Θεματική Ενότητα: ΕΛΠ 11- ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΈτος 2000-20011η Εξεταστική

Απαντήστε σε ένα θέμα από κάθε ομάδα.

ΟΜΑΔΑ Α1. Για ποιους λόγους θεωρείτε ότι υπήρξε αντίδραση από την πλευρά των

ελληνικών πόλεων απέναντι στην προσπάθεια του Φιλίππου Β΄ να ενοποιήσει τον ελλαδικό χώρο υπό τη μακεδονική ηγεμονία; Αναφέρετε περιληπτικά τους πολιτικούς λόγους τούτης της αντίδρασης, αλλά και ποιες συνήθειες, τρόποι ζωής και νοοτροπίες απειλούνταν από αυτή την προοπτική.

2. Η αρχαία Ελλάδα ήταν, από τον 6ο αιώνα π.Χ., η πρώτη ευρωπαϊκή κοιτίδα της φιλοσοφικής σκέψης. Σε ποιες οικονομικές, κοινωνικές, θρησκευτικές, τεχνολογικές και πολιτικές παραμέτρους αποδίδετε αυτή την εξέλιξη;

ΟΜΑΔΑ Β3. Σε ποιους περιορισμούς υπέκειτο θεωρητικά η ανώτατη αρχή του

βυζαντινού κράτους και πόσο δεσμευτικοί ήταν στην πράξη οι περιορισμοί αυτοί; Τεκμηριώστε την άποψή σας με ιστορικά παραδείγματα.

4. Αν σας καλούσαν να περιοδολογήσετε τη Βυζαντινή ιστορία, σε ποιες εποχές θα την χωρίζατε και γιατί; Ποια από αυτές ήταν, κατά την γνώμη σας, η περίοδος της μέγιστης πολιτικής ακμής του Βυζαντινού κράτους;

ΟΜΑΔΑ Γ5. Ποιες ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού αποτυπώνονται στην

Διακήρυξη της Α΄ Εθνικής Συνέλευσης (Επίδαυρος 1822);6. Που διέφερε η Μεγάλη Ιδέα από τις ιδέες του Ρήγα Φεραίου για

ομοσπονδιακή ένωση των Βαλκανικών λαών;

Θεματική Ενότητα: ΕΛΠ 11- ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΈτος 2000-2001

Επαναληπτική Εξεταστική

Απαντήστε σε τρεις από τις έξι ερωτήσεις που ακολουθούν, σε έκταση τριακοσίων ως πεντακοσίων λέξεων για την κάθε μια (περίπου μια με μιάμιση σελίδα). Πρέπει οπωσδήποτε να απαντήσετε σε μια τουλάχιστον ερώτηση από την Ομάδα Β.

Ομάδα Α1. Ποια καίρια μετατροπή στο φοινικικό αλφάβητο επέφεραν οι αρχαίοι

Έλληνες και ποιες ήταν οι θεμελιώδεις επιπτώσεις της; Ποιες ανάγκες

1

κάλυψε και ποιες καινοφανείς συμπεριφορές διευκόλυνε η διάδοση της αλφαβητικής γραφής στην αρχαία Ελλάδα; Ποιους θεσμούς, ποιους τύπους σκέψης και ποιες ιδέες βοήθησε να γεννηθούν; Σε ποιες σκέψεις σας οδηγεί το δεδομένο ότι για την ανάπτυξη της αλφαβητικής γραφής χρειάστηκε η συνεργασία διάφορων πολιτισμικών ομάδων; (Mossé 154-8).

2. Ποιες ήταν οι βασικές επιδιώξεις της πόλης-κράτους στον κλασικό κόσμο και ποια ήταν η έννοιά τους; Με ποιους τρόπους αυτές οι επιδιώξεις αποτυπώθηκαν στους πολιτικούς θεσμούς της Αθήνας κατά την ίδια περίοδο, δηλαδή έως την παρακμή της πόλης-κράτους; Κατά πόσον μπορούσαν οι πόλεις-κράτη να ικανοποιήσουν τούτες τις επιδιώξεις στον ελληνιστικό κόσμο; (ΕΑΠ 72, 89-93, Mossé 439-40).

3. Ποιες κοινωνικές ομάδες αποτελούσαν την άρχουσα τάξη της βυζαντινής αυτοκρατορίας; Ποιες ομάδες εντάσσονταν στη μεσαία τάξη και ποιες στα λαϊκά στρώματα; Η περιγραφή της ζωής των δούλων στο διδακτικό σας εγχειρίδιο σάς λέει όσα θα θέλατε να μάθετε για αυτούς;

Ομάδα Β1. Συζητείστε την άποψη ότι η οθωμανική κυριαρχία ευθυνόταν, από το 15ο

αιώνα και μετά, για την πολιτισμική απομάκρυνση των Βαλκανίων από τη δυτική Ευρώπη.

2. Ποιες ήταν οι βασικές περίοδοι της ελληνικής πολιτικής ιστορίας τον δέκατο ένατο αιώνα; Ποιος ο βασικός θεσμός της κοινωνίας των πολιτών κατά την περίοδο της διαμόρφωσης του ελληνικού κράτους; Ποια βασικά χαρακτηριστικά του συντάγματος του 1864 σηματοδοτούσαν το δημοκρατικό χαρακτήρα του;

3. Ποιες θεωρητικές τοποθετήσεις ως προς τα ζωτικά πολιτικά προβλήματα προκάλεσε, σύμφωνα με την ανάλυση του Πασχάλη Κιτρομηλίδη, η διάδοση των διαφωτιστικών ιδεών στην ελληνική Ανατολή; Ποια από αυτές έτεινε να επικρατήσει μετά την Ελληνική Επανάσταση; Ποιες κοινωνιολογικές και ιδεολογικές εξελίξεις συνέβαλαν, μετά την επικράτηση του κοινοβουλευτισμού, στην απομόνωση ή την παραίτηση των φιλελεύθερων διανοούμενων; (Κιτρομηλίδης, 502-12)

Υπενθυμίζουμε στους αγαπητούς φοιτητές και φοιτήτριες πως σκοπός τούτης της εξέτασης είναι να διαπιστώσουμε κατά πόσον εμπεδώσατε και κατανοήσατε κριτικά τη διδακτέα ύλη. Επομένως, στο γραπτό σας πρέπει να αποφύγετε κάθε είδους λογοκλοπή και πλαγιαρισμό. Προσπαθήστε να εκφράσετε τις ιδέες σας με δικά σας λόγια και οπωσδήποτε αποφύγετε την αντιγραφή ή την απλή περίληψη εδαφίων από τα βοηθήματα που σας δόθηκαν ή από άλλες πηγές. Αυτούσια παραθέματα μπορείτε να χρησιμοποιείτε, πάντοτε εντός εισαγωγικών και με ακριβή παραπομπή στην πηγή τους, όταν υπάρχει συγκεκριμένος λόγος. Μη φοβηθείτε να εκφράσετε δικές σας ιδέες, αρκεί να μπορείτε να τις αρθρώσετε με σαφήνεια, να αναφέρετε τις πηγές όπου τις στηρίζετε, έστω και αν αυτές δεν περιλαμβάνονται στη διδακτέα ύλη, και να αξιολογήσετε την εγκυρότητα αυτών των πηγών. Θα μετρήσεις εις βάρος σας αν τυχόν επεκταθείτε σε ζητήματα εκτός θέματος, ενώ θα εκτιμηθεί ιδιαιτέρως θετικά η ικανότητά σας να εκφράζεστε μεστά και καθαρά. Ωστόσο, οι απαντήσεις σας στις ερωτήσεις θα θεωρούνται πλήρεις μόνον εφόσον παίρνετε υπόψη σας όσα αναφέρουν σχετικά οι εξεταστέες σελίδες των βιβλίων των Μοσσέ και Σναπ-Γκουρμπεγιόν, του Κιτρομηλίδη και του ΕΑΠ.

2

Θεματική Ενότητα: ΕΛΠ 11- ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΈτος 2001-2002

Εξεταστική Ιουνίου

Απαντήστε σε τρεις από τις έξι ερωτήσεις που ακολουθούν, σε έκταση τριακοσίων ως πεντακοσίων λέξεων για την κάθε μια (περίπου μια με μιάμιση σελίδα). Για να επιτύχετε στις εξετάσεις πρέπει οπωσδήποτε να απαντήσετε ικανοποιητικά σε μια τουλάχιστον ερώτηση από κάθε ομάδα.

Ομάδα Α1. Κατά πόσο συμφωνείτε με την άποψη ότι το εμπόριο αποτέλεσε το

μοναδικό αίτιο του Β΄ Αποικισμού; Ποια θεωρείτε ότι ήταν τα σημαντικότερα αποτελέσματα στον ελληνικό χώρο του αποικισμού αυτού; Αιτιολογήστε την απάντησή σας.

2. Ποιοι παράγοντες οδήγησαν στην εγκαθίδρυση τυραννικών καθεστώτων στις πόλεις της αρχαίας Ελλάδας; Πώς επηρέασε η τυραννία τις κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις στα μέρη όπου επικράτησε;

3. Πώς διέφεραν οι πολιτειακές δομές του ελληνιστικού κόσμου από τις αντίστοιχες της κλασικής εποχής; Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν σε αυτήν τη μεταβολή;

Ομάδα Β1. Ποιες ήταν οι βασικές αιτίες κρίσης του οθωμανικού αυτοκρατορικού

μοντέλου; Πιστεύετε ότι η κρίση αυτή απομάκρυνε την Οθωμανική Αυτοκρατορία από την Δύση; Θεωρείτε ότι συνδεόταν με την ενίσχυση του ελληνορθόδοξου στοιχείου στο κράτος του σουλτάνου;

2. Ποιες πιστεύετε ότι ήταν οι πιο κρίσιμες στιγμές για την εμπέδωση του συνταγματικού πολιτειακού καθεστώτος στην Ελλάδα τον δέκατο ένατο αιώνα; Θεωρείτε ότι η εμπέδωση του συνταγματισμού στο κράτος του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄ συνδεόταν με τη διείσδυση του πολιτικού φιλελευθερισμού;

3. Αναφερθείτε στις πολιτικές εκφράσεις της Μεγάλης Ιδέας κατά τον δέκατο ένατο αιώνα. Ποιες συνέπειες είχε για την ελληνική ιστοριογραφία εκείνης της εποχής η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας ως κυρίαρχου ιδεολογικού σχήματος και πολιτικού σχεδίου;

Σοπός τούτης της εξέτασης είναι να διαπιστώσουμε κατά πόσον εμπεδώσατε και κατανοήσατε κριτικά τη διδακτέα ύλη. Επομένως, στο γραπτό σας πρέπει να αποφύγετε κάθε είδους λογοκλοπή και πλαγιαρισμό. Προσπαθήστε να εκφράσετε τις ιδέες σας με δικά σας λόγια και οπωσδήποτε αποφύγετε την αντιγραφή ή την απλή περίληψη εδαφίων από τα βοηθήματα που έχετε. Αυτούσια παραθέματα μπορείτε να χρησιμοποιείτε, πάντοτε εντός εισαγωγικών και με ακριβή παραπομπή στην πηγή τους, όταν υπάρχει συγκεκριμένος λόγος. Μη φοβηθείτε να εκφράσετε δικές σας ιδέες, αρκεί να μπορείτε να τις αρθρώσετε με σαφήνεια, να αναφέρετε τις πηγές όπου τις στηρίζετε, έστω και αν αυτές δεν περιλαμβάνονται στη διδακτέα ύλη, και να αξιολογήσετε την εγκυρότητα αυτών των πηγών. Θα μετρήσεις εις βάρος σας αν τυχόν επεκταθείτε σε ζητήματα εκτός θέματος, ενώ θα εκτιμηθεί ιδιαιτέρως θετικά η ικανότητά σας να εκφράζεστε μεστά και καθαρά. Ωστόσο, οι απαντήσεις σας στις ερωτήσεις θα θεωρούνται πλήρεις μόνον εφόσον παίρνετε υπόψη σας όσα

3

αναφέρουν σχετικά οι εξεταστέες σελίδες των βιβλίων των Μοσσέ και Σναπ-Γκουρμπεγιόν, του Κιτρομηλίδη και του ΕΑΠ.

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Εξετάσεις Ιουνίου 2003 στη Θεματική Ενότητα «Ελληνική Ιστορία»

Απαντήστε και στις τρεις ερωτήσεις της Ομάδας Α ή και στις τρεις ερωτήσεις της Ομάδας Β, σε έκταση περίπου τριακοσίων ως τετρακοσίων λέξεων για την κάθε μια (περίπου μια με μιάμιση σελίδα). Χρησιμοποιείστε τις τελευταίες σελίδες του γραπτού για πρόχειρο και αφήστε περιθώριο πλάτους δυο δακτύλων στο δεξί μέρος κάθε σελίδας, για τις διορθώσεις. Εστιάστε την προσοχή σας στα ουσιαστικά, κατά την κρίση σας, ζητήματα, αποφεύγοντας την επανάληψη φράσεων των εγχειριδίων, τις περιττολογίες και τα χωρίς νόημα στερεότυπα. Εάν σε κάποια ζητήματα έχετε διαφορετική άποψη από αυτήν που προβάλλουν τα εγχειρίδια σας, υποστηρίξτε την αναφέροντας τις πηγές.

ΟΜΑΔΑ Α

1. Ποιο το κοινό σημείο αναφοράς των παραθεμάτων που ακολουθούν; Σχολιάστε την ιδεολογική χρήση του όρου «ελευθερία» στην προπαγάνδα των μακεδόνων και των ρωμαίων απέναντι στις ελληνικές πόλεις κατά τη διάρκεια της ελληνιστικής και της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής εποχής.

α. Μετά κάλεσε σε κοινή συνέλευση τους στρατιώτες και τους Μακεδόνες που κατοικούσαν εκεί (…) και εισήγαγε ψήφισμα (εννοείται ο Αντίγονος), σύμφωνα με το οποίο ο Κάσσανδρος ανακηρυσσόταν εχθρός, αν δεν κατέστρεφε τις νεοϊδρυθείσες πόλεις (δηλ. τη Θεσσαλονίκη και την Κασσανδρεία), αν δεν απελευθέρωνε από την φυλακή τον βασιλιά με την μητέρα του Ρωξάνη και δεν αποκαθιστούσε το γόητρο τους μεταξύ των Μακεδόνων, και, με λίγα λόγια, αν δεν πειθαρχούσε στον Αντίγονο που είχε αναδειχθεί στρατηγός και είχε πάρει στα χέρια του τον έλεγχο του βασιλείου. Μόνο το ίδιο ψήφισμα ανακηρύσσονταν όλες οι ελληνικές πόλεις ελεύθερες, δίχως φρουρές και αυτόνομες. (Διοδ. 19. 61. 1-3)

β. Η ρωμαϊκή Σύγκλητος και ο ανθύπατος Τ. Κοϊντός, αφού νίκησαν τον βασιλιά Φίλιππο και τους Μακεδόνες, αφήνουν τους ακόλουθους λαούς ελεύθερους, χωρίς φρουρές και χωρίς να υπόκεινται σε φόρο υποτέλειας και να κυβερνούνται σύμφωνα με τους πατροπαράδοτους νόμους τους – τους Κορινθίους, τους Φωκείς, τους Λοκρούς, τους Ευβοείς, τους Φθιώτες Αχαιούς, τους Μάγνητες, τους Θεσσαλούς και τους Περραιβούς. (Πολυβ. 18. 46. 5)

2. Το ακόλουθο απόσπασμα είναι από τον Βίο του αγίου Φιλάρετου του ελεήμονος (M.H. Fourmy – M Leroy, Byzantion 9[1934])

4

«Ζούσε στην Παφλαγονία ένας άνθρωπος με τ' όνομα Φιλάρετος. Καταγόταν από ευγενείς της περιοχής του Πόντου και της Γαλατίας (...). Ήταν πάρα πολύ πλούσιος και είχε πολλά ζώα: εξακόσια βόδια σε κοπάδια, εκατό ζευγάρια βοδιών για όργωμα, οχτακόσια άλογα σε κοπάδια, ογδόντα άλογα και μουλάρια που χρησιμοποιούνταν για διάφορες εργασίες, δώδεκα χιλιάδες πρόβατα και σαρανταοχτώ αγροκτήματα μεγάλης έκτασης και αξίας (...). Είχε και πολλούς δούλους και πάρα πολλά αγαθά. (...) Εξαιτίας της γενναιοδωρίας του, των λεηλασιών των Αράβων, και για διάφορους άλλους λόγους, οδηγήθηκε σε έσχατη φτώχεια, ώστε δεν του έμειναν παρά ένα ζευγάρι βόδια, ένα άλογο, ένα γαϊδούρι, μια αγελάδα με το μοσχάρι της, ένας δούλος και μια μικρή δούλα. Όλα του τα αγροκτήματα τα άρπαξαν οι γείτονες δυνατοί και οι άλλοι γεωργοί. Πράγματι, σαν είδαν ότι είχε γίνει φτωχός και δεν ήταν σε θέση να κατέχει και να καλλιεργεί τη γη του μοίρασαν μεταξύ τους τα κτήματα του, άλλοι με τη βία, άλλοι με παρακάλια, αφήνοντας του μόνο την περιοχή όπου κατοικούσε και το πατρικό του σπίτι».

Σε ποια κοινωνική ομάδα θα εντάσσατε τον Φιλάρετο πριν και σε ποια μετά την απώλεια της περιουσίας του; Για ποιες άλλες κοινωνικές ομάδες μας δίνει πληροφορίες αυτό το απόσπασμα;

3. Να περιγράψετε τις δομές και να αναδείξετε τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής οικονομίας του 19ου αιώνα.

ΟΜΑΔΑ Β

1. Τι στοιχεία έχουμε από τις πινακίδες της Γραμμικής Β για την κοινωνική ιεράρχηση του Μυκηναϊκού κόσμου; Συναντούνται κάποιες από αυτές τις κοινωνικές κατηγορίες στη φυλετική κοινωνία του 11ου – 9ου αι. π.Χ. και αν ναι, με ποιες ομοιότητες ή διαφορές;

2. Από μια Νεαρά του Ρωμανού Α' Λεκαπηνού (935)

«...Λοιπόν κανείς πια από τους περιφανείς μαγίστρους ή πατρικίους, από όσους κατέχουν ηγετικές θέσεις ή στρατηγίες ή έχουν τιμηθεί με πολιτικά ή στρατιωτικά αξιώματα, κανείς απολύτως από τα μέλη της Συγκλήτου, από τους άρχοντες των θεμάτων (πρώην ή εν ενεργεία), από τους θεοφιλέστατους μητροπολίτες ή αρχιεπισκόπους ή επισκόπους ή ηγουμένους ή εκκλησιαστικούς άρχοντες ή όσους έχουν αναλάβει την προστασία ή την επίβλεψη των ευαγών οίκων και των βασιλικών ιδρυμάτων δεν θα τολμήσει να αποκτήσει κτηματική περιουσία (...) σε κάποιο χωριό ή οικισμό με την πρόφαση της αγοράς ή της δωρεάς ή της κληρονομιάς ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο (...). Γιατί η καταπίεση από τα πρόσωπα αυτά, με το πλήθος των δούλων, των μισθωτών υπηρετών και των άλλων ακολούθων, οδήγησε σε ακόμη μεγαλύτερη δυστυχία τους πένητες, οι οποίοι μετακινούνται, εκδιώκονται, υποβάλλονται σε αγγαρείες (...). Αυτή και στο κοινωνικό σύνολο θα φέρει μεγάλη καταστροφή (...) αν δεν προλάβει να την ανακόψει τούτος ο νόμος.»

5

Σε ποιες κοινωνικές ομάδες γίνεται αναφορά στο κείμενο; Με βάση όσα γνωρίζετε για την εξέλιξη της μεγάλης ιδιοκτησίας στο Βυζάντιο, θεωρείτε σωστή ή όχι την εκτίμηση που γίνεται στο τέλος του αποσπάσματος;

3. Αναλύστε τις δύο απόψεις περί του ιστορικού παρελθόντος των Ελλήνων σε αναφορά προς τα ιδεολογικά ρεύματα στα οποία εντάσσεται η κάθε μία.

«Αι Αθήναι, η Σπάρτη και αϊ Θήβαι άχρι της σήμερον είναι το παράδειγμα όλων των νυν πεπολιτισμένων... εθνών... [Οι ξένοι]... επαίνους επί επαίνοις καθ' εκάστην των Ελλήνων και ημετέρων προγόνων πλέκουσι... και καθείς δεν παύει να αναγιγνώσκη την Ελληνικήν Ιστορίαν, και αναγιγνώσκων να θαυμάζη και θαυμάζων εκείνους μεν επαινεί, ημάς δε ελεεί. Οι Έλληνες δε, οι απόγονοι λέγω του Μιλτιάδου, του Λεωνίδα, του Επαμεινώνδου και άλλων τοιούτων, ου μόνον αγνοώσι τα έργα αλλά και τα ονόματα των Προπατόρων αυτών. Η δε άγνοια πόθεν; Εκ της ελλείψεως των τοιούτων επωφελών τοις Έλλησι βιβλίων... Των Ιστορικών Βιβλίων η σπάνις κρατεί το ποτέ ευκλεές των Ελλήνων γένος εις άγνοιαν, η δε άγνοια τοσούτον κατακυρίευσεν αυτό ώστε και το όνομα Έλληνες, ου μόνον δεν θέλωμεν να δεχώμεθα, αλλά και ότε το ακούωμεν, δυσαρεστούμεθα, Ρωμαίοι δε καλούμενοι χαίρομεν, δια να χαρακτηρίζωμεν καλλίτερον το όνειδος της δουλείας, την οποίαν ελάβομεν από τον λαόν της Ρώμης ως πατρικήν τίνα αρετήν» (Γρηγόριος Παλιουρίτης, Επιτομή Ιστορίας της Ελλάδος, Βενετία 1815, τόμος Α', σ. ιζ'-ιθ').

«Και όμως, ίνα μη ύπαρξη μωρία ην δεν επράξαμεν κατά τον τελευταίον πεντηκονταετή ημών βίον, ομιλούμεν περί των μεσαιωνικών εκείνων πατέρων ημών ως περί ξένων και δεν αναγνωρίζομεν ως γνησίους προγόνους ειμή τους Λεωνίδας και τους Θεμιστοκλείς. Δεν αρκεί ότι θέλομεν να κυβερνήσωμεν την Ανατολήν, αυτοί ημείς μηδαμώς θέλοντες να κυβερνηθώμεν, αλλά αξιούντες να άρξωμεν χωρών ευρύτατων, περιορίζομεν τα ιστορικά ημών δίκαια εντός του Ολύμπου και του Αμβρακικού κόλπου. Ταύτα δε πάντα ενώ οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι ου μόνον σπουδαιότερον οπωσδήποτε ημών κυβερνώνται, αλλά τας ιστορικάς αυτών αξιώσεις επιμελώς περιθάλπουσι και προάγουσι» (Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, «Πρόλογος [για τους τόμους Γ' και Δ']», στο, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήνα 14/8/1886).

EΛΛHNIKO ANOIXTO ΠANEΠIΣTHMIOΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Επαναληπτικές εξετάσεις (2 Ιουλίου 2004) στη Θεματική Eνότητα «Eλληνική Iστορία», ΕΛΠ11

Aπαντήστε και στις τρεις ερωτήσεις της Ομάδας Α ή και στις τρεις ερωτήσεις της Ομάδας Β, σε έκταση περίπου τριακοσίων ως τετρακοσίων λέξεων για την κάθε μια ερώτηση (περίπου μια με μιάμισι σελίδα). Xρησιμοποιείστε τις τελευταίες σελίδες του γραπτού για πρόχειρο και αφήστε περιθώριο πλάτους δυο δακτύλων στο δεξί μέρος κάθε σελίδας, για τις διορθώσεις. Εστιάστε την

6

προσοχή σας στα ουσιαστικά, κατά την κρίση σας, ζητήματα, αποφεύγοντας την επανάληψη φράσεων των εγχειριδίων, τις περιττολογίες και τα χωρίς νόημα στερεότυπα. Eάν σε κάποια ζητήματα έχετε διαφορετική άποψη από αυτήν που προβάλλουν τα εγχειρίδιά σας, υποστηρίξτε την αναφέροντας τις πηγές σας.

Στο γραπτό σας μην επαναλάβετε τις εκφωνήσεις των ερωτήσεων που απαντάτε, αλλά απλώς αναφέρετε την Ομάδα (ΟΜΑΔΑ Α ή ΟΜΑΔΑ Β) και τους αριθμούς των ερωτήσεων (1, 2, 3). Μην σβήνετε τίποτε με «μπλάνκο», αλλά χρησιμοποιείστε το στυλό σας για τις τυχόν διαγραφές. Δεν θα δοθεί καμιά παράταση στη χρονική διάρκεια των εξετάσεων: όλοι και όλες πρέπει να παραδώσετε τα γραπτά σας μόλις ολοκληρωθούν οι τρεισήμισι ώρες από την παράδοση των θεμάτων.

ΟΜΑΔΑ Α

1. Πώς συνδέεται η οικονομία με τις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές κατά τους αρχαϊκούς χρόνους;

2. Από το έργο του Κωνσταντίνου Ζ΄ Πορφυρογέννητου Προς τον ίδιον υιόν Ρωμανόν (μέσα 10ου αιώνα) (DAI, εκδ. Moravcsik/Jenkins, σελ. 232, 236):

Πρέπει να ξέρεις ότι οι Σλάβοι του θέματος Πελοποννήσου επαναστάτησαν την εποχή του αυτοκράτορα Θεόφιλου και του γιού του Μιχαήλ [829-842], απέκτησαν την ανεξαρτησία τους και διέπραξαν λεηλασίες, υποδουλώσεις, αρπαγές, εμπρησμούς και κλοπές. Επί της βασιλείας του Μιχαήλ [Γ΄, 842-867] στάλθηκε ως στρατηγός στην Πελοπόννησο ο πρωτοσπαθάριος Θεόκτιστος Βρυέννιος [...] και υπέταξε όλους τους Σλάβους και τους άλλους ανυπότακτους, και μόνο οι Εζερίτες και οι Μηλιγγοί απέμειναν στην περιοχή της Λακεδαιμονίας και του Έλους. [...]Πρέπει να ξέρεις ότι οι κάτοικοι του κάστρου της Μάνης δεν είναι από τη γενιά των Σλάβων που αναφέραμε, αλλά από τους παλαιότερους Ρωμαίους. Αυτούς οι ντόπιοι τους αποκαλούν μέχρι σήμερα Έλληνες, διότι σε πολύ παλιούς καιρούς ήταν ειδωλολάτρες και προσκυνούσαν τα είδωλα, όπως οι αρχαίοι Έλληνες, αλλά επί της βασιλείας του μακαρίτη του Βασιλείου [Α΄, 867-886] βαφτίστηκαν κι έγιναν Χριστιανοί.

Α. Σχολιάστε τις πληροφορίες του αποσπάσματος σε σχέση με όσα γνωρίζετε για τη θεωρία του Ι.Φ. Φαλλμεράυερ.

Β. Σχολιάστε τη σημασία των όρων «Ρωμαίος» και «Έλληνας» στο απόσπασμα.

3. Περιγράψτε τα χαρακτηριστικά των πολιτικών κομμάτων κατά την πρώτη πεντηκονταετία από τη σύσταση του ελληνικού κράτους. Από ποιους κοινούς στόχους και αντιλήψεις διέπονται; Ποιο το κοινωνικό και οικονομικό τίμημα των πρακτικών τους;

7

ΟΜΑΔΑ Β

1. Συγκρίνετε την πολιτειακή οργάνωση της μυκηναϊκής κοινωνίας με την πόλη-κράτος της κλασικής περιόδου, ως προς τη μορφή του πολιτεύματος και τα πολιτικά δικαιώματα των μελών αυτών των κοινωνιών.

2. Το ακόλουθο απόσπασμα είναι από το έργο του Ιωάννη Ζωναρά, Επιτομή Ιστοριών ΧΙV.6 (12ος αι.), μτφρ. Ι. Γρηγοριάδης (Αθήνα 1995):Την ώρα που έγινε κύριος της κατάστασης ο Ιουστινιανός η κρατική εξουσία μοιράστηκε στα δύο. Και τούτο διότι η βασιλική σύζυγος εξουσίαζε το ίδιο με τον αυτοκράτορα, αν όχι περισσότερο... Για τους λόγους που προανέφερα οι δήμοι της πόλης κατεχόταν από μίσος εναντίον του Βασιλικού ζεύγους, μίσος που τελικά συσπείρωσε και τις δύο φατρίες, δηλαδή τους Βένετους και τους Πράσινους, που παρά τις αιώνιες έριδές τους επιχείρησαν από κοινού εξέγερση. Ο βασιλιάς προσπάθησε να καταστείλει την εξέγερση, εξαπολύοντας εναντίον τους κάποιο βαρβαρικό τάγμα... Αλλά η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν οι βάρβαροι συγκρούστηκαν με το πλήθος των δημοτών ... και σκοτώθηκαν πολλοί και από τις δύο παρατάξεις... Το γεγονός αυτό αύξησε περισσότερο το επαναστατικό πνεύμα των κατοίκων, και ... όχι μόνο άνδρες αλλά και οι γυναίκες πολεμούσαν από τα υπερώα απεγνωσμένα ρίχνοντας από ψηλά πάνω στο βάρβαρο πλήθος πέτρες, κεραμίδια και ό,τι άλλο έπιανε το χέρι τους. Οι βάρβαροι με τη σειρά τους, βράζοντας απ’ το θυμό ... έβαλαν φωτιά στα σπίτια από τα οποία δέχονταν τις βολές. Επειδή έτυχε τότε να πνέει σφοδρός άνεμος, η φωτιά τύλιγε γρήγορα τον αέρα και αποτέφρωσε πολλά πανέμορφα και μεγάλα κτήρια, καταφλέγοντας αγάλματα αρχαίων και ονομαστών ανδρών... Ανάμεσα σε όλα κάηκε και το κτήριο του μεγάλου Ναού της Αγίας Ειρήνης, που είχε ανεγείρει ο αυτοκράτορας Κωνστάντιος... Καταστράφηκαν επιπλέον τα λουτρά του Σεβήρου, τα λεγόμενα «Ζεύξιππος», και άλλα πολλά οικοδομήματα που ήταν θαυμαστά στολίδια για την πόλη και το βασίλειο. Τότε ο αυτοκράτορας επινόησε άλλο τρόπο καταστολής της στάσης. Ανέβηκε στον Ιππόδρομο και θέλησε να έλθει σε διαπραγματεύσεις με τους δήμους. Έστειλε λοιπόν να τους καλέσει. Οι άνθρωποι των δήμων ωστόσο όχι μόνο αρνήθηκαν να παρουσιασθούν αλλά και προειδοποίησαν ο ένας τον άλλο να αποφύγουν τον Ιππόδρομο για να μην εγκλωβιστούν εκεί, όπως σε μια φάκα, και γίνουν έτσι βορά του θυμού των αρχόντων. Έτρεχαν πάνω κάτω στην αγορά και αποφάσισαν να ανακηρύξουν κάποιον άλλον βασιλιά. Βρήκαν έναν συγγενή του αυτοκράτορα Αναστασίου, τον Υπάτιο και τον οδήγησαν άρον άρον, πες με τη βία, πες με τη θέλησή του, στον Φόρο του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Εκεί τον σήκωσαν ψηλά πάνω σε ασπίδα και τον αναγόρευσαν αυτοκράτορα. Στη συνέχεια χίμηξαν στον Ιππόδρομο επευφημώντας τον και συγχρόνως αναζητούσαν βασιλική χλαμύδα και κορόνα. Ένόσω οι δήμοι ασχολούνταν με αυτά, οι παλατιανοί κατάφεραν με γενναίες χρηματικές παροχές να παρασύρουν πολλούς Βένετους και να προκαλέσουν διχογνωμία μεταξύ των δημοτών. Τελικά κινήθηκαν οι μεν εναντίον των δε. Τότε ακριβώς οι φρουροί των ανακτόρων πετάχτηκαν ένοπλοι κι από κοινού με άλλους στρατιώτες και με τους βαρβάρους, που εισέδυσαν, θέριζαν τα πλήθη σαν στάχυα χωρίς κανέναν οίκτο. Το ιπποδρόμιο ήταν κατάμεστο από κόσμο, από τον οποίο κάποιοι ανήκαν στην παράταξη των στασιαστών, ενώ οι περισσότεροι είχαν συγκεντρωθεί για να παρακολουθήσουν τα τεκταινόμενα και την ανάρρηση του Υπατίου. Ο Υπάτιος και ο αδερφός του Πομπήιος

8

συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στον αυτοκράτορα, εν συνεχεία εκτελέστηκαν και οι περιουσίες τους δημεύθηκαν· και δεν δημεύθηκε μόνο η περιουσία των δύο ανδρών αλλά και πολλών άλλων συγκλητικών που τιμωρήθηκαν ποικιλοτρόπως. Τα θύματα του Δήμου υπολογίστηκαν σε σαράντα χιλιάδες περίπου.

Με βάση τα όσα κατά τη διάρκεια του έτους διαβάσατε σχετικά με το Βυζάντιο σχολιάστε τις πάσης φύσεως χρήσιμες για τον ιστορικό πληροφορίες, τις οποίες μπορείτε να εντοπίσετε στο σχετικό με τη στάση του Νίκα χωρίο του Ιωάννη Ζωναρά.

3. Ποια θέση έχει στη νεοελληνική ταυτότητα η Αρχαιότητα, σύμφωνα με τους εκπροσώπους του νεοελληνικού Διαφωτισμού;

EΛΛHNIKO ANOIXTO ΠANEΠIΣTHMIOΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Τελικές Εξετάσεις (11 Ιουνίου 2004) στη Θεματική Eνότητα «Eλληνική Iστορία», ΕΛΠ11

Aπαντήστε και στις τρεις ερωτήσεις της Ομάδας Α ή και στις τρεις ερωτήσεις της Ομάδας Β, σε έκταση περίπου τριακοσίων ως τετρακοσίων λέξεων για την κάθε μια ερώτηση (περίπου μια με μιάμισι σελίδα). Xρησιμοποιείστε τις τελευταίες σελίδες του γραπτού για πρόχειρο και αφήστε περιθώριο πλάτους δυο δακτύλων στο δεξί μέρος κάθε σελίδας, για τις διορθώσεις. Εστιάστε την προσοχή σας στα ουσιαστικά, κατά την κρίση σας, ζητήματα, αποφεύγοντας την επανάληψη φράσεων των εγχειριδίων, τις περιττολογίες και τα χωρίς νόημα στερεότυπα. Eάν σε κάποια ζητήματα έχετε διαφορετική άποψη από αυτήν που προβάλλουν τα εγχειρίδιά σας, υποστηρίξτε την αναφέροντας τις πηγές σας.

Στο γραπτό σας μην επαναλάβετε τις εκφωνήσεις των ερωτήσεων που απαντάτε, αλλά απλώς αναφέρετε την Ομάδα (ΟΜΑΔΑ Α ή ΟΜΑΔΑ Β) και τους αριθμούς των ερωτήσεων (1, 2, 3). Μην σβήνετε τίποτε με «μπλάνκο», αλλά χρησιμοποιείστε το στυλό σας για τις τυχόν διαγραφές. Δεν θα δοθεί καμιά παράταση στη χρονική διάρκεια των εξετάσεων: όλοι και όλες πρέπει να παραδώσετε τα γραπτά σας μόλις ολοκληρωθούν οι τρεισήμισι ώρες από την παράδοση των θεμάτων.

9

ΟΜΑΔΑ Α

1. Ποιά η σημασία του δικαιώματος του πολίτη στην Αρχαϊκή-Κλασική περίοδο; Ποιοί παράγοντες (πολιτειακοί, οικονομικοί, κοινωνικοί, μορφές κρατικής οργάνωσης) συνετέλεσαν στη διαμόρφωσή του και πώς;

2. Το ακόλουθο απόσπασμα είναι από την Χριστιανική τοπογραφία του Κοσμά Ινδικοπλεύστη (6ος αι.μ.Χ.), μτφρ. Λ. Δεριζιώτης-Α. Σαββίδης:

...η ρωμαϊκή αυτοκρατορία έχει πάρει όλες τις εξουσίες από τον Παντοδύναμο ως Εκτελεστικό όργανο της θείας Του βούλησης, την οποία άρχισε να μεταλαμπαδεύει στην ανθρωπότητα ο ίδιος ο Ιησούς... η ρωμαϊκή αυτοκρατορία, λοιπόν, μετέχει της Μεγαλειότητος του Χριστού, γιατί υπερισχύει -με τις περιορισμένες φυσικά δυνατότητες ενός γήινου Βασιλείου- όλων των άλλων ηγεμονιών της γης. Και θα παραμείνει θεοπροστάτευτη και ακατανίκητη μέχρι τη Δευτέρα παρουσία, γιατί δεν υπάρχει αμφιβολία, παρόλο που εχθρικά βαρβαρικά στίφη θα ξεσηκωθούν αρκετές φορές εναντίον της αυτοκρατορίας των Ρωμαίων εξαιτίας των πολλών της αμαρτιών, τελικά η αυτοκρατορία δεν θα λυγίσει για όσο διάστημα οι παντοδύναμοι ηγεμόνες της θα προχωρούν στον ίσιο δρόμο χωρίς να δημιουργούν εμπόδια στούς στόχους της χριστιανικής θρησκείας. Αυτή υπήρξε η πρώτη ηγεμονία που ενστερνίστηκε και υιοθέτησε τον Χριστιανισμό, αυτή υπήρξε ο μοναδικός νόμιμος υπηρέτης και εκτελεστής των θείων επιταγών του.

Σχολιάστε το απόσπασμα με βάση τα όσα γνωρίζετε για τη σύνδεση χριστιανικής θρησκείας και ρωμαϊκής (βυζαντινής) πολιτείας.

3. α) Τι ήταν το πρόβλημα των εθνικών γαιών και πότε εμφανίστηκε; β) Πότε έγινε η διανομή τους και ποιες εξελίξεις στον τομέα της οικονομίας ευνόησαν την πραγματοποίησή της; γ) Για ποιους λόγους δεν έγινε το ίδιο με τις θεσσαλικές γαίες μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας;

ΟΜΑΔΑ Β

1. Ο θεσμός της δουλείας στην κλασική περίοδο. Ποιες οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές του διαστάσεις; Πώς διαφοροποιείται ο θεσμός σε Αθήνα και Σπάρτη;

2. Το ακόλουθο απόσπασμα είναι από την Επαναγωγή ή Εισαγωγή: (Ι και Π. Ζέπος, Jus Graecoromanum, Τ. Β΄, σελ.240-241):

Τίτλος δεύτερος: Περί βασιλέωςΚεφ. α΄. Ο αυτοκράτορας είναι έννομη επιστασία, αγαθό κοινό σε όλους τους υπηκόους του δεν τιμωρεί με κριτήριο την αντιπάθεια, ούτε ευεργετεί με κριτήριο την συμπάθεια, αλλά επιβραβεύει όσους αξίζουν, όπως ένας αγωνοθέτης.[...]

10

δ΄. Ο αυτοκράτορας πρέπει να υπερασπίζεται και να διατηρεί, πρώτα, όλα όσα είναι γραμμένα στην αγία γραφή, έπειτα όσα έχουν ορίσει σχετικά με το δόγμα οι επτά άγιες [οικουμενικές] σύνοδοι, και ακόμη τους ισχύοντες ρωμαϊκούς νόμους.[...]ς΄. Ο αυτοκράτορας οφείλει να ερμηνεύει όσα έχουν νομοθετηθεί από τους παλαιούς βασιλείς για όσα ζητήματα δεν καλύπτονται από κάποιο νόμο, οφείλει να κρίνει με βάση παρόμοιες περιπτώσεις.[...]η΄. Ο αυτοκράτορας πρέπει να ερμηνεύει τους νόμους με καλοσύνη. Δηλαδή, όπου υπάρχει αμφιβολία προτιμούμε την ερμηνεία που τείνει περισσότερο προς το καλό.θ΄. Δεν πρέπει να μεταβάλλονται οι διατάξεις που έχουν προφανή ερμηνεία.

Εξηγήστε την υπογραμμισμένη έκφραση.Ποιες βυζαντινές αντιλήψεις για τη σχέση αυτοκράτορα – νόμου εκφράζονται στο απόσπασμα; Η αντίληψη για το νόμο που εκφράζεται στο παραπάνω κείμενο σας φαίνεται προοδευτική ή συντηρητική; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

3. Ποιοι πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες και ποιες εξελίξεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά τον 18ο αιώνα ευνόησαν την εμφάνιση του νεοελληνικού Διαφωτισμού;

ΤΕΛΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 10/6/2005

ΟΜΑΔΑ Α

1.Ποια η επίδραση του Πελοποννησιακού πολέμου και της τυραννίδας των τριάκοντα τυράννων στην αθηναϊκή πολιτεία του 4ου αι. π.Χ. , στην πολιτική και τον τομέα των πολιτικών φιλοσοφικών ιδεών;

2.Ποια πολιτειακά συστήματα επικράτησαν στον ελληνιστικό κόσμο; Να αναφέρετε τα βασικά χαρακτηριστικά τους.

ΟΜΑΔΑ Β

1.Να αναλύσετε τους πολιτικούς και εκκλησιαστικούς θεσμούς που επιδρούσαν στην άσκηση της αυτοκρατορικής εξουσίας στο Βυζάντιο.

2.Ποιες οι επιπτώσεις των πολεμικών συγκρούσεων Αράβων και Βυζαντινών στην εξέλιξη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και του Χαλιφάτου (7ος-11ος αι. μ.Χ.).

ΟΜΑΔΑ Γ

11

1.Η Ευρώπη και η Ελληνική Επανάσταση: Να αναφερθήτε στις συνθήκες διαμόρφωσης του φιλελληνισμού και στους τρόπους με τους οποίους το φιλελληνικό κίνημα συνέβαλε στην ευόδωση της Ελληνικής Επανάστασης. Πως εξελίσεται η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων έναντι της Ελληνικής Επανάστασης;

2.Ποια τα βασικά χαρακτηριστικά της αγροτικής οικονομίας του ελληνικού κράτους τον 19ο αιώνα; Ποια προβλήματα προσπάθησε να αντιμετωπίσει η Α αγροτική μεταρρύθμιση και ποια υπήρξαν τα αποτελέσματά της;

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 1/7/2005

ΟΜΑΔΑ Α

1.Να συγκρίνετε την επέκταση των Μυκηναίων στη Μεσόγειο (14ος-12ος αι. π. Χ.) με τον ελληνικό αποικισμό του 8ου-6ου αι. π.Χ. Ποιες ομοιότητες ή διαφορές παρατηρούνται και που οφείλονται;

2.Να αναφέρετε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εμφανίζεται το φαινόμενο της τυραννίας και τις πολιτικές δομές που εγκαθιδρύει. Συμφωνείτε με την άποψη πως οι τυραννίες άνοιξαν το δρόμο προς τη δημοκρατία; Τεκμηριώστε την απάντησή σας.

ΟΜΑΔΑ Β

1.Ποιες κοινωνικές ομάδες αποτελούν της άρχουσα τάξη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας; Ποια η σχέση τους με την αυτοκρατορική εξουσία;

2.Να αναφερθείτε στη διαστρωμάτωση της Βυζαντινής κοινωνίας, δίνοντας έμφαση στην κοινωνική κινητικότητα μεταξύ των κοινωνικών ομάδων.

ΟΜΑΔΑ Γ

1.Με βάση τις γνώσεις σας για τις οικονομικές δομές του ελληνικού κράτους κατά τον 19ο αιώνα, πως εξηγείτε την περιορισμένη επίδραση του μαρξισμού στην ελληνική κοινωνία κατά την περίοδο αυτή;

2.Σε ποιους τομείς ανάπτυξης στηρίχτηκε η οικονομία του ελληνικού κράτους το 19ο αιώνα; Ποιοι παράγοντες οδήγησαν στην καθυστέρηση της πορείας της ελληνικής οικονομίας;

12

Ερωτήσεις με κλειστά βιβλία: (από τις 8, διαλέγουμε τις 5)Iουνιου 2006

1. Να αναφέρετε επιγραμματικά τα αίτια του Β Ελληνικού Αποικισμού 2. Ποιά τα ελληνιστικά βασίλεια που ιδρύθηκαν απο τους επιγόνους του Μ. Αλεξάνδρου 3. Ποιές είναι οι γραπτές πηγές που σώζονται απο το μηκυναϊκό κόσμο και τι είδους πληροφορίες αντλούμε απο αυτές? 4. Τι ήταν τα θέματα στο Βυζάντιο? 5. Τι είναι η αρχή της δεδηλωμένης και πότε καθιερώθηκε? 6. Ποιό πολίτευμα καθιέρωσε το Σύνταγμα του 1844 και ποιό το Σύνταγμα του 1864? 7. Να αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους έως τα μέσα του 19ου αιώνα το Βυζάντιο δε συμπεριλαμβανόταν στην ιστορική συνέχεια του Ελληνικού έθνους 8. Ποιά η συμβολή της Οθωνικής Αντιβασιλείας στην οργάνωση του ελληνικού κράτους?

Με ανοιχτά βιβλία:

1. Το 1853 ο Κ. Παπαρηγόπουλος έγραφε: "Υπάρχει εν την Ανατολή έθνος... να προεδρεύσει εις την αναβίωσιν της Ανατολής" Αφού μελετήσετε προσεκτικά το παράθεμα, να απαντήσετε στα εξής: Ποιό το περιεχόμενο αυτής της τρίτης εντολής? Ποιά αντίληψη περι ιστορίας εκφράζεται εδώ και ποιά η σχέση της αντίληψης αυτής με την υποχώρηση των ιδεών του πολιτικόύ φιλελευθερισμού και του Διαφωτισμού στην ελληνική κοινωνία του 19ου αι.?

2.Να αναφερθείτε στην εξέλιξη του θεσμού της πόλεως - κράτους απο την εμφάνιση του εως και τους ρωμαϊκούς χρόνους.

13