάδια αυτά και τις αντίστοιχες ψυ-χοκοινωνικές κρίσεις.

Από τη θεωρία στην πράξηΠολλοί θεωρητικοί της ψυχανάλυσης δεν εργάστηκαν σε σχολικά περιβάλλοντα. Ωστόσο, η βασική αρχή πολλών ψυχαναλυτικών θεωριών είναι ότι τα παιδιά πρέπει να λαμβάνουν στήριξη όσον αφορά την αντιμετώπιση των συναισθηματικών ή ψυ-




χολογικών κρίσεων τις οποίες περνούν, έτσι ώστε να έχουν συναισθηματική ισορρο-πία και ψυχική υγεία. Η επιρροή αυτής της θεμελιώδους πτυχής της δουλειάς τους αντανακλάται στην πράξη στην έμφαση που δίνεται στο παιχνίδι ρόλων, το οποίο, εν μέρει, βοηθά τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τις φοβίες και τα άγχη τους.

Πολλά περιβάλλοντα όπου τα παιδιά ζουν και μαθαίνουν ομαδικά αναγνωρίζουν τις συναισθηματικές ανάγκες των μικρών παιδιών μέσα από το γενικό, ελεύθερο παιχνίδι και παρέχουν καλλιτεχνικό υλικό για την ενθάρρυνση της δημιουργικής έκφρασης.(5)

Άλλες πτυχές της κοινής πρακτικής κατά τα πρώτα χρόνια, οι οποίες έχουν τις ρίζες τους στις ψυχαναλυτικές θεωρίες, περιλαμβάνουν τα εξής:(6)

• Τα μεταβατικά αντικείμενα βοηθούν τα παιδιά να διατηρήσουν τη σχέση τους με οικεία άτομα και περιβάλλοντα. Οι επαγγελματίες του χώρου αναγνωρίζουν τη σημασία των μεταβατικών αντικειμένων όταν ενθαρρύνουν τα παιδιά να φέ-ρουν τα αγαπημένα τους παιχνίδια και τις πιπίλες από το σπίτι ως δεσμό ανάμε-σα στην οικογένεια και στο εκάστοτε περιβάλλον.

• Η προσέγγιση που έχει να κάνει με ένα σημαντικό άτομο ενισχύει την ανάπτυξη ασφάλειας και οικειότητας, που είναι ζωτικής σημασίας για την υγιή ανάπτυξη των μικρών παιδιών.

• Οι συζητήσεις ανάμεσα σε μέλη του προσωπικού μπορούν να συμβάλουν στην ευαισθητοποίηση όσον αφορά διαδικασίες όπως η μεταβίβαση, η προβολή των συναισθημάτων και η ανάγκη για τον περιορισμό και τη συγκράτησή τους. (Για περισσότερες πληροφορίες γύρω από αυτούς τους όρους μπορείτε να ανατρέ-ξετε στο Key Times for Play των Manning-Morton και Thorp.)

Μια σειρά πράξεων που βασίζονται στα τρία πρώτα στάδια της θεωρίας του Έρικ-σον μπορούν να στηρίξουν την υγιή ανάπτυξη των παιδιών.(7) Οι γονείς ή οι παιδα-γωγοί δίνουν προσοχή στο στάδιο του Έρικσον που έχει να κάνει με την εμπιστοσύνη/δυσπιστία όταν:

• κρατάνε τα μωρά πάνω τους και μοιράζονται τη ζεστή, σωματική επαφή μαζί τους όταν τα ταΐζουν·

• ανταποκρίνονται γρήγορα όταν τα μωρά είναι ανήσυχα.Η επίγνωση της αυτονομίας/ντροπής ή αμφισβήτησης γίνεται φανερή όταν:• δίνουμε στα παιδιά τη δυνατότητα να κάνουν απλές αλλά αυθεντικές επιλογές·• θέτουμε ξεκάθαρα, σταθερά και λογικά όρια·• αποδεχόμαστε και κατανοούμε την αμφιταλάντευση των παιδιών μεταξύ της

ανεξαρτησίας και της εξάρτησης.Το τρίτο στάδιο του Έρικσον, που έχει να κάνει με την πρωτοβουλία/ενοχή, έρχε-

ται στο προσκήνιο όταν:• ενθαρρύνουμε τα παιδιά να είναι ανεξάρτητα·• εστιάζουμε σε αυτό που μπορούν να κάνουν τα παιδιά και όχι στα λάθη τους·




• έχουμε ρεαλιστικές προσδοκίες·• υιοθετούμε μια σχετική διδακτέα ύλη που βασίζεται στην πράξη.

Η επιρροή των ψυχαναλυτικών θεωριώνΗ θεωρία του Φρόυντ εστίασε στη σημασία των πρώτων εμπειριών και του ασυνεί-δητου σε σχέση με την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Το έργο του ενέπνευσε πολλούς άλλους και διαμόρφωσε έναν νέο τρόπο θέασης της ανθρώπινης ανάπτυξης. Ωστόσο, στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, ιδιαίτερη επιρροή άσκησε το έργο του Έρικσον, μαθη-τή του Φρόυντ στη Βιέννη.

Ο Έρικσον ανέπτυξε μια ευρύτερη θεωρία ψυχοδυναμικής που είχε μεγαλύτερη σχέση με την εκπαίδευση, ενσωματώνοντας κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγο-ντες στο συγγραφικό του έργο. Το έργο του πυροδότησε επίσης το ενδιαφέρον γύρω από τον αυτοπροσδιορισμό και την εφηβεία.

ΣχόλιοΟ Φρόυντ έβλεπε την ανάπτυξη των κοριτσιών και των γυναικών από την οπτική γωνία του άντρα, χαρακτηρίζοντας το δεύτερο στάδιο ανάπτυξης «φαλλικό» και λαμβάνοντας υπόψη τα κίνητρα των κοριτσιών μόνο μέσα στο πλαίσιο του «φθόνου του πέους». Οι θεωρίες του βασίζονται σε μεθόδους όπως η ανάλυση των ονείρων και ο ελεύθερος συνειρμός, που δεν υπόκεινται στην επιστημονική εξακρίβωση.

Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η θεωρία του Έρικσον στερείται συνοχής και η ιδιο-συγκρασιακή χρήση όρων, όπως η γενετικότητα, καθιστούν το έργο του δυσνόητο. Η θεωρία του δεν είναι ανοιχτή στην επιστημονική διερεύνηση ούτε ξεκαθαρίζει το πώς συντελείται η ανάπτυξη.

Σημειώσεις1. J. Manning-Morton και M. Thorp (2003), Key Times for Play (Open University

Press)2. L. Smith (1985), To Understand and to Help: the life and work of Susan Isaacs (1885-

1948) (Το παράθεμα προέρχεται από τη σελίδα 196.)3. J. Manning-Morton και M. Thorp (2003), Key Times for Play (Open University

Press) (Το παράθεμα προέρχεται από τη σελίδα 167 του βιβλίου του Γουίννικοτ με τίτλο The Child, the Family and the Outside World, που εκδόθηκε το 1957. Παρα-τίθεται από τις Manning-Morton και Thorp στη σελίδα 26.)

4. T. Keenan (2004), An Introduction to Child Development (Sage Publications) (προ-σαρμοσμένο από τις σελίδες 22-23)




5. G. MacNaughton (2003), Shaping Early Childhood (Open University Press)6. J. Manning-Morton και M. Thorp (2003), Key Times for Play (Open University

Press)7. C. G. Mooney (2000), Theories of Childhood: an introduction to Dewey, Montessori,

Erikson, Piaget and Vygotsky (Redlead Press)

Για περισσότερα δες:R. Coles (επιμ.), The Erik Erikson Reader (W. W. Norton and Co, 2000)

www.mythsandlogos.com/Winnicott.htmlwww.psychematters.com/bibliographies


http://www.mythsandlogos.com/Winnicott.html

http://www.psychematters.com/bibliographies

1870-1952 Μαρία Μοντεσσόρι


Η ζωή τηςΟ πατέρας της Μοντεσσόρι ήταν στρατιώτης και αργότερα δημόσιος υπάλληλος. Η μητέρα της προερχόταν από πλούσια οικογένεια και ήταν πολύ μορφωμένη.

Η Μοντεσσόρι ήταν επιμελής μαθήτρια και καλή στα μαθηματικά. Γράφτηκε στο Πανεπιστή-μιο της Ρώμης για να γίνει γιατρός – κάτι ανή-κουστο για γυναίκα στην Ιταλία εκείνη την επο-χή. Αποφοιτώντας ανέλαβε θέση βοηθού στο Νοσοκομείο Σαν Τζοβάνι και ασχολήθηκε με τη φροντίδα παιδιών με νοητική υστέρηση και συ-γκεκριμένα εκείνων που αποκαλούνταν τότε «ανόητα παιδιά». Άρχισε να μελετά το συγγρα-φικό έργο του Εντουάρ Σεγκέν για τα παιδιά με νοητική υστέρηση.

Ειδικά σχολείαΑυτή η ενασχόλησή της της κέντρισε το ενδια-φέρον για την εκπαίδευση. Διάβασε όλα τα ση-μαντικά έργα των προηγούμενων 200 ετών πάνω στη θεωρία της εκπαίδευσης και πείστηκε για την ανάγκη δημιουργίας ειδικών σχολείων για παιδιά με νοητική υστέρηση και για παιδιά με συναισθη-ματικές διαταραχές.

Έως το 1900 η Μαρία Μοντεσσόρι ήταν διά-σημη για:

• τη διδακτική της δραστηριότητα της ως φυσικού,

• τη διδασκαλία της στην Παιδαγωγική Σχολή,• τη βράβευσή της για εξαίρετες υπηρεσίες

σε νοσοκομεία και• τη θητεία της ως διευθύντριας σε ένα σχο-

λείο της Ρώμης και την εκπαίδευση διδα-σκόντων στον τομέα της φροντίδας και της εκπαίδευσης παιδιών με νοητική υστέρηση.

Μαρία Μοντεσσόρι 1870-1952

ΛΙΓΑΛΟΓΙΑ

Η Μαρία Μοντεσσόρι ήταν η πρώ-τη γυναίκα στην Ιταλία που πήρε πτυχίο Ιατρικής. Είναι διάσημη για το γεγονός ότι ανέπτυξε μια προ-σέγγιση της προσχολικής αγωγής η οποία και εξακολουθεί να φέρει το όνομά της.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ

1870 Γεννιέται στην Ανκόνα της Ιταλίας.

1886-1890 Σπουδάζει σύγχρονες ξένες γλώσσες, φυσικές επιστήμες και μαθηματικά.

1894 Ειδικεύεται στην Παιδιατρι-κή.

1896 Με την αποφοίτησή της γί-νεται η πρώτη γυναίκα για-τρός στην Ιταλία.

1900 Γεννιέται ο γιος της.1904 Διορίζεται στο Τμήμα Φυσι-

κών Επιστημών και Ιατρικής της Παιδαγωγικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ρώ-μης.

1907 Ιδρύει το πρώτο Σπίτι των Παιδιών (Casa dei Bambini) στη Ρώμη.

1913 100 σχολεία Μοντεσσόρι στις ΗΠΑ

1922 Γίνεται κυβερνητική επιθε-ωρήτρια των σχολείων στη Ρώμη.

1934 Εγκαταλείπει την Ιταλία για να ξεφύγει από το φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι.

1952 Πεθαίνει στην Ολλανδία.


Μαρία Μοντεσσόρι


Ωστόσο, εκείνη τη χρονιά γεννήθηκε ο γιος της, γεγονός που την έκανε να απο-συρθεί από πολλές πτυχές της δημόσιας ζωής. Ο πατέρας του παιδιού ήταν συνάδελ-φός της, αλλά αυτό κρατήθηκε μυστικό, γιατί θα σήμαινε το τέλος της καριέρας της. Διατήρησε κάποια επαφή με τον γιο της και παραιτήθηκε από τη διεύθυνση του σχο-λείου και από πολλά από τα ιατρικά της καθήκοντα. Επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης για να σπουδάσει ανθρωπολογία, πειραματική ψυχολογία, ψυχολογία της εκπαίδευσης και φιλοσοφία της εκπαίδευσης.

Επισκεπτόταν σχολεία για να δει πώς διδάσκονται τα παιδιά και κατέληξε να πι-στεύει ότι οι εκπαιδευτικές μέθοδοι που είχε αναπτύξει κατά την εργασία της με παι-διά που έπασχαν από νοητική υστέρηση ήταν κατάλληλες για όλα τα παιδιά. Πίστευε ότι θα πρόσφεραν στα παιδιά καλύτερες ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη.

Το 1904 η Μοντεσσόρι ανέλαβε να οργανώσει ένα πανεπιστημιακό μάθημα για φοιτητές του Τμήματος Φυσικών Επιστημών και Ιατρικής της Παιδαγωγικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ρώμης. Έμεινε εκεί έως το 1908, αλλά δίδαξε επίσης και στο Instituto Superiore di Magistero Femminile μέχρι το 1906. Εκείνη την εποχή διορίστη-κε στην Επιτροπή Εξεταστών για το πτυχίο φυσικών επιστημών στον τομέα της αν-θρωπολογίας, μια σημαντική ακαδημαϊκή διάκριση. Στο μεταξύ συνέχισε να εργάζεται σε νοσοκομεία και κλινικές και να δημοσιεύει πλήθος επιστημονικών ανακοινώσεων.

Το «Σπίτι των Παιδιών» (Casa dei Bambini)Το επόμενο εγχείρημά της ήταν να οργανώσει το πρώτο Σπίτι των Παιδιών (Casa dei Bambini) σε μια φτωχογειτονιά της Ρώμης, στο πλαίσιο ενός προγράμματος αστικής ανάπλασης. Εκεί δίνονταν στα παιδιά απλά αντικείμενα για να παίξουν ενώ το προ-σωπικό τα παρατηρούσε καθώς αυτά έπαιζαν χωρίς να παρεμβαίνει. Τα αποτελέσμα-τα την εντυπωσίασαν – παιδιά που ήταν βαρύθυμα και ακοινώνητα άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον για τα αντικείμενα που τους είχαν δώσει για να παίξουν. Υπήρχαν ξύλινοι κύλινδροι που εφαρμόζονταν σε μια βάση, κύβοι με τους οποίους μπορούσαν να χτί-σουν έναν πύργο και διαφορετικά σχήματα για να ταιριάξουν σε τρύπες πάνω σε έναν ξύλινο δίσκο. Το προσωπικό παρατήρησε ότι τα παιδιά απορροφούνταν από τα συ-γκεκριμένα αντικείμενα και προτιμούσαν να παίζουν με αυτά και όχι με κούκλες, μπάλες ή τρενάκια. Η Μοντεσσόρι στην περιγραφή της αναφέρει ότι τα παιδιά από ντροπαλά και ατίθασα έγιναν κοινωνικά, επικοινωνιακά και χαρούμενα.

Αυτό που είναι σήμερα γνωστό ως «μέθοδος Μοντεσσόρι» άρχισε ως ανταπόκριση στις παρατηρήσεις που έγιναν στα παιδιά στο Σπίτι των Παιδιών. Με την πάροδο του χρόνου η Μοντεσσόρι ίδρυσε και άλλα Σπίτια των Παιδιών και επεξέτεινε τις μεθόδους της σε μεγαλύτερα παιδιά καθώς και σε παιδιά από πιο εύπορες οικογένειες.

Το βιβλίο της με τίτλο The Montessori Method περιγράφει κάθε πτυχή της ζωής ενός παιδιού στο μοντεσσοριανό σχολείο, από το τι πρέπει να τρώει για μεσημεριανό



ΠΏΣ ΜΑΘΑΊΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΊΔΊΑ 43

έως το πώς πρέπει να ντύνονται οι δάσκαλοι και ποια θα πρέπει να είναι η διάταξη της αίθουσας. Το βιβλίο διαβάστηκε ευρέως, ενώ μεταφράσεις του δημοσιεύθηκαν σε διάφορες χώρες. Άνοιξαν περισσότερα σχολεία, ιδρύθηκε η Εταιρεία Μοντεσσόρι στη Ρώμη και το 1911 η Μοντεσσόρι επισκέφθηκε την Αμερική. Εκπαιδευτικοί ταξί-δευαν από όλο τον κόσμο για να επισκεφθούν το Σπίτι των Παιδιών και να διαδώσουν με τη σειρά τους τι είδαν εκεί.

Ο Μπέρτραμ Χόκερ, πλούσιος Άγγλος, επισκέφθηκε τη Μοντεσσόρι. Εντυπωσι-άστηκε τόσο πολύ από αυτά που είδε ώστε καθιέρωσε το πρώτο αγγλικό μοντεσσο-ριανό μάθημα στο σπίτι του, στο Ιστ Ράντον του Νόρφολκ.

Η μέθοδος ΜοντεσσόριΣτα 40 της η Μαρία αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στα σχολεία και στις κοινότητες της μοντεσσοριανής αγωγής. Η μέθοδός της είχε εξελιχθεί σε επιχείρηση στο πλαίσιο της οποίας η Μαρία ασχολούνταν με τα πνευματικά δικαιώματα υλικών, την επίσημη πι-στοποίηση, τις ομιλίες και τη συγγραφή.

Επισκέφθηκε πρώτη φορά το Λονδίνο το 1919. Τεράστια πλήθη χαιρέτισαν την άφιξή της στον σταθμό Τσάρινγκ Κρος. Οι εφημερίδες περιέγραψαν την άφιξή της ως την απαρχή μιας σπουδαίας εποχής για τα παιδιά σε αυτή τη χώρα. Για το προγραμ-ματισμένο μάθημα εκπαίδευσης για 250 άτομα έγιναν πάνω από 2.000 αιτήσεις.

Η Μοντεσσόρι ήταν τόσο διάσημη στην Ολλανδία ώστε το σύστημα καθιερώθη-κε τόσο στα δημόσια όσο και στα ιδιωτικά σχολεία. Το Άμστερνταμ έγινε η έδρα της μεθόδου Μοντεσσόρι και η Ολλανδία έγινε για εκείνη και για τον γιο της Μάριο το τελευταίο τους σπίτι. Παρόλο που επανασυνδέθηκαν όταν εκείνος ήταν 15 ετών, έως τον θάνατό της δεν τον αναγνώρισε ως γιο της.

Πέθανε στην Ολλανδία από εγκεφαλική αιμορραγία, λίγους μήνες πριν από τα 82α γενέθλιά της.

Το συγγραφικό έργο τηςΗ μέθοδος της Μοντεσσόρι περιγράφηκε λεπτομερώς στο βιβλίο της με τίτλο The Montessori Method (που εκδόθηκε το 1912 από τις Εκδόσεις Heinemann).

Άλλες εκδόσεις περιλαμβάνουν:• The Absorbent Mind (ABC Clio Ltd, 1988) (πρώτη έκδοση το 1949).

Η θεωρία τηςΗ Μοντεσσόρι υποστήριξε ότι η φιλοσοφία της βασιζόταν σε επιστημονικές παρα-τηρήσεις. Παρατήρησε ότι η εκπαίδευση ξεκινά από τη γέννηση και ότι τα παιδιά



44 ΠΏΣ ΜΑΘΑΊΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΊΔΊΑ

βιώνουν περιόδους ιδιαίτερης ευαισθησίας, κατά τις οποίες διψούν για μάθηση. Η μοντεσσοριανή τάξη αποτελείται από μαθητές διαφόρων ηλικιών και είναι σχεδια-σμένη έτσι ώστε να ικανοποιεί τις ανάγκες των παιδιών σε περιόδους κατά τις οποίες από μόνα τους εκδηλώνουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον και έχουν τα περισσότερα κίνητρα για μάθηση. Η προσέγγιση στοχεύει στο να αξιοποιήσει τη φυσική ικανότη-τα των παιδιών για μάθηση και προσφέρει απτές εμπειρίες και υλικά για την ερμηνεία αφηρημένων αρχών.

Σύμφωνα με τη Μοντεσσόρι «το παιδί μπορεί να είναι ελεύθερο μόνο όταν ο ενή-λικας γίνει ένας οξυδερκής παρατηρητής. Οποιαδήποτε ενέργεια του ενήλικα δε συ-νιστά ανταπόκριση στην παρατηρούμενη συμπεριφορά των παιδιών περιορίζει την ελευθερία του παιδιού».(1)

Μέσα από την παρατήρηση διαπίστωσε ότι τα παιδιά:• Μαθαίνουν μέσα από την κίνηση, ιδίως την κίνηση του χεριού, η οποία, όπως

πίστευε, συνδεόταν με την ανάπτυξη της νοημοσύνης.• Απολαμβάνουν τη μάθηση σε ένα περιβάλλον που έχει σχεδιαστεί για να ικανο-

ποιεί τις ανάγκες τους.• Μαθαίνουν καλύτερα μέσα από τις αισθήσεις. Για παράδειγμα, η ίδια ανέπτυξε

μεθόδους διδασκαλίας με τις οποίες δίδασκε γράμματα και αριθμούς στα παιδιά κόβοντας σχήματα σε γυαλόχαρτο. Υποστήριξε ότι οι αισθήσεις θα πρέπει να προηγούνται και στη συνέχεια να έρχεται η νοημοσύνη.

• Μπορούν να μάθουν να διαβάζουν, να γράφουν και να μετρούν σε μικρή ηλικία – παρόλο που πίστευε ότι αυτές οι δεξιότητες θα πρέπει να διδάσκονται μόνο όταν τα παιδιά εκδηλώσουν ενδιαφέρον.

• Ανταποκρίνονται σε εκπαιδευτικές ευκαιρίες σε ένα περιβάλλον που είναι έτοι-μο να ικανοποιήσει τις ιδιαίτερες ευαισθησίες τους για μάθηση. Ισχυρίστηκε ότι τα παιδιά έχουν «ευαίσθητες περιόδους» όταν οι αισθήσεις τους είναι έτοιμες να δεχτούν νέες ιδέες και οι δάσκαλοι θα πρέπει να είναι έτοιμοι να εντοπίσουν αυτές τις στιγμές κατά την ανάπτυξη του παιδιού.

• Εμφανίζουν μια αυθόρμητη αυτοπειθαρχία σε ένα οργανωμένο περιβάλλον.

Από τη θεωρία στην πράξηΤο πρόγραμμα σπουδών στους σημερινούς μοντεσσοριανούς παιδικούς σταθμούς βασίζεται στις εκπαιδευτικές αρχές της Μοντεσσόρι. Στόχο έχει να στηρίξει όλες τις πτυχές της προσωπικής και κοινωνικής ανάπτυξης του παιδιού. Οι κύριοι τομείς μα-θημάτων είναι:

• Καθημερινές δεξιότητες ζωής που στοχεύουν στη δημιουργία θεμελίων για τη μάθηση που εστιάζουν στη:




– φροντίδα του περιβάλλοντος· – φροντίδα του εαυτού ως μεμονωμένης οντότητας· – φροντίδα για τα άλλα άτομα στο πλαίσιο της κοινότητας.• Αξιοποίηση των αισθήσεων με στόχο την ανάπτυξη δεξιοτήτων για μάθηση.

Παρατηρώντας, κατανοώντας και εξερευνώντας τον κόσμο μέσα από τις αισθή-σεις το παιδί μαθαίνει πώς να ταξινομεί, να διακρίνει, να αξιολογεί και να βάζει σε σειρά.

• Ανάπτυξη της γλώσσας και των τεσσάρων πτυχών της – ομιλίας, ακρόασης, γραφής και ανάγνωσης. Η αυτοέκφραση και η επικοινωνία είναι κομβικά στοι-χεία και των τεσσάρων. Ένα χαρακτηριστικό της διδασκαλίας Μοντεσσόρι είναι η φωνητική μέθοδος, η οποία χρησιμοποιείται για τη διδασκαλία των ήχων των γραμμάτων του αλφάβητου και συμπληρώνεται από ασκήσεις λεξι-λογίου που οδηγούν στη φωνητική ανάγνωση και στη συνέχεια στην ολική ανάγνωση.

• Αριθμητικές έννοιες με στόχο την εις βάθος κατανόηση των εννοιών των αριθ-μών και των μαθηματικών στο πλαίσιο του περιβάλλοντος. Το παιδί κατακτά τη δομή και τις διαδικασίες του δεκαδικού συστήματος μέσα από την κατανόηση του αριθμού.

• Επιστήμη και εξερεύνηση του ευρύτερου κόσμου που στόχο έχουν να προσφέ-ρουν εμπειρίες του φυσικού κόσμου, συμπεριλαμβανομένων του φυτικού και ζωικού βασιλείου, των ανθρώπων, των γεγονότων και των πολιτισμών. Αυτή η ενότητα μαθημάτων ενσωματώνει μαθηματικές, γλωσσικές, αισθητηριακές και καθημερινές δραστηριότητες. Δίνεται η ευκαιρία στα παιδιά να εμβαθύνουν και να δημιουργήσουν σε τομείς που σχετίζονται με την κουλτούρα – τέχνη, μουσι-κή, χειροτεχνία, θέατρο, χορό και γυμναστική. Αυτές οι πτυχές θεωρείται ότι δίνουν στα παιδιά τη δυνατότητα να αναπτύξουν τη φαντασία τους και τη δη-μιουργική τους αυτοέκφραση.

Όσοι εργάζονται σε μοντεσσοριανά σχολεία υποστηρίζουν ότι η μέθοδος βοηθάει τα παιδιά να αναπτυχθούν με ισορροπημένο τρόπο και να λαμβάνουν αποφάσεις, προάγοντας την αυτοπεποίθηση και την ανεξαρτησία τους.

Η Μαρία Μοντεσσόρι καθιέρωσε τα έπιπλα μικρού μεγέθους για παιδιά. Χρησι-μοποιούσε ελαφρά έπιπλα, στο ύψος των παιδιών, όπως ειδικά κατασκευασμένες μικρές πολυθρόνες και έπιπλα μπάνιου. Στις καθημερινές δραστηριότητες προστέθη-καν η κηπουρική, η γυμναστική, η φροντίδα των φυτών και των κατοικίδιων. Τα παι-διά ήταν ελεύθερα να κινούνται στον χώρο και να επιλέγουν αυτό που τους κέντριζε το ενδιαφέρον, εντός ορισμένων ορίων που είχαν καθοριστεί από το προσωπικό. Τα υλικά ήταν τοποθετημένα έτσι ώστε τα παιδιά να μπορούν να βγάλουν και να χρησι-μοποιήσουν τον εξοπλισμό που ήθελαν. Είχαν στη διάθεσή τους αρκετό χρόνο, χωρίς



46 ΠΏΣ ΜΑΘΑΊΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΊΔΊΑ

διακοπές, ώστε να μπορέσουν να ασχοληθούν με τα ενδιαφέροντά τους ή να κάνουν τις εργασίες που τους είχαν ανατεθεί.

Η επιρροή τηςΗ άφιξη της Μοντεσσόρι στο Λονδίνο το 1919 γιορτάστηκε με μια μεγάλη δεξίωση στο ξενοδοχείο Σαβόι. Κλήθηκε να δώσει ομιλίες σε πολλά μέρη, και για τα μαθήμα-τα που έκανε γίνονταν πολυάριθμες αιτήσεις, πολύ περισσότερες από τις διαθέσιμες θέσεις των συμμετεχόντων. Η επιτυχία της όσον αφορά τη στήριξη της εκπαίδευσης αυτών που ήταν τότε γνωστά ως παιδιά «με δείκτη νοημοσύνης κάτω του κανονικού» ήταν τόσο μεγάλη, ώστε να χρησιμοποιήσει τις μεθόδους και τον εξοπλισμό της στην ανάπτυξη όλων των παιδιών.

Η μοντεσσοριανή μέθοδος συνέχισε να ασκεί μεγάλη επιρροή στα δημόσια σχολεία του Λονδίνου έως τον Β´ Παγκόσμιο πόλεμο. Το εποπτικό υλικό της Μοντεσσόρι καθώς και τα μικρής κλίμακας έπιπλα που καθιέρωσε εξόπλισαν βρεφονηπιακούς σταθμούς σε ολόκληρη την πόλη.

Η μέθοδος Μοντεσσόρι εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να χαίρει παγκόσμιας εκτίμησης. Έχει ξεκάθαρη δομή και προσφέρει σαφείς κατευθύνσεις σε όσους την εφαρμόζουν.

ΣχόλιοΗ αυστηρή δομή της μεθόδου Μοντεσσόρι αποτελεί συχνά αντικείμενο κριτικής. Δεν μπορεί να προσαρμοστεί ή να μεταφερθεί εύκολα στα σύγχρονα δεδομένα.

Μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες της μεθόδου σχετίζεται με το γεγονός ότι απορρίπτει τον ρόλο του παιχνιδιού και της φαντασίας στη μάθηση. Η Μοντεσσόρι ασχολούνταν με παιδιά που ανήκαν σε μη προνομιούχες ομάδες πληθυσμού. Πίστευε ότι είχαν ανάγκη να μάθουν μέσα από καθήκοντα που θα διέθεταν ένα ιδιαίτερο βάρος και ότι το φανταστικό παιχνίδι θα τα αποσπούσε από τον πραγματικό κόσμο. Δεν έβλεπε το παιχνίδι ως ένα σημαντικό κομμάτι της μάθησης.

Η Σούζαν Άιζακς άσκησε κριτική στη φωνητική προσέγγιση στην ανάγνωση, την οποία υποστήριζε η Μοντεσσόρι. Παραθέτει τον Στερν, που λέει ότι «είναι η έλλειψη άλλων παιχνιδιών στα μοντεσσοριανά σχολεία που κάνει τα παιδιά να επιδοθούν σ’ αυτή τη νέα ασχολία. Στα νηπιαγωγεία Φρέμπελ, με την ασύγκριτα μεγαλύτερη ποι-κιλία ασχολιών για την άσκηση των δεξιοτήτων της διορατικότητας και της φαντα-σίας του παιδιού, του ενδιαφέροντός του και της ανεξαρτησίας του, ως γενικό κανό-να, σπάνια παρατηρούνται περιπτώσεις όπου στα παιδιά αρέσουν ασκήσεις ανάγνω-σης και γραφής».(2)




Σημειώσεις1. Αυτό το απόσπασμα παρατίθεται από τη MacNaughton στο Shaping Early Child-

hood (Open University Press, 2003).2. Απόσπασμα από τη σελίδα 255 του βιβλίου της L. Smith, To Understand and to

Help (Associated University Presses, 1985).

Για περισσότερα δες:Tina Bruce, Early Childhood Education (Hodder and Stoughton, 1987)

www.montessori.edu

www.infed.org/thinkers/et-mont.htm

Website: www.montessori.org.uk

Website: www.montessorieducationuk.org


http://www.montessori.edu

http://www.infed.org/thinkers/et-mont.htm

http://www.montessori.org.uk

http://www.montessorieducationuk.org

ΠΏΣ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙ Αmedia.public.gr/Books-PDF/9789601658179-1213873.pdf ·...

Documents

Transcript of ΠΏΣ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙ Αmedia.public.gr/Books-PDF/9789601658179-1213873.pdf ·...