ΜΑΘΗΜΑ:

ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΜΜΕ

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ:

Τ. ΔΟΥΛΚΕΡΗ

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΦΟΙΤΗΤΩΝ:ΒΛΑΧΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ (1034)ΚΟΝΤΕΛΛΗ ΑΓΛΑΙΑ(1058)ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ(1047)

ΕΠΙ ΠΤΥΧΙΩ

ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ

Η τηλεόραση είναι ένα μέσο ενημέρωσης, το οποίο αποτελεί εδώ και τρεις δεκαετίες αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής οικογένειας. Αποτελείται από πολύ γρήγορη διαδοχή εικόνων, σκηνών και γεγονότων. Οι οπτικοί της ερεθισμοί προσελκύουν όλους μας όπως και το παιδί της προσχολικής ηλικίας (0 ως 6 χρονών).

Σ’ αυτά τα χρόνια ο εγκέφαλος του παιδιού αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς και δημιουργούνται οι νευρικές συνάψεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων που συμβάλλουν στις πνευματικές δεξιότητες που θα έχει αργότερα σαν ενήλικος.

Η τηλεόραση μπορεί αν χρησιμοποιηθεί σωστά :

� να συμβάλλει θετικά στη μάθηση � ν’ ανοίξει νέους ορίζοντες στο παιδί � να γίνει πηγή πληροφοριών και ενημέρωσης � να το ψυχαγωγήσει.

Ενώ αντίθετα αν το παιδί παρακολουθεί πολλές ώρες ημερησίως προγράμματα με σκηνές βίας και σεξ και πολλές διαφημίσεις τότε θα μιλάμε για αρνητική επίδραση στην ψυχοσωματική του ανάπτυξη.

Μερικές αρνητικές επιπτώσεις της τηλεόρασης είναι :

Η παχυσαρκία ( έλλειψη άσκησης, τσιμπολόγημα μπροστά στην τηλεόραση ) Η έλλειψη προσοχής ( έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά που παρακολουθούν

πολλές ώρες τηλεόραση στην προσχολική ηλικία αργότερα έχουν προβλήματα στην σχολική επίδοση λόγω μειωμένης ικανότητας συγκέντρωσης ).

Επιθετική συμπεριφορά, συνηθίζουν τη βία. Διαταραχές ύπνου ( λόγω της αδυναμίας να ξεχωρίσουν το πραγματικό από το

φανταστικό, αποκτούν φοβίες, έχουν εφιάλτες ). Καταναλωτική μανία ( λόγω διαφήμισης κυρίως προϊόντων ανθυγιεινών ή

περιττών για την ηλικία τους ).

Η τηλεόραση συμβάλει στην ανάπτυξη κακών συνηθειών από τα παιδιά .

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι αυξημένες ώρες τηλεθέασης από την πλευρά των παιδιών συνδέονται με την υιοθέτηση βίαιων, παραβατικών, καθώς και «κακών» συνηθειών και συμπεριφορών, όπως, π.χ., είναι το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ. Ανησυχία υπάρχει όμως και για την επίδραση άλλων νεότερων μορφών –ψηφιακής– διασκέδασης, όπως είναι τα video games, το internet κ.λπ. Επίσης, η τηλεόραση έχει κατά καιρούς ενοχοποιηθεί και για αυτοκτονίες (παραδείγματα είχαμε μετά την τηλεοπτική προβολή του απαγχονισμού του Σαντάμ Χουσεΐν), κακές διατροφικές συνήθειες (εξαιτίας της προβολής συγκεκριμένων διατροφικών προτύπων) κ.ά. Σύμφωνα με τους ειδικούς, αυτό συμβαίνει επειδή οι μικροί τηλεθεατές εκτίθενται στη βία και στην επιθετικότητα, στο σεξ και στη σεξουαλικότητα, στα πρότυπα διατροφής που επιτάσσει η μόδα, καθώς και στη χρήση και κατάχρηση ουσιών.

Μάλιστα, όλα αυτά τα μηνύματα και τα πρότυπα περνούν ως φυσιολογικές και «μοντέρνες» συνήθειες. Επιπλέον, κάθε μήνυμα ή εικόνα που περνάει από την τηλεόραση έχει τεράστια δύναμη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η επίδραση που είχε η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στη Νέα Υόρκη στις αντιδράσεις στρες παιδιών και εφήβων σε ολόκληρη την Αμερική και όχι μόνο στις οικογένειες εκείνες που είχαν πληγεί άμεσα, κάτι που προφανώς σχετίζεται και με την παρακολούθηση των γεγονότων από την τηλεόραση. Και στον δικό μας όμως σεισμό της Πάρνηθας το Σεπτέμβριο του 1999 υπήρξαν περιπτώσεις παιδιών από περιοχές που βρίσκονται πολύ μακριά από το επίκεντρο που επηρεάστηκαν ψυχολογικά από τις λεπτομερείς και εκτενείς τηλεοπτικές περιγραφές. Η επίδραση της τηλεοπτικής βίας στα παιδιά και στους εφήβους έχει να κάνει με το ότι τα κάνει να “απευαισθητοποιούνται” στη βία και στον τρόμο, να αποδέχονται προοδευτικά τη βία σαν τρόπο επίλυσης των προβλημάτων τους, να μιμούνται τις βίαιες σκηνές που παρακολουθούν στην τηλεόραση, να ταυτίζονται με συγκεκριμένους χαρακτήρες, θύματα ή και θύτες. Στις πολύ μικρές ηλικίες (όπου τα παιδιά δυσκολεύονται να διακρίνουν μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας), η παρακολούθηση βίαιων σκηνών δημιουργεί άγχος και ανασφάλεια για τον κόσμο που τα περιβάλλει, καθώς και φόβο ότι θα γίνουν τα ίδια θύματα βίας.

Η τηλεόραση επηρεάζει τη σχολική συμπεριφορά.

Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2004 στην Αμερικανική Επιθεώρηση Pediatrics, κάθε ώρα μπροστά στην τηλεόραση στην ηλικία του ενός και των τριών ετών (οι δύο ομάδες παιδιών που πήραν μέρος στην έρευνα) αύξησε κατά 10% τον κίνδυνο προβλημάτων συγκέντρωσης στην ηλικία των εφτά ετών, όταν δηλαδή τα παιδιά ξεκινούν το σχολείο. Παράλληλα, μεγάλη γερμανική μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2005 έδειξε ότι όσο πιο πολλές ώρες έβλεπαν τα παιδιά τηλεόραση, τόσο χειρότερα τα πήγαιναν στο σχολείο. Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, τα κορίτσια είναι λιγότερο επιρρεπή από τα αγόρια, που αποδεικνύονται πιο ευάλωτα στον «εθισμό» της τηλεόρασης. Άλλη πρόσφατη μελέτη στο Πανεπιστήμιο του Τέξας (2006) έδειξε πως τα παιδιά που έβλεπαν περισσότερη τηλεόραση αφιέρωναν λιγότερο χρόνο στους γονείς και στα αδέρφια τους, καθώς επίσης και στη μελέτη στο σπίτι ή στο δημιουργικό παιγνίδι. Μια άλλη έρευνα από το Μπρονξ (2007) έδειξε ότι τα παιδιά που παρακολουθούσαν καθημερινά τηλεόραση είχαν χαμηλότερες επιδόσεις στο σχολείο. Στις περιπτώσεις των παιδιών όπου οι γονείς έθεταν περιορισμούς στο πόσες ώρες μπορούσαν να καθίσουν μπροστά στη μικρή οθόνη, οι σχολικές επιδόσεις ήταν καλύτερες. Παρ’ όλα αυτά, η τηλεόραση μπορεί να λειτουργήσει και εκπαιδευτικά όταν προβάλλει ντοκιμαντέρ, εκπαιδευτικά προγράμματα, υψηλής ποιότητας παιδικά προγράμματα, καρτούν ή παιδικές ιστορίες που εμπεριέχουν πληροφορίες για τον κόσμο γύρω μας, μέσω των οποίων τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν γνώσεις με ελκυστικό τρόπο, με την οπτικοακουστική δίοδο, που καθιστά τη διαδικασία πιο ενδιαφέρουσα και την αφομοίωση των πληροφοριών ευκολότερη.

Τι βλέπουν τα παιδιά στην τηλεόραση

Κυρίως παιδικές εκπομπές που ξεκινάνε στις 6 ή 7 το πρωί και κρατάνε μέχρι τις 11 ή και αργότερα, στα ιδιωτικά και δημόσια κανάλια της ελληνικής τηλεόρασης τα πρωινά του Σαββατοκύριακου αλλά και των καθημερινών το καλοκαίρι. Ίσως, εκ πρώτης όψεως, δεν μας φαίνεται τρομερό να παρακολουθεί ένα παιδί κινούμενα

σχέδια δύο με τρεις ώρες κάθε Σαββατοκύριακο. Τα παιδιά όμως δεν βλέπουν μόνο παιδικές εκπομπές και επίσης δεν αρκούνται μόνο στα όσα προβάλλει η τηλεόραση. Οι ανήλικοι τηλεθεατές βλέπουν συχνά παιδικά dvd και επιπλέον παρακολουθούν πολλά από τα σίριαλ που απευθύνονται σε ενηλίκους και προβάλλονται από τις 9 και μετά το βράδυ (κυρίως αν πρωταγωνιστούν σε αυτά παιδιά ή τα παρακολουθούν τα μεγαλύτερα αδέρφια και οι γονείς τους). Μαζί με αυτά βέβαια –ανάμεσα στις αγαπημένες τους εκπομπές– βλέπουν και αρκετές διαφημίσεις, που αποδεδειγμένα τα επηρεάζουν πολύ (ειδικά όσον αφορά τις διατροφικές τους επιλογές). Οι διαφημίσεις αυτές μπορεί να απευθύνονται είτε σε ενήλικους είτε σε ανήλικους καταναλωτές, στις περισσότερες περιπτώσεις διαφημίζουν σνακ, αλλά και παιχνίδια ή μουσικά cd ανήλικων «σταρ». Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ, οι διαφημίσεις που προβάλλουν φαγητά φαίνεται να ευθύνονται –ως ένα βαθμό– για την παιδική παχυσαρκία, καθώς τα παιδιά οδηγούνται στο να καταναλώνουν πολύ παχυντικά σνακ.

Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΒΙΑ

Το πρόβλημα της βίας στα ΜΜΕ  και ειδικότερα στην τηλεόραση  απασχόλησε  ήδη από τη δεκαετία  του 1950  τους κλινικούς ψυχολόγους , τους κοινωνιολόγους  και τους εγκληματολόγους και ένας μεγάλος αριθμός μελετών  , περισσότερες  από τις  3.500 , έχουν  διεξαχθεί   αναφορικά  με την τηλεοπτική βία. Οι περισσότερες  από αυτές τις έρευνες  έχουν προσπαθήσει να διερευνήσουν  τη σχέση του ``αιτίου``  ή ``ερεθίσματος``   (βίαια τηλεοπτικά  προγράμματα) και τα ``αποτελέσματα`` ή  ``επιδράσεις``   (επιθετική συμπεριφορά ) διαμέσου  διαφορετικών  μεθοδολογικών  προσεγγίσεων   , όπως των  ``εργαστηριακών πειραμάτων (laboratory experiments) , των  ``πειραμάτων - μελετών πεδίου``   (field studies)  και των ``εκθέσεων – επισκοπήσεων``  (reports – surveys) .

Η βία είναι ένα ανησυχητικό φαινόμενο   που χαρακτηρίζει  τις σύγχρονες κοινωνίες , όμως οι διαστάσεις  που παίρνει στη μικρή κυρίως οθόνη είναι υπερβολικές και μάλιστα παρουσιάζονται   με μεγαλύτερη συχνότητα και σε πιο έντονο βαθμό   σε σχέση προς την καθημερινή ζωή.

Εξάλλου η έννοια της βίας είναι αντικειμενική και σχετική , διαφέρει από  χώρο σε χώρο , από την κατηγορία επαγγελματικών  , κοινωνικών ή γεωγραφικών ομάδων, από άτομο σε άτομο , από εποχή σε εποχή.

Σε κάθε χώρο του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος ασκείται βία. Η επιθετική και βίαιη συμπεριφορά ενός ατόμου είναι αποτέλεσμα μάθησης από το οικογενειακό και εξω-οικογενειακό περιβάλλον (συνομήλικοι, Μ.Μ.Ε). Το φαινόμενο της παρουσίασης της βίας στις τηλεοπτικές ταινίες, λόγω της μεγάλης διάστασης που έχει πάρει, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πράγματι ασκείται επίδραση στους τηλεθεατές, ακόμα και αν από μερικούς μελετητές θεωρείται η επίδραση πιθανότατα μικρή.1

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (Μ.Μ.Ε.) και ιδιαίτερα τα δελτία ειδήσεων προβάλλουν εκτενώς τα διάφορα είδη των βίαιων εγκλημάτων, που λαμβάνουν χώρα

1 Η Βία, η Επιθετική Συμπεριφορά και η Τηλεοπτική επίδραση,Σουζάννα Μαρία Νικολάου,Λέκτορας, Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε., Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

στον πλανήτη και μάλιστα αφιερώνουν αρκετό χρόνο στην προβολή τους προκειμένου να αυξήσουν  το ποσοστό τηλεθέασης. Ο οικονομικός ανταγωνισμός, που εξασφαλίζει περισσότερα κέρδη σε όποιον έχει περισσότερους τηλεθεατές, ειδικά νέους τηλεθεατές, διασφαλίζει την προβολή της βίας μέσω των Μ.Μ.Ε. Η δυνατότητα προβολής της βίας για την ψυχαγωγία του ανθρώπου διευκολύνεται ιδιαίτερα από την πρόοδο της τεχνολογίας (π.χ βίντεο, διάφορα ηλεκτρονικά παιχνίδια). Οι κάμερες επιτρέπουν την καταγραφή πραγματικών εγκλημάτων που είναι σε εξέλιξη. Επιπλέον σήμερα ένα πλήθος τηλεοπτικών ταινιών, που προβάλλουν σκηνές βίας είναι διαθέσιμο ακόμα και στα παιδιά και λαμβάνεται ως μέσο ψυχαγωγίας και διασκέδασης. Κατά αυτόν τον τρόπο οι πληροφορίες που διαχέονται από τα Μ.Μ.Ε. δε διασκευάζονται ειδικά για το παιδί, δε διέπονται από καμιά θεωρία για την ανάπτυξη του παιδιού, δε διαχωρίζουν το σημαντικό από το ασήμαντο, δεν ενδιαφέρονται για τη διανοητική και συναισθηματική ετοιμότητα του παιδιού και κυρίως  επιτρέπουν να εκτεθεί το παιδί στην πιο ολοκληρωμένη και άγρια αποκάλυψη ασύστολης βίας .2

Πρώτος ο Τύπος και στη συνέχεια ο κινηματογράφος  και η τηλεόραση ακολούθησαν την ίδια μέθοδο , προβολή της  βίας, της επιθετικής συμπεριφοράς  , υβριστικών εκφράσεων  , τρομακτικής μουσικής εναλλαγής  βίαιων εικόνων με στόχο την υποβολή  του συναισθηματικού  κόσμου του κοινού  και τη δημιουργία  μιας ατμόσφαιρας  που δημιουργεί φόβο  και πανικό , αλλά και που εξοικειώνει τους θεατές μ΄ αυτά τα συναισθήματα, μειώνοντάς τους τα αμυντικά  συναισθήματα απέχθειας  και αποστροφής.

Οι βίαιες σκηνές, οι φόνοι , το αίμα , οι διαστροφές  , οι βωμολοχίες κα η λεκτική βία  κατακλύζουν  σε ανατριχιαστικό βαθμό  τα σύγχρονα  τηλεοπτικά  προγράμματα.

Ξυλοκοπήματα , αψιμαχίες  και δολοφονίες  , αποτελούν κοινό θέμα  στις περισσότερες ταινίες δράσης  ή περιπέτειας  . Οι άνθρωποι στις σύγχρονες  ταινίες δεν  πεθαίνουν απλώς εξ αποστάσεως από κάποιο  χτύπημα στο στομάχι  ή σωριάζονται  στο έδαφος. Στις σημερινές  ταινίες αιμορραγούν πολύ, υποφέρουν  ακόμη περισσότερο , η σφαίρα φαίνεται να διαπερνά το σώμα , το αίμα να αναβλύζει  και να τρέχει από τα σώματα των θυμάτων  , αντί τα ρούχα τους να ματώνουν αργά , όπως ίσχυε παλιότερα.

Τα περισσότερα τηλεοπτικά προγράμματα  που παρουσιάζονται σε ώρες υψηλής  τηλεθέασης εμπεριέχουν κάποια μορφή βίας. Γουέστερν , αστυνομικά , τηλεοπτικές  σειρές τύπου  σίριαλ  και οι περισσότερες  ταινίες  που προβάλλονται από την τηλεόραση  συμπεριλαμβάνουν χτυπήματα , πυροβολισμούς , βίαιους θανάτους. Ακόμα και τα παιδικά  κινούμενα σχέδια παρουσιάζουν ένα σημαντικό ποσοστό  βίαιων σκηνών , καθώς και βίαιους  θανάτους των ηρώων  τους, οι οποίοι  υπόκεινται  σε όλων των ειδών  τους κινδύνους  χωρίς ιδιαίτερη σκέψη.

Η τηλεοπτική βία  έχει καταστεί  καθημερινό φαινόμενο , με αποτέλεσμα  να την αποδεχόμαστε   ως μέρος της καθημερινής  μας τηλεθέασης , εξαιτίας  του ανελέητου  ανταγωνισμού , ώστε όλο  και πιο σπάνια να κλείνουμε  τα μάτια μας στις απεικονιζόμενες σκηνές βίας.

2Η Βία, η Επιθετική Συμπεριφορά και η Τηλεοπτική επίδραση,Σουζάννα Μαρία Νικολάου,Λέκτορας, Παιδαγωγικό Τμήμα Δ. Ε., Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΙ

Η προβολή της βίας και η πρόκληση τρόμου είναι ο επιδιωκόμενος σκοπός και το κεντρικό μήνυμα πολλών παιδικών θεαμάτων, αναγνωσμάτων και παιχνιδιών, η οποία αποτελεί μια αγωγή βίας που καλλιεργείται στα παιδιά από τη νηπιακή τους ηλικία. Περιοδικά για εφήβους, ιστοσελίδες, βιντεοπαιχνίδια με εικόνες γεμάτες βία, γυμνά, δολοφονημένα σώματα, προσομοίωση εγκλημάτων.

Σύμφωνα με την επίσημη Ένωση Αμερικανών Ψυχολόγων (ΑΡΑ), η οποία  αποτελεί την μεγαλύτερη επιστημονική ένωση ψυχολόγων στον κόσμο, και την Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρεία ,η βία στα ΜΜΕ και στα βιντεοπαιχνίδια:α) αυξάνει το φόβο των παιδιών ότι θα γίνουν θύματα, καθώς και το φόβο τους για τον κόσμο γύρω τους β) τα απευαισθητοποιεί στη βία, αλλά και στα θύματα της βίας. Τα παιδιά που εκτίθενται στη βία γίνονται λιγότερο ευαίσθητα στον πόνο των άλλων, αφού μαθαίνουν να αποδέχονται τη βία και να μην τη θεωρούν κακήγ) τα διδάσκει να λύνουν τις διαφωνίες τους με επιθετικό τρόποδ) αυξάνει την επιθετικότητα και την αντικοινωνική συμπεριφορά, όπως έχουν αποδείξει περισσότερες από 1.000 έρευνες.

Σύμφωνα με μελέτες, μεγάλη πλειοψηφία των γονιών δεν αντιμετωπίζει τα κοινούμενα σχέδια ως εκπομπές που πρέπει να ελέγχουν»3        Σύμφωνα με την Αμερικανική Παιδοψυχιατρική Εταιρεία (Τhe American Academy of Child and Adolescent Psychiatry) «η επίδραση της βίας μπορεί να φανεί αμέσως στη συμπεριφορά του παιδιού ή μπορεί να αναδυθεί χρόνια αργότερα, και οι νέοι άνθρωποι μπορεί να επηρεαστούν ακόμα και όταν η οικογενειακή ατμόσφαιρα δεν δείχνει καμία τάση προς τη βία»4.

       Σε δεκαπενταετή μελέτη που έγινε στο πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν τα παιδιά δήλωσαν ποια βίαια τηλεοπτικά προγράμματα  παρακολούθησαν  περισσότερο, αν ταυτίζονταν με τους επιθετικούς χαρακτήρες και αν θεωρούν ότι οι βίαιες καταστάσεις ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. Στη δεύτερη φάση της έρευνας τα αγόρια και τα κορίτσια που είχαν πάρει τότε μέρος ξαναρωτήθηκαν  σε ηλικία 20 ετών πλέον, για τα αγαπημένα τους τηλεοπτικά προγράμματα  και για το αν εμφανίζουν  επιθετική συμπεριφορά .Στη συνέχεια ρωτήθηκαν οι  σύζυγοι και οι φίλοι των συμμετεχόντων   κλήθηκαν να βαθμολογήσουν το μέγεθος της συχνότητας των συμμετεχόντων  να επιδίδονται σε επιθετική συμπεριφορά . Κατόπιν αυτού οι ερευνητές συνέλεξαν  στοιχεία σχετικά με τους συμμετέχοντες από κρατικά αρχεία και τα ποινικά μητρώα .

Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι οι άνδρες που παρακολουθούσαν συχνότερα βίαια προγράμματα  ως παιδιά είχαν περισσότερες πιθανότητες να έχουν σπρώξει ή χτυπήσει  τις συζύγους τους ή, να έχουν ανταποκριθεί επιθετικά  σε κάποια προσβολή από  ένα πρόσωπο, ή  να έχουν καταδικαστεί για κάποιο έγκλημα ή  ότι έχουν διαπράξει κάποια ‘άλλη  παράβαση. Αυτοί άνδρες, οι άνδρες  είχαν καταδικαστεί για εγκλήματα  τρεις φορές περισσότερο από το ποσοστό των άλλων.

Οι γυναίκες που παρακολουθούσαν συχνότερα βίαια προγράμματα  ως παιδιά είχαν περισσότερες πιθανότητες να έχουν πετάξει κάτι στο συζύγους τους ή  να έχουν ανταποκριθεί σε κάποιον που τους έκανε να θυμόσουν με  σπρώξιμο, με χτυπήματα ή

3http://www.pigizois.net/paidikos_komvos/afieromata/paidiki_psixagogia_7_simeia_prosoxis.htm .

4 http://www.aacap.org/galleries/FactsForFamilies/13_children_and_tv_violence.pdf).

και πνιγμό , να έχουν διαπράξει κάποιο είδος της εγκληματικής πράξης ή κάποια άλλη παράβαση. Αυτές οι γυναίκες, , δήλωσαν ότι έχουν επιδοθεί σε ξυλοδαρμό ή στραγγαλισμό άλλου ενήλικου  τέσσερις φορές παραπάνω απο το ποσοστό των άλλων.5

   Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η βία αυξάνει τη διάθεση για περισσότερη βία, τόσο στη διασκέδαση, όσο και στην πραγματική ζωή  και τονίζουν ότι η επιθετικότητα που προκαλείται από την έκθεση στην τηλεοπτική ή κινηματογραφική βία γίνεται ακόμα μεγαλύτερη  όταν 6Παπαθανασόπουλος]:

1) δεν παρουσιάζονται ή μειώνονται  οι συνέπειες της βίας (πράγμα που συμβαίνει τις περισσότερες φορές)  2) η απεικόνιση της βίας δικαιολογείται ή εξυμνείται3) η επιθετική συμπεριφορά ανταμείβεται ή δεν τιμωρείται4) η βία προβάλλεται ως εύκολος τρόπος επίλυσης των διαφορών 5) ενθαρρύνεται η ταύτιση με τον επιτιθέμενο6) η βία είναι υπερβολική σε σχέση με τα γεγονότα που οδήγησαν σ’ αυτήν7) η απεικονιζόμενη βία έχει στόχο να προξενήσει βλάβη8) η βία ξεσπά ανάμεσα σε φίλους ή συμμάχους9) η βία απεικονίζεται με τρόπο ρεαλιστικό10) η βία απεικονίζεται με σαδισμό, δηλ. συνδέεται με ευχαρίστηση κατά την εκδήλωσή της ή αποσκοπεί αποκλειστικά στη διασκέδαση του θεατή. Σε σχετική έρευνα βρέθηκε ότι 1 στα 4 παιδιά που είχαν διαπράξει κάποιο έγκλημα, είχε μιμηθεί ένα έγκλημα που είδε στην τηλεόραση7 

Η εικόνα της τηλεοπτικής βίας καταγράφεται στον εγκέφαλο ως ένα τραυματικό γεγονός, ως μια πραγματική απειλή στην οποία κινητοποιείται ο οργανισμός για να απαντήσει. Και αυτή η καταγραφή αποθηκεύεται στη μακροπρόθεσμη μνήμη, στην περιοχή του εγκεφάλου απ’ όπου γίνεται αυτόματη ανάκληση γεγονότων αργότερα. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά αποθηκεύουν εικόνες βίας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως «οδηγός» μελλοντικής συμπεριφοράς8 .    Σημαντική αμφισβήτηση στις κοινωνικές αξίες προκαλούν και οι τηλεοπτικέςεκπομπές που εμφανίζουν την ανταμοιβή του καλού και την τιμωρία του κακούνα συμβαδίζουν ως προς την απονομή τους, σαν να πρόκειται για ασήμαντεςδιαδικασίες της καθημερινής μας ζωής. Για παράδειγμα, βλέπουμε τους κακο-ποιούς να οδηγούνται στη δικαιοσύνη, αφού πρώτα έχουμε παρακολουθήσει τοντρόπο με τον οποίο έχουν απολαύσει τα «άνομα» αγαθά τους. Ακόμη, εμβρό-ντητοι διαπιστώνουμε, κυρίως στις ειδήσεις, την ευκολία με την οποία οι παρά-νομοι και οι «σκληροί» επιβάλλονται στους νομιμόφρονες και στους υποχωρη-τικούς 9.

Το παιδί εθίζεται στη βία και αυτό δε γίνεται απλά, αλλά με τη χρήση ειδικών μεθόδων. Οι μέθοδοι εθισμού των παιδιών στη βία είναι οι ίδιες που

5 Longitudinal Relations Between Children's Exposure to TV Violence and Their Aggressive

and Violent Behavior in Young Adulthood: 1977-1992L. Rowell Huesmann, Jessica Moise-

Titus, Cheryl-Lynn Podolski, and Leonard D. EronUniversity of Michigan

6 Παπαθανασόπουλου Στέλιου, Η βία στην ελληνική τηλεόραση, εκδ. Καστανιώτη 1999

7 h ttp://www.medlook.net/article.asp?item_id=1573

8 http://www.psychiatrictimes.com/p011070.htm

χρησιμοποιούνται στο στρατό, ώστε να εκπαιδεύονται οι στρατιώτες για να μπορούν να σκοτώνουν, σύμφωνα με τον ψυχολόγο του στρατού  Dave Grossman10 , δηλαδή:α) καλλιέργεια κτηνώδους συμπεριφοράς: εφαρμογή ενός προγράμματος λεκτικών ύβρεων ώστε να καταρρεύσει το ενυπάρχον σύστημα αξιών και να αντικατασταθεί από ένα νέο στο οποίο κυριαρχεί η βία. Και τα παιδιά από μικρή ηλικία μαθαίνουν ότι η βία είναι φυσικό μέρος της ζωής, αφού ακόμα και οι καλοί ήρωες των κινουμένων σχεδίων χτυπούν άγρια  ο ένας τον άλλον.β) κλασσική εξαρτημένη μάθηση:  η σύνδεση ενός ερεθίσματος με μια αντίδραση χρησιμοποιώντας κάποιο ενισχυτικό ερέθισμα, δηλ. η βία συνδέεται με την ευχαρίστηση. Την ώρα της ξεκούρασης, την ώρα που τρώνε το αγαπημένο τους φαγητό ή πίνουν το αναψυκτικό τους τα παιδιά βλέπουν ταινίες βίας κι έτσι η βία γίνεται μέρος μιας ευχάριστης ρουτίνας.γ) συντελεστική εξαρτημένη μάθηση: η πιθανότητα επανάληψης μιας αντίδρασης καθορίζεται από τις επακόλουθες συνέπειες, που είναι η επιβράβευση ή η τιμωρία. Σχεδόν όλα τα videogames έχουν τα χαρακτηριστικά της συντελεστικής εξαρτημένης μάθησης, αφού ανταμείβουν πράξεις βίας με υψηλούς βαθμούς. Μάλιστα, σε κάποια videogames και  computer games δεν μπορεί ο παίκτης να συνεχίσει το παιχνίδι, αν δεν κλέψει ή αν δεν σκοτώσει.δ) ταύτιση με πρότυπα: αυτή η μέθοδος αποβλέπει στην ταύτιση των παικτών/θεατών με άγριους ήρωες, τέρατα, μάγους, ή για παράδειγμα με «καλά» Pokemon, τα οποία συνεχώς επιτίθενται, πολεμούν λυσσαλέα, καταστρέφουν, βασανίζουν κτλ.Επιπλέον, ανεξάρτητα από την καλλιέργεια εθισμού στη βία και πέρα από την ποιότητα των θεαμάτων, αξίζει να αναφερθεί εδώ  ότι η παρακολούθηση της τηλεόρασης από μικρά παιδιά συμβάλλει στη γένεση του συνδρόμου υπερκινητικότητας και ελλειμματικής προσοχής11 . H Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρεία συνιστά τα παιδιά κάτω των 2 ετών να μην παρακολουθούν καθόλου τηλεόραση διότι η παρακολούθηση τηλεόρασης σε αυτήν την ηλικία «μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξη του εγκεφάλου,  όπως επίσης και την ανάπτυξη των κοινωνικών, συναισθηματικών και γνωστικών ικανοτήτων του παιδιού» 12. Και οι γιατροί προειδοποιούν ότι δεν είναι ασφαλής η παρακολούθηση τηλεόρασης από παιδιά μέχρι 3 ετών. Τονίζουν μάλιστα ότι για αυτή την ηλικία «οποιοσδήποτε χρόνος παρακολούθησης περιέχει κινδύνους και ότι κάθε ώρα αυξάνει τους κινδύνους για τις πνευματικές δεξιότητες των παιδιών» . Και ενώ οι παλαιότερες έρευνες είχαν τεκμηριώσει τις αρνητικές επιδράσεις της βίας στα παιδιά (επιθετικότητα, εφιάλτες, ανησυχία στον ύπνο, φόβος, αντικοινωνική συμπεριφορά, εγκληματική συμπεριφορά, εθισμός κτλ), οι νεότερες έρευνες  αποδεικνύουν ότι οι συνέπειες της βίας και του τρόμου εκτείνονται ακόμα και στους ενήλικες. Ενδεικτικά να αναφέρουμε τα πορίσματα έρευνας σε φοιτητές του Πανεπιστημίου Wisconsin: οι νέοι που είχαν παρακολουθήσει τρομακτικό τηλεοπτικό ή κινηματογραφικό θέαμα παρουσίασαν αντιδράσεις φόβου, διαταραχές ύπνου,

9 Βουϊδάσκης, Β. (1995), Η τηλεοπτική βία και επιθετικότητα και οι επιδράσεις τους στα παιδιά και στους νέους, Αθήνα, Γρηγόρης

10 http://www.pigizois.net/paidikos_komvos/afieromata/paidiki_psixagogia_7_simeia_prosoxis.htm

11 http://www.medlook.net/article.asp?item_id=1287

12 http://www.medlook.net/article.asp?item_id=1287

εφιάλτες, αποστροφή και ιδεοληψίες (έμμονες ιδέες) που συνεχίζονταν ακόμα και 6 χρόνια μετά την παρακολούθηση του τρομακτικού θεάματος13 .

Το παιδί μέχρι το 8ο έτος της ηλικίας του  , δεν μπορεί να διακρίνει  ανάμεσα στην πραγματικότητα  που παρουσιάζεται  στην τηλεόραση και στην πραγματική ζωή. Συνεπώς, οι διάφορες σκηνές βίας  μπορούν να δημιουργήσουν στο παιδί  τραυματικά βιώματα σε βάρος της ψυχικής υγείας , λόγω της σύγχυσης που μπορεί να προκληθεί στον εγκέφαλο του παιδιού.Ιδιαίτερα η δραματοποιημένη βία επηρεάζει  περισσότερο όταν η επιθετική , βίαιη συμπεριφορά ασκείται από τον πρωταγωνιστή   που παρουσιάζεται ως ήρωας.

Το παιδί σ΄αυτή την ηλικία  δεν έχει ακόμα αναπτύξει  σταθερό κριτήριο  αξιολόγησης της πραγματικότητας  -  τμήμα της οποίας αποτελεί γι΄ αυτό και η τηλεόραση  - με αποτέλεσμα  να μην μπορεί να κρίνει και πιθανώς  να απορρίψει τα όσα βλέπει στην τηλεόραση. Κρίνει ως   θετικά όλα όσα βλέπει  στην τηλεοπτική οθόνη , όπως τη βία , την εκμετάλλευση , τον υπερκαταναλωτισμό,  την εκπόρνευση του ανθρώπου (γυναίκας και άνδρα) , αρκεί ο ήρωας  να μην τιμωρείται για τη συμπεριφορά του. Έτσι το παιδί  δέχεται και καταγράφει άκριτα όλα τα ερεθίσματα και μηνύματα  που στέλνει η τηλεόραση.

Ιδιαίτερα οι τηλεοπτικές σκηνές βίας , αποτελούν ένα σημαντικό μέσο εξοικείωσης  του παιδιού με τη βία , η οποία γίνεται κατά κάποιο τρόπο  ``πρότυπο``  και για τη δική του συμπεριφορά . Τη δέχεται ως καθημερινό φαινόμενο, ως τρόπο φσυμπεριφοράς αποδεκτό  από την κοινωνία  και έχει την τάση να επαναλαμβάνει τις ριψοκίνδυνες  πράξεις που παρακολουθεί   στην τηλεόραση.

Δηλαδή το παιδί αντιγράφει  και μιμείται  τους τηλεοπτικούς ήρωες, την επιθετική συμπεριφορά  τους, τον  τρόπο έκφρασης ή κίνησης , όπως κραυγές, χειρονομίες , σύμφωνα με τον ψυχαναλυτικό μηχανισμό της ταύτισης. Το αποτέλεσμα είναι το παιδί με την παρακολούθηση των σκηνών βίας  από την τηλεόραση ,να ενθαρρύνεται  σε αντικοινωνική  στάση και ακόμη  να οδηγείται  σε αποκλίνουσα   κοινωνική συμπεριφορά , παίρνοντας  ιδέες για επιθέσεις , ληστείες  , ακόμη και εγκλήματα.

Aυτή η αρνητική  και επικίνδυνη  επίδραση της τηλεοπτικής βίας  δεν είναι τόσο απόλυτη και δεν μπορεί να γενικευτεί  σε όλα τα παιδιά χωρίς να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά   του παιδιού . Δηλαδή  η επιρροή της τηλεόρασης  στο παιδί εξαρτάται  από την ψυχολογική   κατάσταση του παιδιού , από την προσωπικότητά του  , την ψυχοσύνθεσή του , το οικογενειακό του περιβάλλον  και τη σχέση του με τους δικούς του , το χαρακτήρα και τη νοημοσύνη του.

Επίσης σημαντική  επίδραση ασκεί και η φύση της ίδιας της τηλεοπτικής σκηνής. Αναλυτικότερα   η λεκτική αγριότητα   φοβίζει τα μικρά παιδιά  περισσότερο από τη σωματική αγριότητα  , ενώ η διαμάχη  και η σύγκρουση  που συντελείται σ΄ένα οικείο για το παιδί περιβάλλον  , όπως στο χώρο ενός σπιτιού δημιουργεί στο παιδί  περισσότερο πανικό και τρόμο  , παρά σ΄ ένα άγνωστο για το παιδί    περιβάλλον , όπως επίσης  η χρησιμοποίηση ενός μαχαιριού  το τρομάζει περισσότερο από ένα πιστόλι.13 http://parenthood.library.wisc.edu/Cantor/Cantor.html

Πολλές φορές  δεν έχει σημασία  αυτή καθεαυτή  η σκηνή της βίας όσο ο χρόνος της μετάδοσής της (για παράδειγμα το φως της ημέρας εξουδετερώνει πιο εύκολα το φόβο  , παρά η νύχτα  με το σκοτάδι της) , όπως επίσης   το  κοντινό τηλεοπτικό πλάνο  τρομάζει περισσότερο το παιδί  από το αντίστοιχο μακρινό .Εκτός από τα όσα  αναφέραμε για την επίδραση  της τηλεοπτικής βίας  στον ευαίσθητο παιδικό κόσμο , η διαρκής τηλεθέαση  παρεμποδίζει τη νοητική και γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού , προκαλεί σύγχυση και αποπροσανατολισμό , καταστέλλει  τη δημιουργική  φαντασία, καθηλώνει για ώρες το παιδί στην ακινησία , παρεμποδίζοντας  την κίνηση , ενός παράγοντα απαραίτητου  για την ομαλή ψυχοσωματική  του ανάπτυξη. Συγχρόνως διαταράσσει και  παρεμποδίζει την ενδοοικογενειακή  επικοινωνία  και δυσχεραίνει  την επίδραση των γονιών στα παιδιά τους .

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ

Απ’ όλα τα παραπάνω διαφαίνεται ότι ο γονιός είναι αυτός που θα πρέπει να συμβάλλει στο να μην έχει η τηλεθέαση στο παιδί του αρνητικές επιπτώσεις .Έτσι ο γονιός: δεν πρέπει να αφήνει την τηλεόραση άσκοπα ανοιχτή όλη τη μέρα, πρέπει να αποτελεί ο ίδιος παράδειγμα για το παιδί χρησιμοποιώντας την τηλεόραση για ψυχαγωγία και ενημέρωση και όχι για να περνά απλώς την ώρα του, να βλέπει τηλεόραση μαζί με το παιδί και να του εξηγεί οποιαδήποτε απορία έχει, δεν πρέπει να βάζει τηλεόραση μέσα στο παιδικό δωμάτιο και να προσπαθεί ώστε το παιδί ως 2 χρονών να μη βλέπει τηλεόραση και από τα 2 ως 6 να βλέπει περίπου 1 ώρα καθημερινά..

Η θετική επίδραση της τηλεόρασης

Η τηλεόραση δεν είναι πάντα τόσο κακή και μπορεί να αποδειχτεί και πολύ καλή μάλιστα– όταν τα παιδιά παρακολουθούν επιλεγμένες εκπομπές με μέτρο. Υπάρχουν παιδικά προγράμματα, καρτούν, σίριαλ ή παιδικές ιστορίες που σε ευχάριστο και ελκυστικό πλαίσιο περιλαμβάνουν μηνύματα –που το παιδί μπορεί να αφομοιώσει– ηθικά, κοινωνικά, συναισθηματικά, σχετικά με ποικίλες καταστάσεις της ζωής και τη διαχείρισή τους: σχέση με γονείς, αδέρφια και συνομηλίκους, φιλία, διεκδίκηση, απώλεια, κοινωνικές δεξιότητες κ.λπ. Όπως εξηγεί ο κ. Γεράσιμος Κολαΐτης «ήδη από τη δεκαετία του ’70, μελέτες έδειχναν ότι τα παιδιά μιμούνταν στην πραγματική καθημερινή ζωή συμπεριφορές, όπως ο αλτρουισμός, η βοήθεια προς τους άλλους ανθρώπους κ.ά., που μάθαιναν από την τηλεόραση». Πολλές μελέτες που αφορούσαν μια αμερικανική εκπαιδευτική τηλεοπτική σειρά για παιδιά μεγαλύτερα των 3 ετών, το «Sesame Street», έδειξαν πως τα παιδιά που παρακολουθούσαν περισσότερο μάθαιναν τα περισσότερα. Ένα άλλο όφελος της σειράς ήταν η βελτίωση του λεξιλογίου των μικρών τηλεθεατών ηλικίας 3-5 ετών.

Ποιες εκπομπές όμως μπορούν να επηρεάσουν θετικά την ανάπτυξη του παιδιού της προσχολικής ηλικίας;

Ποιοτικά κινούμενα σχέδια και παιδικές ταινίες χωρίς σκηνές βίας ( πάντα με την παρουσία του γονιού)

Μεταγλωττισμένα ντοκιμαντέρ με εύκολη αφήγηση σχετικά με ζώα και φυτά ήθη και έθιμα της χώρας μας αλλά και άλλων χωρών .

Εκπομπές με κατασκευές και χειροτεχνίες που θα δώσουν ώθηση για δημιουργία και απασχόληση στο παιδί.

Αξιόλογα μουσικά προγράμματα , παραστάσεις μπαλέτων, παραδοσιακών χορών, Καραγκιόζη.

Αθλητικά γεγονότα, αγώνες ποδοσφαίρου, μπάσκετ, βόλεϊ, στίβου, γυμναστικής ( συμβάλλουν στην ανάπτυξη της μαθηματικής σκέψης, ωθούν σε ενασχόληση με αθλήματα ).

Το μεγαλύτερο μέρος των  παιδικών τηλεοπτικών προγραμμάτων  , της παιδικής τηλεοπτικής ζώνης ,  καταλαμβάνουν  τα γνωστά σε όλους μας κινούμενα σχέδια . Οι λόγοι της προτίμησής τους είναι καθαρά  εμπορικοί , εφόσον  τα ίδια  τα παιδιά δεν έχουν  αγοραστική δύναμη  και δεν μπορούν   να είναι πελάτες που να προσελκύουν  το εμπορικό ενδιαφέρον , με αποτέλεσμα τα κανάλια να τους προσφέρουν  σειρές κινουμένων σχεδίων , τα οποία χαρακτηρίζονται  από προχειρότητα  και χαμηλή ποιότητα.

Τα κινούμενα σχέδια  στοιχίζουν ελάχιστα σε σύγκριση  προς μια ζωντανή παραγωγή ,  για την οποία το κανάλι χρειάζεται  να διαθέσει στούντιο ,  μηχανήματα , αμοιβές τεχνητών , παρουσιαστών , σεναριογράφων, σκηνοθετών  κ.λπ.

Οι σειρές  των κινουμένων σχεδίων  έχουν τους δικούς τους κανόνες  έκφρασης , ο λόγος τους δεν έχει ιδιαίτερη  σημασία εφόσον   είναι περιορισμένος και σύντομος , ενώ την κεντρική θέση κερδίζουν  η δράση και ο ήχος  , που προσελκύουν  την προσοχή  των παιδιών  περισσότερο απ΄ ότι ο διάλογος.  Τη βαρύτητα  στα κινούμενα σχέδια  καταλαμβάνει η κίνηση , η οποία είναι άλλοτε  γρήγορη και άλλοτε αργή, το πλάνο  κοντινό ή μακρινό  , ο φωτισμός έντονος τις περισσότερες φορές . 

Ιδιαίτερο  χαρακτηριστικό  των κινουμένων σχεδίων  είναι η προσέλκυση  της προσοχής  και του ενδιαφέροντος  των παιδιών – τηλεθεατών  τη συγκεκριμένη στιγμή και όχι   η εγρήγορση του μυαλού τους  και τα μηνύματα που στέλνουν. Γι΄ αυτό  και καταβάλλεται  προσπάθεια  να τρομάξουν τα παιδιά , με την παρουσίαση  ηρώων που έχουν υπερφυσικές δυνάμεις τύπου υπεράνθρωπων (σούπερμαν) , καθώς και με την προβολή τεράτων , δράκων , γιγάντων  κα άλλων πλασμάτων με μαγικές δυνάμεις. Δηλαδή , η βία κυριαρχεί  όχι μόνο στο σενάριο,  αλλά και στην παρουσίαση  των ηρώων. Συγχρόνως  οι γρήγορες κινήσεις , τα δυνατά ηχητικά εφέ ,  τα εκτυφλωτικά χρώματα ,  η προβολή τεράτων και ρομπότ , ενισχύουν  τα βίαια ένστικτα  στα παιδιά και την τάση  επιθετικότητας. Περίεργα τέρατα  και φαντάσματα  με τρομακτικές  μορφές και τερατοειδή  όντα από το διάστημα δημιουργούν εικόνες  τρόμου και πανικού στα μικρά παιδιά, επιφέροντας  σύγχυση  ανάμεσα στο παραμύθι  και στην πραγματικότητα.

Τα παιδιά όταν βλέπουν τέτοιες ιστορίες χάνουν την αίσθηση του χώρου και του χρόνου , δραπετεύουν  από την πραγματικότητα   , απογειώνονται  και αυτό τους αρέσει , όπως επίσης  τους αρέσουν  οι ήρωες με υπερφυσικές  δυνάμεις , γιατί ανταποκρίνονται  στις παιδικές φαντασιώσεις για την απόκτηση δύναμης , εφόσον  στην καθημερινή τους ζωή   , βρίσκονται υποταγμένα στις απαγορεύσεις του κόσμου των ενηλίκων.

Οι ήρωες αυτοί   ζουν και δρουν έξω από το συμβατό χρόνο και χώρο , είναι ανεξάρτητοι ,  μπορούν να κάνουν  ό,τι είναι απαγορευμένο στα παιδιά  . Ακόμη οι ήρωες αυτοί  μπορούν να πετούν , να γίνονται αόρατοι  , να αλλάζουν  μορφές, να ζουν σε έναν κόσμο  που κυριαρχείται από  μαγικά συμβάντα και όπου συμβαίνουν  τα πιο απίθανα πράγματα .

       Η δράση των ιστοριών  στρέφεται  γύρω από δύο  πόλους , το καλό και το κακό . Καλός ήρωας είναι αυτός  που κερδίζει   και κακός αυτός που χάνει . Ο καλός κερδίζει   λόγω των υπερφυσικών του δυνάμεων, πολύ εύκολα , παρά τους κινδύνους που έχει να αντιμετωπίσει. Ο αγώνας  δε βασίζεται  σε κανόνες ηθικής  και ευγενούς άμιλλας, αλλά σε έναν  βίαιο και επιθετικό  ανταγωνισμό.

Τα πρότυπα  των  ανδρών που προβάλλονται  είναι άνδρες επιθετικοί ,  βίαιοι , ανταγωνιστικοί,  , ενώ οι γυναίκες   έχουν στάση παθητική  απέναντι στα γεγονότα   και ενδιαφέρονται  μόνο για την κατανάλωση και την εξωτερική τους εμφάνιση.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η τηλεόραση έχει αναδειχθεί  σε ένα σημαντικό  κοινωνικό φαινόμενο  των ημερών μας, εφόσον  οι άνθρωποι  διαθέτουν   μεγάλο μέρος  από το χρόνο  τους για την παρακολούθηση  προγραμμάτων της μικρής οθόνης. Ιδιαίτερα  σοβαρή έως καταλυτική  αποδεικνύεται  η επίδρασή της για τον ευαίσθητο  παιδικό κόσμο , η διαρκής τηλεθέαση  παρεμποδίζει τη νοητική και γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού , προκαλεί σύγχυση και αποπροσανατολισμό , καταστέλλει  τη δημιουργική  φαντασία, επηρεάζει την κοινωνικοποίηση και δημιουργεί συχνά επιθετική συμπεριφορά που μπορεί να εκδηλωθεί και αργότερα στην ενήλικη ζωή των παιδιών. Ωστόσο,η προτεινόμενη   από ορισμένους  κατάργηση  της τηλεόρασης  είναι μάλλον μια ουτοπία.

Η τηλεόραση  είναι μια τεχνική  κατάκτηση  που μπορεί να ψυχαγωγήσει  και να μορφώσει  ταυτόχρονα  παιδιά και ενήλικες  , εφόσον αναμορφώσει  τα προγράμματά της και πάψει να εξαρτάται  άκριτα  από το κεφάλαιο   και τα ποικίλα   ύποπτα συμφέροντα αφενός και αφετέρου εφόσον καλλιεργηθεί  στους θεατές της ,  από τη μικρή ηλικία  , τηλεοπτική παιδεία   τέτοια που να τους επιτρέπει  να την αξιοποιούν  για την ψυχοπνευματική  τους ανάπτυξη  και καλλιέργεια και όχι για τον παρασυρμό τους σε κατώτερα ένστικτα και συμπεριφορές.    

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗΣ ΒΙΑΣ ΣΕ ΠΑΙΔΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ,ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΓΕΩΡΓΟΒΑΣΙΛΗΣ,ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ,2006 Η ΕΠΊΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΤΗΛΕΌΡΑΣΗΣ ΣΤΟΝ ΕΛΕΎΘΕΡΟ ΧΡΌΝΟ ΚΑΙ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΉ

ΕΠΊΔΟΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΏΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΎ ΣΧΟΛΕΊΟΥ: ΜΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΉ ΜΕΛΈΤΗ,ΓΙΆΝΝΗΣ Ν. ΚΟΥΜΈΝΤΟΣ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΌ ΒΉΜΑ, Τ. 6, ΙΟΎΝΙΟΣ 2006

Η ΕΙΚΌΝΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΎ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΤΗΛΕΌΡΑΣΗ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΌ ΤΎΠΟ ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΏΝ ΕΡΕΥΝΏΝ ΑΠΌ ΤΟ 1973 ΈΩΣ ΤΟ 2003, ΔΟΥΛΚΈΡΗ, ΤΈΣΣΑ, GUTENBERG ΔΑΡΔΑΝΌΣ,2004 

Η ΒΊΑ, Η ΕΠΙΘΕΤΙΚΉ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΆ ΚΑΙ Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΉ ΕΠΊΔΡΑΣΗ,ΣΟΥΖΆΝΝΑ ΜΑΡΊΑ ΝΙΚΟΛΆΟΥ,ΛΈΚΤΟΡΑΣ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΌ ΤΜΉΜΑ Δ. Ε., ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΙΩΑΝΝΊΝΩΝ

HTTP://WWW.PIGIZOIS.NET/PAIDIKOS_KOMVOS/AFIEROMATA/ PAIDIKI_PSIXAGOGIA_7_SIMEIA_PROSOXIS.HTM

LONGITUDINAL RELATIONS BETWEEN CHILDREN'S EXPOSURE TO TV VIOLENCE AND THEIR AGGRESSIVE AND VIOLENT BEHAVIOR IN YOUNG ADULTHOOD: 1977-1992L. ROWELL HUESMANN, JESSICA MOISE-TITUS, CHERYL-LYNN PODOLSKI, AND LEONARD D. ERONUNIVERSITY OF MICHIGAN

ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΌΠΟΥΛΟΥ ΣΤΈΛΙΟΥ, Η ΒΊΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΉ ΤΗΛΕΌΡΑΣΗ, ΕΚΔ. ΚΑΣΤΑΝΙΏΤΗ 1999

http://www.aacap.org/galleries/FactsForFamilies/13_children_and_tv_violence.pdf http://www.medlook.net/article.asp?item_id=1573

http://www.psychiatrictimes.com/p011070.htm

ΒΟΥΪΔΆΣΚΗΣ, Β. (1995), Η ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΉ ΒΊΑ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΙΚΌΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΔΡΆΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΆ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΝΈΟΥΣ, ΑΘΉΝΑ, ΓΡΗΓΌΡΗΣ

http://ww http://www.medlook.net/article.asp?item_id=1287

http://www.medlook.net/article.asp?item_id=1287

http://parenthood.library.wisc.edu/Cantor/Cantor.html

w.pigizois.net/paidikos_komvos/afieromata/paidiki_psixagogia_7_simeia_prosoxis.htm

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΉ ΤΗΣ ΤΗΛΕΌΡΑΣΗΣ ΣΤΗ ΔΙΑΜΌΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΆΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΏΝ,ΚΏΣΤΑΣ ΖΗΜΙΑΝΊΤΗΣ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΌΣ Π.Ε., ΔΙΔΆΚΤΟΡΑΣ ΣΤΟ ΠΆΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΌ ΒΉΜΑ, Τ.6, - ΜΆΡΤΙΟΣ 2007