J l , Y Λ . M

Β Ι Λ Χ Ε Λ Μ Ρ Α Ι Χ

Ο ΦΡΟΫΝΤ ΚΙ ΕΓΩ

Μετάφραση Μάχη Ζνγά

Α Θ Η Ν Α 1 0 7 8

« Ή μβτάφοαβη Ιγιν» άπδ τη γϊθμ»νι*ή.

« Τό έξώφυλλο «Ινα» ούνδββη τπϋ Μανώλη Μπινααξάκη.

'ExMowç Π T A H — "Αγοας Β9, ΆΟηνα (Τ.Τ. 501), τηλ. 711.189

Τ ι κ ο γ ο α φ ά ο : Γ. Βααλ«<ου, Βαο. Karr/νου >8, τηλ. 7Μ.710

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Σελίδα

1 . Βίλχελμ Ράϊχ (ή μιά άπελευθερωμένη κουλ-τούρα) , δοκίμιο τοΟ Νίκου ΚολοβοΟ 9

"2. Σχόλια των γερμανών μεταφραστών 27

3 . Σημείωση τοϋ Ράιχ 28

4 . Εισαγωγή 28

Β. Ή άπόφαση τοϋ Ράϊχ γιά τή δημοσίευση 34

6 . Ό Ράϊχ μιλάει γιά τόν ΦρόΟντ 86

7 . Σημειώσεις 119

ΒΙΛΧΕΛΜ ΡΑ I Χ 'Ή μια άπελευδερωμένη

κουλτούρα Δοκίμιο - εισαγωγή Νίκου Κολο6οι~

'Υπομνήσεις

Ό Βίλχελμ Ράιχ θά μπορούσε νά μείνει Ζνας διάση-μος ψυχίατρος στη Βιέννη. Δέν κατόρθωσε ΐγκαιρα να ξε-χωρίσει την έπιστήμη τον άπ την τνολιτικη. Σ' αντή του tifr αάδνναμία» χρωστά την δυναμική έπιβίωσή τον. 24-3-1897 Γέννηση τον Β. Ράιχ στη Γαλικία. 'Ανάμεσα

σέ γερμανούς χωρικούς. 1915 Στρατιώτης στόν αυστριακό στρατό, 7ΐολεμιστης τον

Πρώτον Πόλεμου. 1918 Στην Ιατρική σχολή τον Πανεπιστήμιου της Βιέν-

νης. 'Αρχικός προσανατολισμός ή νομική. Λαμπρές σπουδές.

1920 Μέλος της Ψυχαναλυτικής 'Εταιρείας τής Βιέν-νης. 'Αρχίζει νά άοκεϊται στην ψυχανάλυση.

1922 Τελειώνει τις σπονδές στην ιατρική. Βοηθός τοΰ Φρόϋντ ατό ψυχαναλυτικό θεραπευτήριο τής Βιέν-νης.

1924 Τελειώνει τις οτιουδές στην ψυχιατρική. Διευθυν-τής τον σεμινάριον ψυχαναλυτικής τεχνικής ατό Ι-διο Ιδρυμα ώς τό 1930.

1925 -1926 Πρώτες διαμάχες μέ τους όρθόδοξους ψυ-χαναλυτές.

1926 θεραπεία oè σανατόριο για φυματίωση. 1927 Έγγραφη στό σύστριακό κομμουνιστικό κόμμα. 'Εν-

διαφέρον για την έθνολογία και την κοινωνιολογία. Διαβάζει Μέρινγκ, Κάοντοκν καΐ "Ενγκελς.

1928 Ύτηδιευθυντής τον ψυχαναλυτ ικοϋ θεραπευτηρίου τής Βιέννης ώς τό 1930. "Ιδρνοη Σοσιαλιστικής 'Εταιρείας για σεξουαλικά και σεξολογιχά τιροόΐή-ματα. Πολύς μόχθος καΐ χρήμα για την δημιουρ-γία σεξουαλικής υγιεινής.

1929 Ταξίδι στη Pojoia. 'Ενθουσιασμός μέ την νομοθε-σία γ là τη σεξουαλική άπελενθέροΜη.

11

1930 Τελευταία έπίοχεψη ο τόν Φρόυντ. Μετοίκηση οχό Βερολίνο. Μαΰηματα στην, ψυχαναλυτική κλινική τον Βερολίνου και στη Μαρξιστική Σχολή 'Εργα-τών πού έξαρτιέται άπ' το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας.

1931 "Ιδρυση της Γερμανικής 'Εταιρείας γιά μιά προ-λεταριακή σεξουαλική πολιτική, άλλοιώτικα SexpoL Μαχητικότητα και πικρίες ατούς κόλπους τοϋ κομτ μουνιστικοΰ κόμματος.

1932 Ρήξη μέ τήν ηγεσία ισΰ κόμματος. 'Απαγόρευαif της άνάγνωσης τών βιβλίων του στους νεαρούς κομ-μουνιστές.

1933 Ή Sexpol στρέφεται έναντίσν στόν Ράιχ. Οί ναζι-στές παίρνουν τήν έξουσία. Καταφεύγει στή Βιέν-νη. Κι άτώ κει στήν Κοτιεγχάγη. Τό κόμμα τόν πε-ριφρονεί και το 1933 τόν άποβάλλει άπ' τους κόλ-πους του σάν έπικίνδυνο. "Ετοιμο τό έργο του u'H μαζική ψυχολογία τον φασισμού». 'Ανοιχτή ρήξη και μέ τή Διεθνή 'Εταιρεία Ψυχανάλυσης.

1934 'Αποβολή κι άπ* τους κόλπους της Διεθνούς Ε-ταιρείας Ψυχανάλυσης. 'Εγκατάσταση ατό "Οσλο· της Νορβηγίας. 'Εκδίδει ώς τό 1938 μια ιι'ΕπιΦεώ-ρηση τχολιτικής ψυχολογίας και σεξουαλικής οίκο-νομίαςιι. Ή Sexpol κχτκλοφορεί τα βιβλία καΐ ι if μπροσούρες τον.

1936 "Ιδρυση τοϋ 'Ινστιτούτου μελέτης τής ζωής. u Ανα-κάλυψη» τών bions. Έκοτρατεία ψυχιάτρων καΐ βι-ολόγων έναντίον τον.

1939 «'Ανακάλυψη» τής αόργόνης». 'Αναχώρηση γιά tlç Η.Π.Α. μέ τιρόοκληοη να διδάξει στή «Νέα Σχολή· Κοινωνικής "Ερεννας» στή Νέα 'Υόρκη. Ή άρχή ίγινε τό 1940-41.

1942 "Ιδρυση τον 'Ινστιτούτου Όργόνης στή Ν. Ύόρχη-Στή* πολιτεία Μαίην έγκατάοταση Ιδιόκτητου έργατ-στήριου γιά τή μελέτη τής όργόνης. Ώς τό 1954 δραοτηριάτητα μεταξύ έπιστήμης, μαγείας xal τσαρ-λατανισμοΰ.

1954 Πρώτη δίκη τοϋ Ράϊχ. 'Αγνοεί τό δικαστήριο xal 1956 Δεύτερη δίκη. Καταδίκη oh δύο χρόνια φυλάχιοης-3-11-1957 θάνατος τοϋ Ράϊχ στή φυλακή. Μέ τήν π*-

1 2

ποίΰηση δτι χάνεται Ενας <(διωγμένος» κι' άόικαί-ωτος έφενρέτης.

Ό Ρά·ι·χ σήμερα Ό βραχύς αυτός 6ίος, άνάλογα με την άποψη που λχ

χόν Ιδεί κανένας, χωρίζεται: α' ευρωπαϊκή περίοδο (ώς τόν Αϋγονστο τοϋ 1939) και ο' άμερικανιχή περίοδο (ώς τύ ΰάνατό του). "Αλλη μιά διαίρεση: σέ τιερίοδο ά-πολιχι-κή (ώς τόν 'Ιούλιο τον 1927), πολιτική (ώς τό 1937) και μεταπολιτιχί/ (ώς τό άάνατό του). Κά&ε μια άπ' αυτές ίχει τό είδιχό της ένδιαφέρον.

Πιό σημαντική ή ευρωπαϊκή περίοδος τοϋ Ράιχ κι I-διαίιερα ή πολιτική δεκαετία της ζωής του, 1927 -1937. Γιατί έπιβίωοε ό Ράιχ;

— Μπόρις Φραινκελ: «"Οπως τό Φροϋδικό έργο άνή-χει άναμψιαδήτητα οήμερα στην πολιτιστική κληρονομιά της άνΰρωπόιητας, ή σεξουαλική οίκονομία, ό ουμανισμός τον Ράιχ είναι και ϋά μείνει ένα άπ' τά ώραια άνάη, ΰπερά-οπιση κι άποοαφήνιση τοϋ έπαναστατικον μαρξισμού, ριζο-σπαστική κριτική της υπάρχουσας κατάστασης τιραγμάτων».

Σωοτή τθ7ΐσ&έτηση της σημερινής σημαοίας τοϋ έργου καΐ της προσωπικότητας τον Ράιχ. Τά κείμενα κι οί έπι-στημονιχές έπιτεύξεις τον μπορεί νά πάλια>οαν ώς ένα με-γάλο μέρος τονς. Ή συμβολή τον δμως στή σύζευξη μαρξι-σμού - φρουόισμού είναι ΰεμελιαχή. Ή κριτική της άστι-χης οίχογένειας σαν άεσμού καυτερή, όξνδερκής κι έπίκαι-ρη πάντα. Τό πά&ος και τό άνεξάντλητα μαχητικό πνεύμα του (ό τύπος τον έπιστήμονα - έπαναοτάτη) τιαραδειγμαιί-ζουν. Ό Ράιχ δέν έγινε τόοο διάσημος δοο ό Μαρχοϋζε. Οϋτε ήταν τόσο ραφής, πυκνός κι ονοιαοτιχός δοο ό "Εριχ Φρόμμ. 01 προτάσεις τον δμως χι οί 9έσεις του είναι νο-μίζω πιό άετιχές και τό πολιτικό πρόγραμμά του πιό έ-φαρμόαιμο άπ τό πρόγραμμα τοϋ πρώτον. 'Ενώ τά χείμε-νά τον àèv έχουν μικρότερη άγωνιστική σημαοία γιά χόν σημερινό άναγνώοτη άπ' τά κείμενα τον δευτέρου. Σ' δλη την Ευρώπη χα ι οτήν Άμεριχή ό Ράϊχ της εύρωτιαιχης περιόδου άναόιώνει. 'Ενώ ή μαρξιστική άνόρωτωλογία χι ή κοινωνική ψυχολογία τροφοδοτούνται άχόμη άπ' τά ίργα της περιόδου αυτής.

1 3

Στην 'Ελλάδα, Ιξω άπό μιά άντιράιχική (άχρονολόγη-τη) μπροσούρα κάποιον I. Σαπιρ μέ τίτλο «Φρούδιομός xal μαρξιομός», τά βιβλία u"Axov Άνθρωπάχο!» ('Εκδόσεις ΠΥΛΗ), «Ή οεξοναλική Ιπανάοταοη» ('Ολκός - Pànr nos), «Ταξική οννείδηοη και σεξουαλική χειραφέτηοη» (Έκόόοεις Διεθνής Βιβλιοθήκη) και σκόρπια άρθρα — μεταφράσεις ο' έφημερίδες και περιοδικά, ό Βίλχελμ Ράιχ, είναι νομίζω άγνωστος. Ή κοινωνική της δομή και ή πα-ρούσα πνευματική της κατάσταση θά δεχτεί το Ιργο και τό πάθος τον οάν σπόρο γεμάτο δυνατότητες. Ή παρουσίαση τον Ράιχ έγινε άντιληπτή οάν χρέος. Ενημέρωσης κι δχι καθοδήγησης. Τον Ράιχ τον κοιτάζουμε σφαιρικά. Σ' δλες τις φάσεις της άνθρώπινης περιπέτειάς τον. Γίνεται φα-νερό δμως δτι σημασία δίνομε περισσότερο οτήν περίοδο της σνμδολής τον οτή δημιουργία μιας νέας άπελενθεροί-μένης κουλτούρας κι δχι οτήν κατάσταση τον έλεεινοΰ «με-τανοημένου».

Φρόϋντ - Ρά·ι·χ Ό δάσκαλος τόν ουνήρπασε. «Μπήκα οτό σπίτι (τοϋ

Φρόϋντ) οέ μιά κατάσταση τρόμου». "Εφυγα μ' ëva συναί-σθημα Ικανο7ΐοίησης και φιλίας. Αυτό ήταν ή αφετηρία ά-πό δεκατέσσερα χρόνια έντατικής δουλειάς μέσα οτήν καΐ γιά τήν ψυχανάλυση».

Άτώ τ& 1920 ως τό 1924 συγκεντρώνει τό υλικό σχε-τικά μέ α) ν,τήν κοινωνική αΐτιολογία των νευρώσεων» xal β) μέ ιαψ/ τεχνική της άνάλυοης των άντιδράσεων και τή θεωρία της χαραχτηρολογικης νεύρωσης». 01 νευρώσεις, λέει ό Ράϊχ, είναι τιλατειά διαδομένες. 'Ιδιαίτερα δαες 7ΐροέρχονται άπό άνωμαλίες της γενετήσιας λειτουργίας. Τόσο δμως ή ψυχανάλυση, δοο ή ψυχιατρική δέν τΐς βλέπουν άπ' τήν κοινωνική τους άποψη: ταξική προέλευση τοϋ ά-οθενη κι' οίχονομική του βάση. Στονς εϋπορους άσθενεϊς ol έγκληματικές παρορμήσεις φαίνονται «σχετικά άκίνδυ-νες». 'Ενώ στονς φηωχονς παίρνουν τρομερή μορςρη. Ή οί-χονομική άθλιότητά άδννατίζει τϊς ηθικές άναοτολές κι ά-φηνε ι τϊς έγκληματικές παρορμήσεις άχαλίνωτες.

Στό διάστημα αν τό ό Ράιχ φτάνει οτό συμπέρασμα, δτι ol ψυχονενρώοεις γ ε ν ι κ ά προέρχονται άπό κάποια

1 4

Ανωμαλία τής γενετήσιας σεξουαλικότητας. Ό Φρόϋντ δε-χόταν ττως ό ρ ι σ μ έ ν ε ς νευρώσεις Εχουν τη ρίζα-τους στους περιορισμούς τής λίμπιντο — %ής έρωτικής όρμής. Φέρνοντας στό <<λογικό» της τέρμα αντή ιήν πρότα-ση ό Ράιχ διαπίστωνε, δτι τά ψυχονενριχά συμπτώματα πη-γάζουν άπό μ là λίμπιντο που «ήρθε ή Ερχεται οέ σύγκρου-ση μέ τις άοννείόητες άναοτολές». ΕΙδικά άναφερόμενος οτή δική τον θεωρία τής λειτουργίας τοϋ όργαομοϋ: ή όρ-γαοτική άνικανότητα δέν είναι τό αποτέλεσμα, άλλά ή απώ-τατη αιτία τής νεύρωσης. Ή θεραπεία της θά πρέπει νά άναζητηθεί στην αποκατάσταση τής όργαστικής Ικανότητας τον άαθενή.

Στό χρονικό αύτό σημείο (ανάμεσα 1922 και 1926) ξεχωρίζουν ol πρώτες διαφωνίες Ράιχ — όρθόδοξης ψυχανάλυσης. Ό Φρόνντ Ελεγε δτι ((ή κοινωνία δέν βλέτιει πιό σοβαρή άπειλή γιά τήν κουλτούρα της άπ' αύτήν που θά άντΐ7ΐροαώπενε ή άπελευθέρωση των σεξουαλικών έν-στικτων κι ή έπιστροηρή τους σέ πρωτόγονους σκοπούς». Ό Ράϊχ ύποστήριζε δτι μόνο «ή όλοκληρωτική κι έπαναλητηι-κή σεξουαλική Ικανοποίηση» μπορεί ν' αποτρέψει τή δη-μιουργία νενρώσεων. Ή άτιονοία κοινωνικού προβληματι-σμού, ol άοτικές προκαταλήψεις κι ή φοβία τον δάσκαλου άπέναντι στους έχθρονς τής ψυχανάλυσης καΐ οτήν πολιτι-κή, τόν Εφεραν οέ σφοδρή άντίθεση μέ τόν νεαρό Ράιχ. Ό τελευταίος παρέκαμπτε τό φροϋδικό μηχανισμό τής «έξιδα-νίκευσης», τής διοχέτευσης δηλαδή τής λιμπιντικής ένέρ-γειας ο' άνώτερους σκοπούς. Ύτιοστήριξε τήν άνάψκη μιας «σεξουαλικής οίκονομίας» και πολιτικής πού θά κανόνιζαν τους δρους μιας έλεύθερης κι αύτορυθμιζόμενης σεξουαλι-κής ζωής. Αύτη ή πολιτική πρόσθετε δτι ήταν αδύνατη χω-ρίς σοσιαλιστική έπανάσταοη. Γιατί οί δροι αυτοί δένονταν μέ κοινωνικοοικονομικά αίτια. Ό Ράιχ δίνει Εμφαση οτή λειτουργία τοϋ όργαομοϋ. Ή όργαοτική Ικανότητα, «ή δυ-νατότητα νά φτάνει κανένας τήν πλήρη Ικανοποίηση οτή λιμπιντική στάση (stase) τής στιγμής.», 7ΐαίρνει κεντρική θέση ατή διάγνωση καΐ τή θεραπευτική των νευρώσεων.

Τή θεωρία τής λειτουργίας τοϋ όργαομοϋ άκολουθονν ol άναλύσεις του γιά τό χαρακτήρα οέ ουοχετισμό μέ τή θερατιεία των νευρώσεων. Παρατηρώντας τους άοθενεις του ό Ράϊχ βρήκε ατή συμπεριφορά τοϋ καθένα τους μιά σει-ρά άντιδράσεων. Αύτό τόν όδήγησε νά μπάσει τήν Ewoiar

1 5

ζοϋ χαρακτήρα ατήν ψυχανάλυοη. Ό χαρακτήρας «ένοαρκώ-νεται στόν τρόπο τοϋ ΰπάρχειν τον νποκείμενον κι αποτε-λείται άπό ίνα δίκτυο άουνείδητων άπαγορεύσεων πον ά-ττωθοΰν τις αφόρητες γιά τήν κοινωνία όρμές (έπιθετικό-τητα και λοιπά) κι άπομονώνονν το άτομο άπ.' τόν έξωτε-ρικό κόομο». Σύμφωνα μέ τό Φρόνντ ό σκοπός τον ψυ-χαναλυτή οννίοταται οτό νά κάνει τόν άαθενή νά σννει-δητοποιήσει τό άιιωθημένο τον, »ιό έγώ πρέπει νά οννει-όητοτιοιήοει τό αϋτό»*. u'H πρωτοτνπία τοϋ Ράιχ οννίοτα-ται άπ' τή μιά μεριά ατήν εΐοαγωγή μιάς σνμπληρωματικής διάοταοης ατό ψυχαναλυτικό σχήμα τής προσωπικότητας, προσθέτοντας τό χαρακτήρα, κι άπ' τήν άλλη μεριά, ατό έπί-πεδο τής θεραπευτικής τεχνικής, βγάζοντας ατό φως τις άντιδράσεις πον θωρακίζουν τό κέγώ» γιά νά μή φτάσει ως τΙς όρμές τον ιιαύτό». Σύμφωνα μέ τή θεωρία τον πρέπει νά ξεκινάμε άπ τις άντιδράοεις πον προβάλλει ό χαρακτήρας ιού άαθενή γιά νά φτάοονμε ώς τις άπατθημέ-νες του όρμές κι δχι άντίατροφα. Ό Ράιχ δούλεψε έπίπο.-να πάνω οτήν άνάπτυξη και τελειοτωίηση αυτής τής τε-χνικής. Ή θεωρία και τά πόρισματά τον γιά τό χαρακτήρα κι ή σχετική θεραπευτική του άγωγή έφαρμόζσνται ευρύ-τατα καΐ σήμερα ατήν ψυχανάλνοη.

Ή άντίθεση βαθαίνει. Ό Ράιχ μιλά γιά ϊνα χαρακτήρα γεννητικό (genital^ κι £να χαρακτήρα νενρωτικό. 01 ποιο-τικές διαφορές τών δνό αυτών «ιδεατών τύπων» νπάρχονν ατό καντό», στό ιώπερεγώ» και ατό ιιέγώ». Γιά τό γεννητικό χαρακτήρα δέν υπάρχει «οίδιπόόειο σύμπλεγμα», ούτε άπω-θημένες σεξουαλικές ή έπιθετικές όρμές. Στό νενρωτικό χαρακτήρα ανμβαίνει τό άντίθετο. Γιά τό γεννητικό χαρα-κατήρα τό »ύπερεγώ» «εύτοεί τή σεξουαλικότητα». Στό νεν-ρωτικό τήν άποδοκιμάζει. Στό γεννητικό χαρακτήρα δέν φτάνουν ώς τό «έγώ» αίοθήματα ένοχης και τούτο μέ τή σειρά του δέν προβάλλε ι κανένα έμπόδιο ατή λιμπιντική ι-κανοποίηση. 'Ενώ τό «έγώ» τον νευρωτικού χαρακτήρα ε-

ΕΙναι γνωστή ή φροϋβ κή &ιάχ<?ιση γιά τις τοείς καταστά-σεις τΐίς προσωπικότητας : Τό «αύτό» πού tlvai 6 χώρος τών απω-θημένων σεξουαλικών όρμών, τό «υπερεγώ» που υψώνει φράγματα σ' αυτές τ ΐ ; όρμές καΐ τό «έγώ» πού συμπίπτει μ' αυτό πού όνομά-ζουν συνείδηση.

1G

χει άοκητική δομή χι είναι κατάφορτο μ' αισθήματα ένο-XVS-

uEîvai εύκολο νά Ιδούμε πώς ή άνακάλνγη ανιών των μηχανισμών ηροοφέρει τά στοιχεία μιας θεμελιώδους κρι-τικής δλων τών περί ήθικής θεωριών. 'Εδώ πρόκειται γιά ίνα άποφαοιστικό έρώιημα που αγγίζει τύ σχηματισμό τοϋ πολιτισμού. Στο μέτρο που ή ίκανοποίησί) τών αναγκών γί-νεται άποδεχτή άπ' τήν κοινωνία, κι δπον ή άνϋρώπινη δο-μή άλλάζει κατά τρόπο άντίσιοιχο, ή ήϋική ρύθμιση της χοινωνικής ζωής άποδαίνει περιττή. 'II τελική άπόφαση δέν είναι ψυχολογικής φνσης, άλλα κοινωνικής. Κά&ε άνα-λυτική θεραπεία πον πετυχαίνει ν άλλάζει τή νευρωτική δομή τον χαρακτήρα σε γεννητική δομή άντικα&ισιά τήν η-θική ρύθμιση fié αντορύθμιοη βασισμένη σε uià ι'γιά λιμ-πιντική οικονομία».

Τό έρωτηματικό πον παίδεψε α' δλη τον τή ζωή τον Ράιχ είναι: «γιά ποιό λόγο καταπιέζεται ή έρωιικ{/ ζωή τών άνθρώτιων;» 'Απαντώντας α αντό ήϋελε να ανοίξει ίναν άπαγορενμένο δρόμο ευτυχίας στις πλατειές ιιάζες. Χωρίς νά παραβλέπει δτι μιά τέτοια άπελενΟέρωση ήιαν δεμένη μέ ριζική, έπαναοτατική άλλαγή στις κοινωνικές, οίκονομικές και τιολιτικές δομές.

Ράϊχ - Μάρξ - Φρόϋντ 'Από τό 1927 ό Ράιχ, ύστερα άπό μιά αιματηρή άπερ-

γία τών έργατών στή Βιέννη, στρέφεται ατό μαρξισμό. 'Ε-ξέλιξη φνοιολογική. Διαβάζει ιιέ ένταση τονς κλασικούς. "Αξίζει νά ίο σημειώσουμε. Ό άνθρωπος αντύς είχε ιιιά τεράστια δυνατότητα νά ένημερώνεται. 'Ανεξάντλητη πνευ-ματική άντ οχ?), θά τό δείξει ξανά οτήν περίοδο πον θά τον έλκύσουν ή βιολογία κι ή βιοφυσική. 'ί2ς τό 1934 θά £χει όλοκληρώοει τό κύριο εργο τον. Σέ ή/ικία 37 χρο-νών θά ίχει γράψει δλα τα μεγάλα εργα τον και ιληϋώρα άρθρων μέ 'ισοδύναμη σπονδαιότητα. Τό 192Ί «έπιχειρεί μιά θεωρητική σνμφιλίωση μαρξισμοί· και ψνχανάλνοης». *Η σημαντικότερη προση αρά τον στήν έξέ/.ιξη ιής ενρω-τταικής σκέψης. 'Αντιμετωπίζοντας τρία βασικά ζηιήιιαια, Άπω ς διακρίνει ό Boris Fraenkel:

I T

1. - Τή ιιατεριαλιοτική iθεμελίωση της ψυχαναλυτικής θε-ωρίας.

2.— Τή διαλεκτική οτήν ψυχική ζωή. 3.— Τήν κοινωνική θέση της ψυχανάλυσης, πώς γεννήθη-

κε, ποια είναι ή κοινωνιολογική της έννοια, ποιος ά σκοπός της γιά τό σοσιαλισμό.

Ή ψυχανάλυση σάν ψυχολογική μέθοδος, γράψει & Ράιχ, δέν είναι ουτε υπορει να δημιουργήσει φιλοσοφικό σύστημα. Συνεπώς οϋτε θ' άντικαταστήοει οϋτε θά συμ-πληρώσει τόν διαλεχτικό υλισμό. Πρέπει δμως ν' άνα-γνωριοθεί δτι προκαλεί κοινωνικές συνέπειες.

Ή ψυχανάλυση αντιμετωπίζει άτομικές περιπτώσεις. Μπορεί δμως να βοηθήσει τήν κοινωνιολογία με τή μορ-φή της κοινωνικής ψυχολογίας. "Οχι μόνο δέν είναι αντί-θετη στο μαρξισμό ά/Uà έπιδάλλεται νά ένοωματωθεϊ στο οικοδόμημα της διαλεκτικής — υλιστικής φιλοσοφίας. «'Ο Μαρξ κι ό "Ενγκελς παρατηρούσαν δτι κάδε καινούργια άνακάλνψη Επρεπε νά τροποποιεί και να προάγει τή δια-λεκτική - υλιστική θεώρηση τοϋ κόσμου».

"Αν αναγνωρίζουμε σάν υλικά τά φαινόμενα τον άν-θρώπινου ιμυχιομοΰ, είμαστε ύποχρεωμένοι νά δεχτούμε τή θεωρητική δυνατότητα μιας υλιστικής ψυχολογίας. 'Ακόμη κι άν δέν έξηγεϊ τή διανοητική δραστηριότητα μέ όργανι-κές διαδικασίες. Ή ψυχανάλυση είναι μια υλιστική καί διαλεκτική έπιοτήμη. Καταπιάνεται μέ υλικά στοιχεία τον άνθρωπου (έρωτας, όρμές) και βασίζεται οτήν έννοια της σύγκρουσης.

Μπορεί νά έπιδεδαιώσει μέ πληρότητα τή θέση τον Μάρξ σύμφωνα μέ τήν όποια τή «συνείδηση καθορίζει ή κοινωνική ύπαρξη, δηλαδή οί σκοποί κι οί κοινωνικές ιδε-ολογίες», δχι τό άντίθετα. Οί άνθρακιοι δημιουργονν τήν προσωπική 'ιστορία touç, à/Uà μόνο μέσα σ' όριομένες κοι-νωνικές συνθήκες. «Οί διαθέσεις και τά άνθρώπινα ένστι-κτα είναι κενά οχήματα, έτοιμα νά δεχτούν κοινωνικά πε-ριεχόμενα. 'Υφίστανται μιά κοινωνική έπεξεσγαοία στις σχέσεις μέ τόν πατέρα, τή μητέρα, τό δάσκαλο και τότε μό-νον παίρνουν τήν όριοτική μορφή και τό περιεχόμενό τους». Ή σημασία τών ένοτίκτων καΐ των όρμων πού ανακάλυψε ή ψυχανάλυση, είναι δτι άπστελοΰν κι αυτά μιά κδάοη» 7ioi> μέσα άπό όριο μένη διεργασία παράγει τήν Ιδεολογία οάτ

1 8

έποικοδόμημα. Ή ψυχανάλυση αυτή τή διεργασία μελετά χι αποκαλύπτει.

'Ανάμεσα ατά δυο άκρα: τήν οικονομική βάση και τό ι-δεολογικό έποικοδόμημα ή ιμυχαναλντικη σύλληψη τον κοι-νωνικού άν&ρώπου εισάγει μι à σειρά άπό ένδιάμεσες συν-δέσεις. Μπορεί νά καταδείξει δτι ή οικονομική 6άαη δέ με-τατρέπεται άμεσα κι αυτόματα οέ ιδεολογία μέσμ στό άν-ύρώπινο κεφάλι. Ή ψυχανάλυση μπαίνει στη ματεριαλι-στική σύλληψη τής ιστορίας σ' ε να καθορισμένο σημείο: κεϊ πον ο^χίζονν τά ψυχολογικά προβλήματα. Ή ψυχανα-λυτική ττροσπά&εια είναι μιά αντίδραση ατό Ιδεολογικό έ-ποικοδόμημα και στήν καταπίεση που αιώνες φεουδαρχι-κής και καπιταλιστικής κυριαρχίας έχουν έξεργαοτει. ΙΙό-οο δίκιο ειχε ό Ράϊχ φαίνεται όλοκάϋαρα στό δοκίμιο τον ταέχον Ρομπέρ Καλιθοντά : uOi άντιλήψεις του «ύπάρ-χειν» κα'ι τής «συνείδησης», τής «βάσης» και τοϋ «έ-ηοικοδομήματος» δέν παίρνουν τήν άλη&ινή τους νλιστικιγ σημασία παρά äv δούμε δτι ή οικονομική δραστηριότητα τοΰ άν&ρώπου δέν είναι παρά 'ένας παράγοντας τής διοκοινω-νικής, υλικής ύπαρξης του άν&ρώπου, δτι δέν είναι παρά μιά άπ' τις λειτουργίες τον. Ή συνείδηση, τό έποικοδόμη-μα, δέν είναι μιά έκδήλωαη τοϋ νπάρχειν ή τής δάοης, άλ-λα 'ένας τρόπος ύπαρξης τους». Ό αν&ρωπος είναι μια «ό-λότητα» ( totalité Structurée^ άποτελούμενη τόσο άπ' τις υλικές βάσεις (σώμα), δσο τό «υπερεγώ», τήν πνευ-ματική και πολιτιστική πλευρά τής άν&ρώπινης ύπαρξης.

Οί άπόψεις τοϋ Ράϊχ κι ή τόλμη του νά συνδέσει μαρ-ξισμό και φρουδισμό συνάντησαν τήν λυσσαλέα πολεαική τοϋ σταλινικού κομμουνισμοί·. Ή Σοβ. "Ενωση δμως των πρώτων έπαναατατικών χρόνων ήταν παράδειγμα τής χώ-ρας πού νομοθέτησε τή σεξουαλική άπελεν&έρωοη. 'Αχρή-στεψε τό γάμο οά νομικό δεσμό και τήν οίκογένεια σάν κοι-νωνικό &εαμό. Μαζί τους παρέλυσε κι ό κεντρικός μηχανι-σμός τής σεξουαλικής καταπίεσης και τής παραγωγής φρό-νιμων νποταχτικών τής Αρχής. Ό σταλινισμός άνέκοψ9 αντή τήν 7ΐρόοδο. Τόν πρώτα έν&ονοιαομό τον Ράιχ διαδέ-χτηκε ή άπογοήτευαη.

Ό Ράϊχ μιλούσε γιά «σεξουαλική οικονομία», δπως ιιι-λάμε γιά οικονομία τής διατρο(ρής. Μ' αύτήν έννοοϋσε τότ τρόπο πον ή κοινωνία κανονίζει, έν&αρρύνει ή άντιτί&εται οτήν 'ικανοποίηση τής σεξουαλικής άνάγκης. Άγωνίζετα*

1 9

νά διαδώσει τις ιδέες τον αυτές γιά μια καινούργια σε-ξουαλική συμπεριφορά και πολιτική. Κάνει διαλέξεις ο' έ-πιοτημονικά σωματεία και ο' έργοστάοια. Παράλληλα γρά-φει και συνεχίζει τήν έπιοτημονική τον όονλειά. Ό Φρόνντ έγκρίνει τήν οεξοναλική πολιτική σαν έπιστημονικό σκο-πό. "Οχι δμως τήν πολιτικοποίηση τής ψυχανάλυσης.

Σωστό είναι νά τονιστεί έόώ πώς ό δάσκαλος έκτιμον-οε βαθύτατα τό μαθητή. 01 σχέσεις τους δμως σταθερά χειροτέρευαν. Στό πολιτικό έπίπεδο τονς χώριζε άβνο-οος. Σ' δλο το διάστημα αντό δμως, ό Ράϊχ αντίθετα μ άλλους διαφωνούντες, φέρθ/)κε και μίλησε γιά τό Φρόυντ μέ σεβασμό.

Ράϊχ - Φασισμός Τό 1931 ό Ράιχ αναγκάζεται νά μετοικήσει στό Βερο-

λίνο. Ή θεωρία κι ή ττρακτική τον — ιδιαίτερα στο ζήτη-μα τής σεξουαλικής άπελενθέρωοης — βρίσκουν περισσό-τερη συμπάθεια οτήν γερμανική πρωτεύουσα. Σννεργάζεται με τις σοσιαλιστικές όργανώοεις. Άπ τήν άλλη μεριά πα-4>ακολονθεϊ άπό κοντά τό φαινόμενο φασισμός. Τό μελετά <(έν τώ γίγνεσθαι»: εντνπα, παρελάοεις, όργάνωση, ιδεολο-γία. Μέ αυξανόμενη άνηονχία και τρόιιο. Προειδοποιούσε τονς κομματικούς συντρόφους τον. Ή άνοδος τον ναζισμού ίχει Ιστορική έξήγηοη: ή ήττα τον πρώτον ττολέμον, ή οι-κονομική κρίση τον 1929, ό φόβος τών γεριιανών καπιτα-λιστών άπέναντη οτήν κατάσταση και οτήν ανερχόμενη ά-πειλή τής έργατικής τάξης, ή σοσιαλδημοκρατία πού δέν άνταποκρίθηκε οτήν περίοταοη, ό ναζισμός ήταν μία διέξο-δος γιά τό κατεστημένο. Μένει 'όμως νά έρμηνενθεϊ τό φαινόμενο τον πώς ό Χίτλερ κατέκτησε και τις μάζες. Ό Ράϊχ μ' αντό τό έγχείρημα καταγίνεται στο Ογκώδες και βαρυσήμαντο βιβλίο τον για τήν «Μαζική ψυχολογία τον φαοισμοΰ>·>.

Ή βάση δέ δημιονργεϊ τό έποικοδόμημα μόνο. Αλλά και τούτο έπηρεάζει κατά μιά αντίστροφη δράση τή βάοη. "Ετσι μεταβάλλεται οέ ύλική δύναιιη. Ή όποιαδήτνοτε ιδε-ολογία δέν άντανακλά μόνο τό οικονομικό τιροτοέοοο. 'Αλλά ριζώνει και στις ψυχικές δοιιές τον άνθρώπον. 'Επιδρά οτήν κατάοταοή τον τό Ιδιο μέ τον οίκονοαικό παράγοντα.

2 0

Αιπή τή ζωτική άλήθεια άγνοονν δσοι καταπιάνονται νά ψωτίοονν τό φαινόμενο της έπιβολής τον tpaowfiov. Μιλούν γιά «χιτλερική ι/τύχωση». 'Εξήγηση άστοχη. "Οσο έκείν>) των κομιωυνιστών ούμφωνα με τήν όποια τό άνέβααυα τον ναζισμού οτήν έξονοία χρωοτιέται βασικα οτήν παρα-παίονοα πολιτική τών οοοιαλόημοκρατών.

Ό φασισμός είναι ένα «άμάλγαμα έπαναστατικών αι-σθημάτων κι άντιόραστικών κοινωνικών άντιλήψεων>ι. «'Η ναζιστική τιροπαγάνδα έπαλείφτθηκε μέ έπαναοτατικές δια-κηρύξεις», που τράβηξαν τις έλεεινές μικροαστικές και προλεταριακές μάζες. Πριν άπ' τήν έχπόρθηση της έζον-σίας ό φασισμός «δρούσε» έπαναστατικά, ένάντια στόν κα-πιταλισμό. Μετά άπ' αυτό εγινε όλόπλευρα σύμμαχος τον. Στήν καθαρή τον μορφή είναι τό άθροισμα όλων των ιρρα-σιοναλιστικών άντιδράοεων τοϋ χαρακτήρα τοϋ ιιέσον άν-θρώπον. Ή φασιστική νοοτροπία είναι κείνη τον «άπλον», καταπιεσμενον πνεύματος πού δείχνει απληστία γιά τήν έ-ξονοία και ταυτόχρονα τάσεις αταοιαατικές. Δέν είναι παι-χνίδι της τύχης τό δτι δλαι οί φαοίοτες δικτάτορες στρα-τολογήθηκαν πάντα άπ' τή «μετριοπαθί] κι άντιδραοτική μι-κρομπονρζοναζία».

Ή μέση τάξη δέ μπορεί νά δημιουργήσει ιστορία μα-κροπρόθεσμα. Γιατί δέν κατέχει τά μέσα παραγωγής. Μπο-ρεί δμως νά τό πετύχει σέ μιά δοσμένη στιγμή. «"Αν ή μέοη τάξη 7ΐραγματθ7ΐθιεϊ τήν εισοδό της στήν ίστορική σκηνή μέ τή μορφή τον φασισμού, αντό χρωοτιέται λιγό-τερο στις άντ ιδραοτ ικές άπόψεις ένός Χίτλερ ή ένός •Γκαίριγκ άπ' δοο οία ονμφέροντα των μέσων τάξεων». 01-κονομική προαγωγή και κοινωνική έπιβολή.

Ό φασισμός δέν περιορίζεται στόν έναγκαλισμό της μέσης τάξης. Καταγίνεται και μέ τήν άοτοποίηοη των προ-λετάριων. Δελεάζει τήν έργατική τάξη μέ τό όνειρο, δχι της Ισότητας, άλλά της αίφνίδιας προώθησης στόν κατα-ναλωτικό παράδεισο τών μεγαλοαστών και της υλικής ευ-δαιμονίας.

Ή οίκογένεια και τό σχολειό κατασκευάζουν άνδρείκε-λα που έχουν άνάγκη νά κατευθύνονται άπό στιδαρή πα-λάμη. "Οσοι τρέμουν τή Αεντερ<ά είναι Ιτοιμοι νά παραδο-θούν ο' έναν άρχηγό, γιατί αύτή ή έγκατάλειψη τους «θε-ραπεύει», τους άσφαλίζει. Ό φααιομός άγγιξε τις μύχιες χορδές καταπιεσμένων σεξουαλικά καΐ ψυχολογικά άτόμων.

2 1

Ή άπήχηοή τον βασίζεται ολοκληρωτικά οτή χαρακχηρο-λογική δομή τών μαζών.

Ό Ράιχ έκτάς άτι τή μνημειώδη άνά/.υοη τον φασιστι-κού φαινομένου έκανε μιά ιστορική πρόβλεψη. Μίληοε άπ' τό 1933 άκόμη γιά τήν καταστροφή πού έγκνμονοϋοε ή να-ζιστική υστερία.

Στά χρόνια αυτά το Ράϊχ άπαοχόλησαν θέματα έπανα-οτατικοϋ προβληματισμού. Ό τελικός σκοπός τον σοσιαλι-σμού θά πραγματοποιηθώ] με τήν ικανοποίηση τών άμεσων αναγκών τών μέσων ατόμων. "Ετοι μόνο ό επαναστατικός ηρωισμός θά κερδίσει τ'ις μάζες. Λίγα σφάλματα είναι τό-σο όγκώδη δοο «i) άοκητική άντίληψη της έπανάσχαοης». Γιατί όλα δοα όνομάζουν «ηθικό» ή «μοραλιοτικό» είναι χωρίς έξαίρεοη οτήν ύπηρεοία της καταπίεσης της Εργαζό-μενης άνθρωπότητας. "Ο,τι Ιξυπηρετεί τήν έπανάοταοη εί-ναι ήθικό, δ,τι τή βλάπτει είναι άνήθικο.

Ή ταξική συνείδηση τών μαζών είναι γιά τό Ράιχ: ή γεύση τών ζωτικών άναγκών τονς ο' δλονς τους τομείς, τών δρόμων και τών δυνατοτήτων τής Ικανοποίηοής τους, τών έμποδίων τιού τους όρθώνει ή κοινωνική τάξη τής οι-κονομίας, ή γνώοη τών άναοτολών της και τών άγχών που τήν έμποδίζσνν νά ιδεί καθαρά τις άνάγκες τής ζωής της, τό άήττητο ττ}ς δύναμης της έναντίον οτους καταπιεστές της. Ή ταξική συνείδηση τον έπαναοτατικοΰ κόμματος δεν είναι τίποτ' άλλο άπ' τό σύνολο τών ικανοτήτων του νά έκ-φράζει γιά τή μάζα, δ,τι δε μπορεί ή Ίδια νά έκφράοει.

Ράϊχ - έξορία - άναρχισμός Μόλις ανεβαίνει ό Χίτλερ οτήν έξουοία ό Ράιχ Εκπα-

τρίζεται. Τό 1934 τον διαγράφουν άπό τή Διεθνή 'Εται-ρεία Ψυχανάλυσης. Στροφή πρός τή βιοφτνσική. Μένει οτό "Οολο τής Νορβηγίας και δουλεύει. «Ανακάλυψη» τών «ΒIONS», πού είναι φτνοαλίδες «φορτωμένες με βιολογι-κή ένέργεια». Τόν Ράιχ κατέτρυχε άπό δώ και πέρα ή Ιδέα πώς υπάρχει στόν όργανιομό μιά «βιολογική ένέργεια» που μπορεί νά έντοπιοθεί και πιθανό νά συμπίπτει με τή σε-ξουαλική ένέργεια. Στή φάοη αυτή τοποθετούν τήν αρχή τής παράνοιάς του. 'Εντατική μελέτη κι ίρευνα που κατα-λήγουν οτήν άναχάλυψη τής «όργόνης», μιας άκτινοβολίας

2 2

siov έκπέμπουνε τά uBIONS», 7ΐού γεμίζει τους ζωντανούς •όργανιομονς κι είναι διάχυτη στό σύμπαν. Τό έπόμενο βή-μα ήταν ή προσπάθεια να συλληφθεί ή αόργόνη» και νά χρησιμοποιηθεί γιά γενικούς θεραπευτικούς σκοπούς. «Πί-στευε ο' ότιόήποτε μτιορονσε ν αποδείξει κι απόδειχνε ο-τιδήποτε πίστευε». "Ετσι βρήκε ένα μεταλλικό κουτί που υποστήριζε δτι συγκέντρωνε τήν «όργόνη». Εϊχε τό θράσος νά τό παρουσιάσει ακόμη και στόν 'Αϊνστάιν. Στις Η.Π.Α. ό Ράιχ άρχισε νά πουλάει μεταλλικά κουτιά — ουσσωρευ-ιές «όργόνης» σε άρρωστους πνευματικά και διανοητικά. Ή «όργόνη» ήταν γιά τό Ράιχ μιά πολυδύναμη ένέργεια μέ άπειρες θεραπευτικές δυνατότητες.

Ό Κ. Γονιλσον εγραψε: «αν ό Ράιχ ήταν ζωντανός σή-μερα δεν θά καταδικαζόταν σάν τρελλός και σαν δημόσιος κίνδυνος. Γιατί οι ιδέες Λού τότε θεωρούσαν οάν καθαρή •φαντασία άρχίζονν τώρα νά γίνονται άποδεχτές άπ' τήν έ-πιστήμη». Είναι πολύ πιθανό ν άποδειχτεϊ δτι ή αόργόνη» υπάρχει.

Στό μεταξύ ό Ράιχ μεταστρέφει τις πολιτικές του θέ-σεις. Δριμεις δσο καίριες παρατηρήσεις γιά τά κομμουνι-•οτιχά κόμματα: «αν έξετάοουμε τήν πολιτική τονς μετά τό θάνατο του Λένιν θά διαπιστώσουμε δτι ή άρχή ν' απευ-θυνόμαστε συνέχεια οτις μάζες χάθηκε λίγο - λίγο, κι δτι με τή μίμηση ιών μορφών τής άοτικής πολιτικής, στό εσω-τερικό και στό έξωτερικό τοϋ κομμουνιστικού κόμματος θρο-νιάστηκε ή γραφειοκρατία». Ειδικά γιά τή Σοβιετική "Ενωση : ή έκτέλεοη έκατομμυρίων πολιτών είναι ση-μάδι μιάς αδύναμης γραφειοκρατίας νά κυριαρχήσει στά •καυτά προβλήματα τής στιγμής. Ή έπανάσταση «δημοκρα-τικά» εχει ραγίσει. Τίποτε δέν προετοιμάστηκε σχετικά με τή διεύθυνση των έπιχειρήοεων πού τιρόκειται νά uoooia-λιοτικοποιηθούν». Αυτό δδηγεϊ τήν Σοβ. "Ενωση στην απά-λειψη των τελευταίων Ιχνών τής συλλογικής οικονομίας και στήν έγκαθίδρυση μιας καινούργιας οικονομικής 'ιε-ραρχίας. Ή άπογοήτευοη (κι ή διαγραφή) τον άπ' τό κομ-μουνιστικό κόμμα τής Γερμανίας κι ή έντονη αποστροφή τον γιά τή σταλινική ωμότητα τόν όδηγούν στήν έξτρεμιοτι-κή άποψη τής «δημοκρατίας τής έργαοίας». Ό καθένας πρέπει νά είναι έλεύθερος νά Εχει τήν ευθύνη του προορι-ομοϋ τον. Χωρίς σοσιαλιστική ή όποιαδήποτε διεύθυνση Ότόν τράχηλό του. Συμβούλια έργατών και μονάδες κατα-

2 3

ναλωτών ΰά διασκέπτονται και θά έκτελονν τις αποφάσεις. Μακρυη άπό κάθε πολιτική. Μέ στόχο τήν ικανοποίηση τών αναγκών και τήν πραγματοποίηση δλων τών κοινωνικών οκοπών. «'// κοινωνία μπορεί νά υπάρχει χωρίς τους πολι-τικάντηόες... Πρέπει στό έξης vù δουλέψουμε γιά νά έμ-ποόιΟΊονν σταθερά οί πολιτικάντηδες άπ' τό νά μπορέσουν ξανά ra καθορίζουν τό παραμικρό».

Τό ιιόΐΌ πον Ισως ?χει αξία είναι ιιιά κοινωνική ιδε-ολογία, ή αν θέλετε «πολιτική», που ανταποκρίνεται απο-κλειστικά στην πρακτικ'η έργαοία και ατήν καθοδήγηση τών οκοπών τής ζοιής. uMià δημοκρατία που γεννιέται, μέ uià προοδευτική, οργανική ανάπτυξη τών λειτουργιών τον έ-ρωτα, τής δουλειάς και τής γνώσης» (δημοκρατία τής έρ-γασίας). "Ολα τ' άλλα είναι ιιάταια κι έπιζήμια φλναρία. "Οπως παρατηρεί σωστά ό Κονοταντέν Σινέλνικοφ, «ό Ράιχ έγκατα λείπει ουσιαστικά, με τή νομιμότητα υιός έπα-ναατατικής διοίκησης, τήν Ίδια τήν προβληματική μιας κοι-νωνικής έπανάοτασης. Γι' αντό, τό κείμενό τον γιά τή κδη-μοκρατία τής έργααίας» είναι α' ίνα τιλατν ιιέτρο υεχαπο-λιτικό».

Κι οχι μόνο αντό. Ό ιδιότνπος άναρχισμός τοΰ Ράιχ συνδυάζεται μ' 'έναν περίεργο πανθεισμό. Ή έπιστημονική τον σκέψη μπερδεύεται ατή μεταφυσική. Στή uΔολοφονία τοϋ Χρίστου» σχεδόν συνταυτίζεται μέ τόν Ίηοον. Τόν βλέ-πει νά εχει ζήσει σάν αναρχικός, κόντρα στις συμβατικό-τητες. Κήρυκα ένός δόγματος «βασισμένου οτήν τταγκόομια αγάπη, τήν κοινωνική ισότητα και τήν δρνηση τής έξουσί-ας». Γιά τόν Ράϊχ «>; οργόνη, ό αιθέρας κι ό θεός ήταν τρία όνόματα διαφορετικά γιά τήν περιγραφή τον \δ>ον πράγματος».

Στό βιβλίο τον «"Λκον άνθρωπάκο!», τό μοναδικό και-νούργιο βιβλίο τής τελευταίας αντής περιόδου, ό Ράιχ έκ-δηλώνει μιά παθιασμένη άγάπη γιά τό μέσο άνθρωπο και μιά άνεξιθρησκεία που φτάνει ώς την άπζλπιοία. Ό ά-ναρχισμός κι ό πανθεισμός τον καθρεφτίζονται καθάρια μέσα οτήν σπαραχτική αντή κρανγή. «Ξέρω πώς δ,τι Ô».)-μάζεις «θεό», πραγματικά {>7ΐάρχει, άλλά μέ τρόπο διαφο-ρετικό άπό αυτόν πον νομίζεις: σά μιά πρωτεική κοσμική ένέργεια μέσα ατό σύμπαν, σάν τόν ίροτια στό κορμί σον, σάν τήν τιμιότητα. . .».

.Σης Η.Π.Α. ό Ράιχ «ένοχλήθηκε» (12 Δεκεμβρίον

2 4

1941) άπό πράκτορες τής F.B.I. Ή δραστηριότηιά τον δ-μως είναι οχετικά· ακίνδυνη κι έξευτελιοτική. Στόν Επι-στημονικό τομέα παίρνει τή φήμη ένός ρομαντικού, μπο-ρεί κι έπικίνδννον, τσαρλατάνου. 'Ανασκευάζει και διορ-θώνει τά βιβλία τον. Καταστρέφει μόνος του τό εργο ττον άγωνίοτηκε νά οικοδομήσει. Ή σύλληψη κι ή δίκη του γιά «τοαρλατανισμό» «φαίνεται υπερβολική». Συμφωνώ μέ τόν Σινέλνικοφ. Ό Ράιχ μέ άρρωατημένα (ή κρατούσα γνώμη) φρένα κι αύτοπαροτιλιομένσς, ήταν άνεπιϋνμητος οτήν κοινωνία τον μακκαρθισμού. Γιατί διατάχτηκε ή κα-ταστροφή τών «σνοσωρεντών όργόνης», άλλά άπαγορεύτηκε κι ή κνκλο<ρορία τον βιβλίου του. Πίσω άπό τήν Food and Drug Administration, πον τόν δίωξε ποινικά, κρύβονταν οί μαχκαρθικοι πλόκαμοι.

Βόλος 1973 ΝΙΚΟΣ ΚΟΛΟΒΟΣ

2 5

Σχόλια της όμάδας τών Γερμανών μεταφραστών

Αυτό τό βιβλίο άπαιτεί μιά προυπόθεοη: τή βαοιχή γνώση της Ψυχανάλυσης και τών κειμένων τοϋ Βίλχελμ Ράϊχ, αρχίζοντας άπό τή «Λειτουργία τοϋ 'Οργασμού» ώς ζή «Χαρακτηρολογική Ανάλυση». Ό Ράιχ συζητήθηκε &ς τώρα άπό τήν ευρωπαϊκή χαι τήν αμερικανική άριστερά μέ

•6άοη τά τιρώτα και τά ένόιάμεσα βιβλία του. Τά τελευταία ίργα του έπεσαν θύματα μιας άπωθητικής διεργασίας που τά αιτιά της έρχονται ατό φώς ατή συνέντευξη που άχο-λουθεί. Ή άκράδαντη πίστη τον Ράϊχ ατή φροϋδική θε-ωρία της λίμπιντο και ή δημιονργία τών όργανικών βά-σεων γιαύτή τή θεωρία, πού ό ίδιος ό Φρόνντ είχε ζητή-

•οει και πον ονγκεκριμενοτιοιήθηκε οτήν άνακάλυψη της έ-νέργειας ORGOy, της ζωικής ένέργειας, οδηγούνε σέ μία

•δχι λιγότερο ριζοσπαστική κοινωνική κριτική, πον, δμως, έπιπλέον περιλαμβάνει και τά άκαμπτα πρότνπα ονμπερι-φοράς μέσα σία πλαίσια τον πολιτικού κινήματος.

Ή ονζήτηοη πάνω στό ρόλο τών υποκειμενικών και τών άντικειμενικών παραγόντων της έπανάοταοης πον ήταν τό κέντρο της διαμάχης οτά χρονικά ένδιάμεοα έργα τον, έ-<}ώ έγκαταλείπεται. Στό κέντρο στέκει τώρα τό πρόδλη-

,μα τής δυνατότητας μιας άλλαγής της χαρακτηρολογικής δομής μέ μιά κοινωνική διαδικασία.

Βερολίνο, 'Ιούλιος 1969

Σ τ μϊτ. τό έξης «ΟΡΙΌΝ» — βλ. σημ. dg. 65.

2 7

Σημείωση του Ράϊχ νΕχω άφήοει πίσω μου μιά όλόκληρη έποχή π ου κα-

τανόησε έπιτέλονς 'ένα μικρό κομμάιι άπό τ à σύστημα τής· φρονδικής σκέψης, <Μχά πού σύγχρονα άφησε νά πάνε χαμένα τό σθένος τοϋ Φρόϋντ νά υπερασπίζεται τις άέοεις τον τελείως άπομονωμένος άλλά και ή έμμονη του σε ιιε-ριχές βασικές άλήθειες καθώς και ή Ικανότητά του νά-προχωρεί χωρίς παραχωρήσεις πρός αυτό πού είναι άλη-θινό — μ άλλα λόγια, μιά έποχή πού έγκατέλειψε τή βα-σική Έρευνα πάνω οτά άνθρώπινα αισθήματα, γιά ν' àtpo-οιοιθεϊ σέ τέτοιες μικρόπρε7ΐες κι έκνευριστικές Ιδέες, δ-7ΐως: πώς θά κάνει κάνεις καριέρα, εύκολα λεφηά και πώς θά πετύχει τήν άναγνώριση άπό κείνους τους θεσμούς που χρο>στάνε τήν ύπαρξη τονς άκριβώς στην άρνηση τής ζων-τανής πραγματικότητας, ένώ καμώνονται υποκριτικά ότι έργάζονται γιά τήν άποκάλυψή της.

Βίλχελμ Ράιχ, 1954

Είσαγωγύ

Ό διάλογος μέ τόν Βίλχελμ Ράιχ τιού μαγνητοφ>ώνηοε 6 Kurt Eissler M.D. γιά λογαριασμό τον 'Αρχείου Σίγκμονντ Φρόύντ, έγινε στό "Οργονον, οτήν πόλη Ran-geley (U.S.A.) οτϊς 18 — 19 'Οκτωβρίου 1952. Ό Ράιχ ήθελε νά δημοσιεύσει τό διάλογο· έν τούτοις, ή άπόψαση τών έκόοτών νά τόν παρουσιάσουν τώρα, δέν βα-σίζεται μόνο οτήν έπιθυμία τοϋ Ράιχ. Κατά τή γνώμη τονς είναι ίνα άσυνήθιστα τίμιο ντοκουμέντο· ή δ η u ό-σιε υ ο ή του π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τ ό άπό και-ρό άναμενόμενο ξ ε κ α θ ά ρ ι σ μ α τών α χ έ ο ε ω ν μεταξύ Φ ρ ό ν ν τ και Ράϊχ.

Παρά τό γεγονός δτι ό Ράιχ ίκανε λόγο οέ πολλά ουγ-γράμματά τον γι αϋτές τις σχέσεις και γιά τή διαμάχη που γεννήθηκε άργότερα μεταξύ τονς ή ευθύτητα και ή χωρίς τύπους διεξαγωγή τοϋ διαλόγου κάνουν γιά πρώτη φορά δυνατό νά ρθονν στό φώς σΐ σχετικές τιληροφορίες-μέ απλότητα καΐ μέ άκρίβεια, δηλαδή μ' Sva τρόπο που

2 8

άναγνώοτης νά μπορέσει νά κρίνει ό Ίδιος γιατί νττήρχατ διαφωνίες.

'Εκείνοι πον δέν γνωρίζονν τό Ιστορικό αυτών τών οχέοεων — και δυστυχώς είναι τιολλοι — βομβαρδίστη-καν ώς τώρα μέ τόσα συκοφαντικά μυθεύματα, ώστε νά έπιβάλλεται ένα ξεκαθάρισμα. "Ας έλπίοονμε δτι θά ιό πετύχουμε μ' αύτό τό διάλογο, ώστε νά καλύψουμε τό κενό.

Μτιροστά στις νέες έπιμελεϊς προσπάθειες νά άποκλει-οθη ή θεωρία τής λίμπιντο, ή συνέντευξη αντή Ερχεται οτήν κατάλληλη στιγμή. Γιατί ό Ράϊχ έπέμενε νά βλέπει ατή θεωρία τής λίμπιντο τόν πυρήνα τής φροϋδικής θεω-ρίας. Ή έμμονή τον Ράϊχ πον κεντρίστηκε άπό πολυάριθ-μες κλινικές ένδείξεις γιά τήν ύπαρξη μιας σεξουαλικής Ενέργειας τόν όδήγηοε τελικά — διαφορετικά άπό ιόν Φρόνντ — οτήν άνκικάλυψη τής «Λίιιπιντο» στό έρναατήριο. In vitro, (στό δοκιμαστικό σωλήνα). Μετά άπ' αύτό Εγινε Αντικείμενο κριτικής καΐ στιγματισμών, πράγμα πού, λίγο πρστήτερα, είχε πάθει καΐ ό Φρόνντ. Κι άκόμα περισσότε* ρο! Γιατί uk τήν άνακάλνψη μιας χειροπιαστής φυσικής έ-νέργειας δέν πρόσφερε ό Ράιχ οτόν κόσμο έκείνη τήν κα-θησύχαση που άπαίτηοε — και τελικά πήρε — άπό τόν Φρόνντ. Ό τελευταίος συνθηκολόγησε (έξιδανίκευση, άρμη τον θανάτου, Εννοια τής Κουλτούρας) και βρήκε τή δόξα' •άλλά ό Ράιχ πέθανε ατή φυλακή.

Γιά τόν λόγο δτι ό Φρόνντ δέν πρόσφερε καμιά έπι-<7Τημονική άπόδειξη γιά τή θεωρία τής λίμπιντο, δν καΐ προεΐ7ΐε δτι μιά αέρα θά γίνει κάτι τέτοιο, άλλά και έπει-όή Βκανε παραχωρήσεις μέ τις τελευταίες ιδέες και θε<ο-ρίες τον, βρέθηκαν ol μαθητές τον τελείως άπομονωμένοι. Ή συνέπεια αντον ήταν νά άποκηρύξονν σιγά - σιγά αντή τή θεωρία — àv καΐ στις θεωρητικές τονς συζητήσεις ά-κσνει κάνεις άκόμα ειδωλολατρικές όμολογίες πίστης — •και νά μήν άντιτάξονν ουσιαστικά καμία άντίοταση στίς μαζικές έπιθέσεις που Εγιναν τώρα κατά τής θεωρίας τής ένεργείας, αντον τον ζωτικού σημείου της φροϋδικής ψυ-χανάλυσης.

Διαφορετικά θά μπορούσε ή θέση τονς νά ένισχυθή ά-~πό μία άντικειμενικη άξιολόγηοη τής άνακάλνψη ς της ζω-τικής ένέργειας άπό τόν Ράϊγ. Μ' αϋτόν τόν τοόπο θά Ιξοπλίζσνταν μέ μιά συγκεκριμένη άπόδειξη γιά τήν υπαρ-ξη μιας ζωικής δύναμης πον δρά οτόν όργανισμό και κα-

2 9

τευθύνεται πρός πολλούς έοωτερικούς χι έξωτεριχούς έ-ρεθιομούς χι έπηρεάζεται άπ αυτούς. 'Αντί γι' αυτό προ-τίμηοαν νά μείνουν βουβοί ή νά συμπεριφερθούν άδιάφορα, δύσπιστα ή περιφρονητιχά, χι hot δεν κατάφεραν να έμ-ποδίοουν τήν έξάπλωοη μιας ψυχολογίας που ξερίζωσε τήν «Ψυχή» άπό τό ζωντανό σώμα. Διακήρυξαν σάν στόχο τους τήν «Πολιτισμική προσαρμογή», χωρίς νά σκεφτούν δτι ό πολιτισμός μας, που τόσο μυωπικά υπερασπίζονται, βασί-ζεται στή βιοφνσική άκαμψία του άνθρώπινον όργανιομον και τής αυταρχικής δομής που ευνοεί.

Κατά τους θεωρητικούς τής προσαρμογής, πού φαίνον-ται ολότελα αποφασισμένοι νά έκμηόενίσουν τή λίμπιντο,. «δεν υπάρχει άνάγκη νά θέσει κάνεις σάν βάοη τής άν-θρώπινης συμπεριφοράς μιά ένέργεια πού τήν νπαρξή της π ο τ ε δέν μπορούμε ν' άποόείξουμε, τή στιγμή πού αυτή ή συμπεριφορά μπορεί νά έξηγηθεί uôvo σύμφωνα μέ τά κίνητρα, μέ τήν ψυχολογική μηχανική και μέ τήι δράση πού προέρχεται άπ' αυτά».

Ή λίιιπιντο προσθέτουν, δέν πλουτίζει τις γνώσεις μας και γι' αύτό τό λόγο θάπρεπε ν' άγνοηθεί. Μεταχειρίζον-ται τέτοιες κενές φράσεις οάν «παρορμητικά κίνητρα» καΐ «τρόπους συμπεριφοράς», γιά νά περιγράψουν τή ζωική δια-δικασία, κι αυτό κατά τή γνώμη τους είναι τελείως έπαρ-κές γιά τούς σκοπούς τους. Γι αυτούς καΐ γιά τούς φροϋ-δικούς, πού φαίνεται δτι τώρα συμφωνούν μαζί τονς, ff λίμπιντο δέν είναι τίποτε άλλο άπό μιά «Μεταφορά», «Ταυ-τολογία», κι ëva άπλό στήριγμα τής φαντασίας. «θέστε τέρ-μα ο' αύτή τή Μεταφορά», εγινε τώρα τό ομαδικό σύν-θημα δλων έκείνων πού δουλεύουν μέ τόσο ζήλο γιά νά έξισώσονν τήν λίμπιντο μέ νβρη.

01 κριτικοί τών φροϋδικών θεωριών κοντά ο' αντά ττροοττάθησαν νά έπεκτείνουν τό λάθος τον Φρόνντ, μέ τό νά παρουσιάζουν οάν μηδαμινό τό ρόλο τής κοινωνίας ο' 8,ι* άφορα τήν άνθρώπινη συμπεριφορά. Τονίζουν τόν δρο «Κοι-νωνιολογία» κι άφαιρούν τό βάρος άπ' τή ιιΣεξουαλικό-τητα».

Φαίνεται σάν είρωνία δτι μόνον ό Ράϊχ — παρ' δλο που, έτιειδή άκριβώς τόνιζε τήν κοινωνική έπίδραση πάνω στό δτομο, όδηγήθηκε σέ σύγκρονΟη μέ τόν Φρόϋντ καΐ τε-λικά Αποκλείσθηκε γι αυτό άπό τή Διεθνή Ψυχαναλυτή Έται α — δέν Εβλεπε γιατί θάπρεπε νά έγκαταλειφθή 6

3 0

φροϋδικός δρος λίμπιντο και ήταν ό μόνος που τόν ύπερα-σπίοτηκε.

"Αν και ό Ράιχ τιοτέ όέν ήταν πολιτικά ένταγμέ-ν ο ς, ο τό παρελθόν τόν καταδίκασαν βίαια και προσπά-θησαν — πράγμα πον γίνεται καμιά φιορά άκόμα και σή-μερα - νά τόν στιγματίσουν σάν κομμουνιστή, γιατί έδινε μεγάλη σημασία οτήν έπίδραοη της κοινωνίας κι έβλεπε οτις ιδέες τοϋ Μάρξ 'ένα κάποιο στήριγμα της έλπίδας νά διορθωθούν οί συνθήκες ζωής τοϋ άνθρωπου. 'Ατυοκαλού-0F τόν έη αρμοσμένο κομμουνισμό — δ πω ς άναπτύχθηκε οτή Σοβιετική "Ενωοη — τερατώδη και «κόκκινο φασισμό». Άπό τήν προσωπική τιείρα που συγκέντρωσε άνάμεοα στις μάζες οαν γιατρός, κατέληξε ο τό συμπέρασμα δτι ή δομή τοϋ ανθρώπου δπως διαμορφώνεται άπό τους αυταρχικούς θεσμούς είναι βάσει τον πρωτοπλάσματός της άδύνατο ν* άλλαξε ι.

Οί ψυχολόγοι τών κομμουνιστικών κρατών πον ως πριν λίγο καιρό έδειχναν μεγάλη περιφρόνηση γιά τις θεωρίες του Φρόϋντ — μιά άκόμη ειρωνική μετατόπιση κι αυτή — βλέπουν τώρα, μετά τήν άφαίρεση της λίμπιντο νά τους δί-νετε μιά βάση γιά τό συμβιβαομό τών δικών τους άντιλή-ψεων μέ τήν ιμυχανάλυοη, οτή μορφή της νεογεννημένης θεωρίας της προσαρμογής. "Ετσι, ένας τσεχοσλοβάκος ψυ-χίατρος ισχυριζόταν πανευτυχής: «âv είναι σωστό πώς οί φροϋδικές παρατηρήσεις γιά τήν όρμή (Triebt και τήν ένέργεια της όρμής δέν είναι άναπόσπαστο μέρος τοϋ φροϋ-δικού έργου κι äv μπορούν νά χωριστούν άπό τις έμπειρικά άιοδεδειγμένες γενικεύσεις, τότε δέν βλέπω κανένα λόγο για 'ένα μαρςιοτή >•' άπορρίπτει τόν Φρόυντ».

Ό Ράϊχ δέν ΐηαψε ποτέ ν' άναγνωρίζει τί χρωστούσε στόν Φρόύντ. Κοιτάζοντας αναδρομικά, θεωρούσε τή διαφο-ρά πού είχε μαζί τον σάν ένα κρίκο οτήν άλυοίδα της έπι-οτημονικής έξέλιξης, και γι αυτό τό λόγο έπιθνμητή καί μάλιοτα άναγκαία. Σ' αν τή τή συνέντευξη ό Ράϊχ προσπα-θεί μ έπιμονή ν' άτιοδείξει τιόσο ονσιαοτικά σννέβαλαν οι διατνπώσεις τοϋ Φρόυντ στό ξεκαθάρισμα πού αυτός πέτυ-χε στόν κλινικό τομέα. Ή διατύπωση τοϋ Φρόϋντ περί τής «αρνητικής θεραπευτικής άντίδρασης» έγινε 7ΐαραδείγμα-τος χάριν άητορμή νά καταπιαστεί ό Ράιχ μέ τό πρόβλημα και νά βρει μιά βιολογική έξήγηση τυου συμφωνεί τελείως μέ τά κλινικά συμπεράσματα κι άντικαθιοτά τήν παροδική

3 1

υπόθεση τον Φρόϋντ γιά τήν όρμή τον θανάτου, γιά τήν ό-ποια ό ίδιος ό Φρόϋντ έλεγε δτι είναι καάαρά θεωρητική.

Ή άπογοήτευοη τοϋ Ράϊχ για τόν Φρόιντ, δσο δικαιο-λογημένη xi αν ήταν, δέν τόν όδήγηοε ποτέ οε <>ιιΐοος ή άρ-νηοηιι. 'Αντίθετα, εγραψε: «έφθασα οε οημειο νά έκτιμή-οω χαλΰτερα και βαθύτερα τις φρονδικές καταχτήσεις πα-ρά έκεινον τόν καιρό πον ήμονν 'ένας ά</ οοιωιιένος μαθη-τής τον».

'Ακόμα και στονς "Ανχλερ, Γ ιοννγκ s.a\ Ρανκ όεν ϊ-παψε ό Ράιχ ποτέ >•' άναγνωρ ίζει ε vu χρίος για χήν α-κούσια βοήϋεια πον τον ιρόογ εραν ο'ι θιωρητικις τονς θέ-σεις οτήν αναζήτηση της βάοης τής ιΊεωριας χής λίμπιν-το ο' έπίπεόο ψνοικών έπιοχημών.

Τούνανχίον, ό Φρόννχ μέ τήν ανϋενιιχόιηχά τον είχε ιήν τάση νά έπιβάλη, μιά οταχική, τελειωμένη και άνεξέλικτη μορφή] χμνχανάλνοης. Καύένας πον τον έφερνε άντίρρηοη, θεωρούνταν αιρετικός και όεν άνηκε πια οιήν ΐ/'νχανάλυ-ot]. Τό κλείσιμο τής y ρονόιχής άεωρίας στό κέλνΐ/ός της και ή έπιθυμία νά τήν κόνονν κοινωνικά άποδικτ'η όόή-γηοε οτήν άπώλεια τής ιοτοριχής της οημαοίας οάν ξεκί-νημα μεγάλο, πού νποσγόταν έξελίξεις, δπως ϋά απορού-σε νά περιμένει κανείς άπό τήν Ψυχανάλυση ot'iv επιστήμη.

Τώρα είναι φανερό πώς ή άόυναμία τών ψυχαναλυτών νά κατανοήσουν τή θεωρία τής λίμπιντο και νά τ'ην έφαρ-μόσουν οτήν πράξη καθώς κι ό φόβος πον προξενονοε σέ μιά άκαμπτη τάξη πραγμάτων, όόήγηοαν οτόν άχρωτηρια-ομό της. Οι τελειιταϊες ίθεωρητικές άναζηχήσιις τον Φρό-ϋντ είχαν ώς σκοπό νά ξαναβρή ή άνθρωπότητα τόν ήουχο ύπνο της, γιατί δέν ήταν διατε&ειμένη ν' άναλάβει τήν ευ-θύνη γιά τις έπιπτώσεις τής θεωρίας τής λίμπιντο.

Ή τιροοωπιχή άνεπάρχεια τών μαθητών τον Φρόϋντ και ή αυθεντικότητα τον ίδιον, πον είτε δέν ήϋελε ε'ίιε δεν μπορούσε νά βγάλει τά τελικά συμπεράσματα άπό τις πρώ-τες τον στιονδαϊες ιδέες, ύψωσαν ίνα φράγμα γιά κάθε ηρόοόο προς τήν κατεύθυνοη μιας άτιοτελεσιιατικής θερα-πείας και, τό σπονδαιότερο, προς τήν κατεύθυνση ιιιάς ua-ζιχής προφύλαξης άπό τις νενρώοεις.

Ή παράλειψΐ] τον Φρόνντ νά εξηγήσει βιολογικά τήν adταρχιχή μας κουλτούρα περιόρισε τή χρηοιιιότητα τής θε-ωρίας του, ένώ άπό τό άλλο μέρος ή άπουοία πρακτικών ίπιτυχιών οτήν έφαρμογή τής χμνχανάλυσης οάν άεραπευ-

3 2

τικον συστήματος, ήρθε νά βοτ)θήσει έκείνους πού θέλουν νά έξουόετερώσουν τελείως τήν έπίδραση τοϋ Φρόυντ.

Μόνον ό Ράϊχ όέν χάμφθηχε. Και γι αυτό έγινε ανεπιθύμητο πρόσωπο τ όσο γιά τους βιοψυχολόγους, έπει-όή τόνισε τή σημασία της Κοινωνιολογίας, δοο καί γιά τους κοινωνιολόγους, έπειόή τόνισε τή σηιιασία της Βιο-λογίας.

θεωρίες καί ύποθέοεις πάνω οέ βασικά προβλήματα της ζωής όέν βάζουν ουνήθως οέ κίνδυνο τήν καθεστηκυία τάξη. Και γι' aino τό λόγο τις περισσότερες γορές μία τέτοια άργόοχολη διανόηση γίνεται άπλώς άνεκτή ή παρα-βλέπεται. "Αν δμως κανείς καταστήση τά προβλήματα αυ-τά άντικείμενο έπιστημονικών έρευνών, τότε ξυπνάει σχε-όόν πάντα ή καχυποψία κι δχι σπάνια άκολουθεϊ ή διακω-μώύηση. Τή στιγμή που θά άνακαλυ(/θή μιά βασική άλή-θεια συγκεντρώνονται δλες οί δυνάμεις της καταπίεσης γιά vù τήν άποκρύψονν η rà τήψ καταοτρέχμουν.

Τήν άνακάλυψι) τής ζωικής ένέργειας τήν άντιμετώπι-οαν αύτές οί δυνάμεις μ' δλο τους τό δηλητήριο. Κάθε σκα-λοπάτι ο' αυτή τήν τιορεία άπό τή θεωρία τοϋ Όργαομοΰ ώς τήν χορύφωσή της, πού ήταν ή άνακάλυψη ιιιΰς παντα-χού παρούοης ένέργειας, αντιμετωπίσθηκε μέ συκοφαντίες και δ ι ώξ ε ι ς. Αντά τά συνηθισμένα ιιέσα καταπίεσης έφτασαν τελικά στό κάψιμο τών βιβλίων του, στήν φυλά-κιση και ο τό θάνατο τοϋ Ράιχ οτή φυλακή.

'Αλλά δπως ή άνακάλυψη μιας βασικής άλήθειας έτσι και ή απόδειξη τής ύπαρξης μιας καθολικής δύναμης δέν μπορούν νά παραμεριστούν ή νά μείνουν πάντοτεινά κάτω άπό τήν καταπίεση. Βέβαια, οι άντίπαλες δυνάμεις, πού fié τόοο πείσμα, προοπαθούν νά καταπνίξουν τήν άνακάλυψη όέν θά τό βάζουν κάτω ποτέ. Οί συκοφαντίες καί οί διώ-ξεις μένουν αμείωτες καί τώρα, δέκα όλόκληρα χρόνια μετά τό θάνατο τον Ράϊχ. Παρ' δλα αύτά, θά πρέπει τελι-κά νά μελετηθούν οί ανακαλύψεις του λογικά. Δέν θά δέχε-ται κανείς αιώνια τήν άσκοπη άσκηση άναριιόόιας κι.έπιπό-λαιης ερμηνείας. Και δέν θά μπορεί ή συκοφαντία νά έμπο-όίζει πάντα τή σοβαρή σκέψη ν' άοχσληθεϊ ιιέ τή σημασία τής άνακάλυψης. Αύτή ή ατνακάλυγη] όέν θά κρίνεται συνέ-χεια μέ τά κριτήρια τής τιροχσιειλημμένης ψυχανάλυσης, που μόνο α τά προβλήματα τής ψυχής μπορεί νάναι αυθεντία, κι ούτε ai βάθη τις νομικές δολιχοδρουίες τών ΰγειονομι-

3 3

χών άρχων πονναι προσανατολισμένες οτή χημεία. Ή άξια τής άνακάλυψης θ' άποδειχθή μέ δάση μιά έ -

ρευνα, μέ τή βοήθεια των φυσικών έπιστημών, πού θά ττροο-ιυαθήοει νά μελετήσει κάτω άπ ο τό φως μιας καθολικής μορφής ένέργειας τέτοια άσχετα μεταξύ τους, άπό πρώτη άποψη, φαινόμενα, δπως ή βιογένεση, ό καρκίνος, ή βαρύ-τητα, ή δημιουργία τών τυφώνων και τών έρήμων

Ή σχέση άνάμεοα οτόν Ράιχ και στον Φρόνντ ήταν τό ά-ποηραοιοτικό πρώτο βήμα στό δρόμο που έφερε οτήν άνακά-λνψη τής χοααιχής 'Οργονοενέργειας. Ό σκοπός τον βιβλίου· μας είναι νά ρίξει q ώς οτήν σημασία αυτής τής σχέσης.

Ή οννέντενξη ιάρθηκε τό 1952 οέ μαγνητοταινία και, λίγο ιιετά, γράφτηκε οτό κείμενο πον είναι γνωστό ιιέ τόν τίτλο ίΐ'Ο Ράϊχ υιλάει γιά τόν Φρόνντ».

Ή άπόφαση τοϋ Ράϊχ για τή δημοσίευση

Κατά κανόνα βιογραφίες γράφονται δταν τά έπίμαχα κι άμφιοβητονμενα ζητήματα χάοονν τή σημασία τους, δ-ταν κάνεις πιά δέν ένδιαφέρεται γι' αυτά, 0ταν πιά γίνον-ται Ιστορία κι απολιθώνονται. Βιογραφίες μεγάλων άν-δρών θ&πρεπε νά γράφονται δοο δλοι δσσι είναι υπεύθυνοι γιά τά καλά ή τά κακά ζοϋν άκόμα και μπορούν ν' απαν-τήσουν. Γιατί ναμαοτε τόσο διακριτικοί οέ σοβαρά πράγμα-τα πον θίγονν τήν ιδιωτική σφαίρα, τή στιγμή πον οί έφ>)-μερίδες καθημερινά μας πνίγουν μέ άοήμαντα οχανδαλάχια,'

Ή άνάπτυξη τής έπιοτήμης και τής παιδαγωγικής στα έκατό έτιόμενα χρόνια θά κρίνει δν αντή ή οννέν τενξη έ-χει καμιά σημασία ή αν τά προβλήματα τής μητρότητας καϊ τής βρεφικής ήλικίας θά έξακολουθήοονν ν' αγνοούνται και νά φέρνουν σύγχυση και ο' £ΙΑες έκατονταετίες τής άνθρώπινης μοίρας. Γι αύτό Έχει άποφαοιοτική σημασία, νά δημοοιενθή τώρα το κνριώτερο μέρος τής συνέντευξης τοϋ Βίλχελμ Ράιχ γιά τόν Σίγκμουντ Φρόνντ

Βίλχελμ Ράϊχ, 1954

1. Στ'ι; διαπραγματεύσεις ποΰγιναν πριν παρθεί αυτή ή συ-νέντευξη και πριν παραχωρηθούν τά ντοκουμέντα του Organ — Institut, δ Δρ "Αϊσλερ είχε πει πώς το 'Αρχείο Σίγκμουντ Φρςϋντ είχε την πρόθεση ν'- απαγορέψει τή χρησιμοποίηση τοϋ υλικού τον γιά έκατό τουλάχιστο χρόνια.

3 4

Ό Ράϊχ μιλάει για τον Φρόυντ

18 'Οκτωβρίου 1952

DR. EISSLER* : Δόκτωρ Ράιχ, θα ήθελα να σας κάνω μιά πολύ άπλή έρώτηση. Μιά πολύ γενική, άλλα άπλή έρώ-τηση. θ ά ήθελα πολύ να μάθω δλα δσα γνωρίζετε σεις γιά τόν Φρόϋντ. 'Ακόμα κι δταν δέν πρόκειται για άμεσε; έμ-πειρίες και μόνο τό γεγονός πώς είναι σκέψεις και παρα-τηρήσεις δικές σας γιά τόν Φρόϋντ, έχουν για μας σημασία.

DR. REICH**: Σύμφωνοι. Μοΰ άνχθέτετε δηλαδή κάτι πολύ σημαντικό. Γνωρίζω πολλά γιά τόν Φρόϋντ. Πιό κα-λά θάταν ν' άρχίσω μέ τή βασική θεωρητική διαφορά άνάμε-σα στις άρχές τής Ψυχανάλυσης καΐ στή δική μου έργασία. "Οχι γιά νά κάνω προπαγάνδα γιά τις έργασίες μου άλλά γιά νά έξηγήσω πώς έβλεπα έγώ τόν Φρόϋντ. Ή Ψυχανάλυ-ση, δπως πολύ καλά ξέρετε, δουλεύει μέ λέξεις και άσυνεί-δητες ιδέες. Αυτά είναι τά έργαλεΐα της. Κατά τόν Φρόϋντ — δπως τόν καταλάβαινα έγώ δταν δημοσίευσε αύτά τά πράγματα — μπορεί κανείς νά παρακολουθήσει τό 'Ασυνεί-δητο t προχωρώντας πρός τά πίσω μόνον ώς τις λεκτικές πα-

* "Αιοσλερ· στό έξης Α. " Ράιχ — στό έξη ; Ρ.

t 'Ασυνείδητος τό 'Ασυνείδητο, (άπό: «Das Vokabular der Psychoanalyse τών J . Laplanche, J . — B. Pontalis, γερμ. μετά-φραση Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main, 1U72), γερμαν. : U..bewub' Jas Unbewupte, — γαλλ. : iconscient.

Α) Τό έπίΟετο «ασυνείδητος» χρησιμοποιείται μεριχέ; φορές για νά χαρακτηρίσει τό σύνολο τών μη παρόντων περιεχομένων τοϋ έπίκαιρου συνειδητού πεδίου — κι αυτό μέ μία «περιγραφική», ί χ ι «τοπική» ϊννοια, χωρίς νά γίνεται δηλαδή διάκριση άνάμεσα οτά πε(ΐςχόμε\α τών συστημάτων Προσυνειδητό καΐ 'Ασυνείδητο.

3 5

ραστάσεις, ώς τότε, δηλαδή, πού γεννιούνται ο! «λεκτικές ει-κόνες» («Wort - Bilder»). Μ' άλλα λόγια, ή Ψυχανάλυση δέν μπορεί νά διεισδύσει πίσω άπό τόν δεύτερο ή τόν τρίτο χρόνο τής ζωής του άνθρώπου. Ή Ψυχανάλυση, δηλαδή, δεσμεύεται άπό :ήν ίδια της τή μέθοδο. Και πρέπει νά τη-ρήσει αύτή τή μέθοδο, πού είναι δ χειρισμός τών συνειρμών και τών λεκτικών εικόνων. Ή Χαρακτηρολογική Άνάλυ-

H) Μέ τήν τοπική fwoia , τό έπίθετο «ασυνείδητος» χαρα-κτηρίζει ?να σύστημα πού περιέγραψε ό Φρόϋντ στά πλαίσ α τής πρώτης του θεωρίας περί ψυχικοΰ μηχανισμού : σχηματίζεται άπό απωθημένα περιεχόμενα, τών όποιων ή είσοδος στο σύστημα ΓΙ ρο-oi'vf δητό - Συνειδητό έμ-τοδίζεται (ϊπό τήν δ αδιχασία τής ('.πιο θήσεως.

Γά κιριιυτερα χαρακτηριστικά τον Ασυνειδήτου (ή Άσν) σαν συιτήιιατος μπορούν νά συνοψισθούν ώς έ ξ η ; :

a t Τα «περιεχόμενα» του είναι «αντιπρόσωποι όρμίιν». 6) Αυτά τά περιεχόμενα έξουσιάζονται άπό τους ειδικούς μη-

χανισμούς τής «πρωτογενοϋ; διαδικασίας», ιδίως τή «συμπύκνωση» και τήν «μετατόπιση».

γ) ΙΙροσπαθοϋν — φορτισμένα μι to).)ή ενάργεια όρμής — vù φβάσουν πάλι στό Συνειδητό καΐ νά δράσοι>ν (έπάνοδος τοϋ Απωθημένου)· άλλι'ι τήν είσοδο του; στό σύστημα Προσυνειδητό -Συνειδητό μπορούν νά πετύχουν με τή μορφή «συμβιβαστικών σχη-ματισμών», μόνο μετά παραμόρφωση άπό τή «λογοκρισία».

δ) IIρό παντός επιθυμίες τής παιδικής ήλικίας φιξάρονται στό 'Ασυνείδητο.

Μέ τήν σύντμηση Ά σ ν έννοεϊ κανείς τό οΰσιαστικοποιημενο (έ-πίβετο) ασυνείδητο;, σάν σι'ιστημα· άσν σάν σύντμηση τοϋ έπ -θέτου «ασυνείδητος» χαρακτηρίζει μέ τήν στενή έννιια τά περιε-χομε\α αύτοϋ τοϋ συστήματος.

Γ) Στά πλαίσια τής δεύτερης φροϋδικής τοπικής θεωρία; τό «ασυνείδητος» χρησιμοποιείται κυρ'ως σάν έπίθετο· στήν πραγμα-τικότητα τό «ασυνείδητο;» βέν είναι rail ή Ιδιορρυθμία μιας ειδι-κής εννοιολογικής βαθμίδας, λόγψ τοϋ δτι χαρακτηρίζει τό ΑΤΤΟ (6λ. έπεξ. σημ. σελ. 00), χαθώ; ιπίοης μερικά και τό ΕΓΩ και τό Τ Γ Ι Ε Ρ - ΕΓΩ. 'Αλλά θαπρεπε νά λάβει κανείς ύπ' δψιν :

a t Τ à χαρακτηρ στικά που στήν πρώτη τοπική θεωρία απο-δίδονται στό σύστημα Ά σ ν αποδίδονται και στή δεύτερη θεωρία έ\τελώς γενικά στό ΑΤΤΟ·

β) ή διαφορά άνάμεσα στό IIροσυνειδητό και στό Ασυνεί-δητο Αν και δέν βασίζεται raà σέ μιά διασυστηματική διαφορά παραμένει έν τούτοις σαν ένδοσυστηματική διαφορά (Τό Ε Π Ι καϊ τό Τ Ι Ι Ε Ρ - ΕΓΩ είναι έν μέρει προσυνειδητά και έν μέρει ασυνείδητα).

3 6

ση(1) άνέπτυξε τώρα μιά δυνατότητα να διαβάζει κανείς έκ-φράσεις συναισθημάτων. 'Ενώ δ Φρόϋντ μα; άνοιξε τόν κό-σμο τοϋ Ασυνειδήτου (σκέψεις, έ/πιθυμίες κ.λπ.) , έγώ κα-τάφερα να διαβάζω έκφράσεις συναισθημάτων. "Ως τότε δέν μπορούσαμε να διαβάσουμε τό «πνεΰμα».

Τό μόνο πού μπορούσαμε vi κάνουμε ήταν vi συνδέσουν με λεκτικούς συνειρμού; (*). Μ' άντιλαμβάνεσθε καλά;

Α: Βεβαίως. Ρ: Μόλις ή Χαρακτηρολογική 'Ανάλυση καταφέρει νά

διαβάσει *.ήν Εκφραση τοϋ συναισθήματος, δέν χρειάζεται πιά νά μιλάει 6 άσθενής. "Οταν γνωρίζουμ£ τόν άσθενή κα-λά, τότε ξέρουμε, χωρίς vi χρησιμοποιούνται λόγια, τί συμ-βαίνει. Μέ τήν £κφρασή σα; μοϋ λέτε ποιό; είσθε. Ό Φρόϋντ μοδλεγε μέ τήν έκφραση τοϋ προσώπου του τί ήταν. Σά; πα-ρακαλώ, πηγαίνετε έκεϊ άπέναντι και κοιτάξτε τήν φωτο-γραφία τοϋ Φρόϋντ. Δέν ξέρω άν βλέπετε τί είναι μέσα σ' αύτή τήν εικόνα. Κι έγώ δέν τδβλεπα τό 1925 δταν πήρα ά-πό τόν Φρόϋντ αύτή τή φωτογραφία·. Μπορείτε νά δήτε ~ί είναι μέσα στήν εικόνα;

Α: Ναί, λίγο... Ρ : Μια πάρα πολύ μελαγχολική Ικφραση, άληθινή ά-

πελπισία. Έ γ ώ άρχισα vi βλέπω τήν άπόγνωση στό πρόσω-πο τοϋ Φρόϋντ, γύρω στα 1940. "Αν και ήταν ήδη νεκρός (είχε πεθάνει στις 23 Σεπτεμβρίου 1939) άσκοϋσε μεγάλη

έπίδραση στις παρά πέρα ϋρευνές μου στόν τομέα τών ανθρω-πίνων συναισθημάτων. Πρώτα, λοιπόν, διάβασα σωστά τήν Εκφραση τοϋ συναισθήματός του και μετά τέθηκε τό πρόβλη-μα γιατί ήταν £τσι άπελπισμένος. ΚαΙ γιατί δέν τό παρατή-ρησα νωρίτερα, έκεϊ στό 1925 ή τό 1930;

» "Οταν συνάντησα τόν Φρόϋντ τό 1919, ήταν £να; πο-λύ ζωντανός άνθρωπος. Τόν περιέγραφα λίγο στόν πρώτο τό-μο τοϋ βιβλίου μου «Ή άνακάλυψη τοϋ ΟΡΓΟΝ». ΤΗταν γε-μάτος ζωή. Δέν τόν χωροϋσε δ τόπος. ΤΗταν δλο ένθουσιασμό και χαρά. ΚαΙ ξαφνικά, έκεϊ γύρω στα 1924, κάτι ?γινε. Δέν ξέρω άν σας είναι γνωστό δτι άποσύρθηκε τό 1924, άπ' δλες τις συναντήσεις και τά συνέδρια. Τήν ϊδια άκριβώς έπο-χή τοϋ παρουσιάστηκε καρκίνος τοϋ φάρυγγος. Μέ παρακο-λουθείτε ;

"Οδηγία: ή παράθεση τώ\ αριθμημένων σημειωσεων (1 — ΤΙ) περί/αιιβάνεται στις σε)ιδε; 119—137.

3 7

Α: Ναί, βέβαια. Ρ: Λοιπόν,δ καρκίνος, κατά τΙς ίρευνές μου — θά ξέ-

ρετε πώς έχω δουλέψει πάνω σ' αύτά τα θέματα — ποφθυ-σιάζεται σαν άποτέλεσμα συναισθηματικής παραίτησης, ένα βιογενετικό συρρίκνωμα, μια έγκατάλειψη τής έλπίδας(8).

Α: Ναί; Ρ : Αυτό βάραινε λοιπόν τόν Φρόϋντ: γιατί άναπτύχθη-

κε ό καρκίνος του άκριβώς τότε; Ό Φρόϋντ άρχισε ν' άπο--καρδιώνεται, νά παραιτείται. ("Αν δέν μπορείτε νά μέ πα-ρακολουθείτε, χν κάτι δέν είναι σαφές, παρακαλώ ρωτά-τε. Διακόψτε με και ρωτάτε χωρίς ένδοιασμούς). Τότε δέν τδβλεπα αυτό ,τό πράγμα έγώ καί, άρκετά περίεργα, ή ρή-ξη μεταξύ μας άρχισε έκείνη τήν έποχή.

» Τώρα θάθελα νά σάς πείσω πώς δέν είναι πρόθεσή μου νά θίξω κανένα. Δέν έχω τό παραμικρό ένδιαφέρσν πιά γιά τήν ψυχαναλυτική κίνηση. Ά π ό τήν έποχή γυρω &νί 1930 έμεινα όλομόναχος. Μερικοί άπό κείνους που ήταν τό-τε άναμιγμένοι στήν υπόθεση, έχουν ήδη πεθάνει. "Αλλοι ζουν άκόμα. Μερικές άπό κείνες τΙς άμαρτίες ή συνεχίζονται ή έξακολουθοϋν να έχουν έπίδραση μέ τή μιά ή τήν άλλη μορφή, θάθελα νά προσθέσω πώς γιά δλα δσα έγιναν μεταξύ τής Διεθνούς Ψυχαναλυτικής. Εταιρίας ( IPG)* και έμοΟ, έρριξα στήν άρχή τήν εύθύνη στόν άλφα, ή στόν βήτα, στήν ψυχαναλυτική Εταιρία, ή σέ μια προδοσία άπέναντι στόν ΦρόΟντ καί στήν Ψυχανάλυση. 'Αποδείχθηκε μετά πώς δλα αύτά δέν ήταν άλήθεια. Ξέρετε τί έγινε μετά;

Α: Μόνο σέ γενικές γραμμές... Ρ : θ ά σας άναφέρω τις λεπτομέρειες. Ό , τ ι έγινε τότε,

δέν έγινε μόνο στήν IPG μεταξύ 1926 καί 1934. Τέτοια συνέβησαν σ' δλες τις έποχές. Κάτι παρόμοιο συνέβη στή Χρι-στιανική Εκκλησία, χίλια πεντακόσια χρόνια νωρίτερα. "Ε-γινε σέ κάθε σπίτι πάνω στή γή. Σάς φαίνεται περίεργο, δέν είναι έτσι; Τί συνέβη; Γνωρίζετε τόν δρο «δηλητηριασμέ-νος χαρακτήρας»;

Α: Μάλιστα. Ρ: "Ας πάρουμε μιά ειρηνική κοινωνική δμάδα είτε άπό

ψυχαναλυτές, εΓτε άπό κοινωνιολόγους tlzt άπλώς μιά κοι-νότητα σάν τή μικρή μας πόλη Rangeley. 'Ανάμεσά της βρί-σκονται δύο ή τρείς άνθρωποι άρρωστοι, συναισθηματικά άρ-

* Internationale Psychoanalytische Gesellschaft

3 8

ρωστοι, πού άρχίζουν νά δημιουργούν ταραχές 4. Μπορείτε νά jii παρακολουθείτε ;

Α : Μάλιστα. Ρ : Αότοί οί άνθρωποι είναι τώρα Ιστορικά πολύ μχχροί

•και άσήμαντοι. 'Αλλά τότε, γιά μένα και γιά τούς άλλους ψυχαναλυτές, δέν ήταν άσήμαντοι. Τότε έπαιζαν σπουδαίο ρόλο, γιατί πάλαιψαν ένάντια στήν έξέλιξη τών γνώσεων γιά τόν άνθρωπο, ένάντια στήν πρόοδο νά καταλάβουμε τήν άν-Ορώπινη φύση δχι μόνο μέ βάση λέξεις ή συνειρμούς ή άσυ-νείδητες ιδέες, άλλά και μέ βιοενεργητικού; έκφρασ-.ικούς τρόπους, δπως ή κίνηση, τό βάδισμα, τό συναίσθημα — μέ δυό λόγια, αυτή είναι ή έξέλιξη άπό τήν άνάλυση συμπτω-μάτων στήν χαρακτηρολογική άνάλυση και στήν Όργονοθε-ραπεία — και μάλιστα, αύτοί δέν πάλαιψαν μ' έπιχειρήμα-οα, μέ άνταποδείξεις, άλλά μέ συκοφαντίες. Μέ συκοφαντίες, Επαναλαμβάνω !

» ΤΗταν τότε κάποιος πού πρέπει νά τόν ξεχωρίσω. Τώ-ρα έχει πεθάνει. Αύτοκτόνησε. Είναι 6 Paul Fedem ( 5 ) . "Υπάρχουν άποδείξεις πώς αυτός 6 άνθρωπος άρχισε γύρω α τ ί 1924 νά προδιαθέτει τόν Φρόϋντ έναντίον μου. Τότε δέν τδξερα. Κι δ Φρόϋντ δέν τδξερε. 'Αργότερα φάνηκε καθα-ρά ( ' ) . Μέ ζήλευε γιά τις έπιτυχίες μου. Τό άποτέλεσμα ή-ταν ή βρωμερή Ιστορία τής Λουκίρνης. Δέν ξέρω τί έχει γραφεί γιά μίνα στό 'Αρχείο Φρόϋντ — τί συκοφαντίες καΐ τί δυσφημήσεις. 'Αλλά ξέρω πώς είναι γεγονός: ξέρω ποιός είχε άνακατευτή σ' αυτά. Ή τ α ν δ Jones ( 7 ) . Τό ξέρω. Κι αδτό βγαίνει άπό τά γράμματα πού μοδγραφε δ Φρόϋντ ή έ-γώ σ' αυτόν. Δέν γνωρίζω άν έπεσαν στά χέρια σας. Τάχε-τε διαβάσει;

Α: Μάλιστα. Ρ : Τότε θά είδατε πόσο είχαν έρεθισθή τά πνεύματα.

Σ ' ένα του γράμμα, 6 Φρόϋντ μέ διαβεβαιώνει πώς θά μέ •καλύψει δ,τι κι άν λέγεται γιά μένα. Δέν ξέρω άν τό θυμά-στε αυτό. Συνέβη, πάντως, γύρω στά 1928 ( β ) . Λοιπόν, δ-λ η αυτή ή φοβερή ιστορία άποκαλύφθηκε στό συνέδριο τής Λουκίρνης. θέλετε νά μάθετε τίποτα σχετικά;

Α: Μάλιστα. Ρ : "Οτι άποπλανοΰσα δλες τις άσθενεΐς μου. "Οτι ήμου-

να ψυχοπαθής. Αυτό έλεγαν και ξανάλεγαν. Και δτι στό τέ-λος έγινα σχιζοφρενής. Αύτό συνεχιζόταν χρόνια. Τά γνο>-ρίζετε αύτά;

3 9

Α: "Όχι, αύτα δέν τά γνώριζα. Ρ : Δέν Εχετε άκούσει τις διαδόσεις γιά τή σχιζοφρένεια;

'£2, ναί! 'Ο Fenichel τα διέδωσε. Βέβαια, σήμερα δέν τα πιστεύει πια κανείς (®). Ήταν μια καταπληκτική Ιστορία. 'Αμφιβάλλω δτι δέν άκούσατε ποτέ δτι είμαι παρανοϊκός, σχιζοφρενής.

Α: "Οχι, δέν τδχω άκούσει. Ρ : 'Αλήθεια; Α: 'Αλήθεια. Ρ : θέλετε να δείτε τα ντοκουμέντα; Να σας τά δώσω; Α: Καλά, δηλαδή άν τό θέλετε... Ρ : Λοιπόν, ναί! ΙΙροσέξτε! Είμαι σέ θέση νά σας έξη-

γήσω πώς Εφτασαν ώς έκεϊ, νά μηχανευτούν μιά τέτοια ιστο-ρία και νάτή διαδώσουν. Τό 1929 —νομίζω τότε ήταν—- είχα άρχίσει νά δουλεύω στή Χαρακτηρολογική 'Ανάλυση, με τις φυσιολογικές κινήσεις καΐ τά φυσιολογικά συναισθήματα τών άρρώστων. Είσαστε έξοικειωμένος μέ τήν Χαρακτηρολογική 'Ανάλυση ;

Α: Μάλιστα. Ρ : Τότε ξέρετε ίσως τί δνομάζω προοργαστικά ρεύματα

(Praorgastische Strömlingen) καΐ Όργονοτικά ρεύματα (Orgonotische Ströme) ; (1β)

Α: Ξέρω κάτι λίγα γι αύτα τά πράγματα. Ρ : 'Αλήθεια; Γιατί διαφορετικά δέν Εχει νόημα. Α: Λοιπόν, γνωρίζω κάπως καλά τή βιβλιογραφία ώς

τήν έποχή πού έγκαταλείψατε τήν Ψυχαναλυτική Κίνηση. Ρ : Αύτό είχε γίνει κιόλας τότε. Δέν Εχετε διαβάσει τήν

τρίτη Εκδοση :ής «Χαρακτηρολογικής Ανάλυσης»; Α: "Οχι, δχι τήν τρίτη Εκδοση ( " ) . Ρ : Καλά, λοιπόν. Στούς σχιζοφρενείς ξεχύνονται στό

Συνειδητό τά βιοενεργητικά συναισθήματα ή οί βιοενεργητι-κοί έρεθισμοί. Αύτοι οί Ερεθισμοί, στά λεγόμενα κανονικά ά-τομα είναι κατά τό μάλλον ή ήττον κλειστοί. Αύτό συμβαί-νει Ιδίως στήν περίπτωση τοϋ Εμποδισμένου στίς δρμές τοι> καταναγκαστικά νευρωτικού [Friebgehemmter Zwangsneu-rotiker*]. Μετά άπό Ερευνες πού Εκανα πάνω στή διαφορά

Σ. τ. μετ. : 'Ορμή (άπό τό παραπάνω Λεξικά, 6λ. ϋποσημ. m ) . :)!>). (Γερμ. : Trieb — γαλλ: Pulsion).

Μία δυναμική διαδικασία που με μορφή πίεσης (ίνεργειοκη φόρτιση, κινητηρα ροκη) κάνει τόν όργανισμά νά τείνει προς ί ν α

4 0

άνάμεσα ατό νευρωτικό καί στό σχιζοφρενή τύπο, άνακάλυψα πώς δ νευρωτικός άντιλαμβάνεται δτι οί έρεθισμοί πού μπο-ρούν να ξεχυθούν αυθόρμητα — ή στή διάρκεια τής θερα-πείας — είναι βιολογικής φύσεως καί έρχονται άπό μέσα. Ό σχιζοφρενής δέν μπορεί να άντιληφθεϊ δτι αύτές οί πρω-τογενείς βιοφυσικές αισθήσεις καί τα ρεύματα είναι μιά έ-σωτερική διεργασ'α, κι έτσι όδηγείται σέ λανθασμένες έρ-μηνεϊες xai στό να τις άντιπαρέρχεται. Δηλαδή πιστεύει 5τι οί έρεθισμοί — αύτές οί έξαιρετικές αισθήσεις (Sensatio-nen) — ή έντονη κίνηση, ή σύγχυση μέσα τοι> — προέρχον-ται άπό έςωτερικές έ/πιδράσεις, δτι είναι π.χ. έργο αύτών πού τόν καταδιώκουν καί προσπαθούν να τόν φέρουν στήν ήλεκ-τρική καρέκλα. 'Αντιλαμβάνεται τα βιοενεργητικά του συν-αισθήματα <^λά δέν κατανοεί τή σημασία τους. Αύχή ή έρμη-νεία τής Σχιζοφρένειας θεωρήθηκε άπό τούς ψυχαναλυτές ϊ-πωςοί Jones, Federn, Fenichel, σαν τρελλή ή καί παρανοϊ-κή. Κι άπ' αύτή τήν ιστορία βγήκε ή συκοφαντία νά μέ χα-ρακτηρίσουν παρανοϊκό σχιζοφρενή, θάθελα να διαβάσετε τήν τρίτη έκδοση. Τήν έχετε;

Α: Γύρω στα 1930 δέν είχε άκόμα έκδοθή.

σκοπό. Κατά Φρόι'ντ πηγή μια; όρμής, είνα ίνας σωματικός έρε-θισμός (τεταμένη κατάσταση)· σχοπός της είναι ή £ρση της τετα-μένης κατάστασης πού έπικρατεϊ στήν πηγή τής όρμής* στό «αντι-κείμενο» ή χάρις σ' αύτό μπορεί ή όρμή νά φθάσει τό σκοπό της.

Γιά τήν γερμανική λέξη Trieb εισήχθη στις γαλλικές με-ταφράσεις τού Φρόϋντ ή λέξη pulsion γιά νά αποφευχθούν συγ-χύοι,ις μέ παλαιότερα χρησιμοποιούμενες έχφρά<φις, δπως in-stinct ή tendance. Αύτη ή συμφωνία δμως δεν τηρήθηκε πάντα· παρ' δλα αύτά είναι öixa ολογημένη. Τουναντίον στήν αγγλική Standard Edition προτίμησαν νά μεταφράσουν τή λέξη Trieb μέ τή λέξη Instinct, χωρίς νά ληφθούν ΰπ' δψει άλλες δυνατό-τητες δπως «drive» και «urge». Αύτό τό πρόβλημα συζητείται στή γενική εισαγωγή τοϋ πρώτου τόμου τής Standard Edition.

Στην γερμανική γλώσσα υπάρχουν και. οί δύο έκφράσεις «Instinkt» καί «Trieb». Ή λέξη «Trieb» (προερχόμενη άπό τό ρήμα «Trieben»), /ρηιιμοποιήβηκε ί ξ αρχής καί περιχλείει πάν-τα ?\α ϊχνο; πίεσης.

Καταναγκαστικά νευρωτ κός (άπό τήν 'Εγκυκλοπαίδεια Brockhans), Anankast der Zwangsneurotiker, ό δνθρωπος πού τείνει πρός καταναγκαστικές πράξεις καί ιδέες' πολλές φορές μέ τίΜΓκές χαραχτηρολογιχές ιδιορρυθμίες: εύσυνειδησία μέχρι σχολαστικότητα, έλλειψη χιούμορ, έσωτερικό δγχος καί αβεβαιό-τητα, συχνά πίσω άπό τονισμένη ευγένεια κρύβει μία έπιθετιχό-τητα κατά τοϋ περιβάλλοντος.

4 1

Ρ : "Οχι δημοσιεύτηκε τό 1948. Α: 'Αλλά είχε ήδη διαδραματίσει ρόλο; Ρ : "Ω, ναί, τό 1943. Πόσο βαθιά θέλετε να μπήτε στα

μυστικά τής Ψυχανάλυσης; θέλετε v i τα μάθετε δλα; Α: Βέβαια, δηλαδή... Ρ : Νομίζετε πώς δέν θάπρε/πε να τεθούν περιορισμοί; Α: Χωρίς περιορισμούς. Ρ: Κι έγώ αυτής τής γνώμης είμαι. Α: Πιστεύω πώς δλα θά γίνουν πιό κατανοητά, ϊ ν άρχί-

σετε άπό τό 1919, δταν γνωρίσατε τόν Φρόϋντ. Ρ : Αύτό διαρκεί άπό τό 1919 ώς τό 1950, συνέχεια.

Είναι κάτι ένιαΐο. Α: Άλλα θάπρεπε ν' άρχίσετε άπό τό 1919. Ρ : Ναί, θ' άρχίσω μέ τήν άπόγνωση. Α: Αλλά αύτό έγινε τό 1940. Ρ : Τήν άπόγνωση τήν πρόσεξα τό 1940 άλλα τήν φω-

τογραφία τήν είχα άπό τό 1925. Α: Ναί, άλλά τώρα είμαστε στό 1919 καί ή περίοδος

1919 - 1925 είναι πάρα πολύ σπουδαία. Ρ : Άκριβώς. Αύτός είναι δ λόγος γιά τήν άναδρομή

πού έπιχειρώ. "Εκανα ένα άλμα μπροστά για νά σάς πω τήν Ιστορία γιά δλες αύτές τις φήμες περί σχιζοφρενείας καί ά-ποπλάνησης τών άσθενών μου — γι αύτές τις δυσφημήσεις, τΙς σεξουαλικές δυσφημήσεις. Τώρα πρέπει να έπιστρέψω στό σημείο πού ό Φρόϋντ βρισκόταν σέ άπόγνωση.

»Κείνη τήν έποχή, γύρω στα 1925, στους ψυχαναλυτές τοΟ τεχνικοΟ σεμιναρίου δέν πολυάρεσε ή δουλειά μου πάνω στή Γεννητικότητα * (Genitalität), πάνω στήν Όργαστική

* Σ.τ.μετ. : · Ό Paul Α. Robinson στό βιβλίο του The Freudian Left : Wilhelm Reich, Geza Roheim Herbert Marcuse, Harger and Row, New Tork, Evanston, London, 1969, σελ. 14, κάνει τήν έξης άντιβιαστολή ανάμεσα στους δρους «σεξουαλικό:» κβΐ «γεννητικός», ol όποιοι είναι αντίστοιχα, οί βασικές έννοιες <ττή οχέψτ) τών ΦρόΟντ καί Ρ ά ϊ χ :

« Ό Ράϊχ 5φ>ς κι ό Φρόϋντ ανέπτυξε τις βασικές του ίβέ-βς (Τΐήν προσπάθεια νά έξηγησει τήν αιτιολογία τών νευρώσεων. Ό ΦρόΟντ είχε πεϊ να>ρίτερα δτι δεν γεννιέται νίΰρωση χωρίς ββξουσλβίή βύγκρουση, άλλα f )xy t «σεξουαλακη» με τήν πιό πλατειά Εννοια της λέξης. Τόν δρο «σεξουαλικός» άντικατίστη-βε τώρα 6 Ράϊχ με τόν δρο «γεννητικός», υποσκάπτοντας έτσι την γενίκευση τής έρωτικής μας ευαισθησίας, κάτι πού ήταν ί ν α άπό τά Βυσκολώττρα έπιτείΓγματα τοϋ Φρόνντ. Βέβαια, 4

4 2

Ικανότητα (Orgastische Potenz) και πάνω στήν έπίκαιρη** •κυκλοφοριακή νεύρωση (aktuelle Zirkulationsneurose), <rcf]V δποία βασίζεται ή δλη δυναμική δομή τής ένεργειακής πηγής τής νεύρωσης ( 1 1) . Τήν άρνητική τους στάση τήν έ-δειχναν ποικιλότροπα, θάταν μικροπρέπεια νά μπω τώρα έ-δώ σέ μικρολεπτομέρειες και νά περιγράψω δλα έκεΐνα τά ττεριφρονητικά τερτίπια, τις μικροπροσΰολές κ.λπ. Άλλά, δ-φείλω v i πώ τό έξής: στούς ψυχαναλυτές δέν άρεσε αυτή -ή έργασία και δέν τούς άρέσει άκόμα και σήμερα. Δέν τήν άναφέρουν. Δέν άναφέρεται πουθενά. "Ως σήμερα ή Γεννη-τικότητα δέν θεωρείται ώς βασικό πρόβλημα τής νεαρής ήλι-κίας καΐ τών πρώτων έφηβικών χρόνων. Ά π ' δ,τι ξέρω, κα-νείς δέν τολμά νά καταπιαστή μέ τδ πρόβλημα. Πρέπει νά συμφωνήσετε έδώ μαζί μου. ΚαΙ τότε δέν ήθελε κανείς νά άσχοληθή μέ τδ πρόβλημα. 'Εγώ καταπιάστηκα κριτικά μα-"ζί του. ΚαΙ προχώρησα βαθιά, δπως τό περιέγραψα στό βι-€λίο μου « Ή λειτουργία τού Όργασμοΰ» ( " ) . Τό ξέρετε αύ-τό τό βιβλίο;

Α: Ναι, βέβαια. Ρ : Στήν άρχή δέν καταλάβαινα άπό που έρχόταν ή έχθρα

Μεταξύ του 1920 καΐ του 1925 ή 1926 μ' έκτιμοδσαν πολύ. Kol τότε αισθάνθηκα αυτή τήν έχθρα. ΕΓχα άγγίξει κάτι -πού πονοΟσε — τή Γεννητικότητα. Δέν τούς άρεσε αύνύ.

Ράϊχ, ποτέ δέν αρνήθηκα 8τι υπάρχουν μή γεννητικές έκδηλώ-•σεις της σεξουαλικότητας, άλλά δίπλα στήν έπιβλητική σπουδαι-ότητα τής γεννητικής πράξης ή σημασία τους ώχριό».

Ό Ράϊχ στή σελ. 13 τοϋ βιβλίου του Die Funktion dee Orgasmus, I^eipzis, Wien, Zurich, γράφει δτι ό Φρόϋντ Εκανε τή γενίκευση τοϋ δρου σεξουαλικός κάτω άπό την κοινωνική πίβση.

'Επί* α ρη νεύρωση (βλ. άν. ΰποσημ. σελ. 35). Γερμ. : AktuaJneurose, — γαλλ. : névrose actuelle.

ΤΛπης νεύρωσης τύν ό ποίον Α Φρόϋντ διακρίνει άπό τΙς ψυ-χονευρώσεις :

α) Ή προέλευση των έπικαί^ων νευρώσεων δέν μποφ«{ νά άνβζητηθεϊ στις παιδικές συγκρούσεις άλλά στό πα^Αν.

β) Τά σι^ιπτώματα δέν είναι έδώ συμβολικής Εκφρασης χαΐ ακαθόριστα, άλλά είναι τό κατευθείαν άπκτέλεσμα μιάς Α-πουσιάζουσας ή ανεπαρκούς σεξουαλικής ικανοποίησης.

Ό Φρόϋντ περιέλαβε στήν άρχή τήν άγχώδη νεύρωση aa l τήν νιυρααθένεια στίς έπίκαιφες νευρώσεις χι άργότεφα vflvc νά ένταχθεϊ έκεί ή υποχονδρία.

43

Δέν τδ ήθελαν. Ό Hitschmann ('4) ήταν δ μόνος π&ύ είπε: «πετύχατε διάνα». ( Ή . α ν διευθυντής τής Ψυχαναλυτικής Πο-λυκλινικής, πού τήν εΓχαμε όργανώσει μαζι). Είναι δυσά-ρεστο νά τά άναφέρω αύτά, άλλά πρέπει. "Εχουν νά κάνουν μέ τήν άποτυχία μου και μέ τήν άπόγνωση του Φρόϋντ. Κα-τά βάση δ Φρόϋντ ήταν έκεΐνος πού άνακάλυψε τήν Ά ρ χ ή τής ένεργειακής λειτουργίας τοϋ ψυχικού μηχανισμού. Τήν Άρχή Ενέργεια - Λειτουργία. Αύτδ κυρίως τδν ξεχώριζε άπδ τούς άλλους ψυχολόγους. "Οχι τόσο πολύ ή άνακάλυψη τοϋ 'Ασυνειδήτου. Κατά τή γνώμη μου τδ 'Ασυνείδητο, ή θεωρία τοϋ 'Ασυνειδήτου, ήταν μόνο ή άπόρροια μιας 'Αρ-χής πού εΙσήγαγε δ ίδιος στήν Ψυχολογία. Αύτή ήταν ή 'Αρ-χή, ή φυσικοε/πιστημονική 'Αρχή τής ένέργειας — ή θεω-ρία τής λίμπιντο C14). θ ά γνωρίζετε πώς σήμερα μόνον έ-λάχιστα άπόμειναν άπδ τή θεωρία α ύ τ ή ( " ) . θεωρώ τό βιο-ενεργητικό μου 2ργο τις «συγκινήσεις» («Emotionen») ώς τήν κατευθείαν συνέχεια έκείνης τής ένεργειακής 'Αρχής τής Ψυχολογίας. 'Αλήθεια, θάπρεπε νά διαβάσετε τήν τρίτη Ζκδοση.

Α: θ ά τήν διαβάσω. Ρ : "Οταν τώρα Ινας όργανισμός 2χει λιμπιντικές λει-

τουργίες, μέ τή γεννητικότητα τών παιδιών και τών έφή-βων, κάνω τήν ύπόθεση πώς δέν μπορεί να δουλέψει μ' αύ-τές, άν δέν είναι δ Γδιος άθικτος. Μέ καταλαβαίνετε; ( 1 ? ) .

Α: Μάλιστα. Ρ : "Αν νομίζετε δτι δέν έκφράζομαι τελείως καθαρά, τό-

τε νά μέ διακόπτετε σας παρακαλώ και νά μοϋ τδ λέτε, για-τί αισθάνομαι μεγάλη ύποχρέωση νά ξεκαθαρίσω έντελώς δ-λα, αύτα τα πράγματα.

» Ό Φρόϋντ εΙσήγαγε τήν Ενεργειακή 'Αρχή στήν Ψυ-χολογία καΐ μ' αυτό τόν τρόπο γκρέμισε τό φράγμα πού χώ-ριζε τήν έπιστήμη έκείνης τής έ/ποχής άπό τή σημερινή. Δέν ξέρω γιατί, άλλά διστάζω νά τό πώ: οί πιό πολλοί άπό τούς ψυχαναλυτές είχαν γεννητική άνεπάρχεια, γι αύτό καΐ πήραν έχθρική στάση άπέναντι στή Γεννητικότητα. Αύτό εί-ναι. Σ&ς διαβεβαιώνω πώς δέν τδ λέω γιά νά θίξω κάποιον.

Α: 'Εννοείτε δτι περιλαμβάνεται κι δ Φρόϋντ άνάμεσά τους;

Α: "Οχι. Έδώ είναι τό σπουδαίο. "Οταν συνάντησα τόν Φρόϋντ, είδα δτι ήταν μιά προσωπικότητα μέ Ισχυρή θέ-ληση και γεμάτη ζωή. Είναι άδύνατο νά είχε γεννητική άνε-

44

πάρκεια. Άλλα έδώ έρχεται ή πρώτη τραγωδία, σχετικά μέ τήν άπόγνωσή του. Ή άπόγνωσή του είχε δύο ίψεις. Κατά τή γνώμη μου, δπως τό αίσθανόμουν τότε καί δπως άρχισα άργότερα νά τό διαβάζω καί στό πρόσωπό του, έπρόκειτο για τό έξής: δταν άνακάλυψε τόν παιδικό σεξουαλισμό δέ-χθηκε άγρια έπίθεση έλεεινής μορφής άπό τόν MODJU. Ξέ-ρετε ποιός είναι δ MODJU,

Α: Διάβασα γι αυτόν σ' ένα άπό τά Δελτία ( " ) . Ρ : 'Αλήθεια; Τότε ξέρετε πώς MODJU είναι ή προσωνυ-

μία για έναν άνθρωπο μέ άρρωστημένα συναισθήματα ή δη-λητηριασμένο χαρακτήρα, ό όποιος μεταχειρίζεται ύπουλα τή συκοφαντία καί τή δυσφήμηση σάν δπλο του στόν άγώνα έναντίον τής ζωής καί τής άλήθειας. Αύτή ή προσωνυμία θα χαραχτηρίζει ένα τέτοιο άνθρωπο για δλη τούτη τήν έκα-τονταετία κι άκόμα πιό πολύ. MODJU είναι ένας παληάν-θρωπος καί...

Α: Πώς σχηματίσατε έτυμολογικά τήν προσωνυμία; Ρ : Παρακαλώ; Α: 'Από πού σχηματίζεται αύτό τό δνομα; Ρ : Σχηματίζεται άπό τό δνομα MONCENIGO, πού ή-

ταν ένας ήλίθιος, ένα τίποτα καί πού παρέδωσε στήν 'Ιερή 'Εξέταση ένα μεγάλο έπιστήμονα τοϋ 16ου αιώνα. Ό έπιστή-μονας αύτός ήταν 6 Τζιορντάνο Μπροΰνο. Τόν κλείσανε Ο-χτώ χρόνια στή φυλακή καί μετά τόν κάψανε ζωντανό. Αύ-τός 6 Moncenigo ήταν ένας τιποτένιος πού δέν ήξερε τίποτα, τίποτα δέν έμαθε καί τίποτα δέν μπορούσε νά μάθει. "Ηθελε άπό τόν Μπροϋνο νά τόν κάνει ν' άποκτήσει ένα καλό μνη-μονικό. Ό Γδιος δ Μπροϋνο είχε ένα καταπληκτικό μνημο-νικό. 'Αλλά δέν μποροϋσε. Ό Μπροϋνο δέν μπορούσε v i τοΟ τό δώσει. Τί έκανε, λοιπόν; Πήγε καί τόν σκότωσε. Προσέ-χτε τώρα. Αύτός είναι δ MO - NCENIGO. Καί DJU είναι δ DJUGASHVILI — δ Στάλιν. Τά ένωσα καί τά δυό καί πήρα τό «MODJU». πού θά τούς κολλήσει, καί δέν θά μπο-ρέσουν ποτέ ν' άπελευθερωθοΰν ! Αύτό σχετίζεται μέ τή ση-μερινή άποτυχία τής Κοινωνιολογίας, καταλαβαίνετε;

» Λοιπόν, για να ξανάρθουμε στήν άπόγνωσή τοϋ Φρό-ϋντ. "Οπως είπα πιό πάνω, ή πρώτη άπόγνωσή ήρθε άφοΟ άνακάλυψε τόν παιδικό σεξουαλισμό. Τώρα έμπαινε λογικά στό δρόμο πρός τό πρόβλημα τής γεννητικότητας, έκεί πού €ρέθηκα έγώ πολύ άργότερα, δεκαπέντε περίπου χρόνια άρ-γότερα. 'Αλλά δέν μπόρεσε να τό φτάσει. Προσπάθησε νά

45

τό συλλάβει στις «τρείς πραγματείες»*. 'Αλλά τότε παρουσιά-στηκε στό προσκήνιο κάτι πού δέν ήταν καλό. "Οτι δηλαδή ή γεννητικότητα «έχει άποστολή v i έξυπηρετήσει τήν τε-κνοποιία». Αύτό γράφει στίς τρεις πραγματείες. Αύτό δέν Ι-σχύει, καταλαβαίνετε; Κατά βάθος τό καταλάβαινε κι δ Γ-διος κατά κάποιο τρόπο. ΣτΙς συζητήσεις μας φάνηκε ξεκά-θαρα δτι ή κοινωνία μας τούβαζε έμπόδια, έπειδή δέν ήθελε vi τόν δει v i προχωρεί στή γεννητικότητα τών παιδιών καί τών έφηβων, γιατί αύτό θάφερνε δλο τόν κόσμο άνω - κάτω. Ναί, δ Φρόϋντ τδξερε αύτό. 'Αλλά γιά κοινωνικούς λόγους, δέν μπορούσε νά φτάσει ως έκεΐ. Ή θεωρία τής 'Εξιδανίκευ-σης t πού τήν έκανε άπόλυτη 'Αρχή, ήταν ή συνέπεια αύ-τοΰ. ΤΗταν μιά παράκαμψη. Ή τ α ν ύποχρεωμένος νά τήν κάνη. ΤΗταν τραγικά αιχμάλωτος. Καί ξέρετε ποιανού; Τών πολλών φοιτητών, μαθητών καί όπαδών του. Καί τί έκαναν αυτοί; Τοΰ πήραν δ,τι είχε καί τό έκαναν λεφτά. Λυπάμαι πού πρέπει νά άναφέρω κάτι τέτοια. Τδχω πή καί στό πα-ρελθόν δηαόσια. Αύτοί τόν έμπόδισαν. Καί τόν έμπόδισαν τόσο πού δέν μπορούσε ν' άναπτύξει τΙς θεωρίες του. Κ: άπό τότε πήγε κατ' εύθεΐαν στή θεωρία τής δρμής τοΰ θανάτου Δέν ξέρω άν θέλετε τέτοιες λεπτομέρειες.

* Σ.τ .μετ . : F reud : Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie. t Σ .τ .μετ . : Έξιδανίκεΐ'ση, κατά απόδοση Ε. Π . Παπανού-

τσου: Ψυχολογία, Δωδώνη, 'Αθήναι, 1970. Γερμ. : Sublimiening — γαλλ. : Sublimation.

Μία διαδικασία που δρισε καί εισήγαγε ό Φρόϋντ γιά νά εξηγήσει μερικές άνθρώπινες δραστηριότητες που δέν έχουν φαι-νομενικά καμ.ά σχέση μέ τή σεξουαλικότητα, τών όποιων δμως ή κινητήρια δύναμη είναι ή σεξουαλική όρμή. Σαν έξιδανικευ-σεις περιέγραψε ό Φρόϋντ κυρίως την καλλιτεχνική δραστηριό-τητα και τήν πνευματική έργασία. Ή όρμή είναι τόσο έξιβανι-κευμένη, δσο περισσότερο άντιπεριοπάται πρό; ένα νέο μή σε-ξουαλικό σκοπό κι δσο κατευθύνεται πρό; ίνα νέο μή σεξουα-λικό αντικείμενο.

• Σ .τ .μετ . : Ό ρ ι ι έ ; τοϋ θανάτου (βλ. ύ,ιΟΓτμι. σελίδα; 79). Γερμ. : Todestriebe — γαλλ. : Pulsions de mort.

Ol όρμές του θανάτου χαρακτηρίζουν μιά βασική κατηγο-ρία όρμων στα πλαίσια τής τελευταίας φροϋδικής θεωρία; όρ-μων, ol όποιες βρίσκονται σ' άναθ ίση μέ τίς όρμε; της ζωής καί τείνουν πρό; την πλήρη δρση τής τάσης, δηλαδή τείνουν στό νά έπαναφέρουν κάτι που είναι ζωντανό πίσω στην ανόρ-γανη κατάσταση.

01 όριιέ; τοϋ βανάτου πού κατ* άρχήν στρ'φο ται πρός τ ά

46

Α: Kai βέβαια. Ρ : ΤΙς θέλετε; Α: Νομίζω ναί. Ρ : Έ ν τάξει. Ό Φρόϋντ χι έγώ δέν μιλήσαμε ποτέ γιά

προσωπικά θέματα. 'Αλλά ήταν πολύ άτυχος μέ τδ γάμα του. Τό ξέρατε αύτό;

Α: Ό χ ι . Ρ : Δέν τό ξέρατε; Δέν νομίζω πώς Εκανε εύτυχισμένη.

ζωή. "Εκανε μιά πολύ ήσυχη, γαλήνια, ήθική οικογενειακή ζωή, άλλά δέν ύπάρχει άμφιβολία πώς γεννητικά ήταν Εξαι-ρετικά άνικαποίητος. Αύτό ήταν ή αΐτία τής άπογοήτευσης καΐ του καρκίνου του. Ό Φρόϋντ, σάν άτομο, Επρεπε νά πα-ραδώσει τά δπλα. Μεσόκοπος, Επρεπε νά παραιτηθεί άπό τΙς προσωπικές χαρές του κι άπό τις προσωπικές τέρψεις του. Τί ήταν πριν άπ' αύτό δέν ξέρω. 'Ακριβώς έπειδή είχε βα-θιά γνώση τοϋ τί είναι νεότητα και γιά ποιό πράγμα ζή δ άνθρωπος, Επρεπε δ ίδιος γιά "ό άτομό του νά παραιτη-θεί Ρ ' ) . Τώρα, άν ή θεωρία μου άληθεύει, κι 4ν είναι σω-στές οί άπόψεις μου γιά τόν καρκίνο, δ άνθρωπος παραιτεί-ται, Εγκαταλείπει και μετά ζαρώνει. Μπορεί κανείς νά κα-ταλάβει πολύ εύκολα γιατί Εβγαλε τήν «Epulis» του ( , 0 ) . Κάπνιζε πάρα πολύ, πάρα πολύ ( " ) . Κάτι μοδλεγε πάν-τα πώς κάπνιζε δχι άπό νευρικότητα, άλλά γιατί ήθελε νά πή κάτι και δέν τά κατάφερνε. Καταλαβαίνετε τί έννοώ;

Α: Μάλιστα. Ρ : Σα νά Επρεπε «νά φάει κάτι μέσα του». Δέν ξέρω άν

μπορείτε νά μέ παρακολουθήσετε. Νά δαγκώσει — μιά πα ρόρμηση νά φάει κάτι μέσα του, νά καταπιεί κάτι, νά μήν τό Εκφράσει ποτέ ( " ) . Ήταν πάντα πολύ εύγενικός, μερι-κές φορές είχε μιά εύγένεια «πού δάγκωνε». Καταλαβαίνετε τί έννοώ;

Α: Μάλιστα. Ρ : «Δάγκωνε». Ψυχρός κατά κάποιο τρόπο, άλλά δχι ά-

πάνθρωπος. Γι αύτό Εβγαλε τόν καρκίνο του. "Οταν κανείς δαγκώνει συνέχεια μ' Ενα μύωνα, δ ιστός άρχίζει ν* άποσυν-τίθεται καΐ σχηματίζεται καρκίνος. Μάλιστα, αύτό δέν μπο-ρεί νά τό βρει κανείς στήν ψυχαναλυτική θεωρία. Αύτό βγαί-

μέσα και τείνουν πρός τήν αυτοκαταστροφή, κατευθύνονται δευ-τερογενώς πρ6ς τά Εξω καΐ έκφράζονται t o i t μέ τή μορφή της: Επιθετικής και καταστροφιχής Αρμης.

4Τ

νει κατ' ευθείαν άπό τό έργο μου, άπό τήν Όργονομία. Ό Φρόϋντ ήταν άπό δυό πλευρές δυστυχισμένος. Πρώτα - πρώ-τα είχε τό βάρος τών μαθητών του καί τής κοινωνίας. Δέν μπορούσε πια να κινηθή. Καί δεύτερο, ήταν προσωπικά αιχ-μάλωτος. Δέν μπορούσε νά παρουσιαστή πουθενά. Είχε, νο-μίζω, δύο φίλους. Ό ένας ήταν δ Rie ( " ) καί, ίσως δύο άκόμα. "Επαιζαν Tarork, έτσι δέν είναι; Μιά φορά τή βδο-μάδα — τά Σαββατόβραδα.

Α: Ναί, Tarock. Ρ: Ήταν μόνος κι έρημος. Μόνον άργότερα, έκεΐ γύρω

στα 1926, ήρθε ή "Αννα Φρόϋντ στή ζωή του, στήν έργασία του — σαν συνεργάτης. Άπό τότε κι έπειτα υπέφερε κά/πως λιγότερο. Άλλά, στήν ούσία, άποσύρθηκε τό 1924. Σέ συνέ-δριο τόν είδα γιά τελευταία φορά τό 1922, στό Βερολίνο.

» Τώρα θάθελα νά άποκλείσω τό ένδεχόμενο νά βάλετε στό voö σας δτι έγώ είπα δλα αυτά γιά τούς φοιτητές έπει-δή μοΟ δημιουργούσαν προβλήματα ή έπειδή ζηλεύω. Δέν ζηλεύω. Δέν πρόκειται καθόλου γι αύτό. 'Εγώ έχω τή δική μου ζωή. Δέν μ' ένδιαφέρουν αύτά. Εκείνο, δμως, ποδχεί σημασία είναι αύτό ποδκαναν ψυχαναλυτές σάν τόν Adler, τόν Stecker, τόν Jung. Πήραν τή θεωρία, τής έβγαλαν τά σπουδαιότερα σημεία, τ' άπέρριψαν και πήγαν γιά δόξα. Αύ-τό έκαναν, πράγματι. Καί κάθε φορά ήταν τό Γδιο πράγμα πού άπέρριπταν, ή σεξουαλικότητα. Στίς συζητήσεις που εί-χα μαζί του, μπορώ νά σας διαβεβαιώσω, δ Φρόϋντ ποτέ δέν έγκατέλειψε τή σεξουαλική θεωρία, τή θεωρία τής λίμπιν-το. Ποτέ! Κι δλες οί μεταγενέστερες έπιθέσεις, παραδείγμα-τος χάριν των κοινωνιολόγων πού άρνούνται τή θεωρία τής λίμπιντο, είναι άνοησίες. Τίποτα δέν είναι άπό αύτά τά δύο, οδτε ή λίμπιντο οδτε ή κοινωνία. Ή λίμπιντο είναι ή ένέρ-γεια πού φορμάρεται άπό τήν κοινωνία. Σ' αύτό δέν ύπάρχει καμιά άντίρρηση. Μένω πάντα έκπληκτος 8ταν άκούω ή δια-βάζω κάτι τέτοιο: "Η λίμπιντο ή ή Κοινωνία. Μά γιατί, αύ-τό είναι έντελώς άνόητο. Κανένας σοβαρός ψυχαναλυτής δέν πίστεψε ποτέ κάτι τέτοιο, οδτε τό κήρυξε, οδτε τό δίδαξε. Τό παιδί φέρνει μαζί του στόν κάσμο ένα δρισμένο ποσό ένέρ-γειας. Κι δ κόσμος παίρνει αύτή τήν ένέργεια καί τής δίνει φόρμα. Κι έτσι έχετε βιολογία καί κοινωνιολογία μαζί σ* I-/αν όργανισμό ( " ) . Λοιπόν, κατά τή γνώμη μου, ίΑόκλη-ρη ή κοινωνιολογική σχολή τής Ψυχανάλυσης πού κατάργη-

σε τή θεωρία τής λίμπιντο, τή σεξουαλική θεωρία, καί πού

48

λέει «δχι σεξουαλικότητα, άλλα κοινωνία», είναι καθαρή ά-πώθηση, (Verdrängung)*, καθαρός φόβος μήν Ερθουν σ' Ε-παφή με τό μεγαλύτερο πρόβλημα τής άνθρωπότητας, τή σε-ξουαλική νεύρωση τοϋ άνθρωπου. Μέ καταλαβαίνετε;

Α: Μάλιστα. Ρ : Εσείς συνεργαστήκατε μαζί μου κατά τήν κίνηση -ής

Βιέννης τοϋ 1928. "Ετσι γνωρίζετε ποιό; ήταν ό σκοπός τής προσπαθείας μου έκείνη τήν έποχή. "Ω, θα μπορούσα νά σας διηγούμαι έπί μιά έβδομάδα για κείνη τήν έποχή. πρέπει, δμως, νά είμαι σύντομος, θά προσπαθήσω να σας παραστή-σω, δσο γίνεται συντομώτερα, σέ τί σύγκρουση βρισκόταν δ Φρόϋντ: Ξεκίνησε σά νέο άτομο γεμάτο ύγεία και ζωή. Είχε θάρρος και προχωρούσε. Μετά Εγινε τό θϋμα τής γνωστής Ιξέλιξης ν' άποκτήσει σχολή, θαυμαστές, φοιτητές, μαθητές στήν κοινωνία. Και τόν κολάκευαν μ' άσχημο τρόπο. "Η5η άπό τό 1925 ή 1926 ήξερε πώς τόν κολάκευαν.

Α : Σας τά διηγούνταν ; Ρ : Μέ λεπτομέρειες. Μάλιστα, μάλιστα! Πολλές φορές

άποκαρδιωμένος, πήγα και τόν βρήκα. «Ποϋ πάμε; "Ολοι έγκαταλείπουν τή θεωρία τής λίμπιντο.». 'Αφήστε με νά τά πώ αυτά, περνώ κι έγώ τώρα τό ίδιο στάδιο μέ τούς δικούς μου τούς γιατρούς. Κι Ετσι τά ξέρω αύτα πολύ καλά. Κανείς δέν θέλει ν' άσχοληθεΐ μ' Ενα θέμα πού είναι — και πού πάντα ήταν — γιά τήν κοινωνία Ταμπού. "Οχι ή άνικανό-τητα. Δέν μιλώ γιά τήν άνικανότητα ή τήν ψυχρότητα. Αύ-τό πού έννοώ είναι ή συναισθηματική, ή πρωταρχική συναι-σθηματική έμπειρία τής σύντηξης δύο δργανισμών. Μέ κα-ταλαβαίνετε τώρα;

Α: Μάλιστα. Ρ : Δέν είναι μόνον ή γαμική πράξη, καταλαβαίνετε, δ

έναγκαλισμός ή ή συνουσία. Είναι ή πραγματική συναισθη-ματική έμπειρία τής άπώλειας τοϋ έγώ, δλόκληρης τής πνευ-ματικής ύπόστασης. "Οχι, δ Φρόϋντ τό καταλάβαινε. Τόν ρωτούσα συχνά: «Ποϋ πάμε; Αύτή ή θεωρία τής λίμπιντο πε-θαίνει». ( Ή θεωρία τής δρμής τοϋ θανάτου έμφανίσθηκε γύ-ρω στα 1924 ή 1925). Kt Ελεγε συχνά: «Μήν άνησυχεΐτε. Προχωρείτε μονάχα μπροστά. Κάνετε τήν κλινική σας Εργα-σία. Μήν άνησυχεΐτε». Είχε δίκηο! Σήμερα δλες αύτές ot θεωρίες περί δρμής τοΰ θανάτου είναι νεκρές. "Εχει κλείσει

* Σ.τ.μετ. : Ψυχαναλυτικός δρος.

49

τό θέμα. Δέν άκούει πιά κανείς τίποτα γι αύτά. Άλλα πι-στεύω πώς δ Φρόϋντ ήξερε καλά πώς στή σεξουαλική του θεωρία τδν έξαπάτησαν. Ή θεωρία τής λίμπιντο προδόθηκε, έξαφανίστηκε. Είναι δλοφάνερο δτι σήμερα δέν ύπάρχει πια στήν ψυχαναλυτική κίνηση καμιά θεωρία τής λίμπιντο. Συμ-φωνείτε μαζί μου; θ α συμφωνούσατε μ' αύτό; Δέν είναι ά-νάγκη να έκτεθεΐτε.

Α: Έ γ ώ δέν θα πήγαινα τόσο μακρυά. Ρ: Ναί, άλλα θά μπορούσατε νά πήτε πώς... Α: Άκούει κανείς όλο καί πιό λίγα γι αύτη. Ρ : "Ολο καί πιό λίγα — αύτδ είναι σωστό. Ναί, αύτό

είναι σωστό. Χαίρομαι πού συμφωνείτε μαζί μου ως αύτδ το σημείο. Άκούει κανείς δλο καί πιό λίγα. Γίνεται δλο καί πιό πολύ κοινωνιολογία. Αύτό δέν θ&ταν καί πολύ άσχημο, καταλαβαίνετε, άν δέν άποτελούσε μια φυγή. Τώρα, για δνομα τοΰ θεού, πώς θέλουν οί ψυχίατροι — πού είναι τό-σο πολύ έπηρεασμένοι άπό τήν ψυχαναλυτική σκέψη — πώς θέλουν, άναρωτιέμαι, γιά δνομα τοΰ θεοΰ, νά διορθώσουν πο-τέ τήν ψυχική οικονομία τών παιδιών, τών βρεφών καί τών έφήβων, άν έγκαταλειψουν τή θεωρία τής λίμπιντο; Δέν'πι-στεύω δτι ή κατάσταση θά φτάσει ώς έκεΐ, γιατί υπάρχω έγώ άκόμα. Τό ξέρετε αύτό; θ ά ύπάρχω έγώ γιά ένα διά-στημα άκόμα. Αυτός είναι δ άγώνας. Τώρα θά καταλάβατε δτι δέν ένδιαφερόμουν μόνο γιά τόν Φρόϋντ, δταν πρόσφερα τήν βοήθειά μου στό Αρχείο Φρόϋντ. Κι οδτε γιά τήν Ψυ-χαναλυτική Κίνηση ένδιαφερόμουν. Δέν ένδιαφέρομαι καθό-λου γι* αύτή. Δέν ήταν τό ένδιαφέρον γιά τήν ψυχαναλυτι-κή θεωρία. Ή τ α ν τό ένδιαφέρον μου, στήν ούσία, γιά μιά μονάχα ύπόθεση: Πώς θά συμπεριφερθούν οί δημόσιοι θεσμοί μπροστά στήν παραπέρα άνάπτυξη άπό μέρους μου τής θεω-ρίας τής λίμπιντο, δηλαδή πώς θά συμπεριφερθούν άπέναντι στήν άνάπτυξη τής βιοσεξουαλικής ένέργειας τών μικρών παιδιών, μητέρων, έγκύων μητέρων, παιδιών στήν πρώτη καί στή δεύτερη έφηβική ήλικία.

» Μπορεί νά κάνω λάθος. Μπορεί νά βλέπω τό πράγμα έντελώς στραβά. Δέν τό πιστεύω. Άλλά σας διαβεβαιώνω πώς τά προβλήματα αύτοΰ τοΰ κόσμου δέν θά μπορέσουν νά λυθούν άν δέν ξεκαθαριστεί άπό κάθε πλευρά αύτό τό ση-μείβ κοινωνιολογικά, πολιτικά, οικονομικά, ψυχολογικά, ψυ-χοδομικά, χαρακτηρολογικά.

» Δ έ ν π ι σ τ ε ύ ω π ώ ς θ ά δ π ά ρ ξ η δ-

50

π ο ι α δ ή π ο τ ε λ ύ σ η γ ι ά τ ά κ ο ι ν ω ν ι κ ά , π ρ ο β λ ή μ α τ α δ σ ο μ ε γ α λ ώ ν ο υ ν π α ι -δ ι ά κ α ι ν έ ο ι κ ά τ ω ά π δ μ ι ά σ υ σ σ ώ -ρ ε υ σ η β ι ο λ ο γ ι κ ή ς έ ν έ ρ γ ε ι α ς — δ σ ο κ α τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι π α ρ ά λ ο γ α μ έ ν ε υ -ρ ω τ ι κ ά σ υ μ π τ ώ μ α τ α .

Γιά τδ λόγο αύτδ πρόσφερα τή βοήθειά μου" καταλα-βαίνετε; Φαίνεται τώρα καθαρά, γιατί ένδιαφέρομαι πάνο> σ' αύτά; Μ' ένδιαφέρει πολύ νά εισαγάγω αύτή τήν άπο-ψη στήν ψυχαναλυτική κίνηση, σέ άντίθεση μέ σχολές σάν τήν άγγλική, πού άρνεϊται δλα αύτά τά πράγματα, τίποτα, άπ' αύτά δέν άντιλαμβάνεται, καΐ πού εύδοκιμεΐ άκόμα στό· έδαφος μιας κουλτούρας, πού αύτή τή στιγμή παρακμάζει ή βρίσκεται στή διαδικασία τής παρακμής, άκριβώς τώρα κάτω άπδ τά πόδια αύτών πού θέλουν νά λέγονται άντιπρό-σωποί της.

» Λοιπόν, γιά νά προχωρήσω μέ τδ βασικδ πρόβλημα τοΰ Φρόϋντ — δ Φρόϋντ ώς πρωτοπόρος: Είπα πιδ πάνο> δτι πέτυχε νά προχωρήσει ώς τή συνοριακή γραμμή, έκεϊ πού άναπτύσσεται ή γλώσσα, περίπου στήν άρχή τοΰ τρίτου· χρόνου τής ζωής. Κι έκεΐ σταμάτησε. Ή Χαρακτηρολογική άνάλυση συνέχισε άπδ τδ σημείο αύτδ καί πέρα. Έγώ μάλι-στα έφθασα ώς τδ στάδιο πού σχηματίζεται τό παιδί στήν κοιλιά τής μάνας του. ( , 6 ) . Ή ψυχανάλυση δέν ξέρει τί-ποτα γι αύτό. Δέν μπορεί νά ξέρει τίποτα. Αύτό δέν είναι κατηγορία. Δέν θέλω νά πώ πώς ή Ψυχανάλυση έχει κακή ή άνεπαρκή άπόδοση. Εννοώ δτι είναι μία ψυχολογία. ΚαΙ ή Ψυχολογία πρέπει νά κινείται μέσα στά δρια τής ψυχανα-λυτικής έργασίας καί τών ΐδεών ( ΐ β ) . Ή δική μου έργασία. προχωρεί παρά πέρα, στίς βιοενεργητικές συγκινησιακές έκ-φράσεις. Γιατί άνακινώ τώρα αύτό τό θέμα; Τό κάνω γιά. τόν έξής λόγο: "Αν δέν είχε ύπάρξει δ Φρόϋντ καί δέν εί-χε δημιουργήσει τό έργο του, τότε θάταν άδύνατο νά διεισδύ-σει κανείς πέρα άπό τή γλώσσα τών λέξεων (Wortsprache), πέρα άπό τό 'Ασυνείδητο, στήν βιοενεργητική έκφραση, στή μορφή τής βιοενεργητικής έκφρασης τοΟ δργανισμοΰ. Τότε δέν θάχαμε μάθει ποτέ τά άκόλουθα, γιά τά δποία κανένας ψυχαναλυτής δέν ξέρει σήμερα.-θά θυμάσθε τό ρόλο πούπαι-ξε στήν Ψυχανάλυση ή λεγομένη «άρνητική θεραπευτική άν-τίδραση». "Οσο περισσότερα ήξερε κανείς γι αύτό τό θέμα, τόσο χειρότερα αισθανόταν. ΚαΙ κανείς δέν τό καταλάβαινε.

51

Κανείς! Έγώ άρχισα να xi καταλαβαίνω πριν μερικά χρό-νια. θάθελα πολύ vi προσπαθήσω να τό παρουσιάσω στα βα-σικά του σημεία, μέ λίγα λόγια.

» "Οταν γεννιέται ένα παιδί, βγαίνει άπό τή ζεστή μή-τρα με θερμοκρασία 37 βαθμών, σέ μια θερμοκρασία 18 ή 20 βαθμών. Καί μόνον αύτό άρκεϊ. 'Ωστόσο, δέν θάταν τό-σο άσχημο αύτό άν δέν άνέβαινε καί τό έξής: βγαίνει έξω τό παιδί, τό τραβούν άπό τά πόδια καί τρώει μια-στόν πι-σινό. Ό πρώτος χαιρετισμός είναι μια ξυλιά. Κι δ δεύτερος: τό παίρνουν άπό τή μάνα του. Ή όχι; 'Εδώ θέλω να μέ προσέξετε. Αύτό τό πράγμα θά φαίνεται μετά έκατό χρόνια έντελώς άπίστευτο : νά τό παίρνουν άπό τή μάνα του. Ή μάνα δέν έπιτρέπεται ν' άγγίξει τό παιδί ή vi τό δή! "Ετσι τό μωρό δέν βρίσκει πια σωματική έπαφή. Κι αύτό δταν έννιά δλόκληρους μήνες ώς τότε είχε μια τέτοια σωμα-τική έπαφή σέ πολύ ύψηλή θερμοκρασία — πράγμα πού τά Ονομάζουμε έμεΐς «όργονική σωματική ένέργεια έπαφής», καί είναι ή συμπεριφορά πεδίου μεταξύ τών δύο, ή θερμό-τητα κι ή ζέστη.

» Άπό τ' άλλο μέρος, οί Εβραίοι πριν έξ ή έπτά χιλιά-δες χρόνια καθιέρωσαν ένα έθιμο. Κι αύτό είναι ή πε-ριτομή. Δέν ξέρω γιατί τό καθιέρωσαν. Είναι άκόμη αίνιγμα. Π ά ρ ε τό καημένο τό πέος. Πάρε ένα μαχαίρι — δέν είναι έτσι; Κι άρχισε vi κόβεις. Κι δ καθένας λέει: «Αύτό δέν τραυματίζει τίποτα». Ό καθένας λέει, «δχι, αύτό δέν τραυματίζει τίποτα». Καταλαβαίνετε; Αύτό φυσικά είναι μιά συγγνώμη, μια πρόφαση. Ισχυρίζονται δτι τα άκρα τών νεύρων δέν έχουν άκόμα άναπτυχθεΐ κι έπομένως καί οί αι-τήσε ις στά άκρα τών νεύρων δέν έχουν τελειοποιηθεί. Γι αύτό καί δέν αισθάνεται τό παιδί τίποτα. Λοιπόν, αύτό εί-ναι φόνος. Ή περιτομή είναι ένα άπό τά χειρότερα πράγμα-m πού κάνουν στό παιδί. Καί τί γίνονται τά παιδάκια; Κοι-τάχτε τα καλά. Δέν μπορούν νά σας μιλήσουν. Μόνο κλαί-νε. Τό μόνο πού κάνουν είναι πώς γεμίζουν φόβο. Μαζεύ-ονται, κλείνονται σών έαυτό τους, μακρυά άπό τόν κακό κόσμο. Τά παρουσιάζω πολύ ώμά, άλλά, δόκτωρ, ξέρετε τί έννοώ.

»Δηλαδή αύτό είναι τό καλωσόρισμα: τό παίρνουν ιΑ παιδάκι άπ' τή μάνα του, ή μάνα του δέν έπιτρέπεται να τό δή. Είκοσιτέσσερις ή σαρανταοχτώ ώρες δέν τρώει τίποτα. "Ετοσι δέν είναι; ToG περικόβουν τό πέος. Καί μετά έρχεται

52

καί τό χειρότερο: Αύτό τό φτωχό παιδί, αύτό τό βρέφος, προσπαθεί δλη τήν ώρα να τεντωθή καί να βρή λίγη ζε-στασιά, κάτι νά πιαστεί. "Ερχεται στή μητέρα, άκουμπάει τα χείλη στή ράγα τής μάνας. Καί τί συμβαίνει; Ή ρόγα είναι κρύα, δέν όρθώνεται' δέν έρχεται γάλα ή κείνο ποϊρ-χεται δέν είναι καλό. Κι αύτη είναι ή συνηθισμένη περί-πτωση. Δέν είναι μια στις χίλιες. Αύτό είναι γενικό. Είναι μέσος δρος. Τί κάνει, λοιπόν, τό βρέφος. Πώς αντιδρά; ΙΙιΛς πρέπει βιοενεργητικά ν' άντιδράσει σ' αύτά; Δέν μπορεί v i ρθή σέ σας καί να σας πή: «Για ακουστέ, υποφέρω τόσο ΤΛ-λύ, τόσο πολύ!». Μονάχα κλαίει. Καί στό τέλος έγκαταλίί-πει. Παραδίνεται καί λέει: «Όχι!» . Δέν λέει «"Οχι» μέ λό-για, καταλαβαίνετε, άλλα αυτή είναι ή συναισθηματική κα-τάσταση. Καί μεΐς ο', όργονομιστές τό ξέρουμε αύτό. Τό δια-βάζουμε μέσα στούς ασθενείς μας. Τό διαβάζουμε μέσα άπό τή συγκινησιακή τους δομή, άπό τή συμπεριφορά τους, οχ: άπ' δ,τι λένε. Αύτό δέν έκφράζεται μέ λόγια. Έδώ, στήν αρ-χή — άρχή γεννιέται ή μοχθηρία. Έδώ άναπτύσσετα: τό «Όχι», τό μεγάλο «ΟΧΙ» τής άνθρωπότητας. Και μετά μέ ρωτάτε γιατί ό κόσμος δέν πάει καλά1..

» Μπορώ έδώ να προσθέσω σαν συνέχεια κάτι για τήν κατάσταση πού έπικρατεΐ στόν κόσμο στή σημερινή έποχή. Πώς μπορεί νά έξηγηθή τό δτι ένας καί μοναδικός Χίτλερ ή ένας καί μοναδικός Djugashvili, κυβερνά οχτακόσια εκα-τομμύρια άνθρώπους; Πώς είναι δυνατό; Αύτό είναι τό έρώ-τημα πού έθεσα στήν κοινωνιολογία τό 1927. Καί συζήτησα δλη τήν υπόθεση μέ τόν Φρόϋντ. Πώς είναι αύτό δυνατό; Κανείς δέν κάνει τήν έρώτηση. Κανείς δέν άκούει κάτι τέτοιο. Π ώ ς ε ί ν α ι δ υ ν α τ ό έ ν α ς κ α ί μο-ν α δ ι κ ό ς M O D J U ν α κ ρ α τ ά ε ι σ κ λ ά -β ο υ ς ό χ τ α κ ό σ ι α έ κ α τ ο μ μ ύ ρ ι α ε ν ή -λ ι κ ο υ ς , σ κ λ η ρ ά έ ρ γ α ζ ο μ έ ν ο υ ς , λ ο -γ ι κ ο ύ ς ά ν θ ρ ώ π ο υ ς ;

» Ή άπάντηση είναι — κι είναι πέρα γιά πέρα σίγουρη κι έξασφαλισμένη καί σ' έκατό χρόνια θά τό ξέρουν αύτό οί άνθρωποι, έτσι έλπίζω τουλάχιστον — Ιπειδή τ ά β ρ έ φ η κ α τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι σ' δ, τ ι ά φ ο -ρ α τ ι ς σ υ γ κ ι ν η σ ι α κ έ ς τ ο υ ς ά ν ά γ -κ ε ς , τ ή φ υ σ ι κ ή , σ υ ν α ι σ θ η μ α τ ι κ ή έ κ φ ρ α σ η τ ή ς ζ ω ή ς τ ο υ ς : κ α ί μ ά λ ι -

5 3

σ τ χ ά μ έ σ ω ς π ρ ι ν κ χ ί μ ε τ χ τ ή γ έ ν-ν η σ ή τ ο υ ς.

» Καταστρέφοντχι πριν τή γέννχ άπό κρύες, όπως λέμε «άνοργονικές», δηλχδή άπδ βιολογική άποψη νεκρές, συρρι-κνωμένες μήτρες. Αύτδ τδ διαπιστώσαμε συστηματικά σέ πολλές κλινικές περιπτώσεις. Οί ψυχαναλυτές δέν θέλουν νά συζητήσουν γι ' χύτχ τίποτε απολύτως. Ού:ε άκούν κάν. 'Αν-τίθετα δ κόσμος, έχει άρχίαει και τδ προσέχει. Μπορείτε νά μέ παρακολουθήσετε;

Α: Ναί, βέβαια. Ρ: Αύτδ σημαίνει: τ δ β ι ο λ ο γ ι κ ό σ ύ σ τ η -

μ α τ ο υ ά ν θ ρ ώ π ι ν ο υ ε ί δ ο υ ς κ α τ α -σ τ ρ ά φ η κ ε σ τ δ π έ ρ α σ μ α δ λ ο κ λ ή ρ ω ν χ ρ ο ν ι κ ώ ν π ε ρ ι ό δ ω ν .

» Καταστράφηκε χιλιάδες χρόνια στήν 'Ασία, στήν Κί-να, στήν 'Ιαπωνία. Οί άπολιθωμένες (Στ. μετ.: κοινωνικοψυ-χολογικές) δομές στις 'Ινδίες και στις άραβικές χώρες. Ή άπελπιστική κατάσταση Εκατομμυρίων άνθρώπων. Γι αύτδ είχε δ μοσχοβίτικος MÔDJU μιά τέτοια Επιτυχία στήν -'Α-σία. Άλλα και στήν Εύρώπη και στήν Αμερική. Παντού. Αύτδ σημαίνει τδ Εξής: σπάσιμο τής βούλησης τοϋ βρέφους, τοϋ παιδιοϋ. "Οχι στήν οιδιπόδεια φάση*. Αύτδ είναι ή συνέπεια. Αύτδ συμβαίνει άργότερα. "Οχι. Πριν τή γέννα και άμέσως μετά, στις δυδ πρώτες βδομάδες ζωής. Και τότε μαζεύεται, όπισθοχωρεί τδ παιδί. Παραιτείται μ' Ενα μεγά-λο «ΟΧΙ». Δέν λέει «δχι». Δέν φωνάζει «δχι». Άλλά παίρ-νει τήν Εκφραση τοΰ «δχι». Παραδίνεται. Μπορεί νά τδ πα-ρατηρήσει κανείς στα νοσοκομεία. Δέν ύπάρχει καμιά άμφι-βολία πάνω σ' αύτό. Τή βλάβη τήν παθαίνει άκριβώς έκεϊ, άρχή - άρχή, άμίαως πριν καΐ μετά τή γέννα. Τότε γίνεται δεκτικδ γιά δποιαδήποτε έξέλιξη. Τδ ΟΧΙ, τδ πείσμα, τδ νά μήν Εχει κανείς καμιά Επιθυμία, καμιά γνώμη, νά μήν είναι σέ θέση ν' άναπτύξει κάτι. Οί άνθρωποι είναι άμβλεΐς, νεκροί, άδιάφοροι. Κι άργότερα άναπτύσσουν τις ψευτοεπα-φές τους, ύποκατάστατα χαράς και εύφυίας, Επιφανειακά πράγματα, τούς πολέμους κ.λπ. Ή ιστορία πάει πολύ μα-κρυά. Δέν θάθελα νά πώ πολλά πάνω σ' αύτά. Άλλά νομί-

Σ.τ.μετ. : Κατά τόν Φρόϋντ ό άνθρωπος ζει τό οιδιπόδειο σΓ-μπ/.εγμα στό χορΰφωμά του μεταξύ τοϋ τρίτου κα'ι τοΰ πέμ-πτοι· Ιτοΐ'ς της ϊ ω ή ; του.

5 4

ζω δτι έγινα καλά άντιληπτός, έτσι δέν είναι; Α: Μάλιστα. Ρ: Λοιπόν, αύτδ είναι ένα πολύ κρίσιμο σημείο. "Αν ή

ιατρική, ή παιδαγωγική, δέν καταφέρουν νά έπηρεά-σουν τή μάζα τής κοινωνίας βιοενεργητικά, έτσι πού οί μή-τρες νά μήν είναι συρρικνωμένες, τά έμβρυόνια νά μεγαλώ-νουν σέ σώματα πού λειτουργούν κανονικά, οί ρόγες τοϋ στή-θους νά μή μαζεύονται καί τά στήθη τών μανάδων νά είναι βιοενεργητικά καί σεξουαλικά ζωντανά, άν δέν γίνουν αύ-τά, τότε δέν θ' άλλάξει τίποτα. "Οσο τά παιδιά τραυματί-ζονται κι άρρωσταίνονται μέ κάθε είδους άποκρουστικότη-τες — μέ χημικά τής χημείας τοΰ MODJU, μ' ένέσεις κά-θε είδους καί μέ τδ μαχαίρι άμέσως μετά τή γέννα — δέν Θ' άλλάξει τίποτα. "Εχω σηκώσει μερικά παιδιά άπ' τή βρώμα. "Οσο αύτδ συνεχίζεται, τίποτε δέν Θά μπή στδν ίσιο δρόμο. Κανένα σύνταγμα, κανένα κοινοβούλιο, τίποτε δέν μπορεί νά βοηθήσει. Τίποτε. Σάς τδ λέω. Τίποτε δέν θά κα-λυτερέψει.

» Δ έ ν μ π ο ρ ε ί κ α ν ε ί ς ν ά σ τ ή σ ε ι τ ή ν έ λ ε υ θ ε ρ ί α π ά ν ω σ τ δ κ α τ ε σ τ ρ α -μ έ ν ο β ι ο ε ν ε ρ γ η τ ι κ δ σ ύ σ τ η μ α τ ώ ν π α ι δ ι ώ ν .

» Μέ καταλαβαίνετε; Ποιά είναι ή έπίθεση τοΰ κόσμου, τοΰ κόσμου δπως είναι σήμερα, πάνω στδ παιδί, στδ άκό-μα άγέννητο καί νεογέννητο; Αύτδ είναι τδ προχωρημένο φυ-λάκιο τής βιοψυχιατρικής σήμερα, τδ μάξιμουμ πού φθάσα-με ποτέ. Δέν νομίζω πώς στήν Ψυχιατρική μπορεί νά πάει κανείς μακρύτερα άπδ τήν περίοδο πού τδ παιδί είναι στήν κοιλιά τής μάνας του καί μόλις μετά πού τήν έγκαταλείπει. Αύτδ ήταν ή μεγαλύτερη κατάκτηση τής Ψυχιατρικής μετα-ξύ 1942 καί 1950. Αύτδ τό κατάφερε ή ψυχιατρική Όργο-νομ/α. "Αν δέν ύπήρχε δμως δ Φρόϋντ, άν δέν είχε άνα-καλύψει τό 'Ασυνείδητο, τή θεωρία τών δρμών, τήν Προγεν-νητική έξέλιξη τοΰ παιδιού, τότε δέν θά μπορούσα έγώ νά προχωρήσω στόν τομέα τής Βιοενεργείας καί σ' δλα αύτά τά πράγματα πού πρό δλίγου άνέφερα.

Α: ΠοΟ είχατε φθάσει έσείς τήν"έποχή πού έγινε πιά φα-νερή ή ρήξη σας μέ τόν ΦρδΟντ; Παές άπ' αύτές τις σκέ-ψεις σας τοδχατε άναπτύξει;

Ρ : Συχνά είχαμε μιλήσει γιά τις δυνατότητες νά προχω-ρήσει κανείς πέρα άπό τήν τεχνική τών συνειρμών. Μετά

5 5

ήταν τό πρόβλημα τής πνευματικής υγιεινής. Πρέπει v i κα-ταλάβετε πώς έκείνο τόν καιρό δέν υπήρχε ή προφυλακτική πνευματική υγιεινή τής νευρώσεως.

Α: Μάλιστα. Ρ : Πριν άπ' τό 1927 δέν ύπήρχε τίποτε άπ' αύτά που

ξέρουμε σήμερα ( " ) . "Επρεπε λοιπόν να προχωρούμε ψηλα-φώντας. Κι δταν έγώ τό 1927 Σδρυσα τήν κίνηση γιά τήν πνευματοψυχική υγιεινή στήν Αυστρία, συναντιόμουν συχνά μέ τόν Φρόϋντ. Ήταν πολύ ένθουσιααμένος. Καί θάλεγα πώς αύτό πού άποκαλοϋμε σήμερα ψυχοκοινωνιολογία. ξεκί-νησε άπό κείνες τις συζητήσεις.

» Μια μέρα είπε 6 Φρόϋντ — τό θυμάμαι πολύ καλά, ή-ταν σχετικά μέ τή νομοθεσία γιά τα σεξουαλικά ζητήματα στή Ρωσία: «Μπορεί νά ρθή τό φώς άπ' τήν Ανατολή». 'Αλ-λά είχε άμφιβολίες. Κι έγώ άμφέβαλλα. Δέν πίστεψα ποτέ πώς οί κομμουνιστές ήταν πραγματικά στόν ίσιο δρόμο. 'Αλ-λά έπρεπε κανείς νά συνεργαστή μαζί τους γιατί είχαν τόν άπελπισμένο λαό. Κι άκόμα έπρεπε κανείς νά είσαγάγη τόν ψυχολογικό τρόπο σκέψης στήν Κοινωνιολογία. Ό ΦρόΟντ χαιρέτησε ένθερμα τή νέα νομοθεσία στή Ρωσία, άν κι ή-ταν λίγο άνήσυχος γιά τή διευκόλυνση τών διαζυγίων, λό-γω τών έπιπτώσεων στήν οικογένεια. Γιά μένα δέν ύπήρχε άμφιβολία δτι δ Φρόϋντ σ' αύτό τό σημείο είχε τά δριά του. Ήθελε νά ξεγλιστρήσει άπό τό γάμο του. Ήταν περιορισμέ-νος έξ αιτίας τής θέσης του, έξ αίτιας τού ότι ήταν Εβραίος καί γιά πολλούς άλλους λόγους. Μιά φορά μου είπε σέ μιά συζήτηση πού άφορούσε τήν οικογένεια: «Σκαλίζετε έδώ σέ μιά σφηκοφωλιά».

» Ό Φρόϋντ ήταν 2να περίεργο κράμα ένός πολύ προο-δευτικού, έλεύθερου στοχαστή κι ένός καθηγητή - τζέντλε-μαν του 1860. Παρ' δλη τή συντηρητικότητά του, δμως, άσπαζόταν εύκολα τΙς νέες ιδέες. Δέν πιστεύω πώς δ ίδιος πρόδωσε τήν ύπόθεσή του' μόνον πού άφησε νά τόν ξεγελά-σουν. "Αφησε νά παρασυρθή άπό τούς φοιτητές του πού τού ζητούσαν τό κάθε τι καί σ' άντάλλαγμα τοϋ πρόσφεραν τό θαυμασμό τους. "Εχω τά χειρόγραφα ένός ΐργου μου έδώ γιά δημοσίευση, «Ό δολοφόνος τοϋ Χριστοΰ». "Εχω μιλήσει γι αύτό. θ ά θέλατε παρακαλώ νά μού ύπενθυρίσετε άργότε-ρα γιά τό Μωϋσή καί τό Χριστό;

Α: Μάλιστα. Ρ : Δέν ύπάρχει άμφιβολία δτι δ λαός, έξοοτατά £ναν ή-

5 6

γέτη δταν καταλάβει δτι αυτός Εχει κάτι νά προσφέρει. Τόν παρασύρουν μέ τό θαυμασμό τους ώστε νά τούς δώσει δσο πιό πολλά μπορεί καΐ μετά τόν Εκμεταλλεύονται. Ό ΦρόΟντ δέν τδχε άντιληφθή αύτό. Είχε τήν κλίση νά ταυτίζεται μέ ήγέτες ( " ) . Άλλά χωρίς άμφιβολία, θάπρεπε νά μείνει έν-τελώς μόνος. Ξέρω τί λέω. "Εχω κι ό ίδιος κάποια πείρα άπό τό πλάνεμα τοΰ θαυμασμού. "Επρεπε νά διαλύω τή μιά όργάνωση μετά τήν άλλη, γιά νά μείνω έλεύθερος.

Α: "Εχετε τή γνώμη πώς Εβρισκε δυσκολίες στήν προσ-πάθειά του νά είναι μόνος;

Ρ : Δέν μπορούσε νά τό ύποφέρει. "Εχετε δίκηο. Αύτή εί-ναι μιά καλή Ερώτηση, μιά πολύ καλή Ερώτηση δόκτωρ "Αισ-σλερ. Είναι τρομερά όδυνηρό νάσαι ταυτόχρονα γεμάτος ζωή, κι δλομόναχος. Αύτό είναι κόλαση. Κι Εγώ δ ίδιος βρίσκο-μαι μέσα σ' αύτή. Ξέρετε γιατί άποσύρθηκα, γιατί μένω μό-νος; θέλω νά προφυλάξω τις καθαρές μου ιδέες. Πρέπει νά-διατηρήσω τήν καθαρότητα, τή γνησιότητα. Ό ΦρόΟντ δέν τό κατάφερε, κι αύτό μπορεί κανείς νά τό δή στό πρόσωπό του. Τό 1925 δέν ήταν Εντελώς καθαρός. Τότε δέν τό κα-ταλάβαινα. 'Αλλά άργότερα άπέκτησα πείρα τής συγκινη-σιακής πανούκλας (emotionale Pest) κι είδα τί κακό φέρ-νει στούς ήγέτες τών άνθρώπων. Αύτό Εδώ τώρα είναι πολύ-σπουδαίο, δχι μόνο γιά νά καταλάβει κανείς τόν ΦρόΟντ, άλλά γιά νά κατανοήσει τήν άνθρώπινη ράτσα καΐ τό τί μη-χανεύεται, πώς μεταχειρίζεται τούς ήγέτες, πώς άναδεικνύει τό δικτάτορα. Ξέρετε τό βιβλίο μου «"Ακου, άνθρωπάκο!»;

Α: Ό χ ι . Ρ : Καλά λοιπόν, θ ά σας φέρω Ενα παράδειγμα. Ναί, δ

ήγέτης άποπλανιέται άπδ τόν δπαδό. Τόν θαυμάζουν καί κάθονται γύρω του καί τόν κοιτάζουν στά μάτια καί τό Εγώ-του φουσκώνει. Ό ΦρόΟντ ήταν πολύ μόνος. ΤΗταν δεκαπέν-τε χρόνια μόνος. ΚαΙ τότε ήρθαν κοντά του οί πρώτοι φοι-τητές καί τό γεγονός τόν άπερρόφησε μέ μιάς. Φοβόταν πο-λύ νά μείνει μόνος. Κι δπωσδήποτε ήταν μόνος. Δέν συνή-θιζε νά Εχει κοινωνικές σχέσεις μέ τούς φοιτητές του, έκτός,-νομίζω, τοΟ Ferenzi. Μέ τόν Abraham; "Οχι, νομίζω άκό-μα οδτε καί μέ τόν Abraham."Καί μέ τόν Ferenzi άργότερα τά πράγματα πήγαν άσχημα, θ ά ξέρετε, μεταξύ τους ύπήρξε μιά διαφορά.

Α: Ναί. 'Αλλά πώς ήταν, λοιπόν, ή κατάσταση τό 1919; Ρ: Τό 1919 ήταν μιά πολύ περίεργη κατάσταση. Τότε

5 7

υπήρχε μόνον ενας μικρός κύκλος. Περίπου όχιώ άνθρωποι •μόνο. Στήν Ψυχιατρική κλινική γελούσε κανείς μαζί τους. Στό ιατρικό τμήμα, τό ίδιο. Τόν Φρόϋντ τόν κορόιδευαν.

Α: Εσείς είχατε κάνει τή διδακτορική σα: διατριβή τότε;

Ρ : Τό 1922. Α: Πώς συνέβη νά γνωρίσετε τόν Φρόϋντ; Ρ: Γιά ποιό λόγο στόν Φρόϋντ; Γιατί διάβασα τις ερ-

γασίες του κι είδα τί Εκανε. Πήγα λοιπόν σ' αύτόν. Α: Υπήρξε άμέαως έπαφή; Ρ : Υπήρξε άμέσως έπαφή. "Ω ναί! Εσείς μέ βλέπετε

τώρα. Είμαι γεμάτος ζωή, έτσι δέν είναι; 'Αστράφτω, έτσι; Τις ίδιες ιδιότητες είχε κι έκεΐνος. Είχε μιά ζωτικότητα, ξέρετε, πού δέν παρουσιάζει δ συνηθισμένος άνθρωπος. Τά χέρια του, οί κινήσεις τους ήταν γεμάτα χάρη. Τά μάτια του είχαν καλωσύνη. Κοιτούσε κατ' ευθείαν. Δέν έπαιρνε πόζες. Ένώ, άπό τήν άλλη πλευρά, δ Federn μέ τό γένι του ήταν σάν προφήτης. "Ενας άλλος, δ Eidelberg, καθόταν σάν «στο-, χαστής». Άλλά δ Φρόϋντ ήταν δλος ένας άπλό ζώο. θ ά τό δεχόσαστε αύτό; "Ενα άπλό ζώο δλο κι δλο. Αύτό ήταν δ Φρόϋντ. Καί μετά έσπασε.

Α: Άλλά τώρα, τό 1919 κλείνατε συναντήσεις μαζί του; Πηγαίνατε στό σπίτι του;

Ρ : Τοδγραφα μόνο*. Ναί. Πάρα κάτω, ρωτάτε' Α: Καί τί συνέβη; Τί τοΰ είπατε, θυμόσαστε; Ρ : Τούπα μονάχα, δτι έμεϊς είμαστε άπλοί φοιτητές τής

Ιατρικής, πώς στό πανεπιστήμιο δέν υπήρχε κύκλος σπουδών γιά σεξολογία καί πώς οί συνάδελφοι μου κι έγώ θέλαμε ν' άλλάξουμε αύτή τήν κατάσταση καί ζητούσαμε τή βοήθειά του. Ήταν πράγματι πρόθυμος νά μάς βοη&ήση. Γονάτισε μπροστά στή βιβλιοθήκη του καί πήρε τό βιβλίο του. «Τύ-χες τών δρμών», τό «Ασυνείδητο» κι άλλα Μίλησε πολ-λήν ώρα γι ' αύτά τά βιβλία καί ήταν γεμάτος ζωή. 'Εν-διαφερόταν πολύ. Είπε: «'Επιτέλους, καιρός». Είπε πώς θάχε μεγάλη σημασία νά κάνουμε ενα σεμινάριο.

* Σ.τ.μετ. : Προφανώς ό Ράιχ δέν κατάλαβε τήν έρώτηση τοϋ "Αίσσλερ, ή δποία αναφέρεται, δ,ιοκ προκύπτει καί από τά έπόμενα, a i συγκεχριμιΗτ) έπίσκεψΐ) τοϋ Ράϊχ στό σπίτι τοϋ Φρόϋντ.

5 8

Α: θυμόσαστε άπό τήν πρώτη συνάντηση τίποτα λόγια του;

Ρ: Είπε δ,τι σας άνέφερα. «"Εχει μεγάλη σημασία. Εί-ναι άπαραίτητο να έχουμε ίνα σεμινάριο. Ναί, έχετε δ.κηο. Είναι ένα πολύ παραμελημένο θέμα».

Α: Καί τότε άρχίσατε τό σεμινάριο. Ρ : "Οχι, τό σεμινάριο υπήρχε ήδη. Τό σεμινάριο άρ-

χισε τό Γενάρη του 1919. Α: Δηλαδή μέσα στήν Ψυχαναλυτική 'Εταιρία; Ρ : "Οχι, δχι! Δέν έχει σχέση μ' αυτούς. Ήταν ατό Πα-

νεπιστήμιο τής Βιέννης. Α: Καί μετά, πώς ήρθατε α' έπαφή μέ τήν άνάλυαη;

Πώς τή μάθατε; Ρ:Ναί, άρχισα ν' άναλύω τόν πρώτο μου άσθενή τόν

ί ίχα δταν ήμουνα στό τρίτο έξάμηνο — νομίζω τόν Μάρτη τοΰ 1919. Αύτό τό περιγράφω στό βιβλίο μου «Ή 'Ανακά-λυψη τοΰ Όργόν», στόν πρώτο τόμο: « Έ λειτουργία τοΰ 'Οργασμού».

Α: Καί πότε ξανάδατε τόν Φρόϋντ; Ρ : "Ω, δλο καί πήγαινα — δχι συχνά, άλλα δταν χρει-

αζόμουν κάτι. Άκόμα έχω τις κάρτες πού έδινε στούς άρ-ρώστους δταν τούς έστελνε σέ μένα. "Εγραφε παραδείγμα-τος χάριν: «Άνικανότης, τρεις μήνες». Μπορείτε να φαντα-στείτε, μία τέτοια περίπτωση να τήν τελειώσει κανείς άκόμα καί σ' έξι μήνες;

(Αλλαγή ταινίας, κενό στή συνομιλία)

» Θάθελα νά γυρίσω τώρα σ' ένα σημείο, ποδχω έδώ στις σημειώσεις μου — τήν άπογοήτευση τοΰ Φρόϋντ γιά μένα. "Οταν υπάρχει άπογοήτευση, τότε πρέπει νά ύπήρχε πριν μία προσδοκία,"έτσι δέν είναι; "Οταν συνάντησα τόν Φρόϋντ γιά πρώτη φορά υπήρξε μεταξύ μας άμέαως έπαφή, άμεση Ιπαφή δύο όργανισμών καί ζωτικότητα κι ένδιαφέρον ν' ά-σχοληθοΰμε μέ πράγματα. Τήν ίδια έμπειρία είχα καί μέ τόν "Αϊνστάιν δταν τόν συνάντησα τό 1940. Σ' δρισμένους άνθρώπους λειτουργεί άμέσως ή συναισθηματική έπαφή. Γνωρίζετε καλά τήν «Χαρακτηρολογική Ανάλυση» καί θά καταλαβαίνετε τί έννοώ. Ήξερα δτι δ Φρόϋντ μ' άγαποΰσε. Τό αισθανόμουν, μπορούσα νά τό δώ. Είχε έπαφή μαζί μου. Μπορούσα νά μιλάω μαζί του άνοιχτά. Καταλάβαινε πολύ

5 9

χαλά τ: εννοούσα. Κ·. εκτός αυτού ήμουν ένας νέος ψυχίατρος πού υποσχόταν πολλά και γιά τήν κλινική καί γιά τό ψυ-χιατρικό νοσοκομείο. Κι άνάμεσα στόν δικό μου τρόπο έκ-φρασης, όπως τόν ζήτε έσεϊς τώρα και σέ κεΐνον τών άλλων ψυχαναλυτών τη; Βιέννης ύπήρχε μεγάλη διαφορά. ΤΗταν τόσο πληκτικά εκεί' "Οχτώ - δέκα άνθρωποι περίπου κάθον-ταν έκεΐ γύρω γεμάτοι άνία — άν καταλαβαίνετε τί εννοώ.

Α: Μάλιστα. Ρ: Ήταν μία κατάσταση έντελώς άνιαρή. Ό καθένας

είχε μία γνώμη γι' αύτό ή γιά κείνο κι ϊσω; είναι αύτό έτσι, κι ένας ελεγε αύτό κι άλλος έλεγε τό άλλο. Έγώ ήμουν σάν τόν καρχαρία μέσα σέ μία λίμνη γεμάτη μωρά ψάρια. "Οταν παρουσιάστηκα άρχισε μία αναταραχή, κι' αύτό ήταν καλό. ΙΙ.χ. έρριξα έγώ την ιδέα τού τεχνικού Σεμιναρίου, τήν συ-ζήτησα μέ τόν ΦρόΟντ καί τήν βρήκε πολύ καλή. Καί για-τί; 'Εκείνη την έποχή δέν ύπήρχε μία θεωρία τής τεχνικής. Τίποτα ( 2 9) . Μόνο συνειρμοί — νά καθίσει κανείς καί νά κάνει συνειρμούς. Τίποτε δέν συνέβαινε. Κι άκριβώς αύτό ήταν τό πρόβλημα: ότι δέν συνέβαινε τίποτε. Πώς μπορεί να προκαλέσει κανείς στόν ασθενή άντιδράσει;, "Ως νά λυθεί τό πρόβλημα πέρασαν οχτώ χρόνια, άν καί πρέπει νά πώ πώς άκόμα δέν έχει λυθεί έντελώς. Αύτό; δ ζωντανός τρόπος άρεσε καί στόν ΦρόΟντ. "Εδωσα ζωή σ' ενα νεκρό σώμα Εκτιμούσε τήν έργασία μου στό τεχνικό σεμινάριο. Ή "Αν-να Φρόϋντ τό ξέρει αύτό πολύ καλά, τό έλεγε συχνά καί μπορεί νά τό έπιβεδαιώσει. "Ημουν καλός ψυχίατρο;. "Η-μουν καλός κλινικός. Νομ·'ζω ήμουν δ μόνος σ' αυτή τήν δ-μάδα, μέ προέλευση τήν Βιολογία, τις φυσικές έπιστήμες καί τή φιλοσοφία τής φύσης. Δέν ξέρω — δχι, έκτός άπό μέ-να δέν ήταν άλλος. Δέν νομίζω δτι Nunberg ή δ Hitschmano ή δ Federn ή δποιοσδήποτε άλλος ξεκινούσαν άπό τή βιο-λογία. Αύτό τδβλεπε κανείς στίς συζητήσεις. Δέν ξέρω πάλι άν έκφράζομαι άπλα, άλλά δταν οί έπιστήμονες* μιλούν με-ταξύ τους, καταλαβαίνονται. "Εχουν ένα δρισμένο τρόπο πού έκφράζονται, σ' άντίθεση μέ τούς γιατρούς.

Α: Μάλιστα. Ρ : Αύτό ήταν pua τιμητική διάκριση ^καί τήν αισθανό-

μουν καλά. Κανείς δέν τό άνέφερε, έν τούτοις ύπήρχε. Γνω-ρίζω δτι ύπήρχε.

* Σ.τ.μετ. : Φυσικής κατεύθυνσης.

6 0

» Δέν αισθάνομαι άνετα δταν άναφέρω τέτοια πράγματα. Ξέρω — φαίνεται σάν νάθελα νά παραστήσω τόν έαυτό μου καλύτερο άπό κάθε άλλον. Κι αύτό δέν τό θέλω με κανένα τρόπο, θέλω μόνο νά τονίσω τις μεγάλες έλπίδες καί προσ-δοκίες τοϋ Φρόϋντ γιά νά μπορέσω Ετσι νά Εξηγήσω τήν μεταγενέστερη βαθειά του άπογοήτευση. Μία φορά είπε στήν Α. "Αντζελ, μία φίλη τής "Αννας Φρόϋντ, δτι έγώ ή-μουν 6 καλύτερος έγκέφαλος στήν 'Εταιρία. Συχνά έξέφραζε τήν έλπίδα δτι έγώ θά συνέχιζα νά έργάζομαι στόν κλινικό τομέα, μόνο στόν κλινικό τομέα. "Ημουν κλινικός. Συμφω-νούσαμε στό δτι οί θεωρίες δέν είχαν σημασία. ΤΗταν πολύ άπλδ νά φτιάξει κανείς μία θεωρία γιά μία περίπτωση. Έ-γώ δμως στηριζόμουν σέ δεδομένα, στήν Εξέλιξη τής περί-πτωσης. Κι αύτό τό Εκτιμούσε δ Φρόϋντ, κι είχε έτσι πολ-λές Ελπίδες.

» Τότε Ερριξα έγώ τήν ΐδέα τοϋ τεχνικού Σεμιναρίου. Ήταν τό πρώτο τοΰ είδους του στήν ιστορία τής Ψυχανά-λυσης. Στήν άρχή τό διηύθυνε ό Hitschmann. Μετά τό άνέ-λαβε ό Nunberg καί τελικά, τό 1924, έγώ. Ήταν ή πραγμα-τική κοιτίδα τής ψυχανάλυσης, δπως τήν γνωρίζουμε σήμε-ρα. "Ετσι είδε δ Φρόϋντ έξελίξεις, κλινικές έξελίξεις. ΚαΙ μαζί είδε καί θεωρητικές έξελίξεις. Ήταν γι ' αύτό ν μ·'α σπουδαία ύπόθεσις, πού Εφερε σέ κείνο τό νεκρό σώμα, ζωή.

» Τότε άκριβώς συνέβη τοΰτο: Στό τεχνικό σεμινάριο άνακάλυψα δύο πράγματα: άπό τήν μία πλευρά τή σωρευτι-κή νεύρωση (Staungsneurose), τά βρέφη, τή φτώχεια τοΰ λαού. Κι άπό τήν άλλη πλευρά τήν άρνηση τής ψυχανάλυ-σης νά καταπιαστεί μέ τδ θέμα, μία άρνηση πού διαρκεί ώς σήμερα. 'Ακόμα καί σήμερα δέν δέχονται νά άσχοληθοϋν μέ τό πρόβλημα τής σωρευτικής νευρώσεως. Αύτό λοιπόν ήταν •πού μέ άπομάκρυνε άπό τήν ψυχαναλυτική έταιρία — δχι άπδ τήν Ψυχανάλυση, άλλά άπό τήν έταιρία, άπό τούς συν-αδέλφους μου. Μ' Εφερε στόν κόσμο, Εξω, στήν κοινωνιολο-γία. Ά π δ τότε τέθηκε τδ μεγάλο Ερώτημα: «Άπδ ποϋ Ερ-χεται αύτή ή άθλιότητα;» "Αρχισαν τότε οί διαμάχες. Κι έν& δ Φρόϋντ άνέπτυξε τή θεωρία του περί δρμής τοΰ θα-νάτου πού λέει «ή άθλιότητα Ερχεται άπό μέσα», Εγώ βγήκα Ιξω, Εξω Εκεί πού ήταν ό λαός. Άπό τό 1927, ώς τόν Σε-πτέμβριο τοΰ 1930 δούλεψα Εξω κι Εκανα δλη αύτή τήν κοινωνιολογική Εργασία, στίς ρίζες τής κοινωνίας. Ά π ' Εδώ ξεκίνησε ή άπογοήτευση τοϋ ΦρόΟντ. Πήγα στήν κοινωνιο-

6 1

λογία πού τότε ήταν συνυφασμένη μέ τήν πολιτική ή ήταν ταυτόσημη. Ήταν ένα καί τό αύτό.

Έδώ ήταν μία άλλη προσωπικότητα, μία άλλη μεγαλο-φυία, ό Μάρς. Τό 1927 άρχισα να ένδιαφέρομαι γιά τόν Μαρξ καί τόν "Ενγκελς. Ή τ α ν φυσικό δτι έπρεπε να κάνω κάτι τέτοιο. "Εμαθα τότε καλή, άληθινή κοινωνιολογία.

» Ό Φρόϋντ ήταν στήν άρχή ένθουσιασμένος •—• ως τό 1928 περίπου, θυμάμαι πού τόν έπισκέφθηκα στό Σέμερινγκ καί συζητήσαμε για τήν πνευ|ΐατικοψυχική κίνηση ύγιεινής. Άλλα μετά, καθώς μεγάλωνε ή κίνηση, κυριαρχούσε έκεΐ δ-λο καί περισσότερο ή πολιτική, ή κοινωνιολογική πλευρά. Κι δ Φρόϋντ ήταν ένάντια α' αύτό. Επίσης δ Φέντερν είχε άρ-χίσει νά μέ διαβάλλει στόν Φρόϋντ καί γύρω στα 1929 κα-τώρθωσε μέ μία κάποια συκοφαντία νά καταστρέψει τήν ώ-ραία σχέση μεταξύ Φρόϋντ καί μένα. Δέν γνωρίζω μέ τί εί-δους συκοφαντία. Δέν γνωρίζω τί συνέβη, άλλα χωρίς άμφι-βολία ό Φέντερν ήταν έκεΐνος πού μέ κακολογούσε συνεχώς στόν Φρόϋντ. Δούλευε σ' αύτή τήν κατεύθυνση συστηματικά καί έπίμονα — μπορεί κι άπό τό 1923 ήδη. Κι δταν ή κοι-νωνική έργασία έςω εξελίχθηκε, άρχισε ό Φρόϋντ νά ύπο-χωρεΐ. Έ γ ώ έ β γ α λ α τ α κ ο ι ν ω ν ι κ ά σ υ μ π ε ρ ά σ μ α τ α π ο ύ σ υ ν ε π ά γ ε τ α ι ή θ ε ω ρ ί α τ ή ς λ ί μ π ι ν τ ο . Α ύ τ ό ή τ α ν γ ι ά τ ό ν Φ ρ ό Ο ν τ τ ό χ ε ι ρ ό τ ε ρ ο π ο ύ μ π ο ρ ο ύ σ α ν ά κ ά ν ω ( 3 0 ) .

» Τώρα, ποια είναι τα «κοινωνικά συμπεράσματα» ; θά τα βρήτε δλα στις δημοσιεύσεις μου. θάθελα έδώ νά τα συν-οψίσω μέ λίγα λόγια. Ά ν έχετε στή φύση ένα ρυάκι, τότε πρέπει νά τ' άφήσετε νά τρέξει. "Αν τό έμποδίσετε κάπου μ* ένα φράγμα, θά ξεχειλίσει άπ' τις δχθες του. Αύτό είναι δ-λο. "Οταν, τώρα στό φυσικό ποτάμι τής Βιοενέργειας υψώσε-τε ένα φράγμα τότε ξεχειλίζει κι αύτό καί δδηγεΐ στό πα-ράλογο, στή διαστροφή, στή νεύρωση κ.λ.π. Τί πρέπει νά κάνει κανείς γιά νά διορθώσει τήν κατάσταση; Πρέπει v i φέρει τό ποτάμι πίσω στήν φυσιολογική του κοίτη καί v i τό άφήσει πάλι v i άκολουθήσει τήν φυσική του ροή. Αύτό άπαιτεΐ πολλές άλλαγές στή διαπαιδαγώγηση, στήν άνατρο-φή τών παιδιών, στήν οίκογενεική ζωή. Αύτές είναι οί κοι-νωνικές συνέπειες. Καί σ' αύτό τό σημείο ό Φρόϋντ δέν μπο-ρούσε νά μέ παρακολουθήσει. Δέν ήταν ή τεχνική τής χαρα-κτηρολσγικής άνάλυσης άλλα ή σεξουαλική έπανάσταση πα>

6 2

τόν πείραξε ( 3 1) . "Εχετε έρωτήσεις πάνω σ' αύτά; Α: Τί αντιρρήσεις είχε; Ρ: Δέν ύπήρχαν άντιρρήσεις. Ή «Κουλτούρα», αύτό ή-

ταν δλο. θάθελα νά τό πω πιό καθαρά: Τό «Ή Δυσαρέσκεια στήν Κουλτούρα»* ήταν μία κατευθείαν άπάντηση σέ μία ά-πό τις διαλέξεις μου στό σπίτι τοϋ Φρόϋντ. Έγώ ήμουν έκεΐ-νος πού ήταν 6 «δυσάρεστος στήν Κουλτούρα» ( 3 2 ) .

Α: "Εγινε συζήτηση; Συζήτησε δ Φρόϋντ αύτό τό κεί-μενο; Τί κείμενο ήταν αύτό;

Ρ: Ναί, τό θέμα μου ήταν «Ή προφύλαξη άπό τις νευ-ρώσεις» (35) .

Α: Ναί, καί τί είπε δ Φρόϋντ; Ρ: Ό Φρόϋντ παρατήρησε: «ή Κουλτούρα προέχει». Ή

γνώμη μου είναι δτι αύτό ήταν παράλογο. Λυπάμαι τοΰ εί-πα: «"Οταν ή ίδια ή θεωρία σας λέει δτι ή σώρευση ένέρ-γειας είναι δ πυρήνας τής νεύρωσης, δ πυρήνας τής νευρω-τικής διαδικασίας καί δταν ή όργαστική ικανότητα πού καί σεις παραδέχεσθε (ποτέ δέν τδχε άρνηθεί αύτό) είναι τό κλειδί γιά νά Υπερπηδηθεί ή σώρευση, ή τουλάχιστον γιά τόν ελεγχό της, τότε ή θεωρία μου γιά τήν προφύλαξη άπό τις νευρώσεις είναι ορθή. Είναι ή ίδια ή Εδική σας θεωρία. Έ γ ώ άπλώς έβγαλα άπ' τή θεωρία τά κατάλληλα συμπεράσματα». Έν τούτοις δέν ήθελε. Ήταν δ παληός gentleman, δεμένος άπ' τήν οικογένεια, περικυκλωμένος άπ' τούς μαθητές του πού ήταν κι οί ίδιοι ιδιαίτερα νευρωτικοί καί ιδιαίτερα δε-μένοι άπ' τις οικογένειες τους. Ό Hitschmann ήταν ένας άπ' τού; λίγους πού καταλάβαινε πραγματικά. 'Εχθροί ήταν ό Νούνμπεργκ καί ιδίως δ Φέντερν. Ή "Ελεν Ντόϋτς, συνοδοι-πορούσε μαζί μου, άλλά χωρίς δεσμεύσεις. Ποιός άλλος; Ό Χόρνεύ μέ καταλάβαινε, άλλά δέν λάβαινε ύπ' δψη τό σε-ξουαλικό θέμα. Ό Ράντο άπεΐχε πολύ άπό μένα. Κι δ 'Αλε-ξάντερ άπεϊχε πάντα πολύ. Ναί δ 'Αλεξάντερ ήταν έχθρός. Ή "Αννα Φρόϋντ μέ καταλάβαινε. "Εδειχνε πάντα πολύ έν-διαφέρον κι ήταν φιλικά διατεθειμένη, άλλά κι αύτή χωρίς δεσμεύσεις.

» Επειδή λοιπόν οί ελπίδες τοΰ Φρόϋντ ήταν τόσο μεγά-λες ήταν κι ή άπογοήτευσή του έξ ίσου μεγάλη. Αισθανόταν

Σ.τ.μετ. : «Das Unbehagen inder Kutur». Δοκίμιο τοΰ Φρόϋντ, γνωστό στά έλληνικά καί ώς «Τά δυσάρεστα τοϋ πολι-τισμού».

Θ3

-δτι είχε μπροστά του έναν κλινικό, ένα ψυχίατρο, ένα άνθρω-πο πού ήταν μορφωμένος πάνω στις φυσικές έπιστήμες, έναν άνθρωπο άνυπόμονο, μέ ταλέντο 7COU Θα μπορούσε νά δδηγή-σει τήν ύπόθεση πιό πέρα. Κι αύτός ό άνθρωπος λοιπόν ά-φοσιώνεται στόν μαρξισμό, στόν κομμουνισμό κ.λπ.

» Λοιπόν, μπορώ νά σας διαβεβαιώσω, δτι έκεϊνο τόν και-j>ό έκανα πολλά λάθη. Ήταν παραδείγματος χάριν λάθος νά πιστεύω δτι δέν χρειαζόταν παρά νά μιλήσει κανείς στούς άνθρώπους γιά τή νεύρωση καί μετά γιά τήν εύτυχία κι αυ-τοί θάταν τότε σέ θέση νά καταλάβουν καί ν' άλλάξουν. Γνώ-ριζα πώς οί άνθρωποι ήταν άρρωστοι άλλά ήθελα τήν έλευ-θερία τους. Άλλά ή ικανότητα νά έλευθερωθεϊ κανείς, ή δο-μική, χαρακτηρολογική Ικανότητα, κατά κάποιο τρόπο, δέν ύπήρχε. Κι' άκριβώς σ' αύτό τό σημείο, στό δτι δηλαδή οί άνθρωποι άπό άποψη δομής δέν είναι σέ θέση νά άλλάξουν, ήταν σωστές οί άντιρρήσεις τού Φρόϋντ άπέναντι στήν έρ-γασία μου. Πρέπει νά τό παραδεχτώ. Άλλά δέν ήξερε για-τί είχε δίκηο. Μέ άντιλαμβάνεσθε ;

Α: Μάλιστα. Ρ : Είμαι σαφής; Α: Μάλιστα. Ρ: Σ&ς διαβεβαιώνω, δτι άν δέν είχα περάσει άπ' αυτή

x i λάθη, άν δέν είχα συγκεντρώσει τόση πείρα μέ τόν κό-αμο, μέ τόν τρόπο πού δέχονταν δλα δσα έλεγα — άν εί-χατε ποτέ βρεθεί σέ μία άπ' αύτές τις συγκεντρώσεις, τότε,

ξέρατε πώς... Α: Ναί, βέβαια. Ρ : Πώς χαλούσε κυριολεκτικά δ κόσμος. Χιλιάδες τ' ά-

κουγαν αύτά μέ προσοχή στό Βερολίνο. Λοιπόν, άν δέν μά-θαινα άπ' αύτά τά λάθη, δέν θάφθανα έδώ πού βρίσκομαι τώρα, σέ μία τόσο ώριμη θέση. Δέν θάθελα νά μπω σέ λε-πτομέρειες, άλλά θέλω νά άντιληφθεΐτε δτι ή ά τ ο μ ι-χ ή θ ε ρ α π ε ί α ε ί ν α ι ά χ ρ η σ τ η . "Αχρη-στη! "Û, ναί, είναι πολύ χρήσιμη μόνο γιά νά κάνει κα-νείς λεφτά ή νά βοηθήσει κανείς πού καί πού. 'Αλλά άπ' τή σχοπιά τοΟ κοινωνικού προβλήματος, άπ' τή σκοπιά τής πνευ-•ματικο - ψυχικής ύγιεινής δέν έχει νόημα. Γι' αύτό καί έγ-χατέλειψα. " Ο λ α α ύ τ ά ε ί ν α ι ά χ ρ η σ τ α , έ χ τ ό ς ά π ό τ ά β ρ έ φ η . Π ρ έ π ε ι v i γ υ ρ ί σ ο υ ν π ί σ ω σ τ ό ά θ ι κ τ ο π ρ ω τ ό -π λ α σ μ α . Μ' έννοεΐτε;

64

A : Μάλιστα. Ρ : "Εχετε άλλες έρωτήσεις; Α: Ναί, τί ιδέες είχε 6 Φρόϋντ γιά τήν πολιτική; θυ-

μάσθε; Ρ: Ναί! "Ω, ναί! Ό ΦρόΟντ δέν ήθελε νάχει καμία

σχέση μέ τήν πολιτική. Κι έγώ δέν ήθελα νάχω σχέση μέ τήν πολιτική. 'Αλλά έγώ είχα μπλεχτεί μ' Ενα θέμα πού μό-νο πολύ άργότερα μπόρεσα νά ξεκαθαρίσω. Υπήρχε μία σύγχυση, γιατί δέν έκανε κανείς διάκριση άνάμεσα στις λέ-ξεις «κοινωνιολογία» καί «πολιτική». Δέν τις ξεχώριζε κα-νείς. Μέ καταλαβαίνετε;

Α: Μάλιστα. Ρ: Σήμερα καταπολεμάω τούς άχρείους πολιτικούς παν-

τού δπου μπορώ. 'Αλλά δουλεύω κοινωνιολογικά. Κι' αύτό διαφέρει τεράστια άπ' τήν πολιτική. Άπό τό άλλο μέρος πάλι παίρνει ό MODJU τήν κοινωνιολογία καί κάνει μ' αύτή τή δουλειά του. "Ετσι κάνει μ' δλα τά πράγματα. Βγαίνει κάτι καλό, σοβαρό, παραγωγικό και τότε έρχεται δ MODJU, τό παίρνει καί κάνει μ' αύτό τή δουλειά του( ' 4 ) . Καταλαβαί-νετε ;

Α: Μάλιστα. Ρ : Αύτό έννοώ σήμερα δταν μιλάω γιά τήν «συγκινησια-

κή πανούκλα». Κι δλα δσα ξέρω γι' αύτό τάχω άπό τις έμ-πειρίες μου έκείνης τής έποχής. Καταλαβαίνετε;

Α: Ναί. "Εβλεπε ό Φρόϋντ τή διαφορά μεταξύ πολιτικής καί κοινωνιολογίας;

Ρ: "Οχι, δχι. Τότε δέν τήν ήξερε κανείς. "Επρεπε πρώ-τα να μάθουμε άπό τά λάθη μας. "Ετσι έπρεπε παραδείγμα-τος χάριν νά Εξακριβώσουμε τί Εκαναν έκεΐνοι οί πολιτικοί, οί κομμουνιστές κόκκινοι φασίστες στό Βερολίνο τό 1931 -1932. "Οσον καιρό τούς Εφερνα στήν όργάνωσή τους δέκα χιλιάδες, είκοσι χιλιάδες, σαράντα χιλιάδες νέους άνθρώ-πους πού Ενδιαφέρονταν γιά τό σεξουαλικό πρόβλημα ή γιά τό πρόβλημα τής πνευματικό - ψυχικής ύγιεινής, λέγανε «ό Ράιχ είναι θαυμάσιος». Άλλά μόλις ήρθε ή στιγμή πού Επρε-πε νά περάσει κανείς στήν πράξη, τότε Εγιναν δλοι Εχθροί. Αύτό Εχει σημασία. "Οσο καιρό τούς Εφερνα κόσμο, ήμουνα «θαυμάσιος». Μόλις δμως Επρεπε νά κάνουν κάτι πρακτικό γιά τόν λαό, άρχισε τό μίσος ( " ) . Οί άχρεϊοι! Δέν ξέρουν τί πρέπει νά κάνει κανείς ή πώς πρέπει νά χειριστεί τήν κατάσταση. Γι' αύτό γίνονται καί πολιτικοί. Νομίζω, σήμερα

Θ5

δέν έχουν κανένα χειρότερο έχθρό άπό μένα, καί τό ξέρουν αύτό. Γι' αύτό φέρονται έτσι.

Α: Τί προτείνατε έσείς; Ρ : Αύτό είναι σαφέστατο. Πρέπει νά οργανωθούν κέν-

τρα νεότητος. Πρέπει νά έκπαιδευτοΰν πολλοί γιατροί. Πρέ-πει νά διδαχτεί ή σεξουαλική οικονομία (8$) . Ή πολιτική πρέπει νά συμπεριλάβει τήν άνθρώπινη ψυχολογία. Πρέπει νά γίνουν άκόμα κι άλλα. Πρέπει νά άναθεωρηθεΐ δλόκληρη ή νοοτροπία, έτσι ώστε νά μή ξεκινάμε άπ' τήν πλευρά τοδ κράτους ή τής κουλτούρας ή όποιαδήποτε άλλη πλευρά, άλ-λα να ξεκινάμε άπό τό τί χρειάζονται οί άνθρωποι, άπό τί ύποφέρουν. Καί τότε νά όργανωθούν οί κοινωνικοί θεσμοί άν-τίστοιχα. Κι ϊχ ι άντιστρόφως ( 8 , α) . Λοιπόν αύτό τό πράγμα είναι σήμερα μακρυά άπ' τή συνείδηση τών μαρξιστών πολι-τικών. Αύτοί σκέφτονται μέ έννοιες δπως «παραγωγικές δυ-νάμεις». Σκέφτονται μέ τή λογική τοΰ κράτους. Έγώ σκέ-φτομαι άπ' τήν πλευρά τών άνθρώπινων όντων καί τών ά-ναγκών τους. "Αν είχα πολιτική ισχύ, τότε τό κάθε τι. πού ύπάρχει θάταν όργανωμένο σύμφωνα μέ τΙς άνάγκες τοϋ παιδιοΰ, τοΰ βρέφους, τοΰ νέου, τις δικές μου, τις δικές σας καί τοΰ καθενός. Έδώ χωρίζονται γιά πρώτη φορά ή κοι-νωνιολογία άπ' τήν πολιτική.

» "Ετσι άπομακρύνθηκα άπ' τήν ψυχανάλυση. "Οχι, δχι έντελώς. "Ημουν άκόμα στήν ψυχανάλυση άλλά βάδιζα πρός τήν κατεύθυνση τής κοινωνιολογίας, στό πεδίο τής άνθρώπι-νης μαζικής δράσεως. Κι άπάνω σ' αύτό ήταν πού άπογοή-τευσα τόν ΦρόΟντ.

Α: Σάς προειδοποίησε νά μή τό κάνετε αυτό? Ρ : "Οχι, αύτό δέν τό έκανε. 'Εκείνος που τό έκανε πιό

πολύ ήταν ό MODJU Federn. Δέν γνωρίζω τί διηγήθηκε στόν Φρόϋντ γιά μένα. Γνωρίζω μόνο πώς αυτός κι δ Jones έκαναν τό πάν έναντίον μου στό συνέδριο ΐής Λουκέρνης. "Ελεγαν στόν κόσμο δτι ήμουν ψυχοπαθής, δτι είχα σχέσεις μέ πολλές γυναίκες κ.λπ. Καταλαβαίνετε ;

Α: Πότε είδατε τόν ΦρόΟντ γιά τελευταία φορά προσω-πικά;

Ρ : Γιά τελευταία φορά τόν είδα τόν Σεπτέμβρη τοΰ 1930, «plv πάω στό Βερολίνο. Τόν έπισκέφθηκα στό Grundsee κι είχα μία πολύ όξεΐα διαμάχη μαζί του. Ή τ α ν πολύ όξύς, δπως κι έγώ έπίσης.

Α: Αύτό Ιγινε τό 1930;

66

Ρ: Τόν Σεπτέμβρη τοΰ 1930. Μόλις είχα δημοσιεύσε: τό πρώτο μέρος τί)ς «Σεξουαλικής 'Επανάστασης» μέ τόν τίτλο «Σεξουαλική ώρίμανση, έγκράτεια, συζυγική ήθική».

Α: Ναι, γιά ποιό πράγμα, συζητήσατε μέ τόση ένταση; Ρ : 'Επρόκειτο γιά τό έςής; Είπα πώς θάπρεπε v i ξεχω-

ρίζει κανείς τή φυσική οικογένεια πού βάση της είναι ή άγά-πη, άπό τήν άναγκαστική οικογένεια. Είπα πώς θάπρεπε vi κάνει κανείς τό πάν γιά νά έμποδίσει τις νευρώσεις. Κι εκεί-νος άπάντησε: «ή δική σας ή θέση δέν έχει καμία σχέση μέ τή μέση δδό τής ψυχανάλυσης».

Α: Τή μέση δδό; Ρ : Μάλιστα, «μέ τή μέση δδό τής ψυχανάλυσης». Λυτή

ήταν τά λόγια του. Κι έτσι τούπτ κι έγώ: «Λυπάμαι, αύτό είναι τό πιστεύω μου. Αύτή είναι ή πεποίθησή μου — άν θέ-λετε vi προφυλάξετε τόν κόσμο άπ' τις νευρώσεις, άν θέλε-τε νά έξαλείψετε τήν άθλιότητα». Καί τότε έκεΐνος άπάντη-σε: «Δέν είναι πρόθεσή μας, ή ή πρόθεση τής δπαρξής μας νά σώσουμε τόν κόσ]ΐο». Καί θά έκπλαγεΐτε άν σας πώ, πώς κι έγώ έφτασα τώρα στό ίδιο σημείο. Είμαι άκριβώς έκεϊ πού ήταν δ Φρόϋντ τό 1930 ( · 7 ) .

Α: Αύτό είναι ένδιαφέρον. Ρ : Καταλαβαίνετε; 'Αλλά έγώ έφθασα σ' αύτό τό ση;ιεΐο

άφοϋ πέρασα τριάντα χρόνια άγωνία, μέ τήν άθλια έμπειρία πού τήν άποκαλώ τώρα συγκινησιακή πανούκλα. Καταλα-βαίνετε; Ό Φρόϋντ τά έγκατέλειψε πριν κάνει αύτή τήν έμ-πειρία κι έγώ τά έγκαταλείπω τώρα άφοΰ συγκέντρωσα δλη αύτή τήν πείρα.

Α: Μπορεί δμως νά θυμόσαστε κι άλλες λεπτομέρειες άπ αύτή τήν τελευταία συζήτηση. Είπατε πώς στή συζήτηση τά πνεύματα ήταν δξυμένα.

Ρ : Ναί, πράγματι. Α: Είχατε θυμώσει μαζί του; Ρ : "Οχι, δέν θύμωσα. Εκείνος θύμωσε. Μπορεί νά θύ-

μωσα κι έγώ, άλλά έμεινα πολύ ήρεμος. Ξέραμε πώς έπρε-πε νά χωρίσουμε. Μιλούσαμε γιά κάτι πολύ σπουδαίο, γιά τό δποΐο οί γνώμες μας ήταν άντίθετες. Ή γνώμη μου ήταν πώς ή οικογένεια έπρεπε νά άλλάζει. Ό , τ ι πιστεύει κανείς σήμερα στήν 'Αμερική ήταν ή άποψή μου τό 1930. Τό ξέ-ρατε αύτό;

Α: Μάλιστα. Ρ : Τό ξέρετε. Αύτό είναι τό άποτέλεσμα τής έργασίας

6 7

καί τών δημοσιεύσεών μου τά τελευταία είκοσι χρόνια. Πα-ραδείγματος χάριν ή κατάσταση πού δημιουργεί δ -γάμος δ-πως τήν περιέγραψα στήν «Σεξουαλική Επανάσταση» είναι σήμερα άποδεκτή. Αλλά τότε Ινα τέτοιο πράγμα ήταν άνή-κουστο. Ό Φρόϋντ τό άπέρριπτε έντελώς. Είχε θυμώσει πο-λύ. Κι έδώ άρχισε ή άπογοήτευση του. 'Αντί νά γίνω Ινα άπ' τά καλύτερα στηρίγματά του, Ινας άπ' τούς καλύτερους μα-θητές του, Ινας πού θά προωθούσε τή θεωρία του, βρέθηκα σέ μία στιγμή σέ κίνδυνο νά χάσω τό ρόλο μου. Δέν είναι Ετσι; 'Αλλά αύτό δέν τό Εκανα. Δέν Εχασα :ό ρόλο μου.

Α: Ναί. θυμόσαστε, πώς σκεφτόταν δ Φρόϋντ, ποιά θά-ταν ή Εξέλιξη αύτών τών θεμάτων, δπως ή κοινωνία, ή οικο-γενειακή ζωή κ.λπ.

Ρ : Τόν Φρόϋντ δέν τόν Ενοιαζε πώς θά Εξελισσόταν ή κοινωνία. Δέν ένδιαφερόταν. Είχε μονάχα μία Ελπίδα. "Ελπι-ζε, δτι «ό "Ερως 0ά καταβάλει μία προσπάθεια νά ύπερνί-χήσει τή δυσαρέσκεια στήν κουλτούρα». 'Αλλά στήν πράξη αύτή ή «προσπάθεια τοΰ Ερωτα» Εχει τήν Εννοια τοΰ άν ή μή-τρα τής μάνας είναι ζωντανή ή άποξηραμένη, άν ή μάνα τή στιγμή τής συνουσίας Εχει σεξουαλικό δργασμό ή δχι καί άν Ινας άρχαΐος, ξεπερασμένος ιουδαϊσμός άμέσως μετά τή γέννα περιμένει τό πέος ή δχι. 'Ακόμα, άν ή ρόγα τοΰ στή-θους τής μάνας είναι όργονικά φορτισμένη, δηλαδή άν ή βι-οενέργεια τής στηθικής ρόγας λειτουργεί τόσο καλά, ώστε καθώς τό παιδί μέ τή στοματική του Επιθυμία τεντώνεται πρός αύτή νά συναντήσει κάτι πού νά τό ικανοποιήσει κι δχι νά δεχτεί σόκ. Καταλαβαίνετε;

Α: Μάλιστα. Ρ : Αυτά είναι πολύ πρακτικά θέματα. Παραδείγματος

χάριν Εχει μεγάλη σημασία, άν ή μάνα στή διάρκεια τής συνουσίας μέ τόν άντρα ικανοποιείται ή δχι, γιατί αύτό Εχει έπ.'δραση στό παιδί. Είναι θέματα μεγάλης πρακτικής ση-μασίας καί δέν μπορεί νά τά παρακάμψει κανείς λέγοντας «ό "Ερως θά κάνει μία προσπάθεια». "Εγινα άντιληπτός;

Α: Μάλιστα. Ρ : Λοιπόν, ή Εργασία μου άναφερόταν άπό τότε άκριβώς

σ' αύτό τό πρόβλημα. "Ηθελα νά Εξακριβώσω, τί είναι αύτό πού διεγείρει τή ρόγα τοΰ στήθους καί τί είναι αύτό πού δια-στέλλεται έκεί μέσα. Αύτό τό πρόβλημα δδήγησε στήν άνα-κάλυψη τής δργονοενέργειας, τής βιοενέργειας, τής ζωϊκής ένέργειας.

68

A : Nat . Ά λ λ α τότε, έννοώ στην τελευταία συζήτηση, μιλήσατε μέ τόν ΦρόΟντ γ ια συγκεκριμένα μέτρα όπως γ ι ά τό πώς θάπρεπε να είναι όργανωμένη ή οικογένεια.

Ρ: "Οχι, όχι σ' αυτή τή συνομιλία. Σ' αύτή τή συνομι-λία ήρθε ή ρήξη. "Η δχι, δχι άκόμα. Έ ρήξη ήρθε τρία ή τέσσερα χρόνια άργότερα. 'Η συζήτηση γιά τήν οικογένεια έγινε, νομίζω, τόν Δεκέμβρη του 1929 στή συνάντηση μέ τόν Φρόϋντ, όπου έφερα σέ συζήτηση τό θέμα τής ^προφύ-λαςης άπό τίς νευρώσεις».

Α: . . .ή συνομιλία τοϋ 1929 ήταν βέβαια εντελώς ήρεμη. Δέν υπήρξε καμία...

Ρ : "Οχι, δέν ήταν πιά ήρεμη, όχι. Α: Είχατε ήδη διαμάχες; Ρ: "Οχι, άλλά δέν τούς άρεσε. Ό Φρόϋντ γνώριζε βέ-

βαια, δτι έγώ είχα κάποιο δίκηο. Α: Έννοώ, είχατε με τόν Φρόϋντ προσωπική συνομιλία; Ρ : "Οχι, ήταν σέ μία συγκέντρωση μέ άλλους. Θάταν

έφτά ή όχτώ ψυχαναλυτές που συγκεντρώνονταν στό σπίτι τοϋ Φρόϋντ κι έγώ ήμουν ένας άπ' αυτούς. Ό Χίτσμαν κι δ Φέντερν ήταν νομίζω έκεΐ, δ Τζέκελς — δέν ξέρω άν ή-ταν κι δ Τζέκελς.

Α: Είναι πιθανό. Ρ : Ναί, έγώ, ό Νούνμπεργκ, ή Ντέντς. "Ισως ήταν

κι δ Χάρτμαν. Δέν θυμάμαι πιά. Ήταν καί μερικοί κα-λεσμένοι. Κάθε φορά ήταν διαφορετικά — μερικοί έρχονταν σ' δρισμένες συναντήσεις, άλλοι σ' άλλες. Έγώ άνήκα στούς τακτικούς συνομιλητές. Καί τότε έφερα σέ συζήτηση τό θέ-μα τής «προφύλαξης άπό τΙς νευρώσεις». ("Αν διαβάσετε τό βιβλίο μου «Ή λειτουργία τοϋ όργασ|ΐού» θά βρήτε κι άλ-λες λεπτομέρειες). Ή συζήτηση είχε άπό τότε ήδη άνάψει. Ή άτμόσφαιρα τής συνομιλίας ήταν πολύ ήσυχη καί ψυχρή, άλλά έιπέμενε στό σημείο: π ρ ώ τ α - π ρ ώ τ α π ρ έ -π ε ι ν ά π ε ρ ά σ ο υ μ ε ά π ό τ ή θ ε ρ α π ε ί α σ τ ή ν π ρ ο φ ύ λ α ξ η — γιά νά έμποδίσουμε τίς νευ-ρώσεις. Δεύτερο, πρέπει νά άσχοληθοΰμε μέ τήν οικογένεια, πού είναι ή πηγή τής οιδιπόδειας σύγκρουσης κι ούτω καθ-εξής. Ή άτμόσφαιρα ήταν παγερή. Είχαν άγανακτήσει. Ό Φρόϋντ μου μιλούσε σκληρά, άλλά ήταν μία καλή σκλη-ράδα. Δέν μέ πείραζε.

Α: Ναί, άλλά τί έλεγε δ Φρόϋντ; Ρ : Σ' αυτή τή συνομιλία ήταν τής γνώμης πώς δέν εΓ-

ω

ναι άπ ο στολή τής ψυχανάλυσης νά σώσει τόν κόσμο. Είχε δίκηο.

Α: Πίστευε, πώς δ κόσμος δέν μπορεί πώ. νά.σωβεϊ, γι* αύτό ;

Ρ : Ό Φρόϋντ είχε καταθέσει τά δπλα. Σας έχω πει πώς είχε καρκίνο του φάρυγγος. Είχε καταθέσει τά δπλα, δέν μπορούσε πια νά σκεφθή άλλιώς. Κι έκτός αύτού ήταν πιά γέρος. 'Αλλά μόνο ή ήλικία δέν θάχε παίξει κΛνένα· ,ρόλο, καταλαβαίνετε. Ήταν μία χαρακτήρολογική παραίτηση, δ-πως σας περιέγραψα προτήτερα.

Α: Δέν ήταν δμως τής γνώμης, δτι ή οίκογένεια θάπρε-πε νά διορθωθεί έξ άρχής, μόλις ήταν διαθέσιμα τά κατάλ-ληλα μέσα;

Ρ : Δέν ξέρω. Αύτό δέν μπορώ να τό πώ. 'Αλλά ή έν-τύπωσή μου ήταν πώς σ' αύτό τό σημείο ό Φ ρ ό ϋ ν τ τ ή ς β ι κ τ ω ρ ι α ν ή ς έ π ο χ ή ς β ρ ι σ κ ό τ α ν σ' ά ν τ ί θ ε σ η μ έ έ κ ε ΐ ν ο ν τ ό ν Φ ρ ό ϋ ν τ π ο ύ ά ν α κ ά λ υ ψ ε τ ή ν π α ι δ ι κ ή σ ε ξ ο υ -α λ ι κ ό τ η τ α (> 8 ) . Έδώ ήταν ίσως προσωπικά δεσμευ-μένος. Κι είχε τραβήξει άρκετά. Είχε πολεμήσει άρκετά. "Κι είχε καί δίκηο. "Αν έγώ ήξερα τό 1930 ήδη τί μέ περίμενε — δυσφήμηση καί συκοφαντίες άπ' τήν πλευρά τών ψυχανα-λυτών, τό σκάνδαλο τής Λουκέρνης, τά γεγονότα στήν Νορ-βηγία μεταξύ 1937 καί 1939 καί τώρα έδώ στις 'Ηνωμένες Πολιτείες — δέν θά τδχα κάνει, καταλαβαίνετε;

Α: Μάλιστα. Ρ : Δέν θάχα καταπιαστεί μέ τό θέμα. Είμαι σαφής; Κα-

ταλαβαίνετε, τό έρώτημα είναι τό έξής: θ ά ν α ι σ έ θ έ σ η τ ά π α ι δ ι ά μ α ς μ ε τ ά έ κ α τ ό χ ρ ό ν ι α δ τ α ν ε ί ν α ι π έ ν τ ε ή I ξ ι χ ρ ο ν ώ ν , ν ά ζ ή σ ο υ ν τ ή φ υ σ ι κ ή ζ ω ή τ ο υ ς , δ π ω ς τ ά π ρ ο ό ρ ι σ ε ή φ ύ σ η ή ό θ ε ό ς ; Ή θ ά « έ ξ ι δ α ν ι κ ε ύ ο υ ν » δ π* ω ς λ έ ε ι ή " Α ν ν α Φ ρ ό ϋ ν τ ; Είμαι τώρα σαφής;

Α: Μάλιστα. Ρ : Έδώ είναι τό πρόβλημα. Κατά τή γνώμη μου θά

συμβή τό πρώτο. Αύτό έλ/πίζω. ' Ε ξ ι δ α ν ι κ ε υ μ έ ν η έ ρ γ α σ ί α ή κ α λ ή κ α λ λ ι τ ε χ ν ι κ ή έ π ί -δ ο σ η ε ί ν α ι τ ό τ ε μ ό ν ο δ υ ν α τ ά δ τ α ν Ι κ α ν ο π ο ι ο ύ ν τ α ι ο t σ τ ο ι χ ε ι ώ δ ε ι ς ά -ν ά γ κ ε ς. Αύτό δίδασκα έγώ άπό τό 1927 ήδη.

70

Α: Μάλιστα. Ρ : "Ολα αύτά έχουν δημοσιευθή. Δέν είναι ανάγκη νά

τά έπαναλαμβάνω έδώ. Ή προσωπική πλευρά τής υπόθεσης ϊχε ι έδώ μεγαλύτερη σημασία, δηλαδή οί δισταγμοί τού Φρόϋντ πούχαν τή πηγή τους στόν ίδιο τόν χαρακτήρα του, στήν παραίτηση του καί στό δτ: ήταν δεμένος μέ μιά οικο-γένεια πού πιθανότατα δέν τού ήταν ευχάριστη. Ή Puner τδχει περιγράψει αύτό στό βιβλίο της ( 3 9) . Λεν ξέρω άν τδχετε υπ' δψει σας αύτό τό βιβλίο. Καί μετά, ή όργάνωσή του καί οί άντίπαλοί της. Καραδοκούσαν πώς καί πώς νά τόν βγάλουνε άνήθικο. 'Αργότερα τδπαν αύτό για μένα. Εί-μαι σαφής; Λοιπόν αύτό είναι δλο. "Εχετε κι άλλες έρωτή-οεις, δόκτωρ ;

Α: Ξέρετε τί γνώμη είχε δ Φρόϋντ για τούς μαθητές του, πού άναφέρατε προηγουμένως; "Η δέν είχε μιλήσει πο-τέ γι ' αύτούς;

Ρ : Είχε μιλήσει, ναί, άλλα δχι πολλά πράγματα. Κα-λά λοιπόν, θ ά σας τό πώ. Ό Χίτσμαν μοϋ διηγήθηκε κά-ποτε, πώς δ Φρόϋντ δέν μπορούσε νά χωνέψη τά μάτια τού Φέντερν. Μιά φορά τάπε «μάτια πατροκτόνου». Κι είχε δί-%ηο. θαυμάσια! Ό Φέντερν είχε πραγματικά μάτια φονιά. Μάλιστα!

Α: Είναι αύτή ή μόνη παρατήρηση τού Φρόϋντ πού ξέ-ρετε έσεϊς;

Ρ : "2! ύπάρχουν πολλές παρατηρήσεις. Ναί, πρέπει νά τά πούμε δλα. Ό Φρόϋντ ήξερε βέβαια γιά τις σεξουαλι-κές άνεπάρκειες. Δέν συζητήσαμε πραγματικά ποτέ πάνω σ* αύτό, άλλά ήταν φανερό δτι είχε γνώση τών πραγμάτων, τους περιφρονούσε πολύ. Περιφρονούσε τούς μαθητές του. 2τά πρώτα χρόνια τούς είπε μια φορά — τί είπε νά δήτε. Παράσιτα, ή κάτι τέτοιο. Υπέφερε πολύ άπ' αύτό. Ό τρό-πος του ήταν συχνά φαρμακερός. Μιλούσε ειρωνικά, θυμά-μαι πώς κριτικάρισε μιά φορά τόν Νούνμπεργκ. Τοΰ είπε δ Φρόϋντ: «Λοιπόν, αύτό πού κάνατε τώρα είναι πάλι τδ ί-διο πράγμα. Παίρνετε ενα κόκκαλο σάν σκύλος σερνόσαστε σέ μιά γωνιά καί σας περνάει άπ' τό μυαλό πώς αύτό τό •κόκκαλο είναι δλος δ κόσμος». Ναί, πολύ όξύ: καί δηκτικός. 'Απέναντι μου δέν ήταν ειρωνικός, παρά μόνο πολύ θυμω-μένος. 'Αναρωτιέμαι πόσο καιρό έχουμε άκόμα δσο νά συμ-πληρώσουμε αύτή τή συνομιλία. Σας διηγήθηκα αρκετά;

Α: Θάθελα πολύ νά κάνω κι άλλες έρωτήσεις.

71

Ρ: Σαν τί; Α: Νομίζω δτι αυτό έξαρτάται άπό σάς. Μιλάτε τόσο

γοητευτικά, πού δέν καταλαβαίνω πότε περνάει ή ώρα. Ρ : Καλά λοιπόν, θ ά μπορούσα νά μιλάω συνέχεια, για-

τί αύτή ή Ιστορία δέν Ιχει τέλος. Ό Φρόϋντ σημαίνει γιά μένα πολλά πράγματα. Είναι σάν τό Κολόμβο, πού ξεμπάρ-καρε σέ μιά άκτή κι άνακάλυψε μιά δλόκληρη ήπειρο. Κα-ταλαβαίνετε; Ό Φρόϋντ βρισκόταν σέ βαθειά ρήξη μέ τόν "Ιουδαϊσμό. Κι έδώ ήταν δεμένος. 'Απ' τή μιά μεριά υπερά-σπιζε τήν έβραίκή καταγωγή του μέ πολύ σθένος καί παρ-ρησία έπειδή τόν καταδιώξανε. 'Αλλά δ ίδιος δεν ήταν Ε -βραίος. Ό Φρόϋντ δέν είχε έβραϊκά στοιχεία. Μέ καταλα-βαίνετε τί έννοώ;

Α: Μάλιστα. Ρ : Γιά μένα, σάν χαρακτηρολάγο, 'Εβραίος είναι έκεϊνος

πού ζει είτε έθνικά, είτε θρησκευτικά μέ τόν έβρα'ικό τρόπο ζωής, αύτός πού είναι προσκολλημένος στά έβραικά Ιθιμα, πού μιλάει τήν έβραίκή γλώσσα, πού ζεϊ καί κινει:αι μέσα στόν ιουδαϊσμό. Αύτό είναι πολύ βασικό. Στήν χαρακτηρολο-γική μας άνάλυση παίζει αύτό σπουδαίο ρόλο. Π.χ. ήταν δ Ρούζβελτ «'Ολλανδός»; "Οχι ήταν 'Αμερικάνος. Καταλαβαί-νετε; Κι δ Φρόϋντ ήταν στήν πραγματικότητα Γερμανός. Τό στύλ του, δ τρόπος πού σκεφτόταν, τά ένδιαφέροντά του, δ-λα ήταν γερμανικά. Κι έδώ ήταν πού διχάσθηκε. 'Απ' τή μιά μεριά ήταν Σιονιστής. Κι άπό τήν άλλη Γερμανός. Α -γαπούσε τόν Γκαίτε, τόν Φάουστ. Ή γλώσσα του ήταν ή γερμανική. "Εγραφε στό έλισσόμενο στύλ τής Γερμανικής του Τόμας Μάνν — τόν δλοκληρωμένο, άρμονικό, άλλά πο-λύ πολύπλοκο έκφραστικό τρόπο, σ' άντίθεση μέ τήν 'Αγγλι-κή πού μιλάει κατευθείαν κι άπλά. Στό πέρασμα τών χρό-νων, δσο μεγάλωνε ή φήμη του, γινόταν αύτό δλο καί πιό χαρακτηριστικό γιά τόν Φρόϋντ. Kol μετά τό Ενδιαφέρον τσι» γιά τόν Μωϋσή, πού κατά τή γνώμη του δέν ήταν 'Εβραΐος. Είμαι σαφής;

Α: Μάλιστα. Ρ : Γιά μένα σημαίνει αύτό, πώς δ ΦρόΟντ στήν οόα<οε

δέν ήθελε νάναι 'Εβραίος. Άλλά δέν μπορούσε ν' άπελευθε-ρωθεί άπ' αύτό.

Α: Μάλιστα. Ρ : Κι δταν άρχισαν οί διωγμοί άπ* τούς Ναζί, ύπέφερε

Αφάνταστα. Πιστεύω πώς άπ' αύτό πέθανε. Δέν ήταν μόνο

7 2

ο καρκίνος. Ήταν ένας συντριμμένος άνθρωπος. Α: 'Οδήγησε τόν Φρόϋντ ό ιουδαϊσμός του σέ περιορι-

σμό τής σκέψη; του; Ρ : "Οχι, αύτό όδήγησε σέ μια όξεΐα έσωτερική άντίφα-

ση. 'Απλούστατα υπέφερε άπ' αύτό. Δέν ήθελε νάναι Εβραί-ος. Καί δέν ήταν 'Εβραίος. ΙΙοτέ δέν είχα τήν έντύπωση πώς ήταν 'Εβραίος. Καί γιά τήν "Αννα Φρόϋντ, τό ίδιο. Δέν εί-χαν στήν ούσία τίποτα τό έβραϊκό, ούτε χαρακτηρολογικά, ούτε θρησκευτικά, ούτε έθνικά. Αύτό δέν σημαίνε: πώς έγώ είμαι άντισημίτης.

Α: "Οχι, καταλαβαίνω. Ρ : Καταλαβαίνετε. Πολλοί 'Εβραίοι ύπέφεραν άπ' αύτό.

Στό βιβλίο ' ' ϊ άνθρωπος Μωϋσής» άναφέρεται αύτό καθαρά Ό Φρόϋντ ήταν δ μωϋαής πού ποτέ δέν έφτασε στή γή τής έπαγγελίας. Τό -Άσυνείδητό» του ήταν μόνο μιά σκέψη. Δέν είναι πραγματικότητα, ποτέ δέν ήταν πραγματικότητα. Ξέρετε πού γίνεται πραγματικότητα;

Α: "Οχι. Ρ: Στούς σπασμούς, πού παράγει δ όργανισμός στήν

διάρκεια τής Όργονοθεραπείας. "Εχετε ύπ' δψει σας τίποτα πάνω σ' αύτό; "Οχι; Τό 'Ασυνείδητο έκδηλώνεται στήν Όρ-γονοθεραπεία μέ τίς κινήσεις τού πρωτοπλάσματος ( 4 0 ) . Ό Φρόϋντ δέν έφτασε μέχρι έκεΐ. Πιστεύω πώς ήταν ένας ύπέ-ροχος γιατρός. Ήθελε νά γιατρέψη τούς άνθρώπους άλλα αύτό δέν γινότανε. 'Απλούστατα δέν γινόταν. "Οπως βλέ-πετε ύπήρχαν πολλοί λόγοι γιά τή παραίτηση του Φρόϋντ.

Α: θυμάστε πραγματικά παρατηρήσεις πού έκανε (δ Φρόϋντ) γιά τούς 'Εβραίους, τόν 'Ιουδαϊσμό καί τίς σχέσεις του μ' αύτόν;

Ρ : Ποτέ δέν άκουσα μιά κατευθείαν παρατήρηση, άλλά συχνά διηγότανε 'Εβραϊκά άνέκδοτα. "Εκλεινε μέσα του πολ-λή περιφρόνηση γιά τούς άνθρώπους. Διηγότανε αύτά τά άνέκδοτα, άλλά δέν ήταν άντισημίτης. Κι αύτό είναι σίγου-ρο. Πολύς άπ' τόν 'Ιουδαϊσμό του ήταν μόνο άπό διαμαρτυ-ρία, δχι γνήσιος. Μπορεί έδώ νά κάνω λάθος, καταλαβαίνε-τε, σάς μεταδίδω μόνο τίς έντυπώσεις μου. Τά γερμανικά του ήταν τέλεια. Ό τρόπος σκέψεώς του ήταν γερμανικός. Δέν ήταν Εβραίος, άν κι δ Ζανέ Ισχυρίσθηκε πώς ή ψυχανά-λυιπ) είναι μιά έβραική έπιστήμη. 'Ενώ δ Φρόϋντ ήταν αιχ-μάλωτος τοϋ 'Ιουδαϊσμού έγώ ήμουνα έλεύθερος άπ' αύτόν. "Εκλινα πιό πολύ πρός τόν χριστιανικό κόσμο Ιδεών καί πρός

73·

τόν Καθολικισμό. "Οχι δτι τούς έγκρίνω, δτι τούς πιστεύω. -Δέν πιστεύω σ' αύτά τά πράγματα. Άλλα τα καταλαβαίνω καλά. Ol Χριστιανοί έχουν τή βαθύτερη προοπτική, τήν κοσμική προοπτική. Επίσης κι ό 'Εβραίος τής Αμερικής, άλλα δχι δ Ευρωπαίος. Δέν ξέρω άν θάπρεπε να συνεχίσου-με πάνω σ' αύτό. Άλλα ή ιστορία του Χριστιανισμού μέ έν-διαφέρει πολύ. Ξέρετε ".ί γνώριζε ό Χριστός; Γνώριζε τήν ζωική ένέργεια. Δέν ξέρω άν μέ καταλαβα νετε. Ά ν θάθελε νά τό πει κανείς μ" άπλα λόγια, γνώριζε τα χωρά-φια καί τό χόρτο καί τήν άνάπτυξη καί τά παιδιά. "Ολα τάξερε. Ό ΦρόΟντ δέν τάςερε. Ό Φρόϋντ ήταν πολύ άντι-συγκινησιακός. Ό ΦρόΟντ έκτιμοϋσε μόνο τή λογική, κατα-λαβαίνετε; Κι έγώ είμαι πολύ λογικά προσανατολισμένος. Αλλά ή λογική δέν μπορεί να ζήσει ή να λειτουργήσει χω-ρίς συγκινησιακές βάσει; (41) Και ςέρο γιατ.' ό ΦρόΟντ ήταν ένάντια στις συγκινήσεις. Ήταν ένάντια στούς συναισθημα-τισμούς έπειδή άπέκρουε τις δευτερεύουσες διεστραμμένες συγκινήσεις. Κι οί όμαλές, οί φυσικές συγκινήσεις, οί βαθει-ές — κείνη τήν έποχή δέν ήξερε κανείς δτι υπήρχαν.

Α: Μάλιστα. Σ' ένα άπό τά γράμματα σας γράψατε δτι είδατε τόν Φρόϋντ στο παράθυρο σαν ένα αιχμάλωτο ζώο.

Ρ : Αύτό ήταν τόν Σεπτέμβριο, δταν χωρίσαμε. Α: Στό Berchtesgaten; Ρ : "Οχι, δχι, στό Grundlsee. "£2 ήταν ~ολύ τραγικό,

πολύ τραγικό. Είχαμε μια φιλονικία. Για νάμαι βέβαιος, δτι «Ι άπόψεις μου στό κοινωνικό πρόβλημα ήταν σωστές, κι δτι στήν πορεία τής σκέψης μου δέν έπαιζε ρόλο κανένα άλογο στοιχείο, πρότεινα νά υποβληθώ σέ άνάλυση στό Βερολίνο ά-πό ένα όνομαστό συνάδελφο. Ό Φρόϋντ μοΰ είπε πώς έγώ σάν θεμελιωτής τής μοντέρνας ψυχαναλυτικής τεχνικής θά ϊβρισκα μεγάλες δυσκολίες σέ μία τέτοια άνάλυση. θάταν δύσκολο νά βρώ κάποιον πού θά μπορούσε νά μέ κουράρει. Άλλά, κατά τή γνώμη του, θά μπορούσε κανείς νά κάνη καί άνάλυση πάνω σέ συναδελφική βάση. 'Εγώ είπα: «'Εν τά-ξει, θά προσπαθήσω», καί τότε κείνος πρότεινε ή τόν Ράντο ή τόν Μπέρνφελντ. Είπα: «θά κοιτάξω μάλιστα». Συναντή-θηκα έτσι άρκετές φορές |ii τόν Ράντο. Άλλα τίποτα δέν Ιγινε. Ό Ράντο ήταν πολύ ζηλότυπος, τρομερά ζηλότυπος.

» Άλλά άς γυρίσουμε πίσω στή τελευταία μας συνάντη-ση. Μιλήσαμε περίπου μιά ή μιάμιση ώρα καί μετά έφυγα. Ήξερα δτι αύτή ήταν ή τελευταία φορά πού τόν έβλεπα.

7 4

Κατά κάποιο τρόπο ήξερα δτι δέν θά τόν ξαναδώ. Κατέ-βηκα τις σκάλες κι δταν βγήκα στό δρόμο κοίταξα ψηλά στό παράθυρό του καί τόν είδα νά πηγαίνει πέρα δώθε στό δωμάτιό του, πέρα δώθε, μέ γρήγορο ρυθμό. Δέν ξέρω γιατί μοδμεινε αύτή ή εικόνα τόσο ζωντανή, άλλά σκέφτηκα σέ μιά στιγμή «ενα παγιδευμένο ζώο». Κι ήταν πράγματι. Κάθε άν-τρας τοϋ δικού του μεγέθους μέ τή δική του ζωντάνια καί πνεύμα πού ήξερε τί ζητούσε καί πού είχε καταλήξει έκεϊ πού κατέληξε αύτός, έτσι θά συμπεριφερόταν, σάν ένα παγι-δευμένο ζώο. "Εχω καλό αισθητήριο γιά κινήσεις κι έκφρά-σεις κι ή έντύπωσή μου ήταν αύτή — ένα παγιδευμένο ζώο. Δέν ξέρω πόσοι ψυχαναλυτές τόχαν καταλάβει. Δέν πιστεύω πώς ήταν πολλο:. Δέν ξέρω.

Α: 'Αναφερθήκατε προηγούμενο): σ:ήν κακία τού Φρό-ϋντ. Νομίζω αύτό είναι σπουδαίο.

Ρ : Κακία; Είπα κακία; Χρησιμοποίησα αύτή τή λέξη; Α: Νομίζω ναί. Ρ : "Οχι κακία. Ειρωνεία, μία δηκτική ειρωνεία. Ήταν

— πώς νά τό πώ; Νομίζω ήταν τό έξής: Βλέπετε κάθε πρω-τοπόρος χρειάζεται φίλους καί συνεργάτες πού σηκώνουν σιούς ώμους τους τό έργο του. Κατά κανόνα συμβαίνει νά μήν ύπάρχουν φίλοι καί συνεργάτες κι δταν αύτοί ύπάρχουν τόν έκμεταλλεύονται. Αύτό είναι μία δυσάρεστη άλήθεια, άλλά Ιτσι είναι πράγματι. ΙΙεριμένει κι δλο περιμένει νά παρου-σιαστεί κανείς πού θά τόν βοηθήσει, θά συνεργαστεί καί θά προχωρήσει μαζί του. Άλλά οί πιό πολλοί είναι άπλούστατα νεκροί. Βλέπετε, κ α τ ά κ ά π ο ι ο τ ρ ό π ο δ π ρ ω -τ ο π ό ρ ο ς έ γ κ α τ α λ ε ί π ε ι τ ά π λ α ί σ ι α τ ή ς έ π ι κ ρ α τ ο ύ σ η ς β ι ο λ ο γ ι κ ή ς δ ο μ ή ς τ ή ς ά ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς . Σας είναι γνωστό αύτό; Ε γ κ α τ α λ ε ί π ε ι α ύ τ ή τ ή δ ο μ ή λ ό γ ψ τ ή ς ζ ω τ ι κ ό τ η τ ά ς τ ο υ . Ά λ λ ά ή Α ν -θ ρ ω π ό τ η τ α μ έ ν ε ι π ί σ ω . Μ έ ν ε ι ά-π λ ο ύ σ τ α τ α π ί σ ω .

» "Ω ναί, θυμάμαι μιά ώραία Ιστορία. Ήταν στό συνέ-δριο τοϋ Βερολίνου τό 1922. Ήμουνα τότε πολύ νέος. Μό-λις πριν τρία ή τέσσερα χρόνια είχα άρχίσει νά κάνω άνα-λύσεις. θάταν περίπου έκατόν πενήντα σύνεδροι. Ό Φρόϋντ κι έγώ καί κάνα - δυό άλλοι στεκόμαστε μαζί. Ό ΦρόΟντ Εκανε μιά χειρονομία κι είπε: «Βλέπετε δλον αύτόν τόν κό-a\u> έδώ; Πόσοι άπ' αύτούς, νομίζετε μποροϋν νά άναλύσουν,

75

πραγματικά να άναλύσουν;» "Εδειξε τα πέντε του δάχτυλα. Αύτό σήμαινε, πώς ήξερε καλά τήν κατάσταση. "Οχι δτι αύτοί οί άνθρωποι δέν ήταν καλοί γιατροί, άλλά τούς έλειπε ή κατάλληλη κατανόηση, ή κατάλληλη έπαφή, «ή Χ ϊ -σ θ η σ η», δπως τό ονομάζω.

» Μάλιστα, δ ΦρόΟντ ήταν πολύ μόνος. Λεν μπορούσε μέ κανένα άπ' τούς μαθητές του νά πιάσει φιλία. Γιατί ; Για-τί δ καθένας τους γατζωνότανε άπάνω του. Ήταν μιά μορ-φή πατέρα.Ήταν 6 πατέρας."Επρεπε νά προσφέρει τα πάντα. "Επρεπε ν' άγαπάει τόν καθένα χωριστά. Π.χ. οί Βερολι-νέζοι περηφανεύονταν επειδή δέν ήταν Βιεννέζοι. Καί ξέ-ρετε γιατί; Γιατί δέν είχαν άπέναντι στόν ΦρόΟντ αύτή τήν παιδική στάση. Αύτοί τήν είχαν άπέναντι στόν Abraham. Καί τώρα γιά τή περιφρονητική στάση τοϋ ΦρόΟντ, Εχω τή γνώμη καί δτι δέν τοϋ άρεσαν οί άνθρωποι. Ξέρετε τί έννοώ;

Α.: Μάλιστα. P.: Δέν νομίζω πώς τοΰ άρεσαν οί άνθρωποι. Μπορεί νά

κάνω λάθος. Άλλά δέν πιστεύω. Βέβαια, κάνα δυό τοϋ άρε-σαν. Ήξερα πώς συμπαθούσε έμένα καί μερικούς άλλουζ. Αγαπούσε π.χ. πολύ τήν κόρη του καί ξέρω πώς ένα διά-στημα είχε συμπάθεια στόν Μπέρνφελντ. 'Επίσης τοΰ άρεσε δ Αβραάμ, άλλά αύτό δέν ήταν πολύ προσωπικό. Τόν Εκτι-μούσε. Ξέρω, πώς συμπαθούσε τόν Φερέντζι.

Α.: Είχε μιλήσει μέ σας γιά τόν Φερέντζι; P. : "Οταν μιλούσαμε οί δυό μας, δέν ήταν Ετσι δπως

καθόμαστε Εμείς τώρα έδώ καί μιλάμε. "Οταν είχα κάποιο πρόβλημα πήγαινα καί τόν εύρισκα καί τό συζητούσαμε μι-σή ή μιά ώρα.

Α.: θυμάστε κανένα ε Ιδικό πρόβλημα, π ο ύ . . . Ρ : "Ω, ναί, παραδείγματος χάριν οί νευρασθένικοί, τό

πρόβλημα τής νευρασθένειας. Ξέρετε δτι δ ΦρόΟντ άρχισε σάν σωματικός, Ενας δηλαδή πού άσχολεϊται μέ τό σώμα. Μετά άνακάλυψε τό Ασυνείδητο. Καί μεταπήδησε στήν ψι>-χολογία. Άλλά ποτέ δέν ξέχασε, δτι ήταν σωματικός. Τ ό σ π ο υ δ α ι ό τ ε ρ ο γ ε γ ο ν ό ς τ ή ς ψ υ χ ι α τ ρ ι -κ ή ς ή τ α ν ή ά ν α κ ά λ υ ψ η δ τ ι δ π υ ρ ή -ν α ς τ ή ς ν ε ύ ρ ω σ η ς ε ί ν α ι σ ω μ α τ ι κ ή ς φ ύ σ ε ω ς , δ τ ι δ η λ α δ ή ή σ ώ ρ ε υ σ η τ ή ς λ ί μ π ι ν τ ο ε ί ν α ι σ ω μ α τ ι κ ή ς π ρ ο ε λ ε ύ -σ ε ω ς .

7 6

» Κάποτε Ικανα θεραπεία σ' ένα σερβιτόρο. Έκανα τό Ινα, έκανα τό άλλο καί τελικά άναγκάσθηκα να έγκαταλεί-ψω. Τήν περίπτωση τήν Ιχω περιγράψει στή «λειτουργ.'α τοϋ όργασμοϋ». Δυό χρόνια τοϋ Ικανα άνάλυση — κάθε μέρα μια ώρα. Τίποτα δέν έγινε, άν καί κατόρθωσα νά φθά-σω μέχρι τήν πρωταρχική σκηνή (Urszene *). Δέν είχε στύσεις, κι ούτε μπορούσε νά Ιχει. Τέτοια θέματα, λοιπόν, μ' έφερναν στόν Φρόϋντ. Ή γνώμη του γιά τήν τεχνική μας ήταν πώς στήν θεραπευτική μας προσπάθεια δέν θάπρεπε νά-μαστε πολύ φιλόδοξοι. Άλλά πάντα είχα τήν έντύπωση δτι ήταν πολύ πολύ άπελπισμένος γιά τίς θεραπευτικές δυνα-τότητες τής ψυχανάλυσης. Είχε πάρα πολύ έλπίσει κι οί έλ-πίδες του δέν έκπληρώθηκαν. "Οταν έγώ άρχισα νά άνα-λύω, ύπολόγιζε κανείς γιά μια κούρα κανονικά τρεις μήνες ή τό πολύ έξι μήνες. Μετά τό διάστημα γινόταν δλο καί πιό μεγάλο. Τελικά έγκατέλειψε τήν θεραπεία τελείως. Δέν ή-θελε πιά νά διορθώσει τήν άνθρωπότητα. Είχε άπογοητευθή, είχε καθαρά άπβγοητευθή. Καί είχε δίκιο. Δέν μπορεί νά κάνει κανείς τίποτα, τίποτα. Άλλά νομίζω δτι έγκατέλει-ψε πριν καλά - καλά άρχίσει. Καταλαβαίνετε τί έννοώ;

Α: Μάλιστα. Ρ: Εγκατέλειψε πριν κάν άρχίσει. Στό ίδιο συμπέρα-

σμα κατέληξα κι έγώ, άλλά μετά άπό πολλές έμπειρίες καί λάθη. ' Ε ν ή λ ι κ ο υ ς δ έ ν μ π ο ρ ε ί π ι ά κ α -ν ε ί ς ν ά θ ε ρ α π ε ύ σ ε ι . Κι αύτό τό λέω έγώ, πού στήν ψυχιατρική καί τήν βιολογία τοϋ άνθρωπου ξέρω πολ-λά πράγματα. Δέν μπορεί νά κάνει κανείς τίποτα. " Ο τ α ν ί ν α δ έ ν τ ρ ο μ ε γ α λ ώ σ ε ι σ τ ρ α β ά , δ έ ν μ π ο ρ ε ί κ α ν ε ί ς μ ε τ ά ν ά τ ό Ι σ ι ώ σ ε ι . Κι άκριβώς γι ' αύτό τόν λόγο μέ έξέπληττε τόσο ή άρνητική του στάση άπέναντι στήν «προφύλαξη άπό τίς νευρώσεις». Ά ν ύπάρχει μιά αίτία πού κάνει τό δέντρο νά μεγαλώνει στραβά, γιατί νά μή τήν παραμερίσουμε; Αύτό είναι άπλού-στατο. Άλλά δχι, δέν ήθελε νά κάνει κάτι τέτοια. Κι αύτό

Σ.τ.μετ. : Πρωταρχική οχηνή (6λ. ά\ . ίπο-.ημ. σελ. 85). Ttou : L'rszene - γαλλ. : Scène originaire f j Scène primitive.

Ή σκηνή τής σεξουαλικής σχέσεως τ·ϊ>ν γονέων, ή Αποία είτε γίνεται »V ευθείας άντιληπτή οπό τό παιδί f j τό τελευ-ταίο τοϊ'το τήν υποθέτει καί τήν φαντάζεται. Τήν έξηγεϊ γενικά σαν πράξη βια3μοϋ από τήν π>ευρά τοϋ πατέρα.

77

είναι τδ σημείο, δπου οί σχέσεις μου μαζί του χάνονται σάν μέσα σέ δμίχλη. Νομίζω δτι αύτδ έχει σχέση μέ τόν καρκίνο του. Δέν μπορώ νά άλλάξω τά πράγματα, άλλα έχω την έν-τΰπωση δτι αύτη ήταν ή άλήθεια. Δέν τοϋ άρεσαν οί άν-θρωποι. Δέν μπορούσε να έχει κοινωνικές σχέσεις μέ τούς φοιτητές του. Είχε αποκοπεί άπδ τήν έξωτερική, κοινωνι-κή ζωή. Ήταν ένας πολύ ζωντανός άνθρωπος και πρέπει νά είχε υποφέρει πολύ. Να είσαι ζωντανός, πραγματικά ζων-τανός καί νάσαι τόσο μόνος δπως ήταν αυτός είναι άσχη-μο, πολύ άσχημο.

Α: θυμάσθε τί είπε γιά τόν σερβιτόρο πού είχατε κου-ράρει δυό χρόνια; Είμαι βέβαιος δτι αύτό έχει σημασία.

Ρ: Μούδινε θάρρος: «ΙΙροχωρεΐστε, κάνετε τις ερμη-νείες σας». Κατά βάση ήταν έναντίον τής παθητικής τεχνι-κής, άλλά πρέπει δυστυχώς νά πώ δτι πραγματικά συγκε-κριμένες προτάσεις δέν είχε νά κάνει πολλές, δχι πολλές. Δέν ήταν σέ θέση vi πει συγκεκριμένα: «Κάνετε αύτό ή έκεΐνο». 'Εκείνη τήν εποχή δέν ύπήρχε άκόμα μιά θεωρία τής ψυχαναλυτικής τεχνικής.

Α: Σ' αύτό τό σημείο ήταν τό σεμινάριό σας φημισμένο, γιά τή συγκεκριμένη Ικπόνηση τής θεωρίας.

Ρ : Αύτό είναι άλήθεια. Κι έδώ, σ' αύτό τό σημείο, έμ-φανίσθηκε τό πρόβλημα τής θεωρίας τής θεραπείας τών νευ-ρώσεων. Μέχρι τότε κανείς δέν ήξερε άκριβώς, γιατί έκανε αύτό πού έκανε. Ούτε δ ΦρόΟντ τό ήξερε. "Ελεγε πάντα: «"Εχετε υπομονή, κάνετε τις άναλύσεις σας. Τό να καταλά-βετε έχει μεγαλύτερη σημασία άπό τό να κάνετε κάτι». Οδ-τε έκεΐνος ούτε έγώ, ούτε καί κανείς άλλος, ήξερε τότε δτι μέσα στήν άνθρώπινη φύση ύπάρχει αύτό τό ΟΧΙ, τό βαθύ ΟΧΙ, τό «δέν θέλω». Αύτή ή άντίδραση βρίσκεται πιό κά-τω άκόμα άπό τήν «άρνητική θεραπευτική άντίδραση». Τ& πρωτόπλασμα είναι άπλούστατα φιξαρισμένο. Δέν μπορεί πιά νά λειτουργήσει δργανικά. Αύτό είναι άπό βιολογικής καί πρακτικής πλευράς φανερό. Βλέπετε, έδώ συναντάμε πάλι τήν έπίδραση τοΰ ΦρόΟντ, γιατί χωρίς τή θεωρητική του θέση γιά τήν άρνητική θεραπευτική άντίδραση καί χωρίς τό ένδιαφέρον πού ξεσήκωσε, δέν θά μπορούσε νά φθάσει κανείς στήν άπάντηση πού έχομε βρεί σήμερα. Αύτή ή ά-πάντηση στό πρόβλημα είναι άπλούστατα, δτι ή β ι ο λ ο -γ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α τ ο ύ π λ ά σ μ α τ ο ς τ ή ς

78

ά ν θ ρ ώ π ι ν η ς ρ ά τ σ α ς έ χ ε ι β λ α φ τ ε ί έ-δ ώ κ α ί χ ι λ ι ά δ ε ς χ ρ ό ν ι α .

Α : Είχατε συζητήσει μαζί του πάνω σ' αύτό τδ ιδιαίτερο σημείο; Εννοώ τήν άρνητική θεραπευτική άντίδραση.

Ρ : Ναί, ναί! Τοϋ είπα δτι έγώ δέν πίστευα στδ άσυ-νείδητο αίσθημα ένοχής. "Οταν μέ τδν δρο άνάγκη τιμω-ρίας (Strafbedurfnis) έννοεΐ κανείς ένα αίσθημα ένοχής, τότε αύτδ είναι σωστό. Μέ άλλα λόγια, δταν ή καταστροφι-κή δρμή (Destruktions - trieb) είναι άπλώς μιά έμποδισμέ-νη δρμή πού στρέφεται ένάντια στδ ίδιο τδ πρόσωπο, δταν δηλαδή κανείς ίσοιτερικά κατατρώει τον ίδιο του τδν έαυ-τό, τότε συμφωνώ τελείως μαζί σας.

» 'Αλλά τδ νά πιστεύει κανείς σ' ενα πρωτογενή μαζο-χισμό, στήν έπιθυμία νά τιμωρήσει κανείς τδν έαυτό του, στήν έπιθυμία νά πεθάνει — δχι, δχι! Ό Φρόϋντ μοΰ είχε πει ρητά: «Προχωρείτε τήν κλινική σας έργασία χωρίς έν-δοιασμούς. Αύτδ πού σκέφτηκα καί πρότεινα έγώ έδώ είναι μονάχα μιά υπόθεση. Μπορεί νά σταθεί μπορεί καί νά πέσει. Δέν είναι θεμελιακά ουσιώδες γιά τό οικοδόμημα τής ψυ-χανάλυσης». Αύτά ήταν περίπου τά λόγια πού είπε: «Προ-χωρείτε χωρίς ένδοιασμούς τήν κλινική σας έργασία. Δέν ή-ταν τίποτε παραπάνω άπό ένα παιχνίδι σκέψεων». Δηλαδή, μόνο μιά ύπόθεση! Κι όμως άπ' αύτό ξεπήδησε μιά τρομε-ρή κατάχρηση τοϋ (ψυχαναλυτικού δρου -— Σ.τ.μετ.) θάνα-τος*. 'Αλλά αύτό τό άντέκρουσα έγώ. Τό ξέρετε;

Α: Μάλιστα. Ρ : Αύτό έχει πεθάνει. Νομίζω, δτι ή έπιθυμία γιά θά-

νατο ήταν κατά κάποιο τρόπο ή ίδια ή δική του έπιθυμία. Ήταν άρρωστος. Ήταν δυστυχισμένος, ήταν μόνος.

Α: Τί έπιπτώσεις είχε δ καρκίνος του; Ρ : Δέν μποροϋσε πιά νά μιλήσει. Ήταν , ξέριτε, ?νας-

θαυμάσιος ρήτορας. Τά λόγια του κυλούσαν καθαρά, άπλά καί λογικά, θυμάμαι τό συνέδριο τοΰ Βερολίνου. Ήταν πε-

Σ τ με τ. : Βάιατος (βλ. ύποοημ. σελ. 46). Γερμ. : Tha-•atos — γαλλ. : Thanatos.

'Ελληνική Εκφραση ή όποια χρησιμεύει μερικές φορές σαν άντίπαλος τοϋ «"Ερωτα», γιά νά χαρακτηρίσει τις όρμε; τοΰ θανάτου· μέ τή χρησιμοποίησή της τονίζεται ό βαθύ; χαρακτή-ρας τού δυαδιαμού τών όρμων πού μ' αύτόν τόν τρόπο άποχτά-σχεδόν μυθική σημασία.

7 9

ρίφημος. Μίλησε γιά τό «Έγώ καί τό Αύ:ό» Τ. » Μιλούσε πολύ καθαρά. Καί μετά τόν χτύπησε άκρι-

βώς στά δργανα τής όμιλίας. Δέν μπορούσε παρά νά παραι-τηθή. Αύτό ς δ άνθρωπος ήθελε νά μιλάει, νά βγει άπό τόν έαυτό του, νά κάνει διαλέξεις, νά κινείται. Παρατηρείστε τό στόμα του, τό σχήμα πού έχει. "Ηθελε νά βγει έξω, ή-θελε νά δράσει.

Ε: Είσαστε παρών, δταν εκανε τή διάλεξη γιά «τό Έγώ καί τό Αύτό»;

Ρ : Μάλιστα. Ε: "Εγινε συζήτηση; Ρ : "Οχι, δέν Ιγινε συζήτηση. Ήταν πολύ ωραία, πολύ

ώραΐα. Ήταν ή τελευταία φορά πού μίλησε σέ συνέδριο. 'Επέστησε τότε τήν προσοχή σέ κάτι πολύ ουσιώδες, σέ κάτι πολύ βαθύ, πολύ βαθύ. Τό Έγώ είναι τό ίδιο άσυνείδητο ό-πως καί τό Αύτό. Λαμπρά! θαυμάσια! Μόνο μιά μεγαλο-φυία μπορεί νά σκεφτεί έτσι. 'Αλλά δέν σκέφτηκε δτι θά ϊντικαταστούσαν τήν θεωρία τής λίμπιντο, δτι θά τήν έγκα^ τέλειπαν, μαζί μέ δλες τις δρμές τού Έγώ (*3). Γιά νάμαι ειλικρινής, δέν καταλαβαίνω, γιατί τδκαναν αύτό ή Κάρεν Χόρνεϋ' δ 'Αλεξάντερ καί οί άλλοι. Δέν καταλαβαίνω. Είναι άπίστευτο, άπίστευτο. Τά φαινόμενα τής λίμπιντο είναι τόσο δλοφάνερα! Δέν χρειάζεται παρά νά έξετάσει κανείς μιά δποιαδήποτε περίπτωση. 'Αλήθεια, έδώ πρέπει νά άναφέ-ρω, δτι ή Χόρνεϋ παρέλαβε τή βιοενργητική μου θεωρία. "Οταν δέν μπορούσε νά συνεχίσει πιά κανείς μέ τή βοήθεια τοΰ Φροϋδικού Δυαδισμού, έπεκτάθηκε ή δική μου έργα-σία στόν φυσιολογικό καί τόν βιολογικό τομέα καί μετά στις κινήσεις του Πλάσματος. "Οταν θέλω κάτι, διαστέλ-λομαι. Δέν είναι Ιτσι; "Οταν φοβάμαι, μαζεύομαι. Κι δταν

Σ τ.μετ. : ΑΤ'ΓΟ (6/ . ύποσημ. σελ. 36). Γερμ : es — γαλλ. : ça.

Μία άπό τ ί ; τρεις Εννοιολογικές βαθμίδες τις όποιες δια-κρί\ει ό Φρόϋντ στη δεύτερη θεωρία τον περί ψυχικού μηχανι-σμοί·. Τό Αύτό είναι ό πόλος όρμών της προσωπικότητας· τά πε-ριεχόμενα τοι·, ή ψυχική Εκφραση τών όρμΰιν, είναι ασυνείδη-τα, κατά ξ\α μέρος κληρονομικά καί Εμφυτα, κατά ίλλο μέρος απωθημένα καί Επίκτητα.

Οικονομικά τό Αυτό είναι γιά τόν Φρόϋντ τό κύριο ρεζερ-βουάρ ψυχικής Ενεργείας· άπό δυναμική άποψη Ερχεται σέ σύγ-κρουση μέ τό Έ γ ώ και το 'Τπερεγώ, τά όποια γενετικά είναι οί διαφοροποιήσεις του.

80

βέλω v i έπιτεθώ διαστέλλομαι μ' ένα τρόπο έκρηκτικό. Τό ίδιο κι δταν άγαπώ: Βγαίνω άπ' τόν έαυτά μου. "Οταν φο-βάμαι, τραβιέμαι πίσω. Αυτό είναι άπλό. Προέρχεται άπ' τή κίνηση του πλάσματος. "Οταν ήρθα στις ΗΙΙΛ, επι-σκέφθηκα τήν Χόρνεϋ. Μέ ρώτησε γιά τις έργασίες μου κι έγώ τής τις έςέθεσα. Τρία ή τέσσερα χρόνια άργότερα δη-μοσίευσε ένα βιβλίο. Δέν ξέρω πια ποιο ήταν — >ή Προ-σωπικότητα» ή κάποιο άλλο. Στο όιόλίο οιέοιοε μια νέα θεωρία: οί άνθρωποι κινούνται προς άνθρώπους, μακρυά άπ' άνθρώπους, ή έναντίον άνθρώπων. ΙΙρός άνθρώπους, μακρυά άπ' άνθρώπους, έναντίον άνθρώπων, εννοείτε;

Ε: Μάλιστα. Ρ : Άλλά, χ ω ρ ί ς σέξ, χωρίς λ'μπιντο, χωρίς καμιά

βιοενέργεια, χωρίς τίποτα. "Ηξερε vi οικειοποιείται πολλά πράγματα.

» Άλλά πίσω στόν Φρόϋντ. Σ' αύτό τό Συνέδριο ήταν θαυμάσιος, δπως κάθε φορά πού μιλούσε. Καί τότε τόν βρή-κε άκριβώς έκεϊ, στό στόμα. Κείνο τόν καιρό άρχισα νά Ενδιαφέρομαι γιά τόν καρκίνο. "Αρχισα τις μελέτες μου γιά τόν καρκίνο τό 1926 ή τό 1927.

19 'Οκτωβρίου 1952

Ε: Δρ. Ράιχ, θάθελα vi σας ρωτήσω για τήν Κίνηση Διανοητικής Υγιεινής, μέσα στήν όποια παίξατε έσεΐς ένα τόσο μεγάλο ρόλο. Νομίζω κιόλας δτι έσεϊς τήν δημιουργή-σατε.

Ρ : "Οχι, ή ΐδέα γιά τήν Κίνηση Διανοητικής Υγιεινής δέν προέρχεται άπό μένα, ούτε καί ή έργασία τής Κίνησης. *Η μόνη συμβολή μου σ' αύτήν ήταν τό πρόβλημα τής προ-φύλαξης άπ' τις μαζικές νευρώσεις. Μιά κίνηση αυτού τού «Τδους ύπήρχε ήδη άπό καιρό, άλλά ή διάγνωση τών νευ-ρώσεων σάν κοινωνικό πρόβλημα, σάν μαζικές νευρώσεις, αύτή ήταν ή συμβολή μου στήν Κίνηση. Είναι αύτό μιά Απάντηση στήν έρώτησή σας;

Ε : Μάλιστα. Καί ποιά ήταν ή πρακτική σας έργασία; Πόσο μακρυά προχωρήσατε;

Ρ : ΠρΙν έπιχειρήσω κάτι ήθελα νάμαι σίγουρος, οτι ό Φρόϋντ συμφωνούσε στα βασικά σημεία μαζί μου.

» Προτού μπορέσομε νά συμπεριλάβομε τις νευρώσεις ατή διανοητική ύγιεινή σάν μαζικό πρόβλημα, πρέπει πρώτα νά

81

συμφωνήσομε σ' ένα σημείο, στό δτι δηλαδή ύπαρχε: μια (ΐαζική νεύρωση, στο δτι κατ' άρχήν ύπάρχει κάτι τέτοιο. Βλέπετε, ή ψυχανάλυση λίγο μετά το 192Ü θεωρούσε τή νεύρωση ή τό νευρωτικό σύμπτωμα σάν κάτι άρρωσιο σ' ενα κατά τά ά/,λα ύγιά οργανισμό. "Ετσι τήν έννοούσαν τότε. Η χαρακτηρολογική μου άνάλυση εισήγαγε τή νέα βασική έν-νοια, ϊτι άρρωστη είναι ή χαρακτηρολογική δομή (44) , ένώ ή νεύρωση, τό νευρωτικό σύμπτωμα είναι μονάχα τό προϊόν τή; γενική; κατάσταση; τού χαρακτήρα. "Αν τώρα, βάση τοϋ συμπτώματο; είναι ή χαρακτηρολογική νεύρωση, πόσο δια-δεδομένη είναι αυτή, Έκανα στατιστικές στήν ψυχαναλυ-τική πολυκλινική σέ κινήσεις έλευθεροφρόνων καί σ' άλλες ομάδες. Αυτέ; οί στατιστικέ; άπέδωσαν, δτι περίπου 90^ ό-λων τών γυναικών καί περίπου 70 - 80% δλων τών άνδρών ήταν απλούστατα άρρωστοι. Διαπίστωσα δτι πράγματι ύπήρ-χε μια μαζική νεύρωση. ΙΙήγα στόν ΦρόΟντ. Είχε Αδη πει, δτι όλόκληρη ή άνθρωπότητα είναι ένας άρρωστος. Κι εδώ είχαμε τή συγκεκριμένη ίπόδειξη. 90% δλων τών γυναι-κών (μάλιστα θάλεγα δτι σήμερα είναι άκό|ΐα πιό πολλές) είναι χαρακτηρολογικά καί νευρωτικά άρρωστε; καί δέν λειτουργούν κατά τού; φυσικούς νόμους. "Οταν δμως βρίσκε-ται κανείς ό ίδιος μέσα σ' αύτό τό πεδίο λειτουργίας τής χα-ρακτηρολογική ς νεύρωσης (4Λ) θά μπορούσε ίσως νά πή κανείς δτι δέν είναι νευρωτικός, θ ά μπορούσαμε νά πούμε δτι έκ-φράζει «:όν τρόπο μας νά ζούμε». Έ έρώτηση είναι ή έξής: «Είναι αύτό; ό τρόπο; μας νά ζούμε ή θά μπορούσε νάναι άλ-λιώς;» Αύτό είναι τό αποφασιστικό σημείο. Ό σκοπός τής έργασία; μου μέσα στήν κίνηση διανοητικής ύγιεινή; δέν ή-ταν μόνο καί μόνο νά θεραπεύσω ένα δυό άνθρώπους, ή νά καλυτερέψω τήν κατάσταση τής υγείας τους. "Αρχισα τήν έργασία μου μετά τήν 15 'Ιουλίου 1927 (4β) , δταν στους δρόμους είχαν σκοτωθεί έκατό άνθρωποι καί περίπου χίλιοι είχαν τραυματισθεί. Δέν ξέρω άν τά θυμάσθε αύτά.

Α: Καί βέβαια. Ρ: Αύτό ήταν γιά μένα τό Εναυσμα. Ό ΦρόΟντ ήταν

κείνη τήν έποχή στό Semmering, κοντά στή Βιέννη κι έχω ένα γράμ|ΐΛ του, δπου μέ ρωτάει, άν δ κόσμο; μετά άπ' αύ-τά θά μείνη άκόμα δρθιο;. Λίγο άργότερα τόν έπισκέφθηκα καί τοϋ είπα δτι ήθελα τώρα πιά νά συνεχίσω τήν έργασία μου πάνω σέ κοινωνική βάση. "Ηθελα νά φύγω άπ' τά νοσο-κομεία, άπό τήν άτομική θεραπεία καί νά καταπιαστώ μέ

8 2

τά κοινωνικά προβλήματα. Ό Φρόϋντ ήταν πολύ υπέρ αυτής τής ιδέας. "Εβλεπε πολύ καθαρά τις κοινωνικές συναρτή-σεις. Είναι τελείως ανόητο, νά ισχυρίζονται σήμερα οί Σχο-λές Ψυχιατρικής τής Ούάσιγκτων καί τής Horney (JT) , 5τι ό Φρόϋντ είχε αρνηθεί νά λάβει υπ' δψη του τήν κοινωνιολο-γία. Αύτδ δέν τδκανε ποτέ. Ούτε συζήτηση νά γίνεται. Λύ--,ό θάθελα νά τδ ξεκαθαρίσω τελείως. Ήςερε πολύ καλά την κοινωνική κατάσταση. 'Αλλά προτού μπορέσει νά ογή πρός τά έξω έπρεπε πρώτα να ξέρει τί ήταν μέσα. Αισθανόταν πο-λύ εύτυχής γιά τδ γεγονός, δτι κάποιος πού ήξερε τόσο κα-λά τδ μέσα ένδιαφερόταν ένεργά για τα κοινωνικά θέματα καί προσπαθούσε νά καταπιαστεί μ' αύτά. Αύτή ήταν τότε ή συμβολή μου στή ψυχαναλυτική κίνηση.

» Τδ πρώτο βήμα ήταν ή δημιουργία μιας οργάνωσης έ-ξω άπό τά πλαίσια τής ψυχαναλυτικής εταιρείας. "Ετσι ι-δρύθηκε ή Σοσιαλιστική Εταιρία σεξουαλικής ενημέρωσης καί σεξουαλικής έρευνας. Είχα οχτώ περίπου γιατρούς καί δύο δικηγόρους. Μέσα σ' αύ:ούς ήταν οί βιεννέζοι ψυχανα-λυτές "Αννα Άνγκελ , Έντμουντ Βέργκλερ, "Αννα Ράϊχ. Νομίζω ήταν καί ό Στάρβα |ΐΛζί. Στό Βερολίνο δούλευαν οί Έντιθ Τζάκομπσον, Μίχ, Φένισελ καί πολλοί άλλοι. Μοϋ κόστισε πολλά λεφτά, χιλιάδες σελίνια άπό τήν τσέπη ·ιου, μέχρι νά τό βάλω μπροστά. ΙΙρώτα δημοσίευσα μίαν αγγελία στήν σοσιαλδημοκρατική έφημερίδα 'Εργατική εφημερίδα . Μετά είχαμε τή πρώτη συνάντηση στήν δποία μίλησα ΐ γ ώ γιά τήν νεύρωση σάν κοινωνικό πρόβλημα (αύτό ήταν το θέ-μα, ή ήταν γιά τή σεξουαλική σώρευση,). Βλέπετε, 2 à ν μ π ο ρ ο ύ σ ε ν ά π λ η σ ι ά σ ε ι κ α ν ε ί ς τ ό π ρ ό β λ η μ α τ ή ς δ ι α ν ο η τ ι κ ή ς υ γ ι ε ι -ν ή ς μ έ έ ν ν ο ι ε ς σ ά ν τ £> ο ι δ ι π ό δ ε ι ο σ ύ μ π λ ε γ μ α . Αύτό δέν δδηγοϋσε πουθενά, δέν γινό-ταν καταληπτό. Α ύ τ ό π ο ύ ή τ α ν κ α τ α λ η -π τ ό ή τ α ν ή σ ε ξ ο υ α λ ι κ ή κ α τ α π ί ε σ η , ή γ ε ν ν η τ ι κ ή σ ε ξ ο υ α λ ι κ ή κ α τ α π ί ε -σ η τ ο ύ π λ η θ υ σ μ ο ύ . Οί νέοι καταπιέζονται σε-ξουαλικά. Οί γάμοι άποτυχαίνουν. Γιατί δλα αύτά; Άπό πού προέρχονται; Κι έδώ άντιμετωπίζει κανείς τό κοινωνικό πρό-βλημα — τό θεσμό τοϋ γάμου, τούς νόμους, τό καθολικό δό-γμα, τόν έλεγχο τών γεννήσεων καί τούς άλλους κοινωνικούς μηχανισμούς. Έδώ έχομε τήν κοινωνιολογία άνοιχτή μπρο-στά μας. Συζήτησα τις λεπτομέρειες μέ τόν Φρόϋντ κι ένθου-

S 3

σιάσθηκε. είπε: -προχωρεϊστε, χωρίς Ενδοιασμούς».Μιά φορά τόν μηνα κάναμε μία δημόσια συγκέντρωση, στήν όποια με-λετούσαμε ενα ειδικό πρόβλημα, οπως ή ανατροφή τών παι-διών, ".ό πρόόλημα τοΰ αύνανισμοΰ, τά προβλήματα τών νέ-ων ή τών παντρεμένων, ή άλλα θέματα. Μετά Ικανέ δ κό-σμος ερωτήσεις. Αύτό ήταν υπέροχο. 'Ακόμα καί σήμερα χρη-σιμοποιώ κείνη τήν έμπειρία. Ό κόσμος μιλούσε σ αύτές τις συναντήσεις τελείως άνοιχτά. Τό πρόβλημά μου ήταν τώρα πολύ δύσκολο. "Επρεπε νά σπάσω τό φράγμα πού χωρίζει τό Κοινό άπό τήν ιδια του τήν ιδιωτική ζωή. Καταλαβαίνετε; Κανείς δέν μιλάει γι ' αύτά. Κανείς δέν "ά άναφέρει. Κα-νείς. "Επρεπε λοιπόν νά σπάσω πρώτα αύτό τό φράγμα. Εί-πα στόν κόσμο: «θά σας κάνω συγκεκριμένες έρωτήσεις καί 0ά σας φέρω άντιμέτωπους μέ άμεσα προβλήματα». "Οχι άπ' έξω - άπ' έςω. Κι αύτό λειτούργησε θαυμάσια. Δεν θά ξε-χάσω ποτέ τά θερμά, κόκκινα πρόσωπα, τά λαμπερά μάτια, τήν ένταση, τήν έπαφή. Δέν ύπάρχει καμιά αμφιβολία Δρ. "Αίσσλερ, αύτή τήν υπόθεση δέν μπορεί νά τή σταματήσει κανείς, θ ά γκρεμίσει κάθε δικτατορία. Ή κοινωνική δύναμη αυτής τής κίνησης είναι ανυπολόγιστη. Είναι ή δύναμη τοΟ μέλλοντος. Είναι ή σεξουαλική έπανάσταση. Αύτό πού τής μπαίνει στό δρόμο δέν είναι ό λαός ούτε ή έλλειψη γνώ-σεων. Είναι ό MODJU, τό μεμονωμένο άτομο, ό πανουκλια-σμένος χαρακτήρας, πού μηχανορραφεϊ έδώ κι έκεϊ καί κά-νει τό κάθε τι γιά νά μ' έμποδ'.σει στή δουλειά μου.

» 'Αλλά έκανα ενα λάθος, ενα μεγάλο λάθος. 'Οργάνωσα τήν κίνηση σάν πολιτική κίνηση. Πολιτικές κινήσεις σχη-ματίσθηκαν γιατί υπήρχε πείνα καί οικονομικές άνάγκες. 'Εγώ δημιούργησα μιά κίνηση, πού άντιπροσώπευε σεξουα-λικές άνάγκες. Άλλά ήταν σφάλμα νά τήν Ιδρύσω πάνω σέ πολιτική βάση. Σήμερα τό ξέρω αύτό, άλλά τότε δέν ιΑ ήξερα. Αισθανόμουνα τόν ένθουσιασμό, τή πρώτη βίαιη άν-τίδραση. Αύτό μούδωσε τή δύναμη νά δουλέψω έξι χρόνια μέ τή κίνηση. "Οταν πήγα στό Βερολίνο μιλούσα σέ μαζι-κές συγκεντρώσεις τέσσερις ή πέντε φορές τήν έβδομάδα. Αύτές ήταν συγκεντρώσεις δύο καί τριών χιλιάδων άνθρώ-πων. Σέ μερικές συγκεντρώσεις έγιναν συζητήσεις μέ καθο-λικούς παπάδες πάνω σέ προβλήματα διανοητικής ύγιεινής. Ήταν μεγάλη ύπόθεση. Στή Βιέννη δέν ύπήρχε όργανω-μενη κίνηση, άλλά στό Βερολίνο τόν πρώτο χρόνο ήταν στήν όργάνωσή μου περίπου πενήντα χιλιάδες άνθρωποι. "Εχετε

84

άκόμη έρωτήσεις, παρακαλώ; θ ά μπορούσα νά μιλάω ώρες. Α: Ναί, άλλά. Ρ: Ρωτάτε χωρίς ενδοιασμούς. Άνχφερθεϊτε σ' αύτά πού

είπα. Α: Μπορείτε να πείτε κάτι ακόμη γιά τό έςής. μέχρι

ποιό βαθμό κατορθώσατε ουσιαστικά νά πραγματοποιήσετε αύτά τά σχέδια;

Ρ: "Ω, προχώρησα πολύ μακρυά, υπερβολικά μακρυά. Δέν ξέρω άν μέ καταλαβαίνετε. ΙΙροχώρησα πιό μακρυά απ' δ,τι έπρεπε, θάτχν πιό έξυπνο, άν ή εξάπλωση τής κίνησης περιοριζόταν τά δέκα πρώτα χρόνια μόνο στά νοσοκομεία. Στή Βιέννη είχα έξι κλινικές δπου έρχόταν 6 κόσμος γιά νά τόν συμβουλέψουμε δύο φορές τήν έβδομάδχ. Μία είχα έ-γώ, μίχ ή "Αννα Ράϊχ, μία ή Ά ν ν χ "Ανγκελ, άλλη μία δ Μπέργκλερ κι ούτω καθ' έξής. Ό σκοπός αυτής τής διαφώ-τισης ήταν ιατρική καί παιδαγωγική βοήθεια. 'Αλλά δλα έξελίχθηκαν υπερβολικά γρήγορα. Χωρίς νά το θέλω τράβη-ξα άπάνω μου τήν έχθρα τών πολιτικών κομμάτων. Αισθάν-θηκαν τή δύνχμη, πού κρυβόταν έκεΐ μέσα καί γέμισαν φό-βο ή ζηλοφθονία. Οί δικές τους συγκεντρώσεις ήταν άνιαρές. Μιλούσαν γιά τούτο ή τ' άλλο, γιά νόμους καί τέτοιχ. Αύτά δέν ένδιέφερχν τόν κόσμο. "Οταν έρχονταν στις δικές μας συγκεντρώσεις άνοιγε δλη τους ή προσωπική καί συγκινησιχ-κή ζωή. Αύτό ήταν γιά τά πολιτικά κόμματα ένας ύπερβο-λικχ μεγάλος συναγωνισμός. "Ολα συνέβησαν πιό γρήγορα άπό δ,τι έπρεπε. Έκεΐ μέσα κρυβόταν μιά τεράστια δύναμη, ιδίως στό Βερολίνο. Για νά άπαντήσω λοιπόν στήν έρώτησή σας πόσο μακρυά προχώρησα ·—• έ, προχώρησα πιό μακρυά άπ' δ,τι έπρεπε.

» Έδώ θάθελα νά κάνω μιά προειδοποίηση γιά κάθε μελ-λοντική κίνηση διανοητικής υγιεινή:: δέν μπορεί v i γίνει σέ πολιτικό πεδίο. Οί άνθρωποι θα ένθουσιαστοΰν. θ α γίνουν φωτιά μονάχη. Άλλα οί δομές τους δέν είναι έτσι φτιαγμένες πού vi μπορέσουν εύκολα ν' άκολουθήσουν. Οί χαρακτηρολο-γικές δομές δέν μπορούν ν' άκολουθήσουν. Κχί τότε άρχίζουν οί δυσκολίες.Έκεΐ κρύβεται δ κίνδυνος καί τό ειδικό πρόβλη-μα τής διανοητικής υγιεινής. Τούτο τόν καιρό είμαι μ' χυ-τό τό πρόβλημα πολύ έντατικά άπασχολημένος καί προσπα-θώ νά τό λύσω. Ή διαφορά άνάμεσα σ' αύτό πού έπιθυμεΐ Ινα άνθρώπινο δν, πού όνειρεύετχι καί πού άντιλαμβάνεται διανοητικά σάν άληθινό καί καλό καί σ' αύτό πού μπορεί πρα-

8 5

γματικά νά κάνει, δηλαδή σ" αύτό πού ή δομή του, ή χαρα-κτηρολογική δομή του τού έπιτρέπει στήν πραγματικότητα να κάνει, είναι ενα κεντρικό πρόβλημα τής διανοητικής υγιει-νής. Αύτά τα κενά τα γεμίζουν οί θρησκείες με τί; Ιδέες πε-ρί παραδείσου.

» Για ν' άπαντήσω λοιπόν στήν ΐρώτησή σας, προχώρη-σα υπερβολικά μακρυά. Τό πρόβλημα ήταν υπερβολικά α-κανθώδες. Ό κόσμος συμμετείχε άπ' τήν αρχή μέ πάρα πο-λύ ενθουσιασμό. Ή υπόθεση δέν προχωρούσε δσο θάπρεπε σι-γά. Καί γι ' αύτό άπέτυχε. Κι ύστερα έκανα έχθρούς. Ό ΦρόΟντ; Δέν ξέρω. Δέν νομίζω. Δέν νομίζω, 3τι ό Φρόυντ ήταν ποτέ έναντίον. 'Αλλά οί ψυχαναλυτές, οί σοσιαλιστές, οί κομμουνιστές, οί Ναζί, ναί, κι οί φιλελεύθεροι — ολοι ήταν έναντίον. "Ολοι οί πολιτικοί ήταν έναντίον. Το πρόβλημα εί-ναι πολύ δύσκολο, πολύ πολύπλοκο. Άλλα ένα πράγμα έμα-θα: δέν μπορεί να τό κάνει κανείς στό πολιτικό πεδίο, δέν μπορεί. Τό μόνο πού μπορεί κανείς είναι να δράσει: να Ιδρύ-σει κλινικές, να βοηθήσει τούς νέους να ζήσουν τήν έρωτική τους ζωή έλεύθερα, ν' άλλάξει τούς νόμους πού φράζουν τόν δρόμο. Ό πολιτικός ένθουσιασμός δέν διαρκεί πολύ. Δίνει μια μεγάλη ώθηση, άλλά είναι σάν τή φωτιά στό σανό. "Ε-χετε κι άλλες έρωτήσεις, παρακαλώ.

Α: θυμάσθε, άν ο ΦρόΟντ είπε ποτέ μπροστά σας τίποτε για τίς πολιτικές του απόψεις, γιά τήν πολιτική του τοπο-θέτηση;

Ρ: Πολιτικά; "Ελεγε πάντοτε: «Είμαι ενας έπιστήμων. Δέν έχω σχέση μέ τήν πολιτική». Κι έπειδή ή πολιτική εί-ναι στενά συνδεδεμένη μέ τήν κοινωνιολογία, έλεγα έγώ: «Είναι άδύνατο, νάχει κανείς αύτή τήν άποψη». Σέ μιά κα-τάσταση σαν έκείνης τής έποχής δέν μπορούσε κανείς νά μην έχει πολιτική θέση. θά θυμάστε τά χρόνια τής οικονομικής ύφεσης. Άλλά δσον άφορα τήν πολιτική είχε δίκηο, γιατί ή πολιτική είναι μιά παράλογη υπόθεση. 'Εκεί πού έσφαλλε ή-ταν σ' δ,τι άφορα τίς κοινωνικές έπιστήμες. Άλλά δέν ήταν δικό του τό λάθος" τότε δέν ύπήρχε άκόμα ενας λογικός κα-θορισμός καί όρίων άνάμεσα στα έπιστημονικά πεδία. "Επρε-πε νά μάθουμε άπ' τά σφάλματά μας. "Επρεπε να χωρίσου-με τό Κοινωνικό άπό τό Πολιτικό. Δέν είχε καμιά — ή μάλ-λον είχε μιά πολιτική θέση. Ήταν Εβραίος. Μιλήσαμε γι ' αύτό χθές.

Α: Άλλα ήταν σοσιαλδημοκράτης;

8 6

Ρ: Δέν νομίζω. Α: "Οχι; Ρ: Τόν έκαναν δημότη Βιέννης, δχι έπίτημο δημότη —

πρόσεχαν πολύ να μη δώσουν πάρα πολλά. Ό Φρίεντζουνγκ τό ϋποκίνησε. Ξέρετε τόν Φρίεντζουνγκ;

Α: Μάλιστα. Τί έκανε ό Φρίεντζουνγκ; Συνεργάσθηκε μαζί σας;

Ρ: "Ω, ναί. Ό Φρίεντζουνγκ συνεργάσθηκε μαζί μου. "Εκανε διαλέξεις στήν Οργάνωση. Ήταν ένας πολύ καλός φίλος. Μιλούσε γιά τά προβλήματα τών παιδιών. Ήταν σάν ένας πατέρας ή θείος. Ήταν συμπαθής. Μ' άγαποϋσε. Κι έ-γώ τόν άγαποΰσα. Καί ή Φρίσχαουφ ήταν μαζί. Δέν ξέρω, άν γνωρίζετε κάτι γι ' αύτήν. Ήταν μιά πολύ εύγενίκιά γυ-ναίκα. Έ πνευματική της στάση ήταν υπέροχη. Ξέρετε πού είναι ;

Α: -Νομίζω δτι τήν σκότωσαν οί Ναζί. Δέν είμαι βέ-βαιος.

Ρ: Είχαμε ένα Δρ. Φάσσλερ σάν συνεργάτη. Κι αύτόν τόν σκότωσαν. 'Αλλά τί συνέβη μέ τήν Μαρία Φρίσφαουχ, δέν ξέρω. "Αν άκούσετε κάτι γι ' αύτήν, μπορείτε παρακαλώ νά μέ πληροφορήσετε;

Α: Βεβαίως. Ρ: Στήν κίνηση ήταν καί ό Δρ. Φλίεγκλ. "Ω, ήταν πολ-

λοί. Ή προσπάθειά μου ήταν πάντα νά δημιουργήσω τό πρα-κτικό, παιδαγωγικό καί ιατρικό φόντο γιά τό "Ολο, ούτως ώστε νά είμαι προετοιμασμένος γιά δλα τά προβλήματα. Ξέ-ρετε άντ' αότού τί κάνει ένας πολιτικός γυρολόγος; Χρη-σιμοποιεί σάν πολιτικά συνθήματα έννοιες δπως «σεξουαλική έλευθερία» καί «σεξουαλική εύτυχία γιά τή νεότητα». Αύτό τόκαναν π.χ. οί άναρχικοί στήν 'Αγγλία καί οί κομμουνι-στές στήν·'Ελλάδα. Υπόσχονται τήν εύτυχία διά τής πολι-τικής όδοΰ. Αύτό τό θεωρώ έγκλημα. Μ' έννοεΐτε;

Α: Μάλιστα. Ρ: Είναι έγκλημα. Υ π ό σ χ ο ν τ α ι τ ή ν ε ύ-

τ υ Χ ' α> Χ ω Ρ 'ι S ν ά δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ο υ ν π ρ α γ μ α τ ι κ ά τ ι ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς δ ι α -ν ο η τ ι κ ή ς ύ γ ι ε ι ν ή ς. Έγώ δέν τό έκανα αύτό. Δέν πήρα έγώ αύτόν τό δρόμο. "Εχετε κι άλλες έρωτήσεις;

Α: Μάλιστα. Είχατε συζητήσει μέ τόν Φρόϋντ γιά τήν Ιατρική, τις ιατρικές σχολές καί γιά τις σχέσεις τους μέ τήν ψυχανάλυση;

8 7

Ρ : Πριν σας άπαντήσω σ' αύτό, θάθελα να έ/πανέλθω σέ κάτι πού είπα χθές. Ό Φρόϋντ συμφωνούσε κατ' άρχήν μα-ζί μου. "Οταν όμως έπρόκειτο άργοτερα για συγκεκριμένα σημεία, δπως παραδείγματος χάριν γιά την άνάγκη νά χτυ-πηθεί ή σημερινή άναγκαστική οικογένεια καί ή οικογενεια-κή όργάνωση, στράφηκε ένάντια σ' αύτό καί ένάντια σέ μέ-να. Αύτό είναι πολύ σπουδαίο. Αύτό ήταν τό έναυσμα γιά τήν δλη διαμάχη. Εκδηλώθηκε έπίσης στή συνομιλία μας τού 1929, δπου έγώ μίλησα γιά τήν «προφύλαξη άπ' τις νευ-ρώσεις» καί άπ' δπου προήλθε ή μελέτη του «Ή δυσαρέσκεια στήν κουλτούρα». Καταλαβαίνετε, δέν έχθρευόταν αύτή τήν ίδέα. Καί βέβαια συμφωνούσε κατ' άρχήν μαζί μου σ' δ,τι άφορούσε τή σημασία τής σεξουαλικής ύγείας. 'Αλλά δέν ή-θελε νά δημιουργήσει τις προϋποθέσεις γι ' αύτήν καί νά έπι-τεθεΐ έναντίον όρισμένων θεσμών πού τήν έμπόδιζαν. Είναι τώρα σαφής αύτή ή διατύπωση;

Α: Μάλιστα. Σέ τί έκτίμηση είχε ό Φρόϋντ τήν Ιατρική, τις Ιατρικές σχολές καί τις σχέσεις τους μέ τήν ψυχανάλυση ;

Ρ: Σέ πάρα πολύ μικρή έκτίμηση. Τούς γιατρούς·δέν τούς χώνευε καθόλου. Τούς θεωρούσε όλους κομπογιαννίτες. Καί είναι πράγματι. Όλόκληρη ή χειρουργική τού έγκεφά-λου, δλα αύτά, οί χημικοί — δέν άςίζουν τίποτα. Είναι ή ιατρική τού παρελθόντος. Δέν μπορεί νά ύπάρξει καμιά άμφι-βολία, δτι ό Φρόϋντ είναι ένας άπ' τούς πατέρες μιας νέες ιατρικής — τής ψυχοσωματικής ίατρικής, τής λειτουργικής ιατρικής (Funktionale Medigin). Είμαστε ot πρωτοπόροι α αύτή τήν κατεύθυνση. Ό Φρόϋντ γνώριζε τήν παληά ιατρι-κή. Ήταν γιατρός, άλλά δέν ήταν μέλος τής A.M.À.*, κα-ταλαβαίνετε; 'Αντιλαμβάνεσθε τή διαφορά; Ήταν ένας πολύ καλός γιατρός, άλλά δέν ήταν καθόλου ένθουαοζαμένος άπό τις μεθόδους τής ιατρικής ή άπό τόν σωβινισμό τών ιατρι-κών συλλόγων, δπως έχει έξελιχθή ιδίως έδω στις Η.Π.Α. 'Αλλά μέ τις Α.Μ.Α. δέν μπορεί νά γίνει κι άλλιώς, κατα-λαβαίνετε; Υπάρχουν τόσες πολλές άπάτες στόν τομέα τής ίατρικής, ιδίως στις Η.Π.Α., τόσοι πολλοί άπατεώνες καί κομπογιαννίτες, πού καταλαβαίνω γιατί οί όργανώσεις γί-νονται σωβινιστικές καί γραφειοκρατικές. Αύτό είναι μονά-χα μιά παρατήρηση γιά τό λογικό μέσα στό παράλογο. Λοι-πόν δχι, δ Φρόϋντ δέν είχε καλή γνώμη γιά τήν έπίσημη ία-

('Αμερικανική Ιατρική Εταιρεία).

8 8

τρική. Έν τούτοις ύπερασπιζότανε τόν κομπογιαννίτη στήν ψυχιατρική. Αύτό ήταν ενα μεγάλο σφάλμα. Έθεώρησα με-γάλο σφάλμα γιά τόν άγώνα του ένάντια σ'.όν σωβινισμό μέ-σα στήν ιατρική τό δτι κάλυψε τόν Ρέικ. Ό Θεόδωρος Ρέϊκ βρέθηκε μ'α φορά στήν Βιέννη σέ δύσκολη θέση. Τόν κατη-γόρησαν δτι άσκοϋσε τήν ιατρική. Ό Φρόϋντ τόν ύποστήρι-ξε. Κι άπ' έκεί προήλθε ή < έρασιτεχνική άνάλυση» («Laien analyse»). Ό Φρόϋντ υπεστήριξε πάρα πολύ τούς «έρασιτέ-χνες ψυχαναλυτές» (48) . Δέν ξέρω έσεϊς πώς τό βλέπετε, άλλά σας λέω τελείως ειλικρινά δτι αύτό έγώ τό θεωρώ πο-λύ σοβαρό λάθος. Τό νά συμπεριλάβει κανείς τούς έρασιτέ-χνες ψυχαναλυτές στή βασισμένη στις φυσικές έπιστήμες ψυ-χανάλυση ήταν μεγάλο λάθος. 'Αναφέρομαι έδώ πάλι στήν φυσικοεπιστημονική άποψη τής ψυχανάλυσης, σ' αντίθεση μέ τήν καθαρά ψυχολογική. Ή ψυχολογική άποψη δέν δδηγεϊ μακρυά. Πρέπει νάναι κανείς βαθειά ριζωμένος στόν φυσικο-επιστημονικό τρόπο σκέψης, στή σωματική ιατρική κ.λπ. Στις Ενωμένες Πολιτείες υπάρχει ένας μεγάλος άριθμός ε-ρασιτεχνών ψυχαναλυτών καί κατά τή γνώμη μου κάνουν με-γάλη ζημία, πολύ μεγάλη ζημία. Κι ήταν δ Φρόϋντ πού προκάλεσε αύτή τήν έξέλιξη. Λυπάμαι, άλλά πιστεύω δτι ή-ταν γι ' αύτό υπεύθυνος.

Α: Είχατε συζητήσει μέ τόν Φρόϋντ καί γιά τις κινήσεις πού προήλθαν άπό τήν ψυχανάλυση, δπως τών "Αντλερ καί Γιούνγκ,

Ρ: "Ω, ναί. "Ω, ναί. Πάνω σ' αύτά τά πράγματα ποτέ δέν είχαμε διαφορετική γνώμη. Ήταν ολοφάνερο πού έκα-νε λάθος δ "Αντλερ. Μέ τήν δρμή ισχύος (Machttrieb) βρέ-θηκε σέ άδιέξοδο, σ' ένα πολύ έπιφανειακό στρώμα καί δέν σκεφτόταν παραπέρα. Ήταν μία παράκαμψη τής θεωρίας τής λίμπιντο. Λυτό ήταν φανερό. Ό Φρόϋντ, δσον άφορα αύ-τά τά πράγματα ήταν πολύ σαφής. Είχε ένα έξαιρετικά όξύ νοΰ. Ήξερε πολλά καί μπορούσε νά δουλεύη μέ τήν λογική του. "Ηξερε δ ι δσον άφορα τόν "Αντλερ είχε λίγο πλανηθεί. "Εχω ένα γράμμα ποδστειλα στόν Φερέντζι, δπου παραπονού-μαι δτι δ Φρόϋντ σ' ενα ορισμένο σημείο άδίκησε τόν "Αν-τλερ. Βλέπετε, δ "Αντλερ προχώρησε πραγματικά μέσα στήν ψυχολογία τού έγώ, άλλά πήρε λανθασμένο δρόμο. Αύτό δέν σήμαινε δτι είχε κατ' άρχήν άδικο. Ό Φρόϋντ τοΰ έπιτέθη-κε άπό τήν σκοπιά τής θεωρίας τής λίμπιντο. Ό "Αντλερ τόν άπέκρουσε λέγοντας δτι δέν ήθελε νάχει σχέση μέ τήν

8 9

θεωρία τοϋ Έγώ. Άλλά μετά άσχολήθηκε 6 ίδιος μ' αυτήν καί ύπέσκαψε τή θεωρία τής λίμπιντο. Τέτοιες συγκρούσεις δεν μποροΰν ν' άποφευχθοϋν σέ μία φυσικοεπιστημονική κί-νηση. Έν τούτοις δ Άντλερ ήταν Ινας λιποτάκτης.

Α: Καί δ Γιούνγκ; Ρ : Ό Γιούνγκ; 'Οχι, δέν θυμάμαι ιδιαίτερες συζητήσεις

γι ' αύτή τή διαμάχη. "Ω, ναί! "Ω, ναί! Ήταν μία ύπόθεση κι έδώ πού καί σ' αύτή πλανήθηκε δ Φρόϋντ. 'Ο Γιούνγκ έννοοϋσε κάτι πολύ σπουδαίο. Ξέρετε τί έννοούσε; Εννοού-σε τήν ένέργεια τού σύμπαντος, μιά παγκόσμια λίμπιντο. Ό Φρόϋντ είπε δτι αύτό δέν ήταν έπιστημονικό. Δέν μποροΰσε κανείς νά μετρήσει αύτή τήν ένέργεια μέ τον μετρητή Gei-ger, δπως έγώ σήμερα. Κι έκτός αύτοϋ ήταν μία μυστικιστι-κή έννοια. Ό Φρόϋντ είχε δίκηο δταν τήν άπέκρουε σ' αύτή τή μορφή. Δέν τού άρεσε κι δ Αντισημιτισμός πού κρυβόταν έκεί.

» "Ω ναί τώρα θυμάμαι τίς συζητήσεις για τόν Γιούνγκ. "Εκανα τότε προσπάθειες νά ένώσω τή θεωρία περί δρμών. Αύτό σήμαινε δτι οί πολλές δρμές πού έχομε, ή στοματική,· ή πρωκτική κ.δκ. θά είχαν μιά κοινή ρίζα" τουναντίον κατά τόν Φρόϋντ ύπήρχαν σάν χωριστές δρμές. Είχα μπει τότε κιόλας στόν δρόμο πρός μία ένωση τών έπί μέρους δρμών σέ μία κοινή βιολογική άρχή. Άλλά δ Γιούνγκ είχε μυστι-κοποιήσει δλη τήν ύπόθεση. Ό Φρόϋντ έπέμενε στόν Δυαδι-σμό του. "Ελεγε δτι θάπρεπε νά ύπάρχουν δύο χωριστές άν-τίθετες δυνάμεις. Δύο δυνάμεις. Αύτό τδπε σέ μιά συζήτηση γιά τήν δρμή τοϋ θανάτου "Οταν τό ρώτησα, άν ό Μαζοχι-σμός είναι πρωτογενές ή δευτερογενές φαινόμενο, Ινας Σα-δισμός πού στράφηκε πρός τά πίσω, ή μιά έπιθετικότητα ή μιά βλάβη πρός τά έξω τής έπιθετικότητας, (Aggreni-ongstorung nach aussen), ή άν είναι μέρος τής πρωτογε-νούς δρμής τοϋ θανάτου, δ Φρόϋντ έπέ|ΐενε καί στά δύο. Είπε δτι κατά τήν κλινική έννοια δ Μαζοχισμός είναι ένα δευτε-ρογενές φαινόμενο άλλά στή βασική θεωρία πρέπει νά ύ-πάρχει μιά δρμή τοϋ θανάτου. Καί μ' δλο πού πλανιόταν τό-σσ-πολύ δ Φρόϋντ-ίσον άφορα τήν δρμή τοϋ θα-νάτου, μ' δλο πού πλανιόταν τόσο πολύ, είχε άκόμη καί σ' αύτό δίκηο. Αύτό πού αισθανόταν μέ τήν δρμή τοϋ θανάτου, αύτό πού προσπαθούσε μέ τήν δρμή τοϋ θανάτου νά παραφράσει, ήταν μιά δρισμένη ιδιότητα τοϋ θανάτου πού είχε διαισθανθεί στό άνθρώπινο δν. Άπό τήν πλευρά τής φυσικής όνομάζομε αύτή

9 0

τήν ιδιότητα DOR (·") . Υπάρχει μία θανατηφόρα Όργονο-ενέργεια. Ύπαρχε: στήν άτμόσφαιρα. Μέ δργανα σαν τόν μετρητή Geiger μπορεί νά μετρηθεί. Είναι σαν ενα έλος. Ξέρετε τί είναι έλη, Νερό στάσιμο, νεκρό νερό, πού δέν τρέχει π:ά καί δέν έχει μεταβολισμό. Κι ό καρκίνος προκα-λείται άπό μιά στασιμότητα. Ό καρκίνος προκαλείται άπό μιά στασιμότητα τής ροής τής ζωικής ενέργειας στόν 'Ορ-γανισμό. Ό ΦρόΟντ προσπαθούσε \ά έννοήσει αύτή τή κχτα-σταση. Σήμερα ξέρω, δτι διαισθανόταν κάτι στόν άνθρώπι-νο όργανισμό, πού ήταν θανατηφόρο ( i 0) . Ή σκέψη του δού-λευε μέ τήν έννοια της όρμής. Καί γι ' αύτό διάλεξε τήν έν-νοια «όρμή τοϋ θανάτου» Αύτό ήταν λάθος, «θάνατος» ήταν σωστό. «Όρμή > ήταν λάθος. Γιατί ô όργανισμός δέν τόν θέ-λει τόν θάνατο. Ό θάνατος είναι ένα κάτι πού συναντά τόν όργανισμό. Γι' αύτό δέν είναι «όρμή». Ό ΦρόΟντ είχε δή έ-δώ πολλά. Είχε μια θαυμάσια διαίσθηση γι ' αύτά τά πρά-γματα. θαυμάσια! Ήταν ένας πολύ καλός θεωρητικός. ΚαΙ πρέπει νά συγχωρήσει κανείς σφάλματα σ' έναν άνθρωπο πού έπισκόπησε ένα τόσο τεράστιο πεδίο σάν τό 'Ασυνείδητο. "Ολο: κάνουμε σφάλματα.

Α : Ε ί χ ε μιλήσει ό ΦρόΟντ μαζί σας γ ιά τόν Σ τ έ κ ε λ , ή σας είχε διηγηθεί τίποτα γι' αύτόν;

Ρ: Δέν νομίζω, δτι μιλήσαμε ποτέ γιά τόν Στέκελ. "Ενα .είναι βέβαιο. Ξέρω, δτι δέν άρεσε στόν ΦρόΟντ νά συνανα-στρεφόμαστε έμεΐς οί μαθητές του μ' άνθρώπους πού έκεΐνος δέν παραδεχότανε. Ναί, θεωροϋσε τόν Στέκελ τσαρλατά-νο (Μ) . Νομίζο) δτι τόν άδίκησε τόν Στέκελ. Ό Στέκελ έκα-νε μερικά πράγματα πού δέν άρεσαν καθόλου στόν ΦρόΟντ. Είχε έρωτικές σχέσεις μέ άσθενεΐς. Νομίζω αύτός ήταν δ λόγος γιά τόν ΦρόΟντ. 'Αλλά δέν είμαι σίγουρος. Ό Στέκελ ήταν Επιφανειακός, πολύ έπιφανειακός. Βιαζόταν. Προσπα-θούσε νά λύση τά προβλήματα υπερβολικά γρήγορα. Είχε πάντα γιά δλα μία άπάντηση.

Α: Καί δ Ράνκ; Ρ: Ό Ράνκ άρεσε πολύ στόν ΦρόΟντ. Α: Δέν υπήρχαν τότε άκόμα διενέξεις; Ρ; "Οχι, δχι τόσο νωρίς. Ή άρχή έγινε περίπου τό

1923 ή τό 1924. θυμάμαι πού σ' αύτές τις διενέξεις δ ΦρόΟντ συμπεριφέρετο πρός τόν Ράνκ πολύ καλά, άλλά δ Ράνκ δέν είχε καθόλου δίκηο. Ό Ράνκ είχε πάλι πέσει πά-νω σέ κάτι πολύ άληθινό. Είχε πει κάτι πολύ άληθινό, χω-

9 1

ρις νά τό ξέρει. Σήμερα δουλεύομε πάνω σ' αύτδ στήν παι-διατρική κλινική μας. Είναι ή συσπασμένη, ή συσταλμένη, ή σπαστική μήτρα, πού πνίγει τό παιδί άπό άσφυξία. "Ελ-λειψη οξυγόνου, τό διοξείδιο τοΰ άνθρακος σε πλεόνασμα. Και τό νά βγή ενα παιδί άπό μ·'α τέτοια σπαστική μήτρα είναι πράγματι ενα τραύμα. Συνήθως διαρκεί μιά τέτοια γέν-να είκοσι ώς σαράντα ώρες Ινώ σ' ένα χαλαρωμένο οργανι-σμό μόνο μία ώς πέντε ώρες. Ό Ράνκ βρισκόταν στό σω-στό δρόμο, άλλα τί Ικανέ μετά; "Ετσι δπως τόσοι άλλοι, δ-πως δ "Αντλερ*, τά στήριξε δλα πάνω σ' αύτή τήν άρχή. θεώρησαν μία δευτερεύουσα, τριτεύουσα διαδικασία σάν τόν μοναδικό, τόν υπεύθυνο παράγοντα. Καί δ Ράνκ Ικανέ αύτό άκριβώς (52) . Λέν είναι καλό πράγμα. Δ έ ν ε ί ν α ι κ α λ ή έ π ι σ τ ή μ η ν ά δ ί ν ο υ μ ε σ έ μ ί α δ ε υ τ ε ρ ε ύ ο υ σ α ά ρ χ ή π ρ ω τ ο γ ε ν ή σ η -μ α σ ί α .

» Ό Φρόϋντ, τουναντίον, ήταν κατά κύριο λόγο διαλεκτι-κός, ένας άνθρωπος πού σκεφτόταν λειτουργικά. "Εβλεπε δύο δυνάμεις πού δροΰσαν ή μία έναντίον τής άλλης. 'Αλλά δέν έβλεπε —· καί δέν ξέρω γιατί — δτι αύτές οί δύο Αντι-μέτωπες δυνάμεις είναι στήν πραγματικότητα ένα, γιατί δλα τά άντίθετα στή φύση είναι τελικά μία ένότητα. Να', μία έ-νότητα. Εκφράζομαι σαφώς; Καί βέβαια διαιρούνται αύτές οί δυνάμεις. Είδατε τό σήμα μας στό άστεροσκοπεϊο; Είναι πάνω άπό τήν πόρτα. ΙΙαρατηρεΐστε το δταν θά βγαίνετε. Σας είναι γνωστό αύτό τό σύμβολο; (58) Ά π ό μ ί α έ-ν ι α ί α δ ύ ν α μ η ά ν α π τ ύ σ σ ε τ α ι μ ί α δ ι α ί ρ ε σ η , μ ί α ά ν τ ί θ ε σ η . "Ετσι σκέφτο-μαι έγώ γιά τά φυσικά φαινόμενα. Ό Φρόϋντ είχε λοιπόν αύτές τις άμετάθετες ιδέες για τις δρμες. Σ' αύτό τό σημείο ήταν κάπως άκαμπτος. Άλλά ξεχώριζε πάντα τις θεωρητι-κές του άναζητήσεις άπό τις θεωρίες του. Γι' αύτό κι έλεγε πάντα: «προχωρείτε χωρίς ένδοιασμούς τόν δρόμο σας. Φτιά-χτε τήν κλινική σας. Δέν παίζει ρόλο, πρωτογενής μαζοχι-σμός ή δρμή τοΰ θανάτου». Αργότερα έπαιξε ρόλο. Ξέρετε τί έφτιαξαν οί ψυχαναλυτές άπό τις άναζητήσεις τοΰ Φρό-ϋντ. Σ' αύτό τό σημείο δέν παρασύρομαι άπό συναισθήματα, γιατί κόπιασα νά καταπολεμήσω μέ τή χαρακτηρολογική, μου άνάλυση αύτές τις θεωρίες. "Εχετε κι άλλες έρωτήσεις;

" Μέ τήν ÙQXT) του: «θέληση γιά ισχύ».

9 2

Α: θάθελα πολύ ν&πιανα Ινα τελείως διαφορετικό θέμα. Ρ : Παρακαλώ, ρωτήστε δ,τι θέλετε. Α: Είχατε συνομιλήσει για θρησκεία και έκκλησία, θυ-

μάσθε άν έπαιξε αύτό μεγάλο ρόλο; Ρ: Δέν θυμάμαι νά είχα συζητήσει γιά θρησκευτικά καί

Εκκλησιαστικά προβλήματα. Φυσικά στή διάρκεια τής έργα-σίας μου άντιμετώπισα πολύ συχνά τέτοια προβλήματα. Μπο-ρεί νά συνομίλησα καί μέ τόν Φρόϋντ πάνω σ' αύτά. Δέν θυ-μάμαι πιά. "Ισως παρουσιάσθηκαν αύτά τά προβλήματα σέ συνδυασμό μέ άλλα θέματα. Ό Φρόϋντ ήταν Ινας διανοούμε-νος. Πίστευε στήν ύπεροχή τοΰ πνεύματος, δηλαδή τοΰ νου πάνω στις συγκινήσεις, θά ξέρετε σίγουρα τή τοποθέτησή του άπέναντι στις συγκινήσεις. "Οχι δτι οί συγκινήσεις είναι κάτι κακό, άλλά πρέπει νά έλευθερώσουμε τόν δρόμο άπ' αύτές. Πρέπει νά βρίσκονται κάτω άπό έλεγχο. Ό νοΰς καί ή συνείδηση πρέπει νά έλέγχουν τις συγκινήσεις. Άλλά ή έργασία πάνω στή γεννητικότητα πήρε Ινα δρόμο πού άν-τέφασκε σ' αύτή τή θέση, δηλαδή τόν δρόμο πρός τή συγκι-νησιακή συμμετοχή, τή «ροή», τό συνα σθημα μέσα σ.ό σώ-μα. Ό Φρόϋντ άπέκρουε τήν ύπαρξη τών λεγομένων «ώκε-άνιων συναισθημάτων». Δέν τά πίστευε. Ποτέ δέν κατάλα-βα καλά γιατί. Καί είναι τόσο προφανές, δτι τά «ώκεάνια συναισθήματα», τό συναίσθημα τής ένότητας μέ τήν άνοιξη καί τόν θεό, ή μέ δ,τι λένε οί άνθρωποι θεό, καί μέ τήν φύση, είναι Ινα βασικό στοιχείο δλων τών θρη-σκειών καί δλων τών θρησκευτικών συναισθημάτων, έκτός κι άν είναι άρρωστα ή νοθευμένα. Ό Φρόϋντ τά άπέκρουε. Λυπάμαι πού τό λέω, άλλά είχα τήν έντύπωση δτι στήν προσ-πάθεια του νά καταπιέσει τήν ίδια του τήν ζωντάνια, τήν ί-δια του τή βιολογική ζωντάνια, έπρεπε νά περιορίσει τόν ϊδιο του τόν έαυτό, έπρεπε νά «έξιδανικεύσει», νά κάνει μιά ζωή πού δέν τοΰ άρεσε, έπρεπε νά παραιτηθεί. Είχα τήν έν-τύπωση, δτι κατά κάποιο τρόπο δέν μπορούσε νά δεχθή τήν έννοια πού κρύβεται πίσω άπό κάθε καλή θρησκεία. Μέ •καταλαβαίνετε; Κάθε καλή θρησκεία. Εννοώ μ' αύ-τό τή βιολογική δραστηριότητα τοϋ όργανισμοΰ, ή δ-ποία άποτελεΐ ένα μέρος τοΰ σύμπαντος. Ό Φρόϋντ τό άπέ-κρουε αύτό. Καί ξέρω πώς δέν τό χώνευε. Δέν τοΰ άρεσε. Λοιπόν, ή έργασία μου έξελίχθηκε άκριβώς σ' αύτή τή κα-τεύθυνση. Στούς σχιζοφρενείς π.χ. ή ροή καί οί συγκινήσεις πού αισθάνονται αύτοί οί άνθρωποι είναι ή άντίληψη πραγμα-

93

τικών φαινομένων. Καί ό ΦρόΟντ δέν μπορούσε κατά κάποιο τρόπο να ·;ό παρακολουθήσει αύτό. Ή έργασία του, πήρε δια-νοητική μορφή. Καί κατά τή γνώμη μου αύτό ήταν ένα μέ-ρος άπό τή δυσμενή έςέλιξη έκείνης τής έποχής. Μπερδεύ-τηκε μέ τά λόγια.

Α: Δρ. Ράιχ, κάτι θέλατε νά πείτε για τον Φέντερν. θυμάστε; "Ενα ντοκουμέντο πού άφορα τόν Φέντερν.

Ρ: "£2, τήν ύπόθεση μέ τόν Φέντερν θά τήν φτιάξω γρα-πτά. ΙΙρέπει νά πώ κάτι πάνω σ' αύτά. Άλλά δέν θέλω νά τό κάνω έδώ. θ ά τά έκθέσω γραπτά καί τότε θά σας στείλω τό ντοκουμέντο, θάθελα νά φυλαχθεΐ μέ άσφάλεια. Είναι μία ιδιωτική ύπόθεση, κάτι πολύ ιδιωτικό γιά μένα. "Ισως νά τό φυλάξω μέσα σέ ένα σφραγισμένο φάκελλο. θάθελα νά καταγραφεί αύτό τό ντοκουμέντο. "Αν τυχόν συμβεί κάτι, μπορεί νά ανοιχθεί ό φάκελλο;. Καταλαβαίνετε;

Α: Μάλιστα. Ρ: "Αν καμιά φορά βγοϋν δυσφημήσει; καί συκοφαντίες,

ή άπάντηση θάναι έκεΐ μέσα. Α: Ναί, βέβαια. Ρ: Απάντησα στήν έρώτησή σα; γιά τή θρησκεία, τό

πρόβλημα μέ τά ώκεάνια συναισθήματα; Α: Μάλιστα. Ρ: Ό ΦρόΟντ ήταν άγνωστικιστή;. Ήταν ένα; έλευθερό-

φρονα;. Άλλά μ' αύτό δέν λύθηκε τό πρόβλημα τής θρη-σκείας καί τών θρησκευτικών συναισθημάτων τών άνθρώ-πων. Δέν βρίσκετε καί σεις δτι θάπρεπε σέ λίγο νά τελειώ-νομε;

Α: Μάλιστα. Ρ: "Εχετε άλλες έρωτησεις; Α: Μήπως θυμάσθε προσωπικά άνέκδοτα ή προσωπικές

έμπειρίες; Ρ : 'Εννοείτε γιά τόν ΦρόΟντ; Α: Μικρά πράγματα, μάλιστα, τις συνήθειές του... Ρ : Λοιπόν, ποτέ δέν πρόσεξα τέτοια πράγματα. Ξέρω,

πώς δέν του άρεσε, δταν ή κόρη τοϋ Rie έκοψε τά μαλλιά της. Ήρθε στό σπίτι μέ κοντά μαλλιά. Αύτό δέν του άρεσε καθό-λου. Άλλά αύτά είναι φλυαρίες, θέλετε πραγματικά ν' ά-κούσετε τέτοια;

Α: Πιστεύω δτι οί φλυαρίες γιά τόν ιστορικό είναι έξαι-ρετικά σπουδαίες.

Ρ : Είναι άνάγκη τώρα; Καλά, π.χ. ύπήρχε τό έρώτημα

9 4

άν ή "Αννα Φρόϋντ είχε καθόλου έρωτική ζωή. Αύτό ήταν ενα πολυσυζητημένο πρόβλημα. ΙΙολλοΙ βιεννέζοι ψυχαναλυ-τές, πίστευαν δτι ζούσε άπέχοντας σεξουαλικά καί τό θεω-ρούσαν λυπηρό. Έγώ προσωπικά έχω τήν Εντύπωση πώς δέν ήταν καλό για τήν Εξέλιξη τής άγωγής τών παιδιών. Κατά τήν άγωγή δημιουργούνται προβλήματα γεννητικότητας κι δταν μία άπό -.ίς έξέχουσες προσωπικότητες στόν τομέα τής άγωγής ζει έτσι, έχει αύτό τις συνέπειές του. Κι αύτή ήταν ή γνώμη τών πιό πολλών. 'Αλλά έγώ δέν ξέρω τίποτα γι ' αύτήν. Δέν Βάθελα νά έκφρασθώ πάνω σ' αύτό τό θέμα. Μέ Εννοείτε;

Α: Μάλιστα. Ρ: "Αλλα άνέκδοτα; Δέν ξέρω. Μιά φορά, δταν ήταν

νέος γιατρός, ήρθε μεθυσμένος στό σπίτι του ή τόν έφεραν μεθυσμένο σπίτι. Τέτοια πράγματα — άλλά έκεΐνος ποτέ δέν μιλούσε γι ' αύτά. "Α, ναί, άνέλυε τά παιδιά του. "Οταν τό παιδί τά είχε κάνει άπάνω του, τό ρωτούσε: «Γιατί τό έκανες αύτό;» Δέν ήταν σαρκαστικός, άλλά χρησιμοποιού-σε ένα δηκτικό άστεΐο γιά νά θίξει κάποιον. 'Ηταν πολύ δξύς. 'Απέναντι μου δμως ποτέ. ΙΙοτέ! 'Αργότερα σ:ά τε-λευταία χρόνια τής δεκαετίας 1930 - 1940 είχε θυμώσει πολύ έναντ.'ον μου, πάρα πολύ. "Ω, ό Σιλμπέρερ. Ξέρετε δτι 6 Σιλμπέρερ αύτοκτόνησε;

Α: Μάλιστα. Ρ: Μετά άπό συνάντησή του μέ τόν Φρόϋντ. Καί ό Τά-

ουσκ νομίζω έκανε τό ίδιο. Ό Φρόϋντ συμπαθούσε πολύ τήν Έλενα Ντόϋτς.

Α: Ναί; Ρ : ΤοΟ άρεσαν οί ώραΐες γυναίκες. Ή πριγκίπισσα Βο-

ναπάρτη ήταν π.χ. κείνο τόν καιρό πολύ ώραία καί ή Ντό-Οτς ήταν μία πολύ ώραία γυναίκα, θέλετε ν' άκούσετε κι άλλα τέτοια κουτσομπολιά;

Α: Ναί, βέβαια. Ρ: θά ξέρετε βέβαια ποιός ήξερε πάντα τό τελευταίο

κουτσομπολιό. Τό ψυχαναλυτικό κουτσομπολιό ήταν ή άδυ-ναμία τοΰ Φένισελ. "Εγραφε γράμματα, δπου κατέγραφε δλα δσα έκανε ό ένας τοΰ άλλου. Τό ξέρετε αύτό;

Α: "Οχι, αύτό δέν τό ήξερα. Ρ : "Ω, ναί, Ενδιαφέρεσθε γι ' αύτά τα πράγματα; Α: Μάλιστα. Ρ : Τότε μπορείτε νά πληροφορηθείτε γιά τά προσωπικά

9 5

τών ψυχαναλυτών. Λεν θάθελα νά μιλήσω γι ' αυτά. Έμενα δέν μου άρεσαν. Κι άργότερα έγινα ό ίδιο; τδ θύμα τέτοιων Ιστοριών. Τά γράμματα τά έχω άκόμη. Είναι πολύς και-ρδς τώρα, δεκαοχτώ χρόνια.

Α: Να£, πιστεύω πώς τά γράμματα θά μπορούσαν μετά έκατδ χρόνια νάναι ένα σπουδαίο Ιστορικό ντοκουμέντο.

Ρ : Ώστε ένδιαφέρεσθε ; Γιά πέστε μου μέχρι ποιό ση-μείο έκτείνεται ή έρευνά σας, δταν λέτε Φρόϋντ, δταν έκπρο-σωπεΐτε τό 'Αρχείο Σίγκμουντ Φρόϋντ; Μέχρι ποιό σημείο;

Α: Είναι δύσκολο νά πώ. Στήν άρχή περιοριζόταν τό άρχεΐο στόν ΦρόΟντ καί μόνο στόν Φρόϋντ, άλλά δέν νομίζω πώς μπορεί κανείς νά προσδιορίσει σαφή δρια.

Ρ : Σωστά. Δέν Υπάρχουν δρια, γιατί ή έπιρροή του ή-ταν τόσο μεγάλη. Σ' έμενα τόν ίδιο φαίνεται όμως δλη αύτή ή περίοδος άρκετά νεκρή — δλη ή ύπόθεση. Γιά μένα έχει σημασία μόνο δσον άφορα τά δικά μου Οφέλη, τήν άρχική μου έξέλιξη καί τόν συγκινησιακό μου δεσμό μέ τόν Φρόϋντ. Σή-μερα δμως είναι μόνο μία άνάμνηση. Οί ψυχαναλυτές μέ θε-ωρούν άκόμα σάν ένα άπ' αύτούς. "Οχι! "Οχι! θεωρούμαί άκόμα σήμερα σάν ψυχαναλυτής;

Α: Είναι δύσκολο νά πή κανείς. Βέβαια δ ιστορικός σας ρόλος ήταν σίγουρα δ ρόλος ένός ψυχαναλυτή.

Ρ : "Ω, ναί. 'Αλλά έδώ καί είκοσι χρόνια δέν έχω πιά καμία σχέση μ' αύτά τά πράγματα. Δέν θάθελα νά μέ θεω-ρούνε ψυχαναλυτή. "Οχι γιατί περιφρονώ τούς ψυχαναλυ-τές. "Οχι, ή ψυχανάλυση είναι μία μεγάλη ύπόθεση. Μόνο δέν έχω καμία σχέση μ' αύτήν. (Μ) Είσαστε ευχαριστημέ-νος μέ τήν συνέντευξη;

Α: Μάλιστα, σας εύχαριστώ πάρα πολύ. Ρ : Ελπίζω, νά... Α: Καί μπορώ νά φανταστώ δτι δταν διαβάσετε τό άντί-

γραφο θά θυμηθείτε καί πολλά άλλα πράγματα. Ρ : Ναί, μπορεί. Σέ ιστορικές ύποθέσεις είμαι πολύ προσε-

χτικός — κι έχω τόν λόγο μου. Πιστεύω πώς θά περάσουν έχατοντάδες χρόνια μέχρι νά βιώσουν ζωντανοί άνθρωποι τή θεωρία τού 'Ασυνειδήτου καί τή θεωρία τής βιοενέργειας. Καί γιά νά προστατέψω αύτή τήν έξέλιξη πρέπει νά προστα-τέψω τόν έαυτό μου άπό τις συκοφαντίες. Οί συκοφαντίες θά κρατήσουν άκόμα πολύ — ή συκοφαντία τής γεννητικότητας,

96

ή συκοφαντία τής ζωής, τό μίσος ένάντια στή ζωή — αύτό θά κρατήση άκόμα πολύ. "Ενα μέρος τής έργασίας μου^εϊ-ναι νά προστατέψω τόν έαυτό μου έναντίον δλων αύτών. "Ο-λη ή υπόθεση είναι έξω άπ' τήν ψυχανάλυση καί δέν έχει σχέση μ' αύτήν.

Ρ : Μέ ρωτήσατε γιά τά προσωπικά τών ψυχαναλυτών. "Οχι γιατί θά μας ένδιέφεραν τά προσωπικά ζητήματα αύτά καθ' έαυτά — σάν γιατροί κι έ/πιστήμονες ένδιαφερόμαστε φυσικά — άλλά γιατί καθώς ήδη είπα, είχαν κάποια έπιρ-ροή πάνω στήν έξέλιξη τής ψυχανάλυσης ( " ) . Είναι ένα δύσκολο κεφάλαιο, καθόλου εύχάριστο, άλλά νομίζω πώς εί-ναι άπαραίτητο. 'Ελπίζω να καταφέρω νά μιλήσω πάνω σ' αύτό τό θέμα χωρίς v i βλάψω πολύ κανένα, θά μπορούσα ίσως να τό άρχίσω μέ τά έξής λόγια:

» Ό μεγάλος άνθρωπος, βλέπετε, ό πρωτοπόρος πού ανα-κάλυψε ή Ικανέ κάτι, βρίσκεται στό κέντρο τής δημόσιας προσοχής. Ό καθένας τόν προσέχει τόν κριτικάρει, ό κα-θένας θέλει v i ξέρει πόσες γυναίκες είχε, άν ήταν χωρι-σμένος ή δχι, πόσες φορές χώρισε κ.λπ. κ.λπ. Άλλα έκεϊ-νοι πού κάνουνε τέτοιες έρωτήσεις καί έπιφυλάσσουν στόν έ-αυτό τους τό δικαίωμα να άνακατευθοΰν στήν ιδιωτική ζωή του πρωτοπόρου αύτοΰ, κατά κύριο λόγο για να βλάψουν, μέ-νουν στά παρασκήνια. Αύτή τή κατάσταση μπορώ v i τή δώ-σω παραστατικά μέ τήν έξής εικόνα: Ό πρωτοπόρος εί-ναι σαν τό θήραμα σ' έναν άνοιχτό άγρό καί οί κριτικοί καί οί έχθροί του βρίσκονται γύρω του κρυμμένοι μέσα στούς θά-μνους. Μπορεί να πυροβολούν άπό τις ένέδρες τους, ένώ αύ-τός δέν μπερεΐ v i άμυνθεΐ.Ό Φρόϋντ ήταν ένας τέτοιος πρω-τοπόρος καί ξέρετε τί μεγάλο ένδιαφέρον είχε ό κόσμος γιά τόν ίδιο καί για τή ζωή του. Για να προστατευθεί άποσύρ-θηκε. Μίλησα χθές πάνω σ' αύτό. "Εμενε στό σπ'τι. Μόνο σέ λίγους έπέτρεπε vi τόν έπισκέπτονται. Τήν ιδιωτική του ζωή τήν προφύλαγε έπιμελώς. Ανάπτυξε τήν θεωρία τής έξ-ιδανίκευσης.

» Γύρω στα 1923 λοιπόν, δταν άνακάλυψα τό πρόβλημα τής γεννητικότητας στήν νεύρωση, έγινα κι έγώ ό ίδιο: πρω-τοπόρος. Και οί έχθροί — τότε δέν ήταν άκόμα έχθροί άλλά άντιλαπβάνονταν τόν κίνδυνο. "Οπως σας διηγήθηκα χθές οί πιό πολλοί ψυχαναλυτές υπήρξαν κι οί ίδιοι κάποτε άσθενεΐς καί είχαν σεξουαλική άνεπάρκεια. Αύτό έπαιξε μεγάλο ρό-

9 7

λο. Άλλχ ή εξέλιξη δέν θάταν τέτοια αν έγώ δέν είχα θίςεε το πρόβλημα τής γεννητικότητας στις νευρώσεις. Άπό τήν αρχή τράόηξα έτσι τήν προσοχή απάνω μου. θυμάμαι σχε-τικά μια παρατήρηση του Θεόδωρου Ρέικ δταν έκανα τήν πρώτη μου διάλεξη πάνω στό θέμα ό ρόλος τής γεννητικό-τητας στήν αιτιολογία τών νευρώσεων . "Ολοι οί όιεννέζοι ψυχαναλυτές ήταν παρόντες κι άκουγαν μέ μεγάλη προσο-χή. Καί τότε, για πρώτη φορά, ψυχράνΒηκε ή συγκινησια-κή ατμόσφαιρα γύρο» μου. Ό Ρέικ είπε δτι όσα έλεγα ήταν τέλεια, άλλα εγώ δέν θάθελα νάχω γράψει αύτό τό βιβλίο». Αύτό ήταν τό σχόλιο του. Νομίζω δτι είναι χαρακτηριστικό για δλη τή κατάσταση,

* ΙΙερίπου στα 1926, δταν δημοσίευσα τήν έργασία μου για τήν παιδική γεννητικότητα καί τήν πρώτη έφηβεία, ήρ-θαν στ' αυτιά μου φήμες δτι είχα δήθεν έρωτικές σχέσεις μέ τί ; ασθε/εΐ; μου. Αύτό δέν ήταν άλήθεια. Ό Φέντερν ήταν έκεινος πού οιέοιδε αύτές τίς φήμες. Κι ή Ιστορία δέν στα-|ΐάτησε, συνεχίστηκε στα κρυφά. Πότε άκουγε κανείς κάτι έ-δώ καί πότε έκεΐ.

> Για να σας έξηγήσω τήν κατάσταση, δπως έξελίχθηκε γύρω στα 1932 — είχα δυσκολίες μέ τήν γυναίκα μου, τήν πρώτη μου γυναίκα. Τό ξέρετε αύτό;

Λ: Μάλιστα. Ρ: Ήταν άρρωστη. "Επρεπε νά τήν έγκαταλείψω. Καί

σ' αντίθεση μέ τόν Φρόϋντ δέν παραιτήθηκα άπ' τήν ιδιω-τική μου ζιοή. Ζούσα τήν έρωτική μου ζωή. Δέν φοβόμουν® τήν δημόσια γνώμη. "Οταν λύθηκε δ δεσμός μέ τήν πρώτη μου γυναίκα, πήρα μιαν άλλη. Σήμερα κάτι τέτοιο είναι χω-ρίς συζήτηση παραδεκτό. Άλλά στούς «πολιτισμένους» βιεν-νέζικους κύκλους ήταν κάτι τέτοιο πολύ άσυνήθιστο. Φερνό-μουν λοιπόν τελείως άνοιχτά. Ό καθένα; ήξερε. Δέν ή-μουν κανένας άσωτος, ή κατά κάποιο τρόπο χωρίς ηθικές άρχέ;, ανήθικος. Άλλά δέν έπέτρεπα ποτέ νά άποτελματω-θεϊ ή να λερωθεί δ όργανισμός μου. Ξέρετε τί συμβαίνει δ-ταν άπέχε: κανείς σεξουαλικά ένα μεγάλο διάστημα: Λερώ-νεται, μέ βρώμικες φαντασίες, γίνεται πορνογραφικός, νευρω-τικός κ.λπ. Δέν έπέτρεψα ποτέ νά μοΰ συμβεί κάτι τέτοιο. Μ α ρ α ί ν ε τ α ι κ α ν ε ί ς δ τ α ν ζ ε ϊ έ ν ά ν -τ ι α σ τ ή φ ύ σ η . Φθίνει, άρρωσταίνει μέ τόν ένα ή τόν άλλο τρόπο. Δέν έπέτρεψα ποτέ νά συμβή αύτό. Ή ζωή μου ήταν ένα άνοιχτό μυστικό ή καλύτερα θάλεγα ήταν άνοιχτή

9 8

στόν καθένα. 'Απεναντίας οί ιδιωτικές ζωές τών άλλων ψυ-χαναλυτών ήταν κρυφές κι άπόκρυφες. Μέ τήν άνάλυση ό-μως ξέραμε τί γινόταν. Σαν ψυχαναλυτής ξέρει κανείς ν.α-λά, δτι κάποιος πού ζει μιά ζωή σεξουαλικά καταπιεσμένη ή παθολογική ζηλεύει έκεΐνον πού ζει ζωή καθαρή κι ευ-θεία. Ά π ' τή ζωή μου δέν άπόκρυψα ποτέ τίποτα. Δέν μι-λούσα γι ' αύτά τά πράγματα κι ουτε τά διατυμπάνιζα. 'Αλ-λά δέν τά άπέκρυφα. Δέν είχα τίποτα νά κρύψω. "Οταν διακόπηκαν οί σχέσεις μου μέ τήν πρώτη μου γυναίκα, πή-ρα μία δεύτερη. Δέν είμαστε παντρεμένοι κατά τό νόμο, άλ-λά ήταν ή γυναίκα μου. Ήταν ή "Ελσα Λίντενμπεργκ. Βλέ-πετε δηλαδή, δτι £νώ έγώ ζούσα τίς γεννητικές μου σχέ-σεις τελείως άνοιχτά οί άλλοι έμεναν κρυμμένοι. Νομίζω δ-τι δέν θάπρεπε νά σας πώ όνόματα, άλλά μπορώ νά σας δια-βεβαιώσω δτι συνέβαιναν στά κρυφά πολλά πράγματα καί πολλές φορές μ' ένα βρώμικο τρόπο, θέλω νά παραθέσο) με-ρικά γεγονότα πού προέρχονται άπό τή γεννητική καταπό-νηση μερικών ψυχαναλυτών χωρίς νά άναφέρω όνόματα. Με παρακολουθείτε ;

Α: Μάλιστα. Ρ : Υπήρχαν περιπτώσεις, στις δποΐες ψυχαναλυτές μέ τή

πρόφαση μιας έςέτασης τών γεννητικών όργάνων, μιας ια-τρικής έξέτασης, έβαζαν τό δάχτυλό τους μέσα στόν κόλπο τών πελατισσών τους. Αύτό συνέβαινε πολύ συχνά, τδξερα. Ξέρετε, μία ή δύο φορές συνέβη νά έρωτευθώ μιά άπ" τίς άσθενεΐς μου, τότε ήμουν δμως είλικρινής. Διέκοπτα τήν θε-ραπεία κι άφηνα τήν υπόθεση νά κρυώσει. Καί τότε απο-φασίζαμε άν θάχαμε έρωτικές σχέσεις ή δχι. Μέ εννοείτε;

Α: Μάλιστα. Ρ: "Ημουν σ' αύτό τελείως είλικρινής. Μερικοί ψυχα-

ναλυτές δέν ήταν, ύποκρίνονταν. ΙΙροσποιούνταν, 5τι δέν συνέβαινε τίποτα καί μετά αύνανίζανε τήν ασθενή στή διάρ-κεια τής έπίσκεψης.

Α: Μάλιστα. Ρ: Ά π ' αύτή τήν συμπεριφορά δχι μόνο προέκυπταν

δυσάρεστες καταστάσεις, άλλά καί τύψεις συνειδήσεως καί φθόνος έναντίον μου, γιατί έγώ φερνόμουν άλλιώς. Καί εί-ναι βέβαια προφανές, δτι ό άνθρωπος πού άνακάλυψε τή λει-τουργία τής γεννητικότητας στή νεύρωση καί πού έπεξερ-γάσθηκε τό πρόβλημα τής ικανότητας πρός Οργασμό, δέν

9 9

μπορούσε ό ίδιος νά ζή μιαν άρρωστη ζωή. "Ενας άρρ(υστος οργανισμός έτσι κι άλλιώς δέν θάχε 6ρή το δρόμο προς αύτδ τδ πρόβλημα. Μέ φθονούσαν λοιπόν. Οί περιορισμένοι φθονού-σαν αυτόν πού δέν έπέτρεψε σιον εαυτό του να περιορισθή.

Συνήθως προσπαθούν οί άνθρωποι νά σκοτώσουν τδν πρωτοπόρο μέ τδ να τδν απομονώνουν, μέ το νά τον σπρώ-χνουν στή μοναξιά ή τήν ερημιά, ώσιε νά είναι άδύνατο να ζήσει μιά κανονική ζωή. Λυτή είναι μία δυνατότητα νά τδν βγά/ουν άπ' τή μέση Κάτι τέτοιο έπαθε π.χ. ό Νίτσε. Έγώ λοιπόν δέν άφησα νά μού κάνουν κάτι τέτοιο. Ιΐροσπάθησαν άρκετές φορές. Kai ti έκανα εγώ γιά ν' αντιδράσω, Λιέλυα τις οργανώσεις που προσπαθούσαν νά κάνουν κάτι τέτοιο. Μπορείτε νά μέ παρακολουθήσετε ;

Λ: "Οχι — τό τελευταίο δέν τό καταλαβαίνω. Ρ: Δέν καταλαβαίνετε. Λοιπόν, πριν λίγο καιρό συνέβη

π.χ. στή Νέα Υόρκη. Υπήρχε έκεΐ μία ομάδα άπό καμιά εϊκοσιπενταριά γιατρούς πού άρχισαν νά μέ θαυμάζουν καί πού πήραν Απέναντι μου μιά μυστικιστική στάση. Μαζεύον-ταν γύρω μου. "Εφτιαξαν αύτή τή προτομή μου καί τή γύ-ριζαν πάνω - κάτω τις σκάλες |ΐέσα στό σπίτι |ΐου καί μ' έκαναν άγιο. Έ ζωή μου καί ή ζωτικότητά μου διαταρά-χθηκαν μ' αύτό τόν τρόπο. "Επρεπε νά χωρίσω άπ' αύτούς τούς άνθρώπου:. Λύτή τήν λατρεία δέν τήν ήθελα. "Εχει πο-λύ μεγαλύτερη σημασία νά μείνω στή ζωή καί νά μπορέσω νά συνεχίσω τα πειράματά μου καί τήν έπιστημονική μου έργασία άπό το να έχω μερικούς οπαδούς. Σας τά λέω αύ-τά μόνο γιά νά σας έξηγήσω τήν συμπεριφορά μου. Κι έτσι συμπεριφέρθηκα πάντα, δλα τά χρόνια. Οί άλλοι δμως δέν ήταν έτσι Δέν θέλω νά πώ, δτι ήταν βρώμικοι, άλλά ήταν υποκριτές, ήταν άπλούστατα υποκριτές. Μέ κατηγόοησαν π.χ δτι παντρεύτηκα μία πρώην άσθενή μου, τήν "Αννα ΙΙίνκ. Λύτή ή υπόθεση δέν τελείωσε καλά. Ό Ράντο παν-τρεύτηκε μία άσθενή του, τήν "Εμμη. "Αλλοι παντρεύτηκαν έπίσης άσθενεϊς τουί Έν τάξει έως εδώ. Άλλά ή ύποκρισία, μέ τήν όποια γίνονταν πολλές θεραπείες, έδώ ήταν τό σφάλ-μα. Άπό κει πήγαζαν οί τύψεις συνειδήσεως. Καί οί τύψεις συνειδήσεως προκαλούν, όπως ξέρετε, κακοήθη συμπεριφορά. Σ υ κ ο φ α ν τ ε ί κ α ν ε ί ς κ ά π ο ι ο ν ά λ λ ο ν , γ ι α ν α β γ ά λ η τ ή ν ε ύ θ ύ ν η ά π ό π ά -ν ω τ ο υ . Α ύ τ ό τ ό ό ν ο μ , ά ζ ο μ ε σ υ γ κ ι -ν η σ ι α κ ή π α ν ο ύ κ λ α . Είμαι βέβαιος δτι δ Φέν-

1 0 0

τερν καί 6 Τζόυνς μέ παρουσίασαν στον ΦρόΟντ σαν άνήθ.κο υποκείμενο. Γιά τόν Φέντερν είμαι τελείως σ'γουρος, για τόν Τζόουνς δέν ξέρω καλά.

» Είναι σφάλμα να θεωρούν οί πιό πολλοί ψυχίατροι καί ψυχαναλυτές τή κανονική, τή φυσική γεννητικότητα σαν ψυ-χοπαθή, ή δταν συγχέουν Ινα ύγιά, γεννητικό χαρακτήρα μ' Ινα σχιζοφρενή, μόνο καί μόνο έπειδή καί οί δύο διαφέρουν σημαντικά άπό τό μέσο, θωρακισμένο*, νευρωτικό ανθρώπινο

" Σ.τ.μετ : θώρακα; , θωράκιση ι Tänzer, Panzerung). Ρά ϊ χ : ("harakteranalyse. 1η "Εκδοση, Sexpol Verlag, 1D33, σελ. 1CC-167.

« Ό χαρακτήρας είναι μία χ ρ ό ν ι α μεταβο/ή του Έ-γυ>. τήν ό.υια θά μπορούσε vu περιγράψει κανείς σάν ά π ο-σ κ λ ή ρ υ ν σ η . Είναι ή ουσιαστική βάση γιά τό vu γίνει νρονιος ό χαρακτηρ.στικός γιά τήν προσωπικότητα τρόπος αν-τιδράσεως. Ή εννοιά της είναι προφύ? αξη τοϋ Έ γ ώ από Εξ<υ-τερικούς και ίσο>τερ·κούς κινδύνου;. Σάν προφυλακτικός σχη-ματισμός που εγινε χρόνιος τοϋ άξιΐει ό χαρακτηρισμός «θω-ράκιση». £ηιιαινει καθαρά περιορισμό της ψυχικής εΰκι\ησίας roi· όλοι· προσώπου. Αυτός 6 περιορισμός μετριάζεται «πο μή χαρακτηρολογικές, δηλαδή άτυπικές σχέσει; προς τόν εξο> κό-σμο πού μοιαίονν με Επικοινωνίε; πού έμειναν Ελεύθερε; σ' ενα κατά τα άλλα κλειστό σύστημα. Είναι «τρύπες» στόν «θώρα-κα» ιιίσα άπό τις όποίε; τα λιμπιντινικα καί τα άλλα Ενδια-φέροντα, ανάλογα ιιέ τήν κατάσταση, εκτείνονται πρός τά έξω οάν ψευδόποδα καί [ΐετά μαζεύονται πάλι μέσα. Τόν θώρακα Οάπρεπε δμο>ς νά τόν φανταστεί κανείς σάν κινητό. Ό τρόπο; άντιδράσευ>; του είναι τελείως σύμφωνος με την αρχή αρεστό -0>·σάρεστο. Σε δυσάρεστες καταστάσεις ή θωράκιση μεγαλώνει ενώ σε ευχάριστες χαλαρο>νεται. « Ό βαθμός τής χαρακτηρο-/.ογική; ευκινησία;, ή Ικανότητα άνά/ογα με τόν Ιξω κόσμο νά ανοίγεται πρό; μ·α δεδομένη κατάσταση ή νά κλείνεται μπρο-στά σ' αύτή είναι ή διαφορά ανάμεσα σέ μία ρεαλιστική καί ιιια νευρωτική χαρακτηρο/ώγΙκή δομή». Σάν πφωιιύτυπο μ ια ; παθολογικά άκαμπτη; θο>ράκισης προκαλούν εντύπωση παραδεί-γματο; χάρη ό άψιθυμικα Εμποδισμένο; καταναγκαστικό; χαρα-κτήρας καί οί σχιζοφρενείς ιδιοτυπίες οί όποιες βρίσκονται στήν κατεύθυνση τής κατατονική; άκαιιψίας.

Ό χαρακτηρολογικός θώρακας προέκι·ψε σάν χρόνιο άποτέ-/.εσμα τής άλληλοσύγκρουση; τών απαιτήσεων τών όρμων καί τοϋ ά.παγορεί'τικοϋ ?ξω κόσμου και παίρνει τή δύναμή του καί τή συνεχή δικαιολογία τή ; ύπαρξη; του άπό τ ί ; Επίκαιρε; συγκρού-σεις ανάμεσα στήν όρμή καί στόν έξω κόσμο. Είναι ή έκφραση και τό άθροισμα Εκείνων τών Επιδράσεων τοϋ έξω κόσμου πάνω στην ζωή τών όρμων, οί όποίε; με συσσιόρευση και ποιοτική 6-μοιογένεια σχι>μάτισαν ΐ \ α ιστορικό σύνολο. Αύτό γίνεται άιιε-σω; φανερό αν σκεφτούμε γνωστού; τύπου; χαρακτήρων, δπως

κ ; ι

δν. Άλλά δέν θέλω τώρα νά μιλήσω πάνω σ' αυτά, είναι πολύ περίπλοκα, θάθελα μόνο νά πώ, δτι οί ψυχαναλυτές έ-δρασαν στά κρυφά γιά να προδιαθέσουν τόν ΦρόΟντ έναντίον μου — τόν Φρόϋντ πού είχε μαζί μου πολύ καλές σχέσεις καί πού περίμενε πάρα πολλά άπό μένα. Είμαι βέβαιος, δτι θά βρεθούν ντοκουμέντα πού τό έπιβεβαιώνουν αύτό. "Αν κά-νω λάθος, λυπάμαι. Τότε έξετίμησα έσφαλμένα τήν δλη κα-τάσταση, καταλαβαίνετε; Άλλα δέν νομίζω δτι κάνω λά-θος. Ά ν δέν υπάρχουν ντοκουμέντα, τότε ήταν άπλές φήμες καί φλυαρίες. Αύτή δλη ή ιστορία δέν είναι περίπτωση μί-σους, αισχρότητας ή επιθετικότητας, ειδικά έναντίον μου. Είναι ένα γενικό φαινόμενο, πού μπορεί νά τό παρακολου-θήσει κανείς παντού. Άλλά οί ψυχαναλυτές δέν διαφέρουν άπ' τούς άλλους άνθρώπους. Δέν άποτελοϋν έξαίρεση. Τά ά-ναφέρω αύτά γιά νά σας δώσω ένα παράδειγμα τής σ ε-ξ ο υ α λ ι κ ή ς κ α τ ά σ τ α σ η ς τ ώ ν ψ υ χ α -ν α λ υ τ ώ ν , πού φυσικά ε ί χ ε ά π ο φ α σ ι σ τ ι -κ ή έ π ί δ ρ α σ η σ τ ή σ υ γ κ ά λ υ ψ η ά π ό μ έ ρ ο υ ς τ ο υ ς τ ή ς σ ε ξ ο υ α λ ι κ ή ς α ι τ ι -ο λ ο γ ί α ς τ ώ ν ν ε υ ρ ώ σ ε ω ν . Καταλαβαίνετε τί έννοώ;

Α : Μάλιστα. Ρ: «'Επειδή οί ίδιοι οί ψυχαναλυτές είχαν σέ τέτοιο βαθ-

μό άνεπάρκειες, δέν μπόρεσε ή μεγάλη κατάκτηση τοϋ Φρό-Οντ, δηλαδή ή άνακάλυψη τής σεξουαλικής αιτιολογίας τών νευρώσεων νά έπιζήσει». Σας διαβεβαιώνω, δτι τό ίδιο πρό-βλημα παρουσιάζεται σήμερα καί στούς Όργονοτικούς μέ τή θεωρία τής γεννητικότητας. Δέν τολμάνε νά τό άγγίξουν. Α ύ τ έ ς ο ί θ ω ρ α κ ι σ μ έ ν ε ς χ α ρ α κ τ η -ρ ο λ ο γ ι κ έ ς δ ο μ έ ς δ έ ν ξ έ ρ ο υ ν τ ί ν ά τ ή ν κ ά ν ο υ ν τ ή ν φ υ σ ι κ ή γ ε ν ν η τ ι -κ ό τ η τ α . Μπορεί νά περάσουν καί πενήντα χρόνια μέ-χρι ν' άλλάξει αυτή ή κατάσταση.

» θέλω νά σας δώσω κι άλλο ένα παράδειγμα. Ή δεύ-τερη γυναίκα μου, ή "Ελσα Λίντενμπεργκ, ήταν πολύ ώραία.

παραδείγματής χάρη «δ αστός», c i υπάλληλο;», «Α προλετάριος», «ό χασάπη;» κλπ. Τό μέρος δπου σχηματίζεται είναι τό 'Εγώ, ακριβώς έκεϊνο τό τμήμα τής προσωπικότητας πού βρίσκεται στό σι-νορο μεταξύ τοϋ βιοφυσιολογικά ένστικτώδους καί του Εξω κό-σιιου. Γι' αύτό καί τόν χαρακτηρίζομε σάν τόν χ α ρ α κ τ ή -ρ α τ ο ϋ Έ γ ώ.

1 0 2

Αύτή είναι ή φωτογραφία της, έκεί απέναντι. Το 1934 μέ •συνόδευσε στό συνέδριο τής Λουκέρνης. "Οταν τό σκέφτομαι σήμερα είναι πολύ άστεϊο. Άλλα για να σας δώσω μιαν ει-κόνα τής στάσης τών ψυχαναλυτών κείνης τής έποχής: "Ε-μεναν σέ ξενοδοχεία, κάθονταν ώρες μέσα στις γεμάτες κα-πνούς σάλες τών ξενοδοχείων κ.λπ. Έγώ οχι. 'Ριγώ έμενα μέ τήν γυναίκα μου σέ μί-α σκηνή στις ίχθε; τής λίμνης τής Λουκέρνης. Είχα μαζί μου ένα μαχαίρι όπως συνηθίζε-ται στήν κατασκήνωση. Σήμερα δέν θάόρισκε κανείς τίποτα τό ιδιαίτερο σ" αύτό. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα κυκλοφό-ρησε στή Νέα Υόρκη φήμη δτι έγώ είχα τελείως τρελλαθεϊ στό συνέδριο τής Λουκέρνης καί δτι είχα στήσει μία σκηνή μέσα στήν αίθουσα τοϋ ξενοδοχείου καί δτι γύριζα πάντα μ' ϊ ν α μαχαίρι. Δέν ξαίρω ποιός έβγαλε αύτή τή φήμη άλλά •κυκλοφορούσε τριγύρω καί τελικά έφτασε καί στ1 αυτιά μου. Είναι άλήθεια δτι έμενα σέ σκηνή άλλά δχι μέσα στήν αί-θουσα τοϋ ξενοδοχείου. Καί είναι έπίσης άλήθεια δτι είχα ένα μαχαίρι, άλλά δχι στό συνέδριο. Ξέρετε πώς παραφου-σκώνονται αύτά. "Οταν έμφανίστηκε έκεϊ ή γυναίκα μου πή-γαν πολλοί ψυχαναλυτές νά γνωριστούν μαζί της, δπως βέ-βαια κάνουν οί άντρες καί προσπάθησαν νά κερδίσουν έπαφή μαζί της. Μόνο σεξουαλικά υποσιτισμένα, πεινασμένα άτομα μποροϋν νά κάνουν κάτι τέτοιο. Μ' έννοεΐτε;

Α: Μάλιστα. Ρ : Μόνο ύποσιιισμένα, γεννητικά ύποσιτισμένα άτομα

μποροϋν νά κάνουν κάτι τέτοιο. 'Ενας γεννητικός χαρακτή-ρας, ένα κανονικό, ύγιές άτομο δέν τό κάνει αύτό. Δέν περ-νάει κάν άπ1 τό μυαλό του νά το κάνει μ" αύτό τόν τρόπο νά τρέχει πίσω άπό μιά γυναίκα. Δέν ήξεραν δτι ήτκν ή γυ-ναίκα μου, άλλά μόλις τό άνακάλυψαν, τραβήχτηκαν πίσω. Γιά νά τό διατυπώσω καθαρά: ένας άνθρώπινος όργανισμός οάν τοϋ ψυχαναλυτή είναι άδύνατο χρόνια όλόκληρα νά δου-λεύει μέ τήν άνθρώπινη δομή, μέ τίς όρμές, τίς διεστραμμέ-νες όρμές καί τίς υγιείς όρμές, δέν μπορεί νά άσχολεΐται μ' •αύτά, νά τά άποδέχεται, νά αισθάνεται δτι κι δ ίδιος ύπό-χειται στήν έπιρροή τους καί νά τά άντέχη, άν δέν είναι 6 ίδιος τελείως καθαρός, έντελώς καί όργαστικά Ικανοποιημέ-νος, άν δέν ζει ό ίδιος μιά καλή ζωή. Λοιπόν, γιά τή πλειο-νότητα τών ψυχαναλυτών τά πράγματα δέν ήταν έτσι. Κι αύτό είναι άποφασιστικό. Έδώ παρουσιάζεται ή δομή, ή χα-ρακτηρολογική δομή, πού συνέβαλε στό νά καταστραφεί ή θε-

103

μελιώδης θεωρία, τοΰ Φρόϋντ, ή σεξουαλική αιτιολογία τών νευρώσεων. Υπεύθυνη γι αυτό ήταν ή χαρακτηρολογική δο-μή. 01 ψυχαναλυτές Απομακρύνθηκαν άπ' τή φυσική γεννη-τικότητα. Καί γιατί άπομακρύνθηκαν ; Δέν μπορούσαν νά τδ άντέξουν, οί δομές τους δέν μπορούσαν νά τδ άντέξουν. Δέν νομίζω δτι άπέφευγαν γιά ήθικούς λόγους. Σέ μερικές περι-πτώσεις ή άντίδραση ήταν πορνογραφική, σέ άλλες άμυντι-κή, καταναγκαστικά νευρωτική, σέ άλλες πάλι υπήρχε μία άρνηση να έρθουν σ' έπαφή μέ τδ πρόβλημα, ν' άσχοληθοϋν μ' αύτό. "Εχω δει πολλές περιπτώσεις άλλων ψυχαναλυτών, καί είναι άλήθεια, δτι δέν θίγουν τδ γεννητικό πρόβλημα νδς άσθενοϋς. Αύτδ είναι γενικό. Τδ ήξερα άπδ τδ 192(>, 1927 ήδη, κι είχα συζητήσει τδ θέμα μέ τδν Φρόϋντ. Άλλά κείνη τήν έποχή δέν είχα άντιληφθεϊ, πόσο μεγάλο ήταν τδ μίσος ένάντια σέ κάθε τί κανονικό, φυσικό. Μπορείτε νά με παρακολουθήσετε ;

Α: Μάλιστα. Ρ : Τδ μίσος ένάντια στδ φυσικό, τδ άρρωστο ένάντια στό

υγιεινά είναι σήμερα δ κύριος τομέας τής ψυχιατρικής μου έρευνας. 'Ονομάζω αύτό τό πρόβλημα σ υ γ κ ι ν η σ ι α -κ ή π α ν ο ύ κ λ α καί τό καταλαβαίνω σάν βιολογικό-πρόβλημα. Άλλά τότε δέν ήξερα τίποτε άπ' δλα αύτά. Πο-λύ άργότερα τό άντιλήφθηκα γιά πρώτη φορά. Άλλά πάν-τα αιφνιδιαζόμουν: «Γιατί, γιά δνομα, τοΰ θεού, κυνηγάτε τό κανονικό, τό φυσικό;» θυμάμαι πού πολύ συχνά είχαμε συζητήσει τό θέμα. Άλλά δ Φρόϋντ δέν είχε νά πή τίποτα πάνω σ' αύτό. Δέν τό καταλάβαινε. Είχα κάπως τήν έντύ-πωση δτι δέν ήθελε νάχει σχέση μέ τό θέμα. Δέν ξέρω άν θέλετε νά μάθετε κι άλλα πάνω σ' αύτό. Είναι ένα πολύ σπουδαίο ζήτημα. Δέν ήταν καμία προσωπική ύπόθεση — δέν ήταν φοβιτσιάρης καί δέν ήταν δ ίδιος άρρωστος. Δέν πιστεύω. Είχε μιά πολύ ζωντανή δομή. Πρόκειται γιά κάτι πολύ μεγαλύτερο, θέλετε ν' άκούσετε τίποτε γι ' αύτό;

Α: Μάλιστα. Ρ: Σίγουρα; Πηγαίνει πολύ βαθειά. Δέν ξέρω άν σας

είναι γνωστή ή όργονομική εικόνα τής δομής τοϋ άνθρώπι-νου χαρακτήρα — δ «πυρήνας», τδ «μεσαίο στρώμα» καί ή «περιφέρεια». Αύτές οί έννοιες προσφέρουν ένα πολύ πρακτικά έργαλεΐο γιά τήν έργασία μέ τούς άσθενεΐς. Εί-ναι ένα βιο - ενεργητικά έργαλεΐο. Τδν άνθρώπινο χαρα-κτήρα δέν μπορεί νά τδν έννοήσει κανείς καλά μέ ψυχανα-

1 0 4

λυτικά μέσα. Πρέπει νά έφαρμόσει τήν χαρακτηρολογική άνάλυση καί τήν όργονοθεραπεία. Τα άνθρώπινα δντα στήν έξωτερική τους έμφάνιση ζοΰν έξωτερικά μέ συγκινησιακό τρόπο. "Ετσι; Για να φτάσει κανείς στό κέντρο, δπου βρίσκε-ται τό φυσικό, τό κανονικό, τό υγιές, πρέπει νά διαπεράσει αύτό τό μεσαίο στρώμα. Καί σ* αύτό τό μεσαίο στρώμα υ-πάρχει, τρόμος, φρικιαστικός τρόμος, κι δχι μόνο αύτό — α-κόμα καί φόνος. Όλα δσα προσπάθησε ό Φρόϋντ νά συμπε-ριλάβει κάτω άπ' τήν έννοια τής δρμής τού θανάτου τά βρί-σκει κανείς σ' αύτό τό |ΐεσαίο στρώμα. ΙΙίστευε δτι αύτό εί-χε βιολογική αίτ α. Άλλα δέν είναι έτσι. Είναι ένα τεχνη-τό προϊόν τοΰ πολιτισμού. Είναι μία δομική μοχθηρία τού άνθρώπινου ζώου. Γι* αύτό πρέπει νά περάσει κανείς άπό τήν κόλαση γιά νά φτάση σ' αύτό πού όνόμαζε ό Φρόϋν. 'Κρωτα και σ αύτό πού έγώ λέω όργονοτική ροή (Orgono-tische Strömung) ή πλασματική διέγερση (Plasmatische Erregung) , (ή δασική δράση πλάσματος τού βιοενεργητι-κού συστήματος). Μέσα άπ' τήν κόλαση πρέπει νά περάσει κανείς! Κι αύτό ισχύει καί γιά τόν γιατρό καί γιά τόν ά-σθενή. Σ' αύτή τή κόλαση ύπάρχει σύγχιση, σχιζοφρενής κα-τάρρευση, μελαγχολική κατάθλιψη. "Ολα αύτά τά έχω πε-ριγράψει στήν χ α ρ α κ τ η ρ ο λ ο γ ι κ ή ά ν ά λ υ -σ η. Δέν χρειάζεται να τά έπαναλάβω έδώ. Άλλά, κατ' άρχήν γιατί μιλάμε για τήν ζωική δύναμη; Υπάρχει μόνο ένας λόγος: γιά νά σάς δείξω, γιατί κανείς δέν τόλμησε ή δέν προσπάθησε νά φθάσει στό βιολογικό κέντρο μέ τό δποΐο ασχολήθηκα έγώ κείνο τόν καιρό. ΙΙρίν μπορέσει κανείς νά φθάσει σ' αύτό τό κέντρο πρέπει νά άντιμετωπίσει μίσος, τρόμο καί φόνο. "Ολοι αύτοί οί'πόλεμοι, δλο αύτό τό χάος τώ-ρα — ξέρετε τί είναι αύτά γιά μένα; Ή άνθρωπότητα προσ-παθεί νά ξανακερδίσει τό κέντρο της, τό ζωντανό της, τό υγι-ές της κέντρο. Άλλά πριν μπορέσει νά τό φτάσει πρέπει νά ξεπεράσει αύτή τή φάση τοΰ φόνου, τής άνθρωποκτονίας καί τής καταστροφής. Αύτό πού όνόμαζε δ Φρόϋντ δρμή τής κατα-στροφής, τό βρίσκει κανείς στό μεσαίο στρώμα. 'Ενας ταΰ-ρος μανιάζει καί γίνεται καταστροφικός δταν καταπονηθεί σεξουαλικά, τό ίδιο γίνεται καί μέ τόν άνθρωπο. Αύτό ση-μαίνει δτι πριν φθάσει κανείς στά άληθινά πράγματα — ά-γάπη, ζωή, όρθολογισμό, πρέπει νά διαπεράσει τήν κόλαση. Αύτό έχει μεγάλη σπουδαιότητα γιά τήν κοινωνική άνάπτυ-ξη. Δέν θάθελα τώρα νά άσχοληθώ πιό πολύ μ' αύτό τό ζή-

1 0 5

τημα, άλλά ήθελα νά έξηγήσω γιατί οί ψυχαναλυτές άρνή-θηκαν νά λάβουν θέση πάνω στήν έργασία μου. "Αν είχα άντιληφθεϊ καλά τις συνέπειες, δέν θάχα ούτε 6 ίδιος άνα-κατευϋεϊ. Δέ θέλω να παριαυτολογώ, καταλαβαίνετε. Κείνο τόν καιρό έπρεπε νάμήνείχα άνακατευθεϊ. Τώρα δέν γίνεται πιά. "Εχω γκρεμίσει τίς γέφυρες πίσω μου. "Οταν κοιτάζω πίσω τό καταλαβαίνω. Είναι πολύ έπικΐνδυνο. Ή θωράκιση, βλέπετε, όσο άβολο καί κακό πράγμα καί νάναι, είναι ένα προστατευτικό σύστημα καί κάτω άπό τίς σημερινές κοινωνι-κές καί ψυχολογικές συνθήκες είναι καλό για κάθε άτομο νά τήν έχει. Διαφορετικά δέν θά μπορούσε κανείς νά έπιζή-σει. Αύτό προσπαθώ σήμερα νά διδάξω στούς μαθητές μου.

» Τούς λέω, δτι χαίρομαι πού δέν τά καταφέρνουν νά διαπεράσουν αύτή τήν προστατευτική θωράκιση, γιατί οί άνθρωποι πού μεγάλωσαν μ' αύτή τή δομή, έχουν συνη-θίσει νά ζοΟν μ' αυτήν. Δέν θά μπορούσαν άλλιώς νά λει-τουργήσουν, καταλαβαίνετε, θ ά περάσουν πάρα πολλά χρό-νια — δεκαετίες, έκατονταετίες ίσως, δέν ξέρω — μέχρι νά μεγαλώσουν νέες γενεές, μέ διαφορετικές δομές. 'Αλλά ένα είναι έξω άπό κάθε άμφιβολία: στόν σημερινό κόσμο τό νά· διαπεράσουμε δλες τις θωρακίσεις, θά σήμαινε χάος. 'Ολο-κληρωτικό χάος! ΙΙαντού φονικό! Έδώ ύπάρχει ένα όρθολο-γικό στοιχείο. Κι δ λόγος πού είχα δυσκολίες μέ τούς ψυχα-ναλυτές ήταν δτι δέν υπήρχε μόνο τό δομικό στοιχείο, άλλά δ-πως είπαμε καί τό όρθολογικό. "Ετσι ήξερα πού βρισκόταν ό χίνδυνος. Άλλά οί ψυχαναλυτές άρνούνταν άκόμα καί νά έξετάσουν τό πρόβλημα. Καταλαβαίνετε τί θέλω νά πώ; Οί δομές τους δέν τούς έπέτρεπαν νά καταλάβουν πραγματικά τό όρθολογικό. Οί καταπιεσμένες δομές τους τούς έκλειναν τό δρόμο πρός τό πρόβλημα σάν σύνολο. Δέν μπορούσαν νά τό άντιληφθούν γιατί μισούσαν τό φυσικό. Μ έ χ ρ ι σή-μ ε ρ α δ έ ν ύ π ά ρ χ ε ι σ τ ή ν ψ υ χ α ν ά λ υ -σ η , γ ε ν ν η τ ι κ ό τ η τ α . Τό ξέρετε αύτό. θ ά σας πώ καί κάτι άλλο άκόμα. Δ έ ν ύ π ά ρ χ ε ι π ο υ θ ε -ν ά , ο δ τ ε σ τ ή ν ί δ ι α μ ο υ τ ή ν ο ρ γ ά -ν ω σ η . Τό πρόβλημα άπλούστατα δέν λύνεται.

» Αύτό ήταν δηλαδή τό φόντο τής κατάστασης, τό πρα-γματικό φόντο. Άλλά τότε δέν τδξερα. Κανείς δέν τδξερε. Μόνο άργότερα διαπιστώθηκε. Ζούσα μία δπως θάλεγα έξαι-ρετικά ύγιά γεννητική έρωτική ζωή. Δέν έπέτρεπα σέ κα-νένα νά μού κατατυραννήσει τή συγκινησιακή μου υγεία. Οί

106

•ψυχαναλυτές δέν τδ καταλάβαιναν. Μ' εννοείτε; Δέν έκανα ζωή έκφυλη. Δέν έκανα τίποτα άνήθικο. Γενικά ήμουν πάν-τα καθαρός καί σαφής. Είχα πάντα τή γυναίκα μου. Αυτοί δχι. Αυτοί ζούσαν παντρεμένοι, αύτοί μισούσαν. 'Εγώ διέλυ-σα τό γάμο μου μόλις άπειλούσε νά καταστρέψει τήν έρ-γασία μου. "Οταν δέν μπορούσα πια νά τό ύποφέρω σηκώ-θηκα κι έφυγα. Κι αύτό τούς φαινόταν άδύνατο. Λοιπόν αύ-τό είναι τό φόντο τής συκοφαντίας. Σας φτάνουν αύτά μέχρι έδώ; "Εχετε τίποτε έρωτήσεις;

Α: Καταλαβαίνω δτι δέν θέλετε νά μπείτε σέ λεπτομέ-ρειες.

Ρ : "Ω, ναί, θέλω νά μπώ σέ λεπτομέρειες άλλά μόνο σέ Αντικειμενικές λεπτομέρειες.

Α: Χθές άναφέρατε τόν Τζόουνς. Πιστεύω, δτι αύτό είχε μία κατευθείαν έπίδραση πάνω...

Ρ : "Ω, ναί, φυσικά. Ο Τζόουνς ήταν ένας 5λως διόλου χατατυραννισμένος έγγλέζος, καταλαβαίνετε. Καί συχαινό-ταν τόν τρόπο ζωής μου. "Οταν λάβει κανείς ύπ' δψη του τά γεγονότα τής Λουκέρνης, είναι πολύ πιθανό δτι προδιέ-θετε μέ μηχανορραφίες τόν Φρόϋντ έναντίον μου. Πίστευε δτι ήμουν ψυχοπαθής. Οί ψυχαναλυτές δέν μπορούν νά δια-κρίνουν τό υγιές άπ' τό άρρωστο. Γι' αύτούς ήμουν λοιπόν ψυχοπαθής.

Α: Καί δ Ράντο; Τί ρόλο έπαιζε δ Ράντο; Ρ : "Α, αύτό... δέν ξέρω άν θάπρεπε νά μιλήσω πάνω

σ' αύτό, άλλά θά σάς διηγηθώ τήν ιστορία. "Εγινε ώς έ-ξής: ή γυναίκα του ή "Εμμη κι έγώ είχαμε μία πολύ δυνα-τή γεννητική σχέση. Δέν συνέβη ποτέ νά είχαμε οί Ουό μας μία γνήσια έρωτική πράξη άλλά χορεύαμε πολύ μαζί καί είχαμε πολύ δυνατή έπαφή. Καί δ Ράντο ζήλευε.

Α: Καί μετά έκανε έναντίον σας μία μηχανορραφία; Ρ : Μάλιστα. Αύτός ήταν πού έβγαλε τό 1934 αύτή τή

φήμη. "Αρχισε νά διαδίδει δτι ήμουν σχιζοφρενής. Αύτός άρχισε πρώτος. Κι δ Φένισελ τό άρπαξε. Ή φήμη έλεγε δτι είχα κάνει σέ ψυχοθεραπευτήριο. Αύτό δέν ήταν άλήθεια. Ποτέ δέν βρέθηκα έκεΐ, τούναντίον, δ Φένισελ ήταν πού έπα-θε νευρικό κλονισμό. Ό Φένισελ έμεινε τρεις βδομάδες σ' έ-να ψυχοθεραπευτήριο μετά τόν νευρικό κλονισμό του. Αύτός 6 κλονισμός ήταν τό άποτέλεσμα τού άποκλεισμοϋ μου άπό τήν ψυχαναλυτική κοινωνία. Δέν τόν άνέφερα ποτέ με τ' δ-νομά του, άλλά διηγήθηκα δλη τήν ιστορία στήν χ α ρ α-

1 0 7

κ τ η ρ ο λ ο γ : κ ή α ν ά λ υ σ η , στήν τρίτη έκδοση. ΙΙοτέ δέν έκφράσθηκα δημόσια πάνω σ' αύτό, γιατί ήξερα δ-τι ήμουν άρκετά δυνατός νά τό ξεπεράσω. Ό Ράντο άρχισε δλη τήν ύπόθεση λόγψ τής "Εμμη. Καί κατά τά συνηθισμέ-να άρπαξαν τήν ύπόθεση άμέσως δ Φένισελ καί άλλοι. Έ-κράτησε πολύν καιρό μέχρι νά άπαλλαγώ άπ' αύτό. Ή φήμη έφθασε στήν 'Αμερική Ινα χρόνο πριν άπό μένα. Ό καθένας νόμιζε δτι είμαι ψυχωτικός. Αύτή ήταν ή τιμωρία μου γιά τήν άνακάλυψη τής λειτουργίας τού όργασμοϋ.

» "Οπως είπα καί προηγουμένως: Οί ψυχαναλυτές δέν τολμούν ν' άσχοληθοϋν μέ τό θέμα. Αύτό τό «Απαγορεύεται τό άγγίζειν» παρουσιάστηκε πολύ καθαρά στό χειρισμό τών άρχειων Φρόϋντ. Δέν ξέρω άν τό γνωρίζετε. Ό Φρόϋντ κλει-δώθηκε στό άρχεΐο. Κανείς δέν θέλει νά άσχοληθεΐ μέ φροϋ-δικά προβλήματα, καταλαβαίνετε. <ιθά πρέπει νά τά κλειδώ-σει κανείς έκατό χρόνια. Ν* άποφασίσει ή δεύτερη ή ή τρί-τη γενιά μετά άπό μάς. Δέν θέλομε νάχομε καμιά σχέση μ' αύτά». (56) Αύτό δέ θά τό πιστέψετε, άλλά είναι πέρα άπό κάθε άμφιβολία: "Οταν πήγε ή γραμματέας σας στή βι-βλιοθήκη τού Κογκρέσσου γιά νά έπιβεβαιώσει τήν παραλα-βή τών ντοκουμέντων, έλαβα έγώ σάν άπάντηση τήν διαβε-βαίωση, δτι ή άλληλογραφία μου μέ τόν Φρόϋντ ή περί Φρό-Οντ θά μείνη κλειδωμένη γιά έκατό χρόνια. 'Αλλά αύτό δέν μ' ένδιαφέρει καθόλου. Δέν είχα ποτέ τή πρόθεση νά σφρα-γίσω τήν άλληλογραφία μου έκατό χρόνια. Τουναντίον, θά τήν δημοσιεύσω δσο ζώ. Δέν υπάρχει τίποτα νά κρύψω, θ ά τούς πείτε δ,τι σας λέω ; (57)

Α: Μάλιστα. Ρ: "Ολοι θέλουν νά βάλω κατά μέρος τόν ΦρόΟντ καί δ-

λα δσα έχουν σχέση μαζί του. Κανένας δέν θέλει νά άσχο-ληθεΐ μ' αυτόν σωστά, δλοκληρωμένα. Κανείς δέν θέλει νάρ-θει σ' έπαφή μέ τό θέμα. Δέν θέλουν νά ξέρουν τίποτα. Αυ-τό είναι Ινα βασικό άνθρώπινο χαρακτηριστικό πού παρου-σιάζεται παντού στή ψυχιατρική. Τό πρόβλημα τής έφηβεί-ας, τό πρόβλημα τών νέων — κανείς δέν άσχολεΐται. Βλέ-πετε τή σχέση; Ό ίδιος δ Φρόϋντ παραμέρησε Ινα μεγάλο μέρος άπ' τήν ίδια του τήν πραγματική όντότητα κι άπό τίς άνακαλύψεις του. Έ πίεση τής συγκινησιακής πανού-κλας είναι υπερβολικά μεγάλη κι έπικίνδυνη για νά τήν ά-ντέξει κανείς.

Α: Μάλιστα.

1 0 8

Ρ: "Ετσι λοιπόν, τελειώσαμε μ" αύτό. "Οταν μεταξύ 1927 και 1930 εργαζόμουνα στις σοσια-

λιστικές καί κομμουνιστικές ομάδες τής Βιέννης οί ψυχανα-λυτές είπαν δτι ήμουν κομμουνιστής f '8) . Αύτό ήταν γιά τούς έχθρούς μου ένα χρήσιμο δπλο, καταλαβαίνετε. Δέν ή μουν κομμουνιστής. Δέν ήμουν μαρξιστής. Καταλάβαινα töv Μάρξ, άλλά έβλεπα οτ; ό μαρξισμός δέν έφτανε γιά νά λυ-θούν τά προβλήματα, δπως τό έχιο άναπτύξει καί στά βιβλία μου. Άλλά οί ψυχαναλυτές είχαν κιόλας άρχίσει νά φοβούν-ται τίς «κοινωνικέ: επιπτώσεις . 'Άν ήξερα πού θά οδηγού-σε θά φοβόμουν κι έγώ. Άλλά παρ' όλα αύτά, βλέπετε, δέν τό έκανα. "Ημουν άποφασισμένος να μελετήσω τό πρόβλημα στή ρίζα του. Είχαμε τό πρόβλημα τού γάμου, τήν παιδική γεννητικότητα, τήν έφηβεία, τήν κατάσταση τών νέων. Αύτά είναι τά κυριώτερα σημεία ψυχικής καί πνευματικής υγιει-νής. Κι άπάνω σ' αύτά δουλεύω άκόμα. Άλλά αύτή τή φορά σ' ένα πολύ βαθύτερο έπίπεδο, πολύ βαθύτερο. Δέν δου-λεύω πιά στό ψυχαναλυτικό έπίπεδο. Σήμερα έχουμε τή βι-ολογία.

Τώρα γιά τούς κομμουνιστές: δέν ήμου/ ποτέ κομμου-νιστής μέ τήν κοινή έννοια. Ι Ι ο τ έ δ έ ν υ π ή ρ ξ α έ ν α ς π ο λ ι τ ι κ ό ς κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ή ς , θάθε-λα νά τό τονίσετε αύτό. "Ω, ναί, δούλεψα στήν όργάνωση. Συνεργάστηκα μαζί τους ( i s) . "Ημουν πεισμένος δ".ι ό κα-πιταλισμός είναι κακό πράγμα, άλλά σήμερα δέν πιστεύω πιά, δτι ή άθλιότητα προήλθε άπό τόν καπιταλισμό. Ή ά-θλιότητα είναι πιό παληά άπ' τόν καπιταλισμό. Μ' δλα τά μέσα προσπάθησα νά εισαγάγω τήν ψυχολογία κι ιδιαίτερα τήν άναλυτική ψυχολογία στήν κοινωνιολογία. Καί είχα έ-πιτυχίες. Δέν ήμουν φυσικά μόνος. Ό Μπέρνφελντ άρχισε τήν προσπάθεια γύρω στά 1925, άλλά παραιτήθηκε. 'Εγώ συνέχισα τό 1927. Στήν Αύστρ'α συνεργάσθηκα μέ τούς κομ-μουνιστές, άλλά ήμουν στήν έργατική βοήθεια. Στήν Γερ-μανία άνήκα στούς σοσιαλιστές γιατρούς μ' έπικεφαλής τόν Σίμμελ. Μέ τό κομμουνιστικό κόμμα συνεργάσθηκα λόγψ τών νέων νόμων στή Ρωσία — ιών νόμων περί οικογενείας (υ0) . Ό Φρόϋντ ήτ?ν όλως διόλου ύπέρ. Σήμερα όλο: είναι ύ-πέρ, έκτό: τών ρώσων πού έχουν καταργήσει πρό πολλού αύτούς τούς νόμους. Κατά κάποιο τρόπο έχει διασπασθή ό κόσμος. Βλέπετε, λίγο πριν :ό 1930 ύπήρχε ή τάση νά ένώ-

1 0 9

σουν τήν Ψυχολογία καί τόν Μαρξισμό ή τήν Ψυχανάλυσης καί τόν Μαρξισμό ( 8 | ) .

Α: Μάλιστα. Ρ: Άλλά ή ένωση δέν πέτυχε. Ή Ρωσία εκφυλίστηκε,

Ό Κομμουνισμός-Μαρςισμός έκφυλίστηκε σέ σ'αλινισμό καί ιμπεριαλισμό. Τή φροϋδική σκέψη τή βρίσκουμε σήμερα στις ΗΙίΑ — έννοώ στήν ψυχολογία κ.λπ. Μέ καταλαβαίνετε;

Α: Μάλιστα. Ρ: Τώρα στέκονται άντιμέτωπα τό ένα στό άλλο, δηλα-

δή δ οίκονομιστικός τρόπος σκέψης καί ή μελέτη τής άνθρώ-πινης δομής, τής άνθρώπινης βιολογίας. "Ετσι τό βλέπω έ-γώ. Καί πάνω σ' αύτό έγιναν οί συζητήσεις μέ τόν Φρόϋντ. Συμφωνούσαμε στό δτι δ οίκονομιστικός τρόπος σκέψης |ΐόνος του δέν μπορεί νά λύσει τό πρόβλημα. "Εχει φυσικά πολύ με-γάλη σημασία νά έχουν οί άνθρωποι νά φάνε, νά έχουν σπί-τι καί άσφάλεια. 'Αλλά αύτό δέν λύνει τό πρόβλημα τής άν-θρώπινης δομής ή τής παραμόρφωσης τού χαρακτήρα. ΙΙρώ-τα πρέπει νά δημιουργηθεί ή άσφαλής οικονομική βάση, με-τά μπορεί νά προχωρήσει κανείς στήν προσπάθεια νά άλ-λάξει τήν άνθρώπινη δομή. Καί πάνω σ' αύτό είχαμε έντε-λώς τήν ίδια γνώμη, κι ό Φρόϋντ ήταν ένθουσιασμένος. Αύ-τό τού φαινόταν έξαιρετικά σπουδαίο. 'Αλλά τότε ήρθε δ Φέν-τερν. Ήταν ένας MODJU. 'Ο Φέντερν ήταν ένας ψυχανα-λυτικός MODJU. Μέ τόν γάμο του ήταν πολύ δυστυχισμέ-νος, άλλά ήταν ένας πολύ καλός σύζυγος. Κρεμόταν πάνω στή γυναίκα του κ.λπ. Κι ήταν καί άνθρωπος τής Κουλτούρας. Συνήθιζε νά διαβάζει στούς άσΑενεϊς του Γκαίτε.

Α: Είχε ή γυναίκα του έπίδραση πάνω του; Ρ: Δέν ξέρω. Είχα πάντα τήν έντύπωση δτι κι αύτός ή-

ταν ενας πολύ ζωτικός άνθρωπος. Πάντα ή ίδια ιστορία. 'Ο· άντρας ήταν ζωτικός, ή γυναίκα στεκόταν κατά κάποιο τρό-πο άπέξω. Οί άντρες έκαναν έπενδύσεις σ' αύτές κι αύτές φθονούσαν τότε καί μισούσαν δλους δσους δέν έκαναν σ' αύ-τές έπενδύσεις. Πότε προσχωρήσαμε στήν ψυχαναλυτική κί-

Α: Άπδ τό 1931 άκουγα ψυχαναλυτικές παραδόσεις. Ρ : Είσθε τώρα μέλος τής Ψυχαναλυτικής 'Εταιρίας; Α: Μάλιστα. Ρ: Στήν Ν. Υόρκη; Α: Μάλιστα. Ρ: Μπορώ νά σας ρωτήσω κάτι; "Εχετε προσυμφωνήσει.

110

αυτήν έδώ τήν συνέντευξη μέ κανέναν άπό τό προεδρείο τής Ψυχαναλυτική: Εταιρίας;

Α: Τί έννοεΐτε δηλαδή — προσυμφωνήσει; Ρ: Νάχετε προσυμφωνήσει τί θέματα θα συζητήσουμε; Α: "Ενα; ή δύο, νομίζω, ήξεραν ότι σχεδίαζα μία συνέν-

τευξη μαζί σας. Ρ: Ποιοι; Α : Νομ'ζιο οτι τοπα στόν Χάρτμαν καί στόν Κρόνολντ. Ρ: Ξέρετε, ότι ό Κρόνολντ ήταν ένας άπό τού; φοιτητές

μου. Α: Μάλιστα. Ρ: Αύτό; είναι πολύ έντιμο:, άλλα δλοι μ' εγκατέλειψαν.

Μέ παράτησαν δλοι. Α: Λένε δμως για σας, δτι είσθε ένας πολύ καλός ψυ-

χαναλυτής. Ρ : Δέν ξέρουν άλλοι ψυχαναλυτές τίποτα γι ' αύτή τή

συνέντευξη; Δέν ρωτάνε; Ξέρουν δτι συνεργάζομαι μαζί σας; Α: Ναί, φυσικά. 'Αλλά δέν ένδιαφέρονται πραγματικά. Ρ : 'Αλήθεια; Α: Μάλιστα. Ρ: Θυμάσθε τί είπα χθες γι ' αύτή τή βασική ζημία

πού προξενείται στόν άνθρωπο, άπ' τή παιδική ηλικία κιό-λας. Άκριβώς αύτό είναι — αύτή ή αδιαφορία Κ α ν ε ί ς δ έ ν έ ν δ ι α φ έ ρ ε ' α ι Δ ε ν μ π ο ρ ο ύ ν νά έ ν δ ι α φ ε ρ θ ο ϋ ν . Τ ό π ρ ω τ ό π λ α σ μ α δ έ ν σ π ι θ ο δ ο λ ά ε ι π ι ά. "Ω, τό συναντάμε παντού αύτό. Είναι ανάμεσα μα;. Είναι παντού, παντού Υπήρξαν τίποτε αντιδράσει: έπειδή δημοσίευσα τά νοκουμέντα;

Α: "Ω, δχι. Ρ : Υπάρχουν μερικοί κακοί έχθροί στήν ψυχαναλυτική

έταιρεία. 'Ο Χούνμπεργκ είναι ένα; άπ' αυτού; (6 ί) . Υ-πάρχουν καί πάρα πολλοί φίλοι, άλλά δέν άσχολοΰνται μ' αύτά. Πέστε μου, έχουν καταλάβει αύτοί οί άνθρωποι κάθε φορά πού ή οργανωτική έξέλιξη τής Φροϋδικής έπιστήμης έπαιρνε τόν ένα δρόμο, ή έπιστημονική της έξέλιξη έπαιρνε τόν άλλο;

Α: Δέν νομίζω δτι τδχουν καταλάβει αύτό. Ρ: Βλέπατε, δέν τδχουν καταλάβει! Κοιτάξτε, δέν ξέρω

άν έννοεΐτε καλά τί θέλω νά πώ. Ξέρετε ποιός κρατάει στή ζωή καί ποιός δουλεύει τήν θεωρία τής λίμπιντο; Και ποιός τήν άνάπτυξε παρά πέρα; θεωρώ τόν έαυτό μου σάν

1 1 1

τόν μόνο πού τδκανε αύτό. Κανείς άλλος. Μ' Εννοείτε; θά-θελα να τό γράψετε Ετσι άκριβώς. "Εχω κάποιο δικαίο>μα σ' αύτό. Δέν είμαι ψυχαναλυτής ( " ) . Ή ψυχανάλυση δέν μέ Ενδιαφέρει. Δέν Εχω τίποτα έναντίον της. Δέν τής κρα-τάω κακία, δχι. "Ολα είναι νεκρά καί κρύα. Άλλα ένα είναι φανερό καί θάπρεπε έδώ νά τό ξεκαθαρίσωμε. ΙΙάνω σ αύτό συζήτησα πολύ καί μέ τόν ΦρόΟντ. Έννοώ τή σχέση μεταξύ τού ποσοτικού καί τού ποιοτικού. Γιά κείνον μία άπό τίς με-γαλύτερες 'άνακαλύψεις του ήταν τό δτι μία ιδέα δέν είναι δραστική άπό μόνη της, άλλά έπειδή έχει μία δρισμένη κά-θεξη ένέργειας, δηλ. μία δρισμένη ποσότητα ένέργειας πού είναι δεσμευμένη άπάνω της. Έκεϊ είχε συσχετίσει τό ποσο-τικό μέ τό ποιοτικό. Τό ίδιο έκανε δταν ισχυρίσθηκε δτι ή νεύρωση έχει ένα σωματικό πυρήνα. Άλλά τό ποσ:τικό, ή ό-πτική γωνία τής ένέργειας, ύπήρχε μόνο σάν παράσταση. Δέν είχε καμία πραγματικότητα. Ένώ ή ψυχαναλυτική όρ-γάνωση άνέπτυξε τήν ποιοτική άποψη, δηλαδή τίς ιδέες, τίς μεταξύ τους σχέσεις κ.λπ. άσχολήθηκα έγώ μέ τήν ένέργεια. "Επρεπε νά μείνω προσκολλημένος στήν θεωρία τής λίμπιντο, δχι μόνο γιατί ήταν όρθή, άλλά γιατί τήν χρειαζόμουν, κατα-λαβαίνετε. Τήν χρειαζόμουν σάν έργα λείο. 'Οδηγούσε στό φυ-σιολογικό πεδίο. Δηλαδή αύτό πού δ ΦρόΟντ όνόμαζε Λίμ-πιντο δέν ήταν μία χημική ούσία (®4) , άλλά μία κίνηση τού πρωτοπλάσματος. Μπορείτε νά μέ παρακολουθήσετε;

Α: Μάλιστα. Ρ: "Οταν μία άμοιβάδα θέλει νά φθάσει κάτι, Εκτείνε-

ται. Είναι έτσι; "Οταν φοβάται, τί κάνει τότε; Μαζεύεται. Μαζεύεται πίσω στόν έαυτό της. Είναι έτσι; Βλέπετε, αύτή ήταν ή θεωρία τής λ.'μπιντο, δπως τήν έχω άναπτύξει σάν μία πραγματική φυσιολογική λειτουργία. Καί σάν άποτέλε-σμα αύτοϋ έγινε ή άνακάλυψη τής Όργονοενέργειας (uS) .

» Πάνω σ' αύτό πρέπει νά πώ μερικά πράγματα: δέν πι-στεύω δτι ύπάρχουν πολλοί ψυχαναλυτές πού μπορούν σωστά νά Εκτιμήσουν τή σημασία πού Εχει τό μεγάλο κατόρθωμα τοϋ ΦρόΟντ — ή άνακάλυψη μιας ψυχικής Ενέργειας. Δέν πιστεύω νά ύπάρχουν πολλοί πού καταλαβαίνουν τή σημασία του. Είπα χθές, γιατί συμβαίνει αύτό. Λίγοι μόνο Εχουν μιά φυσικοεπιστημονική Εκπαίδευση ή τήν Ικανότητα νά σκέφτον-ται μέ φυσικοεπιστημονικές Εννοιες. Δέν έννοώ μόνο τήν ψυ-χολογική σκέψη, άλλά κάτι πού πάει πιό πέρα. Ό ΦρόΟντ ήταν μ' αύτή τήν Εννοια ένας φυσικός Επιστήμονας. Σκεφτό-

1 1 2

ταν μέ τί; έννοιες τής ποσότητας, της ένέργειας καί τής λιμ-πιντική; κάθεξη; τών ιδεών. Ή ψυχαναλυτική δργάνωση άπέτυχε σέ τοϋτο τδν τομέα τελείως. Κι άκριβώς έδώ άρχι-σα έγώ. Αύτδ είναι έκεΐνο πού χρωστάω έγώ στδ Φρόϋντ γιά τήν άνακάλυψη τής ζωικής ένέργειας ( " ) . "Ο,τι δνό-μαζε δ Φρόϋντ λίμπιντο μέσα στδν δργανισμδ, είναι καί έξω άπ' τδν δργανισμδ πραγματικότητα. Καί μπορεί νά τδ δια-βάσει κανείς στά δργανα μετρήσεως ( ί 7 ) . Αύτή ή γαλάζια Ιπιφάνεια είναι ή Όργονοενέργεια ( ί β ) . Είναι μ'α πραγμα-τικότητα. 'Ανακαλύφθηκε μέ βάση τήν άρχική λίμπιντο τού Φρόϋντ, μέ βάση τήν ένεργειακή άρχή. Στις συζητήσεις μου μέ τδν Φρόϋντ βασικδ θέμα ήταν τδ πρόβλημα τοΰ πε-ριεχομένου καί τής κάθεξης, ή σχέση δηλαδή άνάμεσα στήν Ιδέα καί τήν ποσότητα ένέργειας πού είναι συνδεδεμένη μα-ζί της. Ή σεξουαλική άποψη είχε ιδιαίτερη σημασία, έπει-2ή ή γεννητική διέγερση είναι τδ καλύτερο παράδειγμα γι ' αύτή τήν ένέργεια. "Οταν διεγείρεται τδ πέος συμβαίνει κάτι φυσικό. 'Επέμενα δηλαδή στή θεωρία τής λίμπιντο δχι Ιπειδή είμαι ειδικά δπαδδς τού σεξουαλικού μέ τήν κοινή Ιννοια, άλλά έπειδή παρουσίαζε μία φυσικοεπιστημονική άρ-χ ή ένεργειακής ποσότητας καί άντικειμενικής λειτουργίας. Δέν αισθάνομαι πιά τδν έαυτό μου οδτε κάν σάν μαθητή τσΟ Φρόϋντ. Ά π ό πολύν καιρό δέν έχω πιά μ' αύτόν κα-μιά σχέση, θ ά είχα μάλιστα άρκετούς λόγους νά είμαι πολύ θυμωμένος μαζί του. Στά χρόνια 1933 καί 1934 δταν βρέ-θηκα σέ δύσκολη Θέση, σέ πολύ δύσκολη Θέση, δέ φέρθηκβ •πολύ καλά. 'Ενώ έγώ υπερασπιζόμουν τήν έργασία του, έ-χεΐνος δέν μου πρόσφερε καμιά υποστήριξη. Αρνήθηκε. "Άλλά αύτό δέν έχει σημασία γιά τήν άντικειμενική, τήν Επιστημονική άποψη τής δλης υποθέσεως. 'Εκείνο πού χρω-στάω στόν Φρόϋντ είναι δ ποσοτικός παράγοντας, ή ένερ-γειακή άρχή' κι αύτδ είναι πού χωρίζει έμένα άπό τους •ύπόλοιπους ψυχαναλυτές. Ψ υ χ α ν ά λ υ σ η ε ί ν α ι "ή ψ υ χ ο λ ο γ ί α τ ώ ν σ κ έ ψ ε ω ν , έ ν ώ ή " " Ο ρ γ ο ν ο μ ί α ε ί ν α ι μ ι ά έ π ι σ τ ή μ η τ ή ς φ υ σ ι κ ή ς έ ν έ ρ γ ε ι α ς — τής φυσικής ένέργειας μέσα καί έξω άπ' τόν δργανισμ,ό. 'Εκφράζομαι μ' αύτό τδν τρόπο έτσι πού ένας δ όποιος δέν ξέρει ;ήν δλη ύπόθεση νά ΙΐΛορεΙ νά μέ καταλάβει τί έννοώ;

113

Ε: Μάλιστα. Ρ : Έ λ ί μ π ι ν τ ο , γ ι ά τ ή ν δ π ο ί χ δ

Φ ρ ό ϋ ν τ μ ι λ ο ύ σ ε ύ π ο θ ε τ ι κ ά , κ α ί γ ι ά τ ή ν δ π ο ί α υ π έ θ ε τ ε δ τ ι ε ί ν α ι χ η μ ι -κ ή ς φ ύ σ ε ω ς , ε ί ν α ι μ ι ά σ υ γ κ ε κ ρ ι μ έ -ν η έ ν έ ρ γ ε ι α , κάτι πολύ συγκεκριμένο καί φυσικό. Βρίσκεται μέσα στόν άέρα καί μπορεί νά συγκεντρωθεί στόν συσσωρευτή όργονοενέργειας. θά σας δώσω μιά. σχετική πρα-γματεία (69) . "Εχετε άκούσει τίποτα πάνω σ' αύτό;

Α: Μάλιστα. Ρ: Δέν έχει να κάνει τίποτα μέ ψυχανάλυση. 'Αλλά ή

ψυχαναλυτική θεωρία τής λίμπιντο, ή θεωρία τής ψυχικής ένέργειας ήταν ένα άποφασιστικό βήμα πρός τήν άνακάλυψη πού έκανα (70) .

» Δέν θά μ' άρεσε νά γεννηθή ή έντύπωση δτι θέλω δή-θεν νά έξευτελίσω ή νά ξεσκεπάσω τούς ψυχαναλυτές. Δέν συμβαίνει κάτι τέτοιο. 'Οπως είπα ήδη ή ψυχανάλυση δέν μ' ένδιαφέρει καθόλου. Αύτό πού μ' ένδιαφέρει είναι τό πώς ή ζωϊκή ένέργεια πού είναι μέσα μας, καί γύρω μας, έργά-ζεται μέσα μας καί μέσα άπό μας πάνω στόν κόσμο. Πώς έ-νεργεί π.χ. καί μέσα άπό μάς, μέσα άπό σάς σάν ψυχανα-λυτή πάνω στόν άσθενή σας; Εκείνο πού αύτόματα δρά μέ-σα σας τό όνομάζω βιοενέργεια. Είναι συγκεκριμένη. Τού-ναντίον ή λίμπιντο ήταν μόνο μία έννοια γιά μιά παραστατι-κή Ιδέα. Τή ζωική ένέργεια μπορεί κανείς στό έργαστήριο νά τήν άκούσει. Μπορεί κανείς νά τήν άκούσει στά τίκ - τά* τών όργάνων μετρήσεως. ΈκεΙ βρίσκεται ή σημασία τής με-τάβασης άπό τή θεωρία τής λίμπιντο στή συγκεκριμένη φυ-σική ένέργεια. Αύτό πού μ' ένδιαφέρει είναι, πώς αύτή ή έ-νέργεια πού βρίσκεται έξω στή φύση καί μέσα σας καί ένίρ-γεΐ μέσα άπό σάς έκφράζονται στούς άσθενείς σας. "Α ν α ύ τ ή ή έ ν έ ρ γ ε ι α μ έ σ α σ α ς , σ ά ν ψ υ -χ α ν α λ υ τ ή , Ι χ ε ι κ ά π ο ι α β λ ά β η , ( ί-ν α ι κ α τ α π ι ε σ μ έ ν η , τ ό τ ε δ λ ο σ α ς τ ό σ ύ σ τ η μ α σ κ έ ψ η ς θ ά δ ι α φ έ ρ ε ι ά π ό έ κ ε ΐ ν ο έ ν δ ς π ρ ο σ ώ π ο υ π ο ύ μ έ σ χ τ ο υ ή ί δ ι α ή έ ν έ ρ γ ε ι α δ έ ν Ι χ ε ι κ »-μ ί α β λ ά β η . Ό τρόπος πού βλέπει τό πρόσωπο αύτό τόν κόσμο καί δ τρόπος πού τδν βλέπετε έσιΐς θά είναι 8ι φορετικοί. Έδώ μιλάμ* πάλι περί «γεννητικού χαρακτήρα» καί πιρί «νευρωτικού χαρακτήρα", £ τ δ ν γ ι ν ν η τ ι -

114

χ è χ α ρ α κ τ ή ρ α , α ύ τ ή ή ά ν τ ι κ ε t μ. ε-ν ι κ ή , κ ο σ μ ι κ ή έ ν έ ρ γ ε ι α , ρ έ ε ι έ λ ε ύ-θ ε ρ η. Δέν είναι άνακομμένη. Σ' έ ν α ν ε υ ρ ω -τ ι κ ό χ α ρ α κ τ ή ρ α ή έ ν έ ρ γ ε ι α α ύ τ ή έ χ ε ι ύ π ο σ τ ε ΐ β λ ά β η κ α ί έ χ ε ι ά π ο-κ λ ε ι σ θ ε ί . Τό άν ένας ψυχαναλυτής είναι νευρωτικός χαρακτήρας ή μέχρι ποιό βαθμό είναι, προσδιορίζει τή θέση πού παίρνει άπέναντι στήν έργασία μου. Αύτό κρίνει άν μέ συκοφαντεί ή δχι, άν μέ παίρνει γιά ψυχοπαθή ή γιά ένα κανονικό, χαρούμενο άτομο πού δέν κλείνεται στόν έαυτό του, είναι φυσικό κ.λπ. Καταλαβαίνετε τί έννοώ; Δέν μ' ένδιαφέ-ρουν καθόλου οί άνεπάρκειες τών ψυχαναλυτών αύτές καθ* εαυτές ή έπειδή αύτοί μοδκαναν τό ένα ή τό άλλο. Ενδιαφέ-ρομαι γιά τό ποιόν τής άνεπάρκειας καί τής σεξουλικής τους ταλαιπωρίας μόνο καί μόνο έ π ε ι δ ή ή δ ι α σ τ ρ ο -φ ή τ ή ς ζ ω ι κ ή ς δ ύ ν α μ η ς μ έ σ α σ τ ο ύ ς ψ υ χ α ν α λ υ τ έ ς ή τ α ν ύ π ε ύ θ υ ν η γ ι α τ ό ν έ κ φ υ λ ι σ μ ό τ ή ς έ ρ γ α σ ί α ς τ ο ΰ Φ ρ ό ϋ ν τ . Είναι τώρα καθαρά διατυπωμένο;

Α: Μάλιστα. Ρ : Αύτό μ' ένδιαφέρει. Ή ίδια διαστροφή τής ζωικής

δύναμης συνέβη σ' δλες τις κινήσεις — στή χριστιανική κί-νηση, στή μαρξιστική κίνηση, σέ κάθε κίνηση, καταλαβαί-νετε; Στήν ψυχανάλυση δμως σημασία έχει τό γεγονός δτι 6 Φρόϋντ ήταν 6 πρώτος πού άντιλήφθηκε ύποθετικά τήν ζωϊκή ένέργεια. Πριν άπ' αύτόν είχαν γίνει μόνο ύποθέ-σεις. Ήταν μόνο μία ΐδέα σάν τήν ένδελέχεια. "Οταν έν τούτοις 6 Φρόϋντ προχώρησε μέχρι μία ψυχική ένεργειακή άρχή έπεσε στή ζωική ένέργεια ( η ) στόν όργανισμό σάν κάτι τό πραγματικό. Κι άπ' έδώ ξεκίνησα έγώ. Μ' έννοεΐ-τε; 'Απ' έδώ έξελίχθηκε αύτή ή ΐδέα κατευθείαν μέχρι τήν κοσμική ένέργεια που μπορεί νά διαβαστεί στό μετρητή Gei-gen καί είναι όρατή στό γαλάζιο χρώμα τής Ατμόσφαιρας. Γι' αύτό έχει σημασία, άν ένας ψυχαναλυτής λερώνει τό δ-νομά μου ή άν ξέρει τί κάνω. "Οταν λερώνει τό βνομά μου είναι άπλούστατα άρρωστος. Μέσα του ή ζωική ένέργεια I-χει υποστεί βλάβη. Προσπαθεί νά κάνει στήν έργασία μου Ά ίδιο πράγμα πού έκανε καί στήν èpvcwia τοΰ ΦρόΟντ δταν κατέστρεψε τή θεωρία τής λίμπιντο. "Εχουν καταλάβει ol ψυ-χαναλυτές δτι μέσα στήν δργάνωσή τους Ιχει πεθάνει ή θε-ωρία τής λίμπιντο;

115

Α: Δέν νομίζω. Πιστεύω, δτι οί πιό πολλοί άπ' αύτούς ΐ έν θά τό παραδέχονταν.

Ρ : Δέν θά τό παραδέχονταν; Α: Δέν νομίζω. Ρ: Πάνω σ' αύτό δέν ύπάρχει καμία άμφιβολία. Πάρετε

ί να άρθρο γιά τή δουλειά μου σάν του Στέρμπα, δπου άγνοεΐ τελείως τό βασικό πρόβλημα τοΰ δργασμοΰ. "Ω, ναί. Ξέρω, μιλάνε γιά πρωκτικό, στοματικό κ.λπ. Άλλά αύτό δέν είναι άκόμα τό ούσιώδες, καταλαβαίνετε; Τό ουσιώδες είναι νά άντιληφθεί κανείς τή σημασία τής θεωρίας τής λίμπιντο. Μ έ τ ή θ ε ω ρ ί α τ ή ς λ ί μ π ι ν τ ο β ρ ή κ ε ή ψ υ χ ο λ ο γ ί α γ ι ά π ρ ώ τ η φ ο ρ ά σ τ ή ν Ι σ τ ο ρ ί α τ ό δ ρ ό μ ο π ρ ό ς τ ι ς φ υ σ ι κ έ ς έ π ι σ τ ή μ ε ς . Δέν ξέρω άν αύτό τό πράγμα τό άντι-λαμβάνεσθε πραγματικά.

Α: Μάλιστα. Ρ : Πραγματικά. Καταλαβαίνετε, μέχρι τόν ΦρόΟντ βρι-

σκόταν ή ψυχολογία έξω άπ' τις φυσικές έπιστήμες. Γιά πολλούς είναι άκόμα έτσι, γιά τούς πιό πολλούς. Καί τώρα σάς λέω κάτι πολύ σπουδαίο. Γιά πρώτη φορά στήν Ιστο-ρία τής άνθρωπότητας άποκαταστάθηκε τούλάχιστο θεωρη-τικά Ινας σύνδεσμος άνάμεσα στό πνεύμα καί στή φύση σάν δλο. 'Εκφράζομαι μέ σαφήνεια;

Α: Μάλιστα. Ρ : 'Εδώ βρίσκεται ή σημασία τής έργασίας μου. Αύτό

τό πραγματοποίησα έγώ. Μέ τήν άνακάλυψη τής Όργονοε-νέργειας· Νά γιατί λέω δτι ή θεωρία τής λίμπιντο είναι νε-κρή. Τίποτα δέν έγινε. Κανείς δέν έφτιαξε κάτι μ' αύτή. Τό νά μιλάη κανείς γιά πρωκτικά καί στοματικά πράγματα δέν Ιχει νά κάνει τίποτα μέ τή θεωρία τής λίμπιντο. Γιά τόν ΦρόΟντ, δπως μπορείτε νά τό διαπιστώσετε στό «Πέρα άπό τήν άρχή τής ήδονής» καί άπό παρόμοια συγγράμματα ήταν ή θεωρία τής λίμπιντο κάτι βασικό καί βαθύ. Κι έδώ άρχί-ζει Ινα μέρος τής τραγωδίας του. 'Εδώ βασιζόταν καί τό Εν-διαφέρον του γιά τή δουλειά μου. "Ηξ;ρε δτι ήμουν προσα-νατολισμένος έπιστημονικά, δτι δηλαδή ήμουν βασικά στραμ-μένος πρός τήν μελέτη τών θεμελιακών φυιπκών διαδικα-σιών. Ή γ ε ν ν η τ ι κ ή λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α é ν ό ς π ρ ο σ ώ π ο υ ε ί ν α ι έ κ φ ρ α σ η τ ή ς ζ ω ι -κ ή ς τ ο υ έ ν έ ρ γ ε ι α ς . "Οταν ή τελευταία Ιχει ύποστεϊ βλάβη, δπως στή περίπτωση τοΰ μέσου ψυχαναλιήϊ),

116

τότε αύτός δέν λειτουργεί καί δέν μπορεί να σκεφθεί μέ τρό-πο βιοενεργητικό. Κ α I μ ι σ ε ί . Νά λοιπόν τα αίτια γιά τό μίσος καί τή συκοφαντία πού μέ βρήκαν.

Α: Πιστεύετε δτι δ ΦρόΟντ παραιτήθηκε άπό τή θεωρία τής λίμπιντο;

Ρ : "Οχι. Ποτέ! Ποτέ! Δέν μπόρεσε μονάχα νά προχωρή-σει. "Εμεινε στή μέση. Νομίζω δτι έγώ ήμουν έκεΐνος πού βρήκε τόν δρόμο, τόν δρόμο πού μέ τόση έπιτυχία άκολοΰ-θησα. Ό δρόμος αύτός μέ δδήγησε στήν χαρακτηρολογική άνάλυση, στις συγκινήσεις, στούς φόβους ήδονής, στις άντί-θετες κατευθύνσεις ροής τής βιοενέργειας μέσα στόν δργανι-σμό, άπό κει στήν κίνηση τοΰ πλάσματος — ναί, στήν ά-μοιβάδα — καί μετά στήν δργονοενέργεια έξω άπ* αύτό. Ή λ ί μ π ι ν τ ο σ ά ν φ υ σ ι κ ή κ ο σ μ ι κ ή π ρ α -γ μ α τ ι κ ό τ η τ α — α ύ τ ό ε ί ν α ι τ ό έ ρ γ ο μ ο υ . Ό Φρόϋντ πρόσφερε τό έννοιολογικό πλαίσιο. Άπό κεί ξεκίνησα έγώ. Γιά μένα ήταν αύτό τό μεγαλύτερο κατόρ-θωμά του. Ήταν ένας πολύ μεγάλος άνθρωπος, ένας πολύ μεγάλος άνθρωπος.

117

Σημειώσεις 1) Ή Χαραχτηρολογική 'Ανάλυση ήταν άρχικά μιά πα-

ραλλαγή τής οννηθιομέν>]ς ψυχαναλυτικής τεχνικής τής ά-νάλνσης συμπτωμάτων, πού συμπεριλαμβάνει τόν χαρακτή-ρα και τήν άντίσταση τοϋ χαρακτήρα οτήν ψυχαναλυτική διαδικασία. Έν τούτοις ή ανακάλυψη τής θωράκισης τών μυώνων απαιτούσε μιά νέα τεχνική γιά νά έλενθερωθσνν οί νευροφυτικές ένέργειες και γιά νά άποκαταοταθεϊ μ' αύ-τό τόν τρόπο ή νευροφυτική ικανότητα κινήσεων τοϋ ασθε-νούς. Ή άνακάλυψη αργότερα τής Όργονοενέργειας («Βιο-ενέργειας») τον όργανιομον και ή ονγκέντρωοη άτμοοφαι-ρικής ύργονοενέργειας α' ϊνα συσσωρευτή όργονοενέργειας όδήγηοε οέ περαιτέρω έξέλιξη τής χαρακτηροαναλυτικής νευροφυτικής θεραπείας (Vegetotherapie) μέχρι τήν βιο-φυσική Όργονοθεραπεία πού τά περιλανβάνει ξλα.

2) Ή συνηθισμένη φροϋδική αδιαφορία άπέναντι στή γενική έκφραση τοϋ άοθενοϋς, «στο παρουσιαστικό του, στον τρόπο πού μιλάει, οτήν έκφραση τον προσώπου του, στόν χρόπο πού ντύνεται, στή χειραψία κλπ.», ίχει τήν τάση νά μή λαμβάνει ύπ' 6ψι ονοιαοτικούς τομείς τής αύτοπαρου-οιάοεως και νά δίνει σημασία μόνο ατή λεκτική έπικοινω-νία. «Ή υπερεκτίμηση τοΰ «υλικού» συμβαδίζει μέ μιά ύ-ποεκτίμηοη άν δχι τέλεια παραμέληση τής σημασίας τοΰ τρόπου πού ό άοθενής έκφράζει αύτά τά πράγματα». Χα-ρακτηρολογικη 'Ανάλυση (Ν. 'Υόρκη, 1949)· σελ. 29. "Αν χι άναγνώριζε ό Φρόϋντ, δτι αύτή ή μορφή έπικοινωνίας δέν μπορούσε νά άποδώαει άμεσα πάντα κι &τρεπε γι' αυ-τό νά ύποβληθή σέ θεωρητική καί τεχνική έ7ΐεξεργααία, έν τούτοις ή παραγωγή λέξεο>ν παραμένει ή ττρώτη ϋλη τής ψυχαναλυτικής θεραπείας. Ή προοτιάθβια νά έλαττωθονν cl δυσκολίες τής λεκτικής έπικοινωνίας μέ τό νά χρήσιμο-ΛΟίεϊ κανείς έλεύθερους συνειρμούς, &ρερβ μέν κάποια 7τρό-

119

οδο, ή ικανότητα τον ασθενούς έν τούτοις νά έπικοινωνεϊ λεκτικά παρέμενε βασικός παράγων τής τεχνικής. Αύτή ή τεχνική είχε τήν τάση νά άποκλείει τούς άσθενεις πού δέν συνεργάζονταν ή π.χ. έκείνους πον μιά κρυφή παράλυση τής γλωττίδας τούς εκανε άδύνατη τή λεκτική έπικοινω-νία.

3) Τήν θεραπεία πον έφάρμοζε ό Ράιχ ατή διαδικα-σία πού είναι γνωοτή σάν καρκίνος, τήν όνόμαζε Καρκινο-βιογραφία (Ν. 'Υόρκη, 1948). 'Ανακάλυψε δτι ό καρκίνος είναι μιά λειτονργιακή ένότητα ψυχικής παραίτησης καί βιοπαθολογικής άτέλειας που συχνά προηγείται χρόνια ό-λόκληρα τοϋ κακοήθους όγκου και μετά τόν συνοδεύει.

4) Τό βιβλίο «Τα παιδιά τοϋ Νότου» τής Μάργκαρετ "Αντεροον (Ν. 'Υόρκη, 1966), περιέχει μιά ονγκινητικί) περιγραφή ένός νεωτάτου παραδείγματος. γι~ αύτό τό φαι-νόμενο πού σχετίζεται μέ τίς σοβαρές προσπάθειες μιας κοινότητας τοΰ Νότου γιά ρατοική ένσωμάτωση στό σχο-λείο της.

5) Πώλ Φέντερν (1871—1950), βιεννέζος ψυχαναλυ-τής και άντιτιρόεδρος τής Ψυχαναλυτικής 'Εταιρείας τής Βιέννης άπό τό 1924 μέχρι τή διάλνοή της άπό τους Ναζί τό 1938.

6) Οί προσπάθειες τοϋ Φέντερν νά χαλάσει τις σχέσεις μεταξύ Φρόνντ καί Ράιχ, έγιναν γνωοτές άπό τόν \·διο τόν Φρόϋντ α' ένα γράμμα πούστειλε στόν Ράιχ στις 22 Νο-εμβρίου 1928. Ό Φρόϋντ άνέφερε δτι ό Φέντερν τοΰ ζή-τησε νά άπομακρύνει τόν Ράϊχ άπό τή διεύθυνση τοϋ Τεχνι-κού Σεμιναρίου. Άτώ Ινα γράμμα τοΰ Φρόνντ προς τόν Ράϊχ στις 10 'Οκτωβρίου 1930, βγαίνει γιά δλλη μιά φο-ρά καθαρά ή έπίμονη προσπάθεια τοΰ Φέντερν ένάντια οτόν Ράϊχ.

7) ERNEST JONES (1879—1958). "Αγγλος ψυχα-ναλυτής καί έπίοημος βιογράφος τοΰ Φρόϋντ. Στό έργο του: u'H ζωή καί τό Έργο τοϋ Σίγκμονντ Φρόϋντ» ( I I I , σελ. 191, άγγλ. ltd.), παραπέμπει 6 Τζόοννς ατό συνέδριο τής Λονκέρνης τον Αυγούστου 1934. «Μ* αύτή την erxaiçim

120

άηεχώρησε ό Βιλχε/.μ Ράιχ άτώ τήν εταιρεία. Ό Φρόϋντ είχε τα πρώτα χρόνια πολύ καλή γνώμη γι' αυτόν, άλλά ό τιολίτικός φανατισμός τον όόήγησε τόν Ράϊχ σε προσωπική και επιστημονική άποξένωση». Ό Τζόοννς έγνώριζε πολύ καλα τις συνθήκες τού ά π ο κ λ ε ι ο μ ο ϋ άπό τήν I.P.G. Παρ' 'όλα αντα άλλοίωσε στό 'ιστορικής σημασίας Ερ-γο του γεγονότα, δταν γράφει δτι ό Ράϊχ ά π ε χ ώ ρ η-σ ε. Σ' αυτή τήν περίπτωση παίζει φυσικά ρόλο τό δτι θέ-λει νά μικρύνει τή σημασία τσΰ έπεισοδίσυ και νά άπαλλά-ξει τήν I.V.G. άπο τήν ευθύνη. "Οσον άφορα στόν πολιτι-κό φανατισμό» τον Ράιχ πρέπει ό άναγνώστης νά γνωρίζει δτι ή I.P.G., θέλοντας να παρακάμψει τις κοινωνικές έπι-πτώσεις πάνω στην ψυχαναλυτική θεραπεία τών νευρώ-σεων, έπιχείρησε νά χαρακτηρίσει σάν «πολιτικό qΦανατι-σμό» τις προσπάθειες τού Ράϊχ νά προσδιορίσει τόν ρόλο τής κοινωνίας στήν αιτιολογία τών νευρώσεων.

6) 2' ένα προσωπικό γράμμα μέ ήμερομηνία 27 'Ιου-λίου 1927, ό Φρόιντ διαβεβαιώνει τόν Ράιχ δτι σΐ προ-σωπικές διαφορές και έχθρες μέσα στήν ψυχαναλυτική όρ-γάνωοη, που ό ίδιος διαπιστώνει, δέν θά μπορούσαν νά έ-πηρεάσσυν τήν μεγάλη του εκτίμηση γιά τις γνώσεις τοΰ Ράϊχ, τήν οποία, δπως προσθέτει, συμμερίζονται και πολ-λοί άλλοι.

9) Δυστυχώς ή υπόθεση τσΰ Ράιχ, δτι ή διάδοση <ρ>)-μών είχε σταματήσει, ήταν έσφιαλμένη. Ή διάδοση Εξακο-λουθεί νά υπάρχει. Μόλις πριν άπό λίγο καιρό, στή 1 Φε-βρουαρίου I960, διαπιστώνει ό έπιστημονικός συντάκτης τής «Νισϋ ιΓιόρκ Χέραλντ Τριμπιούν», δτι «ό Δρ. Ράϊχ ή-ταν διανοητικά άρρωστος». Ό Σιλβάνο Άριέτι, ίνας δια-πρεπής ψυχαναλυτής, γράφει οτήν κριτική του γιά τό βι-βλίο τοϋ Φιλίπ Ριέφ, δτι ό συγγραφέας μπορεί νά έκανε άδικα υπερβολική κριτική, γιατί δέν υπολόγισε νδλες έκεϊ-νες τις υποθέσεις, δτι ή άρρώστεια τον οτά τελενταΐα χρό-νια τής ζωής του τόν είχε έπηρεάοει». (AMER. JOUR-NAL OF PSYCHTR., VOL. 123, No. 2, Αύγουστος 1966, σελ. 235).

10) Τό αίσθημα τών ηλεκτρικών ρευμάτων ηου ρονσιάζονται κατά τήν κινητστιοίηση τής νευροφυτικής (βιο-*

121

λογικής, σεξουαλικής, όργονικής) ένέργειας περιγράφεται οτήν Όργονοθεραπεία άπό τούς ασθενείς ουχνά οάν ροή.

11) Στους φοιτητές τών διαφόρων ψυχαναλυτικών σχο-λών συνιστάται ή Χαρακτηρολογική Άνάλυση», τούς προ-ειδοποιούνε δμως ουχνά και κατηγορηματικά νά μή λάβουν ύπ δψι τό περιεχόμενο τής τρίτης έκδοσης μετά τό κεφά-λαιο «<5 μαζοχιστικός χαρακτήρας», γιά νά υπογραμμίσουν μ' αυτό τή διαφορά άπόψεων άνάμεοα στις οχολές καί στό τελευταίο έργο τοϋ Ράιχ. ^4ΰιός ό διαχωρισμός είναι κατά βάση όρθός, κάνουν δμως τήν υπόδειξη νά άγνοήσουν τό τελευταίο έργο μέ έμφαση γεμάτη έχθρα. Άπό τότε πού πέ-θανε ό Ράιχ πιέζουν ξένοι καί ιδίως γερμανικοί οίκοι νά τυπώσουν τή πρώτη έκδοση αυτού τοϋ έργου, άλλά άρνσϋν-ται στενοκέφαλα νά φέρουν στή δημοσιότητα τήν τρίτη έκ-δοση.

12) Τρεις συμβολές στή θεωρία σεξουαλικότητας, (Λειψία, 1905).

13) Αύτό τό βιβλίο που έκδόθηκε τό 1927 άπό τόν Διεθνή Ψυχαναλυτικό 'Εκδοτικό Οίκο, δέν πρέτιει νά τό συγχέει κανείς μ' ένα τελευταίο εργο τοϋ Ράϊχ πού έχει τόν ίδιο τίτλο. Τό πρώτο εργο ήταν άφιερωμένο στόν Φρό-ϋντ καί ό Φρόυντ αναγνώρισε τήν άξια του ο' ένα γράμ-μα του μέ ημερομηνία 9 Ιουλίου 1926, ειδικά έπειδή κα-ταπιάνεται μέ τήν ' Ε π ί κ α ι ρ η Ν ε ύ ρ ω σ η (AKTU ALNEJJROSE).

14) Ό "Εντουαρντ Χίτσμαν έγινε μέλος τής Ψυχανα-λυτικής ΛΕταιρείας τό 1905 καί ήταν διευθυντής τής Ψυ-χαναλυτικής Κλινικής τής Βιέννης άπό τό 1923 μέχρι τή διάλυσή της άπό τούς Ναζί. 'Υποστήριζε πάντα μιά κέπι-στημονική διερεύνηση «όργανικών παραγόντων» σάν αιτία νευρώσεων».

15) SIGMUND FREUD, Τρεις Συμβολές. Βλ. άν. σελ. 74 - 75.

16) Καμμιά άπό τίς σημερινές ψυχολογικές σχολές δέν χρηοιμοτιοιεί τήν θεωρία τής λίμπιντο. Κάθε προσπά-

122

θεια νά τήν ξαναφέρουν οτή ζωή, θεωρείται άφελής χαι γελοία. Ό "Εριχ Φρόμ (MCCALLS, 'Οκτώβρης 1965) εΪ7ΐε: Άιώ τίς άρχές τής έμπειρίας μου οάν γιατρός βρή-κα δτι όριομένα πράγματα οτή θεωρία τοϋ Φρόϋντ, ίόίως ή θεωρία τής λίμπιντο τιράγματι όέν ισχύουν.

17) Ή «άθωράκιοτη ζωή» αισθάνεται καί καταλαβαί-νει τίς έκφραοτικές κινήσεις ένός άλλου άθωράκιοτου όρ-γανισμού καθαρά κι άτιλά μέ τις Ιδιες τίς δικές του έν-οτικτώδεις, έμφατικές κινήσεις καί όργανικές αισθήσεις. Ή «θωρακισμένη ζωφ> άπ' τ' άλλο αέρος δέν μπορεί νά άντιληφθή κανενός μίσους όργανικές αισθήσεις ή μπορεί νά τίς αίοθανθεϊ μόνο μέ άλλοιωμένη μορφή κι hot χάνει τήν έπαφή μέ τή ζωή καί τήν άντίληψη τών λειτουργιών της». (WILHELM REICH: «ETHER, GOD AND DEVIL» Νέα 'Υόρκη, 1949, σελ. 49).

18) ORGONÜ ENERGY BULLETIN. Μιά εχδοοη τοϋ 'Ιδρύματος Βίλχελμ Ράϊχ, 'Ιανουάριος 1949 - Μάρτιος 1953. Καταστράφηκε μ' έντολή τών κρατικών άρχών 'Υγι-εινής.

19) Σ" ένα χειρόγραφο πού συνόδευε ένα γράμμα του στόν Φλάις μέ ημερομηνία 31 Μάιου 1S97, ό Φρόϋντ διατύπωνε τή φόρμουλα: «<5 πολιτισμός άποτελείται άπό προοδεύουσα άρνηση. Σ' αντίθεση μ' αυτό ό Υπεράνθρω-πος». Αύτό τό θέμα τιαίζει οτά μεταγενέστερα κοινωνιολο-γικά έργα του ένα κύριο ρόλο. Είναι πιθανό δτι έχει τή προέλευση του στή νεανική του ήλικία, δταν άπό βαθειά, έσωτερικά κίνητρα όδηγήθηκε οτό νά άπαρνηθεί τίς προ-σωπικές (σεξουαλικές) άπολαύσεις κι δταν γιά οικονομι-κούς λόγους άναγκάσθηκε νά παραιτηθεί άπό άλλες χαρές καί νά συμψηφίσει αύτή τή παραίτηση μέ πνευματικές έξε-λίξεις κι ένδιαφέροντα». (ERNEST JONE!. Βλ. άν., οελ. 335).

20) Ό δρος uEPULISl> χρησιμοποιείται έδώ άπ' τόν Ράϊχ σάν συνώνυμο τοϋ δρου καρκίνος του φάρυγγος.

21) u'O Φρόυντ κάπνιζε καθημερινά άπό τό πρωινό του μέχρι νά πάει νά κοιμηθεί ουσιαστικά χωρίς διάλειμμα. ..

1 2 3

Κανονικά χρειαζόταν είκοσι πούρα τήν ήμερα. . . Άγαποϋ-οε τό κάπνισμα τόσο 7ΐολύ πον κατά κάποιο τρόπο έρχόταν-θέ δύσκολη θέση άν εϊχε κάποιον κοντά τον πού δέν κάπνι-ζε». (IIANS SACHS: FREUD, MASTER AND FRI-END (CAMBRIDGE, MASS, 1944).

22) «Μια φορα — μόνη και μοναδική φορα — τόν εί-δα πολύ θυμωμένο. 'Αλλά ή ιιάνη ένδειξη αυτής τής όργής ήταν ένα ξαφνικό χλώιιιασιια και ό τρόπος πού δάγκωνε τό πονρο τον». (THEODOR'RE1K, FROM THIRTY YE-ARS WITH FREUD, Νέα 'Υόρκη, 1940).

23) OSKAR RIE, Βιεννέζος παιδίατρος καί σνγγρα-φέας (μαζί μέ τόν Φρόνντ) τον «Κλινικές μελέτες πάνω-στήν Εγκεφαλική παράλνση τών παιδιών».

24) «Δέν νπήρχε ποτέ άμφιβολία δτι ή άνθρώπινη βιο-λογία δέν μπορεί νά χωρισθεί άπό τήν κοινωνική 'ύπαρξηy δτι οί βιολογικές όρμές διαμορφώνονται άπό τις κοινωνι-κές δννάμεις πον Επικρατούν σέ μιά όρισμένη έποχή. Ό Φρόύντ ήξερε πολύ καλά δτι είχε στραφεί άναγκαστικά κυ-ρίως στή βιολογική καί </ νοισλογική πλευρά τής άνθρώπι-νης δομής• αύτό δέν τδχε κάνει πρωτήτερα κανείς, ή του-λάχιστον όχι μέ νέες μεθόδσνς 7ΐον θά μπορούσαν νά εί-χαν άνοίξει τό Άσννείδητο. Δέν νπάρχει ή παραμικρή άμ-φιβολία δτι ό Φρόνντ είχε καταλάβει τιέρα γιά πέρα τήν άποιρασιστική σημασία τού «Εξωτερικού κόομον», ό όποιος άσκεϊ τήν έπίδραοή τον μέ τήν οικογένεια πάνω στό παιδί («Οιδιπόδειο σύμπλεγμα»). Βέβαια ό Φρόνντ έμεινε μέν πιστός στήν 7ΐατριαρχική άντίληψη τής κοινωνίας, στήν βιο-λογική δηλαδή φύση τής Οιδιπόδειας σύγκρουσης· και σί-γονρα είχε μερικές φορές έρμηνεύσει τήν κοινωνία λαν-θασμένα άΛ/α ήταν πέρα γιά πέρα βέβαιος γιά τις Επι-δράσεις τον Εξωτερικού κόομον πάνω στίς όρμές. Τό μόνο· πον δέν έκανε ήταν δτι δέν προχώρησε βαθύτερα στά κοι-νωνιολογικά προβλήματα, έκτος άπό τό «Τοτέμ καί Ταμ-πόν» καί «Τό υέλλον υιάς ανταπάτης». (Βίλχελμ Ράϊχr 1952, 'Αρχείο)'.

25) «0/ μέθοδοι τής πατροπαράδοτης ψυχολογίας και τής ψυχολογίας τοϋ βάθονς είναι δεμένες μέ τόν όχηματι-

124

<3uo λέξεων. Tà δντa λειτονργονν δμως 7ΐέρα άπό κάθε Λε-•χιική Ιδέα και έννοιολογικό σχήαα. Ή όμιλία είναι μιά βιο-λογική ιιορφή έκφρασης ο' ίνα έξαιρετικά ψηλό έξελικτικό οτάδιο. Δέν είναι καθύλον απαραίτητη ιδιότητα τής ζωής, γιατί ή ζωή λειτουργούσε ήδη πολύ καιρό πριν τή λεκτική Έκφραση. Ή ι/η>χολογία τον βάθους δουλεύει δηλαδή μέ μιά λειτουργία πού γεννήθηκε μόλις πριν λίγο διάστημα. ^ Ακόμα και 7ΐολλά ζώα παράγουν ήχους. Άλλά ή ζωή υ-πάρχει τιέρα καί πριν άπό-κάθε διατύπωση σάν έκφραστι-κή φόριια». (Ράιχ, «Χαρακτηρολογική Ανάλυση», τρίτη Εκδοση).

26) «Δέν έχω τήν τάση ν άφήσω τό πεδίο τής ψυχολο-γίας, δπως μέχρι τώρα, νά κρέμεται στόν άέρα, χωρίς δη-λαδή μιά όρνανική θεμελίωση. Άλλά δέν Εχω ούτε θεωρη-τικές ούτε θεραπευτικές γνώσεις — έκτός άπό μιά άπλή πεποίθηση. Πρέπει, λοιπόν, νά ουιιπεριφερθώ Ετοι σάν •ν&χα μπροστά μου μονάχα τήν ψυχολογία». (Σίγκιιουντ Φρό-ϋντ, παράθέση άπό τόν "Ερνεοτ Τζόουνς).

27) «Κανείς δέν μιλούσε γιά τήν γεννητική τών νέων. Μέ μεγάλη έκτίμηση μιλούσε κανείς γιά τήν «έφηβεία τής κουλτούρας»' κι έννοσϋοε τέλεια γεννητική άποχή στά χρό-νια τής ωρίμανσης. Μέχρι τότε δέν υπήρχε οεξολογικό ''Ινστιτούτο οτή Βιέννη. Τό 'Ινστιτούτο Σεξολογίας τοϋ Βε-ρολίνου ύπό τόν Χάρτσντφιλντ άοΥολοννταν κυρίως μέ τή νομική 7τλευρά τον πράγματος, μέ την μεταχείριση τών διαστροφών στό δικαστήριο κλπ.». Τό 'Ινστιτούτο Σεξολο-γίας Μαρκοϋζε είχε 7ΐλατειές άντιλήψεις, άλλά ή ύπό-θεση κατεχόταν περισσότερο άπό τήν κληρονομική ηθική παρά άπό τήν έπιστήμη». (Ράιχ, 1952, 'Αρχείο. Βλ. άν.).

28) Πρβλ. Τζόουνς (βλ. άν.). Ό Φρόϋντ παρομοίαζε τόν έαυτό του ιιέ στρατιωτικούς ήρωες σάν τόν 'Αννίβα καί τόν Κρόμγονελ.

29) «Είναι σφάλμα νά μιλάει κανείς γιά τήν ψυχανα-λυτική μέθοδο σκέψης. Ό Φρόνντ δέν είγε στήν πραγμα-τικότητα μέθοδο. Δέν τον δρεοαν ο! ιιέθοδοι. Κι δταν 7ΐροο-παθοϋοε νά κάνει κάτι u αυτήν, ?<ρενγε άπ τόν δρόμο τον. "Ήταν Ένας καλός Ιμπειρικός έργάτης, άλλά δχι με-

125

θοδολόγος. Ή πρώτη προσπάθεια νά εισαχθεί μέθοδος στή ψυχαναλυτική έργασία ηταν τό έργο μου για τήν «Χαρα-κτηρολογική άνάλυση». / V αύτό με κριτικάρησε υ Ρέικ, άκριβώς γιά τήν μέθοδο. "Εβαλα αύτό που στήν ψυχανά-λυση ήταν σωστό, πάνω σέ φυσικσεπιστημσνική βάση. Άλ-λά τό μεθοδικό, έπιστημσνικό μου εργο δέν είχε καμμια σχέση μέ τήν ψυχανάλυση μέ τήν έννοια δτι τήν είχε προ-χωρήσει πιό πέρα. Αύτό πούκανα ήταν νά βάλω ένα αυγό αετσυ μαζί μέ τά αύγα τής κλώσσας. Μετά τό πήρα και τονόωσα δική ίου φωλ7)ά». (Ράιχ, 1951, Αρχείο. Βλ. άν.).

30) « Ή σύγκρουση άνάμεσα στόν Βίλχελμ Ράιχ καί στόν Σίγκμουντ Φρόϋντ δέν άντικατοπτρίζει παρα τήν ουγ-κρουση άνάμεσα στόν πολιτισμικά έξασφαλισμένο κόσμο καί στήν άληθινή ζωή τής μάζας τοϋ λαού. Ή γνώση αύτσϋ τού πράγματος προκαλεί τρόμο». (Ράιχ, 1952, Άρχεϊο. Βλ. άν.).

31) α'Όταν τό 1930 έδωσα τόν όρισμό «σεξουαλική έπα-νάσταοη», είχα τό 'όραμα μιάς ριζικής άλλαγής άπό τήν έ-πικρατονσα άρνηση τής ζωής καί τοϋ έρωτα σέ μιά όρθσ-λογική μεταχείριση τών έρωτικών λειτουργιών τής άνϋρω-ττότητας που να λεει Ναί ατή ζωή και νά μεγαλώνει τήν εύτυχία». (Ράιχ, 1952, Αρχείο. Βλ. όν.).

32) Στό πρωτότυπο γερμανικά.

33) Ή όμιλία εγινε στόν στενό κύκλο*τοϋ Φρόϋντ στις 12.12.1929.

34) «Ή τυπική συμπεριφορά τών πολιτικών στά ζητή-ματα τής σεξουαλικότητας και τής πνευματικής υγιεινής έκδηλωνόταν ώς έξής: δσον καιρό δέν ήξεραν τί σήμαινε στήν πραγματικότητα χι δσον καιρό εβλετταν τόν κόσμο νά συρρέει στις συγκεντρώσεις γιά νά τιάρει βοήθεια και πλη-ροφορίες γιά τήν Ιδιωτική του ζωή, ήταν οι πολιτικοί δ-λως διόλου υπέρ. «Πολιτικός» σημαίνει έδώ όχι μόνο πο-λιτικός πού άνήκει σέ κόμματα, άλλά κάθε άντρας καί κά-θε γυναίκα για τούς όποιους δύναμη, έπιρροή, καρριέρα σημαίνουν τά πάντα, ένώ ανθρώπινη άθλιότητα καί γνώ-σεις τίποτα. Μόλις τό σεξουαλικό - πολιτικό ζήτημα εδειξε

1 2 6

τή δύναμη του, τήν τεράστια κοινωνική του οημαοία καί την συγκινησιακή του έπιρροί/ πάνω οτό λαό και μόλις ά γιατρός, ό παιδαγωγός, το στέλεχος στάθηκε μπροστά οτό όύοκολο πρόβλημα τού πώς θά μπορούσε πραγματικά και πρακτικά νά απαλειφθεί ή άθλιότητα τών μαζών μεοα οτήν ιδεολογικά, ιατρική και έπιστημονικι/ σύγχυση, κι ένώ χι-λιάδες φωνές καί ηχοι φλυαρούσαν λαθεμενες ιδέες, άρχι-σαν οί τιολιτικοί με συκοφαντίες πάλι, τό έργο τους, για vu καταστρέψουν τόν άληϋινο σκοπό, τή διανοητική καί σε-ξουαλική υγιεινή τών μαζών. Μετά, άφοϋ κατεστρεγαν τι/ν ύπόθεση, ή άφοί τήν υπόσκαψαν με πολιτικά μέτρα, παρά-λαβαν αυτοί τόν λαο γιά καινούργιες άπάτες. Αύτ>/ ήταν η τυπική όιαόικαοια κι έτσι da έξακολουθήοει νά γίνεται ιιέ-χρις οτου ύπάρξουν ισχυρά κέντρα πού νά μπορούν να στη-ριχθούν οέ γνώσεις xui οέ ικανότητες και να βρεθούν οέ θέση νά καταφέρουν vu λύοουν aùtà τό έξαιρετικα οπουόαίο πρόβλημα τού ανθρώπου». (1'άιχ, 11)52, 'Αρχείο. Βλ. άν.).

35) κ'Ενώ άπ' τή μιά μεριά ό Φρόυντ μέ κατηγορούσε, ότι έκανα κριτικι/ οτήν ψυχαναλυτική του θεωρία σύμφω-να μέ τά συμφέροντα καί τις διαταγές τής Μόσχας, ό Μπί-σχοφ και ο · Σνάϊντερ άπ' τήν άλλη μεριά, δυό ua-ριονέττες τών ιιοσχοβιτικων δικτατόρων, χρησιμοποιού-σαν τίς πιό μηχανορραφικές μεθόδους δυοφτήμησης, ύπου-λα τεχνάσματα, συγχύσεις, ψέματα καί συκοφ>αντίες γιά νά τραβήξουν άπ' τήν έπιρροή μου κάπου πενήντα χιλιάδες άν-τρες, γυναίκες, έφηβους καί παιδιά. Αυτός ό κόσμος μπή-κε στήν Κίνηση bhXPOL τής Γερμανίας, μόνο καί μόνο έΐίειδή τόν είχα μάθει νά βλέπει τούς κοινωνικούς θεσμούς μόνο άπ' τή οκοπιά τής ικανοποίησης άνθρώπινατν άναγ-κών. 'Αντίθετα, οί κόκκινοι φ>αοίοτες ένδιαφέρονταν μόνο γιά τήν κρατική ίσχύ καί γιά τό πώς ν άπογτήοουν κοι-νωνική έπιρροί/ μέ κατάχρηση αύτού πον είχα έγώ οικοδο-μήσει. Δέν τούς ένδιέφερε καθόλου μιά ττρακτική, συγκε-κριμένη λύση τής σεξουαλικής άθλιότητας τού λαού. Γι' αύτό καί μέ πολεμούσαν σάν «άντιμαρξιοτή, άντεπαναστά-τη, φροϋδικό». Μερικά χρόνια άργότερα άποσύρθηκα άπ' αυτή τή φροϋδική και ιιαρξιοτική ούγχιοη και προ-χώρηοα πρός έκείνη τήν κατεύθυνση που μέ όδήγησε οτήν κοινή άρχή λειτουργίας πουχε γιά βάση και τού Φρόυντ καί τού Μάρξ τίς άνακαλύψεις, δηλαδή τή ζωή στό Άσυνείδη-

1 2 7

το τοϋ άνθρώπον και οτή δημιουργική παραγωγική δύνα-μη». (Ράιχ, 1952, 'Αρχείο. Βλ. άν.).

36) ((Ό Φρόϋντ άπέκρουε τ ή θεωρία ισν οργασμοί1 και τή χαρακτη ρολογική άνάλυση και δεν τις άνέφερε ποτέ οτά έργα του. "Επρεπε vu συνεχίσω τι/ν έργασία μου μό-νος καί τήν όνόμαζα άπό ιό 1!)28 κΟικονομία τού Σεξ». (Ράιχ, γράμμα στόν Δρα "Αισσλερ, 19.2.1952). 'Ο Ράϊχ χρησιμοποιούσε τή λέξη οικονομία μέ τήν έννοια μιά ς >.ει-τονργιακής ρύθιιιοης ή καθοδήγησης. Σαν «Οικονομία τοϋ Σέξ» όρίζει τόν τομέα τών γνώσεων τιού άσχολεϊται μέ τήν οίκονομία τής βιολογικής ένέργειας στόν οργανισμό, δηλαδή μέ τήν ικανότητα τον όργανιομοϋ, νά ρυθμίζει, νά έξισώνει, τις σεξουαλικές (βιολογικές) τον ένέργειες.

36α) Πρβλ. μέ τήν ψνχαναλντική θέση, ή όποια δέν καταγίνεται μέ τό πρόβλημα τής τιροέλενσης τών νφιοταμέ-νοον κοινωνικών θεσμών, άλλά τούς τιραγματεύεται μ' ενα τρόπο σάν νά ήταν βιολογικά δεδομένα καί γι' αύτό Ενερ-γεί έτσι ώστε νά Επιτενχθεί μιά τιροοαρμογή ο' αύτούς.

37) Στό πρωτότνπο γερμανικά.

38) Σ' ένα γράμμα τον στόν "Οττο Φένιχελ, μέ ημερομηνία 26.3.1934 έγραφε ό Ράιχ: «Ή σνζήτηση πά-ψω ατά βασικά θέματα άνάμεσα στονς ψνχαναλντές διαλε-κτικής - υλιστικής κατεύθυνσης καί σέ κείνους τής άοτι-κής κατεύθυνσης θάχει ν' αποδείξει οάν πρώτο, πού ό Επι-στήμων Φρόνντ ήρθε σέ σύγκρουση μέ τόν άσιό φιλόσοφο •Φρόϋντ, πού ή ψνχαναλντική έρεννα διόρθωνε τήν άστικη Ιννοια τής κουλτούρας, καί πού ή άοτική έννοια τής κουλ-τούρας έμπόδιοε και έσύγχισε τήν Επιστημονική έρευνα καί τήν όδήγησε σέ άδιέξοδο. «Ό Φρόνντ ένάντια στόν Φρό-ϋντ». Είναι ιό κεντρικό θέμα τής κριτικής μας».

39) HELEN WALKER PUNER: FREUD, HIS LIFE AND HIS MIND. (HOWELL, SOS KIN, 1947).

40) «Τό νά κάνει κάνεις τό 'Ασυνείδητο συνειδητό, πράγμα ττου είναι ουσιαστικά ή λειτουργία τής Ψυχανάλυ-σης, είναι μιά θεωρητική, ένοραοιακή, έρμηνευτική διαδι-

128

χαοία. Στήν Όργονο&εραπεία ή προσβολή τοΰ χαρακτηρο-λογικοΰ καί μυϊκού θώρακα εχει σάν αποτέλεσμα νά έλευ-θερωθεϊ ή βιοενέργεια ή όποια παρουσιάζεται τότε μέ τή μορφΐ) χλονιχών κινήσεων ή μέ τό νά γίνονται αντιληπτές •σωματικές αισθήσεις οί όποιες μπορούν νά περιγράψουν οάν ροές. οί χινήσεις είναι μιά άντικειμενική, έχ-φραοτική γλώσσα που κάνει περιττή τήν άνάγκη τών λε-κτικών θεωρητικών αναζητήσεων τής ψυχανάλυσης, πον άπό πολλούς χαταδιχάζονται σάν μη έπιοτημονικές. Αύτό σημαίνει δτι δέν ύπάρχει μηχανιστική, άπόλυτα αντιθετική •οχέση ανάμεσα στό νού καί οτήν άψιθνμία f Affect,), •άλλά μιά λειτονργιακή πάλι σχέοη». (Χαρακτηρολογική α-νάλυση, σελ. 312).

41) «Κατά τή τρέχουσα άποψη ή λειτουργία τής διά-νοιας είναι άποκλειοτικά αντικειμενική καί βασισμένη στήν πραγματικότητα· ιδιαίτερα ή Φιλοσοφία καί ή 'ΙΙΘιχή θε-ωρούν τή διανοητική δραστηριότητα σάν «άνεπηρέαστη» κα-τανόηση τής πραγματικότητας σ' άπόλυτη άντίθεση μέ τήν άψιθνμία. Αντή ή άποψη παραβλέπει δνό πράγματα: Πρώ-τον ή ίδια ή διανοητική λειτουργία είναι μιά νευροφυτική ('Vegetative,) δραστηριότητα καί δεύτερον ή διανοη-τική λειτουργία δέν μπορεί νά είναι άψιθνμικά λιγότερο <ρορτιομένη άπό μιά καθαρά άψιθνμική αντίδραση. Ή έρ-γα/οία τής χαρακτηρολογικής άνάλ.νοης άποκαλύπτει εξ άλ-λον μιά ειδική αμυντική λειτουργία τής διάνοιας. Ή δια-νοητική δραστηριότητα εχει συχνά μιά τέτοια δομή καί μιά τέτοια κατεύθυνση πού σού δίνει τ'ην έντυπα>ση δτι είναι Έ-νας πάρα πολύ πονηρά καταοκεναα μένος μηχανισμός γ ι ά •τήν άπ ο φ ν γ ή τών πραγματικών γεγονότων καί πα-ρουσιάζεται σάν δραστηριότητα πού αποσπά τήν προσοχή ά-πό τήν πραγματικότητα. Ή διάνοια μπορεί δηλαδή νά δρά-οει καί πρός τίς δνό κατευθύνσεις τοϋ ψυχικού μηχανι-ομού, καί μέ κατεύθυνση πρός τόν κόσμο καί μέ κατεύθυν-οη πού φέρνει μακρνά άπ αύτόν μπορεί (ή διάνοια) νά κινηθεί στήν ίδια κατεύθυνση μέ μιά ζωηρή άψιθνμία καί μπορεί έπίσης νά σταθεί Αντιμέτωπη της». (Χαρακτηρολο-γική άνάλυση, σελ. 312).

42) Στό βιβλίο του α Η ζωή και τό εργο τον Σίγκ-μονντ Φρόϋντ», λέει ό Ε. Τζόουνς καθαρά, δτι «στό σώμα όέν υπάρχει πρωτογενής έπιθυμία γιά αυτοκαταστροφή· κλι-

129

νικές αποδείξεις δείχνουν καθαρά τό αντίθετο». Ό Ράιχ ήταν αϊτός nob χτύπηοε αρχικά αύτη τήν άντιλη>ι>η θε-ωρητικά καί κλινικά.

43) Ο'ι λεγόμενες όρμές τον έγώ είναι οι μη σεξουα-λικές όρμές. Ή όλο καί περισσότερο τονιζόμενη οημαοια τονς εχει δημιουργήσει ένα δυαδιομό που κατώυϋωοι να έλαττώοει τή οημαοια τής σεξουαλικής όρμής. Κατά τον Ι'άιχ αντί/ ή διάκριση δεν είναι κατά 6άοη όρθη, γιατί "οί όρμές τοϋ Έγώ όέν είναι τίποτ' άλλο άπό την ολότητα ιών νευροφυτικών αναγκών οτήν άμνντική τονς λειτουργία«. Δηλαδτ/ τό Έγώ καί τό .4 1* Τ Ο όέν είναι τίποτ' Λ'λ-λο παρα διαφορετικές λειτουργίες τον ενιαίου ϋ ιυγνοικοϋ μηχανισμού καί όέν θάπρεττε νά θεωρούνται σαν ξεχωριοτα καί διαφορετικά πεδία δράοης.

44) Ή χαρακτηρολογική δομή είναι ή τυπική όοιιη t-νός ατόμου, ό στερεότνπος τρόπος τον νά δρά καί νά άνιι-δρΰ. Ή οργονομική έννοια τού χαρακτήρα είναι /.ειτονρ-γική καί βιολογική, δχι στατική, ψυχολογική ή ήθικολο-γική.

45) Χαρακτηρολογικά νευρωτικός: ό χαρακτήρας πού «οάν άποτέλεσμα χρόνιας σεξουαλικής σώρευσης δρά καί άντιδρά σύμφωνα μέ τήν άρχή τής καταναγκαστικής, μο-ραλιοτικής ρύθμισης». (Λειτουργία τον όργαοιιον, σεΐ-318).

46) 'Αναφέρεται οτήν σοσιαλιστική έξέγεροη τής Βιέν-νης.

47) Οι λεγόμενες δυναμικό-πολιτισμικές σχολές τής Ψυχανάλυσης, τής Ούάσινγκτον (HARRY STACK SUL-LIVAN) και τής HORNEY, τονίζουν τόν ρόλο τής κουλ-τούρας καί τοϋ περιβάλλοντος ο τή γένεση τών νευρώσεων και αγνοούν τόν βιολογικό παράγοντα (λίμπιντο).

48) 'Ανάμεσα στους πρώτους έραοιτέχνες ψυχαναλυτές ήταν ό Ιερέας "Οσκαρ Πφίστερ, ό "Οττ· Ράνκ, ή "Αννα. Φρόϋντ κ.5.

1 3 0

49) Θανατηιρόυα Όργυνο-ενέργεια: άπυτελμαιωμενη, 'ΐιασπαζόιιεν>ι ένέργεια μέσα. στόν ζίοντανό οργανισμό καί οιήν ατμόσφαιρα.

•)0) «'Απ' τή στιγμή πού 'ένας άνθρωπος dà θέσει υπό άμφιοβητηση τή σημασία /.αί ιήν άϊία τής ζωής είναι άρ-ρωστος, γιατί κανένα άπό in δυό όέν υπάρχει αντικειμε-νικάι" 'όταν θέτει κανείς αυτή τήν έρώτηση είναι fiôvo πάν να φέρνει στήν συσσώρευση τής ανικανοποίητης λίμπιντο, οτήν όποια πρέπει νάχει συμβεί και κάτι άλλο άκόμα, ένα είδος ζύμωση που όόηγεί σέ μελαγχολία και κατάθλιψη». (Σίγκμουντ Φρόϋντ, ο' ενα γράμμα ιοι· πρός τ ή Μαρία Βοναπάρτη, 13.8.1937).

51) Γιά δ,τι άφορα τόν Στέκελ, παραθέτομε έδώ τόν α-κόλουθο χαρακτηρισμό άπό τόν Φρόϋντ: «Παίζει τόν γε-μάτο σέβας μαθί/τή καί σύγχρονα άπαιτεί τό προνόμιο τής ανωτερότητας. Μου συγχωρεί, σά νά λέιιε, δλα 'όσα μοΰ έ-κανε...». (JOSEPH W OR TIS, FRAGMENT OF AN ANALYSIS WITH FREUD, Νέα 'Υόρκη, 1954).

52) «Ό Ράνκ γνώριζε καλά τήν ακαταλληλότητα ιής τεχνικής του. Διέγνωοε τή νοσταλγία γιά ειρήνη, γιά τόν γυρισμό στήν κοιλιά τής μάνας. Είχε μιά λανθασμένη άν-τίληψη γιά τό άγχος τοϋ νά πρέπει νά ζήσει κανείς ο' αύ-τόν τόν φοβερό κόσμο καί τήν έρμήνευσε μέ τή βιολογική έννοια έσφαλμενα σάν τραύμα γεννήσεως, τό οποία θεω-ρούσε σάν τόν πυρήνα τών νευρώσεων. Παρέλειψε νά διε-ρωτηθεί, γιατί ζητάνε οί άνθρωποι νά ξεφύγουν άπό τήν πραγματικότητα τής ζωής καί νά γυρίσουν πίσω οτήν προ-στατευτική κοιλιά τής μάνας τους. Κατέληξε σέ άντίφαοη πρός τόν Φρόύντ, πού έξακολουθοϋοε νά υποστηρίζει τήν θεωρία τής λίμπιντο κι έτσι έγινε άποοτάτης». (Λειτουργία τοϋ όαγαομοΰ, σελ. 127).

53) Ό Ράϊχ άναφέρεται οτό σύμβολα τής γενικής λει-τουργιακης αρχής, ττου τιαριατάνει μιά ένιαία άρχή, άπό τήν ότνοία ξεπηδάνε δυό άντιθετικές άρχές πού γι' αύτό γίνονται σύγχρονα ταυτόσημες καί άντιθετικές.

1 3 1

54) «Ή πρόταση σας, νά συνδεθεί ή άνακάλυψη τής ζωικής ένέργειας μέ τή συμβολή τον Φρόϋντ οτήν έπιστή-μη, δίν μπορεί νά εφαρμοσθεί. 1έ>' νιάρχει ένας τέτοιος σ&νδεοιιος. Ό τελευταίος οιαθμός οιήν έξελικτική διαδι-κασία της έργασίας μσν toi είχε καθαρό, θετικό σύνδε-σμο ni τήν ψυχανάλυση είναι ή χαρακτηρολογική ιιον άνά-λυση δπως τυπώθηκε στή δεύτερη έκδοση. Άλ).ά αυτός ό ιθετικός σύνδεσμος άπορρίφθηκε άπό τόν Φρόνντ ιιαζί μέ τήν θεωρία περ'ι οργασμοί·, που έγινε ή άφετηρία γιά τήν κατοπινή άνάτπνξη τής Όργονοενέργειας». (Ράιχ, σ' ένα τον γ,,άιιιια ποός τόν I)R. HARRY SLOCHOWER τής 3ης Ίαν. 1956).

55) «.li'rô γιά τό όποιο πρόκειται σ' αύτό τό οημείο εί-ναι οί προσωπικές «παρασκηνιακές ιστορίες» κα'ι «ονγκινη-οιακές σχέσεις» μεταξύ αυτών, πον συνέβαλαν οτήν οικο-δόμηση τής Ψυχιατρικής οτήν άρχή τού αιώνα. .4ύιές οί συγκινησιακές σχέσεις έχουν κοινωνικά άτιοφαοιστική ση-μασία, πράγμα πού θά πρέπει νά είναι τελείως σαφές'ο' δαονς συμμετείχαν ο' αύτές σ' δ,τι άφορα τή δυναμική δο-μή τής υπόθεσης. (Ράιχ, 1952, 'Αρχείο).

56) Βλέπε έπιοτολή σελ. 34.

57) «Δέν είναι μόνο τό γεγονός δτι μερικά ντοκουμέν-τα θά μείνουν έπϊ έκατο χρόνια μακρυά άπό κάθε βλέμμα σφραγισμένα οτήν βιβλιοθήκη τον Κογκρέοοου. . . είναι σή-μερα ένα γενικό και βασικό πρόβλημα τής «κοινωνικής ψυ-χιατρικής».» (Ράϊχ, 1952, 'Αρχείο).

58-59) «Στά χρόνια 1928 - 1930 πήγα οτό σοσιαλι-στικό - κομμουνιστικό στρατόπεδο γιά νά έργαοθώ πρακτι-κά οτό πεδίο τής πνευματικής υγιεινής. Εισήγαγα τις έν-νοιες τής νεύροίσης και τής γεννητικής άθλιότητας στόν κοινωνικό τρόπο σκέψης. Τά πρώτα μου βήματα σ' αυτόν τόν τομέα όδήγηοαν ατό δτι άν καί συμφωνούσα μέ τά Ιδεώ-δη τής κίνησης, έν τούτοις εϋριακα τις μεθόδους μέ τις ό-ποιες θά ίπιτυγχάνετο ό σκοπός, ακατάλληλες άν δχι τουλά-χιστο τρομερές. Γι' αύτό προσπάθηαα μέ τήν είσαγωγή τών βασικών ψυχιατρικών άηιλήψεων οτήν ττολιτική κοινωνιο-

1 3 2

λογία νά κάνω τήν αιριοτερή κίνηση πιό προοδευτική. Βλέ-ποντας τήν προσπάθειά μου αύτή άπό τήν άποψη τών με-ταγενέστερων έξελίξεων, τήν θεωρώ άθλιότητα και δυστύ-χημα γιά μένα τόν ίδιο και τά άγαπημένα μον πρόσωπα και θά ευχόμουν νά μήν είχα 7ΐοτέ προσπαθήσει να κάνω προο-δευτικότερη τήν σοσιαλιστική κίνηση. Τίτιοτα δέν μον</ερε πιό θανάσιμους έχθρούς, ποτέ δέν άπει/,ήθηκαν περισσότε-ρο ή ζωή μου, ή έλευθερία μον, ή εύτυχία μου άπό αντή τήν κίνηση τής όποιας ήγέτες ήταν έλενθερωτές nor δέν ήξεραν τονς νόμονς τής υπεύθυνης έλενθερίας. Κοιτάζον-τας άπ τήν άποψη τού δτι διδάχτηκα, θά τό έκανα πάλι •—· παρά τήν άπογοήτευση». (Ράιχ, Αρχείο, 6λ. av.).

60) Βλέπε «σεξουαλική έπανάοταοη». (Σελ. 166 έπ.).

61) «Γύρω οτά 1925 άρχισαν οί άνθρωποι νά αισθά-νονται, δτι μέ τόν Σίγκμονντ Φρόνντ κάτι πολύ άποφαοι-οτικό είχε συμβεί οτήν άνθρώπινη κοινωνία. Κατά τόν Βίλ-χελμ Ράιχ, δπως τό έξέφρασε ο' ένα άπό τά βιβλία τον: ή σεξουαλικότητα έγινε μέ τό πρόσωπο τού Σίγκμονντ Φρό-νντ συνείδηση, δπως είχε γίνει ή οικονομία μέ τό πρόσωπο τοΰ Κάρλ Μάρξ. Ή τάση νά ένώοονν τόν Φρόνντ μέ τόν Μάρξ άρχισε νά παίρνει μορφή τό 1927. Κείνη τήν έποχή δέν μπορούσε κανείς άκόιια νά προβλέψει τόν ιιεταγενέοτε-ρο κατακερματισμό ίνός μηχανιστικού, φθαρμένον Κάρλ Μάρξ ο' ένα ιμπεριαλιστικό, ρωσικό κράτος τνράννων κι ένός βαρειά παραμορφωμένον Φρόνντ πού θά τόν προσάρμο-ζαν στις ΗΠΑ κι δπον θά έμφανιζόταν μέ έιιπορικό τρόπο συχνά μέ τή μορφή] χιλιάδων έραοιτεχνών ψυχοθεραπευ-τών». (Ράιχ, 1952, 'Αρχείο, βλ. av.).

62) «Οί Φρόνντ, Ζάχς, Νούνμπεργκ, Ντόντς, 'Αλεξάν-τερ καί οί πιό πολλοί άλλοι ψνχαναλντές άρνήθηκαν νά δεχτούν τίς άντιλήψεις μον γιά τήν ψυχο - οικονομική καί θεραπευτική σημασία τής γεννητικότητας. Οί «εισαγωγικές παραδόσεις οτήν ψυχανάλυα/]» τοϋ Φρόνντ, οί όποιες δημο-σιεύθηκαν μόλις τό 1933 δέν άναφέρονν ουτε κάν τό πρό-βλημα τοϋ γεννητικού όργαομοϋ' άλλο τόσο δέν τό άναφέ-ρει καί ό Νούνμπεργκ οτή «θεωρία τών νευρώσεων». (Χα-ρακτηρολογική άνά/.νοη, οελ. 300).

13.3

63) ιιΔέν έχω καμμιά άντίρρηοη νά συσχετίζει κάνεις τις θεωρητικές ιδέες τοΰ Φρόύντ περί ψυχικής ένέργειας μέ τ η δική μου άνακάλυψη. Κι έγώ ό Ίδιος τό έκανα. ΙΙρέ-πει δμως νά άμυνθώ αποφασιστικά ένάντια σέ κάθε προ-σπάθεια νά θεωρηθώ οτήν ίστσρια οάν Φροϋδικός ή σάν όπαδός μιας άπό τ'ις πολλές ψυχοθεραπευτικές σχολές που ξεπήδησαν άτώ τήν βλάβη τοΰ ζοηικοΰ νεύρου τής φροϋ-δικής θεωρίας, ιδίως τής θεωρίας τής Libido. Ή τελευ-ταία άνακάλυψη γιά τήν κοσμική ένέργεια δέν έχει νά κά-νει μέ τόν Φρόϋντ άπολύτως τίποτε. Γι' αύτό φέρνω έγώ τήν ευθύνη καί πρέπει νά προσέξω, γιατί σί συνέπειες αυ-τής τής άνακάλυψης είναι 7ΐολύ σοβαρές καί βαραίνουνε μόνο τούς ώμους μου». (Ράιχ 1956, άρχείο Βλ. άν.).

64) «Γνωρίζουμε, δτι οί μηχανισμοί τών ψυχώσεων δέν διαφέρουν κατά βάσει άπό αυτούς τών νευρώσεων, άλ-λά τόν ττοοοτικό έρεθιομό, ό όποιος είναι άπαραίτητος γιά τή αεταβολή τους, δέν τόν έχουμε στή διάθεοή μας. Ή έλ-πίδα γιά τό μέλλον βρίσκεται έδώ ατή βιοχημεία ή στό προοπέλαομα πρός αυτήν μέσω τής ένδοκρινολογίας. Αν-τό τό μέλλον είναι άκόμα πολύ μακρνά, άλλά θάπρεπε νά έξετάοει κανείς άναλντικά κάθε περίπτωση ψυχώσεως για-τί αιπές οί γνώσεις θά προσδιορίσουν μιά μέρα τή χημι-κή θεραπεία». (2. Φρόϋντ, ο' έ'να γράμμα του πρός τή Μαρία Βοναπάρτη, 15 'Ιανουαρίου 1930, παραπομπή άπό τόν Jones, Ή ζωή καί τό Εργο τοϋ Φρόϋντ, Τόμος I I I , οελ. 449).

65) «Τό βασικό πρόβλημα ολόκληρης τής Βιολογίας εί-ναι ή προέλευση τών έοωτερικών τιαρορμήοεων τοΰ ζώντος όργανισμοϋ. Κανένας δέν αμφισβητεί τό γεγονός δτι ή δια-(foijù άνάιιεσα στό όργανικό καί στό άνόργανο συνίσταται στήν έσωτερική προέλευση τών κινητικών παρορμήσεων. Αυτί/ ή έσωτ ερική 7ΐαρόρμηση μπορεί νά προέρχεται μόνο άπό μία ένέργεια ή όποια δρά στό έσωτερικό του όργανι-σμοϋ». («Ή βιοπάθεια τοϋ Καρκίνου», οελ. 24-25).

«Αντί/ τήν ένέργεια πον γιά πρώτη φορά άνακαλύ-φ·θηκε τό 1939 σέ μία καλλιέργεια Βιόντων (Βιόντα: φνο-σαλίδια ένέργειας έν δράσει όρατά ιιέ μικροσκόπιο) τήν ό-νόμασε ό Ράιχ ΟΡΓΟΝ. Αυτός είναι ένας όρισμός πού ά-

1 3 4

ποτελείται άπό τίς έννοιες «όργανιομός» και «όργαοτι-κός» γιά νά θυμίζει τήν Ιστορία τής άνακάλνψής της, δη-λαδή μέ τήν βοήθεια τον τύπον πον άποδίδει τόν όργαομό και τά βιολογικά τον αποτελέσματα (έλευ&ερονμενες όρ-γανικές ονοίες)». (Άν. σελ. 78).

66) Σ' ένα μεταγενέστερο σημείωμα ό Ράιχ έγραψε, δτι δλες « οί Ιδέες ττερί 'Ενέργειας, Στάσης καί Έκφόρτ ί-σης προέρχονται άπό τόν Breuer, ή οεξοναλική άποψη άπό τόν Φρόνντ».

67) Τό μικροσκόπιο, τηλεσκόπιο, όργονοσκόπιο, ό με-τρητής διαφοράς θερμοκρασιών, τό ήλεκτροοκόπιο, ό μετρη-τής πεδίων, τό φωτόμετρο φθορισμού, ό μετρητής GEI-GER, είναι μερικά άπό τα όργανα πον χρησιμοποιήθηκαν, 07W τό ένα μέρος γιά νά κάνονν τήν όργονοενέργεια ορα-τή κι άπό τ' άλλο μέρος γιά νά τήν παρονσιάσονν καί νά τή μετρήσουν ποοοτιχώς καί μάλιστα οέ βιολογικά παρα-σκενάσματα καί οτήν άτμόοη>αιρα.

68) [«Γαλάζιο είναι τό ειδικό χρώμα τής όργονοενέρ-γειας μέσα και £ξω άπό τόν όργανισμό.] Ή κλασική φυ-οική προσπαθεί νά έξηγήοει τό γαλάζιο χρώμα τον ουρα-νού μέ τήν άποχώριση τον γαλάζιον άπό τά φασματικά χρώ-ματα μέσα στήν άεριώδη άτμόοφαιρα. Είναι Ιν τούτοις γε-γονός δτι τό γαλάζιο μπορεί νά τιαρατηρηθεί ο* δλες τις λειτονργίες πον ΐχονν οχέοη μέ τήν κοσμική ή τήν άτμο-σγαιρική ή τήν όργανική όργονοενέργεια: [Τό πρωτότιλα-σμα κάθε ε'δονς οέ κάθε κύτταρο ή βακτηρίδιο είναι γα-λάζιο. Σννηθως τό χαρακτηρίζονν σάν «θλάση» τού φο>-τός, πράγμα δμως 7τον δέν είναι όρθό, γιατί τό κύτταρο κάτω άπό τις Ιδιες οννθηκες χάνει τό γαλάζιο χρώμα δ-ταν πεθάνει]. Τά ονννεφα τής καταιγίδας ΐχονν χρώμα βαθύ μπλέ, 7τράγμα 7ΐον προέρχεται άπό τίς μεγάλες ποσό-τητες δργόν οί όποιες περιέχονται στις μάζες τοϋ άτμο-ποιημένον νερού. I"Ενας τελείως συσκοτισμένος χώρος, πον είναι έπενδνμένος μέ μεταλλικές ττλάκες (ό λεγόμενος *Οργονόχωρος) δέν είναι μαύρος, δηλαδή τελείως άφω-τος, άλλά έχει μιά γαλάζια ή γαλάζια - γκρι χροιά. Ή όργονοενέργεια έκπέμπει αυθόρμητα φώς· είναι «φωτοβο-λούσα».] Τό νερό ok δαθεάς λίμνες ή τό νερό τής θάλαο-

1 3 5

οας είναι γαλάζιο. Τό χρώμα τον πνρακτωμένον, διαοπα-ζόμενον ξύλον είναι γαλάζιο· τό ίδιο και οί ψωτοβο/.ού-οες ονρές τών πυγολαμπίδων καί τό βόρειο οέλας. ΙΉ ά-κτινοβολία κενών δοχείων, γεμιομένων μέ όργονοενέργεια είναι γαλάζια.»] (Ράϊχ, ό ονοοωρεντής όργονοενέργειας, ή έπιοτημονική καί ιατρική τον χρήοη, ORG ΟΧ ISSTITU-TE PRESS, 1951 οελ. 15).

69) Μία ονοκενή γιά νά ονλλέγει καί νά πνγκεντρώ-νει τήν άτμοοφαιρική όργονοενέργεια μέ τή βοήθεια ιιιάς όριομένης διάταξης οργανικού καί μεταλλικού υλικού, ή ό-ποια βασίζεται οτό γεγονός ότι αύτή ή ένέργεια άπορρο-φάται από τό πρώτο καί άντανακλάται άπό τό δεύτερο. u'O ονοοωρεν της Όργονοενέργε ιας» : Τό σύγγραμμα αύτό ή-ταν μέσα στις έργαοίες τον Ράιχ πού καταστράφηκαν άπό τήν υπηρεσία τροφίμων καί φαρμάκων (FOOD AND DRUG ADMINISTRATION).

70) Ή έμφαση πον δίνω οτήν φροϋδική θεωρία τής Λίμπιντο οάν τόν υποθετικό πρόδρομο τής πραγματικής, ά-ναχάλνψης τής κοσμικής ζωϊκής ένέργειας, βασίζεται οτό γεγονός δτι οάν ψνχαναλντής δούλεψα πρακτικά καί κλι-νικά δώδεκα χρόνια μ' αύτή τήν θεωρία καί στό δτι αύ-τή ή άνακάλυψη τιροήλθε άπό τις έξελίξεις καί τις διαμά-χες μέοα οτήν ψνχαναλντική κίνηση, θά μπορούσα έν τού-τοις νά είχα ξεκινήσει αύτή τήν άνακάλυψη κι άπό τήν «ένδελέχεια» τον Driesch ή άπό τό «Elan vital» τον Μτιερξον ή άπό όποιοδήποτε κλάδο τής βιοχημικής è πιοτήμης, άν είχα δουλέψει τιρακπικά ο ένα άπό αυτά τά πεδία. Ή άνεξαρτηοία τής σκέψης μον θάχε φέρει και α αύτά τά πεδία παρόμοιες διαμάχες. Μ' αύτό θέλω νά πώ δτι υπάρχουν πολλοί δρόμοι τής άνακάλνψής μου». (Ράϊχ, 1954, άρχείο).

71) «"Ο,τι ή ψνχαναλντική θεωρία δνομάζει «ΑΥΤΟ», είναι στήν πραγματικότητα ή φυσική όργονολειτουργία τοΰ 6ιοουοτήματος. Ή έννοια «ΑΥΤΟ» έκφράζει μέ μεταφν-οικό τρόπο τό γεγονός δτι οτό βιοούοτημα υπάρχει ένα «Κάτι» που οί λειτουργίες του προσδιορίζονται έξω άπό ιό άτομο. Αυτό τό «Κάτι», τό «ΑΥΤΟ», είναι μία φυσική πραγματικότητα: ή κοομική όργονοενέργεια. Τό ζών «όρ-

136

γονοτικό σύστημα», 6 «βιολογικός μηχανισμός» δέν τταρι-σιάνει τίποτε άλλο άπό μία είδική κατάσταση ονγκεντρο>-μένης όργονοενέργειας. "Ενας ψυχαναλυτής περιέγραψε πριν λίγο καιρό σέ μία συνέντευξη τό Όργόν σάν ((ταυτό-σημο μέ τό φροϋδικό <(ΑΥΤΟ». Αύτή ή υπόθεση είναι έξί-σου σωστή δπως και ή ύπόθεση δτι ή Αριστοτελική 'Ενδε-λέχεια είναι ταυτόσημη μέ τό Όργόν. Είναι πράγματι όρ-θό δτι οί έννοιες ΑΥΤΟ, 'Ενδελέχεια, Elan vital καί Όργόν τιεριγράφουν τό «ίδιο πράγμα». Άλλά Αναλο-γίες αυτού τοΰ είδους άπλοποιοϋνε υπερβολικά τά πράγμα-τα. Τό όργόν είναι μία ένέργεια κοσμικής φύσεως, όρατή καί Ικανή νά μετρηθεί και νά έφαρμοσθεί. "Εννοιες δμως σάν ΑΥΤΟ, 'Ενδελέχεια ή Elan vital είναι μόνο μία Έκφραση γιά μιά τιροαίσθηση δτι υτιάρχει μία τέτοια ένέργεια. Είναι τά ιηλεκτρομαγνητικά κύματα» του Μά-ξουελ ταυτόσημα μέ τά ήλεκτρομαγνητικά κύματα τοΰ Χέρτζ; Είναι, χωρίς Αμφιβολία. Άλλά μέ τά τελευταία μπορεί νά στέλνει κανείς μηνύματα πάνω άπό θάλασσες, μέ τά πρώτα δχι. «Σωστές» παρομοιώσεις αύτον τοΰ εί-δους, χωρίς νά άναφέρονται οί πραγματικές διαφορές, έ-χουν σάν αποτέλεσμα νά παρουσιάζουν σάν ασήμαντες με-γάλες άνακαλύψεις τών φηιοικών έπιοτημών. Δέν είναι έ-πιοτημονικές, δπως έπίοης δεν έκφράζεται έπιστημονικά και ό κοινωνιολόγος πού τιριν λίγο καιρό χαρακτήρισε τό' Όργόν σάν άπλή «Ύτιόθεση». Μέ υποθέσεις, μέ έννοιες σάν τό ΑΥΤΟ ή τήν έν$ελέχεια, δέν είναι δυνατό π.χ. νά φορτίσει κανείς σωματίδια τοϋ αίματος ή νά καταστρέψει καρκινικούς όγκους: τουναντίον αύτό είναι δυνατό μέ τήν Όργονοενέργεια». (Χαρακτηρολογική Ανάλυση σελ. 304).

137