1

ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΟΕΔΒ Προϊστορία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ. 6-7) 1. Παρατηρώντας την εικόνα του βιβλίου σας στη σελίδα 7, μπορείτε να φανταστείτε την καθημερινή ζωή του ανθρώπου κατά την Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή; Ο άνθρωπος ζει νομαδικά, μαζί με άλλους ανθρώπους με τους οποίους πιθανόν να συνεργάζεται σε ορισμένες δραστηριότητες. Το πρωί η ημέρα του ξεκινάει με το πρωινό του γεύμα, το οποίο περιλαμβάνει μερικούς καρπούς που είχε μαζέψει τις προηγούμενες ημέρες στη σκηνή του. Στη συνέχεια, πρόκειται να αναζητήσει τροφή. Πηγαίνει μόνος του ή με άλλους φίλους του για κυνήγι με αιχμές και χειροπελέκεις στο βουνό και στο δάσος. Άλλες φορές πηγαίνει για ψάρεμα. Το μεσημέρι επιστρέφει στη σκηνή του με τη λεία του και αρχίζει να ετοιμάζει το γεύμα του. Ανάβει έξω από τη σκηνή φωτιά με κροκάλες και ψήνει τα κομμάτια κρέατος. Το απόγευμα, αφού ξεκουραστεί, ασχολείται με άλλες εργασίες. Κατασκευάζει διάφορα εργαλεία, σκαλίζοντας τα με αιχμές και λεπίδες και σπάζοντας τα με βαριά οστέινα εργαλεία. Μεταφέρει νερό στη σκηνή του από την κοντινότερη πηγή, δίπλα στην οποία έχει κατασκηνώσει. Το βράδυ τρώει μερικούς καρπούς και, κουρασμένος, πηγαίνει να κοιμηθεί. Κάπως έτσι υποθέτουμε ότι περνούσε η ημέρα του παλαιολιθικού ανθρώπου. 2. Χαρακτηριστικά της ζωής του ανθρώπου κατά την Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή:

Την περίοδο αυτή το κλίμα ήταν ψυχρότερο απ’ ό,τι σήμερα. Ο άνθρωπος βρίσκει συχνά καταφύγιο στα σπήλαια, μετακινείται ακολουθώντας τα θηράματά του και προτιμά για προσωρινή εγκατάσταση τις θέσεις κοντά στις όχθες ποταμού, δίπλα σε πηγές νερού ή δίπλα σε λίμνες. Κατά τη διάρκεια της Παλαιολιθικής και Μεσολιθικής εποχής ο άνθρωπος είναι κυνηγός και τροφοσυλλέκτης, ενώ βοηθητικό ρόλο παίζει και η αλιεία. Τα θηράματα ποικίλλουν ανάλογα με την περιοχή. Στην ανατολική Ευρώπη κυριαρχεί το μαμούθ, ενώ στη δυτική ο τάρανδος, ο αίγαγρος και η αντιλόπη. Στη μεσογειακή Ευρώπη

Γ Υ Μ Ν Α Σ Ι Ο Α Ρ Α Δ Ι Π Π Ο Υ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2019-2020

ΒΟΗΘΗΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ Α΄ΤΑΞΗΣ

2

τα βόδια, τα ελάφια και οι ίπποι αποτελούν, μαζί με τους καρπούς, την κύρια τροφή του ανθρώπου. Για την κατασκευή των όπλων και των εργαλείων του ο άνθρωπος χρησιμοποιεί οστά και κέρατα ζώων ή, κυρίως, κατεργάζεται τον λίθο. Για να αντιμετωπίσει το κρύο, περιτυλίγεται με δέρματα ζώων. Ο «Σοφός άνθρωπος» θάβει τους νεκρούς του και στους τάφους τοποθετεί διάφορα κτερίσματα. Αυτό δείχνει ότι πιστεύει σε μια άλλη ζωή, μετά το θάνατο.

3. Τι εννοούμε όταν λέμε ότι ο άνθρωπος κατά την Παλαιολιθική και τη Μεσολιθική εποχή είναι κυνηγός και τροφοσυλλέκτης; Εννοούμε ότι στις εποχές αυτές τρέφεται και επιβιώνει από το κυνήγι των θηραμάτων του και το μάζεμα των καρπών (τροφής). Δεν έχει μόνιμη εγκατάσταση, αλλά μετακινείται συχνά από μέρος σε μέρος, ακολουθώντας την «τροφή» του, δηλαδή τα θηράματά του. Επίσης, χρησιμοποιεί τα δέρματά τους για να προστατευτεί από το κρύο.

4. Τι είναι οι σπηλαιογραφίες;

Σε πολλές παλαιολιθικές τοποθεσίες της Ευρώπης βρέθηκαν σπηλαιογραφίες, δηλαδή εικόνες ζώων και σπάνια ανθρώπων ζωγραφισμένες με χρώματα ή χαραγμένες στα τοιχώματα των σπηλαίων. Στις ζωγραφικές παραστάσεις απεικονίζονται διάφορα ζώα, όπως ρινόκεροι, λιοντάρια, μαμούθ, άλογα, βίσονες, αρκούδες, τάρανδοι, ελάφια κ.ά. Οι παλαιολιθικές παραστάσεις των σπηλαίων έχουν μαγική ή συμβολική σημασία και εκφράζουν τις αντιλήψεις για το μυστήριο της ζωής και του θανάτου, καθώς και την αγωνία της επιβίωσης. Πιστεύεται ότι τότε δημιουργείται και η θρησκεία, η πίστη σε δυνάμεις που επηρεάζουν τη ζωή των ανθρώπων, και την ίδια εποχή ξεκινά η ταφή των νεκρών.

Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (σελ. 9-11)

5. Χαρακτηριστικά της ζωής του ανθρώπου κατά τη Νεολιθική εποχή:

Μόνιμη εγκατάσταση και δημιουργία οικισμών.

Απασχόληση με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.

Χρήση της κεραμικής (πηλός).

Υφαντική

Γεννιέται στην «εύφορη ημισέληνο» η περιοχή που περιλαμβάνει τη Μεσοποταμία, την

Παλαιστίνη και την Αίγυπτο.

Πρώτες καλλιέργειες: δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, βρόμη, σίκαλη, καλαμπόκι)

Γεωργία

3

Κατασκευή εργαλείων που διευκολύνουν την καλλιέργεια: αλέτρι (όργωμα), δρεπάνι

(θερισμός), μυλόπετρες (άλεσμα).

Βάση της είναι τα αιγοπρόβατα, τα βοοειδή και οι χοίροι.

Χρήση της κεραμικής . Κατασκευάζονται κεραμικά σκεύη που χρησιμοποιούνται για τη

διατήρηση δημητριακών και το ψήσιμο των τροφών.

Υφαντική. Κατασκευή υφασμάτων με μαλλί προβάτων ή με φυτά.

Κτίζονται μόνιμες κατοικίες.

Κτίζονται σπίτια με ξύλα, πλίνθους και πέτρες.

Δημιουργούνται τα πρώτα χωριά.

6. Αφού παρατηρήσετε την εικόνα του βιβλίου σας στη σ. 9 με τίτλο «Η καθημερινή ζωή του νεολιθικού ανθρώπου», να δώσετε τα κύρια στοιχεία της. Τα κύρια στοιχεία της καθημερινής ζωής του νεολιθικού ανθρώπου είναι τα εξής:

α) Οι άνθρωποι διαλέγουν περιοχές για μόνιμη εγκατάσταση, χτίζουν σπίτια και δημιουργούν

οικισμούς. Άρα ζουν σε κοινότητες και όχι μόνοι. Τα υλικά που χρησιμοποιούν για να χτίσουν τα

σπίτια τους είναι πέτρες, πλίνθοι και ξύλα.

β) Προχωρούν στην παραγωγή της τροφής τους και ασχολούνται με τη γεωργία και

την κτηνοτροφία. γ) Κατασκευάζουν διάφορα εργαλεία από λειασμένο λίθο για την καλλιέργεια της γης, όπως το αλέτρι, το δρεπάνι, τη μυλόπετρα. δ) Αναπτύσσουν νέες τεχνικές (κεραμική, υφαντική). Χρήση της κεραμικής. Κατασκευάζουν κεραμικά σκεύη (δηλαδή από πηλό), που χρησιμοποιούνται για τη διατήρηση-αποθήκευση των δημητριακών και το ψήσιμο των τροφών τους. Υφαντική. Κατασκευή υφασμάτων με μαλλί προβάτων ή με φυτά.

Κτηνοτροφία

Νέες τεχνικές

Οικισμοί

4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄ : Η Εποχή του Χαλκού (3000-1100 π.Χ.)

ΟΙ ΛΑΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ (σελ. 13-20) 7. Ποια είναι η συμβολή των Σουμερίων στην ανάπτυξη του πολιτισμού; Με τους Σουμέριους, τον πρώτο λαό στον κόσμο, που ανέπτυξε υψηλό πολιτισμό , αρχίζει ουσιαστικά η ιστορία. Εφηύραν τον τροχό που τον χρησιμοποίησαν στην κατασκευή του άρματος. Γενικά η εφεύρεση του τροχού βοήθησε στη μεταφορά πραγμάτων, στις μετακινήσεις τους. Τελειοποίησαν το άροτρο, βελτιώνοντας έτσι την απόδοση των καλλιεργειών. Επεξεργάστηκαν πρώτοι τα μέταλλα. Ίδρυσαν απόλυτα συγκροτημένες πόλεις με κυριότερη την Ουρ. Εφηύραν τη σφηνοειδή γραφή την οποία υιοθέτησαν και άλλοι λαοί στη συνέχεια. 8. Ποια η προσφορά των Βαβυλωνίων στον πολιτισμό; Το Βαβυλωνιακό κράτος βοήθησε ιδιαίτερα την ανάπτυξη των επιστημών και των γραμμάτων. Η επιστήμη της αστρονομίας οφείλει στους Βαβυλώνιους τα πρώτα της βήματα, ενώ το έπος Γιλγαμές είναι ο πολυτιμότερος καρπός της πνευματικής τους ανάπτυξης. 9. Τι γνωρίζετε για τον κώδικα του Χαμουραμπί; Ποια η σημασία του για την ανθρωπότητα; Έτσι ονομάζεται η αρχαιότερη γραπτή νομοθεσία η οποία σώθηκε χαραγμένη σε μία πέτρινη στήλη (Κώδικας Χαμουραμπί). Είναι γραμμένη σε σφηνοειδή γραφή. Συνολικά υπήρχαν 282 νόμοι. Ο Βαβυλώνιος βασιλιάς Χαμουραμπί, δέχεται τη νομοθεσία από τον ίδιο το θεό Σαμάς. Άρα οι νόμοι του έχουν θεϊκή προέλευση. Οι νόμοι του Χαμουραμπί είναι αυστηρότατοι και μας δίνουν μια παραστατική εικόνα της κοινωνίας της εποχής. (σ. 14-15) 10. Να αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος χαρακτήρισε την Αίγυπτο «δώρον του Νείλου». Ο Νείλος αποτελεί πηγή ζωής και παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης για την Αίγυπτο για τους πιο κάτω λόγους: Όταν πλημμυρίζει, το νερό του ποτίζει τα χωράφια μεταβάλλοντας την Αίγυπτο σε σιτοβολώνα. Είναι η μοναδική οδός επικοινωνίας της Αιγύπτου με τους άλλους λαούς. Έτσι γίνονται έμπειροι ταξιδιώτες (ανάπτυξη της ναυσιπλοΐας) και ασχολούνται με το εμπόριο. Η πλούσια χλωρίδα και πανίδα του Νείλου εξασφαλίζει και καλύπτει τις διατροφικές ανάγκες των κατοίκων της. Σ΄ αυτόν ψαρεύουν και κυνηγούν. Στις όχθες του (στο Δέλτα του ποταμού) φυτρώνει το φυτό πάπυρος ( που τον χρησιμοποιούν για να κατασκευάζουν πλοία, καλάθια, σχοινιά και χαρτί) Διασχίζει την Αίγυπτο σε μία απόσταση 1000 χιλιομέτρων.

5

11. Ποιες ήταν οι κοινωνικές τάξεις στην Αίγυπτο; Φαραώ Χωρικοί: 9 δέκατα πληθυσμού. Η γη που καλλιεργούν δεν τους ανήκει. Πληρώνουν βαριούς φόρους στους ιδιοκτήτες γης (Φαραώ, κρατικούς υπαλλήλους, ιερατείο). Τεχνίτες: ζουν στις πόλεις. Είναι ξυλουργοί, οικοδόμοι, σιδηρουργοί, επεξεργαστές μετάλλων, χρυσοχόοι, ξυλογλύπτες κ.α. Αιχμάλωτοι πολέμου: εργάζονται στα ορυχεία. 12. Τι γνωρίζετε για τον Φαραώ; Έτσι ονόμαζαν οι Αιγύπτιοι τους βασιλιάδες - ηγεμόνες τους . Ο Φαραώ θεωρείται γιος του υπέρτατου θεού των Αιγυπτίων, του Όσιρι. Συνεπώς, οι Αιγύπτιοι αποδίδουν θεϊκή ιδιότητα στους Φαραώ. Είναι απόλυτος κυρίαρχος, διοικεί το στρατό και είναι ο ανώτατος θρησκευτικός αξιωματούχος. Ο Φαραώ για να κυβερνά χρησιμοποιεί πλήθος κρατικών υπαλλήλων. 13. Τι γνωρίζετε για τη θρησκεία των αρχαίων Αιγυπτίων; Η θρησκεία των Αιγυπτίων είναι πολυθεϊστική. Οι κυριότεροι από τους θεούς είναι ο Άμον Ρα, θεός του ήλιου, ο Όσιρις, θεός του ήλιου και της βλάστησης, και η Ίσις, θεά της γονιμότητας. Οι ναοί θεωρούνται οίκοι του θεού και οι ιερείς τελούν τα λατρευτικά τους καθήκοντα στο όνομα του Φαραώ. Οι Αιγύπτιοι πιστεύουν στη μετά θάνατον ζωή, γι’ αυτό φροντίζουν να ταριχεύουν τους νεκρούς (μούμιες). Επίσης κτίζουν ασφαλείς τάφους για τους φαραώ, τις πυραμίδες. 14. Ιερογλυφικά Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούν ένα είδος γραφής, τα ιερογλυφικά. Γράφουν επάνω σε πάπυρους, αλλά και οι τοίχοι των μνημείων είναι γεμάτοι από ιερογλυφικά κείμενα. Η αιγυπτιακή γραφή περιλαμβάνει περίπου 5.000 ιερογλυφικά σημεία. Η ιερογλυφική γραφή αποκρυπτογραφήθηκε από τον Σαμπολιόν. (βλέπε και πηγή σελ. 18 «Ο Σαμπολιόν και το μυστικό των ιερογλυφικών») 15. Ποια η συμβολή των Φοινίκων στον πολιτισμό; Οι Φοίνικες, πολιτιστικά, επηρεάστηκαν από τους γύρω λαούς, αλλά η μεγάλη συμβολή τους στην εξελικτική πορεία της ιστορίας ήταν η επινόηση ενός αλφαβήτου, το οποίο σχηματιζόταν από 22 σύμφωνα (φοινικικό αλφάβητο). Εξέλιξη αυτού του αλφαβήτου αποτελεί το ελληνικό αλφάβητο.

6

Ο ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (σελ. 21-22) 16. ΚΥΚΛΑΔΙΚΗ ΤΕΧΝΗ (Μαρμάρινα ειδώλια): Παρατηρήστε προσεκτικά τις εικόνες. α. Τι είδος ιστορικής πηγής αποτελούν; β. Περιγράψτε ένα κυκλαδικό μαρμάρινο ειδώλιο αναφερόμενοι σε όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του γνωρίσματα (τι απεικονίζουν, υλικό κατασκευής, περιγραφή επιμέρους στοιχείων). Αποτελούν πρωτογενείς πηγές. Υλικό κατασκευής: λευκό μάρμαρο. Απεικονίζουν, συνήθως, γυμνές γυναικείες και σπανιότερα ανδρικές μορφές (άνδρες μουσικοί, πολεμιστές ή κυνηγοί) σε μετωπική στάση, με διπλωμένα χέρια στο στήθος και ενωμένα πόδια. Κύρια χαρακτηριστικά: Οι μορφές είναι έντονα σχηματοποιημένες, με λίγες αλλά χαρακτηριστικές λεπτομέρειες για την αναγνώριση του φύλου.

Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (σελ. 23-25)

17. Πού αναπτύχθηκε ο μινωικός πολιτισμός, ποιος αρχαιολόγος τον έφερε στο φως και πού οφείλεται το όνομα του πολιτισμού αυτού;

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στην Κρήτη στην 3η και 2η χιλιετία π.Χ. είναι γνωστός με το όνομα «μινωικός πολιτισμός» . Πήρε το όνομά του από το μυθικό βασιλιά της Κνωσού Μίνωα και ήρθε στο φως στις αρχές του 20ού αιώνα με τις ανασκαφές του Βρετανού αρχαιολόγου Άρθουρ Έβανς στην Κνωσό.

18. Ποια είναι τα σπουδαιότερα μινωικά κέντρα;

Τα σπουδαιότερα μινωικά κέντρα είναι τέσσερα και βρίσκονται στην Κνωσό, στην Φαιστό, στη Ζάκρο και στα Μάλια.

7

19. Περιγραφή μινωικού ανακτόρου

Τα ανάκτορα είναι μεγάλα συγκροτήματα κτιρίων, αποτελούνται δηλαδή από πολλές πτέρυγες δωματίων και είναι τα διοικητικά, οικονομικά, θρησκευτικά και καλλιτεχνικά κέντρα της περιοχής στην οποία βρίσκονται.

Παρά τις επιμέρους διαφορές, όλα τα μινωικά ανάκτορα έχουν τα εξής κοινά χαρακτηριστικά: • Έχουν προσανατολισμό στον άξονα Βορρά-Νότου. • Έχουν μία ορθογώνια κεντρική αυλή. Γύρω της αναπτύσσονται οι πτέρυγες των δωματίων. • Ήταν πολυώροφα, είχαν μεγάλες κλίμακες, φωταγωγούς, σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης και αρκετοί χώροι τους έφεραν τοιχογραφίες. Από αυτές αντλούμε πλήθος πληροφοριών για πολλές από τις πτυχές της ζωής των Μινωιτών. • Δεν ήταν οχυρωμένα.

20. Τα μινωικά ανάκτορα είναι διοικητικά, οικονομικά, θρησκευτικά και καλλιτεχνικά κέντρα. Να τεκμηριώσετε την πιο πάνω θέση.

Τα ανάκτορα ήταν η κατοικία του άρχοντα της ευρύτερης περιοχής (άρα ήταν κέντρα διοικητικά), συγκεντρωνόταν η παραγωγή και τα εμπορεύματα για να διατεθούν στο εσωτερικό του νησιού ή στο εξωτερικό (άρα ήταν κέντρα οικονομικά), ήταν επίσης κέντρα κατασκευής πολύτιμων αντικειμένων και καλλιτεχνημάτων (άρα ήταν κέντρα καλλιτεχνικά) και εκεί μαζευόταν πλήθος κόσμου με την ευκαιρία διαφόρων θρησκευτικών τελετών ( άρα ήταν κέντρα θρησκευτικά)

21. Ποια είδη γραφής χρησιμοποιήθηκαν από τους Μινωίτες και τι γνωρίζετε γι’ αυτά;

Αρχικά γύρω στο 1700 π.Χ. δημιουργήθηκε ένα σύστημα γραφής το οποίο έμοιαζε με τα ιερογλυφικά, όπως αποδεικνύει ο δίσκος της Φαιστού. Η γραφή αυτή δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.

Λίγο αργότερα άρχισε να χρησιμοποιείται ένα νέο σύστημα γραφής, η Γραμμική Α. Η γραφή ήταν συλλαβική, δηλαδή κάθε σημείο αντιστοιχούσε σε μία συλλαβή, και υπήρξε το πρότυπο για την ανάπτυξη της μυκηναϊκής γραφής. Σημεία αυτής της γραφής έχουν βρεθεί κυρίως επάνω σε αγγεία ή χαραγμένα σε πινακίδες απογραφής εμπορευμάτων. Η γραφή όμως αυτή δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.

Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΜΙΝΩΙΤΩΝ (σελ. 26-28)

22. Τι γνωρίζετε για τη θρησκεία των Μινωιτών ; (θεότητες, τόποι λατρείας, ιερό δέντρο, ιερό ζώο, τελετουργίες)

Οι Μινωίτες πίστευαν, βασικά, σε ένα σύμπλεγμα γυναικείων θεοτήτων οι οποίες έχουν άμεση σχέση με τη βλάστηση και τη διαδοχή των εποχών, την άνθηση και το μαρασμό, το θάνατο και την ανάσταση.

8

Στα χρόνια της ακμής του μινωικού πολιτισμού δεν υπήρχαν στην Κρήτη μεγάλοι ναοί αλλά μόνο μικρά ανακτορικά ή οικιακά ιερά. Οι πιστοί αισθάνονται τη θεότητα σαν κάτι μυστηριακό, φευγαλέο και άπιαστο. Συχνά η λατρεία του θείου πραγματοποιείται και σε σπήλαια, όπως στο Δικταίο Άντρο, όπου οι πιστοί προσέφεραν μικρά ειδώλια που απεικόνιζαν τους ίδιους τους θεούς. Μεγάλη είναι η σημασία του ιερού δέντρου στη μινωική θρησκεία. Το κύριο ιερό δέντρο φαίνεται να είναι η ελιά. Από τα ζώα σημαντικό ρόλο παίζει στη μινωική θρησκεία ο ταύρος. Οι τελετές περιλάμβαναν χορούς και αγώνες, όπως τα ταυροκαθάψια. Το ιερατείο το αποτελούσαν κυρίως γυναίκες, αλλά υπήρχαν και άνδρες ιερείς.

23. Τι ήταν τα ταυροκαθάψια;

Τα ταυροκαθάψια ήταν μέρος ιερής τελετουργίας. Το πιο επικίνδυνο άθλημα της μινωικής εποχής, στο οποίο ο αθλητής εκτελούσε άλματα πάνω από τον ταύρο. Το άθλημα, αντίθετα με την ταυρομαχία, δεν απαιτούσε το φόνο των ταύρων. Ο σκοπός του ήταν να αναδείξει την τόλμη και την ευλυγισία των αθλητών. Τέσσερις άνδρες και γυναίκες και τριγυρίζοντας τον ταύρο, ένας από αυτούς προσπαθούσε να ανέβει στη ράχη του ζώου και κρατώντας τα κέρατα του εκτελούσε διάφορες ακροβατικές ασκήσεις. (εικ. σελ. 26)

24. Τι γνωρίζετε για τα Καμαραϊκά αγγεία;

Τα ωραιότερα αγγεία αυτής της εποχής στη μινωική Κρήτη είναι τα πολύχρωμα καμαραϊκά. Οφείλουν την ονομασία τους στο σπήλαιο των Καμαρών, όπου πρωτοβρέθηκαν. Κατασκευάζονταν στα εργαστήρια των μεγάλων ανακτόρων της Κνωσού και της Φαιστού. Τα καμαραϊκά αγγεία εξάγονταν σε όλη την ανατολική Μεσόγειο και την Αίγυπτο. Διακοσμούνταν συνήθως με πολύπλοκα καμπυλόγραμμα σχέδια γεμάτα φαντασία και σπανιότερα με θέματα από το ζωικό και φυτικό κόσμο. Χαρακτηριστικό των καμαραϊκών αγγείων είναι η πολυχρωμία: κόκκινο, κίτρινο, λευκό. Μερικά είχαν πολύ λεπτά τοιχώματα που θυμίζουν κέλυφος αυγού (ωοκέλυφα) (εικ. σελ. 27)

Ο ΜΥΚΗΝΑΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (σελ. 29-32)

25. Πού και πότε αναπτύχθηκε ο μυκηναϊκός πολιτισμός και πού οφείλει το όνομα του;

0 πολιτισμός που αναπτύχθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά την ύστερη Εποχή του Χαλκού (1600-1100 π.Χ.) ήταν ο πρώτος μεγάλος ελληνικός πολιτισμός. Την ονομασία του επινόησαν οι αρχαιολόγοι από το σημαντικότερο κέντρο της εποχής, τις Μυκήνες. Πρώτοι ήρθαν στο φως οι βασιλικοί τάφοι που ανέσκαψε στην ακρόπολη των Μυκηνών ο Ερρίκος Σλήμαν .

26. Τι ήταν τα Κυκλώπεια τείχη;

Έτσι ονομάζονται τα τείχη των μυκηναϊκών ακροπόλεων, γιατί οι τεράστιοι ογκόλιθοι που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή τους είχαν εντυπωσιάσει τους αρχαίους Έλληνες και τους έκαναν να αποδώσουν την οικοδόμησή τους στους μυθολογικούς Κύκλωπες.

9

27. Ποια ήταν η γραφή των Μυκηναίων και τι γνωρίζετε για αυτή;

Η γραφή των Μυκηναίων ήταν η Γραμμική γραφή Β. Οι Βρετανοί Μάικλ Βέντρις και Τζον Τσάντγουικ αποκρυπτογράφησαν τη γραφή των πινακίδων, τη Γραμμική Β. Τότε διαπιστώθηκε ότι η γλώσσα των πινακίδων ήταν ελληνική. Η γραφή των πινακίδων είναι συλλαβική, δηλαδή κάθε σύμβολο αποδίδει μια συλλαβή (πα, τα, ρο, μα, τι). Το ίδιο συμβαίνει και με τη Γραμμική γραφή Α τής Κρήτης, η οποία ακόμη δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η Γραμμική γραφή Β είναι εξελιγμένη και τελειοποιημένη μορφή της Γραμμικής γραφής Α. Στα κείμενα των πινακίδων με Γραμμική γραφή Β καταγράφονται διάφορες εμπορικές-οικονομικές δραστηριότητες των ανακτόρων που αφορούν κυρίως τη διακίνηση γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Έμμεσα, όμως, τα ίδια αυτά κείμενα μας δίνουν πληροφορίες για τη διοικητική οργάνωση και τη θρησκευτική ζωή του μυκηναϊκού κόσμου. (βλ. και πηγή σελ. 31 «Από τη Γραμμική γραφή Α στη Γραμμική γραφή Β»)

28. Λόγοι καταστροφής του μυκηναϊκού πολιτισμού:

Άλλοι επιστήμονες την αποδίδουν σε μετακίνηση νέων ελληνικών φύλων (κάθοδος των Δωριέων), άλλοι σε εσωτερικές αναταραχές και άλλοι, τέλος, στην τρομακτική αναστάτωση που επικρατεί αυτή την περίοδο στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, με την πτώση του κράτους των Χετταίων και με τις επιθέσεις των λεγόμενων «λαών της θάλασσας» εναντίον της Αιγύπτου. Η αναστάτωση αυτή είχε ως συνέπεια την πτώση του μυκηναϊκού εμπορίου και τη σταδιακή παρακμή των μυκηναϊκών ανακτόρων εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Μάλλον, όμως, η πτώση της μυκηναϊκής δύναμης οφείλεται σε ένα συνδυασμό και των τριών λόγων.

ΜΥΚΗΝΑΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ (σελ. 33-34)

29. Τι γνωρίζετε για τους Θολωτούς τάφους;

Ήταν τάφοι των βασιλιάδων και των οικογενειών τους, καθώς και άλλων αριστοκρατικών οικογενειών. Ήταν μεγάλα κτίσματα από πέτρα, με σχήμα κυκλικό και θολωτή στέγη. Στην είσοδο τους υπήρχε διάδρομος με χτισμένες και τις δύο πλευρές του. Μετά την ταφή του νεκρού, ο διάδρομος αυτός σκεπαζόταν με χώμα, όπως και ο ίδιος ο θολωτός τάφος και έτσι σχηματιζόταν ένας τεχνητός λόφος. Περίφημοι μνημειακοί Θολωτοί τάφοι είναι ο «θησαυρός του Ατρέα» στις Μυκήνες, που θεωρήθηκε ως τάφος του Αγαμέμνονα, ο «τάφος της Κλυταιμνήστρας» και άλλοι. (βλ. και πηγή σελ. 33 «Θησαυρός του Ατρέα»)

30. Τι γνωρίζετε για τη μυκηναϊκή θρησκεία; Στις πινακίδες αναφέρονται ο Ζευς, η Ήρα, ο Ποσειδών, η Άρτεμις, ο Άρης και ο Διόνυσος με εξαίρεση τον Απόλλωνα. Σπουδαία θέση κατέχει μία θεά η οποία συνήθως προσφωνείται με την ονομασία «Πότνια (=σεβάσμια)». Η «Κυρία Πότνια» είναι αναμφίβολα η κυρίαρχη μυκηναϊκή θεότητα και σε αυτήν προσφέρονται πρόβατα, αρωματικά έλαια, μαλλί και μέλι.

10

Οι Μυκηναίοι δεν έχτιζαν μεγάλους ναούς και, όπως και οι Μινωίτες, λάτρευαν τους θεούς τους σε μικρά ιερά. Το ιερατείο, άνδρες και γυναίκες, αποτελούσε ιδιαίτερη κοινωνική τάξη και διαχειριζόταν την περιουσία των ιερών. 31. Να περιγράψετε ένα μυκηναϊκό ανάκτορο. Τα μυκηναϊκά ανάκτορα έχουν πιο απλό σχέδιο από τα μινωικά. Αποτελούνται από έναν προθάλαμο που βλέπει στην αυλή και από το κύριο δωμάτιο που έχει μεγάλη κυκλική εστία στο κέντρο και είναι ο χώρος υποδοχής (τύπος μεγάρου). Γύρω υπάρχουν άλλοι δευτερεύοντες χώροι κατοικίας των ηγεμόνων.(βλ. και πηγή σελ. 33)

Ιστορικοί Χρόνοι

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄ : Αρχαϊκή Εποχή (800-479 π.Χ.)

ΑΠΟΙΚΙΑΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ (σελ.43-44) 32. Ποιοι λόγοι (αίτια) ώθησαν τους Έλληνες να μεταναστεύσουν κατά τον 8ον αιώνα π.Χ. ; Οι λόγοι που ώθησαν τους Έλληνες στη μετανάστευση ήταν κυρίως οικονομικοί, όπως η επιθυμία απόκτησης καλλιεργήσιμης γης, και η ανάγκη προμήθειας σιδηρομεταλλεύματος. Παράλληλα και λόγοι πολιτικοί, όπως η επικράτηση πολιτικών αντιπάλων, ανάγκασαν πολλούς να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους και να αναζητήσουν νέους χώρους εγκατάστασης. 33. Περιγράψετε τη διαδικασία ίδρυσης μιας αποικίας. Με ποια κριτήρια επέλεγαν το μέρος όπου θα ίδρυαν την αποικία τους; Η εγκατάσταση σε έναν τόπο δε γινόταν τυχαία. Η θέση επιλεγόταν από πριν και η αναχώρηση ήταν οργανωμένη. Ως αρχηγός της αποστολής (οικιστής) οριζόταν ένα άτομο που είχε ξεχωριστές ικανότητες και ενέπνεε εμπιστοσύνη σε όλους. Η τελετή της αναχώρησης γινόταν με τη συμμετοχή όλων των κατοίκων μέσα σε ένα κλίμα μεγάλης συγκίνησης. Η πόλη που ιδρυόταν είχε τις περισσότερες φορές πλούσια ενδοχώρα και απάνεμο λιμάνι. Συνήθως προτιμούσαν περιοχή που είχε φυσική οχύρωση. Αυτό τους απασχολούσε ιδιαίτερα, γιατί είχαν να αντιμετωπίσουν και την πιθανή έχθρα των κατοίκων της περιοχής. Η συμβίωση γενικά ήταν ειρηνική, αλλά δεν είναι λίγες οι φορές που οι άποικοι πολέμησαν για να κρατήσουν τη θέση τους. 34. Πού ίδρυσαν αποικίες οι Έλληνες; Γιατί; Ο χώρος της Μεσογείου και του Εύξεινου πόντου πλημμύρισε από εγκαταστάσεις των Ελλήνων. Ιδιαίτερη προτίμηση έδειξαν οι Έλληνες στην Κάτω Ιταλία, όπου το πλήθος των αποικιών συνετέλεσε ώστε ο χώρος αυτός να ονομαστεί Μεγάλη Ελλάδα.

11

35. Ποιες ήταν οι συνέπειες του Β' αποικισμού; Ο αποικισμός έφερε πολλές αλλαγές στη ζωή όλων των ανθρώπων. Ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας. Καθώς το εμπόριο αναπτυσσόταν, έγινε αναγκαία και η βελτίωση των μέσων διεξαγωγής του. Η εξέλιξη της ναυπηγικής τέχνης έδωσε μεγαλύτερα, ταχύτερα και ασφαλέστερα πλοία για τη μεταφορά ανθρώπων και εμπορευμάτων. Διάδοση του νομίσματος Σημαντικά υπήρξαν τα αποτελέσματα της αποικιακής εξάπλωσης στον πολιτιστικό τομέα. Η επαφή με άλλους λαούς διεύρυνε τον πνευματικό τους ορίζοντα. Οι Έλληνες άποικοι μετέφεραν τα στοιχεία του πολιτισμού τους στις αποικίες. Εκεί ήλθαν σε επαφή με άλλους λαούς, επηρέασαν και επηρεάστηκαν (οι Έλληνες δέχτηκαν ορισμένες επιδράσεις από τους λαούς) Η οικονομική ανάπτυξη οδήγησε στη βαθμιαία διαμόρφωση μιας νέας, οικονομικά ισχυρής κοινωνικής τάξης που την αποτελούσαν κυρίως οι έμποροι και οι βιοτέχνες. Οι πολίτες αυτοί, όσο ισχυροποιούνταν οικονομικά, τόσο διεκδικούσαν και συμμετοχή στη διαχείριση της πολιτικής εξουσίας.

Η ΠΟΛΗ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ (σελ.45-47)

36. Να αναφέρετε κάποιους τυράννους που επέβαλαν τυραννικό καθεστώς στις πόλεις – κράτη. Πεισίστρατος, Περίανδρος, Πολυκράτης, Φείδων.

Η ΣΠΑΡΤΗ (σελ. 48-49)

37. Σε ποιες κοινωνικές τάξεις ήταν χωρισμένοι οι κάτοικοι του σπαρτιατικού κράτους, ποιες οι ασχολίες της καθεμιάς;

Σπαρτιάτες: είχαν πλήρη δικαιώματα και σ' αυτούς είχε μοιραστεί η γη. Κύριες απασχολήσεις τους ήταν τα πολιτικά πράγματα και η πολεμική τέχνη.

Περίοικοι: ασχολήθηκαν με το εμπόριο . Κατοικούσαν σε οικισμούς γύρω από τη Σπάρτη.

Είλωτες: ήταν οι παλιοί κάτοικοι της Σπάρτης που έγιναν δούλοι. Είχαν την υποχρέωση να καλλιεργούν τη γη και να παραδίδουν ένα μέρος της παραγωγής στους ιδιοκτήτες του κτήματος. Ο φόβος μιας επανάστασης των δούλων ήταν πάντοτε υπαρκτός και ταλάνιζε τους Σπαρτιάτες.

38. Από ποιους θεσμούς συνίσταται το πολίτευμα της Σπάρτης;

Το πολίτευμα της Σπάρτης, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν έργο του μεγάλου νομοθέτη Λυκούργου. Η πόλη είχε δύο βασιλείς· οι οποίοι ήταν θρησκευτικοί και στρατιωτικοί αρχηγοί. Την ουσιαστική εξουσία στην πόλη είχαν οι πέντε έφοροι, υπεύθυνοι για την άμυνα και τις εξωτερικές σχέσεις του κράτους. Η γερουσία ήταν ένα συμβούλιο από 28 άτομα που είχαν ηλικία άνω των

12

εξήντα ετών. Κύριο έργο είχε να προετοιμάζει τα θέματα που υποβάλλονταν για έγκριση στην Απέλλα. Στη λαϊκή αυτή συνέλευση (Απέλλα) συμμετείχαν όλοι οι Σπαρτιάτες που είχαν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας τους.

39. Ποια ήταν η αγωγή των νέων στην αρχαία Σπάρτη;

Τα παιδιά από την ηλικία των επτά ετών τα αναλάμβανε η πόλη. Ζούσαν όλα μαζί σε ομάδες, όπου μάθαιναν να υπομένουν τη σκληρή ζωή και τις κακουχίες. Διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή, μουσική και χορό. Με ανάλογο τρόπο εκπαιδεύονταν και τα κορίτσια, τα οποία συμμετείχαν ελεύθερα σε πολλές εκδηλώσεις της πόλης. Έπρεπε και αυτά να αποκτήσουν δυνατό σώμα και να διαπλάσουν ηθικό χαρακτήρα. Έτσι θα μπορούσαν στο μέλλον να γίνουν άξιες μητέρες.

40. Τι ήταν ο λακωνισμός;

Οι Σπαρτιάτες μάθαιναν τα παιδιά τους να αποφεύγουν τη φλυαρία και να μιλούν σύντομα και περιεκτικά. Η διατύπωση μιας φράσης με λίγες λέξεις και έξυπνο περιεχόμενο ονομάστηκε λακωνισμός.

41. Ποιος ήταν ο βασικός σκοπός της σπαρτιατικής αγωγής;

Η Σπάρτη ήταν ένα στρατόπεδο, όπου ύψιστο σκοπό είχε να κάνει ικανούς στρατιώτες έτοιμους να πολεμήσουν με τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα για την πόλη τους , λόγω των κατακτητικών πολέμων και να αντιμετωπίζουν τους Είλωτες που επαναστατούσαν.

13

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Προϊστορία

ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ – ΧΑΛΚΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

1. Να περιγράψεις ένα νεολιθικό σπίτι του οικισμού της Χοιροκοιτίας και της Καλαβασού

-Τέντας. (σελ. 4 & εικόνες σελ. 4,5)

Για τα θεμέλια και τα κατώτερα μέρη των τοίχων χρησιμοποιούσαν πέτρες, ενώ για το πάνω μέρος πλιθάρια και πηλό. Η στέγη ήταν κατασκευασμένη από πηλό, ξύλα, καλάμια και κλαδιά. Διάταξη σπιτιών- σχέδιο: Τα σπίτια στους οικισμούς της Χοιροκοιτίας και της Καλαβασού-Τέντας ήταν κτισμένα πολύ κοντά το ένα στο άλλο, είχαν κυκλικό σχήμα και ένα μόνο δωμάτιο. Στο κέντρο του δωματίου υπήρχε η εστία. Μερικά σπίτια διέθεταν μεσοπάτωμα (σέντε, πατάρι) που στηριζόταν σε πεσσούς καθώς και βοηθητικούς χώρους που χρησίμευαν ως εργαστήρια και αποθήκες. Στα σπίτια υπήρχαν επίσης κατασκευές που χρησίμευαν ως κρεβάτια και καθίσματα και στα εργαστήρια ως πάγκοι εργασίας. Η στέγη ήταν θολωτή ή επίπεδη.

2.α. Πού επέλεγαν οι κάτοικοι της Κύπρου να κτίζουν τα σπίτια τους κατά τη Νεολιθική εποχή και γιατί; β. Σε τι νομίζεις ότι εξυπηρετούσε η πυκνή διάταξη των σπιτιών στους νεολιθικούς οικισμούς; (σελ. 4 & σελ. 8) Η Νεολιθική εποχή είναι από τις πιο σημαντικές φάσεις του πολιτισμού, γιατί την εποχή αυτή ο άνθρωπος αποκτά μόνιμη κατοικία εγκαταλείποντας έτσι την εποχή των σπηλαίων. Οι κάτοικοι στην Κύπρο οικοδομούν σπίτια σε χώρους που επιλέγουν προσεκτικά. Εκτός από την επιλογή του χώρου : να βρίσκεται κοντά σε ποταμούς και σε λόφους. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η προστασία από τα θηρία και τα στοιχεία της φύσης και από την άλλη η διατροφή τους με την καλλιέργεια της αρδεύσιμης κοιλάδας. Επιλέγουν να κτίσουν τα σπίτια τους το ένα κοντά στο άλλο για να νιώσουν ασφάλεια και να οργανώσουν καλύτερα την κοινωνία στην οποία επέλεξαν να ζήσουν. Η ζωή τους άλλαξε ριζικά, αφού οι καθημερινές τους εργασίες ήταν κατανεμημένες με τέτοιο τρόπο, ώστε από τη μία όλοι να προσφέρουν στη δημιουργία του οικισμού που έκτιζαν, και από την άλλη να βοηθήσουν στην ομαλή και ειρηνική συνύπαρξη κατοίκων του οικισμού. Τα ευρήματα των ανασκαφών στους νεολιθικούς οικισμούς της Κύπρου φανερώνουν την ύπαρξη μιας καλά οργανωμένης κοινωνίας που υπάκουε σ’ έναν άρχοντα. Ο αρχηγός του οικισμού θα πρέπει να κατοικούσε σε μια μεγάλη οικία.

14

3. Ποια ήταν τα ταφικά έθιμα των κατοίκων της Χοιροκοιτίας; (σελ. 8)

Η κοινωνία αυτή χαρακτηρίζεται από βαθιά θρησκευτικότητα. Κυρίαρχο στοιχείο αποτελεί η λατρεία των νεκρών, όπως φανερώνουν τα ταφικά έθιμα. Οι νεκροί θάβονταν σε συνεσταλμένη στάση κάτω από τα δάπεδα των οικιών ή έξω απ’ αυτές κοντά στην είσοδο (Χοιροκοιτία, Τέντα) αλλά και σε ξεχωριστά νεκροταφεία (Σωτήρα). 4. Τι μαρτυρούν τα ταφικά έθιμα των κατοίκων της Χοιροκοιτίας ως προς τις αντιλήψεις

των κατοίκων για τους νεκρούς. (σελ.8)

Την εποχή αυτή οι κάτοικοι της Κύπρου τοποθετούσαν συνήθως πέτρες στο σώμα του νεκρού και του πρόσφεραν κτερίσματα. Τα έθιμα αυτά μαρτυρούν πίστη στη συνέχιση της ζωής, αλλά και νεκροφοβία. Τα κτερίσματα ήταν αντικείμενα, όπως όπλα, εργαλεία, κοσμήματα, που τα τοποθετούσαν στους τάφους, γιατί πίστευαν ότι θα τα χρησιμοποιούσαν οι νεκροί (μεταθανάτια ζωή).

5. Τι είναι τα ειδώλια; (σελ. 8 & εικ. σελ.8)

Είναι μικρά αγαλματάκια. Τα ειδώλια φανερώνουν την αισθητική καλλιέργεια των κατοίκων . Από τη Νεολιθική εποχή σώθηκαν ειδώλια φτιαγμένα από σκληρή πέτρα ή πηλό. Μερικά ειδώλια έχουν σχέση με τη θεά της γονιμότητας και χρησιμοποιήθηκαν

σε τελετές.

6. Τι είναι τα σταυρόσχημα ειδώλια; (σελ. 8 & εικ. σελ.11 & λεζάντα)

Είναι μικρά αγαλματάκια. Τα ειδώλια φανερώνουν την αισθητική καλλιέργεια των κατοίκων . Από τη Νεολιθική εποχή σώθηκαν ειδώλια φτιαγμένα από σκληρή πέτρα ή πηλό. Μερικά ειδώλια έχουν σχέση με τη θεά της γονιμότητας και χρησιμοποιήθηκαν σε τελετές. Χαρακτηριστικά είναι τα σταυρόσχημα ειδώλια της Χαλκολιθικής εποχής στην Κύπρο. Τα σταυρόσχημα ειδώλια χρησιμοποιούνταν και ως περιδέραια.

ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

7. Τι είναι το τάλαντο και για ποιο λόγο του έδιναν το συγκεκριμένο σχήμα; (σελ. 12 & εικ. σελ. 12&13)

Το συναντάμε στην Κύπρο κατά την εποχή του Χαλκού (2500-1050 π.Χ.). Μετά την εξόρυξη του χαλκού ακολουθούσε η διαδικασία της κατεργασίας του μετάλλου. Ο χαλκός εξαγόταν από τα

λιμάνια της Κύπρου, όπως της Έγκωμης και του Κιτίου, σε μορφή ταλάντων, δηλαδή μεγάλων κομματιών χαλκού που είχαν σχήμα δέρματος βοδιού και βάρος μερικές δεκάδες κιλά. Έτσι γινόταν πιο εύκολη η μεταφορά του.

15

8. Πότε και από ποιους εξελληνίστηκε η Κύπρος; (σελ. 18)

Η Κύπρος εξελληνίστηκε από τους Μυκηναίους γύρω στο 1400 π.Χ.

9. Ποιοι λόγοι οδήγησαν τους Μυκηναίους να εγκατασταθεί στην Κύπρο την εποχή του χαλκού; (σελ. 18) Η στρατηγική θέση της Κύπρου και ο χαλκός της προσελκύουν την προσοχή των Μυκηναίων που την εποχή αυτή είχαν στα χέρια τους το εμπόριο της Μεσογείου. Οι Μυκηναίοι εγκαταστάθηκαν στο νησί γύρω στο 1400 π.Χ., στην αρχή ως έμποροι και αργότερα ως άποικοι.

10. Σε ποιους τομείς εξελλήνισαν το νησί; Να αναφέρεις παραδείγματα για τον κάθε τομέα που να αποδεικνύουν τον εξελληνισμό της Κύπρου από τους Μυκηναίους. (σελ. 16,17,18) Οι Μυκηναίοι εξελληνίζουν τους κατοίκους του νησιού, μέσω μια μακρόχρονης διαδικασίας πράγμα που διαπιστώνεται από τη γλώσσα, τη θρησκεία, τους θεσμούς και την τέχνη τους. Γλώσσα: Κυπροσυλλαβική γραφή που σχετίζεται με τη Γραμμική Β γραφή. Πρόκειται για ελληνική γραφή και έχει αποκρυπτογραφηθεί. Η ελληνική γλώσσα μιλιέται μέχρι σήμερα. Θρησκεία: Βωμοί με τα ιερά κέρατα-σύμβολα της Κρητομυκηναϊκής θρησκείας, καθώς και αγάλματα ελληνικών θεών. Θεσμοί: Ο θεσμός της βασιλείας έχει Μυκηναϊκή προέλευση. Τέχνη: Κυκλώπεια τείχη, τεχνική και μοτίβα που χρησιμοποιούνται στην κεραμική και μικροτεχνία. 11. Τι γνωρίζεις για την Έγκωμη και το Κίτιο της εποχής του Χαλκού; (σελ. 20) Ο χαλκός εξαγόταν από τα λιμάνια της Κύπρου, όπως της Έγκωμης και του Κιτίου, που ήταν κέντρα κατεργασίας χαλκού και λιμάνι εξαγωγής του.

Η πόλη Έγκωμη βρισκόταν κοντά στη Σαλαμίνα. Ήταν μεγάλο κέντρο κατεργασίας χαλκού και λιμάνι εξαγωγής του. Η πόλη είχε οχυρωθεί με «κυκλώπεια τείχη».

Το αρχαίο Κίτιον ήταν μυκηναϊκή πόλη θαμμένη κάτω από τη σύγχρονη πόλη της Λάρνακας. Υπήρξε κέντρο κατεργασίας χαλκού και λιμάνι εξαγωγής του. Η πόλη του Κιτίου είχε επίσης «κυκλώπεια τείχη».