9o Πανελλήνιο Συνέδριο Αγροτικής Οικονομίας Θεματική...

9o Πανελλήνιο Συνέδριο Αγροτικής Οικονομίας

Θεματική Ενότητα

laquoΠολυτομεακή ανάπτυξη της υπαίθρου ndash Αγροτικός τουρισμόςraquo

Συντονιστές Ο Ιακωβίδου Α Κουτσούρης amp Μ Παρταλίδου

522

Σχεδιασμός και οργάνωση του τουρισμού σε προστατευόμενες περιοχές και η συμβολή του στην αυτοχρηματοδότηση της λειτουργίας τους

από

Χριστοπούλου ΟΓ1 και Φεζοπούλου ΕΘ2

1Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Πεδίον Άρεως 383 34 Βόλος Τηλ 24210 74417 e-mail ochrisprduthgr

2Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Πεδίον Άρεως 383 34 Βόλος

Περίληψη

Οι προστατευόμενες περιοχές αποτελούν τοπία ιδιαίτερης αισθητικής φυσικής και πολιτιστικής αξίας Ο κύριος ρόλος των προστατευόμενων περιοχών είναι η διατήρηση της βιοποικιλότητας και η προστασία του περιβάλλοντός τους Τα πλούσια φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά που προσφέρουν αποτελούν το θεμέλιο λίθο για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων τουρισμού και αναψυχής σε αυτές Ο βιώσιμος τουρισμός στις προστατευόμενες περιοχές ενδέχεται να δημιουργεί τόσο οφέλη όσο και δυσμενείς επιπτώσεις Όμως ο σωστός προγραμματισμός και η αποτελεσματική διαχείρισή του μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην οργάνωση και σωστή λειτουργία και κυρίως στην επαρκή και επιτυχή χρηματοδότηση της λειτουργίας των προστατευόμενων περιοχών Η ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων αποτελεί ίσως την σημαντικότερη χρηματοοικονομική πηγή για την προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς τους

Λέξεις ndash Κλειδιά προστατευόμενες περιοχές βιώσιμος τουρισμός διατήρηση της βιοποικιλότητας διαχείριση χρηματοδότηση

Summary

Protected areas contain some of the most beautiful scenery and outstanding natural and cultural landscapes The major role of protected areas is conservation of biodiversity and protection of their environment The rich natural and cultural features of protected areas offer attractions which have become the cornerstone of tourism and recreation The sustainable tourism in protected areas creates both utilities and unfavourable repercussions However proper planning and effective management of tourism can contribute considerably in organization and right operation and mainly in sufficient and successful financing of protected areas The growth of tourism activities constitutes perhaps the more important financing source for protecting their natural and cultural heritage

Key-Words protected areas sustainable tourism conservation of biodiversity management financing

1 Εισαγωγή

Η θεσμοθέτηση των προστατευόμενων περιοχών αποτελεί ένα πολιτιστικό φαινόμενο για αιώνες Τέτοιες περιοχές χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ποικίλων χαρακτηριστικών αλλά ουσιαστικά εμπεριέχουν τη δημιουργία από τις κυβερνητικές

523

αρχές ειδικών προσδιορισμών για την οικολογική ή ιστορική προστασία Σε πολλές περιπτώσεις η επίσκεψη των ανθρώπων στις περιοχές έχει δημιουργήσει την αρχική ανάγκη για τον προσδιορισμό και την προστασία αυτών των περιοχών

Τα πάρκα και οι προστατευόμενες ζώνες προσφέρουν οικολογικά εκπαιδευτικά ψυχαγωγικά επιστημονικά οικονομικά και πολιτιστικά οφέλη στους κατοίκους των γύρω περιοχών στους επισκέπτες από οποιοδήποτε μέρος της γης στις περιβάλλουσες κοινότητες και στην κοινωνία γενικότερα Επειδή οι τοπικές κοινωνίες επηρεάζονται από αυτές τις περιοχές επιθυμούν να συμμετέχουν στις αποφάσεις σχετικά με την καθιέρωση και διαχείρισή τους Ακόμη θέλουν να είναι σε θέση να εκφράσουν τις απόψεις τους για το πώς η περιοχή πρέπει να διοικηθεί Πολλοί επιθυμούν την ύπαρξη συνθηκών κατάλληλων για την απόκτηση ποικίλων ωφελειών από τις προστατευόμενες περιοχές Τα άτομα και οι οργανώσεις που έχουν ένα άμεσο ενδιαφέρον για ποικίλα ζητήματα σχετικά με τα πάρκα και τον τουρισμό και συμμετέχουν στον σχεδιασμό και την διαχείριση ανάλογων λειτουργιών αποκαλούνται συμμέτοχοι Για την αποτελεσματική διαχείριση και ένα βιώσιμο τουρισμό οι φορείς διοίκησης και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους στη διοικητική διαδικασία τους συμμέτοχους από τα αρχικά στάδια (participatory management) (Christopoulou 2002)

Ένα αποτελεσματικό και περιεκτικό διοικητικό σχέδιο για ένα πάρκο πρέπει να ενσωματώνει τις αντιλήψεις καθεμιάς από αυτές τις ομάδες Η αδυναμία να αναγνωριστούν και να εξεταστούν όλες οι κατευθυντήριες δυνάμεις του τουρισμού μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη και αποτυχημένη διαχείριση της περιοχής (Eagles et al 2001)

2 Προστατευόμενες περιοχές

21 Κατηγορίες

Σύμφωνα με την Διεθνή Ένωση για την Διατήρηση της Φύσης (IUCN) μια προστατευόμενη ζώνη είναι μια περιοχή του εδάφους ή και της θάλασσας που αφιερώνεται στην προστασία και τη διατήρηση της βιολογικής ποικιλομορφίας και των φυσικών και σχετικών πολιτιστικών πόρων διοικούμενων μέσω νομικών ή άλλων αποτελεσματικών μέσων (IUCN 1993)

Εκτός από την κάλυψη μιας σειράς τύπων οικοσυστήματος οι προστατευόμενες περιοχές καθορίζονται με ποικίλους τρόπους σχετικούς με τους στόχους για τους οποίους ρυθμίζονται Η σκέψη για την καθιέρωση των προστατευόμενων περιοχών αναπτύχθηκε γρήγορα Παραδείγματος χάρη η ανάπτυξη της επιστήμης της οικολογίας οδήγησε την δεκαετία του 60 σε μια ευρύτερη κατανόηση της ανάγκης για μια συστηματική προσέγγιση στον προγραμματισμό και τη διαχείριση των πόρων Ενώ οι προστατευόμενες περιοχές στο παρελθόν έτείναν να θεωρούνται ως χωριστές οντότητες η ορθή πρακτική τώρα συστήνει ότι θα πρέπει να προγραμματίζονται και να ρυθμίζονται ως σύστημα (Davey 1998)

Στην Ελλάδα οι κατηγορίες προστατευόμενων περιοχών σύμφωνα με την υφιστάμενη εθνική νομοθεσία (N 165086) είναι οι εξής

524

1 Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης Είναι αντίστοιχες με την κατηγορία 1 (Strict Nature Reserve) της IUCN 2 Περιοχές Προστασίας της Φύσης Είναι αντίστοιχες με την κατηγορία 1 (Wilderness Area) της IUCN 3 Εθνικά Πάρκα Είναι αντίστοιχα με την κατηγορία 2 (National Park) της IUCN

4 Προστατευόμενοι Φυσικοί Σχηματισμοί Είναι αντίστοιχοι με την κατηγορία 3 (National Monument) της IUCN Προστατευόμενα Τοπία Είναι αντίστοιχα με την κατηγορία 5 (Protected Landscape Seascape) της IUCN 5 Περιοχές Οικοανάπτυξης Είναι αντίστοιχες με την κατηγορία 6 (Managed Resource Protected Area) της IUCN

Οι προστατευόμενες περιοχές διεθνούς σημασίας είναι

1 Υγρότοποι διεθνούς σημασίας σύμφωνα με τη Σύμβαση Ραμσάρ

2 Περιοχές του δικτύου Natura 2000

3 Ειδικά Προστατευόμενες Περιοχές σύμφωνα με τη Σύμβαση της Βαρκελώνης

4 Βιογενετικά Αποθέματα

5 Αποθέματα Βιόσφαιρας

6 Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς

7 Περιοχές στις οποίες έχει απονεμηθεί το Ευρωδίπλωμα

Οι ωφέλειες που προκύπτουν από τον χαρακτηρισμό περιοχών ως προστατευόμενων μπορεί να είναι προσωπικές εμπορικές και κοινωνικές

ΠΙΝΑΚΑΣ 2 ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΩΝ ΣΥΝΟΛΙΚΩΝ ΩΦΕΛΕΙΩΝ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ Κατηγορία ωφελειών

ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ Ορισμός

Ωφέλειες που αποκομίζουν οι συμμέτοχοι (χρήστες και μη χρήστες)

Οικονομικές επιδράσεις που προέκυψαν από την ανακατανομή του εμπορίου από μια περιοχή σε άλλη

Ωφέλειες με χαρακτηριστικά ενός δημόσιου αγαθού για την κοινωνία

Στοιχεία των ωφελειών

525

Οικολογικές λειτουργίες πρωτογενής παραγωγή απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα έλεγχος πληθυσμού φυτοφαγία θήρευση παραγωγή οξυγόνου μεταφορά θρεπτικών μετριασμός του μακρο- και του μικροκλίματος αποσύνθεση διατήρηση της γενετικής ποικιλομορφίας κά Ακεραιότητα των πόρων διατήρηση των υπαρχουσών ωφελειών βελτιωμένες επιδράσεις των ανθρώπινων αλλαγών

Αξία χρήσης - άμεση χρήση - έμμεση χρήση

Επιπτώσεις στην υγεία - φυσικές διανοητικές πνευματικές Παραγωγικότητα εργαζομένων

Εκπαιδευτικά οφέλη

Επιστημονικά οφέλη

Διεθνείς συμφωνίες

Αξία μη χρήσης - αξία επιλογής - αξία ύπαρξης - αξία κληροδοτημάτων

Επιδράσεις από τα έξοδα των συμμετόχων και της διαχείρισης της περιοχής για ανάπτυξη και από πηγές εκτός της περιοχής αξιολόγησης (όπως μετριέται από τις αυξήσεις στο ΑΕΠ το εισόδημα εργασίας την απασχόληση και τα φορολογικά έσοδα)

Αποφάσεις χωροθέτησης της επιχείρησης (ποιότητα της ζωής της επιχείρησης)

Πηγή The Outspan Group 1996

22 Απειλές στις προστατευόμενες περιοχές 221 umlΠάρκα εγγράφουuml

Η πρώτη απειλή αφορά το γεγονός ότι μερικές φορές μια προστατευόμενη περιοχή δεν τίθεται σε εφαρμογή Οι προστατευόμενες περιοχές που εμφανίζονται στις κυβερνητικές στατιστικές και στους χάρτες και δεν είναι πάντα σε ισχύ στο έδαφος αποκαλούνται πάρκα εγγράφου Οι κυβερνήσεις αναφέρουν συχνά την πρόθεσή τους να καθιερώνεται μια προστατευόμενη περιοχή πολύ πριν το νομικό καθεστώς τεθεί σε ισχύ Αυτό μερικές φορές συμβαίνει κατά τρόπο αόριστο με αποτέλεσμα ενώ μια περιοχή υπάρχει με συγκεκριμένο όνομα δεν έχει κανένα νομικό καθεστώς κανένα προσωπικό καμία υποδομή και έτσι δεν μπορεί ακόμη να καθοριστεί (Eagles et al 2001)

222 Αδυναμίες και ελλείψεις στο σχεδιασμό

526

Πολλές από τις προστατευόμενες περιοχές σε παγκόσμιο επίπεδο σήμερα είναι

κακώς σχεδιασμένες ή αντιμετωπίζουν κάποιους περιορισμούς όσον αφορά το μέγεθος και τη θέση τους με αποτέλεσμα να είναι απομονωμένες από άλλες κατάλληλα διαμορφωμένες να τους λείπουν βασικά στοιχεία να είναι πάρα πολύ μικρές ή απλά σε ενδεδειγμένη θέση

223 Απειλές στο εσωτερικό των περιοχών

Η σημαντικότερη απειλή σε πολλές προστατευόμενες περιοχές είναι οι αλλαγές στους οικοτόπους που προκαλούνται από παραβάσεις όπως η ανθρώπινη εγκατάσταση οι μεταφορές η γεωργική μετατροπή οι επιδράσεις της πυρκαγιάς και της μεγάλης κλίμακας αποξήρανσης κά Άλλες σημαντικές απειλές περιλαμβάνουν το κυνήγι την αλιεία και το εμπόριο ειδών άγριας ζωής τη συλλογή καυσόξυλων την μετάλλευση και την εξαγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου

224 Εξωτερικές απειλές

Απειλές προέρχονται και από εξωτερικούς παράγοντες Τα μεγάλα

υδατοφράγματα έχουν επηρεάσει σημαντικές προστατευόμενες περιοχές δημιουργώντας μερικές φορές δραματικές αλλαγές στην οικολογία τους Ακόμη οι συγκεντρωμένες θρεπτικές ουσίες στα λύματα τα λιπάσματα και τα απόβλητα αποχέτευσης προκαλούν υπερβολική αύξηση των φυκών και - όταν τα άλγη πεθαίνουν και αποσυντίθενται - έλλειψη οξυγόνου (ευτροφισμός) Το θαλάσσιο περιβάλλον απειλείται επίσης από την υδρόβια μεταφορά των θρεπτικών ουσιών και της ρύπανσης Η ατμοσφαιρική ρύπανση τέλος είναι άλλη μια σημαντική απειλή για τις χερσαίες και τις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές

3 Τουρισμός στις προστατευόμενες περιοχές

31 Πιθανά οφέλη από την ανάπτυξη του τουρισμού στις προστατευόμενες περιοχές (Eagles et al 2001)

Τα οφέλη του τουρισμού τόσο για την προώθηση του τόπου λειτουργίας των προστατευόμενων περιοχών όσο και για την ανάπτυξη των γύρω αγροτικών περιοχών είναι σημαντικά με την προϋπόθεση του ορθού σχεδιασμού της διαχείρισης τους Προς ένα ουσιαστικό αποτέλεσμα λοιπόν τον Ιούνιο του 2003 ιδρύθηκαν με το Νόμο 30442002 25 Φορείς Διαχείρισης σε ισάριθμες περιοχές με επιπλέον δυο να έχουν προηγηθεί τον Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου και τον ΦΔ του Εθνικού Πάρκου Σχινιά ndash Μαραθώνα ενώ υπογράφτηκαν 25 Υπουργικές αποφάσεις για τη σύσταση των Διοικητικών τους Συμβουλίων Σύμφωνα με τον Ν 274299 umlΧωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη και άλλες διατάξειςuml οι φορείς διαχείρισης διοικούνται από επταμελή έως ενδεκαμελή διοικητικά συμβούλια (ΔΣ) που συγκροτούνται από εκπροσώπους του ΥΠΕΧΩΔΕ και του Υπουργείου γεωργίας άλλων αρμόδιων κατά περίπτωση Υπουργείων της οικείας περιφέρειας και των οικείων οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτης και δεύτερης βαθμίδας κοινωνικών επιστημονικών και παραγωγικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή του προστατευόμενου αντικειμένου από ειδικούς επιστήμονες καθώς και από

527

εκπροσώπους μη κυβερνητικών περιβαλλοντικών οργανώσεων που έχουν σύμφωνα με το καταστατικό τους ως σκοπό την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και διαθέτουν προηγούμενη δράση και εμπειρία σε σχετικά θέματα

Πίνακας 3 Οφέλη του τουρισμού στις προστατευόμενες περιοχές

Ενίσχυση των οικονομικών ευκαιριών

rarrΑύξηση των εργασιών για τους ντόπιους rarrΑύξηση του εισοδήματος rarrΔημιουργία νέων τουριστικών επιχειρήσεων και διαφοροποίηση της τοπικής οικονομίας rarrΕνθάρρυνση της τοπικής παρασκευής αγαθών rarrΑπόκτηση νέων αγορών και συναλλάγματος rarrΒελτίωση του βιοτικού επιπέδου rarrΔημιουργία τοπικών φορολογικών εσόδων rarrΕκμάθηση νέων δεξιοτήτων από τους εργαζόμενους rarrΑύξηση της χρηματοδότησης για τις προστατευόμενες περιοχές και τις τοπικές κοινότητες

Προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς

rarrΠροστασία των οικολογικών διαδικασιών rarrΔιατήρηση της βιοποικιλότητας (συμπεριλαμβανομένων των ειδών και των οικοσυστημάτων) rarrΠροστασία συντήρηση και αξιολόγηση των πόρων πολιτιστικής κληρονομιάς rarrΔημιουργία οικονομικών αξιών και προστασία πόρων που δεν πρόσφεραν κάποια αξία στους κατοίκους ή αντιπροσώπευαν κόστη παρά οφέλη rarrΜετάδοση αξιών συντήρησης μέσω της εκπαίδευσης rarrΜετάδοση των αξιών της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς στους επισκέπτες και τους κατοίκους μιας περιοχής παράγοντας κατά συνέπεια μια γενιά υπεύθυνων καταναλωτών rarrΈρευνα και ανάπτυξη ορθών περιβαλλοντικών πρακτικών και συστημάτων διαχείρισης που επηρεάζουν τη λειτουργία των τουριστικών και ταξιδιωτικών επιχειρήσεων αλλά και την συμπεριφορά των επισκεπτών

rarrΒελτίωση των τοπικών εγκαταστάσεων των μεταφορών και επικοινωνιών

rarrΑνάπτυξη μηχανισμών αυτοχρηματοδότησης για τη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών

528

Βελτίωση της ποιότητας ζωής

rarrΠροώθηση των αισθητικών πνευματικών και άλλων αξιών σχετικών με την καλή ποιότητα ζωής

rarrΥποστήριξη της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για επισκέπτες και ντόπιους

rarrΔημιουργία ελκυστικών συνθηκών περιβάλλοντος για κατοίκους και επισκέπτες που μπορούν να υποστηρίξουν άλλες συμβατές νέες δραστηριότητες όπως η αλιεία

rarrΒελτίωση της διαπολιτισμικής κατανόησης rarrΕνθάρρυνση της ανάπτυξης του πολιτισμού και των τεχνών

rarrΑύξηση του επιπέδου εκπαίδευσης της τοπικής κοινωνίας

rarrΏθηση των κατοίκων για την εκμάθηση γλωσσών και πολιτισμών των ξένων τουριστών

rarrΕνθάρρυνση της τοπικής κοινωνίας για την εκτίμηση του τοπικού πολιτισμού και περιβάλλοντος τους

32 Ενδεχόμενοι κίνδυνοι από την ανάπτυξη του τουρισμού στις προστατευόμενες περιοχές

Πολλά από τα αρνητικά αποτελέσματα που προκύπτουν από την τουριστική ανάπτυξη μπορούν να ρυθμιστούν επαρκώς και να εξαλειφθούν Οι υπεύθυνοι των προστατευόμενων περιοχών είναι σε θέση να μετρήσουν τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού καθορίζοντας πόσο αποδεκτές είναι οι αρνητικές συνέπειες και πως μπορούν να ρυθμιστούν Οι αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού είναι τριών ειδών χρηματοοικονομικές κοινωνικο-πολιτιστικές και περιβαλλοντικές και αναλύονται παρακάτω

321 Χρηματοοικονομικές επιπτώσεις Ο τουρισμός φέρνει αυξανόμενη ζήτηση για αγαθά υπηρεσίες και

εγκαταστάσεις όπως η κατοικία τα εστιατόρια κά Καθώς αυξάνεται ο αριθμός των επισκεπτών αυξάνεται και η ζήτηση για βασικές υπηρεσίες όπως η αστυνόμευση η πυρασφάλεια η υγειονομική περίθαλψη και η ασφάλεια γενικά Σε μερικές περιπτώσεις το κόστος τους αυξάνεται τόσο πολύ που οι ντόπιοι δεν μπορούν πλέον να αντέξουν οικονομικά να ζήσουν εκεί Αυτό συμβαίνει κυρίως στην περίπτωση που οι κάτοικοι έχουν χαμηλότερα εισοδήματα από τους επισκέπτες Για παράδειγμα οι πλούσιοι ξένοι επισκέπτες στις προστατευόμενες περιοχές μπορεί να αντιληφθούν κάποια οικονομική ευκαιρία και έτσι να πάρουν τον έλεγχο ή μπορεί να εξαγοράσουν τις τοπικές επιχειρήσεις Κατά συνέπεια υπάρχει το ενδεχόμενο ο τουρισμός να οδηγήσει στην αυξανόμενη ξένη ιδιοκτησία και τις αυξημένες τιμές ιδιοκτησίας (Eagles et al 2001)

322 Κοινωνικο-πολιτιστικές επιπτώσεις

529

Ο αυξανόμενος αριθμός τουριστών μπορεί να έχει αρνητικά αποτελέσματα για την κοινωνία Η κακώς προγραμματισμένη ανάπτυξη του τουρισμού μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη συμφόρηση ρύπανση βανδαλισμό και έγκλημα Άλλες αρνητικές επιδράσεις μπορούν να εμφανιστούν όταν οι τοπικές παραδόσεις εμπορευματοποιούνται και χάνουν την ακεραιότητα ή την αυθεντικότητά τους Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι παραδοσιακοί χοροί οι οποίοι έχουν έναν ζωτικής σημασίας κοινωνικό ρόλο αλλά που τίθενται τώρα πλέον ως μέσο διασκέδασης των επισκεπτών Τέλος όταν η διοίκηση των προστατευόμενων περιοχών αναπτύσσει κανονισμούς για τους επισκέπτες που έχουν επιπτώσεις και στους ντόπιους μπορεί να υπάρξουν αρνητικές κοινωνικο-πολιτιστικές επιδράσεις (πχ απαγορεύσεις στις παραδοσιακές χρήσεις όπως η συλλογή καυσόξυλων)

323 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις

Ο τουρισμός όπως και άλλες μορφές ανάπτυξης πάντα θα έχει περιβαλλοντικές επιπτώσεις ακόμη και σε μικρό βαθμό και παρά τις προσπάθειες των υπεύθυνων διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών Ορισμένες μόνο από αυτές είναι η αύξηση της κατανάλωσης των φυσικών πόρων και η εξάντληση αυτών σε περίπτωση που δεν είναι υπάρχει καλός προγραμματισμός και διαχείριση από πλευράς διοίκησης η αύξηση της παραγωγής αποβλήτων και απορριμμάτων η ανατροπή των φυσικών οικοσυστημάτων η καταστροφή της υπαίθρου με τη δημιουργία νέων υποδομών και κτιρίων και άλλες (Persaud and Douglas 1996)

4 Οργάνωση και διαχείριση της ανάπτυξης του τουρισμού στις προστατευόμενες περιοχές

41 Βιώσιμη ανάπτυξη του τουρισμού στις προστατευόμενες περιοχές

ο σχεδιασμός της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης σε μια προστατευόμενη περιοχή προϋποθέτει

1 Τον καθορισμό των στόχων της τουριστικής ανάπτυξης οι οποίοι μπορούν να διακριθούν σε περιβαλλοντικές πολιτιστικές κοινωνικές και οικονομικές (Πίνακας 1)

Πίνακας 1 Στόχοι της ανάπτυξης του τουρισμού για τις προστατευόμενες περιοχές

Περιβαλλοντικοί στόχοι

Διατήρηση οικολογικής ισορροπίας περιλαμβάνοντας τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και του εδάφους και τη διατήρηση της ατμοσφαιρικής ποιότητας

Πολιτιστικοί στόχοι

Καλύτερη γνώση και συνειδητοποίηση των στόχων διατήρησης μεταξύ τοπικών ανθρώπων και επισκεπτών

530

Εκτίμηση της τοπικής φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς

Θεώρηση του βιώσιμου τουρισμού ως μέρος του τοπικού και εθνικού πολιτισμού

Κοινωνικοί στόχοι

Ικανοποίηση και απόλαυση των επισκεπτών

Βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και των δεξιοτήτων των κατοίκων

Επίδειξη των εναλλακτικών λύσεων του τουρισμού και προώθηση του βιώσιμου τουρισμού παντού

Παροχή ευκαιριών για την χρήση προστατευόμενων περιοχών σε όλους τους τομείς της κοινωνίας

Οικονομικοί στόχοι

Αύξηση του εισοδήματος

Προμήθεια από τις τοπικές επιχειρήσεις και νέες ευκαιρίες απασχόλησης

Βελτίωση των τοπικών και εθνικών οικονομιών

Πηγή FNNPE 1993

2 Τη σύνταξη ενός καταλόγου με τα φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά και τις υπάρχουσες χρήσεις και δυνατότητες για την δραστηριοποίηση και ανάπτυξη του τουρισμού

Ένας ενδεικτικός κατάλογος μπορεί να αποτελείται από τα εξής

radic Τα φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά της περιοχής

radic Τουριστικές οργανώσεις και χρήσεις δραστηριότητες εγκαταστάσεις χρήσεις και συμπεριφορές και προσδοκίες των επισκεπτών στο εσωτερικό μιας προστατευόμενης περιοχής και τον περιβάλλοντα χώρο

radic Στοιχεία όσον αφορά τον αριθμό τη διάθεση τον χρόνο και τα σχέδια για επίσκεψη των τουριστών

radic Υπάρχουσες πολιτικές και προγράμματα ανάπτυξης

radic Μια αξιολόγηση των τουριστικών δυνατοτήτων μιας προστατευόμενης περιοχής

radic Περιορισμούς στην ανάπτυξη (πχ ειδικά προστατευόμενες περιοχές νομοθεσία ιδιαίτερα ευαίσθητες περιοχές υπάρχοντα προβλήματα από την τουριστική χρήση)

531

3 Την χρήση ζωνών για την αναγνώριση και τον σχεδιασμό περιοχών με υψηλά επίπεδα τουριστικών επιδράσεων

Σκοπός είναι ο καθορισμός και η χαρτογράφηση των διαφορετικών επιπέδων προστασίας και χρήσης μιας προστατευόμενης περιοχής και ο διαχωρισμός των ενδεχομένως συγκρουόμενων ανθρώπινων δραστηριοτήτων (Parks Canada 1994)Ο χωρικός χωρισμός σε ζώνες προσδιορίζει ποικίλα επίπεδα έντασης της ανθρώπινης δραστηριότητας Πχ περιοχές υψηλής προστασίας χαμηλού επιπέδου χρήσης (μια επιστημονική μελέτη) εντατικής χρήσης (εγκαταστάσεις επισκεπτών όπως τουαλέτες χώρος υποδοχής χώροι στάθμευσης κέντρα ενημέρωσης κτλ) λειτουργίες πάρκων (γραφεία διοίκησης αποθήκες συντήρησης εγκαταστάσεις διάθεσης αποβλήτων κτλ) Ο χρονικός χωρισμός σε ζώνες πραγματοποιείται σε μια περιοχή χρησιμοποιείται για διαφορετικούς λόγους σε διαφορετικές χρονικές στιγμές κατά την διάρκεια της ημέρας της εβδομάδας ή εποχιακά (Eagles McCool Haynes 2001)

4 Την ανάπτυξη ορίων επιτρεπτής χρήσης και περιβαλλοντικών προτύπων για όλα τα μέρη μιας προστατευόμενης περιοχής

Μετρούν τον αριθμό των επισκεπτών τους τύπους και τα επίπεδα χρήσης που είναι αποδεκτά επιτρεπτά και βιώσιμα Όσον αφορά τον αριθμό των επισκεπτών που είναι κατάλληλοι και αποδεκτοί σε μια περιοχή οι αρμόδιοι για το σχεδιασμό θέτουν διαφορετικά όρια για τις διαφορετικές περιοχές και καθορίζουν εάν τα τρέχοντα όρια είναι ή όχι ρεαλιστικά O έλεγχος της συμπεριφοράς των τουριστών γίνεται μέσω διαφόρων διοικητικών και λειτουργικών μεθόδων με την χρήση ορίων Αυτές οι μέθοδοι περιλαμβάνουν α) Πληρωμή από τους χρήστες β) Σχέδια χρήσης γ) Κανονισμοί δραστηριοτήτων δ) Υποδομή ε) Δωρεάν πρόσβαση στ) Μετακίνηση επισκεπτών και ζ) Σημεία πρόσβασης (Eagles McCool Haynes 2001)

5 Τον καθορισμό τουριστικών δραστηριοτήτων συμβατών με μια προστατευόμενη περιοχή

Αποδεκτές δραστηριότητες είναι οι δραστηριότητες χαμηλής έντασης που προάγουν το στοιχείο της εκπαίδευσης και συνειδητοποίησης και προσαρμόζονται στους σκοπούς και τους στόχους μιας προστατευόμενης περιοχής Μη αποδεκτές θεωρούνται δραστηριότητες με μεγάλη κλίμακα οικοδόμησης και έντασης της εργασίας στις ευαίσθητες περιοχές (πχ αθλητικά γεγονότα όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες) Οι αθλητικές εκδηλώσεις εστιάζουν στον ανταγωνισμό παρά στην απόλαυση της φυσικής περιοχής και ασκούν επιπλέον πίεση στην προστατευόμενη περιοχή (FNNPE 1993)

6 Την αξιολόγηση των περιβαλλοντικών οικονομικών κοινωνικών και πολιτιστικών επιδράσεων των προτάσεων για την ανάπτυξη τουρισμού

Η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιδράσεων είναι η πιο γνωστή αξιολόγηση Οι κοινωνικές και πολιτιστικές αξιολογήσεις χρησιμοποιούνται λιγότερο συχνά αλλά είναι εξίσου σημαντικές (Furze 1996)

7 Την εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας

532

Η εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας αποτελεί το στοιχείο-κλειδί της τουριστικής ανάπτυξης στις προστατευόμενες περιοχές Αρχικά για να υπάρχει υποστήριξη από την τοπική κοινωνία θα πρέπει να λαμβάνει οφέλη από την παρουσία του τουρισμού Η τοπική κοινωνία μπορεί να ωφεληθεί από τις πολιτικές τουρισμού των προστατευόμενων περιοχών ενώ οι επισκέπτες και η διοίκηση των περιοχών μπορούν να ωφεληθούν από τις γνώσεις και τις εμπειρίες της τοπικής κοινωνίας Οι κάτοικοι της περιοχής μπορούν να αποτελέσουν αποτελεσματικούς αγγελιοφόρους για την πληροφόρηση των επισκεπτών σε θέματα ιστορίας πολιτισμού και ειδικών χαρακτηριστικών μιας προστατευόμενης περιοχής (Wight 1996) Ακόμη θα πρέπει να ακούγονται οι τοπικές ανάγκες και ανησυχίες και να υπάρχει τοπική συμμετοχή στις διαδικασίες προγραμματισμού διαχείρισης και λήψης αποφάσεων

Τα οφέλη προς στους κατοίκους της περιοχής μπορούν να ενισχυθούν με την αναγνώριση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας των φυσικών πόρων στους ντόπιους την αποδοχή ωφελειών που προκύπτουν από την διατήρηση των φυσικών πόρων αλλά και με την ενθάρρυνση της συμμετοχής στη συντήρηση και διαχείριση των πόρων

8 Τη συνεργασία μεταξύ των κατοίκων του τομέα του τουρισμού και άλλων περιφερειακών και τοπικών οργανισμών

Οι συνεργασίες με τους κατοίκους τον οργανισμό τουρισμού και άλλους περιφερειακούς και τοπικούς οργανισμούς αποτελούν το θεμέλιο για την ολοκλήρωση των διαφόρων πρωτοβουλιών Οι συνεργασίες με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις συμβάλλουν στον αποτελεσματικό προγραμματισμό και τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών Η συνεργασία με τις εξωτερικές επιχειρήσεις και οργανώσεις παρέχει στους ντόπιους πολύτιμες ευκαιρίες απόκτησης εμπειρίας και κατάρτισης και επιτρέπει στις τοπικές οργανώσεις να αναπτυχθούν και να ενισχυθούν (Agardy 1993) Ένα βασικό στοιχείο στην επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης τουρισμού βρίσκεται στην αρμονική σχέση μεταξύ της περιοχής του επισκέπτη και της τοπικής κοινωνίας Οι συνεργασίες σε κοινοτικό επίπεδο βοηθούν να διατηρηθεί η ειδική ποιότητα μιας περιοχής να προωθηθούν οι ευκαιρίες αναψυχής και να υποστηριχθεί η τοπική κοινότητα (Parks Canada 1994)

Ακόμη μικρότεροι προορισμοί μπορούν να ενώσουν τις προωθητικές προσπάθειές τους και να θεωρηθούν ως τμήμα ενός τουριστικού δικτύου προκειμένου να προσελκυστούν περισσότεροι επισκέπτες συνολικά στην περιοχή Πχ στην περίπτωση του νομού Μαγνησίας οι προστατευόμενες περιοχές του Πηλίου του Αλμυρού των Κουκουναριών καθώς και το Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου ndash Β Σποράδων θα μπορούσαν να αποτελέσουν όλες μαζί ή συνδυασμός ανά δυο ή τριών από αυτές ένα τουριστικό δίκτυο με στόχο την προσέλκυση περισσότερων επισκεπτών

9 Τη δημιουργία προγραμμάτων εκπαίδευσης και ενημέρωσης για επισκέπτες και κατοίκους Η δημιουργία προγραμμάτων εκπαίδευσης και ενημέρωσης έχει ως στόχο την ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης στο κοινό την δημιουργία προθυμίας για προσωπική και συλλογική δράση για την προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντος και την καλύτερη κατανόηση και εκτίμηση του περιβάλλοντος του πολιτισμού και της κληρονομιάς μιας περιοχής καθώς και των ζητημάτων που έχουν επιπτώσεις στην γύρω περιοχή

533

10 Το σχεδιασμό μεθόδων δικτύωσης των επισκεπτών στις περιοχές

Ορισμένες από τις μεθόδους δικτύωσης των επισκεπτών είναι οι εξής (Eagles McCool Haynes 2001) α) Ύπαρξη λεωφορείων με συχνά δρομολόγια (πχ ανά μία ώρα) - ύπαρξη ικανοποιητικού χώρου στάθμευσης εναλλακτικών τρόπων μεταφοράς σε περίπτωση προβλήματος αλλά και συνθηκών επαρκούς συντήρησης και ασφάλειας β) Προσεκτικός σχεδιασμός διαδρομών ndash μονοπατιών γ) Κράτηση δ) Πληροφορίες (δημιουργία καλών συνδέσεων με τα κέντρα πληροφόρησης τουριστών τα ξενοδοχεία και τα τουριστικά γραφεία) ε) Διαφήμιση (τουριστικοί οδηγοί εξειδικευμένα περιοδικά περιοδικά ταξιδίου και ειδικά ένθετα στις εφημερίδες διαφημιστικά φυλλάδια που αναδεικνύουν τη μοναδικότητα μιας περιοχής) στ) Καταχώρηση στοιχείων στο σημείο της εισόδου

11 Την έρευνα και ανάλυση των τουριστικών αγορών και των αναγκών και

προσδοκιών των επισκεπτών Στόχος είναι η ικανοποίηση των αναγκών και προσδοκιών των επισκεπτών Έτσι οι υπεύθυνοι διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών θα πρέπει να εστιάζουν σε συγκεκριμένοι τομείς της αγοράς όπως τα μέσα προσέλκυσης των επισκεπτών (πχ υψηλή βιοποικιλότητα αφθονία ειδών συναρπαστική θέα μοναδική τοπογραφία πολιτισμός και παραδόσεις) και η τουριστική υποδομή (πχ επαρκής στέγαση μεταφορά οδηγοί πρόσβαση στις φυσικές περιοχές)

12 Την αναγνώριση αξιών μιας προστατευόμενης περιοχής όπου θα βασιστεί ο τουρισμός μέσω μιας στρατηγικής

Πολλοί επισκέπτες ενδιαφέρονται να μάθουν ποια χαρακτηριστικά καθιστούν την περιοχή σημαντική και μοναδική Έτσι η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να εστιάζει στην εικόνα και τις ιδιαιτερότητες της προστατευόμενης περιοχής με τη δημιουργία διάφορων εκπαιδευτικών προγραμμάτων προγραμμάτων σχετικά με περιηγήσεις στα πάρκα προγραμμάτων για την ανάπτυξη μονοπατιών κτλ Οι προσδοκίες των επισκεπτών προκύπτουν από τις εικόνες και τα μηνύματα που παρουσιάζονται μέσω της διαφήμισης Γιrsquoαυτό η διαφήμιση θα πρέπει να παρέχει ρεαλιστικές εικόνες που να απεικονίζουν την αληθινή αξία της περιοχής προωθώντας τα πλούσια φυσικά πολιτιστικά και άλλα χαρακτηριστικά που διαθέτει έτσι ώστε να καλύπτονται οι προσδοκίες των τουριστών

13 Τον έλεγχο μιας προστατευόμενης περιοχής και της χρήσης της από τους επισκέπτες μέσω ενός προγράμματος (FNNPE 1993) πχ α) Συνδέσεις με την επιστημονική έρευνα Συνεργασία με τα πανεπιστημιακά ιδρύματα για την δημιουργία μιας έρευνας σχετικά με τις περιβαλλοντικές κοινωνικές οικονομικές πολιτιστικές και οικονομικές επιδράσεις των τουριστικών χρήσεων β) Ανάπτυξη δεικτών όπως Απώλεια ή και αλλαγή στη δομή της βλάστησης (έλεγχος των αλλαγών μέσω της φωτογράφησης ενός σταθερού σημείου) αλλαγές στο πλάτος και βάθος μονοπατιών διαταραχή της πανίδας [μακροχρόνια παρακολούθηση (monitoring) των πληθυσμών των ζώων και της ποιότητας των ενδιαιτημάτων τους] έλεγχος των επισκεπτών

42 Χρηματοδότηση των προστατευόμενων περιοχών μέσω του τουρισμού 421 Χρηματοδότηση στις ανεπτυγμένες χώρες

534

Η διαχείριση τουρισμού στις προστατευόμενες περιοχές απαιτεί μεγάλη και ουσιαστική χρηματοδότηση αλλά οι περισσότεροι φορείς εκμεταλλεύονται μόνο ένα μικρό μέρος των εισοδηματικών πόρων Το ποσοστό της χρηματοδότησης που κερδίζεται από κάθε πηγή είναι αποτέλεσμα των εθνικών πολιτικών καθώς επίσης και των πρωτοβουλιών των φορέων διαχείρισης Ο τρόπος χρηματοδότησης που συνήθως χρησιμοποιείται σε μια προστατευόμενη περιοχή είναι έντονα επηρεασμένος από την ιστορία τη δομή και τη δημιουργικότητά της Επίσης αν και οι κυβερνητικές οργανώσεις είναι ικανοί παροχείς τουριστικών υπηρεσιών έχουν συχνά περιορισμούς που εμποδίζουν την αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα της λειτουργίας των περιοχών Κατά συνέπεια ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να είναι περισσότερο ικανός να προσφέρει ορισμένες υπηρεσίες Οι ρόλοι του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στον τουρισμό μιας προστατευόμενης περιοχής μπορούν να είναι και οι δύο ενθαρρυντικοί αλλά και συγκρουόμενοι Η μακροπρόθεσμη επιτυχία της ανάπτυξης του τουρισμού σε μια προστατευόμενη περιοχή απαιτεί τη συνεργασία μεταξύ του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (Eagles Martens 1997)

4211 Πηγές τουριστικών εισοδημάτων για τις προστατευόμενες περιοχές Ορισμένες από τις σημαντικότερες πηγές εισοδημάτων μέσω του τουρισμού

στις προστατευόμενες περιοχές είναι οι ακόλουθες (Eagles 1997)

radic Αμοιβές εισόδων (είτε ανά άτομο είτε ανά όχημα είτε σε συνδυασμό και των δύο) Σε πολλές περιπτώσεις εφαρμόζεται η μέθοδος της umlτιμολόγησης πολλαπλών χρεώσεωνuml (πχ οι ξένοι επισκέπτες χρεώνονται περισσότερο από τους ντόπιους και οι μικρότεροι σε ηλικία λιγότερο από τους μεγαλύτερους) radic Ειδική χρέωση για υπηρεσίες αναψυχής για την κάλυψη του κόστους παροχής τους (εξερεύνηση ορυκτών δραστηριότητες δασοκομίας βόσκηση γεωργικές χρήσεις συλλογή διακοσμητικών φυτών σπόρων και φρούτων) (IUCN 2000) radic Χρέωση για τους χώρους στάθμευσης radic Χρέωση για στέγαση (στρατοπέδευση ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια) radic Χρέωση εξειδικευμένου εξοπλισμού για υπαίθρια αναψυχή (πχ μηχανές θαλάσσιου σκι) - είτε προς πώληση είτε για ενοικίαση radic Αγορά ειδών διατροφής (παντοπωλεία εστιατόρια) radic Πωλήσεις εμπορευμάτων και υπηρεσιών (προϊόντα όπως τα διάφορα είδη ρουχισμού και εξοπλισμού τοπικά προϊόντα όπως παραδοσιακά γλυκά ή άλλα προϊόντα που παρασκευάζονται από τους κατοίκους της περιοχής ή μπλουζάκια και διάφορα αντικείμενα (αναμνηστικά) με την απεικόνιση της προστατευόμενης περιοχής - υπηρεσίες όπως διαλέξεις μουσεία εκθέσεις ταινίες κτλ) (Eagles et al 2001) radic Διαφήμιση της περιοχής (η κράτηση δωματίων και η αγορά παραδοσιακών προϊόντων μέσω τηλεπωλήσεων ή του διαδικτύου η τηλεόραση τα διαφημιστικά φυλλάδια και οι αφίσες αναδεικνύουν μια περιοχή μετατρέποντας την σε έναν από τους καλύτερους προορισμούς) (IUCN 2000) radic Πραγματοποίηση δωρεών (όπως μια νέα εγκατάσταση μια έρευνα ή ένα ειδικό πρόγραμμα αναψυχής) από επιχειρήσεις (ταξιδιωτικές εταιρίες ξενοδοχεία βιομηχανίες τροφίμων και ποτών κά) για την προώθηση της εικόνας τους και την οικονομική ενίσχυση των προστατευόμενων περιοχών

535

radic Πώληση της άδειας για χρήση του ονόματος και της εικόνας τους (πολλοί επιχειρηματίες όπως διαφημιστές και παραγωγοί κινηματογραφικών ταινιών ενδιαφέρονται για το όνομα και την ελκυστική εικόνα τους και ετσι οι προστατευόμενες περιοχές επιβάλλουν χρεώσεις για την τοποθέτηση και χρήση εγκαταστάσεων όπως οι πύργοι μετάδοσης οι θαλάσσιες πλατφόρμες ή οι ερευνητικοί σταθμοί) radic Επιβολή φόρων (στην τιμή των δωματίων των ξενοδοχείων στην πώληση ψυχαγωγικού εξοπλισμού στις άδειες για την αλιεία το κυνήγι την μαγνητοσκόπηση αλλά και στους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας και ύδρευσης)

4212 Παραδείγματα χρηματοδότησης στις ανεπτυγμένες χώρες

Στο διάστημα 1994 έως 2000 τα κράτη μέλη ανέλαβαν λίγες μόνο πρωτοβουλίες για την εκτίμηση του κόστους του Natura 2000 Οι εθνικές πηγές χρηματοδότησης προήλθαν ως επί το πλείστον από τους κρατικούς ή ομοσπονδιακούς προϋπολογισμούς ενώ οι εκτιμήσεις της εθνικής χρηματοδότησης ποικίλλουν σημαντικά Χρησιμοποιήθηκαν διάφορες πηγές χρηματοδότησης της ΕΕ για τη στήριξη του Natura 2000 μεταξύ των οποίων οι εκθέσεις των κρατών μελών αναφέρουν συχνότερα το χρηματοδοτικό μέσο LIFE-Nature τα Διαρθρωτικά Ταμεία ndash το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (Τμήμα Προσανατολισμού τμήμα Εγγυήσεων) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης συμπεριλαμβανομένων των κονδυλίων που διανέμονται μέσω Κοινοτικών Πρωτοβουλιών (Interreg και Leader)

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διαθέσει περίπου 700 εκατομμύρια euro για περισσότερα από 800 LIFEndashNature προγράμματα Τον Σεπτέμβριο του 2004 η δράση του LIFE ΙΙΙ επεκτάθηκε για περαιτέρω δύο έτη (2005 και 2006) με έναν πρόσθετο προϋπολογισμό της ΕΕ της τάξης των 317 εκατομμυρίων euro Εφόσον η δράση του LIFE ΙΙΙ ολοκληρώνεται στο τέλος του 2006 το Συμβούλιο ενέκρινε επίσης τον Σεπτέμβριο του 2004 μια πρόταση για ένα μελλοντικό πρόγραμμα το LIFE + το οποίο θα ισχύει από το 2007 έως το 2013

Στη Γερμανία οι επιλογές χρηματοδότησης της λήψης μέτρων για την προστασία της φύσης στο πλαίσιο του Natura 2000 μπορεί να προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση πχ με το πρόγραμμα LIFE ή LEADER Στο ΗΒ ένα πλήθος σχεδίων για τους οικοτόπους και τη διατήρηση των ειδών στο πλαίσιο του lsquoNatura 2000rsquo έχει χρηματοδοτηθεί από το πρόγραμμα LIFE Στην περίπτωση της Ιταλίας η ευρωπαϊκή στρατηγική για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και το δίκτυο Natura 2000 προσδιόρισε την ανάγκη ύπαρξης ενός οργάνου για την χρηματοδότηση της προστασίας της φύσης το πρόγραμμα LIFE - Nature Άλλες πηγές χρηματοδότησης προέρχονται από τα προγράμματα της κοινοτικής πρωτοβουλίας INTERREG ΙΙΙ μέσω μιας διεθνούς και διαπεριφερειακής συνεργασίας και το LEADER + για τη βιώσιμη ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών Και στην Ελλάδα το μεγαλύτερο μέρος των χρηματοδοτούμενων πόρων για την προστασία της φύσης και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας προέρχεται από το πρόγραμμα LIFEndashNature Άλλες πηγές χρηματοδότησης προέρχονται από τα προγράμματα της κοινοτικής πρωτοβουλίας INTERREG και του LEADER Σε ότι αφορά το ΕΤΕΡΠΣ (Ειδικό Ταμείο Εφαρμογής Ρυθμιστικών και Πολεοδομικών Σχεδίων) η μέχρι τώρα λειτουργία του κρίνεται προβληματική και σίγουρα αναποτελεσματική (wwweuropaeu)

536

422 Χρηματοδότηση στις αναπτυσσόμενες χώρες

Σε ένα μεγάλο μέρος του αναπτυσσόμενου κόσμου η οικονομική ενίσχυση για τις προστατευόμενες περιοχές προέρχεται εν μέρει από εξωτερικούς χορηγούς Υπάρχουν πολυμερείς εταιρίες ndash χορηγοί [πχ η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (Inter-American Development Bank) η Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (African Development Bank) και η Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης (Asian Development Bank)] αλλά και διμερείς [πχ η Ευρωπαϊκή Ένωση και εθνικά προγράμματα όπως εκείνο της Δανικής Εταιρίας Διεθνούς Ανάπτυξης (Danish International Development Agency ndash DANIDA) του Βρετανικού Τμήματος για τη Διεθνή Ανάπτυξη (UK Department for International Development ndash DFID) της Καναδικής Εταιρίας Διεθνούς Ανάπτυξης (Canadian International Development Agency ndash CIDA) της Εταιρίας Διεθνούς Συνεργασίας της Ιαπωνίας (Japan International Co-operation Agency - JICA) κά] Αυτοί οι χορηγοί μαζί παρέχουν ένα σημαντικό ποσό χρηματοδότησης για τις δραστηριότητες της διατήρησης της βιοποικιλότητας και των προστατευόμενων περιοχών (Eagles et al 2001) Μια επιχορήγηση ή ένα δάνειο για την καθιέρωση και προστασία προστατευόμενων περιοχών πρέπει συνήθως να έχει την υποστήριξη των κυβερνήσεων

Διάφορες Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (NGOs) όπως η WWF η Nature Conservancy κά διαθέτουν σημαντικά κεφάλαια για τις δραστηριότητες διατήρησης και τη χρηματοδότηση των προστατευόμενων περιοχών σε διεθνές επίπεδο Είναι δυνατό για τις προστατευόμενες περιοχές να συνεργαστούν με τις ΜΚΟ για την ανάπτυξη και εφαρμογή προγραμμάτων που να ικανοποιούν τόσο τις ανάγκες των προστατευόμενων περιοχών όσο και των ΜΚΟ Τέτοια συνεργασία μπορεί να περιλαμβάνει την εμπλοκή της ΜΚΟ στις δραστηριότητες μιας προστατευόμενης περιοχής αλλά και σημαντικές επενδύσεις στη διατήρηση της βιοποικιλότητας (IUCN 2000)

5 Συμπεράσματα

Οι προστατευόμενες περιοχές επιτυγχάνουν αναγνώριση και προστασία όταν ικανοποιητικός αριθμός ανθρώπων τις επισκέπτεται και τις εκτιμά Ο τουρισμός στις προστατευόμενες περιοχές είναι ένα κρίσιμο συστατικό της καθιέρωσης και διαχείρισης τους

Η βιώσιμη διαχείριση του τουρισμού στις προστατευόμενες περιοχές είναι μια μακροπρόθεσμη υποχρέωση Ωστόσο είναι επίσης απαραίτητο να τίθενται ρεαλιστικοί σύντομοι και μεσοπρόθεσμοι στόχοι Τα lsquoάτομα οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί πρέπει να γνωρίσουν ότι τα οφέλη είναι μακροπρόθεσμα και προκύπτουν μετά από πολλά έτη συνεχούς προσπάθειας και δεν πρέπει να αναμένουν την απόλαυση τους αμέσως μετά την εφαρμογή των βιώσιμων πρακτικών διαχείρισης και ανάπτυξης

Είναι σημαντικό για τους αρμόδιους σχεδιασμού των προστατευόμενων περιοχών να λαμβάνουν μέτρα που θα επηρεάζουν τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε μια κοινωνία Είναι απαραίτητη λοιπόν η δημιουργία κινήτρων για την παρακίνηση της κυβέρνησης της τοπικής κοινωνίας και των διεθνών οργανισμών για τη διατήρηση και προστασία της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής ποικιλομορφίας η υποστήριξη

537

για μια αποτελεσματική νομοθεσία με επαρκείς πόρους χρηματοδότησης αλλά και η ανάπτυξη ενός διοικητικού σχεδίου για κάθε προστατευόμενη περιοχή καλύπτοντας όλες τις δραστηριότητες συμπεριλαμβανομένου του τουρισμού

Οι χρηματικές ροές από τον τουρισμό δεν επιστρέφουν πάντα στις προστατευόμενες περιοχές Σημαντικό είναι η τοπική κοινωνία να λαμβάνει κάποιο εισόδημα από την ανάπτυξη του τουρισμού στην περιοχή έτσι ώστε να αποκομίζει και τα άμεσα οικονομικά και όχι μόνο οφέλη Έτσι οι αρμόδιοι για τον σχεδιασμό και την διαχείριση μιας προστατευόμενης περιοχής θα πρέπει να δρουν με στόχο την υποκίνηση του μέγιστου οικονομικού οφέλους

Οι προστατευόμενες περιοχές μπορούν να αναδειχθούν σε πόλους τοπικής ανάπτυξης Μιας ανάπτυξης ήπιας μορφής που θα χρησιμοποιεί τα περιβαλλοντικά πολιτιστικά και ιστορικά συγκριτικά πλεονεκτήματα της Μιας ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς που και ο τελευταίος πολίτης θα απολαμβάνει τα οφέλη της Τα παραγόμενα οφέλη λοιπόν από τουριστικές δράσεις στις προστατευόμενες περιοχές θα μπορούν να διαχέονται στην τοπική κοινωνία ισομερώς και ο κοινωνικός ιστός να εξασφαλίζει την ευημερία και την ποιότητα ζωής του στο διηνεκές Εξάλλου αυτό είναι και το όραμα για μια βιώσιμη ανάπτυξη και διαχείριση για μια ισόρροπη σχέση μεταξύ φύσης και ανθρώπου

Βιβλιογραφία 1 Agardy MT (1993) Accommodating ecotourism in multiple use planning of coastal and marine protected areas Ocean and Coastal Management 20 219-239 2 Christopoulou O (2002) Network NATURA 2000 Awareness and attitudes of mountain people (the case of a greek mountain) XVI AESOP Congress Planning in Border Regions July 10-15 2002 Volos Greece 3 Davey A (1998) National System Planning for Protected Areas UK Cambridge IUCN 4 Eagles FJ P Martens J (1997) Wilderness Tourism and Forestry The Possible Dream in Algonquin Provincial Park Journal of Applied Recreation Research 22(1) 79-97 5 Eagles FJ P Bowman E M Tao T C (2001) Guidelines for Tourism in Parks and Protected Areas of East Asia UK Gland Switzerland and Cambridge IUCN 6 Eagles FJ P McCool F S Haynes P C (2001) Sustainable Tourism in Protected Areas ndash Guidelines for Planning and Management UK Gland Switzerland and Cambridge IUCN 7 Federation of Nature and National Parks of Europe (1993) Loving them to death Sustainable tourism in Europersquos nature and national parks Belgium FNNPE Eupen 8 Furze B De Lacy T Birckhead J (1996) Culture conservation and biodiversity The social dimension of linking local level development and conservation through protected areas Singapore John Wiley and Sons 9 IUCN (1993) Protected Areas of the World A Review of National Systems Gland Switzerland IUCN 10 IUCN (2000) Financing Protected Areas Guidelines for Protected Area Managers UK Gland Switzerland and Cambridge IUCN 11 Parks Canada (1994) Parks Canada guiding principles and operational policies Canada Ottawa Parks Canada

538

12 Persaud B Douglas J (1996) Tourism and environmental protection in the Caribbean Ecodecision Oxford Butterworth Heinemann 13 The Outspan Group (1996) Benefits of protected areas Canada Parks Canada Hull PQ 14 Wight E (1996) The Coastal marine environment as a tourism resource in Japan The Challenge of balancing conservation and development Japan Mie Prefecture 15 Ν ΑΡ 16501986 umlΓια την προστασία του περιβάλλοντοςuml

539

540

Εκτίμηση της συμβολής του πολιτισμικού τουρισμού στη βιώσιμη ανάπτυξη της νήσου Άνδρου

Αικατερίνη Χαζάπη1 και Δέσποινα Σδράλη2

1Msc Βιώσιμης Ανάπτυξης Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας

2Διδάκτωρ Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Τμήμα Οικιακής Οικονομίας και Οικολογίας

Ελ Βενιζέλου 70 Καλλιθέα 176 71 Αθήνα

Τηλ 210 9549217 Email dsdralihuagr

Περίληψη

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της στάσης 350 κατοίκων της νήσου Άνδρου

απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό καθώς και η διερεύνηση των παραγόντων που τη διαμορφώνουν Για το

σκοπό αυτό χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή πρωτογενών στοιχείων ειδικά διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο

βασικός άξονας του οποίου ήταν η καταγραφή των δημογραφικών οικονομικών κοινωνικών και

επαγγελματικών χαρακτηριστικών των κατοίκων του νησιού καθώς και των απόψεών τους για τον πολιτισμικό

τουρισμό

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας ο πολιτισμικός τουρισμός έχει συμβάλει σε ικανοποιητικό

βαθμό στην προαγωγή της τοπικής ανάπτυξης του νησιού στην αντιμετώπιση της εποχικότητας του

τουρισμού στη διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων στην αξιοποίηση του τοπικού πολιτισμού και στην

ευρύτερη αναγνώριση της περιοχής Ωστόσο η στάση των κατοίκων απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό

εξαρτάται από τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά τους Οι νέοι σε ηλικία κάτοικοι εκείνοι που

ωφελούνται είτε σε ατομικό είτε σε οικογενειακό επίπεδο από τον τουρισμό οι μόνιμοι και επαγγελματικά

ενεργοί κάτοικοι παρουσιάζονται ιδιαίτερα δεκτικοί απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό θεωρώντας ότι η

Άνδρος μπορεί να προσελκύσει μεγαλύτερο αριθμό τουριστών με την ανάδειξη των πολιτισμικών της

στοιχείων

Λέξεις-κλειδιά ήπιες μορφές τουρισμού πολιτισμικός τουρισμός πολιτιστική κληρονομιά βιώσιμη τοπική

ανάπτυξη

Εισαγωγή

Από τις αρχές της δεκαετίας του rsquo80 η ευαισθητοποίηση απέναντι στο περιβάλλον και η έντονη διάθεση

laquoφυγήςraquo του σύγχρονου ανθρώπου από την καθημερινή πραγματικότητα οδήγησαν σε μια σταδιακή

μεταστροφή των τουριστών προς την αναζήτηση αυθεντικών ταξιδιωτικών εμπειριών στη φυσική και υγιεινή

ζωή σε περιοχές όπου κυριαρχεί ο παραδοσιακός τρόπος ζωής με αποτέλεσμα την αντίστοιχη προσαρμογή

του τουριστικού τομέα σε εναλλακτικές μορφές που ικανοποιούν τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του κάθε

ταξιδιώτη

Έτσι σημειώνεται μία σαφής στροφή από τον ποσοτικό στον ποιοτικό τουρισμό ενώ το laquoκλασικό

541

τουριστικό προϊόνraquo (δηλαδή το τρίπτυχο laquoήλιος θάλασσα και άμμοςraquo) υφίσταται το φυσικό νόμο της φθοράς

Ο τουρισμός ανακτά το κοινωνικό περιβαλλοντικό πολιτισμικό και επικοινωνιακό του νόημα δίδοντας

έμφαση στο laquoταξίδι ndash νόημαraquo αντικαθιστώντας το laquoταξίδι ndash φυγήraquo χωρίς να υποβαθμίζεται παράλληλα η

σημασία της αναψυχής και της ξεκούρασης

Την τελευταία περίπου εικοσαετία άρχισε να αναπτύσσεται ο πολιτισμικός τουρισμός (cultural tourism)

ο οποίος εμπεριέχει δραστηριότητες που σχετίζονται με την προβολή και προστασία του πολιτιστικού

κεφαλαίου ικανοποιώντας τις νέες τάσεις των τουριστικών αναγκών και προτιμήσεων για προορισμούς που

απέχουν από το κλασικό μοντέλο της θάλασσας και του ήλιου (Hughes and Allen 2005)

Θεωρητική προσέγγιση του πολιτισμικού τουρισμού

Το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας για τον πολιτισμικό τουρισμό ξεκίνησε στο τέλος της

δεκαετίας του 1980 και κυρίως στις αρχές της δεκαετίας του 1990 Ένα πλήθος ορισμών έχει διατυπωθεί για

την έννοια του πολιτισμικού τουρισμού (πχ Konsola 1993 Balcar and Pearce 1996 Thompson 1998 Waitt

2000 McHale 2004) Ωστόσο ο πιο πλήρης και ευρύτερα αποδεκτός ορισμός έχει δοθεί από τον Παγκόσμιο

Οργανισμό Τουρισμού (ΠΟΤ) σύμφωνα με τον οποίο laquoπολιτισμικός τουρισμός είναι ο τύπος τουρισμού που

αφορά στην παρακολούθηση και παρουσία των επισκεπτών σε γιορτές και εκδηλώσεις μουσεία και αίθουσες

καλών τεχνών ιστορικά ή παραδοσιακά κτίρια τοποθεσίες και μνημεία εργαστήρια καλών τεχνών και

χειροτεχνίας περιοχές ιθαγενών εφαρμοσμένες τέχνες και συναυλίεςraquo (McHale 1998)

Πολλοί ερευνητές έχουν τονίσει την οικονομική κοινωνική και πολιτιστική διάσταση του πολιτισμικού

τουρισμού

Ειδικότερα ο πολιτισμικός τουρισμός μπορεί να συμβάλει στην τοπική οικονομική αναγέννηση και

ευμάρεια (Prentice and Andersen 2003 Smith 2004) μέσα από την ενθάρρυνση της τοπικής

επιχειρηματικότητας οικογενειακού συνήθως χαρακτήρα που σχετίζεται με την εξυπηρέτηση των τουριστών

την παραγωγή προϊόντων τοπικού πολιτισμού και την κατασκευή αυθεντικών χειροτεχνημάτων και ειδών

λαϊκής τέχνης (Strauss and Lord 2001 Xie and Wall 2002) Παράλληλα νέες θέσεις εργασίας δεξιότητες και

επαγγελματικές εναλλακτικές επιλογές και ευκαιρίες αναφύονται από την ανάπτυξη του πολιτισμικού

τουρισμού δίδοντας απάντηση στο πρόβλημα της ανεργίας και της τουριστικής εποχικότητας Παραδοσιακά

στον πολιτισμικό τουρισμό εμπλέκονται άτομα ποικίλου υπόβαθρου και επαγγελματικής δραστηριότητας

όπως υπάλληλοι μουσείων πινακοθηκών τοπικής αυτοδιοίκησης κέντρων πληροφόρησης τουριστών

τουριστικής βιομηχανίας οργανισμών τουρισμού και τουριστικών σχολών έμποροι διαφημιστές ξενοδόχοι

αρχαιολόγοι αρχιτέκτονες και συντηρητές έργων τέχνης (Bachleitner and Zins 1999 Barnett 2001 Garrod

and Fyall 2001 Taylor 2001 Gruumlnewald 2002 Russo and Borg 2002 Callegar 2003 Prentice and

Andersen 2003 Cano and Mysyk 2004 Smith 2004) Μέσω του πολιτισμικού τουρισμού εκσυγχρονίζονται

και διατηρούνται επίσης τοπικές παραδοσιακές ασχολίες και δραστηριότητες και αναβιώνουν παραδοσιακά

επαγγέλματα (MacDonald and Jolliffe 2003)

Με βάση τα παραπάνω και σε συνδυασμό με το ότι το τοπικό πολιτισμικό κεφάλαιο ελκύει κυρίως

εύπορους τουρίστες που επιλέγουν μακράς διάρκειας διακοπές ενισχύεται το τοπικό εισόδημα (Strauss and

Lord 2001 Xie and Wall 2002 Callegar 2003 Howard and Pinder 2003) δημιουργείται πρόσθετη πηγή

542

φορολογικών εσόδων (Cabrini 2002) και αυξάνεται η εισροή συναλλάγματος (Cano and Mysyk 2004)

Η Konsola (1993) περιγράφει τον πολιτισμικό τουρισμό ως μέσο για την προστασία της πολιτιστικής

κληρονομιάς καθώς και ως ένα ταξίδι με κύριο σκοπό την από πρώτο χέρι απόκτηση ή συμπλήρωση γνώσεων

αναφορικά με την ιστορική καλλιτεχνική και πνευματική κληρονομιά και τις σύγχρονες πολιτιστικές

δραστηριότητες μιας ιδιαίτερης περιοχής Ο πολιτισμικός τουρισμός συμβάλλει στην προώθηση και προβολή

του πολιτιστικού κεφαλαίου και στην ευρεία προσφορά τόσο στους κατοίκους όσο και στους

φιλοξενούμενους πολυσχιδών ευκαιριών και δυνατοτήτων ψυχαγωγίας και συμμετοχής σε πολιτιστικές

εκδηλώσεις με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται η πολιτιστική εξύψωση των κατοίκων (Xie and Wall 2002

Prentice and Andersen 2003)

Ο Waitt (2000) και ο Taylor (2001) εκλαμβάνουν τον πολιτισμικό τουρισμό ως laquoένα είδος

εμπειριοκρατικού τουρισμούraquo που βασίζεται στη συμμετοχή των επισκεπτών σε νέες και βαθύτερες

πολιτιστικές εμπειρίες για την αισθητική πνευματική συναισθηματική και ψυχολογική τους φύση Οι

επισκέπτες αποκτούν εμπειρίες από τις τοπικές παραδόσεις τις τέχνες την κληρονομιά και τα ξεχωριστά

χαρακτηριστικά της περιοχής φιλοξενίας τους καθώς και του περιβάλλοντος χώρου (Thompson 1998) Το

άτομο επισκέπτεται τον τόπο όχι για να δει αλλά για να εκπαιδευτεί να συμμετάσχει και κυρίως να νιώσει

(Ροria et al 2003) Μέσα στη δίνη της παγκοσμιοποίησης ιδιαίτερα σημαντική είναι η συμβολή του

πολιτισμικού τουρισμού στην ενδυνάμωση της υπερηφάνειας των κατοίκων (Bachleitner and Zins 1999

Taylor 2001) στην ισχυροποίηση της εθνικής και τοπικής τους ταυτότητας και στη διατήρηση της ιστορικής

συνέχειας (Burns and Sancho 2003) Οι κάτοικοι έρχονται σε στενή επαφή με την τοπική πολιτισμική

κληρονομιά και φροντίζουν για τη διατήρηση και τη μεταβίβασή της στις επερχόμενες γενιές (Smith 2004

Hughes and Allen 2005)

Η Αυγερινού-Κολώνια (1995) υποστηρίζει ότι laquoο πολιτισμικός τουρισμός αποτελεί μία εναλλακτική

πρόταση ώστε να αντισταθμιστούν οι αρνητικές επιπτώσεις αλλοιώσεις και καταστροφές που προκαλούνται στο

φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον από τη μαζική και μη ελεγχόμενη χρήση τουraquo Όπου αναπτύσσεται ο

πολιτισμικός τουρισμός βελτιώνεται η προσβασιμότητα της περιοχής και ενθαρρύνονται αναπτυξιακά έργα τα

οποία ωφελούν την τοπική κοινωνία (Garrod and Fyall 2001 Cabrini 2002 Gruumlnewald 2002 Howard and

Pinder 2003 Cano and Mysyk 2004 Smith 2004) Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στα βιώσιμα μέσα όπως είναι τα

μονοπάτια οι πεζόδρομοι και οι ποδηλατόδρομοι προκειμένου να διευκολυνθεί η μετάβαση των ταξιδιωτών

στα τοπικά τουριστικά πολιτιστικά ελκτικά στοιχεία Αποτέλεσμα του πολιτισμικού τουρισμού αποτελεί επίσης

η αλλαγή χρήσης και η αναπαλαίωση παραδοσιακών κτιρίων βελτιώνοντας έτσι την αισθητική και την εικόνα

της περιοχής και προστατεύοντας τη φυσιογνωμία της (Strauss and Lord 2001 Howard and Pinder 2003

Middleton 2003)

Επιπλέον μέσω του πολιτισμικού τουρισμού αναπτύσσονται νέες υπηρεσίες και αναβαθμίζονται οι

υφιστάμενες βελτιώνοντας σημαντικά την ποιότητα ζωής των κατοίκων (Callegar 2003 Smith 2004)

Ιδιαίτερη μέριμνα δίδεται στους τομείς της υγειονομικής περίθαλψης και της αστυνόμευσης (Gruumlnewald

2002)

Η τουριστική αξιοποίηση της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην

543

ανάδειξη νέων περιοχών και στην εξάπλωση της τουριστικής ανάπτυξης σε περιοχές όπου παρουσιάζουν

τουριστική υπανάπτυξη ή είναι απομονωμένες και στερούνται εισοδήματος ανάπτυξης και υποδομών (Bums

and Sancho 2003 Smith 2004) όπως μικρά και άγονα νησιά Η Agenda 21 δίδει ιδιαίτερη σημασία στην

πολιτιστική κληρονομιά των μικρών νησιών και κοινοτήτων έχοντας αναγνωρίσει ότι οι περιοχές αυτές

χαρακτηρίζονται για την πλούσια και ποικίλη πολιτιστική τους κληρονομιά

Τις τελευταίες δεκαετίες ένας αριθμός ερευνών έχει πραγματοποιηθεί προκειμένου να διερευνηθεί η

στάση των κατοίκων απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό καθώς και οι παράγοντες που την επηρεάζουν και

τη διαμορφώνουν

Σε γενικές γραμμές η στάση των κατοίκων διαμορφώνεται ανάλογα με τα δημογραφικά κοινωνικά και

οικονομικά τους χαρακτηριστικά καθώς και από τα θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα του τουρισμού σε τοπικό

επίπεδο (Getz 1994) Για παράδειγμα οι Ryan and Montgomery (1994) Korca (1996) Haralambopoulos and

Pizam (1996) και Perdue et al (1999) οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι βασικές κοινωνικο-δημογραφικές

μεταβλητές όπως η ηλικία και το μορφωτικό επίπεδο είναι σημαντικές στη διαμόρφωση της στάσης των

κατοίκων απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη

Οι Bachleitner and Zins (1999) μελέτησαν τη στάση των κατοίκων έξι επαρχιακών κοινοτήτων της

Αυστρίας αναφορικά με τον πολιτισμικό τουρισμό κατά τη διάρκεια δυο περιόδων τον Αύγουστο του 1994

όπου πραγματοποιούνταν σημαντικός αριθμός πολιτιστικών εκδηλώσεων και τον Ιούνιο του 1995 περίπου ένα

χρόνο μετά τις εκδηλώσεις Την περίοδο πραγματοποίησης των πολιτιστικών δρώμενων η οικονομική

ανάπτυξη και η βελτίωση των υποδομών έφθασαν στο ζενίθ με αποτέλεσμα την υποστηρικτική στάση των

κατοίκων απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό Αντίθετα ένα χρόνο μετά τις εκδηλώσεις οι περιορισμένες ή

μηδενικές ευκαιρίες τοπικής ανάπτυξης μείωσαν τη θετική στάση των κατοίκων Φιλικά διατιθέμενοι απέναντι

στον πολιτισμικό τουρισμό εμφανίστηκαν οι ελεύθεροι επαγγελματίες οι εργαζόμενοι στον τουριστικό τομέα

οι κάτοικοι που κάποιο μέλος της οικογένειάς τους απασχολούνταν στον τουρισμό και όσοι θεωρούσαν ότι ο

τουρισμός συνδέεται με την πολιτιστική προσφορά Αντίθετα η διάρκεια της μόνιμης εγκατάστασης που

υπερέβαινε τα 25 έτη δεν επιδρούσε θετικά στην υποστηρικτική στάση των κατοίκων απέναντι στον

πολιτισμικό τουρισμό αποτέλεσμα σύμφωνο και με τα ευρήματα των Brunt and Courtney (1999)

Τέλος οι Gilbert and Clark (1997) διερευνώντας τη στάση των κατοίκων δύο περιοχών του Ηνωμένου

Βασιλείου με πλούσια πολιτιστική παράδοση διαπίστωσαν ότι οι κάτοικοι του δείγματος αντιμετώπιζαν τον

πολιτισμικό τουρισμό ως μέσο για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και ενθάρρυνσης του τοπικού

εισοδήματος Ωστόσο τα υψηλά ποσοστά τουριστικής ανάπτυξης προκαλούσαν την αρνητική αντίδραση των

ντόπιων για τις συνέπειες και τις επιδράσεις του πολιτισμικού τουρισμού Ομοίως και οι Gursory et al (2002)

διερευνώντας τους παράγοντες που συμβάλλουν στην υποστηρικτική ή μη συμπεριφορά 776 κατοίκων της

νοτιοδυτικής Βιρτζίνια των ΗΠΑ απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό βρήκαν ότι οι κάτοικοι οι οποίοι

διέμεναν σε λιγότερο αναπτυγμένες τουριστικά περιοχές ήταν πιο φιλικοί απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό

544

Η περιοχή μελέτης

Η Άνδρος είναι το βορειότερο νησί του νομού Κυκλάδων και της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου Είναι το

δεύτερο σε μέγεθος μετά τη Νάξο κυκλαδονήσι με έκταση 380 τχλμ από τα οποία μόνο το 10 καλλιεργείται

Ο πληθυσμός του νησιού ανέρχεται στους 10009 κατοίκους παρουσιάζοντας μια σημαντική αύξηση

κατά 152 σε σχέση με το 1991 (ΕΣΥΕ απογραφή 2001)

Η οικονομική ανάπτυξη του νησιού βασίζεται κυρίως στον τριτογενή τομέα ενώ ο πρωτογενής και

δευτερογενής δεν είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένοι Ωστόσο αναπτυγμένη και δυναμική παρουσιάζεται η

εκτατική μη συστηματική και οικογενειακής μορφής αιγοπροβατοτροφία Ειδικότερα το 29 του ενεργού

πληθυσμού απασχολείται στον πρωτογενή τομέα το 27 στο δευτερογενή και συγκεκριμένα στην παροχή

ηλεκτρικού ρεύματος τις κατασκευές και τις μεταποιητικές βιοτεχνίες και το 44 στον τριτογενή

Την τελευταία εικοσαετία το πλούσιο αρχιτεκτονικό και πολιτιστικό στοιχείο του νησιού σε συνδυασμό

με τις σημαντικές βελτιώσεις στις υποδομές της περιοχής και τη γειτνίαση με την Αθήνα είχε ως αποτέλεσμα

τη σημαντική αύξηση της ροής των τουριστών Το 1997 εκτιμάται ότι περίπου 54000 τουρίστες επισκέφθηκαν

το νησί από τους οποίους το 69 ήταν Έλληνες Παράλληλα ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων άρχισε να

εμπλέκεται άμεσα ή έμμεσα με την τοπική τουριστική βιομηχανία με αποτέλεσμα οι τουριστικές επιχειρήσεις

να συνιστούν σήμερα περίπου το 50 του συνόλου των επιχειρήσεων στο νησί και οι οποίες ανήκουν στον

τοπικό πληθυσμό και είναι οικογενειακής μορφής

Η Άνδρος συνιστά κλασική περίπτωση ανάπτυξης πολιτισμικού τουρισμού χάρη στην πλούσια

πολιτιστική κληρονομιά και υποδομή που διαθέτει Ο πολιτισμός είναι εμφανής σε ένα μεγάλο αριθμό

μνημείων του νησιού περιλαμβάνοντας αρχαιολογικούς χώρους μοναστήρια και εκκλησίες βυζαντινά και

μεταβυζαντινά μνημεία μεσαιωνικούς πύργους νεοκλασικά κτίρια μνημεία προβιομηχανικής τεχνολογίας

μουσεία -ιδιωτικής κυρίως πρωτοβουλίας- εκθεσιακά κέντρα και βιβλιοθήκη Το ποσοστό των επισκεπτών

των μουσείων αποτελεί το 8 περίπου των συνολικών τουριστών στο νησί ενώ το 2005 ο αριθμός των

επισκεπτών στα μουσεία ανήλθε περίπου στους 45000

Τέλος κατά τους καλοκαιρινούς μήνες πραγματοποιούνται στο νησί διάφορες ιδιαίτερης φήμης

πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως για παράδειγμα το Χορωδιακό Φεστιβάλ και το Φεστιβάλ Μεσογειακής

Κουζίνας

Μεθοδολογία

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της στάσης των κατοίκων της νήσου Άνδρου

απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό καθώς και η διερεύνηση των παραγόντων που τη διαμορφώνουν

Η συγκέντρωση των δεδομένων της έρευνας πραγματοποιήθηκε μέσω κατάλληλα διαμορφωμένου

ερωτηματολογίου το οποίο συμπληρώθηκε κατά τη διάρκεια επιτόπιας συνέντευξης (Ιούλιος ndash Αύγουστος

2005) Το δείγμα ελήφθη και από τους τρεις δήμους του νησιού (δήμοι Άνδρου Κορθίου και Υδρούσας) και

ανήλθε στα 350 άτομα

545

Το ερωτηματολόγιο αποτελείτο από δύο ενότητες Η πρώτη ενότητα περιελάμβανε ερωτήματα σχετικά

με τα δημογραφικά και κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά των κατοίκων της Άνδρου (φύλο ηλικία

οικογενειακή κατάσταση μορφωτικό επίπεδο επαγγελματική δραστηριότητα μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα

λόγοι και διάρκεια εγκατάστασης στο νησί κά) ενώ η δεύτερη ενότητα περιελάμβανε ερωτήματα σχετικά με

τη στάση των κατοίκων απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό και τις επιδράσεις του στο νησί

Η επιλογή του δείγματος πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της επιλεκτικής δειγματοληψίας Οι

περιορισμοί που τέθηκαν ήταν

bull οι ερωτώμενοι να είναι άνω των 18 ετών

bull να είναι μόνιμοι κάτοικοι ή τουλάχιστον προσωρινοί (δηλαδή οι κάτοικοι των εορτών του Πάσχα και του

καλοκαιριού)

bull ένα μέλος μόνο από κάθε οικογένεια να συμπληρώσει το ερωτηματολόγιο

Οι ερωτήσεις ήταν ανοικτού και κλειστού τύπου Οι ερωτήσεις οι οποίες αφορούσαν στις επιδράσεις του

πολιτισμικού τουρισμού στην ανάπτυξη του νησιού μετρήθηκαν σε 5-βάθμια κλίμακα Likert με το 1 να

αντιστοιχεί στην πιο χαμηλή επίδραση (καθόλου) και το 5 στην πιο υψηλή (πάρα πολύ)

Για την ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν μέθοδοι περιγραφικής στατιστικής

ενώ για τη διερεύνηση των παραγόντων από τους οποίους επηρεάζεται η στάση των κατοίκων σχετικά με την

ανάπτυξη του πολιτισμικού τουρισμού χρησιμοποιήθηκε το μοντέλο της πολλαπλής γραμμικής

παλινδρόμησης

Το οικονομετρικό υπόδειγμα που διαμορφώθηκε τελικώς για την προσδιορισμό των παραγόντων που

διαμορφώνουν τη στάση των κατοίκων σχετικά με την ανάπτυξη του πολιτισμικού τουρισμού στο νησί είναι

Cultural = β0 + β1Age + β2Years + β3Benefit + β4Occupation + β5Minorchild + εi (1)

Ως εξαρτημένη μεταβλητή ορίστηκε laquoη Άνδρος μπορεί να ελκύσει μεγαλύτερο αριθμό τουριστών με την

ανάδειξη των πολιτισμικών της στοιχείωνraquo Οι ανεξάρτητες μεταβλητές που συμπεριλήφθησαν τελικά στο

μοντέλο ήταν η ηλικία και η επαγγελματική δραστηριότητα του ερωτώμενου η διάρκεια εγκατάστασης στο

νησί η προσωπική ή οικογενειακή ωφέλεια από τον τουρισμό και η ύπαρξη ανήλικων παιδιών στην οικογένεια

(Πίνακας 1)

Πίνακας 1 Περιγραφή μεταβλητών

Μεταβλητή Ορισμός μεταβλητής Cultural Η Άνδρος μπορεί να ελκύσει μεγαλύτερο αριθμό τουριστών με την

ανάδειξη των πολιτισμικών της στοιχείων 1=καθόλου 2=λίγο 3=μέτρια 4=πολύ 5=πάρα πολύ

Age Ηλικία (σε έτη) Years Διάρκεια εγκατάστασης στο νησί (σε έτη) Benefit Προσωπική ή οικογενειακή ωφέλεια από τον τουρισμό Occupation Επαγγελματική δραστηριότητα 1=Οικονομικώς ενεργοί 0=Οικονομικώς

μη ενεργοί Minorchild Ύπαρξη ανήλικων παιδιών στην οικογένεια

546

Αποτελέσματα

Το προφίλ του δείγματος

Η πλειοψηφία του δείγματος ήταν άνδρες (52) Ο μέσος όρος ηλικίας των ερωτώμενων ήταν 414 ετών

με την πλειοψηφία του δείγματος να ανήκει στην ηλικιακή ομάδα των 31-40 ετών (23) Το μεγαλύτερο

ποσοστό του δείγματος ήταν έγγαμοι (63) με μέσο όρο παιδιών 18 Όσον αφορά το μορφωτικό επίπεδο του

δείγματος το μεγαλύτερο ποσοστό ήταν απόφοιτοι Λυκείου (38) Οι εργαζόμενοι του δείγματος

απασχολούνταν κυρίως στον ιδιωτικό τομέα (33) ή διατηρούσαν προσωπική επιχείρηση (25)

Η πλειοψηφία των ερωτώμενων κατοικούσε κοντά σε τουριστική περιοχή του νησιού (68) καταγόταν

από την Άνδρο (79) ωφελούνταν προσωπικά ή τουλάχιστον ένα μέλος της οικογένειάς του από τον τουρισμό

(41) και διέθετε μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα euro1000-2000 (36)

Μόλις το 13 που συμμετείχε στην έρευνα δεν ήταν μόνιμοι κάτοικοι του νησιού ενώ οι περισσότεροι

ερωτώμενοι χαρακτηρίζονταν ως μακροχρόνιοι κάτοικοι με μέσο όρο μόνιμης εγκατάστασης τα 25 έτη Από

τους κυριότερους λόγους μόνιμης εγκατάστασης στο νησί ήταν η απόδραση από τα αστικά κέντρα (45) για

επαγγελματικούς λόγους (37) η καταλληλότητα του νησιού ως τόπος ανατροφής των παιδιών (36) και η

γειτνίαση με την Αθήνα (25)

Ορισμένα από τα αποτελέσματα της περιγραφικής στατιστικής παρουσιάζονται στον Πίνακα 2

Πίνακας 2 Δημογραφικά και κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά του δείγματος

Χαρακτηριστικά Ερωτώμενοι (n=350) Φύλο Άνδρας 52 Γυναίκα 48 Σύνολο 100 Ηλικία lt20 ετών 8 21-30 ετών 20 31-40 ετών 23 41-50 ετών 22 51-60 ετών 14 61 ετών και άνω 12 Σύνολο 100 Μορφωτικό επίπεδο Δημοτικό 3 Γυμνάσιο 10 Λύκειο 38 Απόφοιτος Ιδιωτικής Σχολής 15 Σπουδαστής ΑΕΙΤΕΙ 7 Πτυχιούχος ΑΕΙΤΕΙ 23 Κάτοχος Μεταπτυχ διπλώματοςΔιδακτορικού 4 Σύνολο 100 Επάγγελμα Δημόσιος υπάλληλος 9 Ιδιωτικός υπάλληλος 33 Προσωπική επιχείρηση 25

547

Ναυτικός 5 Οικοδομικές εργασίες 2 Τεχνίτης 1 Άνεργος 10 Άλλο (νοικοκυρά φοιτητής συνταξιούχος) 15 Σύνολο 100

lt1000 14 Μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα (euro) 1001-2000 36 2001-3000 21 3001-4000 12 4001-5000 6 5000+ 10 Σύνολο 100

Επιδράσεις του πολιτισμικού τουρισμού στη βιώσιμη ανάπτυξη της Άνδρου

Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται αισθητή εξέλιξη στην τουριστική ανάπτυξη της Άνδρου η οποία

στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στον πολιτισμικό της πλούτο Ο τοπικός μουσειακός πλούτος θεωρείται ένας πολύ

σημαντικός παράγοντας διαμόρφωσης της τουριστικής ζήτησης του νησιού Αντίθετα η υφιστάμενη

κατάσταση των ξενοδοχειακών μονάδων του νησιού είναι απογοητευτική καθώς η συμβολή της ξενοδοχειακής

υποδομής του νησιού στην τουριστική ζήτηση θεωρείται ελάχιστη ή ακόμη και ανύπαρκτη

Οι κάτοικοι του δείγματος ερωτήθηκαν να εκφράσουν την άποψή τους για τις επιδράσεις του

πολιτισμικού τουρισμού σε διάφορους τομείς όπως στην οικονομία τον πολιτισμό και την κοινωνία

Ειδικότερα ο μέσος όρος των απαντήσεών τους έδειξε ότι ο πολιτισμικός τουρισμός έχει συμβάλει μέτρια στην

ανάπτυξη του νησιού και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων (Πίνακας 3)

Πίνακας 3 Οι αντιλήψεις των κατοίκων σχετικά με την επίδραση του πολιτισμικού τουρισμού

Μεταβλητή Μέσος όρος Τυπική απόκλιση Παρέχονται ευκαιρίες απασχόλησης 31 112 Η Άνδρος έχει γίνει γνωστή 34 088 Οι κάτοικοι γνωρίζουν τον πολιτισμό του νησιού 29 087 Οι κάτοικοι απολαμβάνουν αυξημένες πολιτιστικές εκδηλώσεις 28 096 Ο τοπικός πολιτισμός αξιοποιείται τουριστικά 28 086 Η Άνδρος αναπτύσσεται με γρήγορους ρυθμούς 27 093

Σε ποιο βαθμό έχει επιδράσει ο πολιτισμικός τουρισμός στα ακόλουθα θέματα κλίμακα 1= καθόλου 2= λίγο 3= μέτρια 4= πολύ 5= πάρα πολύ

Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με το δείγμα ο πολιτισμικός τουρισμός έχει δημιουργήσει νέες ευκαιρίες

απασχόλησης κυρίως για τις γυναίκες και τους νέους δίδοντας παράλληλα λύση στην τουριστική εποχικότητα

(μό=31) Οι ερωτηθέντες επίσης πιστεύουν ότι ο πολιτισμικός τουρισμός έχει συμβάλει θετικά στην εικόνα

του νησιού (μό=34) Η Άνδρος έχει γίνει ένας φημισμένος τουριστικός προορισμός και περισσότερο

ελκυστικός τόσο στους επισκέπτες όσο και στους κατοίκους του νησιού Όσον αφορά τις υπόλοιπες

μεταβλητές όπως ο αυξανόμενος αριθμός των τοπικών πολιτιστικών εκδηλώσεων η αυξημένη γνώση των

κατοίκων σχετικά με τον πολιτισμό του νησιού και η τουριστική αξιοποίηση του τοπικού πολιτισμού φαίνεται

548

ότι σύμφωνα με τους κατοίκους του δείγματος το επίπεδο του πολιτισμικού τουρισμού δεν τις έχει επηρεάσει

σε μεγάλο βαθμό Ειδικότερα οι κάτοικοι του νησιού θεωρούν ότι ο πολιτισμικός τουρισμός έχει συμβάλει σε

σχετικά μέτριο βαθμό στην προσφορά ξεχωριστών πολιτιστικών εκδηλώσεων καθώς πραγματοποιούνται μόνο

τους καλοκαιρινούς μήνες και σε συνδυασμό με τη μέτρια προσπάθεια που καταβάλλουν οι Δήμοι του νησιού

για τη διοργάνωση διαφόρων πολιτιστικών εκδηλώσεων Επίσης παρά το γεγονός ότι έχουν γίνει ιδιαίτερες

προσπάθειες για την αποκατάσταση των εκκλησιών καθώς και των παραδοσιακών μονοπατιών ανεμόμυλων

και νερόμυλων στο νησί εντούτοις η προστασία των αρχαιολογικών χώρων θεωρείται ένα από τα σοβαρότερα

προβλήματα στην περιοχή Με βάση τα παραπάνω προκύπτει όπως άλλωστε δηλώνει και το δείγμα των

κατοίκων του νησιού ότι ο πολιτισμικός τουρισμός έχει επιδράσει σε σχετικά μέτριο βαθμό (μό=27) στη

γρήγορη ανάπτυξη του νησιού

Προσδιοριστικοί παράγοντες της διαμόρφωσης στάσης των κατοίκων απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό

Ο μουσειακός πλούτος της Άνδρου όπως έχει ήδη αναφερθεί θεωρείται ένας πολύ σημαντικός

παράγοντας διαμόρφωσης της τουριστικής ζήτησης του νησιού κάτι το οποίο έχουν αναγνωρίσει οι κάτοικοι

του νησιού καθώς το 834 του δείγματος θεωρεί ότι το πολιτιστικό κεφάλαιο της Άνδρου μπορεί να

αποτελέσει σε μεγάλο βαθμό πόλο έλξης περισσότερων τουριστών Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της

πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης οι μεταβλητές που επηρεάζουν σε στατιστικά σημαντικό επίπεδο τη

στάση των κατοίκων απέναντι στην ανάπτυξη του πολιτισμικού τουρισμού στο νησί είναι η ηλικία η διάρκεια

εγκατάστασης στο νησί η προσωπική ή οικογενειακή ωφέλεια από τον τουρισμό η επαγγελματική

δραστηριότητα και η ύπαρξη ανήλικων παιδιών στην οικογένεια (Πίνακας 4)

Ειδικότερα η ηλικία των κατοίκων του δείγματος φαίνεται να επιδρά αρνητικά στην υποστηρικτική

στάση των κατοίκων σχετικά με την ανάπτυξη του πολιτισμικού τουρισμού μέσα από την ανάδειξη των

πολιτισμικών στοιχείων του νησιού Οι κάτοικοι μεγάλης ηλικίας φοβούνται ότι ο τοπικός πολιτισμός

κινδυνεύει να αλλοιωθεί ή να καταστραφεί εξαιτίας του τουρισμού Η ανησυχία αυτή ευθύνεται για τη

διαμόρφωση επιφυλακτικής θέσης μπροστά στην προοπτική αύξησης της τουριστικής ζήτησης με την προβολή

του τοπικού πολιτισμικού κεφαλαίου Σε ανάλογο συμπέρασμα κατέληξαν και οι Ryan and Montgomery

(1994) και Haralambopoulos and Pizam (1996)

Αντίθετα η διάρκεια εγκατάστασης επιδρά θετικά καθώς όσο αυξάνεται η διάρκεια εγκατάστασης στο

νησί τόσο περισσότερο οι κάτοικοι υποστηρίζουν την τουριστική ανάπτυξη του νησιού μέσα από την

αξιοποίηση του τοπικού πολιτισμού Οι προσωρινοί κάτοικοι αντιμετωπίζουν την Άνδρο ως τόπο ξεκούρασης

και χαλάρωσης επομένως οτιδήποτε διαταράσσει την ηρεμία τους όπως ο τουρισμός είναι ανεπιθύμητο

Αντίθετα οι μόνιμοι κάτοικοι θεωρούν ότι η τουριστική ανάπτυξη αποτελεί μοχλό βελτίωσης του τοπικού

βιοτικού επιπέδου με έργα υποδομής ενθάρρυνση της επιχειρηματικότητας άρση της νησιωτικής απομόνωσης

κλπ Ωστόσο οι μακροχρόνιοι κάτοικοι εμφανίζονταν αρνητικοί όσον αφορά την αύξηση της τουριστικής

ζήτησης στις μελέτες των Brunt and Courtney (1999)

Η απόλαυση ωφελειών από την απασχόληση των κατοίκων ή των μελών της οικογένειάς τους στην

τουριστική βιομηχανία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη και τη συμμετοχή του πληθυσμού στις

549

προσπάθειες και δράσεις ανανέωσης του τοπικού τουριστικού τομέα με την ανάδειξη των πολιτισμικών

στοιχείων του νησιού Σε παρόμοιο αποτέλεσμα κατέληξαν οι εργασίες των Getz (1994) Ryan and

Montgomery (1994) Haralambopoulos and Pizam (1996) Korca (1996) Bachleitner and Zins (1999) Brunt

and Courtney (1999) Perdue et al (1999) Gursory et al (2002) και Tosum (2002)

Επιπλέον οι οικονομικά ενεργοί κάτοικοι σε αντιδιαστολή με τους οικονομικά μη ενεργούς συμφωνούν

με την περαιτέρω ανάπτυξη του τουρισμού μέσω της ανάδειξης του τοπικού πολιτισμού αποτέλεσμα με το

οποίο συμφωνούν και τα αποτελέσματα των Bachleitner and Zins (1999)

Οι κάτοικοι που είναι γονείς ανήλικων παιδιών εκφράζουν την αντίρρησή τους για την τόνωση του

πολιτισμικού τουρισμού και γενικότερα κάθε τουριστικής ανάπτυξης Πιο συγκεκριμένα οι γονείς ανήλικων

παιδιών παρουσιάζονται επιφυλακτικοί απέναντι στην περαιτέρω ανάπτυξη του πολιτισμικού τουρισμού για το

λόγο ότι θεωρούν ότι η τουριστική αυτή ανάπτυξη μπορεί να οδηγήσει σε ανατροπή της καταλληλότητας του

νησιού ως τόπου ανατροφής των παιδιών Παράλληλα η στάση τους αυτή σύμφωνα με τον Tosum (2002)

οφείλεται στην πολύωρη κατrsquo οίκον παραμονή κυρίως των γυναικών εξαιτίας των παιδιών με αποτέλεσμα να

είναι αντίθετοι σε κάθε είδους ανάπτυξη

Πίνακας 4 Αποτελέσματα εκτίμησης για τη δυνατότητα προσέλκυσης περισσότερων τουριστών με την

ανάδειξη των πολιτισμικών στοιχείων της Άνδρου

Μεταβλητή Συντελεστής t-ratio Constant 4265 18759 Age -0251 -8036 Years 0115 4646 Benefit 0316 3457 Occupation 0280 2677 Minorchild -0190 -1998 Adjusted R-squared statistic F-statistic

0253 24703

plt 001 plt 005

Συμπεράσματα ndash Προτάσεις

Ο πολιτισμικός τουρισμός συνιστά μια εναλλακτική στρατηγική ανάπτυξης σε τοπικό και ευρύτερο

επίπεδο στόχος του οποίου είναι η μετατροπή των περιοχών με πολιτιστικό ενδιαφέρον σε ιδανικά μέρη

διακοπών μόνιμης κατοίκησης εργασίας και προσέλκυσης επενδύσεων Η αξιοποίηση του τοπικού

πολιτιστικού κεφαλαίου μέσα από τον πολιτισμικό τουρισμό ως εμπορικού και ταυτόχρονα μη-

κερδοσκοπικού τομέα συμβάλλει καθοριστικά στην επίτευξη των οικονομικών κοινωνικών πολιτιστικών και

εκπαιδευτικών ωφελειών δηλαδή της βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης


πολιτιστική κληρονομιά και υποδομή που διαθέτει Σκοπός λοιπόν της παρούσας εργασίας ήταν η διερεύνηση

της στάσης των κατοίκων απέναντι στον πολιτισμικό τουρισμό καθώς και η εξέταση των παραγόντων που τη

διαμορφώνουν

550

Σύμφωνα με τις απόψεις των κατοίκων ο πολιτισμικός τουρισμός έχει συμβάλει σε μέτριο βαθμό στη

βιώσιμη ανάπτυξη του νησιού δίδοντας κυρίως έμφαση στη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης

αποτελώντας με αυτό τον τρόπο λύση στην αντιμετώπιση του προβλήματος της τουριστικής εποχικότητας

Ωστόσο οι κάτοικοι της Άνδρου παρουσιάζονται υποστηρικτές της περαιτέρω ανάπτυξης του πολιτισμικού

τουρισμού σε συνάρτηση με τα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά τους

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης οι μεταβλητές που επηρεάζουν

σε στατιστικά σημαντικό επίπεδο τη στάση των κατοίκων απέναντι στην ανάπτυξη του πολιτισμικού

τουρισμού είναι η ηλικία η διάρκεια εγκατάστασης στο νησί η προσωπική ή οικογενειακή ωφέλεια από τον

τουρισμό η επαγγελματική δραστηριότητα και η ύπαρξη ανήλικων παιδιών στην οικογένεια Φιλικά

διακείμενοι στην περαιτέρω ανάπτυξη του πολιτισμικού τουρισμού είναι οι νέοι σε ηλικία κάτοικοι οι

μακροχρόνια μόνιμοι εκείνοι που ωφελούνται είτε προσωπικά είτε κάποιο μέλος της οικογένειάς τους από τον

τουρισμό και οι επαγγελματικά ενεργοί

Με βάση τα αποτελέσματα της επιτόπιας έρευνας ανέκυψαν προτάσεις ικανές να αναζωογονήσουν τον

τοπικό τουριστικό τομέα επιδιώκοντας την εξασφάλιση της διάρκειας και της συνέχισης της αξιοποίησης των

τοπικών πολιτιστικών στοιχείων

bull Η Άνδρος στηρίζει σε μεγάλο βαθμό την τουριστική της ανάπτυξη στον πολιτισμικό της πλούτο

Επομένως η διοργάνωση τοπικών γιορτών και πολιτιστικών εκδηλώσεων ποικίλου ενδιαφέροντος καθώς

και η λειτουργία εργαστηρίων καλών τεχνών χειροτεχνίας και παραδοσιακής μουσικής μουσείων και

εκθέσεων κατά τη χειμερινή περίοδο θα συμβάλλουν στην αντιμετώπιση του προβλήματος της

εποχικότητας του τουρισμού για την πρόκληση του οποίου μεγάλο μέρος ευθύνης φέρουν οι διεθνούς

φήμης πολιτιστικές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα αποκλειστικά τους θερινούς μήνες

bull Στο πλαίσιο του εμπλουτισμού των τοπικών πολιτισμικών στοιχείων σημαντική κρίνεται η συνεργασία του

Επαρχείου με τους τρεις Δήμους του νησιού αλλά και η δυναμική δράση των ΟΤΑ προκειμένου να

εξασφαλιστούν οι απαραίτητοι εθνικοί και κοινοτικοί πόροι για την ίδρυση πολιτιστικών κέντρων και

μουσείων την αναβίωση τοπικών εθίμων τη διοργάνωση εκδηλώσεων την αναπαλαίωση και συντήρηση

μνημείων και παραδοσιακών κτιρίων και την προστασία αρχαιολογικών χώρων

bull Η ελλιπής προστασία των αρχαιολογικών χώρων συνιστά ένα σοβαρό τοπικό πρόβλημα Συνεπώς χρήζει

άμεσης ανάγκης η ολοκλήρωση των ανασκαφών ο καθαρισμός η περίφραξη και η περιφρούρηση των

αρχαιολογικών χώρων του νησιού με το διορισμό φυλάκων καθώς και η διάνοιξη δρόμων που θα τους

καθιστά προσβάσιμους Με αυτό τον τρόπο οι υπάρχοντες αρχαιολογικοί χώροι θα γίνουν επισκέψιμοι

αποφέροντας νέες θέσεις εργασίας και τόνωση της τοπικής οικονομίας Η τουριστική αξιοποίηση των εν

λόγω χώρων απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή προκειμένου να προστατευτούν από την κατακόρυφη αύξηση της

επισκεψιμότητάς τους

bull Η Άνδρος διαθέτει πλούσια πολιτιστική υποδομή χάρη στην ιδιωτική πρωτοβουλία Χαρακτηριστικό

παράδειγμα αποτελεί το μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Ιδρύματος Γουλανδρή Κατά συνέπεια η παροχή

κινήτρων (φορολογικές ελαφρύνσεις ή απαλλαγές και χρηματοδοτήσεις) σε ιδιώτες και τοπικά ιδρύματα

αναμένεται να συμβάλει στην προστασία ανάδειξη και εμπλουτισμό των διαθέσιμων τοπικών πόρων

551

bull Επίσης προτείνεται η δημιουργία ανοικτών χώρων που θα ενθαρρύνουν την πολυδραστηριότητα δηλαδή

την προσφορά ποικίλων χρήσεων στους κατοίκους και στους επισκέπτες όπως περίπατος ψώνια ανάδειξη

της τοπικής αρχιτεκτονικής φιλοξενία δημόσιων εκθέσεων γλυπτικής και πολιτιστικών εκδηλώσεων

παιδικές χαρές και πράσινο Ανάλογα παραδείγματα συναντά κανείς στη Βιέννη τη Βαρκελώνη και τη

Ζυρίχη Άλλωστε η πολυλειτουργικότητα αποτελεί χαρακτηριστικό της βιώσιμης πόλης

bull Τέλος παράλληλα με τον πολιτισμικό τουρισμό στο νησί μπορούν να υποστηριχθούν και άλλες μορφές

εναλλακτικού τουρισμού αξιοποιώντας με βιώσιμο τρόπο τους διαθέσιμους τοπικούς και πολιτισμικούς

πόρους όπως για παράδειγμα ο θαλάσσιος τουρισμός ο περιπατητικός τουρισμός ο εκπαιδευτικός ndash

σχολικός τουρισμός ο οικο-αγροτουρισμός και ο θρησκευτικός τουρισμός

Ωστόσο προκειμένου ο πολιτισμικός τουρισμός να αποτελέσει μοχλό διατήρησης της κοινωνικής δομής

και συνοχής καθώς και αντιμετώπισης της ερήμωσης του νησιού με την προσφορά ικανοποιητικών συνθηκών

διαβίωσης ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στη βελτίωση των υποδομών (πχ οδικό δίκτυο χώροι

στάθμευσης κλπ) καθώς και της προσβασιμότητας του νησιού λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης που το

χαρακτηρίζει

Βιβλιογραφία Ελληνική Αυγερινού-Κολώνια Σ (1995) ldquoΠολιτιστικές τουριστικές διαδρομές δρόμοι διαλόγου και ανάπτυξηςrdquo

Σύγχρονα Θέματα τ 55 σελ 104-111 ΕΣΥΕ Απογραφή 2001 Ξενόγλωσση Bachleitner R and Zins A (1999) ldquoCultural tourism in rural communities the residentsrsquo perspectiverdquo

Journal of Business Research Vol 44 No 3 pp 199-209 Balcar M and Pearce D (1996) ldquoHeritage tourism on the west coast of New Zealandrdquo Tourism Management

Vol 17 No 3 pp 203-212 Barnett C (2001) ldquoCulture policy and subsidiary in the European Union from symbolic identity the

governmentalisation of culturerdquo Political Geography Vol 20 No 4 pp 405-426 Brunt P and Courtney P (1999) ldquoHost perceptions of sociocultural impactsrdquo Annals of Tourism Research

Vol 26 No 3 pp 491-515 Burns P and Sancho M (2003) ldquoLocal perceptions of tourism planning the case of Cuellar Spainrdquo Tourism

Management Vol 24 No 3 pp 331-339 Cabrini L (2002) ldquoCultural heritage and tourism developmentrdquo Paper presented at the International

Conference on Heritage New Technologies and Local Development Ghent Belgium 11-13 September 2002

Callegar F (2003) ldquoSustainable development prospects for Italian coastal cultural heritage a Ligurian case studyrdquo Journal of Cultural Heritage Vol 4 No 1 pp 49-56

Cano L and Mysyk A (2004) ldquoCultural tourism the State and Day of the Deadrdquo Annals of Tourism Research Vol 31 No 4 pp 879-898

Garrod B and Fyall A (2001) ldquoHeritage tourismrdquo Annals of Tourism Research Vol 28 No 4 pp 1049-1052

Getz D (1994) ldquoResidentsrsquo attitudes towards tourism A longitudinal study in Spey Valley Scotlandrdquo Tourism Management Vol 15 No 4 pp 247-258

552

Gilbert D and Clark M (1997) ldquoAn explanatory examination of tourism impact with reference to residentsrsquo attitudes in the cities of Canterbury and Guildfordrdquo Annals of Tourism Research Vol 14 No 6 pp 343-352

Gruumlnewald R (2002) ldquoTourism and cultural revivalrdquo Annals of Tourism Research Vol 29 No 4 pp 1004-1021

Gursory D Jurowski C and Uysay M (2002) ldquoResident attitudes a structural modelling approachrdquo Annals of Tourism Research Vol 29 No 1 pp 79-105

Haralambopoulos N and Pizam A (1996) ldquoPerceived impacts of tourism the case of Samosrdquo Annals of Tourism Research Vol 23 No 3 pp 503-526

Howard P amp Pinder D (2003) ldquoCultural heritage and sustainability in the coastal zone experiences in southwest Englandrdquo Journal of Cultural Heritage Vol 4 No 1 pp 57-68

Hughes H and Allen D (2005) ldquoCultural tourism in Central and Eastern Europe The views of induced images formation agentsrdquo Tourism Management Vol 26 No 2 pp 173-183

Konsola D (1993) Cultural tourism and regional development some proposals for cultural itineraries In D Konsola (Eds) Culture Environment and Regional Development Regional Development Institute Athens

Korca P (1996) ldquoResidents attitudes toward tourism impactsrdquo Annals of Tourism Research Vol 23 No 3 pp 695-726

MacDonald R and Jolliffe L (2003) ldquoCultural rural tourism Evidence from Canadardquo Annals of Tourism Research Vol 30 No 2 pp 307-322

McHale S (1998) ldquoCultural tourism in Australia Characteristics and motivationsrdquo Bureau of Tourism Research Occasional Paper No 27 pp 5-7

McHale S (2004) Definition of cultural tourism Development of Culture and the Arts Government of Western Australia Australia

Middleton A (2003) ldquoInformal traders and planners in the regeneration of historic city centers The case of Quito Ecuadorrdquo Progress in Planning Vol 59 No 2 pp 71-123

Perdue R Long P and Kang YS (1999) ldquoBoomtown tourism and resident quality of life the marketing of gaming to host community residentsrdquo Journal of Business Research Vol 44 No 3 pp 165-177

Poria Y Butley R and Airey D (2003) ldquoThe core of heritage tourismrdquo Annals of Tourism Research Vol 30 No 1 pp 238-254

Prentice R and Andersen V (2003) ldquoEvoking Ireland Modeling Tourist Propensityrdquo Annals of Tourism Research Vol 27 No 2 pp 490-516

Russo A and Borg J (2002) ldquoPlanning consideration for cultural tourism a case study of four European citiesrdquo Tourism Management Vol 23 No 6 pp 632-637

Ryan C and Montgomery D (1994) ldquoThe attitudes of Bakewell residents to tourism and issues in community responsive tourismrdquo Tourism Management Vol 15 No 5 pp 358-369

Smith M (2004) ldquoSeeing a new side to seasides culturally regenerating the English seaside townrdquo International Journal of Tourism Research Vol 6 No 1 pp 17-28

Strauss C and Lord B (2001) ldquoEconomic impacts of a heritage tourism systemrdquo Journal of Retailing and Consumer Services Vol 8 No 1 pp 199-204

Taylor J (2001) ldquoAuthenticity and sincerity in tourismrdquo Annals of Tourism Research Vol 28 No 1 pp 7-26 Thompson M (1998) ldquoCultural tourismrdquo Washington Heritage Bulletin Vol 20 No 4 pp 1-4 Tosum (2002) ldquoHost perceptions of impacts a comparative tourism studyrdquo Annals of Tourism Research Vol

29 No 1 pp 231-253 Waitt G (2000) ldquoConsuming heritage Perceived historical authenticityrdquo Annals of Tourism Research Vol

27 No 4 pp 835-862 Xie P and Wall G (2002) ldquoVisitorsrsquo perceptions of authenticity at cultural attractions in Hainan Chinardquo

International Journal of Tourism Research Vol 4 No 5 pp 353-366

553

ldquo Ποιότητα προϊόντων και υπηρεσιών αναψυχής στην ύπαιθρο Το πρότυπο της σύγχρονης

αγροτουριστικής επιχείρησηςrdquo

Μαρία Παρταλίδου Δρ Αγροτικής Οικονομίας prog1halkidikigovgr

Περίληψη

Η διαχείριση προϊόντων και υπηρεσιών στην ύπαιθρο με όρους ποιότητας έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους

ερευνητές Στον αγροτικό τουρισμό η ποιότητα αποτελεί προϋπόθεση για την ικανοποίηση των αναγκών των

περιηγητών την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την εξασφάλιση της αειφορικής ανάπτυξης των

αγροτικών επιχειρήσεων και περιοχών Εξαρτάται από γενικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την εμπειρία

αναψυχής και σχετίζονται με το σύνολο μιας περιοχής και όλα τα στάδια πριν και μετά την επίσκεψη

Επικεντρώνεται δε κυρίως στην απλότητα και αυθεντικότητα της παράδοσης στον τοπικό χαρακτήρα και στον

τρόπο παρουσίασης των τοπικών αγροτικών προϊόντων από τις αγροτουριστικές επιχειρήσεις Οι τελευταίες

είναι γεγονός ότι αναπτύχθηκαν αντιγράφοντας τον σταθερότυπο του μαζικού τουρισμού χωρίς ιδιαίτερο

σχεδιασμό και χωρίς την καθιέρωση ενός πλαισίου το οποίο θα όριζε το προφίλ και τις παρεχόμενες υπηρεσίες

τους σύμφωνα με τη φιλοσοφία του αγροτικού τουρισμού Η παρούσα εισήγηση διερευνά επί της ουσίας τα

θεωρητικά ζητήματα που τίθενται και απαντά με εμπειρικά δεδομένα στους παραπάνω προβληματισμούς

Κύριος σκοπός της είναι να απαντήσει στο κεντρικό ερώτημα σε τι συνίσταται το πρότυπο μιας σύγχρονης

αγροτουριστικής επιχείρησης και πως μέσα από την προτυποποίηση καθορίζονται δείκτες και οι προδιαγραφές

ποιότητας Μέσα από την διεξαγωγή δειγματοληπτικής έρευνας σε αγροτουρίστες καλύπτοντας μεγάλο

κομμάτι της ηπειρωτικής Ελλάδας και τη χρήση επαγωγικών μεθόδων στατιστικής όπως Κατηγορική Ανάλυση

σε Κύριες Συνιστώσες και Κατηγορική Παλινδρόμηση καταλήγει σε συγκεκριμένα συμπεράσματα Το

πρότυπο της σύγχρονης αγροτουριστικής επιχείρησης διαμορφώνεται από βασικά χαρακτηριστικά ασφάλειας

υγιεινής και καθαριότητας από τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της επιχείρησης την ποιότητα των δραστηριοτήτων

αναψυχής που προσφέρει τα ελκυστικά χαρακτηριστικά της και χαρακτηριστικά τα οποία διαβαθμίζονται

όπως για παράδειγμα το μέγεθος του καταλύματος και των δωματίων ο αριθμός των τοπικών γευμάτων κά Οι

παράγοντες που διαμορφώνουν και επηρεάζουν το παραπάνω πρότυπο είναι κυρίως ψυχογραφικά

χαρακτηριστικά των αγροτουριστών αλλά και μεταβλητές της ταξιδιωτικής τους εμπειρίας Αντιθέτως

κλασσικές δημογραφικές μεταβλητές δεν φαίνεται να επηρεάζουν πάντοτε Τα συμπεράσματα πέρα από την

συμβολή σε επιχειρηματικό επίπεδο είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν και για τον στρατηγικό σχεδιασμό της

ανάπτυξης των αγροτουριστικών επιχειρήσεων στην ύπαιθρο διευκρινίζοντας ωστόσο περαιτέρω ζητήματα

όπως για παράδειγμα την κοινή αποδοχή του προτύπου από όλους τους φορείς που εμπλέκονται με την

ανάπτυξη και ενίσχυση του αγροτικού τουρισμού την τοπική κοινωνία καθώς και τους ίδιους τους

επιχειρηματίες

554

ldquoΗ προτυποποίηση ποιότητας ως εργαλείο διαχείρισης προϊόντων και υπηρεσιών στην ύπαιθρο Το

πρότυπο της σύγχρονης αγροτουριστικής επιχείρησηςrdquo

Μαρία Παρταλίδου Δρ Αγροτικής Οικονομίας

1 Εισαγωγή

Τα τελευταία χρόνια μια παράμετρος της διαχείρισης των προϊόντων και υπηρεσιών της υπαίθρου η οποία έχει

απασχολήσει τους ερευνητές είναι η ικανοποίηση των σύγχρονων απαιτήσεων για ποιότητα Στον αγροτικό

τουρισμό ειδικότερα αν και είναι περιορισμένη η βιβλιογραφία η ποιότητα έχει αναγνωρισθεί ως μια

προϋπόθεση για την ικανοποίηση των αναγκών των περιηγητών την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την

εξασφάλιση της αειφορικής ανάπτυξης των αγροτικών επιχειρήσεων και περιοχών

Έχει διαπιστωθεί ότι η ποιότητα στον αγροτικό τουρισμό δεν εξαρτάται μόνο από συγκεκριμένες τουριστικές

υπηρεσίες (φιλοξενία εστίαση μεταφορά κλπ) αλλά και από γενικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την

εμπειρία που αποκτούν οι αγροτουρίστες όπως πληροφορίες πριν την επίσκεψη κρατήσεις το ταξίδι προς τον

τόπο το αρχικό καλωσόρισμα πληροφορίες για την περιοχή υποδομές διαμονής και εστίασης οι επισκέψιμοι

χώροι η φιλοξενία η υγιεινή η ασφάλεια το φυσικό περιβάλλον ο αποχαιρετισμός το ταξίδι της επιστροφής

καθώς και η επικοινωνία και οι αναμνήσεις (European Commission 1999) H ικανοποίηση δηλαδή την οποία

απολαμβάνει ο αγροτουρίστας κατά την διαμονή του σε μια αγροτουριστική μονάδα επηρεάζεται όχι μόνο από

το κατάλυμα στο οποίο διαμένει αλλά και από παράγοντες που σχετίζονται με το σύνολο της περιοχής και όλα

τα στάδια πριν και μετά την επίσκεψη του σε αυτή Επικεντρώνεται κυρίως στην απλότητα και αυθεντικότητα

της παράδοσης στον τοπικό χαρακτήρα και στον τρόπο παρουσίασης των τοπικών αγροτικών προϊόντων που

διατίθενται από τις αγροτουριστικές επιχειρήσεις (Grolleau 1993 Orminston et al 1998)

Ορισμένοι ερευνητές εκτιμούν ότι μια αγροτουριστική επιχείρηση μπορεί να φτάσει σε υψηλά επίπεδα

ποιότητας μέσα από την ικανοποίηση δυο κατηγοριών προδιαγραφών τις βασικές και τις ειδικές Ορισμένες

άλλες θεωρίες όπως αυτή του Kanou (1984) αναφέρονται σε τρία επίπεδα προδιαγραφών ανάλογα με τις

ανάγκες τις οποίες επιδιώκουν να ικανοποιήσουν οι περιηγητές Οι τελευταίες διακρίνονται στις βασικές

ανάγκες στις διαβαθμιζόμενες και της μη βασικές Ειδικότερα οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις καλούνται να

αντιμετωπίσουν την πρόκληση της ικανοποίησης των προδιαγραφών ασφάλειας και άνεσης με την ταυτόχρονη

διατήρηση του παραδοσιακού τους χαρακτήρα Οι επιχειρήσεις και οι επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται

στον αγροτικό τουρισμό καλούνται να ισορροπήσουν ανάμεσα στις αξίες του παρελθόντος και τις σύγχρονες

ανάγκες ανάμεσα στις απαιτήσεις των αστών και στην πραγματικότητα της υπαίθρου (Grolleau 1993)

Καλούνται επίσης να διαρθρώσουν το προσφερόμενο προϊόν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αντικατοπτρίζει την

αυθεντική αγροτική κληρονομιά του τόπου και όχι μια laquoψευτοαυθεντική ndash ψευτορουστίκraquo ατμόσφαιρα

(Τσάρτας 1996197 Ιακωβίδου 200071) Εξάλλου υποστηρίζεται ότι η ανάπτυξη του αγροτικού τουρισμού

δεν θα έχει κανένα νόημα για τις αγροτικές περιοχές και την τοπική ανάπτυξη εάν δεν προσδιοριστούν πρώτα

συγκεκριμένες ποιοτικές προδιαγραφές στα προϊόντα και τις υπηρεσίες οι οποίες θα συνδέονται άρρηκτα με

την ύπαιθρο και θα ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες της τουριστικής αγοράς (Βαφειάδης κά 1992

50)

555

Ωστόσο είναι γεγονός ότι γίνονται περισσότερο συζητήσεις επί του θέματος παρά συγκεκριμένες δράσεις Η

μέχρι σήμερα ανάπτυξη του αγροτικού τουρισμού στην Ελλάδα η οποία αποδίδεται σε μεγάλο βαθμό στην

ανεξέλεγκτη εφαρμογή προγραμμάτων χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης είχε ως αποτέλεσμα τη

δημιουργία αγροτουριστικών υποδομών (κυρίως από πλευράς καταλυμάτων) αμφιβόλου ποιότητας Οι

υπεύθυνοι φορείς για την διαχείριση και προώθηση του αγροτικού τουρισμού λόγω της σύγχυσης που

επικρατούσε γύρω από την οριοθέτηση και εννοιολογική προσέγγιση του φαινομένου αλλά κυρίως λόγω της

προσπάθειάς τους να απορροφήσουν τα σχετικά ευρωπαϊκά κονδύλια δεν προέβησαν σε έλεγχο και τεχνική

υποστήριξη η οποία θα εξασφάλιζε και την ποιοτική διάσταση στην ανάπτυξη του αγροτικού τουρισμού

(Παρταλίδου 2002 138)

Οι αγροτουριστικές επιχειρήσεις που συναντάμε σήμερα στην Ελλάδα εμφανίζονται με διάφορες λειτουργικές

μορφές όπως καταλύματα πρατήρια εκθετήρια τοπικών προϊόντων κέντρα εστίασης κέντρα αναψυχής

γραφεία εναλλακτικού τουρισμού διοργανωτές προγραμμάτων υπαίθριων δραστηριοτήτων και περιηγήσεων

οικοτουριστικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος αγροκτήματα επιχειρήσεις παραγωγής προϊόντων και

ανάδειξης της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς Λειτουργούν σε ατομική βάση ή ως νομικό πρόσωπο και

είναι ιδιωτικής ή και συνεταιριστικής πρωτοβουλίας (ΕΛΟΤ 2003)

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι παραπάνω τύποι αγροτουριστικών επιχειρήσεων αναπτύχθηκαν

αντιγράφοντας τον σταθερότυπο του μαζικού τουρισμού χωρίς ιδιαίτερο σχεδιασμό και χωρίς την καθιέρωση

ενός πλαισίου το οποίο θα όριζε το προφίλ και τις παρεχόμενες υπηρεσίες τους σύμφωνα με τη φιλοσοφία του

αγροτικού τουρισμού Οι επιχειρηματίες όριζαν κάθε φορά τις δικές τους προδιαγραφές ίδρυσης και

λειτουργίας στηριζόμενοι στη βούλησή τους στις μερικές γνώσεις στις ελάχιστες εμπειρίες και άλλους

υποκειμενικούς ως επί το πλείστον παράγοντες Αποτέλεσμα όλης αυτής της διαδικασίας ήταν η τυποποίηση

αγροτουριστικών επιχειρήσεων που δεν κατάφεραν να αξιοποιήσουν τις τοπικές ιδιαιτερότητες να στηρίξουν

και να στηριχθούν στην πολιτισμική κληρονομιά στο φυσικό περιβάλλον στους ανθρώπους του τόπου και

κατά συνέπεια δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των περιηγητών και να καθιερώσουν τον

αγροτικό τουρισμό ως διακριτό πρότυπο ανάπτυξης στην ύπαιθρο

Η παρούσα εισήγηση διερευνά επί της ουσίας τα θεωρητικά ζητήματα που τίθενται και απαντά με εμπειρικά

δεδομένα στους παραπάνω προβληματισμούς Ο κύριος σκοπός της είναι να απαντήσει στο κεντρικό ερώτημα

σε τι συνίσταται το πρότυπο μιας σύγχρονης αγροτουριστικής επιχείρησης και πως μπορούν μέσα από την

προτυποποίηση να καθορισθούν οι βασικοί δείκτες και οι προδιαγραφές ποιότητας προκειμένου οι

αγροτουριστικές επιχειρήσεις να απαντούν στις σύγχρονες απαιτήσεις και να προσδίδουν με τη λειτουργία τους

προστιθέμενη αξία στις αγροτικές περιοχές

Σύμφωνα με τους Vaske et al (1986) τα πρότυπα αποτελούν παράγοντες που ορίζουν σημαντικές παραμέτρους

της εμπειρίας αναψυχής στην ύπαιθρο και έχουν προσελκύσει σημαντική προσοχή ως ιδέα για την οργάνωση

της έρευνας γύρω από την αναψυχή (Peterson and Hammitt 1990 Williams et al 1991)

2 Θεωρητικό υπόβαθρο

Η έννοιες της laquoπροτυποποίησηςraquo και των laquoπροτύπωνraquo χρησιμοποιήθηκαν πρώτη φορά στην κοινωνιολογία και

την ψυχολογία δεδομένου ότι αποτελούν κοινωνικά χαρακτηριστικά που υπάρχουν στη φύση του ανθρώπου

556

από τότε που δημιούργησε τις πρώτες κοινωνίες Αρχικά η έννοια των προτύπων χρησιμοποιήθηκε για να

περιγράψει μια τυπική συμπεριφορά που συμβαίνει σε μια ομάδα και θεωρείται αποδεκτή από τα μέλη της

(Manning et al 1996) Όπως υποστηρίζει ο Ζαχαριάδης (2004) η κοινωνική ζωή μπορεί να δημιουργηθεί και

να υπάρξει όταν τα μέλη της κοινωνίας έχουν τη δυνατότητα να γνωρίζουν εκ των προτέρων ποια θα είναι η

συμπεριφορά των ομοίων τους Αυτό τους οδηγεί να βρουν μέσα από τον τρόπο διαβίωσης εκείνη την

τυποποιημένη συμπεριφορά που θα είναι καλύτερα και ευρύτερα αποδεκτή Με τα κοινωνικά πρότυπα λοιπόν

δημιουργήθηκαν οι πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες οι οποίες μπορούσαν πολύ πιο εύκολα από σήμερα να

ορίσουν τις ιδανικές κοινωνικές σχέσεις αλλά και να ελέγξουν ιδεατά την τήρηση των κοινωνικών κανόνων

(Ζαχαριάδης 1989)

Η προτυποποίηση (η θέσπιση δηλαδή των προτύπων) είναι συνεπώς τόσο παλιά όσο και ο άνθρωπος καθώς

υπήρχε και υπάρχει παντού όπου επαναλαμβάνεται μια ανθρώπινη ενέργεια ως προσπάθεια μίμησης από τον

άνθρωπο κάποιας θεωρούμενης από αυτόν ως άριστη ενέργειας άλλου Γενικότερα πρότυπο θεωρείται

οποιοδήποτε στοιχείο σύγκρισης και μίμησης ιδανικό τέλειο και ολοκληρωμένο σε τέτοιο βαθμό που οδηγεί

και ωθεί το αντικείμενο στην εξιδανίκευση στην τελειότητα και στην ολοκλήρωση Το πρότυπο ως ιδεατό

μπορεί να είναι μοναδικό να μην είναι καν δυνατόν να διαμορφωθεί αλλά να υπάρχει ως στόχος ο οποίος

μπορεί να μην επιτευχθεί ποτέ Παρ όλα αυτά το συγκρινόμενο με αυτό αντικείμενο χώρος ή δραστηριότητα

θα ωθείται προς την τελειότητα προς την ιδεατή του μορφή άρα θα αναβαθμίζεται Το τελευταίο επιβεβαιώνει

και την άμεση σύνδεση των προτύπων με την ποιότητα (Ζαχαριάδης 1990126)

Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι τα πρότυπα διαφοροποιήθηκαν ραγδαία κατά τη βιομηχανική

επανάσταση Η βιομηχανοποίηση εκτόπισε τον άνθρωπο από κάθε διαδικασία Τα πρότυπα που έθετε δεν είχαν

αποτέλεσμα στη βελτίωση τη δική του αλλά των μηχανών Επιπλέον ο άνθρωπος έπαψε να μιμείται τη φύση

και όχι μόνο απομακρύνθηκε από αυτήν αλλά προσπάθησε μανιωδώς να την αλλάξει Για παράδειγμα το

πρότυπο μέγεθος της γεωργικής εκμετάλλευσης δεν ήταν πλέον εκείνο που μπορούσε να καλλιεργήσει αλλά

εκείνο όπου είχαν εύκολη πρόσβαση οι μηχανές Τα προϊόντα που καλλιεργούσε ο γεωργός δεν αναπτύσσονται

στις εποχές τους και με ρυθμούς που όριζε η φύση αλλά με κριτήριο τα μεγέθη της βιομηχανικής παραγωγής

Αντίστοιχα και σε άλλες ανθρώπινες και οικονομικές δραστηριότητες η ανάπτυξη της τυποποίηση εις βάρος

της προτυποποίησης οδήγησε σε σοβαρά προβλήματα Μόλις στη σημερινή μεταβιομηχανική εποχή άρχισαν

να γίνονται αντιληπτές οι επιπτώσεις της εκτόπισης των προτύπων και η ανάγκη για προτυποποίηση

(Ζαχαριάδης 2004) Σε αντίθεση με την τυποποίηση η προτυποποίηση δημιουργεί πρότυπα και κανόνες ως

ιδανικά ως τέλεια στοιχεία προς μίμηση και όχι οπωσδήποτε για μαζική αναπαραγωγή Οι αρχές της

προτυποποίησης παραμένουν σταθερές διότι πηγάζουν από την ανθρώπινη φύση και εξυπηρετούν κυρίως τις

ανάγκες του ανθρώπου Στην προτυποποίηση η ιδεολογία συνυπάρχει με τη σταθερότητα τα δε προϊόντα της

δεν είναι απλά σταθερότυποι αλλά πρότυπα ιδεατά βάσει μιας πολιτικής και μιας φιλοσοφίας (Ζαχαριάδης

1990 126)

Ειδικότερα στον τουρισμό και στις δραστηριότητες αναψυχής στην ύπαιθρο τα πρότυπα μπορούν αν ορισθούν

ως σταθερές που έχουν οι επισκέπτες ή ομάδες επισκεπτών προκειμένου να αξιολογήσουν ένα αντικείμενο

Συνήθως το αντικείμενο είναι μια συμπεριφορά μια δράση συνθήκες στο κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον

557

ενός προορισμού επιπτώσεις από μια χρήση ή οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα (Vaske et al 1986 Shelby

and Vaske 1991 Donnely et al 1992)

Η εφαρμογή της θεωρίας των προτύπων στον τουρισμό και στις δραστηριότητες αναψυχής στην ύπαιθρο

ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του rsquo70 Μέχρι σήμερα η θεωρία των προτύπων έχει εφαρμοστεί και

περιλαμβάνει σταθερές για συνθήκες και επιπτώσεις και όχι μόνο για συμπεριφορές που ήταν και η αρχική

τους χρήση (Vaske et al 1993) Η πρώτη προσπάθεια να χρησιμοποιηθούν τα πρότυπα στις έρευνες του

τουρισμού ήταν το 1976 στην περίπτωση ενός ποταμού στο Ουισκόνσιν (των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής)

Περιηγητές με κανό με βάρκες καθώς και ντόπιοι ψαράδες κλήθηκαν να περιγράψουν τα πρότυπά τους

σχετικά με τον αριθμό των ατόμων που θεωρούν αποδεκτό να συναντούν κατά μήκος του ποταμού

προκειμένου να μην επηρεάζεται η εμπειρία αναψυχής τους Από αυτή την έρευνα προέκυψε ότι δεν

διαφοροποιούνται σημαντικά τα πρότυπα των τριών ομάδων που μελετήθηκαν Οι περιηγητές σε βάρκες

όρισαν ως αποδεκτά όρια του αριθμού των άλλων περιηγητών που συναντούν από 0 έως 23 άτομα οι

περιηγητές σε κανό από 0 έως 57 άτομα και οι ψαράδες λίγο μεγαλύτερα όρια από 0 έως 72 άτομα (Vaske et

al 1986) Το θέμα της ύπαρξης προτύπων σχετικά με την επαφή με άλλους επισκέπτες στην ύπαιθρο

αποτέλεσε το μεγαλύτερο κομμάτι στην έρευνα Πράγματι τα πρότυπα των περιηγητών για τις συναντήσεις

εφαρμόστηκαν για διαφορετικές δραστηριότητες όπως για παράδειγμα για κανό ράφτινγκ βαρκάδα

ιστιοπλοΐα ψάρεμα κυνήγι κάμπινγκ κά καθώς και για διαφορετικές μεταξύ τους περιοχές όπως δημόσια

πάρκα προστατευόμενοι χώροι φυσικής ομορφιάς ποτάμια κά (Shelby 1981 Petterson and Hammitt 1990

Hall and Shelby 1996)

Συμβάλλοντας στην επέκταση της θεωρίας και σε άλλες κατευθύνσεις και προσπαθώντας να απαντήσουν σε

πραγματικά προβλήματα οι Whittaker και Shelby (2002) διερεύνησαν τα πρότυπα αναψυχής αναφορικά με την

ποσότητα νερού που υπάρχει σε ένα ποτάμι το οποίο αξιοποιείται για λόγους αναψυχής Η παραπάνω εκτίμηση

των αποδεκτών ορίων στάθμης του νερού αποτέλεσε χρήσιμο εργαλείο για την επιλογή μεταξύ

ανταγωνιστικών δυνατοτήτων για αναψυχή και για τον καλύτερο σχεδιασμό που πραγματοποιούν οι

διαχειριστές της περιοχής

Μελετήθηκαν επίσης και πρότυπα τα οποία αφορούσαν οικολογικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τις

δραστηριότητες στην ύπαιθρο και ως εκ τούτου συνέβαλαν στον καθορισμό αποδεκτών ορίων ποιότητας των

συνθηκών του περιβάλλοντος Για παράδειγμα μελετήθηκαν τα πρότυπα που αφορούν στη ρίψη σκουπιδιών

το άναμμα φωτιάς και την ελεύθερη κατασκήνωση στην ύπαιθρο προκειμένου να προσδιορισθούν όρια

χρήσης στους προορισμούς σύμφωνα πάντα με τα όσα ορίζουν οι ίδιοι οι περιηγητές (Shelby et al 1988

Roggenbuck et al 1991)

Οι περιοχές που μελετήθηκαν επίσης παρουσιάζουν ποικιλία δεδομένου ότι αφορούσαν τόσο σε περιοχές με

υψηλή πυκνότητα και προβλήματα από την τουριστική χρήση όσο και σε περιοχές με χαμηλή πυκνότητα και

καθόλου επιπτώσεις καθώς και σε περιοχές όπου χρησιμοποιούνται τεχνικές για να ελέγξουν τα παραπάνω ή

δεν διαθέτουν κανένα μηχανισμό προστασίας Οι έρευνες έχουν εστιασθεί ακόμη και σε διαφορετικές

υποομάδες πληθυσμών συμπεριλαμβάνοντας και δημογραφικά χαρακτηριστικά των περιηγητών την

ταξιδιωτική τους εμπειρία τη διάρκεια του ταξιδιού τον τόπο κατοικίας και άλλες παραμέτρους της

558

ταξιδιωτικής εμπειρίας προκειμένου να διαπιστωθούν οι διαστάσεις που επηρεάζουν τη δημιουργία των

προτύπων (Hall and Shelby 1996)

Η βιβλιογραφία υποστηρίζει συμπερασματικά ότι η λογική που συνοδεύει την παραπάνω προσέγγιση μπορεί

να εφαρμοστεί και σε περιοχές όπου ο τουρισμός αποτελεί εμπορεύσιμο είδος και όχι μόνο σε ελεύθερα αγαθά

όπως ήταν μέχρι σήμερα οι περιοχές που μελετήθηκαν (ποτάμια προστατευόμενες περιοχές κά) Με αυτή τη

λογική τα πρότυπα ορίζουν αυτό που θα έπρεπε να είναι ή να εξομοιώνεται ένας τουριστικός προορισμός μια

τουριστική επιχείρηση και ένα προϊόν (Manning et al 2002) και ως εκ τούτου μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως

εργαλείο για την βελτίωση της παρεχόμενης ποιότητας και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των

αγροτουριστικών επιχειρήσεων

Σε κάθε περίπτωση υπάρχουν ορισμένα σημεία τα οποία θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους οι ερευνητές

όπως το γεγονός ότι οι περιηγητές δεν γνωρίζουν πάντοτε και δεν είναι σε θέση να περιγράψουν την εμπειρία

τους από μια αγροτουριστική επιχείρηση Επίσης πολλές φορές δεν είναι τόσο ευαισθητοποιημένοι ώστε να

μπορούν να εντοπίσουν με ποιο τρόπο το μέγεθος για παράδειγμα του ξενώνα ή ο αριθμός των περιηγητών

στις δραστηριότητες αναψυχής επηρεάζει την εμπειρία αναψυχής Τέλος υπάρχουν διαφορετικές προτιμήσεις

για διάφορες διαστάσεις της αναψυχής μεταξύ των περιηγητών γεγονός το οποίο πρέπει επίσης να

συνυπολογίζεται (Manning et al 2002)

Η σημασία αυτής της προσέγγισης είναι εξαιρετική καθώς α οι περιηγητές έχουν πρότυπα γύρω από διάφορες

διαστάσεις της εμπειρίας αναψυχής τότε αυτά μπορούν να μελετηθούν και να χρησιμοποιηθούν ως βάση για

τον καθορισμό προδιαγραφών ποιότητας και για τη διαχείριση των προϊόντων και υπηρεσιών που

προσφέρονται στην ύπαιθρο (Lawson and Manning 2002 Manning 2002) Ο καθορισμός δεικτών και

προδιαγραφών ποιότητας θα οδηγήσει στον καλύτερο και ευκολότερο σχεδιασμό της αγροτουριστικής

επιχείρησης στη διαχείριση και στον έλεγχο όλης της αλυσίδας εφαρμογής του και στην καθιέρωσή του

αγροτικού τουρισμού ως διακριτή μορφή τουρισμού Έτσι μέσω της προτυποποίησης μπορεί ο αγροτικός

τουρισμός να συμβάλλει στη διαχείριση και προώθηση των τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών και στην

στήριξη σημαντικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην αγροτική ύπαιθρο Μικροοικονομικά η

προτυποποίηση φιλοδοξεί να συμβάλλει στον καθορισμό των στόχων των αγροτουριστικών επιχειρήσεων για

την προστασία της εμπειρίας του περιηγητή αλλά και του αγροτικού περιβάλλοντος Μακροοικονομικά

επιδιώκει να καθορίσει το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα πρέπει να κινούνται όσοι ασχολούνται με τον αγροτικό

τουρισμό τη χρηματοδότηση και δημιουργία αγροτουριστικών επιχειρήσεων αλλά και με την ολοκληρωμένη

και βιώσιμη ανάπτυξη της υπαίθρου

3 Μεθοδολογία Έρευνας

Η συλλογή των δεδομένων έγινε με δειγματοληπτική έρευνα σε δείγμα 339 αγροτουριστών ενώ η περιοχή

έρευνας κάλυψε μεγάλο κομμάτι της ηπειρωτικής Ελλάδας ξεκινώντας από τα Ζαγοροχώρια τη Βάλια

Κάλντα τα Τζουμέρκα και φτάνοντας μέχρι τη Λίμνη Κρεμαστών την Ορεινή Ναυπακτία και τα Βαρδούσια

Όρη Με τη χρήση τεχνικών και προηγούμενων ερευνών ξεπεράστηκε και το εμπόδιο του προσδιορισμού του

πληθυσμού και του δείγματος καθώς από την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας (Yamane 196799

Cochran 197776 Σιάρδος 199776) διαπιστώθηκε ότι με την χρησιμοποίηση του τύπου (1) ο οποίος

σχετίζεται με εκτιμήσεις αναλογίας του πληθυσμού και όχι με απόλυτα μεγέθη μπορούμε να προσδιορίσουμε

μέγεθος δείγματος χωρίς να είναι γνωστός ο πληθυσμός

( (1)

559

όπου

(n) μέγεθος του δείγματος για την περιοχή έρευνας

Ζ 2

d2

p (1- p) n =

(z) συντελεστής αξιοπιστίας (reliability) =196

(d) η ακρίβεια - η μέγιστη αποδεκτή διαφορά μεταξύ δειγματικού μέσου και αγνώστου μέσου του

πληθυσμού εκφρασμένη σε ποσοστό του μέσου όρου (2)

(p) η αναλογία (proportion) του πληθυσμού των αγροτουριστών σε σχέση με το σύνολο των

τουριστών στην περιοχή = 3

Η αναλογία (p) εκτιμήθηκε στην πράξη από παλαιότερα δεδομένα και έρευνες για τον υποψήφιο πληθυσμό

σύμφωνα με τις οποίες (OECD 19947) ο αγροτικός τουρισμός εμφανίζεται να διακινεί ποσοστό μέχρι 3

του συνολικά διακινούμενου τουρισμού σε μια περιοχή Για την περίπτωση της Ελλάδας από σχετικές πιο

πρόσφατες βιβλιογραφικές αναφορές (ΕΟΤ 1999) προέκυψε ότι καμία εναλλακτική μορφή τουρισμού δεν

καταλαμβάνει ποσοστό μεγαλύτερο από 2 των διακινούμενων τουριστών σε επίπεδο χώρας Παρόλα αυτά

εκτιμήθηκε ότι ήταν αποδεκτό να χρησιμοποιηθεί ως αναλογία των αγροτουριστών σε σχέση με το σύνολο

των τουριστών στην περιοχή έρευνας το ποσοστό 3 λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι το ενδιαφέρον για

αγροτικό τουρισμό στην Ελλάδα συνεχώς αυξάνεται

Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια προσωπικών συνεντεύξεων στο κατάλυμα διαμονής των

αγροτουριστών κατόπιν σχετικής συνεννόησης με τον ιδιοκτήτη της κάθε αγροτουριστικής επιχείρησης Η

επεξεργασία των δεδομένων έγινε με τη χρήση του στατιστικού πακέτου SPSS έκδοση 12 και ξεκίνησε

ουσιαστικά με ορισμένους αρχικούς ελέγχους και ειδικότερα με τον έλεγχο αξιοπιστίας και εγκυρότητας ενώ

ακολούθησε η περιγραφική στατιστική ανάλυση βασικών μεταβλητών της έρευνας Οι έλεγχοι αξιοπιστίας και

εγκυρότητας εφαρμόστηκαν στις ερωτήσεις οι οποίες αφορούν στην ποιότητα των αγροτουριστικών

επιχειρήσεων Ως προς τις υπόλοιπες ενότητεςερωτήσεις του ερωτηματολογίου η αξιοπιστία και η εγκυρότητα

βασίζονται σε έρευνες στις οποίες έχουν γίνει ανάλογες μετρήσεις και έλεγχοι (Μιχαηλίδης κά 2004) Η

περαιτέρω ανάλυση των δεδομένων της έρευνας αφορούσε επαγωγικές μεθόδους στατιστικής και κατά κύριο

λόγο στη χρήση στατιστικών μεθόδων αναγκαίων για την περιγραφή γενίκευση και ερμηνεία των

συμπερασμάτων από το δείγμα μας Ειδικότερα χρησιμοποιήθηκε η τεχνική της Κατηγορικής Ανάλυσης Σε

Κύριες Συνιστώσες (Categorical Principal Component Analysis) και η τεχνική της Κατηγορικής

Παλινδρόμησης (Categorical Regression) (Σιάρδος 2004)

Η κατηγορική ανάλυση σε κύριες συνιστώσες ανήκει στην ευρύτερη κατηγορία των πολλαπλών αναλύσεων

και συγκεκριμένα των αναλύσεων αναγωγής Μέσω της τεχνικής των ελαχίστων τετραγώνων ποσοτικοποιεί με

άριστες τιμές κάθε κατηγορία μεταβλητής Με την τεχνική αυτή (άριστης κλιμάκωσης) αναλύθηκε ομάδα

μεταβλητών-δεικτών ποιότητας προκειμένου να διαπιστωθούν κύριες διαστάσεις της διακύμανσης Οι αρχικές

μεταβλητές αντικαταστάθηκαν με μικρότερο αριθμό νέων ασυσχέτιστων μεταξύ τους μεταβλητών

560

(components) με τη μικρότερη δυνατή απώλεια σε πληροφορίες εξηγώντας παράλληλα το μεγαλύτερο δυνατό

ποσοστό της διακύμανσης της αρχικής ομάδας μεταβλητών Η μέθοδος επιλέχθηκε δεδομένου ότι επιτρέπει να

χρησιμοποιηθούν μεταβλητές οποιασδήποτε μορφής μετρημένες σε διαφορετικές κλίμακες μέτρησης

(ονομαστικές τακτικές ισοδιαστημάτων αναλογικές) καθώς και λόγω της σημαντικής εφαρμογής της σε

θέματα διερεύνησης στάσεων (τακτικών πολυθεματικών μεταβλητών) κατά την οποία τα ερωτώμενα άτομα

βαθμολογούν κατά τακτική σειρά ομάδα θεμάτων Από την άλλη ενώ η ανάλυση σε κύριες συνιστώσες

(principal component analysis) υποθέτει γραμμικές σχέσεις μεταξύ των αριθμητικών (ποσοτικών) μεταβλητών

στην κατηγορική ανάλυση σε κύριες συνιστώσες λαμβάνονται υπόψη στο υπόδειγμα οι μη γραμμικές σχέσεις

μεταξύ των μεταβλητών οι οποίες συνήθως χρησιμοποιούνται στις κοινωνιολογικές έρευνες (Ferreira et al

2004) Τέλος η τεχνική θεωρήθηκε ως η περισσότερο χρήσιμη δεδομένου ότι υπήρχε μεγάλος αριθμός

μεταβλητών ο οποίος εμπόδιζε την αποτελεσματική ερμηνεία των σχέσεων μεταξύ υποκειμένων και

μεταβλητών Με τον περιορισμό της διαστατικότητας των αρχικών μεταβλητών έγινε ευκολότερη η ερμηνεία

των ολίγων συνιστωσών απrsquo ότι των αρχικών μεταβλητών (Pinho et al 2003)

Συγκεκριμένα η ομάδα μεταβλητών που διερευνήθηκε αφορούσε δεκαεπτά δείκτες ποιότητας μιας

αγροτουριστικής επιχείρησης όπως η επικοινωνία και οι πληροφορίες για κρατήσεις η πρόσβαση απόπρος τη

μονάδα το μέγεθος του καταλύματος ο εξοπλισμός των εσωτερικών χώρων η αρχιτεκτονική του κτίσματος η

καθαριότητα υγιεινή στους χώρους οι υπηρεσίες δωματίου ο χρόνος αναμονής για εξυπηρέτηση η προσωπική

φροντίδα φιλοξενία από τους ιδιοκτήτες η αξιοποίηση τοπικών συνταγών στα γεύματα η αξιοποίηση

βιολογικών προϊόντων στα γεύματα η πληροφόρηση και παροχή ενημερωτικού υλικού η ποικιλία

δραστηριοτήτων αναψυχής ο αριθμός συμμετεχόντων σε δράσεις αναψυχής η διάρκεια δραστηριοτήτων

αναψυχής η ασφάλεια στους χώρουςδραστηριότητες και το κόστος των παρεχόμενων υπηρεσιών

Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να αξιολογήσουν σε πενταβάθμια κλίμακα Likert (1=καθόλου σημαντικός

2=ελάχιστα σημαντικός 3=σημαντικός 4=πολύ σημαντικός και 5=εξαιρετικά σημαντικός) τη σημαντικότητα

καθενός από τους παραπάνω παράγοντες-δείκτες στη διαμόρφωση της ποιότητας σε μια αγροτουριστική

επιχείρηση

Μέσω της κατηγορικής παλινδρόμησης στη συνέχεια ποσοτικοποιήθηκαν τα δεδομένα των κατηγορικών

μεταβλητών με την απόδοση αριθμητικών τιμών στις κατηγορίες αποσκοπώντας στην άριστη γραμμική

παλινδρόμηση των μετασχηματισμένων μεταβλητών Έτσι δόθηκε η δυνατότητα πρόβλεψης των τιμών των

εξαρτημένων μεταβλητών για οποιοδήποτε συνδυασμό δεκαπέντε ανεξάρτητων μεταβλητών Μέσω των

μετασχηματισμένων τιμών των μεταβλητών υπολογίστηκε η μήτρα των αλληλοσυσχετίσεων των ανεξάρτητων

μεταβλητών για την αναγνώριση πολυσυγγραμμικότητας στην παλινδρόμηση ο συντελεστής πολλαπλού

προσδιορισμού για τον έλεγχο της προσαρμογής του υποδείγματος στα μετασχηματισμένα δεδομένα ο

συντελεστής πολλαπλής συσχέτισης που μετρά την ένταση της σχέσης μεταξύ της μετασχηματισμένης

εξαρτημένης και των ανεξάρτητων μεταβλητών και ο προσαρμοσμένος συντελεστής πολλαπλού

προσδιορισμού

561

4 Αποτελέσματα έρευνας

Τα αποτελέσματα της κατηγορικής ανάλυσης σε κύριες συνιστώσες έδωσαν λύση τεσσάρων διαστάσεων μετά

από 22 επαναλήψεις με την επίτευξη του κριτηρίου σύγκλισης και αφού απομακρύνθηκαν οι παρατηρήσεις με

τις ακραίες τιμές Η τελική μήτρα συσχετίσεων (πίνακας 1) των δεκαεπτά μετασχηματισμένων μεταβλητών

δείχνει πλην ελαχίστων εξαιρέσεων σχετικά υψηλές τιμές των συντελεστών απλής συσχέτισης Οι τιμές των

χαρακτηριστικών ριζών που προέκυψαν (3704 2239 1805 και 1422) δηλώνουν ότι το συνολικά εξηγούμενο

ποσοστό της διακύμανσης ανέρχεται σε 5394 ενώ οι χαρακτηριστικές ρίζες όλες με τιμές μεγαλύτερης της

μονάδας καθορίζουν τον αναγκαίο αριθμό των διαστάσεων (αριθμός ίσος με 4) που έχουν χρησιμοποιηθεί στη

λύση

Οι τιμές των φορτίων των μεταβλητών στις τέσσερις κύριες συνιστώσες δείχνουν ότι η πρώτη κύρια

συνιστώσα (Q1) συνδέεται με υψηλά (θετικά φορτία) με τις μεταβλητές της ασφάλειας στους

χώρουςδραστηριότητες της επικοινωνίαςπληροφοριών για κρατήσεις του αριθμού των συμμετεχόντων και

της διάρκειας των δραστηριοτήτων αναψυχής του χρόνου αναμονής για εξυπηρέτηση και τέλος του μεγέθους

του καταλύματος Η δεύτερη κύρια συνιστώσα (Q2) συνδέεται με υψηλά (θετικά φορτία) με τις μεταβλητές της

αρχιτεκτονικής του κτίσματος και της αξιοποίησης τοπικών συνταγών στα γεύματα Η τρίτη συνιστώσα (Q3)

συνδέεται με υψηλά (θετικά φορτία) με τις μεταβλητές της διάρκειας των δραστηριοτήτων αναψυχής και του

αριθμού των συμμετεχόντων στις δραστηριότητες αναψυχής Τέλος η τέταρτη συνιστώσα (Q4) συνδέεται με

υψηλά (θετικά φορτία) με τις μεταβλητές του μεγέθους του καταλύματος (πίνακας 2)

Η δόμηση των θεμάτων στις τέσσερις κύριες συνιστώσες χαρακτηρίζει και το βαθμό εγκυρότητάς τους

(διακριτική εγκυρότητα) Όσον αφορά στον συντελεστή αξιοπιστίας για το σύνολο των μεταβλητών αυτός

ανέρχεται σε πολύ υψηλά επίπεδα (με τιμή 0947) Μελετώντας την αξιοπιστία για καθεμία διάσταση που

προέκυψε χωριστά διαπιστώνεται ότι στην πρώτη διάσταση (9 μεταβλητές με υψηλά φορτία) ο συντελεστής

αξιοπιστίας ανέρχεται σε 0700 Στη δεύτερη διάσταση (4 μεταβλητές με υψηλά φορτία) ανέρχεται σε 0535

Στην τρίτη (2 μεταβλητές με υψηλά φορτία) ο συντελεστής αξιοπιστίας ανέρχεται σε 0812 και τέλος στην

τέταρτη διάσταση (2 μεταβλητές με υψηλά φορτία) ανέρχεται σε 0552

Τα υψηλά φορτία των μεταβλητών στις τέσσερις διαστάσεις καθορίζουν επίσης και την ταυτοποίησή τους

Έτσι η πρώτη διάσταση όπου συμπεριλαμβάνονται βασικές μεταβλητές που αφορούν στην ασφάλεια την

καθαριότητα κλπ χαρακτηρίζεται με το όνομα laquoβασική ποιότηταraquo Η δεύτερη διάσταση με το όνομα

laquoελκυστική ποιότηταraquo Η τρίτη laquoποιότητα δραστηριοτήτωνraquo και τέλος η τέταρτη διάσταση χαρακτηρίζεται

με το όνομα laquoδιαβαθμιζόμενη ποιότηταraquo και αφορά χαρακτηριστικά ποιότητας της αγροτουριστικής μονάδας

τα οποία διαβαθμίζονται όπως για παράδειγμα το μέγεθος του καταλύματος και των δωματίων

Όσον αφορά στους παράγοντες που επηρεάζουν τις τέσσερις παραπάνω διαστάσεις (νέες ψευδομεταβλητές

Q1-Q4) του προτύπου της αγροτουριστικής επιχείρησης έγινε διερεύνηση των πιθανών εξαρτήσεών τους με

διάφορες ανεξάρτητες μεταβλητές της έρευνας ενώ ως μέτρα μέτρησης των εξαρτημένων μεταβλητών

χρησιμοποιήθηκαν οι παραγοντικοί βαθμοί που προέκυψαν από το πρόγραμμα της κατηγορικής ανάλυσης σε

κύριες συνιστώσες που προηγήθηκε

562

Σύμφωνα λοιπόν με τα αποτελέσματα των αναλύσεων της κατηγορικής παλινδρόμησης για την εξαρτημένη

μεταβλητή Q1 φαίνεται ότι η σημασία που αποδίδουν οι αγροτουρίστες στη βασική ποιότητα που παρέχει μια

αγροτουριστική επιχείρηση είναι δυνατόν να επηρεάζεται περισσότερο από τη δομή της ταξιδιωτικής παρέας

τους από το αν ξοδεύουν σημαντικά ποσά σε αγαθά πρώτης ανάγκης αν αγοράζουν επώνυμα προϊόντα αν

σκέφονται πολύ πριν αγοράσουν και από το φύλο (πίνακας 3) Πράγματι η απάλειψη αυτών των μεταβλητών

καθιστά το υπόδειγμα εξαιρετικά αδύναμο στην πρόβλεψη της μεταβλητότητας της εξαρτημένης μεταβλητής

ενώ αντιθέτως η απάλειψη της μεταβλητής της απασχόλησης λίγο περιορίζει την προβλεπτικότητα του

υποδείγματος

Ειδικότερα τα μέτρα σχετικής σημασίας Pratt δηλώνουν ότι η μεγαλύτερη συμβολή τη διάσταση της βασικής

ποιότητας αντιστοιχεί στη μεταβλητή laquoδομή ταξιδιωτικής παρέαςraquo ενώ όλες οι παραπάνω μεταβλητές

αθροιστικά συμβάλλουν στο 555 ως προς την πρόβλεψη της εξαρτημένης μεταβλητής Μαζί με τις

μεταβλητές της αγροτουριστική εμπειρίας (89) και του εισοδήματος (87) συμβάλλουν στο 731 ως προς

την πρόβλεψη της εξαρτημένης μεταβλητής

Από τις ποσοτικοποιημένες τιμές των κατηγοριών των μεταβλητών και τα αντίστοιχα διαγράμματα

μετασχηματισμού σε συνδυασμό με τις ενδείξεις των τυποποιημένων συντελεστών παλινδρόμησης

διαπιστώνεται ότι όσο μικρότερη είναι η ταξιδιωτική παρέα με την οποία ταξιδεύει ο αγροτουρίστας όσο

περισσότερα ξοδεύει για αγαθά πρώτης ανάγκης όσο περισσότερο προτιμά επώνυμα προϊόντα όσο σκέφτεται

πολύ πριν αγοράσει και ειδικότερα οι άντρες αγροτουρίστες τόσο μεγαλύτερη σημασία αποδίδουν στη

διάσταση του προτύπου που αφορά στη βασική ποιότητα σε μια αγροτουριστική μονάδα

Τα αποτελέσματα των αναλύσεων της κατηγορικής παλινδρόμησης για την εξαρτημένη μεταβλητή Q2έδειξαν

ότι η διάσταση του προτύπου της αγροτουριστικής επιχείρησης η οποία αφορά σε ελκυστικά χαρακτηριστικά

είναι δυνατόν να επηρεάζεται περισσότερο από την απασχόληση των αγροτουριστών από το πόσο σκέφτονται

πριν αγοράσουν κάτι από το ετήσιο εισόδημά και από τη μέση διάρκεια διαμονής τους στον προορισμό

Πράγματι από τους τυποποιημένους συντελεστές παλινδρόμησης των ανεξάρτητων μεταβλητών την

μεγαλύτερη τιμή εμφανίζει εκείνος που αντιστοιχεί στην μεταβλητή της απασχόλησης (με αρνητικό πρόσημο)

και ακολουθούν οι υπόλοιπες όλες με θετικό πρόσημο Ακόμη με βάση τις τιμές F καθεμίας ανεξάρτητης

μεταβλητής προκύπτει ότι η απάλειψη των παραπάνω μεταβλητών καθιστά το υπόδειγμα εξαιρετικά αδύναμο

στην πρόβλεψη της μεταβλητότητας της εξαρτημένης μεταβλητής από τις υπόλοιπες ενώ αντιθέτως η

απάλειψη της μεταβλητής του φύλου λίγο περιορίζει την προβλεπτικότητα του υποδείγματος (πίνακας 645)

Προς την ίδια κατεύθυνση τα μέτρα σχετικής σημασίας δηλώνουν ότι η μεγαλύτερη συμβολή στη διάσταση

της ελκυστικής ποιότητας αντιστοιχεί στην απασχόληση με συντελεστή σχετικής σημασίας (239) και

ακολουθεί η μεταβλητή laquoσκέφτομαι πολύ πριν αγοράσω κάτιraquo Οι δύο αυτές μεταβλητές αθροιστικά

συμβάλλουν στο 502 ως προς την πρόβλεψη της εξαρτημένης μεταβλητής Ενώ μαζί με τις επόμενες

μεταβλητές ετήσιο εισόδημα και διάρκεια παραμονής συμβάλλουν στο 706 ως προς την πρόβλεψη της

εξαρτημένης μεταβλητής (πίνακας )



563

διαπιστώνεται ότι ο αγροτουρίστας προσδίδει μεγαλύτερη σημασία στη διάσταση του προτύπου της

αγροτουριστικής επιχείρησης που αφορά ελκυστικούς παράγοντες ποιότητας όσο περισσότερο απασχολείται σε

μια εργασία όσο περισσότερο σκέφτεται πριν αγοράσει κάτι όσο μεγαλύτερο είναι το εισόδημά του και όσο

περισσότερο διαμένει σε έναν αγροτουριστικό προορισμό

Σχετικά με την εξαρτημένη μεταβλητή Q3 διαπιστώθηκε ότι η διάσταση του προτύπου της αγροτουριστικής

επιχείρησης που αφορά στην ποιότητα αναψυχής είναι δυνατόν να επηρεάζεται περισσότερο από το επίπεδο

εκπαίδευσης του αγροτουρίστα τη δομή της παρέας με την οποία ταξιδεύει τη γνώμη των άλλων και την

προηγούμενη εμπειρία που έχει από την περιοχή Πράγματι από τους τυποποιημένους συντελεστές

παλινδρόμησης των ανεξάρτητων μεταβλητών την μεγαλύτερη τιμή εμφανίζει εκείνος που αντιστοιχεί στην

μεταβλητή του επιπέδου εκπαίδευσης και ακολουθούν οι υπόλοιπες (πίνακας ) Ακόμη με βάση τις τιμές F

καθεμίας ανεξάρτητης μεταβλητής προκύπτει ότι η απάλειψη των παραπάνω μεταβλητών καθιστά το

υπόδειγμα εξαιρετικά αδύναμο στην πρόβλεψη της μεταβλητότητας της εξαρτημένης μεταβλητής από τις

υπόλοιπες ενώ αντιθέτως η απάλειψη της μεταβλητής της εμπειρίας από αγροτουρισμό λίγο περιορίζει την

προβλεπτικότητα του υποδείγματος

Τα μέτρα σχετικής σημασίας δηλώνουν ότι η μεγαλύτερη συμβολή στη διάσταση της ποιότητας αναψυχής

στην αγροτουριστική επιχείρηση αντιστοιχεί στο επίπεδο εκπαίδευσης με συντελεστή σχετικής σημασίας

(331) και ακολουθεί η μεταβλητή laquoδομή ταξιδιωτικής παρέαςraquo Οι δύο αυτές μεταβλητές αθροιστικά


μεταβλητές γνώμη των άλλων και πρώτη επίσκεψη στην περιοχή συμβάλλουν στο 759 ως προς την

πρόβλεψη της εξαρτημένης μεταβλητής (πίνακας )




αγροτουριστικής επιχείρησης που αφορά στην αναψυχή που προσφέρεται από αυτή όσο μεγαλύτερο επίπεδο

μόρφωσης έχει όσο μεγαλύτερη είναι η δομή της ταξιδιωτικής του παρέας όσο μικρότερη εμπειρία έχει από

τη συγκεκριμένη περιοχή και όσο η γνώμη των άλλων δεν τον επηρεάζει στις αποφάσεις του

Τα αποτελέσματα των αναλύσεων της κατηγορικής παλινδρόμησης για την εξαρτημένη μεταβλητή Q4 έδειξαν

ότι η διάσταση του προτύπου του αγροτικού τουρισμού που αναφέρεται στη διαβαθμιζόμενη ποιότητα σε μια

αγροτουριστική επιχείρηση είναι δυνατόν να επηρεάζεται περισσότερο από την ταξιδιωτική εμπειρία του

αγροτουρίστα από τη δομή της ταξιδιωτικής του παρέας από το αν αγοράζει επώνυμα προϊόντα και από το

επίπεδο εκπαίδευσής του

Η απάλειψη των παραπάνω μεταβλητών καθιστά το υπόδειγμα εξαιρετικά αδύναμο στην πρόβλεψη της

μεταβλητότητας της εξαρτημένης μεταβλητής από τις υπόλοιπες ενώ αντιθέτως η απάλειψη της μεταβλητής

του φύλου λίγο περιορίζει την προβλεπτικότητα του υποδείγματος

Τα μέτρα σχετικής σημασίας έδειξαν ότι οι παραπάνω μεταβλητές αθροιστικά συμβάλλουν στο 518 ως

προς την πρόβλεψη της εξαρτημένης μεταβλητής ενώ σε συνδυασμό με τις μεταβλητές της ηλικίας του

564

εισοδήματος και της μεταβλητής laquoξοδεύω σημαντικά ποσά σε αγαθά πρώτης ανάγκηςraquo συμβάλλουν στο 750

ως προς την πρόβλεψη της εξαρτημένης μεταβλητής (πίνακας )




αγροτουριστικής επιχείρησης που αναφέρεται στην διαβαθμιζόμενη ποιότητα όσο μεγαλύτερη ταξιδιωτική

εμπειρία διαθέτει όσο μικρότερη είναι η δομή της ταξιδιωτικής του παρέας όσο υψηλότερο μορφωτικό

επίπεδο έχει όσο αγοράζει επώνυμα προϊόντα όσο μικρότερη ηλικία έχει όσο μεγαλύτερο ετήσιο εισόδημα

διαθέτει και όσο περισσότερα χρήματα ξοδεύει σε αγαθά πρώτης ανάγκης


Σύμφωνα με την ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας προκύπτουν ορισμένα βασικά συμπεράσματα Το




όπως για παράδειγμα το μέγεθος του καταλύματος και των δωματίων ο αριθμός των τοπικών γευμάτων κά

Τα παραπάνω helliphellip

Βασικά συμπεράσματα προκύπτουν και αναφορικά με τους παράγοντες που διαμορφώνουν και επηρεάζουν το

πρότυπο της αγροτουριστικής επιχείρησης Διαπιστώθηκε λοιπόν ότι τα ψυχογραφικά χαρακτηριστικά των

αγροτουριστών αλλά και μεταβλητές της ταξιδιωτικής τους εμπειρίας αποτελούν σημαντικούς παράγοντες και

είναι χρήσιμο να περιλαμβάνονται στις έρευνες του αγροτικού τουρισμού Αντιθέτως κλασσικές δημογραφικές

μεταβλητές όπως το φύλο και η απασχόληση δεν φαίνεται να επηρεάζουν πάντοτε τα αποτελέσματα της

έρευνας και θα μπορούσαν να μην συμπεριλαμβάνονται σε παρόμοιες έρευνες εκτός εάν εξυπηρετούν άλλους

σκοπούς

Με το παρόν εγχείρημα έχουν προκύψει και βασικά πρακτικά οφέλη Γνωρίζοντας το πλαίσιο μέσα στο οποίο

διαμορφώνονται τα πρότυπα ποιότητας μια αγροτουριστική επιχείρηση είναι δυνατόν να φτάσει σε υψηλά

επίπεδα ποιότητας μέσα από τη σύγκριση με το πρότυπο και τη συνεχή αναβάθμιση προκειμένου να το

προσεγγίσει Το πρότυπο της σύγχρονης αγροτουριστικής επιχείρησης ως μέτρο σύγκρισης ιδανικό τέλειο και

ολοκληρωμένο είναι αυτό που μπορεί να κατευθύνει τις προσπάθειες θέσπισης προδιαγραφών ποιότητας στον

άξονα της ενίσχυσης της εμπειρίας του περιηγητή της προστασίας του περιβάλλοντος της ανάδειξης της

τοπικής κοινωνίας και του αγροτικού χαρακτήρα όπως εξάλλου επιβάλλει και η ίδια η φιλοσοφία του

αγροτικού τουρισμού

Τα συμπεράσματα πέρα από την συμβολή σε επιχειρηματικό επίπεδο είναι δυνατόν να αξιοποιηθούν και για

τον στρατηγικό σχεδιασμό της ανάπτυξης των αγροτουριστικών επιχειρήσεων στην ύπαιθρο Όσοι

θεσμοθετούν ή διαχειρίζονται προγράμματα ανάπτυξης του αγροτικού τουρισμού έχουν στη διάθεσή τους το

πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργείται το πρότυπο και την κατεύθυνση προς την οποία αυτό πρέπει να

εφαρμοσθεί Μέσω της υιοθέτησης της προτυποποίησης είναι δυνατόν να διαμορφώσουν τις αξίες την

αυθεντικότητα και την αισθητική στον αγροτικό χώρο οδηγώντας τις αγροτικές περιοχές στην αναβάθμιση

565

Υπάρχουν όμως ακόμη αρκετά ζητήματα τα οποία θα πρέπει να τεθούν και να διευκρινισθούν Η διερεύνηση

του προτύπου του αγροτικού τουρισμού από την πλευρά των περιηγητών έχει απαντηθεί πλήρως με την

παρούσα διατριβή Οι περιηγητές αποτέλεσαν πηγή πληροφόρησης προκειμένου να διαμορφωθούν οι

διαστάσεις του προτύπου ωστόσο δεν είναι γνωστές οι αντιδράσεις άλλων φορέων που εμπλέκονται με την

ανάπτυξη και ενίσχυση του αγροτικού τουρισμού οι αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας καθώς και των ίδιων

των επιχειρηματιών Δεν είναι δηλαδή γνωστό κατά πόσο υπάρχει συναίνεση και κοινή αποδοχή του προτύπου

του αγροτικού τουρισμού από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη Ως εκ τούτου η διερεύνηση της θέσης και των

υπόλοιπων φορέων της αλυσίδας του αγροτικού τουρισμού αποτελεί ένα θέμα για περαιτέρω έρευνα

Σήμερα η εξασφάλιση της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχονται από τις αγροτουριστικές επιχειρήσεις η

ανάπτυξη συνεργασιών άμιλλας και δικτύωσης η προώθηση του αγροτουριστικού προϊόντος σε εθνικό και

διεθνές επίπεδο καθώς και η ανάδειξη της ελληνικής φιλοξενίας της υπαίθρου ως κυρίαρχο στοιχείο των

παρεχόμενων υπηρεσιών αποτελούν τους σύγχρονος στόχους του αγροτικού τουρισμού στη χώρας μας οι

οποίοι θεωρούνται απαραίτητοι για την βιώσιμη ανάπτυξή του Εξάλλου υποστηρίζεται ότι η τριπλή

λειτουργία του αγροτικού τουρισμού (παραγωγής εισοδημάτων δημιουργίας υποδομών και της ανταλλαγής

μεταξύ υπαίθρου και πόλης) μπορεί να είναι πετυχημένη και ακόμη πιο σημαντική όταν φθάσει σε ένα υψηλό

επίπεδο ποιότητας και εφόσον προσφέρει προϊόντα και υπηρεσίες που ανταποκρίνονται σε μια συνεχώς

αυξανόμενη ζήτηση

Βιβλιογραφία

Βαφειάδης Γ Κοντογέωργος Χ και Παπακωνσταντινίδης Λ (1992) Αγροτουρισμός και Ισόρροπη

Ανάπτυξη Μελέτες για την Αγροτική Οικονομία (45) Αθήνα Αγροτική Τράπεζα ΑΕ Διεύθυνση

Μελετών και Προγραμματισμού Τμήμα Εκδόσεων και Εντύπων

ΕΛΟΤ (2003) Ελληνική Προδιαγραφή Αγροτουρισμός- Ορολογία και γενικές απαιτήσεις για τους παροχείς

υπηρεσιών αγροτουρισμού Αθήνα Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης ΑΕ ΑΛΟΤΠΡΔ1417

(29122003)

ΕΟΤ (1999) Μελέτη market study Ελληνικού Τουρισμού Ανάδοχοι Κοινοπραξία εταιριών Alpha Finance

AE Market Analysis ΕΠΕ Horwarth Hellas ΕΠΕ ΙΡΚ International (Μόναχο) και THR Assessores en

Turismo (Βαρκελώνη) Αθήνα Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού

Ζαχαριάδης Α (1989) Συμβολή της προτυποποίησης στη συστηματοποιημένη δόμηση κατοικίας στην

Ελλάδα Διδακτορική Διατριβή Τμήμα Αρχιτεκτόνων Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Θεσσαλονίκη Πανεπιστημιακό Τυπογραφείο ΑΠΘ

Ζαχαριάδης Α (1990) Συστηματοποίηση της δόμησης μέσω προτυποποίησης Θεσσαλονίκη Υπηρεσία

Δημοσιευμάτων ΑΠΘ

Ζαχαριάδης Α (2004) Πανδέκτης Προτυποποίησης Θεσσαλονίκη Ένωση Ελλήνων Επιστημόνων για την

προτυποποίηση και την τυποποίηση wwwauthgrprotypation

Ιακωβίδου Ο (2000) Αγροτοτουρισμός Το μικρό όμορφο και θηλυκό πρόσωπο στον τουρισμό στο

Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστημονικές Προσεγγίσεις (σελ 69-80) Π Τσάρτας (Επιμ) Αθήνα

ΕΞΑΝΤΑΣ

566

Μιχαηλίδης Α Σιάρδος Γ και Μάττας Κ (2004) Στατιστική διερεύνηση παραγόντων που επιδρούν στην

προθυμία πληρωμής για μεγάλα έργα υποδομής η περίπτωση του αρδευτικού φράγματος Πετρένια

Χαλκιδικής Εισήγηση στο 7ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αγροτικής Οικονομίας Εταιρία Αγροτικής

Οικονομίας Θεσσαλονίκη (πρακτικά υπό έκδοση)

Παρταλίδου Μ (2002) Προσανατολισμοί ποιότητας Η περίπτωση του νομού Θεσσαλονίκη Μεταπτυχιακή

Διατριβή Θεσσαλονίκη Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών Τμήμα Γεωπονίας Τομέας Αγροτικής

Οικονομίας ΑΠΘ

Σιάρδος Γ (1997) Μεθοδολογία Αγροτικής Κοινωνιολογικής Έρευνας Θεσσαλονίκη ΖΗΤΗ

Σιάρδος Γ (2004) Μέθοδοι πολυμεταβλητής στατιστικής ανάλυσης Με την επίλυση ασκήσεων μέσω του

στατιστικού πακέτου SPSS Μέρος πρώτο διερεύνηση σχέσεων μεταξύ μεταβλητών 3η έκδοση

βελτιωμένη και συμπληρωμένη Θεσσαλονίκη ΖΗΤΗ

Τσάρτας Π (1996) Τουρίστες Ταξίδια Τόποι Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις στον Τουρισμό Αθήνα

ΕΞΑΝΤΑΣ

Cochran W (1977) Sampling Techniques (3d ed) John Wiley amp Sons Inc

Donnely M Vaske J and Shelby B (1992) Measuring Backcountry Standards in visitors surveys In

Defining wilderness quality the role of standards in wilderness management Workshop proceedings

(pp 38-52) USD Forest Service General Technical Report PNW ndash GTR-305

European Commission (1999) Towards quality rural tourism Integrated Quality Management (IQM) of rural

tourist destinations Brussels Enterprise Directorate-General Tourism Unit

Ferreira I Nazare P Alves M Mota F Reu C Cunha S and Oliveira B (2004) Quince jam quality

microbiological physicochemical and sensory evaluation Food Control 15 291-295

Grolleau H (1993) Πρώτα η συγκίνηση Τριμηνιαίο Περιοδικό του Κοινοτικού Προγράμματος LEADER (4)

14-16

Hall T and Shelby B (1996) Who cares about encounters Differences between those with and without

norms Leisure Sciences 18 7-22

Kanou N (1984) Attractive quality and must be quality Journal of the Japanese Society for Quality Control

14(2)22-31

Lawson S and Manning R (2002) Tradeoffs among social resource and management attributes of the Denali

Wilderness experience a conceptual approach to normative research Leisure Sciences 24 279-312

Manning R Lime D Freimund W and Pitt D (1996) Crowding norms at front country sites a visual

approach to setting standards of quality Leisure Sciences 18 39-59

Manning R Lawson S Newman P Laven D and Valliere W (2002) Methodological issues in measuring

crowding related norms in outdoor recreation Leisure Sciences 24 339-348

OECD (1994) Tourism strategies and rural development Paris Organization for Economic Co-operation

and Development General Distribution

Orminston D Gilbert A and Manning R (1998) Indicators and standards of quality for ski resort

management Journal of Travel Research 36 35-41

567

Petterson M and Hammitt W (1990) Backcountry encounter norms actual reported encounters and their

relationship to wilderness solitude Journal of Leisure Research 20(3) 259-275

Pinho O Peres C and Ferreira I (2003) Solid-phase micro extraction of volatile compounds in Terrincho

ewe cheese Comparison of different fibres Journal of Chromatography 1011 1-9

Roggenbuck J Williams D Bange S and Dean D (1991) River float trip encounter norms questioning

the use of the social norm concept Journal of Leisure Research 23(2) 133-153

Shelby B (1981) Encounter norms in backcountry settings studies on three rivers Journal of Leisure

Research 13 129-138

Shelby B Vaske J and Harris R (1988) User standards for ecological impacts at wilderness campsites

Journal of Leisure Research 20 245-256

Shelby B and Vaske J (1991) Using normative data to develop evaluative standards for resource

management a comment on three resent papers Journal of Leisure Research 23(2) 173-187

Vaske J Graefe AR Shelby B and Heberlein T (1986) Backcountry encounter norms theory method

and empirical evidence Journal of Leisure Research 18(3) 137-153

Vaske J Donnelly M and Shelby B (1993) Establishing management standards selected examples of the

normative approach Environmental Management 17(5) 629-643

Whittaker D and Shelby B (2002) Evaluating in stream flows for recreation applying the structural norm

approach to biophysical conditions Leisure Studies 24 363-374

Williams D Roggenbuck J and Bange S (1991) The effect of norm encounter compatibility on crowding

perception experience and behaviour in river recreation settings Journal of Leisure Research 23(2)

154-172

Yamane T (1967) Elementary sampling Theory Englewood Cliffs Prentice ndash Hall Inc

Πίνακας 633 Μήτρα συσχετίσεων των μετασχηματισμένων μεταβλητών ποιότητας αγροτουριστικής επιχείρησης

V43_RQF1

V44_RQF2

V46_RQF4

V47_RQF5

V49_RQF7

V50_RQF8

V51_RQF9

V54_RQF12

V55_RQF13

V56_RQF14

V57_RQF15

V59_RQF17

V61_RQF19

V62_RQF20

V63_RQF21

V64_RQF22

V65_RQF23

V43_RQF1 Επικοινωνία και κρατήσεις 1V44_RQF2 Πρόσβαση 047 1V46_RQF4 Μέγεθος καταλύματος 020 016 1

V47_RQF5Εξοπλισμός εσωτερικών χώρων 020 003 042 1

V49_RQF7 Αρχιτεκτονική του κτίσματος 009 -013 026 030 1

V50_RQF8Καθαριότητα και υγιεινή στους χώρους 041 020 012 012 004 1

V51_RQF9 Υπηρεσίες δωματίου 031 026 030 036 007 029 1

V54_RQF12Χρόνος αναμονής για εξυπηρέτηση 023 016 021 030 020 017 026 1

V55_RQF13

Προσωπική φροντίδα και φιλοξενία από τους ιδιοκτήτες 010 003 010 014 029 015 010 033 1

V56_RQF14Αξιοποίηση τοπικών συνταγών στα γεύματα 005 -008 013 016 037 019 007 023 031 1

V57_RQF15Αξιοποίηση βιολογικών προϊόντων στα γεύματα 003 006 008 018 027 011 -001 027 025 051 1

V59_RQF17Πληροφόρηση και παροχή ενημερωτικού υλικού 017 018 013 009 015 015 010 009 019 016 017 1

V61_RQF19Ποικιλία δραστηριοτήτων αναψυχής 014 013 012 002 -002 018 003 007 -004 -002 014 027 1

V62_RQF20

Αριθμός συμμετεχόντων στις δραστηριότητες αναψυχής 012 003 029 009 009 003 013 012 001 005 012 018 046 1

V63_RQF21Διάρκεια δραστηριοτήτων αναψυχής 005 012 023 005 007 002 008 016 007 006 015 021 046 067 1

V64_RQF22Ασφάλεια στους χώρους και τις δραστηριότητες 034 036 012 0 -011 037 012 013 008 001 012 026 041 029 039 1

V65_RQF23 Κόστος υπηρεσιών 031 029 013 01 -009 026 011 017 003 -004 008 015 028 024 013 040 11 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

373 226 181 14 092 088 081 077 072 063 058 053 049 046 041 036 026

Μεταβλητές ποιότητας αγροτουριστικής μονάδας

ΔιάστασηΧαρακτηριστική ρίζα

στατιστικά σημαντική για επίπεδο σημαντικότητας α=005 στατιστικά σημαντική για επίπεδο σημαντικότητας α=001

(από τις 136 συσχετίσεις των μεταβλητών οι 95 είναι στατιστικά σημαντικές σε επίπεδο σημαντικότητας α=001 ή α=005)

568

569

Πίνακας 2 Αποτελέσματα κατηγορικής ανάλυσης σε κύριες συνιστώσες - Πρότυπο αγροτουριστικής επιχείρησης Διαστάσεις

Μεταβλητή Ολική διακση 1 2 3 4

Επικοινωνία πληροφορίεςκρατήσεις 0587 0558 -0127 -0509 -0025 Πρόσβαση από και προς τη μονάδα 0515 0442 -0313 -0463 -0089 Μέγεθος καταλύματος 0578 0502 0184 0015 0541 Εξοπλισμός εσωτερικών χώρων 0598 0420 0410 -0147 0482 Αρχιτεκτονική του κτίσματος 0525 0283 0625 0208 0103 Καθαριότηταυγιεινή στους χώρους 0451 0484 -0020 -0382 -0265 Υπηρεσίες δωματίου 0544 0454 0103 -0395 0414 Χρόνος αναμονής για εξυπηρέτηση 0372 0503 0322 -0121 0009 Προσωπική φροντίδαφιλοξενία 0415 0351 0472 0004 -0263 Αξιοποίηση τοπικών συνταγών 0630 0316 0609 0161 -0365 Αξιοποίηση βιολογικών προϊόντων 0577 0389 0409 0238 -0449 Πληροφόρησηενημέρωση 0269 0458 -0010 0140 -0198 Ποικιλία δραστηριοτήτων αναψυχής 0587 0499 -0416 0400 -0073 Αριθμός συμμετεχόντων 0737 0532 -0276 0553 0267 Διάρκεια δραστηριοτήτων αναψυχής 0733 0532 -0281 0588 0156 Ασφάλεια σε χώρουςδραστηριότητες 0636 0598 -0451 -0032 -0270 Κόστος παρεχόμενων υπηρεσιών 0414 0486 -0352 -0183 -0140 Εξηγούμενη διακύμανση 53939 21786 13168 10618 8367 Πίνακας 2 Αποτελέσματα κατηγορικής παλινδρόμησης για τη μεταβλητή Q1

Τυποποιημένοι Συντελεστές Ανεξάρτητες Μεταβλητές Συντελεστές β Τυπικό σφάλμα

F Σημαντικότητα (α)

Σχετική σημασία (Pratt)

Αριθμός ταξιδιών αναψυχής τον τελευταίο χρόνο -0122 0059 4311 0014 0086Μέση διάρκεια παραμονής -0083 0057 2156 0118 0058Δομή ταξιδιωτικής παρέας σε ταξίδι αναψυχής -0133 0057 5517 0001 0123Εξοικείωση με την έννοια Αγροτικός Τουρισμός -0064 0059 1198 0303 0025Αγροτουριστική εμπειρία 0127 0058 4772 0030 0089Πρώτη επίσκεψη στην περιοχή έρευνας 0055 0058 0894 0345 0025Ξοδεύω σε αγαθά πρώτης ανάγκης 0090 0056 2560 0079 0097Αγοράζω γνωστές μάρκες προϊόντων 0115 0057 4060 0008 0105Σκέφτομαι πολύ πριν αγοράσω 0135 0057 5684 0001 0117Η γνώμη των άλλων μετράει για σας 0060 0056 1149 0318 0024Φύλο 0139 0058 5765 0017 0113Ηλικία 0052 0058 0791 0454 0022Επίπεδο εκπαίδευσης -0068 0056 1484 0228 0023Απασχόληση -0040 0058 0468 0494 0008Ετήσιο καθαρό εισόδημα 0116 0058 3968 0009 0087 Πίνακας 3 Αποτελέσματα κατηγορικής παλινδρόμησης για τη μεταβλητή Q2




Αριθμός ταξιδιών αναψυχής τον τελευταίο χρόνο 0053 0055 0907 0405 0039Μέση διάρκεια παραμονής 0110 0053 4262 0006 0071Δομή ταξιδιωτικής παρέας σε ταξίδι αναψυχής -0074 0054 1918 0149 0039Εξοικείωση με την έννοια Αγροτικός Τουρισμός 0056 0056 1022 0361 0051Αγροτουριστική εμπειρία -0098 0053 3415 0034 0048Πρώτη επίσκεψη στην περιοχή έρευνας 0091 0056 2665 0104 0060Ξοδεύω σε αγαθά πρώτης ανάγκης -0082 0055 2187 0114 0049Αγοράζω γνωστές μάρκες προϊόντων 0055 0055 0994 0371 0018Σκέφτομαι πολύ πριν αγοράσω 0177 0053 11139 0000 0163Η γνώμη των άλλων μετράει για σας -0027 0054 0260 0611 0011Φύλο -0005 0055 0008 0929 0002Ηλικία 0080 0054 2237 0084 0008Επίπεδο εκπαίδευσης 0102 0054 3652 0027 0068Απασχόληση -0205 0056 13559 0000 0239Ετήσιο καθαρό εισόδημα 0162 0055 8781 0003 0133

570

Πίνακας 646 Αποτελέσματα κατηγορικής παλινδρόμησης για τη μεταβλητή Q6




Αριθμός ταξιδιών αναψυχής τον τελευταίο χρόνο 0066 0061 1172 0321 0067Μέση διάρκεια παραμονής 0066 0057 1316 0270 0036Δομή ταξιδιωτικής παρέας σε ταξίδι αναψυχής 0171 0058 8776 0000 0183Εξοικείωση με την έννοια Αγροτικός Τουρισμός -0087 0058 2232 0085 0006Αγροτουριστική εμπειρία 0003 0057 0003 0958 0001Πρώτη επίσκεψη στην περιοχή έρευνας 0094 0059 2579 0109 0104Ξοδεύω σε αγαθά πρώτης ανάγκης -0017 0058 0089 0766 0007Αγοράζω γνωστές μάρκες προϊόντων 0052 0057 0823 0482 0024Σκέφτομαι πολύ πριν αγοράσω 0013 0057 0049 0825 0003Η γνώμη των άλλων μετράει για σας -0146 0056 6738 0000 0141Φύλο -0054 0057 0906 0342 0037Ηλικία 0072 0060 1405 0232 0002Επίπεδο εκπαίδευσης 0200 0058 11784 0000 0331Απασχόληση -0073 0064 1304 0255 0038Ετήσιο καθαρό εισόδημα -0057 0062 0850 0428 0020 Πίνακας 647 Αποτελέσματα κατηγορικής παλινδρόμησης για τη μεταβλητή Q7

Τυποποιημένοι Συντελεστές Ανεξάρτητες Μεταβλητές

Συντελεστές β Τυπικό σφάλμα

F

Σημαντικότητα (α)


Αριθμός ταξιδιών αναψυχής τον τελευταίο χρόνο 0129 0059 4785 0003 0148Μέση διάρκεια παραμονής 0060 0058 1068 0345 0048Δομή ταξιδιωτικής παρέας σε ταξίδι αναψυχής -0123 0057 4594 0011 0137Εξοικείωση με την έννοια Αγροτικός Τουρισμός -0080 0059 1813 0179 0060Αγροτουριστική εμπειρία 0043 0059 0532 0588 0021Πρώτη επίσκεψη στην περιοχή έρευνας -0053 0060 0781 0378 0018Ξοδεύω σε αγαθά πρώτης ανάγκης 0079 0058 1871 0172 0081Αγοράζω γνωστές μάρκες προϊόντων 0091 0058 2426 0090 0117Σκέφτομαι πολύ πριν αγοράσω 0074 0057 1699 0193 0062Η γνώμη των άλλων μετράει για σας -0039 0057 0459 0632 0023Φύλο -0034 0059 0333 0564 0010Ηλικία -0090 0061 2202 0139 0064Επίπεδο εκπαίδευσης -0108 0057 3587 0007 0116Απασχόληση 0039 0057 0454 0715 0008Ετήσιο καθαρό εισόδημα 0099 0058 2883 0058 0087

571

LEADER Η Πρωτοβουλία για την ανάπτυξη του τουρισμού της υπαίθρου

Εμμανουηλίδου Μαρία emmanouilidouanethgr

MSc Aγροτικής Οικονομίας ΑΠΘ Περίληψη

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το 1991 την Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER με σκοπό τη δοκιμή μίας

νέας προσέγγισης στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της αγροτικής πολιτικής για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη

των αγροτικών περιφερειών της Κοινότητας Το πρόγραμμα ξεκίνησε με το LEADER I (1991-1993)

συνεχίστηκε με το LEADER II (1994-1999) και βρίσκεται πλέον στην τρίτη φάση με το LEADER+ (2000-

2006) Σε ότι αφορά τον αγροτικό τουρισμό οι πιστώσεις που διατέθηκαν ήταν υψηλότερες σε σχέση με τις

υπόλοιπες οικονομικές δραστηριότητες Οι παρεμβάσεις που υλοποιήθηκαν συνέβαλαν στην αξιοποίηση

αξιόλογων φυσικών και ιστορικών χώρων στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και στην αύξηση του

τουριστικού ρεύματος Σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο Νομού Θεσσαλονίκης η εφαρμογή της

Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER ήταν που έδωσε μία ώθηση στην ανάπτυξη του αγροτικού τουρισμού

Ωστόσο λόγω της σύγχυσης που επικρατούσε ως προς τον προσδιορισμό του αγροτικού τουρισμού της

έλλειψης ενός συνολικού σχεδιασμού και της απουσίας πλαισίου προδιαγραφών ποιότητας η εφαρμογή των

προγραμμάτων αυτών δεν οδήγησε στη διαμόρφωση ενός συγκεκριμένου και διαφοροποιημένου

αγροτουριστικού προϊόντος Μία πιο οργανωμένη προσπάθεια φαίνεται να επιχειρείται με την υλοποίηση του

LEADER+

1 Εισαγωγή


νέας προσέγγισης στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της πολιτικής για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη των

αγροτικών περιοχών της Κοινότητας

Σύμφωνα με τον Steichen Reneacute (1993) αφετηρία για την LEADER αποτέλεσε το γεγονός ότι ο αγροτικός

κόσμος βρισκόταν σε κρίσιμη καμπή Υπήρχαν οι ανάγκες προσαρμογής των υποστηρικτικών μέσων

ανάπτυξης της υπαίθρου και μετάβασης από μία γεωργική πολιτική αγοράς σε μία πολιτική αγροτικής

ανάπτυξης (Van Depoele 1997-1998)

Στόχος της LEADER ήταν η απόδειξη της σημασίας της οργάνωσης των αγροτικών περιοχών με βάση τη

κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και τη σύμπραξη μεταξύ τοπικών δημόσιων και ιδιωτικών φορέων

με τρόπο προσαρμοσμένο στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής (Οικονομική και Κοινωνική

Επιτροπή 1999)

Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER επινοήθηκε σαν πρότυπο πρόγραμμα (Steichen 1994) και αποτέλεσε

μία πειραματική προσέγγιση για την ανάπτυξη αγροτικών περιοχών κυρίως λόγω της συνδυασμένης

572

εφαρμογής οκτώ χαρακτηριστικών (Σχήμα 1) α) εδαφική προσέγγιση που σε αντίθεση με την τομεακή

προσέγγιση η ανάπτυξη εστιάζεται σε μία συγκεκριμένη εδαφική ενότητα στην καλύτερη χρήση ενδογενών

πόρων στις κοινές ταυτότητες και σε μία κοινή θεώρηση για την περιοχή β) προσέγγιση εκ των κάτω προς

τα άνω με ενεργό συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων ατόμων και οργανώσεων στο σχεδιασμό στη λήψη

αποφάσεων και την εφαρμογή γ) τοπικές ομάδες με σύμπραξη ατόμων ή και συλλογικών φορέων δ)

καινοτομία με νέες απαντήσεις σε υφιστάμενα προβλήματα που παρέχουν προστιθέμενη αξία και αυξημένη

τοπική ανταγωνιστικότητα ε) πολυτομεακή ολοκλήρωση συνδυασμό δηλαδή δραστηριοτήτων διαφορετικών

οικονομικών τομέων και η συνάφεια μεταξύ διαφόρων έργων σε σχέση με μια κοινή προσέγγιση στ)

δικτύωση με συλλογική δράση στο πλαίσιο ενός κοινού σκοπού ζ) διακρατική συνεργασία κοινό

σχεδιασμό παραγωγή και εμπορία αγαθών και υπηρεσιών και η) αποκεντρωμένη διαχείριση και

χρηματοδότηση με ανάθεση σε εθνικές και περιφερειακές δομές των κρατών-μελών και σε ομάδες τοπικής

δράσης περιορίζοντας έτσι το ρόλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (European Commission 2003)

Σχήμα 1 Οι οκτώ ιδιομορφίες της μεθόδου LEADER

Εδαφική προσέγγιση

Καινο- τομία

∆ιακρατική συνεργασία

Αποκεντρωμένη διαχείριση και χρηματοδότηση

∆ικτύωση

Εκ των κάτω

προς τα άνω

Πολυτομεακή ολοκλήρωση

Εταιρική σχέση

Μέθοδος LEADER

Τοπικά χαρακτηριστικά

∆ιατοπικά χαρακτηριστικά

Κάθετα χαρακτηριστικά

Το πρόγραμμα ξεκίνησε με την LEADER I (1991-1993) συνεχίστηκε με την LEADER II (1994-1999) και

βρίσκεται πλέον στην τρίτη φάση με την LEADER+ (2000-2006)

2 Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER I

2α Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER I στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα

Η πρώτη εφαρμογή της LEADER άρχισε το 1991 με την LEADER I Με την προκήρυξη της LEADER I

περισσότερες από 500 Ομάδες Τοπικής Δράσης στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας διατύπωσαν

προτάσεις και 217 από αυτές επελέγησαν για να υλοποιήσουν το πρόγραμμα τους (Ανώνυμος 1992) Οι

περιλαμβανόμενες περιοχές του προγράμματος ήταν οι περιοχές του Στόχου 1 (αναπτυξιακά καθυστερημένες

περιφέρειες) και του Στόχου 5β (ευαίσθητες αγροτικές περιοχές) της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ο συνολικός

πληθυσμός που αφορούσε η Πρωτοβουλία άγγιξε τα 115 εκ κατοίκους Η διάρκεια του προγράμματος ήταν 3

έτη (1991-1993)

Ο συνολικός προϋπολογισμός της LEADER I έφθασε τα 1790 εκ ευρώ Το Μέτρο του αγροτικού τουρισμού

ήταν κυρίαρχο αφού συγκέντρωσε το 41 της συνολικής χρηματοδότησης Στρατηγικοί στόχοι του Μέτρου

του αγροτικού τουρισμού ήταν η ανάδειξη και η αξιοποίηση των φυσικών πόρων μίας περιοχής και η ανάπτυξη

εναλλακτικών μορφών τουρισμού Ενδεικτικά κάποιες δράσεις που περιλαμβάνονταν στο Μέτρο του αγροτικού

τουρισμού ήταν η ανακατασκευή παλαιών κτιρίων προκειμένου να διαμορφωθούν σε χώρους φιλοξενίας η

δημιουργία υποδομών (αναψυχής κάμπινγκ κλπ) και η ανάπτυξη του θεματικού τουρισμού (γεωλογικός

εθνογραφικός ιαματικός κλπ) (European Commission 1999) Σύμφωνα με τα στοιχεία των επιχειρησιακών

σχεδίων ανάπτυξης παρατηρήθηκε ότι στις περιοχές του Στόχου 1 αφιερώθηκε το 4494 των

προϋπολογισμών των σχεδίων στον αγροτικό τουρισμό ενώ στις περιοχές του Στόχου 5β το ποσοστό αυτό

ανερχόταν σε 3890 Αυτή η διαφοροποίηση μεταξύ των δύο κατηγοριών περιφερειών ήταν αναμενόμενη

καθώς στις περιοχές του Στόχου 1 η γεωργία αποτελούσε την κυρίαρχη οικονομική δραστηριότητα και ο

αγροτικός τουρισμός έμοιαζε να είναι η πιο κατάλληλη δίοδος προς την αναδιάρθρωση των οικονομικών

573

574

δραστηριοτήτων ενώ στις περιοχές του Στόχου 5β στις οποίες παρουσιάζονταν μεγαλύτερη διαφοροποίηση στις

οικονομικές δραστηριότητες η έμφαση δόθηκε στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις

Τα 71 από τα 217 τοπικά προγράμματα διέθεσαν περισσότερο από το 50 του προϋπολογισμού τους στον

αγροτικό τουρισμό (Ανώνυμος 1993) Το εύρος της χρηματοδότησης που αφιερώθηκε στον αγροτικό τουρισμό

σαν ποσοστό του επιχειρησιακού σχεδίου κυμάνθηκε από 3 έως 95 Έξι Ομάδες Τοπικής Δράσης από τις 217

δαπάνησαν περισσότερο από 80 του προϋπολογισμού του προγράμματος τους στον αγροτικό τουρισμό ενώ

26 λιγότερο του 20 Αυτό το ποσοστό ήταν σημαντικότερο στις περιφέρειες του Στόχου 1 (45) σε αντίθεση

με τις περιοχές του Στόχου 5β (39) και παρουσίαζε έντονη διαφοροποίηση ανάμεσα στα κράτη-μέλη Στο

Βέλγιο τη Γερμανία την Ισπανία και την Πορτογαλία υπερέβη το 50 ενώ ήταν μικρότερο του 35 στην

Ιταλία τη Δανία και την Ολλανδία

Ο απολογισμός της Πρωτοβουλίας LEADER I στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα σύμφωνα με την ex-post

αξιολόγηση (European Commission 1999) ήταν η ενίσχυση περίπου 17000 δικαιούχων και η χρηματοδότηση

22000 επιχειρήσεων Σε όρους απασχόλησης υπολογίζεται ότι δημιουργήθηκαν ή διατηρήθηκαν περίπου

22250 θέσεις πλήρους απασχόλησης και 3600 θέσεις μερικής ή εποχιακής απασχόλησης

Σε ότι αφορά τον αγροτικό τουρισμό υλοποιήθηκαν 8470 παρεμβάσεις από τις οποίες το 4215 αφορούσε

στην δημιουργία νέων υποδομών φιλοξενίας Αξίζει να σημειωθεί ότι μόλις το 20 αυτών των νέων υποδομών

αφορούσε σε εγκαταστάσεις εντός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων Συνολικά δημιουργήθηκαν 37630 νέες

κλίνες (περίπου 175 κλίνες ανά ΟΤΔ) ενώ ο μέσος όρος ανά μονάδα κυμάνθηκε στις 5 κλίνες μέγεθος που

υποδεικνύει την σαφή προτίμηση προς τις μικρές μονάδες Ο μεγαλύτερος αριθμός των τελικών δικαιούχων

κατάγονταν από την περιοχή παρέμβασης αλλά δεν ήταν γεωργοί ενώ σημαντικό ποσοστό στην

πραγματοποίηση των έργων είχαν οι δημόσιοι φορείς Ανάμεσα στα αποτελέσματα των παρεμβάσεων του

Μέτρου του αγροτικού τουρισμού ήταν η δημιουργία 2170 νέων επιχειρήσεων που αποτελούν σχεδόν το 50

των νέων επιχειρήσεων που δημιουργήθηκαν μέσω της LEADER I στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα η επέκταση

των δραστηριοτήτων 2587 υφιστάμενων επιχειρήσεων και η διεύρυνση των αγορών 2873 τοπικών

επιχειρήσεων πέρα του τοπικού επιπέδου Αξίζει να σημειωθεί ότι μέσω της LEADER I ενισχύθηκε η

πραγματοποίηση 559 προγραμμάτων κατάρτισης με θέματα που σχετίζονταν με τον αγροτικό τουρισμό Σε ότι

αφορά την απασχόληση δημιουργήθηκαν 6154 θέσεις πλήρους απασχόλησης και 3622 θέσεις μερικής και

εποχιακής απασχόλησης Στατιστικά στοιχεία για την κατανομή των θέσεων εργασίας ανά φύλο δεν υπάρχουν

Ωστόσο διαπιστώθηκε ότι η γυναικεία απασχόληση ήταν επικρατέστερη (σχεδόν διπλάσια) σε σχέση με την

ανδρική στην περίπτωση των αγροτουριστικών επιχειρήσεων (European Commission 1999)

2β Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER I στην Ελλάδα

Στο πλαίσιο μιας πιο νέας θεώρησης αγροτικής ανάπτυξης υιοθετήθηκε από την Ελλάδα η Κοινοτική

Πρωτοβουλία LEADER I για την περίοδο 1993-1996 Το πρόγραμμα εφαρμόσθηκε κυρίως σε ορεινές και

μειονεκτικές περιοχές της χώρας Η έκταση της περιοχής εφαρμογής έφτασε περίπου το 30 της συνολικής

έκτασης της χώρας ενώ ο συνολικός πληθυσμός ανήλθε στο 14 του συνολικού πληθυσμού της (138 εκ

575

κατοίκους) Στα πλαίσια της Πρωτοβουλίας εγκρίθηκαν 25 προγράμματα τα οποία υλοποιήθηκαν από 25

Ομάδες Τοπικής Δράσης (Υπουργείο Γεωργίας 1996)

Ο συνολικός προϋπολογισμός του προγράμματος ανήλθε σε 1618 εκ ευρώ ενώ το Μέτρο του αγροτικού

τουρισμού δαπάνησε το 5037 του συνολικού προϋπολογισμού περίπου 826 εκ ευρώ Κατά τη διάρκεια της

LEADER I στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκαν συνολικά 1732 έργα δημιουργήθηκαν 904 νέες μόνιμες θέσεις

εργασίας 1087 εποχιακές ενώ 2627 θέσεις διατηρήθηκαν (Υπουργείο Γεωργίας 1996)

Η πλειοψηφία των παρεμβάσεων στη χώρα (807) που αντιστοιχεί στο 466 επί των συνολικών έργων

αφορούσε το Μέτρο του αγροτικού τουρισμού Αν και η φιλοσοφία του προγράμματος στόχευε στην ανάληψη

ιδιωτικών πρωτοβουλιών ωστόσο το 4585 των έργων του Μέτρου (370) υλοποιήθηκε από Οργανισμούς

Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) Αξίζει να σημειωθεί ότι μόλις το 1041 των έργων (84) υλοποιήθηκε από

γεωργούς Ωστόσο στο σύνολο των γεωργών που ήταν δικαιούχοι της LEADER I στην Ελλάδα το

μεγαλύτερο ποσοστό αυτών (5833) δραστηριοποιήθηκε στο Μέτρο του αγροτικού τουρισμού Άλλα 161

έργα υλοποιήθηκαν από ατομικές επιχειρήσεις και 95 από νομικά πρόσωπα (εκτός ΑΕ ΟΕ κλπ) Στοιχεία

για τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των επενδυτών σε εθνικό επίπεδο δεν είναι διαθέσιμα Η πλειοψηφία

των έργων αναφερόταν στη δημιουργία υποδομών όπως μονοπάτια και παρεμβάσεις προστασίας

περιβάλλοντος (259) αξιοποίηση κτιρίων και οικισμών (137) και αναπλάσεις (14) Μέσω της ενίσχυσης του

προγράμματος LEADER I δημιουργήθηκαν σε εθνικό επίπεδο 253 νέες μονάδες ενώ εκσυγχρονίσθηκαν ή

επεκτάθηκαν 100 υφιστάμενες δημιουργήθηκαν 279 μονάδες παροχής φιλοξενίας ενώ ο αριθμός των νέων

κλινών ανήλθε σε 2700 (περίπου 10 κλίνες ανά μονάδα δηλαδή μικρό μέγεθος μονάδων) Με την υλοποίηση

των παρεμβάσεων του Μέτρου διατηρήθηκαν 135 θέσεις εργασίας και δημιουργήθηκαν άλλες 834 θέσεις εκ

των οποίων 358 μόνιμες και 476 εποχιακές Η συμβολή του Μέτρου του αγροτικού τουρισμού στη δημιουργία

νέων θέσεων εργασίας ήταν η σημαντικότερη σε επίπεδο εθνικού προγράμματος καθώς το 4189 των νέων

θέσεων συνολικά προήλθε από αγροτουριστικές παρεμβάσεις Επιπλέον αν και στα πλαίσια του Μέτρου της

επαγγελματικής κατάρτισης πραγματοποιήθηκαν 31 προγράμματα κατάρτισης με θέματα που σχετίζονταν με

τον αγροτικό τουρισμό

3 Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER II

3α Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER II στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα

Το 1994 ήρθε η LEADER II προκειμένου να συμπληρώσει την εφαρμογή της προηγούμενης προγραμματικής

περιόδου προσθέτοντας νέα χαρακτηριστικά όπως αυτά της καινοτομίας της επιδεικτικότητας και της

μεταβιβασιμότητας των ενεργειών της (Ανώνυμος 1992) Οι περιλαμβανόμενες περιοχές ήταν αυτές της

LEADER I καθώς και οι περιοχές του Στόχου 6 (βόρειες περιοχές με πολύ χαμηλή πυκνότητα πληθυσμού) Ο

συνολικός πληθυσμός που αφορούσε η Πρωτοβουλία άγγιξε τα 50 εκ κατοίκους περίπου

Η LEADER II επωφελήθηκε από πολύ μεγαλύτερες πιστώσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση αφού ο συνολικός

προϋπολογισμός του προγράμματος ανήλθε στα 83296 εκ ευρώ Βέβαια σε αντίθεση με την LEADER I η

διάρκεια αυτού του προγράμματος ήταν 6 έτη (1994-1999) Με βάση την κατανομή των πόρων της

Πρωτοβουλίας στα διάφορα Μέτρα διαπιστώνεται ότι πρώτη προτεραιότητα ήταν ο αγροτικός τουρισμός

576

καθώς το ποσοστό του συνολικού προϋπολογισμού που απορρόφησαν οι δράσεις του Μέτρου αυτού κυμάνθηκε

από 276 έως 46 αν και μειωμένο σε σχέση με το αντίστοιχο ποσοστό της LEADER I

Ο απολογισμός της Πρωτοβουλίας LEADER II στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα σύμφωνα με την ex-post

αξιολόγηση (European Commission 2003) ήταν η δημιουργία ή η διατήρηση 100000 θέσεων απασχόλησης

Αναλυτικά στοιχεία για τον αριθμό των παρεμβάσεων και τα χαρακτηριστικά των επενδυτών δεν είναι

διαθέσιμα ούτε σε συνολικό επίπεδο προγράμματος ούτε σε επίπεδο Μέτρου αυτού

3β Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER II στην Ελλάδα

Το LEADER II υλοποιήθηκε στην Ελλάδα με στόχο την εξομάλυνση των δυσμενών επιπτώσεων που

εμφανίστηκαν από την εφαρμογή της αναθεωρημένης Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (Υπουργείο Γεωργίας

1995) Στα πλαίσια της Πρωτοβουλίας εγκρίθηκαν 49 τοπικά προγράμματα και 7 θεματικά τα οποία

υλοποιήθηκαν αντίστοιχα από 49 Ομάδες Τοπικής Δράσης και 7 συλλογικούς φορείς (όπως ενώσεις μη

κερδοσκοπικού χαρακτήρα επιμελητήρια κλπ) (Δίκτυο LEADERΑΝΚΟ ΑΕ 2001) Η έκταση της περιοχής

εφαρμογής κάλυψε το 70 της συνολικής έκτασης της χώρας ενώ ο πληθυσμός που επωφελήθηκε άγγιξε το

25 του συνολικού πληθυσμού

Ο συνολικός προϋπολογισμός του εθνικού προγράμματος ανήλθε στα 345 εκ ευρώ περίπου Το Μέτρο του

αγροτικού τουρισμού δαπάνησε σχεδόν 114 εκ ευρώ το μεγαλύτερο ποσοστό των πόρων του προγράμματος

(379) (Υπουργείο Γεωργίας 2002) Το Μέτρο περιλάμβανε δράσεις όπως δημιουργία και εκσυγχρονισμός

αγροτουριστικών καταλυμάτων κέντρων εστίασης και αναψυχής μονάδων εναλλακτικών μορφών τουρισμού

ενίσχυση κατασκηνωτικών κέντρων μουσείων αλλά και ενέργειες προβολής και προώθησης

Συνολικά σε επίπεδο χώρας εγκρίθηκε η υλοποίηση 3271 έργων και δράσεων Ο απολογισμός της εφαρμογής

της Πρωτοβουλίας στην Ελλάδα ήταν η δημιουργία 3772 νέων μόνιμων θέσεων εργασίας 3876 εποχικών και

η διατήρηση 6397 θέσεων εργασίας (Υπουργείο Γεωργίας 2002)

Συγκεντρώνοντας το μεγαλύτερο ποσοστό των πόρων της LEADER II ο μεγαλύτερος αριθμός παρεμβάσεων

στην Ελλάδα πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του Μέτρου του αγροτικού τουρισμού αν και απείχε σημαντικά

από τους ποσοτικούς στόχους που είχαν τεθεί καθώς ενώ ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε υπερδιπλάσιο

αριθμό έργων στον τομέα του αγροτικού τουρισμού κατά τη διάρκεια εφαρμογής του LEADER II αφενός μεν

άλλα προγράμματα υλοποίησαν επενδύσεις αγροτικού τουρισμού και αφετέρου η πρακτική έδειξε ότι οι

ανάγκες οδήγησαν στην αύξηση των παρεμβάσεων στον τομέα της αξιοποίησης της τοπικής παραγωγής

Συνολικά σε εθνικό επίπεδο υλοποιήθηκαν 1150 έργα Από το σύνολο των έργων του τομέα το 46

υλοποιήθηκε από νομικά πρόσωπα (εταιρικά σχήματα πάσης φύσεως) και το 54 από φυσικά πρόσωπα χωρίς

όμως να υπάρχουν στοιχεία για την επαγγελματική ιδιότητα αυτών (γεωργοί ή όχι) Από τα τελευταία το 29

αφορούσε σχέδια που υλοποιήθηκαν από γυναίκες Πρέπει να σημειωθεί ότι το 34 των δικαιούχων ήταν νέοι

κάτω των 40 ετών Από τους πόρους που διατέθηκαν στα πλαίσια εφαρμογής των δράσεων του τομέα το 59

κατευθύνθηκε στη δημιουργία και τον εκσυγχρονισμό καταλυμάτων (540 παρεμβάσεις σε καταλύματα και

δημιουργία 4600 νέων κλινών) το 185 σε δράσεις ανάπτυξης εναλλακτικού τουρισμού το 106 για

παρεμβάσεις εστίασης και αναψυχής και το 32 για ενέργειες προβολής και προώθησης του αγροτικού

577

τουρισμού Με την υλοποίηση του Μέτρου εξασφαλίστηκαν περίπου 1210 μόνιμες θέσεις εργασίας και 1030

εποχικές (Υπουργείο Γεωργίας 2002) Σε εθνικό επίπεδο οι αγροτουριστικές παρεμβάσεις δημιούργησαν

λιγότερες θέσεις εργασίας (2 θέσεις εργασίαςεπένδυση) εν συγκρίσει με τα άλλα Μέτρα του προγράμματος

που ενίσχυσαν ιδιωτικές πρωτοβουλίες ωστόσο κατά κύριο λόγο αυτές ήταν μόνιμες Παράλληλα μέσω του

Μέτρου της κατάρτισης ενισχύθηκε η πραγματοποίηση 48 προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης με

θέματα που σχετίζονταν με τον αγροτικό τουρισμό

4 Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER+

4α Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER+ στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα

Το όνομα LEADER+ δεν υπονοεί απλά τη μετάβαση από το LEADER II στο LEADER+ αλλά ένα πρόσθετο

στάδιο στην προσπάθεια των αγροτικών περιοχών να ανταποκριθούν στις προκλήσεις που απορρέουν από την

παγκοσμιοποίηση της αγοράς αλλά και τις αυξανόμενες απαιτήσεις των καταναλωτών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή

2000) Η Πρωτοβουλία LEADER+ έχει δύο γενικούς στόχους την ολοκληρωμένη και υψηλής ποιότητας

ανάπτυξη της υπαίθρου και την άρση της απομόνωσης των αγροτικών περιοχών σε όλα τα επίπεδα οικονομικής

και κοινωνικής ζωής (Υπουργείο Γεωργίας 2003)

Αντίθετα με τις προηγούμενες Πρωτοβουλίες όλες οι αγροτικές περιοχές ήταν επιλέξιμες για την LEADER+

Ωστόσο προκειμένου να συγκεντρωθούν οι κοινοτικοί πόροι στις πλέον ενδιαφέρουσες προτάσεις μόνο

περιορισμένος αριθμός περιοχών θα τύγχανε χρηματοδοτικής στήριξης κατόπιν διαδικασίας επιλογής Ο

πληθυσμός που περιλαμβάνεται στις επιλεγμένες Ομάδες Τοπικής Δράσης σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης

ανέρχεται στους 432 εκ κατοίκους

Το σύνολο των χρηματοδοτήσεων που κινητοποιείται γύρω από την LEADER+ κυμαίνεται στα 50465 εκ

ευρώ Ο προϋπολογισμός του προγράμματος LEADER+ παρουσιάζει μία αύξηση της τάξεως περίπου του 15

σε σύγκριση με τον αντίστοιχο του LEADER II αλλά η περίοδος εφαρμογής είναι διάρκειας 7 ετών (2000-

2006) Στοιχεία για την κατανομή των πόρων ανά δράση του προγράμματος σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν είναι

διαθέσιμα ωστόσο με βάση το θέμα των τοπικών προγραμμάτων η πλειοψηφία αυτών χαρακτηρίζεται από την

προσπάθεια για αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων των αγροτικών περιοχών

συμπεριλαμβανομένης της αξιοποίησης των τοποθεσιών (Internet 2003)

4β Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER+ στην Ελλάδα

Παρά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει στη χώρα μετά την εφαρμογή δύο αναπτυξιακών προγραμμάτων

(Αrsquo και Βrsquo Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης) το πρόβλημα της laquoπροσαρμογήςraquo της ελληνικής αγροτικής

οικονομίας παραμένει πάντα επίκαιρο και γιrsquo αυτό υιοθετήθηκε και από την Ελλάδα η Πρωτοβουλία

LEADER+ (Υπουργείο Γεωργίας 2002) Ως περιοχή εφαρμογής της Πρωτοβουλίας στην Ελλάδα επιλέχθηκαν

οι ορεινές περιοχές της χώρας οι νησιωτικές και οι περιβαλλοντικά ευαίσθητες ενώ σε αιτιολογημένες

περιπτώσεις και ορισμένες μειονεκτικές Ωστόσο κρίθηκε αναγκαίο προκειμένου να αποφευχθεί ο

κατακερματισμός των πόρων του προγράμματος να τεθεί ο περιορισμός συγκεκριμένου αριθμού τοπικών

προγραμμάτων που δεν θα υπερέβαινε τα 40 Ο συνολικός πληθυσμός που θα ωφεληθεί από τις παρεμβάσεις

578

της Πρωτοβουλίας ανέρχεται σε 22 εκ κατοίκους ήτοι 20 του πληθυσμού της χώρας

Ο συνολικός προϋπολογισμός του εθνικού προγράμματος με την αρχική έγκριση το Νοέμβριο του 2002

ανερχόταν σε 3926 εκ ευρώ (Υπουργείο Γεωργίας 2003) ενώ σήμερα έχει μειωθεί και ανέρχεται σε 3687 εκ

ευρώ περίπου (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων 2006) Και στην περίπτωση της LEADER+ σε

εθνικό επίπεδο οι δράσεις του αγροτικού τουρισμού συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ποσοστό (3447) του

προϋπολογισμού του προγράμματος Ενδεικτικές δράσεις που ενισχύονται από την LEADER+ στα πλαίσια του

αγροτικού τουρισμού είναι η δημιουργία και ο εκσυγχρονισμός υποδομών διανυκτέρευσης και εστίασης

παρεμβάσεις ανάπτυξης αγροτουρισμού και εναλλακτικών μορφών τουρισμού κέντρα οργάνωσης και

προώθησης του τομέα κέντρα δημιουργικής απασχόλησης επισκεπτών κλπ

Σύμφωνα με την ex-ante αξιολόγηση (Υπουργείο Γεωργίας 2002) συνολικά αναμένεται η υλοποίηση 3569

έργων και δράσεων ενώ σύμφωνα με το σχέδιο 1ης αναθεώρησης του προγράμματος (Υπουργείο Γεωργίας

2003) ο αριθμός των παρεμβάσεων αναμένεται να ανέλθει σε 2600 από τις οποίες προβλέπεται να

δημιουργηθούν 1350 μόνιμες και 1165 εποχικές θέσεις εργασίας και παράλληλα να διατηρηθούν 1115 θέσεις

Μέχρι τον Μάρτιο του 2006 πραγματοποιήθηκαν 106 προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος και

υποβλήθηκαν 3204 επενδυτικές προτάσεις Προς χρηματοδότηση έχουν επιλεγεί σε εθνικό επίπεδο 1773

σχέδια των οποίων η δημόσια δαπάνη ανέρχεται σε 1445 εκ ευρώ Μέχρι το ίδιο χρονικό σημείο οι πληρωμές

ανέρχονται σε 103 εκ ευρώ ποσό που αντιστοιχεί στο 403 των συνολικών πιστώσεων του εθνικού

προγράμματος (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων 2006)

Σε ότι αφορά τις παρεμβάσεις αγροτικού τουρισμού το πλήθος των επενδυτικών σχεδίων αναμένεται να

ανέλθει σε 700 (Υπουργείο Γεωργίας 2003) Προβλέπεται η δημιουργία 156 νέων καταλυμάτων και ο

εκσυγχρονισμός ή η επέκταση 126 μονάδων παροχής φιλοξενίας η δημιουργία 2650 νέων κλινών (περίπου 17

κλίνες ανά μονάδα δηλαδή μεγαλύτερης δυναμικότητας από τις προηγούμενες εφαρμογές γεγονός που

δικαιολογείται και από την αύξηση των ορίων του επιτρεπόμενου κόστους των παρεμβάσεων) και ο

εκσυγχρονισμός 1300 κλινών Επίσης αναμένεται η κατασκευή 70 νέων κέντρων εστίασης και ο

εκσυγχρονισμόςεπέκταση 160 υφιστάμενων υποδομών εστίασης η δημιουργία 68 νέων μονάδων

εναλλακτικών μορφών τουρισμού και ο εκσυγχρονισμός 37 τέτοιων επιχειρήσεων που λειτουργούν ήδη

Ακόμη προβλέπεται η λειτουργία 28 κέντρων οργάνωσης πληροφόρησης και προώθησης αγροτικού

τουρισμού και 55 επιχειρήσεων παροχής υπηρεσιών για την εξυπηρέτηση του αγροτικού τουρισμού Σύμφωνα

με τα στοιχεία της ex-ante αξιολόγησης (Υπουργείο Γεωργίας 2003) που όμως αναφέρονται σε μεγαλύτερο

αριθμό προβλεπόμενων υποδομών φιλοξενίας αναμένεται η δημιουργία 1250 νέων θέσεων μόνιμης

απασχόλησης και περίπου 1050 νέων θέσεων εποχιακής απασχόλησης Επίσης προβλέπεται ότι το 40

περίπου των δικαιούχων θα είναι γυναίκες ενώ αντίστοιχα εκτιμάται ότι περισσότερο του 50 θα αφορά

δικαιούχους ηλικίας κάτω των 40 ετών Μέχρι τον Μάρτιο του 2006 από το σύνολο των 1773 ενταγμένων

έργων σε εθνικό επίπεδο τα 528 που είναι η πλειοψηφία των έργων (2973) αναφέρεται σε παρεμβάσεις

αγροτικού τουρισμού (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων 2006)

5 Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER στο Νομό Θεσσαλονίκης

579

Η έκταση της περιοχής LEADER I για το Νομό Θεσσαλονίκης περιλάμβανε ολόκληρο το Νομό εκτός των 13

Δήμων του Πολεοδομικού Συγκροτήματος και κάλυπτε το 9643 της συνολικής έκτασης του Νομού ενώ ο

πληθυσμός της περιοχής παρέμβασης της Πρωτοβουλίας ανήλθε σε 197 χιλ κατοίκους ήτοι το 263 του

συνολικού πληθυσμού του Νομού (ΑΝΕΘ 1996) Η περιοχή παρέμβασης της LEADER II στο Νομό ήταν

μικρότερη και περιλάμβανε τις χαρακτηριζόμενες ως ορεινές και μειονεκτικές περιοχές του Νομού που

κάλυπταν το 7594 της συνολικής έκτασης του Νομού Αντίστοιχα ο πληθυσμός που επωφελήθηκε από την

LEADER II ήταν περίπου 109 χιλ κάτοικοι σχεδόν το 1455 του πληθυσμού του Νομού (ΑΝΕΘ 2001) Η

εφαρμογή της LEADER+ καλύπτει ακόμη μικρότερη έκταση του Νομού καθώς περιλαμβάνει τις ορεινές και

μειονεκτικές περιοχές μόνο της επαρχίας Λαγκαδά του Νομού ήτοι το 5672 της συνολικής έκτασης του

Νομού Θεσσαλονίκης ενώ ο πληθυσμός της περιοχής ανέρχεται σε 61 χιλ κατοίκους που αναλογούν στο

800 του συνολικού πληθυσμού (ΑΝΕΘ 2002α)

Ο συνολικός προϋπολογισμός της LEADER I στο Νομό ανήλθε σε 617 εκ ευρώ ενώ ο προϋπολογισμός του

τοπικού προγράμματος LEADER II ήταν πιο περιορισμένος καθώς δεν ξεπέρασε τα 447 εκ ευρώ όμως

επενδύθηκαν σε σαφώς μικρότερη περιοχή Σε ότι αφορά την υλοποίηση της Πρωτοβουλίας LEADER+ ο

αρχικός προϋπολογισμός ανερχόταν σε 962 εκ ευρώ όμως μετά από πρόσθετη πίστωση που δόθηκε στην

Ομάδα Τοπικής Δράσης τον Μάιο του 2004 αυτός ανήλθε στα 1219 εκ ευρώ (ΑΝΕΘ 2002β) ποσό σαφώς

μεγαλύτερο από τις προηγούμενες εφαρμογές είτε σαν απόλυτο μέγεθος είτε επιμεριζόμενο στην έκταση ή

στον πληθυσμό της περιοχής παρέμβασης

Το μεγαλύτερο ποσοστό (3628) του προϋπολογισμού του τοπικού προγράμματος LEADER I απορροφήθηκε

σε δράσεις αγροτικού τουρισμού Σε ότι αφορά την LEADER II σε αντίθεση με το εθνικό πρόγραμμα στο

τοπικό πρόγραμμα του Νομού Θεσσαλονίκης το Μέτρο του αγροτικού τουρισμού συμμετείχε με πολύ μικρό

ποσοστό μόλις 1132 που ήταν και το μικρότερο ποσοστό ανάμεσα στα Μέτρα που ενίσχυαν την ιδιωτική

επιχειρηματικότητα Αυτό πιθανώς να συνδέεται με το γεγονός ότι στα πλαίσια της LEADER II ο Νομός

Θεσσαλονίκης εξαιρέθηκε των ενισχύσεων για τη δημιουργία καταλυμάτων σύμφωνα με τον Κανονισμό

95097 καθώς θεωρούνταν τουριστικά κορεσμένος και οι δράσεις που ενισχύθηκαν ήταν οι εναλλακτικές

μορφές τουρισμού τα κατασκηνωτικά κέντρα και η προβολή-προώθηση του αγροτουρισμού Στην τρέχουσα

εφαρμογή της Πρωτοβουλίας στο Νομό το LEADER+ η κατηγορία δράσεων με τη μεγαλύτερη χρηματοδοτική

βαρύτητα είναι αυτή των παρεμβάσεων αγροτικού τουρισμού με 3765 του συνολικού κόστους του τοπικού

προγράμματος Οι δράσεις που ενισχύονται είναι η δημιουργία νέων ή η βελτίωση υφιστάμενων μονάδων

παροχής φιλοξενίας ή εστίασης επισκέψιμων αγροκτημάτων με υποδομή διανυκτέρευσης μονάδων

εναλλακτικών και ειδικών μορφών τουρισμού (ιαματικός ορεινός κλπ) και τοπικών κέντρων προώθησης


Στο πλαίσιο της LEADER I στο Νομό Θεσσαλονίκης συνολικά υλοποιήθηκαν 96 έργα κυρίως παρεμβάσεις

δημιουργίας υποδομών δημιουργήθηκαν 139 νέες θέσεις εργασίας από τις οποίες το 59 αφορούσε μόνιμη

απασχόληση ενώ το 41 εποχιακή ενώ παράλληλα διατηρήθηκαν και 47 θέσεις εργασίας (ΑΝΕΘ 1996) Τα

έργα που υλοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος LEADER II στο Νομό ήταν συνολικά 74

αριθμητικά λιγότερα από τα αντίστοιχα του LEADER I αφού όπως προαναφέρθηκε προήλθαν από μικρότερο

580

ποσό πόρων όμως αναφέρονταν σε μεγαλύτερο βαθμό στη στήριξη της επιχειρηματικότητας και όχι στη

δημιουργία υποδομών Το αποτέλεσμα αυτών των έργων σε όρους απασχόλησης ήταν η δημιουργία 110 νέων

θέσεων εργασίας εκ των οποίων το 4273 μόνιμες και το 5227 εποχιακές καθώς και η διατήρηση 296

υφιστάμενων θέσεων Με βάση τα δημογραφικά στοιχεία που είναι διαθέσιμα το 3621 των θέσεων εργασίας

αφορούσε γυναίκες ενώ το 6749 των θέσεων νέους κάτω των 40 ετών (ΑΝΕΘ 2001) Σε ότι αφορά το τοπικό

πρόγραμμα LEADER+ αναμένεται η υλοποίηση 100 επενδυτικών σχεδίων με ενδεχόμενο όμως λάθους

κυρίως λόγω της δυσκολίας άθροισης των αποτελεσμάτων που οφείλεται στη διαφορετικότητα της φύσης των

έργων καθώς ορισμένα αναφέρονται σε μελέτες και εμπειρογνωμοσύνες που προηγήθηκαν της υλοποίησης

ιδιωτικών παρεμβάσεων Προβλέπεται η διατήρηση 155 θέσεων εργασίας και η δημιουργία 152 θέσεων από τις

οποίες οι 52 μόνιμες και οι 100 εποχικές (ΑΝΕΘ 2005) Μέχρι τον Μάιο του 2006 η ΟΤΔ προχώρησε σε 6

προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την υποβολή προτάσεων Από το σύνολο των επενδυτικών σχεδίων

που κατατέθηκαν έχουν ενταχθεί στο τοπικό πρόγραμμα 48 έργα εκ των οποίων τα 23 έχουν ήδη ολοκληρωθεί

Οι δαπάνες που έχουν πιστοποιηθεί μέχρι το ίδιο χρονικό σημείο ανέρχονται σε 646 εκ ευρώ (5297 του

συνολικού προϋπολογισμού και 5099 της εγκεκριμένης δημόσιας δαπάνης του προγράμματος)

Σε ότι αφορά τις παρεμβάσεις αγροτικού τουρισμού στο Νομό Θεσσαλονίκης μέσω της ενίσχυσης της

Πρωτοβουλίας LEADER I υλοποιήθηκαν 32 έργα συνολικού προϋπολογισμού 224 εκ ευρώ περίπου με

κυρίαρχα τα έργα υποδομής (7813) όπως αξιοποίηση βιοτόπων ή τοπίων δημιουργία αναψυκτηρίων

κατασκευή αθλητικών κέντρων ή ακόμη και ενίσχυση της αλιείας Μόνο 2 επενδύσεις αφορούσαν την

κατασκευή καταλυμάτων με τα οποία δημιουργήθηκαν 13 νέα δωμάτια και 36 νέες κλίνες Η συντριπτική

πλειοψηφία των έργων (875) υλοποιήθηκε από Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης της περιοχής

παρέμβασης του προγράμματος και από την Ομάδα Τοπικής Δράσης Μόνο τα 2 έργα που αναφέρονταν στην

δημιουργία των μονάδων φιλοξενίας πραγματοποιήθηκαν από ιδιώτες (φυσικά ή νομικά πρόσωπα) εκ των

οποίων όμως κανένας γεωργός Με την ολοκλήρωση των επενδύσεων διατηρήθηκαν 5 θέσεις εργασίας ενώ

δημιουργήθηκαν και 45 νέες από τις οποίες όμως μόνο οι 15 μόνιμες (ΑΝΕΘ 1996)

Στα πλαίσια του Μέτρου του αγροτικού τουρισμού του τοπικού προγράμματος LEADER II υλοποιήθηκαν 10

έργα συνολικού ύψους επενδύσεων 051 εκ ευρώ Από τα 10 έργα που υλοποιήθηκαν τα 7 αφορούσαν τις

εναλλακτικές μορφές τουρισμού όπως ιππικός τουρισμός αεραθλητισμός και ποδηλασία τα 2 τις ενέργειες

προβολής και δημιουργία περίπτερων τουριστικών πληροφοριών και το 1 τα κατασκηνωτικά κέντρα

Ουσιαστικά δημιουργήθηκαν 5 νέες αγροτουριστικές επιχειρήσεις και εκσυγχρονίσθηκε μία υφιστάμενη Όπως

προαναφέρθηκε μέσω του LEADER II δεν υπήρχε η δυνατότητα ενίσχυσης μονάδων φιλοξενίας τουλάχιστον

μέχρι το 1998 που δόθηκε η δυνατότητα αυτή για τις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές του Νομού όμως ήταν

πλέον αργά καθώς τα έργα προς υλοποίηση είχαν ήδη εγκριθεί Σε σχέση με την ιδιότητα του τελικού

δικαιούχου οι 3 ήταν ιδιώτες όλοι αγρότες οι 4 Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης ενώ οι υπόλοιποι 3 ήταν

δημοτικές επιχειρήσεις Ως προς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά αυτών δεν υπήρχε καμία γυναίκα δικαιούχος

ενώ υπήρχαν 3 νέοι κάτω των 40 ετών Συνολικά διατηρήθηκαν 12 θέσεις εργασίας ενώ δημιουργήθηκαν άλλες

34 από τις οποίες όμως οι 31 ήταν εποχιακές Ανάμεσα στις θέσεις αυτές διαπιστώθηκε ότι οι 29

καταλαμβάνονταν από γυναίκες ενώ οι 41 από νέους κάτω των 40 ετών (ΑΝΕΘ 2001)

581

Στο Νομό Θεσσαλονίκης στον τομέα του αγροτικού τουρισμού μέσω του τοπικού προγράμματος LEADER+

προβλέπεται να υλοποιηθούν 30 έργα συνολικού προϋπολογισμού 458 εκ ευρώ περίπου Αναμένεται η

δημιουργία 3 νέων καταλυμάτων και ο εκσυγχρονισμός ή η επέκταση 2 μονάδων παροχής φιλοξενίας η

δημιουργία 42 νέων κλινών και ο εκσυγχρονισμός 18 Επίσης προβλέπεται η κατασκευή 4 νέων κέντρων

εστίασης και ο εκσυγχρονισμός 12 υφιστάμενων υποδομών εστίασης η δημιουργία 2 νέων μονάδων

εναλλακτικών μορφών τουρισμού και ο εκσυγχρονισμός 4 τέτοιων επιχειρήσεων που λειτουργούν ήδη Τέλος

αναμένεται η λειτουργία 2 κέντρων οργάνωσης πληροφόρησης και προώθησης αγροτικού τουρισμού (ΑΝΕΘ

2002β) Με την ολοκλήρωση των επενδύσεων αγροτικού τουρισμού αναμένεται η δημιουργία 16 νέων θέσεων

μόνιμης απασχόλησης και περίπου 38 νέων θέσεων εποχιακής απασχόλησης καθώς και η διατήρηση 112

θέσεων εργασίας Προβλέπεται ότι το 2857 περίπου των δικαιούχων θα είναι γυναίκες ενώ αντίστοιχα

εκτιμάται ότι περισσότερο του 50 θα αφορά δικαιούχους ηλικίας κάτω των 40 ετών Ακόμη αναμένεται η

αύξηση του αριθμού των διανυκτερεύσεων στην περιοχή παρέμβασης κατά 85 η μεταβολή του αριθμού των

επισκεπτών κατά 36 και η επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου κατά 50 (ΑΝΕΘ 2002β) Από τις 6

προσκλήσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος που πραγματοποιήθηκαν στις 3 περιλαμβάνονταν δράσεις αγροτικού

τουρισμού κατά τις οποίες κατατέθηκαν συνολικά 44 προτάσεις εκ των οποίων εντάχθηκαν στο τοπικό

πρόγραμμα 14 έργα συνολικού προϋπολογισμού 447 εκ ευρώ και τα οποία αφορούν τη δημιουργία 3 νέων

καταλυμάτων (και 61 νέες κλίνες κατrsquo επέκταση) και τον εκσυγχρονισμό 1 μονάδας παροχής φιλοξενίας με 15

κλίνες την κατασκευή 6 νέων κέντρων εστίασης και τον εκσυγχρονισμό 2 υφιστάμενων υποδομών εστίασης

τον εκσυγχρονισμό 2 μονάδων εναλλακτικών μορφών τουρισμού (ένα κέντρο ιππασίας και ένα κέντρο

ιαματικών λουτρών) καθώς και ο εκσυγχρονισμός ενός επισκέψιμου αγροκτήματος Από το σύνολο των

δικαιούχων οι 12 είναι ιδιώτες (φυσικά ή νομικά πρόσωπα) εκ των οποίων οι 4 γεωργοί οι 3 γυναίκες ενώ 5

έργα υλοποιούνται από νέους κάτω των 40 ετών Οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται ανέρχονται σε 41 (22

μόνιμες και 19 εποχικές) ενώ αυτές που διατηρούνται σε 11 Μέχρι το Μάιο του 2006 τα 7 από τα 14 έργα είχαν

ολοκληρωθεί

Αξίζει να σημειωθεί ότι παρεμβάσεις αντίστοιχου περιεχομένου με αυτό των δράσεων του αγροτικού τουρισμού

υλοποιήθηκαν και υλοποιούνται και μέσω άλλων Μέτρων των τριών εφαρμογών της Πρωτοβουλίας LEADER

όπως στα πλαίσια του Μέτρου 6 της LEADER I με παρεμβάσεις προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και

διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς του Μέτρου 5 της LEADER II με παρεμβάσεις σε οινοποιεία αλλά

και του Μέτρου 14 της LEADER+ με παρεμβάσεις σε καταφύγια μονοπάτια και μουσεία (Πίνακας 1)

Πίνακας 1 Έργα που σχετίζονται με τον αγροτικό τουρισμό και υλοποιήθηκαν ή υλοποιούνται μέσω της

LEADER στο Νομό Θεσσαλονίκης

LEADER I LEADER II LEADER+ Μονάδες φιλοξενίας 2 2 5

Υποδομές εστίασης 4 2 7

Δραστηριότητες αναψυχής 1 15 6

Εναλλακτικές και ειδικές κορφές τουρισμού 8 3 5

582

Υποδομές αθλητισμού 4 0 0Παρεμβάσεις αξιοποίησης πολιτιστικής αρχιτεκτονικής και ιστορικής κληρονομιάς 3 4 8

Παρεμβάσεις αξιοποίησης τοπικής παραγωγής 5 9 5

Δράσεις προβολής-προώθησης ταυτότητας περιοχής 2 3 3

Πηγή ΑΝΕΘ 1996 2001 2005

583

Όπως διαπιστώνεται στις παρεμβάσεις του αγροτικού τουρισμού σε τοπικό επίπεδο δόθηκε και συνεχίζει να

δίνεται μέσω της Πρωτοβουλίας LEADER ιδιαίτερη χρηματοδοτική βαρύτητα Ήταν ίσως το πλέον δύσκολο

στην υλοποίηση του Μέτρο ειδικά κατά την εφαρμογή της LEADER I για το βασικό και ουσιώδη λόγο ότι

ουσιαστικά για πρώτη φορά επιχειρήθηκε αγροτουριστική παρέμβαση στην περιοχή H σχετικά πρόσφατη

αγροτική έξοδος που έλαβε χώρα στην Ελλάδα μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο η κοινωνικοοικονομική εξέλιξη

του πληθυσμού των αγροτικών περιοχών (Ανθοπούλου κα 1998) αλλά και η τροφοδότηση με μεγάλο

οικονομικό ενδιαφέρον του θερινού παραθαλάσσιου τουρισμού (Iakovidou et al 2000) ήταν οι σημαντικότεροι

λόγοι που στη Ελλάδα κατrsquo επέκταση και στο Νομό Θεσσαλονίκης δεν υπήρχε οργανωμένη μορφή

αγροτουρισμού (Τσάρτας και Θανοπούλου 1994)

Η πλειοψηφία των παρεμβάσεων αγροτικού τουρισμού όμως αναφέρονταν στη δημιουργία υποδομών και όχι

στην οργάνωση και στη διαμόρφωση κάποιων μικροπεριοχών σε τουριστικούς προορισμούς και στην

κινητοποίηση ενός τουριστικού ρεύματος Η έλλειψη ενός συνολικού σχεδιασμού είχε σαν αποτέλεσμα να

υλοποιηθούν επενδύσεις όχι με βάση μία προκαθορισμένη στρατηγική ανάπτυξης η οποία θα

συγκεκριμενοποιούνταν σε διαδρομές προορισμούς και ενδιαφέροντα με άμεση συνέπεια τη δημιουργία

μεμονωμένων επενδύσεων οι οποίες δεν συνδέονταν οργανικά και οι οποίες δεν μπόρεσαν να διαμορφώσουν

ένα συγκεκριμένο και διαφοροποιημένο αγροτουριστικό προϊόν το οποίο θα απευθύνονταν σε συγκεκριμένες

ομάδες επισκεπτών και θα επέτρεπε τη συνεχή λειτουργία των επιχειρήσεων (Εμμανουηλίδου 2004)

Επιπλέον η απουσία συγκεκριμένου πλαισίου προδιαγραφών ποιότητας πέρα των προδιαγραφών κατασκευής

που έθετε ο ΕΟΤ για την έκδοση αδειών λειτουργίας είχε σαν αποτέλεσμα την κατασκευή αγροτουριστικών

επιχειρήσεων με βάση την προσωπική αισθητική τον χαρακτήρα την εμπειρία ή την οικονομική κατάσταση

του επιχειρηματία και τελικά τη δημιουργία μονάδων που δεν διέφεραν από τις αντίστοιχες του μαζικού

τουρισμού

Η σύγχυση που επικρατούσε ως προς τον προσδιορισμό του αγροτικού τουρισμού είχε σαν αποτέλεσμα εκτός

των άλλων την υλοποίηση παρεμβάσεων κυρίως από δημόσιους φορείς οι οποίοι όμως συχνά λόγω του

νομικού καθεστώτος που τους διέπει δεν κατάφεραν να λειτουργήσουν τις επιχειρήσεις για τις οποίες

ενισχύθηκαν οικονομικά Παράλληλα το μεγάλο ποσοστό συμμετοχής επιχειρηματιών που δεν ήταν γεωργοί

είχε σαν αποτέλεσμα την εποχιακή λειτουργία των αγροτουριστικών επιχειρήσεων με βάση το διάστημα

λειτουργίας των κύριων επιχειρήσεων των επενδυτών με άμεση συνέπεια την απώλεια εισοδημάτων όχι μόνο

άμεσων αλλά και έμμεσων λόγω της εποχιακής λειτουργίας των λοιπών συμπληρωματικών επιχειρήσεων της

περιοχής παρέμβασης Επιπλέον η χρηματοδότηση δικαιούχων που δεν ήταν μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής

είχε σαν αποτέλεσμα τη διαρροή των εισοδημάτων από την περιοχή αυτή με κατεύθυνση κυρίως προς την πόλη

(Εμμανουηλίδου 2004)

Η πορεία μεγάλου αριθμού έργων φανερώνει την επιχειρηματική δυσλειτουργία σημαντικού αριθμού

επενδύσεων ενώ πολλά έργα πλέον λειτουργούν με διαφορετικό αντικείμενο από εκείνο για το οποίο

χρηματοδοτήθηκαν

Μία διαφορετική προσέγγιση της έννοιας της δημιουργίας αγροτουριστικού προϊόντος φαίνεται να επιχειρείται

με την υλοποίηση της LEADER+ Η υιοθέτηση συγκεκριμένων και οροθετημένων δράσεων που αφορούν τον

584

αγροτικό τουρισμό και ο ορισμός συγκεκριμένων προϋποθέσεων και όρων ένταξης που αφορούν τόσο τη

χωροθέτηση των υποδομών όσο και τον καθορισμό προδιαγραφών ποιότητας των επιχειρήσεων ως προς το

σχεδιασμό την κατασκευή αλλά και τη λειτουργία τους είναι ίσως οι σημαντικότερες καινοτομίες της

Πρωτοβουλίας αυτής σε σχέση με τις προηγούμενες Η συνειδητοποίηση των ποιοτικών παραμέτρων εκτός

από την εξασφάλιση και τη διασφάλιση της οικονομικής βιωσιμότητας των επενδύσεων που θα προκύψουν με

την ολοκλήρωση του προγράμματος είναι εκείνο που έλειψε από τις προηγούμενες εφαρμογές που έθεσαν

στόχο την αύξηση της επιχειρηματικότητας χωρίς παράλληλα να εστιάσουν στην αυτοδύναμη ανάπτυξή της


Η μεταρρύθμιση των Διαρθρωτικών Ταμείων το 1988 εισήγαγε μία σημαντική καινοτομία η οποία αναφερόταν

στη δυνατότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να αναλαμβάνει την πρωτοβουλία προτάσεων στα κράτη-μέλη

γνωστές ως Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων 1993) Για την αγροτική ανάπτυξη

προτάθηκε η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER κεντρική ιδέα της οποίας είναι η οργάνωση της αγροτικής

περιφέρειας με βάση την κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και τη σύμπραξη μεταξύ τοπικών δημόσιων

και ιδιωτικών φορέων

Η Πρωτοβουλία LEADER προκάλεσε μία δυναμική εμψύχωσης και μία κινητοποίηση των πληθυσμών ή έστω

ομάδων του πληθυσμού που είχαν laquoπαραιτηθείraquo από τη διάθεση συμμετοχής ή ακόμα και από την αναγνώριση

της ύπαρξης ευκαιριών στην περιοχή τους ενώ παράλληλά εισήγαγε μία αλλαγή νοοτροπίας μεταξύ των

τοπικών παραγόντων οδηγώντας από παθητικές σε ενεργητικές συμπεριφορές Η εφαρμογή της παρείχε

χρήσιμες απαντήσεις στις ειδικές ανάγκες των αγροτικών περιοχών με τη δυνατότητα εκτίμησης των

πλεονεκτημάτων αδυναμιών κινδύνων και ευκαιριών της μοναδικότητας δηλαδή της κάθε περιοχής

Η LEADER ήταν ένα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα που εισήγαγαν την έννοια του αγροτικού τουρισμού

στον επιχειρηματικό ορίζοντα της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένου και του Νομού Θεσσαλονίκης Ωστόσο οι

υπεύθυνοι για τη διαχείριση των προγραμμάτων φορείς ελλείψει ενός συνολικού σχεδιασμού της σύγχυσης

που επικρατούσε ως προς τον προσδιορισμό του αγροτικού τουρισμού αλλά και της προσπάθειας τους να

απορροφήσουν όσο το δυνατόν σε μεγαλύτερο βαθμό τα διαθέσιμα κονδύλια χρηματοδότησαν επενδύσεις

χωρίς να προχωρήσουν στους απαραίτητους ελέγχους της εφαρμογής αυτών (Ιακωβίδου 2003) Σε τοπικό

επίπεδο η προσπάθεια ανάπτυξης του αγροτικού τουρισμού ή τουλάχιστον η προσέγγιση της έννοιας αυτής

μέσω των επενδύσεων LEADER δεν οδήγησε σε ικανοποιητικό αποτέλεσμα Δεν συνέβαλε στην επίτευξη των

στόχων που τέθηκαν στο σχεδιασμό και κατrsquo επέκταση στην προσπάθεια αναστροφής του αρνητικού κλίματος

που επικρατεί σε σχέση με τα δημογραφικά οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της υπαίθρου του

Νομού

Οι παρεμβάσεις αγροτικού τουρισμού θα πρέπει να εξυπηρετούν μία προκαθορισμένη στρατηγική ανάπτυξης

του τομέα η οποία θα στηρίζεται στις ανάγκες τη δυναμική τις δυνατότητες και τις προοπτικές της κάθε

αγροτικής περιοχής θα σέβεται το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον και θα χαρακτηρίζεται από υπηρεσίες

ποιότητας ποικιλία ενδιαφερόντων και σωστό προγραμματισμό συγκεκριμένων διαδρομών και προορισμών

προκειμένου να δημιουργηθούν προϋποθέσεις κατευθυνόμενης κίνησης των επισκεπτών και διαφοροποίησης

585

του προσφερόμενου προϊόντος που οδηγούν τελικά στην αύξηση του χρόνου παραμονής των τουριστών στις

περιοχές ενδιαφέροντος Εξάλλου με αυτό τον τρόπο ο αγροτικός τουρισμός αποτελεί ένα εργαλείο

απομάκρυνσης από τις οικονομίες κλίμακος και προσέγγισης των οικονομιών σκοπού δημιουργώντας

πρόσθετες εισροές όχι μέσω της μεγιστοποίησης του αριθμού των επισκεπτών αλλά διαμέσου της

μεγιστοποίησης των δυνατοτήτων που έχουν οι επισκέπτες να δαπανήσουν χρήματα

Βέβαια το LEADER δεν είναι ένα πρόγραμμα τουριστικής ανάπτυξης αλλά ένα πρόγραμμα αγροτικής

ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο Η τουριστική επένδυση στα πλαίσια του LEADER εκτός από βασική διέξοδο

εναλλακτικής απασχόλησης πρέπει να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης παραγωγό δραστηριοτήτων σε άλλους

τομείς γι αυτό και πρέπει να αναπτυχθεί ένας τουρισμός ποιότητας Έτσι ο αγροτικός τουρισμός θα παίξει

έστω και δύσκολα ένα πολυλειτουργικό ρόλο στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου ή όπως

χαρακτηριστικά αναφέρει ο Καζακόπουλος κα (2000) να γίνει η ατμομηχανή που θα σύρει το τραίνο της

ανάπτυξης

586


Αναπτυξιακή Εταιρία Νομού Θεσσαλονίκης (ΑΝΕΘ) ΑΕ (1996) Τελική Έκθεση Προγράμματος LEADER I

Θεσσαλονίκη ΑΝΕΘ ΑΕ

Αναπτυξιακή Εταιρία Νομού Θεσσαλονίκης (ΑΝΕΘ) ΑΕ (2001) Τελική Έκθεση Τοπικού Προγράμματος

Πρωτοβουλίας LEADER II Θεσσαλονίκη ΑΝΕΘ ΑΕ

Αναπτυξιακή Εταιρία Νομού Θεσσαλονίκης (ΑΝΕΘ) ΑΕ (2002α) Σχέδιο τοπικού προγράμματος LEADER+

για το Νομό Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη ΑΝΕΘ ΑΕ

Αναπτυξιακή Εταιρία Νομού Θεσσαλονίκης (ΑΝΕΘ) ΑΕ (2002β) Σχέδιο τοπικού προγράμματος LEADER+

για το Νομό Θεσσαλονίκης Αναμορφωμένη πρόταση Θεσσαλονίκη ΑΝΕΘ ΑΕ

Αναπτυξιακή Εταιρία Νομού Θεσσαλονίκης (ΑΝΕΘ) ΑΕ (2005) Ενδιάμεση αξιολόγηση του τοπικού

προγράμματος LEADER+ στο Νομό Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη ΑΝΕΘ ΑΕ

Ανθοπούλου Θ Ιακωβίδου Ο Κουτσούρης Α Σπιλάνης Ι (1998) ldquoΧωρικές και Αναπτυξιακές Διαστάσεις

του Αγροτουρισμού στην Ελλάδαrdquo Εισήγηση στο 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αγροτικής Οικονομίας

Ανασυγκρότηση του Αγροτικού Χώρου 11-13 Δεκεμβρίου 1998 Αθήνα

Ανώνυμος (1992) ldquoΜία πρώτη απεικόνιση του προγράμματος LEADERrdquo Leader Magazine No 2 σελ 4-5

Ανώνυμος (1993) ldquoLEADER et le tourisme ruralrdquo Leader Magazine No 4 σελ 10-12

Δίκτυο LEADERΑΝΚΟ ΑΕ (2001) Τα επιτεύγματα και η συνδρομή της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER

II στην Ελλάδα 1994-1999 Αθήνα

Εμμανουηλίδου Μ (2004) Η εφαρμογή της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER στην Ελλάδα Η περίπτωση του

Νομού Θεσσαλονίκης Μεταπτυχιακή διατριβή Θεσσαλονίκη Σχολή Γεωτεχνικών Επιστημών Τμήμα

Γεωπονίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Επιτροπή Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (1993) Το μέλλον των Κοινοτικών Πρωτοβουλιών στο πλαίσιο των

διαρθρωτικών ταμείων CΟΜ (93) 282 Τελικό

European Commission (1999) Ex-Post Evaluation of the Leader I Community Initiative GENERAL REPORT

Brussels

European Commission (2003) Ex-post Evaluation of the Community Initiative LEADER II Final Report

Vienna

Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2000) Ανακοίνωση της Επιτροπής προς τα κράτη-μέλη της 14ης Απριλίου 2000 με την

οποία καθορίζονται οι γενικές κατευθύνσεις για την κοινοτική πρωτοβουλία όσον αφορά την αγροτική ανάπτυξης

(Leader+) Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων

Iakovidou O Partalidou M Manos B (2000) ldquoRural Tourism Agritourism A challenge for the

development of the Greek countrysiderdquo paper presented for the 1o World Forum on Agritourism and Rural

Tourism Agrotourism and Rural Tourism A Key option for the Rural Integrated and Sustainable Development

Strategy Perugia Italy 21-22 September 2000 pp 65-70

587

Ιακωβίδου Ό (2003) ldquoΕμπειρίες από την ανάπτυξη του αγροτουρισμού στην Ελλάδαrdquo Εισήγηση σε συνέδριο

με θέμα laquoΟικοτουρισμός και άλλες εναλλακτικές προτάσεις για τον τουρισμό στις προστατευόμενες περιοχέςraquo 7-8

Νοεμβρίου 2003 Κως

Internet httpeuropaeuintcommagriculturerurleaderplusindex_elhtm

Καζακόπουλος Δ Κλωνάρης Σ Κουτσούρης Α (2000) ldquoΗ δημιουργία επίλεκτων αγορών ως μοχλός

αγροτικής ανάπτυξηςrdquo Εισήγηση στο 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Αγροτικής Οικονομίας με θέμα Αναζητώντας το

Αύριο της Ελληνικής Γεωργίας 24-25 Νοεμβρίου 2000 Θεσσαλονίκη

Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (1999) Ολοκληρωμένη ανάπτυξη του αγροτικού χώρου Γνώμη της ΟΚΕ

Αθήνα

Steichen R (1993) ldquoΑπό το leader στο leader 2rdquo LEADER Magazine Νο 3 σελ 4-5

Steichen R (1994) ldquoΤο ευρωπαϊκό δίκτυο LEADER IIrdquo LEADER Μagazine No 6 σελ 10-12

Τσάρτας Π Θανοπούλου Μ (1994) Γυναικείοι Αγροτοτουριστικοί Συνεταιρισμοί στην Ελλάδα Αθήνα

Κέντρο Ερευνών για τις Γυναίκες της Μεσογείου

Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (2006) Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κοινοτικής Πρωτοβουλίας

LEADER+ (2000-2006) 9η Συνεδρίαση Επιτροπής Παρακολούθησης Μάιος 2006 Ηράκλειο Κρήτη

Υπηρεσία Διαχείρισης ΕΠ ΚΠ LEADER+

Υπουργείο Γεωργίας (1995) Ελληνικό Πρόγραμμα Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER II 1994-1999 Αθήνα

Υπουργείο Γεωργίας

Υπουργείο Γεωργίας (1996) Τελική Έκθεση Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER I Τεύχος 1 Αθήνα


Υπουργείο Γεωργίας (2002) Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Κοινοτικής Πρωτοβουλίας LEADER+ (2000-2006)

Τόμος Β Ex-ante αξιολόγηση Αθήνα Υπουργείο Γεωργίας


Σχέδιο 1ης Αναθεώρησης Τόμος Α Αθήνα Υπηρεσία Διαχείρισης ΕΠ ΚΠ LEADER+

Van Depoele Laurent (1997-1998) ldquoΗ αγροτική ανάπτυξη για την περίοδο 2000-2006 Το συνέδριο

καθιερώνει το ρόλο του LEADERrdquo Leader magazine No 16 σελ 4-5

588

Περίληψη














LEADER+

Οι Τουριστικές δραστηριότητες στην ύπαιθρο Μια πρόταση σχεδιασμού και προώθησης του αγροτουρισμού στη χώρα μας

Στέφανος Καραγιάννης

Περίληψη Μπορεί να ισχυριστεί κανείς σήμερα ότι η ευρωπαϊκή τάση για τον αγροτουρισμό είναι να μετατραπεί σε νέα τουριστική αγροτουριστική βιομηχανία με ελπιδοφόρα μηνύματα γρήγορης και δυναμικής ανάπτυξης Η συμπληρωματικότατα του τουρισμού στις γεωργοκτηνοτροφικές δραστηριότητες είναι το βασικό κριτήριο επιλογής και αξιολόγησης των αναπτυξιακών σχεδίων αγροτουρισμού που ενισχύονται και από την Ευρωπαϊκή Ένωση Τούτη την πραγματικότητα δεν πρέπει να την αγνοεί η ελληνική πολιτεία η οποία οφείλει να αναπροσαρμοστεί και να ξεφύγει από το laquoιδεώδες πλαίσιοraquo που του έχει θέσει μέχρι τώρα το Υπουργείο Γεωργίας (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων) και πρέπει να ενταχθεί σε μια άλλη λογική που θα την διατυπώσει ειδικό επιστημονικό όργανο laquo Σχέδιο Αγροτουριστικής Ανάπτυξηςraquo και θα το στηρίξει με μέτρα συγκεκριμένων πολιτικών

Κάθε αβελτηρία καθυστέρηση ή άρνηση υιοθέτησης νέας στρατηγικής και νέων πολιτικών για τον αγοροτουρισμό μας θα οδηγήσει σε ουσιαστική αποτυχία και τις μέχρι τώρα προσπάθειες ενώ οφείλουμε να ισχυρισθούμε ότι η παρούσα στιγμή είναι η καταλληλότερη για καινοτόμες δράσεις και παρεμβάσεις που θα απογειώσουν τον ελληνικό αγροτουρισμό Εισαγωγή Ο τουρισμός θεωρείται σήμερα ndashδιεθνώςndash μια από τις σημαντικότερες laquoκοινωνικές και οικονομικές δυνάμειςraquo αλλά τα οικονομικά οφέλη που μπορούν να προκύψουν από αυτόν ενδεχομένως να σημαίνουν μελλοντικό υποβιβασμό των ανθρώπινων και φυσικών πόρων γεγονός που δεν πρέπει να αγνοείται από τους κρατικούς αξιωματούχους και από τον επιχειρηματικό κόσμο που ndashπάντοτεndash αποβλέπουν στη μεγιστοποίηση του συνολικού οικονομικού αποτελέσματος και στην παντί τρόπω αύξηση των κερδών Η ιδιοτυπία του τουρισμού όμως έγκειται στο ότι η εξαγωγή των δικών laquoπροϊόντωνraquo(ήλιος θάλασσα πολιτισμός ιστορία) προϋποθέτει την εισαγωγή ανθρώπων (τουρίστες) Ουσιαστικά δηλαδή το εγγενές χαρακτηριστικό της ανάπτυξης του τουρισμού είναι ότι φέρνει σε επαφή δύο ανθρώπους ή και δύο πολιτισμούς (συχνά διαφορετικούς) ΠΤσάρτας 199 Η Ανάπτυξη νέων μορφών τουρισμού απαιτούν σωστά σχεδιασμένες τοπικές πρωτοβουλίες και κινητοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού (εκπαίδευση πληροφόρηση ευαισθητοποίηση σχετικά με την αξία των πόρων τη προστασία τους την ανάδειξή τους) που θα συμβάλει στην πολιτιστική ενεργοποίηση του Σπιλάνης Ιωάννης(1995) Η τουριστική ανάπτυξη πρέπει να καθοδηγείται από προσεκτική πολιτική προγραμματισμού τέτοια που δεν θα στηρίζεται σε ισολογισμούς και κέρδη ή χαμένες ευκαιρίες αλλά και σε ιδεώδη και αρχές που τα διέπουν πρακτικές που οδηγούν στην ανθρώπινη ευημερία και ευτυχία Η αναλυτική παρατήρηση μία από τις

589

τρεις διαστάσεις στην επιστημονική προσέγγιση του προβλήματος είναι και η συνθετική διεπιστημονική laquoη οποία προσεγγίζει την τουριστική ανάπτυξη όχι μόνο ως οικονομικό αλλά και ως κοινωνικό-πολιτισμικό φαινόμενο και θα εξέταζε την τουριστική περιοχή ως ένα σύστημα στο οποίο ο τουρισμός λειτουργεί ως φορέας αλλαγών σε πολλά επίπεδαraquoΜανωγλου Ε- Τσάρτας Π- Μάρκου Α ndash Παπλιάκου Β (1998) Μια υγιής αναπτυξιακή πολιτική μπορεί να έχει ως ευχάριστο αποτέλεσμα την ανάπτυξη των τουριστικών επιχειρήσεων και ταυτόχρονα τη διατήρηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων που προσελκύουν επισκέπτες

Ο τουρισμός συσχετίζεται εκ των πραγμάτων με το κράτος και την κοινωνία με την περιοχή και τη χώρα με το σήμερα (στο οποίο ενυπάρχει το παρελθόν) και το αύριο γιrsquo αυτό και απαιτείται συνεχής εξέταση πολλών δύσκολων ζητημάτων για τον προγραμματισμό της ανάπτυξης του

Η ποιότητα της αισθητικής για την αρχιτεκτονική οικημάτων και οικισμών για το τοπίο και το περιβάλλον για την περιβαλλοντική αναμόρφωση και τη φυσική ομορφιά για την προστασία και διαφύλαξη της φύσης για τη διαχείρισηndashχρήση της γης για τις οικονομικές στρατηγικές και τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη της οικονομίας για την απασχόληση για τις μεταφορές για τις ενεργειακές πηγές και την ενεργειακή αυτονομία για τη μόρφωση για τα πληροφοριακά και ερμηνευτικά συστήματα και άλλα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη διαμόρφωση μιας αναπτυξιακής τουριστικής πολιτικής

Συνήθως τα προλεχθέντα laquoζητήματαraquo λησμονούνται στην πορεία και η αναπτυξιακή πολιτική εκδηλώνεται με αριθμούς διότι οι αριθμοί διαβάζονται πιο εύκολα από όλους και ταυτόχρονα συγκεκριμενοποιούν τους επιδιωκόμενους στόχους Έτσι για τον ελληνικό τουρισμό κυρίαρχος στόχος είναι η επίτευξη 203 εκατομμυρίων αφίξεων τουριστών και εσόδων 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέχρι το έτος 2010 σύμφωνα με σχετική μελέτη του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) που έχει τίτλο laquoΕλληνικός Τουρισμός 2010 Στόχοι και Στρατηγικήraquo Κατά την συγκεκριμένη μελέτη οι στόχοι θα είναι εφικτοί μόνο στην περίπτωση που η Ελλάδα προχωρήσει άμεσα στην ανάπτυξη μιας σειράς υποστηρικτικών υποδομών που θα ευνοήσουν την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού και που θα αμβλύνουν την έντονη εποχικότητα που χαρακτηρίζει την τουριστική ζήτηση για τη χώρα μας

Συγκεκριμένα μέχρι το έτος 2010 η Ελλάδα πρέπει να δημιουργήσει 46 γήπεδα γκολφ 15 αυτόνομα συνεδριακά και εκθεσιακά κέντρα 24 κέντρα θαλασσοθεραπείας και 42 μαρίνες γεγονός που σημαίνει ότι με αυτές τις επενδύσεις ndash υποδομές η χώρα μας πρόκειται να αυξήσει το μερίδιο αγοράς της (το 2010) στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια τουριστική αγορά και ότι θα υπάρξει προσέλκυση υψηλότερου αριθμού τουριστών γεγονός που θα συμβάλει στην αύξηση της κατά κεφαλήν τουριστικής δαπάνης από 704 δολάρια που ήταν το έτος 2000 σε 738 δολάρια το έτος 2010

11 Η ελληνική τουριστική βιομηχανία Το τουριστικό προϊόν σε έναν συγκεκριμένο προορισμό αποτελείται από τα αξιοθέατα τις εγκαταστάσεις και τις υπηρεσίες που χρησιμοποιεί ή επισκέπτεται κανείς κατά την παραμονή του Επίσης περιλαμβάνει οτιδήποτε συμβαίνει στους τουρίστες - τη συνολική εμπειρία που βιώνουν Roger Doswell (2002) Με αυτά τα δεδομένα που ήδη προαναφέραμε υπάρχει η εκτίμηση ότι η πορεία του ελληνικού τουρισμού θα εξαρτηθεί από το ύψος και το είδος των επενδύσεων του τουριστικού τομέα παραβλέποντας ότι η ανάπτυξη του μαζικού τουρισμού και η εξέλιξή του σε τουριστική βιομηχανία οφείλεται κυρίως στην εξυπηρέτηση των

590

πελατών Όλες οι επεκτάσεις των τουριστικών εγκαταστάσεων και υπηρεσιών δεν υπήρξαν αποτέλεσμα των επενδύσεων και μόνο Εκτός από ορισμένες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις είναι βέβαιο ότι ο ελληνικός τουρισμός που ξεκίνησε σαν laquoαγροτουρισμόςraquo με κυρίαρχη φιλοσοφία την εξυπηρέτηση και φροντίδα του πελάτη ndashπρόκειται για στοιχείο απαραίτητο για την επιβίωση του τουρισμού- οφείλει την ανάπτυξή του στην πατροπαράδοτη ελληνική φιλοξενία και στην φροντίδα του πελάτη Αυτά τα δύο laquoστοιχείαraquo συνέβαλαν καθοριστικά στη δημιουργία της ελληνικής τουριστικής βιομηχανίας και τα οποία ουδεμία έχουν πλέον εφαρμογή μέσα σε αυτή τη βιομηχανία

Είναι αλήθεια ότι σχεδόν όλες οι επιχειρήσεις παροχής φιλοξενίας αποδέχονται τη δογματική άποψη laquoο πελάτης έχει πάντα δίκιοraquo αλλά φαίνεται πως αυτή δεν ισχύει σε περιόδους οικονομικής κάμψης με συνέπεια να μην διατίθενται οικονομικοί πόροι για την ειδική εκπαίδευση του προσωπικού τους

Με τούτη μας την ανάλυση θέλουμε να τονίσουμε το πόσο σημαντικό laquoστοιχείοraquo και για την ανάπτυξη και του αγροτουρισμού είναι ο πελάτης του οποίου η προσέλκυση δεν είναι μια εύκολη υπόθεση Φρονούμε ότι μια στρατηγική για τον αγροτουρισμό που θα άφηνε από έξω τον πελάτη δεν θα μπορούσε ποτέ να έχει επιτυχία Αυτός είναι ο λόγος που θεωρούμε ότι ένας υγιής προγραμματισμός του ελληνικού τουρισμού είναι απαραίτητος και μπορεί να αποβεί θετικός και να εγγυηθεί την τουριστική ανάπτυξη μόνον όταν υπάρξουν στρατηγικές επιλογές για όλες τις μορφές τουρισμού αλλά και εξειδικευμένες πολιτικές και συγκεκριμένα μέτρα προς εφαρμογή που από τη μία θα πολλαπλασιάσουν τα πλεονεκτήματα και από την άλλη θα ελαττώνουν ελαχιστοποιούν τα μειονεκτήματα

Στη στρατηγική εξυπηρέτησης του πελάτη ιδίως σε περιόδους οικονομικών κάμψεων όπου ο ανταγωνισμός για την εύρεση πελατών (ακόμα και με μειωμένο εισόδημα) είναι πολύ έντονος η εκπαίδευση του προσωπικού θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική Οι επιχειρήσεις τουρισμού και αναψυχής που είναι υπέρ της laquoτελειότητας στην εξυπηρέτηση των πελατώνraquo ξεπερνούν ευκολότερα την οικονομική κάμψη από οποιαδήποτε άλλη επιχείρηση που δίνει μικρότερη σημασία σε αυτό το θέμα Οι ασχολούμενοι με αυτό το θέμα (ειδήμονες ή επιχειρηματίες) προσέγγισαν την ερμηνεία και το περιεχόμενο του όρου laquoπελάτηςraquo είτε με καταφατικό τρόπο είτε με επαγωγή laquoεκ του αντιθέτουraquo έχοντες πάντοτε κατά νου την laquoεξυπηρέτηση του πελάτηraquo Έτσι με λακωνικό τρόπο έχουν αποφανθεί ότι οι πελάτες Είναι οι πιο σημαντικοί άνθρωποι για την επιχείρηση Δεν εξαρτώνται από εμάς αλλά εμείς εξαρτιόμαστε από αυτούς Δεν αποτελούν διακοπή διάλειμμα στην εργασία μας αλλά αυτοί είναι ο σκοπός της εργασίας μας Dieter Herbestreit (`1985) Δεν ερχόμαστε σε αντίλογο μαζί τους Δεν είναι αριθμοί και στατιστικές αλλά ανθρώπινα όντα με αισθήματα Είναι αυτοί που μας φέρνουν τις ανάγκες τους και εμείς τις ικανοποιούμε προκαλώντας κέρδος και στις δύο πλευρές Έχουν πάντα δίκιοraquo 12 Η ποιότητα του τομέα παροχής υπηρεσιών Ο τομέας της παροχής υπηρεσιών είναι ο σημαντικότερος και ο ταχύτερα αναπτυσσόμενος τομέας της ελληνικής οικονομίας ndashκατά τις δύο τελευταίες δεκαετίεςndash και αυτό πιστοποιείται από τις εξελίξεις των δυναμικών κλάδων ορισμένων υπηρεσιών όπως είναι για παράδειγμα τουριστικές υπηρεσίες ξενοδοχεία τουριστικά γραφεία ενοικιάσεις αυτοκινήτων και σκαφών ναυτιλιακές εταιρείες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες ασφαλιστικές εταιρείες τράπεζες εταιρείες διαχείρισης αμοιβαίων κεφαλαίων πιστωτικές κάρτες νοσηλευτικές μονάδες αεροπορικές εταιρείες εστιατόρια αλυσίδες πολυκαταστημάτων

591

Στις υπηρεσίες συμπεριλαμβάνονται -η εισαγωγή και διάθεση των αγαθών καιndash μέρος των δραστηριοτήτων των μονάδων παραγωγής (όπως είναι η διανομή των προϊόντων και η εξυπηρέτηση πελατών) Είναι εξάλλου γνωστό ότι όλες ανεξαιρέτως οι μονάδες βιομηχανικής παραγωγής περιλαμβάνουν και δραστηριότητες εξυπηρέτησης όπως είναι πχ η υποδοχή πελατών η ενημέρωση πελατών ή υποψηφίων πελατών η επίλυση προβλημάτων πελατών κλπ

Το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών βασίζεται ndashσε μεγάλο βαθμόndash στην ποιότητά τους που συναρτάται άμεσα από την laquoπροσωπικότηταraquo του προσωπικού Για παράδειγμα ο σερβιτόρος μιας μονάδας παροχής φιλοξενίας μπορεί να σερβίρει με τον ενδεδειγμένο τρόπο αλλά με παγωμένο χαμόγελο ο υπάλληλος μιας ασφαλιστικής εταιρείας μπορεί να είναι εξυπηρετικότατος στο να βοηθήσει τον πελάτη να ακυρώσει το συμβόλαιό του χωρίς ωστόσο να καταβάλει ιδιαίτερη προσπάθεια ώστε να τον πείσει για το αντίθετο κά Η ποιότητα έχει δύο σκέλη (α) το ένα σκέλος αφορά στη λειτουργία της ποιότητας αυτής καθrsquo αυτής για την ίδια την επιχείρηση (β) το άλλο σκέλος έχει σχέση με την εμφάνιση εικόνα της εταιρείας προς τα έξω

Είναι πολύ βασικό στοιχείο για τη λειτουργία μιας επιχείρησης παροχής υπηρεσιών το να μπορέσει να ξεκαθαρίσει τι σημαίνει ποιότητα για εκείνη την ίδια ενώ για την επιχείρηση παραγωγής προϊόντων είναι εύκολο να προσδιορίσει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των προϊόντων που παράγει και το εύρος μέσα στο οποίο θα πρέπει να κινούνται αυτά ώστε να χαρακτηρισθούν ως ποιοτικά ή μη ποιοτικά

Για τις υπηρεσίες όμως τα πράγματα είναι δύσκολα γιατί δεν μπορεί κάποιος να αναλύσει και να καθορίσει τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της υπηρεσίας που προσφέρει και είναι δύσκολο να καθορίζει το εύρος εντός του οποίου να κινούνται αυτά τα χαρακτηριστικά Παρrsquo όλα αυτά υπάρχει ένα μέγιστο και ένα ελάχιστο και για τις υπηρεσίες που καθορίζεται από το κόστος τους Έτσι πχ το να είναι καθαρός διάδρομος μιας επιχείρησης φιλοξενίας είναι ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό αλλά το εάν τον καθαρίζουμε μία φορά και όχι δύο φορές την ημέρα σημαίνει πως αυτόματα ορίζουμε και ένα εύρος

Αν πρόκειται όμως για διάδρομο νοσοκομείου και δεν τον καθαρίζουμε μία φορά την ημέρα σημαίνει πως δεν παρέχουμε ποιοτική υπηρεσία αν όμως τον καθαρίζουμε πάνω από δυο φορές την ημέρα σημαίνει πως παρέχουμε ποιοτική υπηρεσία αλλά λόγω του υψηλού κόστους το νοσοκομείο δεν θα επιβιώσει

Ώστε η έννοια της παροχής υπηρεσιών είναι σύνθετη και περιλαμβάνει υπηρεσίες που υπερβαίνουν τα στενά πλαίσια παροχής συγκεκριμένου προϊόντος αφού αποσκοπούν στο να ικανοποιήσουν ευρύτερες και πιο πολύπλοκες ανάγκες των πελατών

Κατά την περίοδο που διανύουμε η ποιότητα παίζει ίσως σημαντικότερο ρόλο στην ανάπτυξη όχι μόνο των επιχειρήσεων αλλά γενικότερα στην ανάπτυξη της κοινωνίας Σκοπός της κάθε επιχείρησης είναι να παράγει προϊόντα ή υπηρεσίες με όσο το δυνατόν υψηλότερη ποιότητα στο δυνατόν χαμηλότερο κόστος Αυτή τους η προσπάθεια συνοδεύεται από ελέγχους από συνεχή βελτίωση του εξοπλισμού και της παραγωγικής διαδικασίας ώστε να παράξουν ποιοτικά αναβαθμισμένα προϊόντα

Η προσπάθεια των επιχειρήσεων για παραγωγή παροχή υψηλής ποιότητας προϊόντων υπηρεσιών κατέχει πρωτεύουσα θέση στο πλαίσιο του laquoελεύθερου ανταγωνισμούraquo αφού ο καταναλωτής έχει παύσει να είναι πια ένας απλός laquoαγοραστήςraquo χωρίς αντίρρηση σε ότι του προσφέρουν οι επιχειρήσεις Η κοινωνική απαίτηση για παροχή υψηλής ποιότητας προϊόντων υπηρεσιών έχει οδηγήσει τους καταναλωτές σε συναφείς οργανώσεις που πιέζουν για θέσπιση όρων και κανόνων ποιότητας και τήρησης συγκεκριμένων προδιαγραφών για τα διάφορα προϊόντα

592

γεγονός που έχει υποχρεώσει ή εξαναγκάσει τις περισσότερες επιχειρήσεις να τηρούν τους προβλεπόμενους κανόνες ποιοτικής παραγωγής προϊόντων υπηρεσιών

13 Η άλλη όψη της αγροτουριστικής ανάπτυξης Είναι φορές που οι άνθρωποι αγνοούν ή αποφεύγουν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους λόγους και τις αιτίες που μετέτρεψαν σε μειονεκτικές περιοχές το μέγιστο ποσοστό του αγροτικού χώρου στις οποίες ndash ακόμα και στα χρόνια της Οθωμανοκρατίας ndash άνθισαν και άκμασαν οι laquoελληνικές κοινότητεςraquo ως τα πρώιμα αστικά κέντρα της Βαλκανικής Στην καταναλωτική συμπεριφορά των αγροτικών νοικοκυριών υπάρχει μια ουσιαστική ιδιοτυπία η οποία προκύπτει από το γεγονός ότι ένα μέρος της παραγωγής χρησιμοποιείται για να συμβάλλει στην αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης των μελών του νοικοκυριού και στην κάλυψη λοιπών αναγκών τους ενώ το υπόλοιπο διατίθεται στην αγορά Ροή Παναγιωτόπουλου (1984)

Με μια μικρή ιστορική διαδρομή των ανθρώπων της κάθε μικρής ελληνικής γωνιάς της περιφέρειας αισθανόμαστε τις αιτίες εγκατάλειψης Και μάλιστα η πολιτεία πολλές φορές αγνοεί εκείνους που καίνε τα δάση εκείνους που κτίζουν αθορύβως αυθαίρετα εκείνους που με τα κεφάλαια και τις επιχειρήσεις τους προσέβαλαν βάναυσα και υποβάθμισαν ή κατέστρεψαν το αστικό και το φυσικό περιβάλλον εκείνους που μετέτρεψαν τους αγροτικούς πληθυσμούς σε μικροαστούς καταναλωτές των τηλεοπτικών εκπομπών εκείνους που σιχαίνονται τους laquoεπαρχιώτεςraquo τους laquoαγροίκουςraquo της ελληνικής υπαίθρου αλλά προτιμούν τη laquoχωριάτικη σαλάταraquo στα ντόπια εστιατόρια τα laquoχωριάτικα αυγάraquo για τα παιδιά τους τις laquoαλανιάρες χωριάτικες κότεςraquo γιαhellipσούπα Μήπως όμως παρόλα αυτά τελικά ο αγροτουρισμός είναι μια εξόχως ενδιαφέρουσα laquoπροοπτικήraquo για νέα κέρδη σε μια προσπάθεια που χωρούν laquoνεόπλουτοιraquo και laquoπαλαιόπλουτοιraquo με τη συνδρομή του κράτους και την ανοχή των πολιτών Τι είναι εν τέλει ο αγροτουρισμός Παροχή υπηρεσιών από καλοκάγαθους και αφελείς αγρότες στο χώρο τους προς τους βολεμένους αστούς που δεν έχουν hellipιερό και όσιο 14 Αγροτουρισμός μια πολυδιάστατη δραστηριότητα

Από την ελληνική βιβλιογραφία αλιεύει κανείς στοιχεία για τον αγροτουρισμό όπως laquoΟ Αγροτουρισμός ως μια ειδική μορφή τουριστικής δραστηριότητας που αναπτύσσεται σε χώρο μη αστικό προϋποθέτει καταρχήν την αναγκαιότητα προσδιορισμού του συγκεκριμένου καταναλωτικού προτύπου στον χώρο αυτό Με τη σειρά του ο προσδιορισμός του καταναλωτικού προτύπου απαιτεί την οριοθέτηση του όρου laquoαγροτουρισμόςraquo Λεωνίδας Παπακωνσταντινίδης (1992) laquoΟ αγροτουρισμός είναι εκείνη η τουριστική δραστηριότητα που αναπτύσσεται σε χώρο μη αστικό από τους ασχολουμένους κυρίως στον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα και ειδικότερα σε οικογενειακής ή συνεταιριστικής μορφής μικρές τουριστικές μονάδες παροχής αγαθών και υπηρεσιών και που στηρίζεται στην αξιοποίηση των φυσικών πολιτιστικών και ανθρώπινων τοπικών πόρων ικανοποιεί εξειδικευμένες προσωπικές ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου και αποβλέπει στη συγκράτηση και παλιννόστηση του γηγενή πληθυσμού στην ενίσχυση του αγροτικού εισοδήματος και της τοπικής οικονομίας και στην άνοδο του βιοτικού του επιπέδουraquo Αποστολόπουλος Κωννος (1997) Το νόημά του όπως αντιλαμβάνεται κανείς είναι να φέρει τον επισκέπτη σε επαφή με τη φύση καθώς και με τις δραστηριότητες στην ύπαιθρο στις οποίες θα μπορεί να συμμετέχει να ψυχαγωγηθεί και να νοιώσει τη χαρά της περιήγησης της γνώσης της πληροφόρησης και της ανακάλυψης Να κινητοποιήσει τις παραγωγικές πολιτισμικές και αναπτυξιακές δυνάμεις του τόπου συμβάλλοντας έτσι στην αειφόρο οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του αγροτικού χώρου Συμπεραίνει κανείς ότι ο

593

αγροτουρισμός πέρα από μια ήπια εναλλακτική μορφή βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης προσφέρει και πολυδραστηριότητες στον αγροτικό χώρο ο οποίος συμβάλλει ακόμα ώστε ο επισκέπτης να γνωρίζει τον αγροτικό χώρο τα πολιτισμικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του χώρου αυτού τις αγροτικές ασχολίες τα τοπικά προϊόντα την παραδοσιακή κουζίνα και την καθημερινή ζωή των κατοίκων Ο τουρισμός στον αγροτικό χώρο συχνά επιλέγεται ως αναπτυξιακός άξονας με στόχο να ανταπεξέλθει η τοπική παραγωγική δομή στις νέες οικονομικές συνθήκες Η ανάπτυξη του αγροτουρισμού προσφέρεται ως μια εναλλακτική λύση ανάμεσα στις νέες μορφές τουρισμού Ανήκει στη κατηγορία του τουρισμού που διαφοροποιείται σε σχέση με το βασικό παράγοντα του χώρου και του χρόνου εκδήλωσης των τουριστικών δραστηριοτήτων ΟΑΝΑΚ (Δεκ 1996) Ο αγροτουρισμός δεν είναι απλά ο τουρισμός που βασίζεται στις laquoφάρμεςraquo αλλά περιλαμβάνει διακοπές σε αγροκτήματα στη φύση και συνδυάζεται με οικοτουρισμό πεζοπορία ορειβασία με τουρισμό περιπέτειας αθλημάτων υγείας με εξορμήσεις και ποδηλασίες στη φύση με αλιευτικό τουρισμό που αξιοποιεί την τοπική και εθνική πολιτιστική κληρονομιά Αρα ο αγροτουρισμός περιλαμβάνει ένα πλήθος δραστηριοτήτων και ολοκληρώνεται με την παραδοσιακή φιλοξενία των επισκεπτών τουριστών από τους ανθρώπους της υπαίθρου Στην Ελλάδα χαρακτηρίζονται ως laquoειδικές μορφές τουρισμούraquo μεταξύ άλλων ο αγροτουρισμός hellipκαι με την προώθηση τέτοιων μορφών επιχειρείται από τη μια μεριά η αύξηση της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουρισμού η ποιοτική αναβάθμισή του η δημιουργία νέων πόλων τουριστικής έλξης η ορθολογικότερη χρονική και περιφερειακή κατανομή της ζήτησης η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος Παύλος Παυλίδης (1999)

Σε τούτη την κυρίαρχη αντίληψη περί αγροτουρισμού θέλουμε να αντιπαραβάλουμε μια άλλη οπτική θεώρηση ότι ο αγροτουρισμός είναι δημιούργημα του κουρασμένου καπιταλιστικού κόσμου των αναπτυγμένων χωρών δηλαδή είναι μια νέα αναπτυσσόμενη βιομηχανία Η ανάπτυξη λοιπόν της ελληνικής βιομηχανίας κατά τη δεκαετία του 1960 είναι συνδεδεμένη με μια καινούργια φάση της ελληνικής υπανάπτυξης διότι πρώτον δεν συνδέεται οργανικά με τους υπόλοιπους τομείς της ελληνικής οικονομίας δεύτερον βασίστηκε κυρίως στα κεφάλαια από το εξωτερικό και τρίτον τα κεφάλαια αυτά διοχετεύτηκαν στις βιομηχανικές επιχειρήσεις των αστικών κέντρων στα πλαίσια της πολιτιστικής της ανάπτυξης από πάνω προς τα κάτω διαδικασία η οποία λειτούργησε σε βάρος των μικρών επιχειρήσεων της περιφέρειας Στέλλα Παπαδάκη-Τζεδάκη(1999)

Με την ανάλυση αυτού του τουριστικού προτύπου και αναλύοντάς τον διασταλτικά πιστεύουμε ότι το περιεχόμενό του είναι ένας αναπτυσσόμενος κλάδος της οικονομίας μας μέσα στον καπιταλιστικό βιομηχανικό κόσμο η δε ανάπτυξή του αποδίδεται ευρέως στην αλλαγή των τάσεων και της συμπεριφοράς των καταναλωτών οι οποίοι έχοντας ένα υψηλότερο επίπεδο διαθέσιμου εισοδήματος προσπαθούν να το χρησιμοποιήσουν στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου τους στη βελτίωση των συνθηκών υγείας στην κατοχή αυτοκινήτων και στις αγορές επαναλαμβανόμενων διακοπών σαββατοκύριακου Το έντονο ενδιαφέρον τους για την ύπαιθρο εκδηλώθηκε κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες και έχει συνεισφέρει σε αυτό η αύξηση της διαφοροποίησης και η ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων μέσα στις αγροτικές περιοχές και στο πλαίσιο της τουριστικής βιομηχανίας με αποτέλεσμα να διαπιστώνεται ότι μέσα στη φιλοσοφία της τουριστικής βιομηχανίας οι άνθρωποι γίνονται πιο ενεργητικοί στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού Αυτό το

594

είδος ανάπτυξης μπορεί ndashεν μέρειndash να αποδοθεί και στις σημαντικές αλλαγές που έχουν επέλθει στην όλη δομή της παραδοσιακής αγροτικής οικονομίας

Βέβαια η σημερινή ανάπτυξη του αγροτουρισμού στις χώρες της ΕΟΚ ΕΕ είναι αποτέλεσμα της αναδιάρθρωσης του αγροτικού τομέα με χρηματικές ενισχύσεις από τα ταμεία της ΕΟΚ ΕΕ και με εφαρμογή μέτρων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ) που δημιούργησαν και ένα laquoφαινόμενο ώθησηςraquo δραστηριοτήτων εκτός γεωργίας με ενθάρρυνση των τουριστικών δραστηριοτήτων στον αγροτικό χώρο

Οι χρηματικές ενισχύσεις και οι νέες δραστηριότητες ήρθαν να τονώσουν την παραδοσιακή αγροτική οικονομία η οποία είχε σημαντικές πτώσεις στο επίπεδο του πραγματικού εισοδήματος των αγροτών μέσα από τις παραδοσιακές πρακτικές Εξάλλου η συνεχής βελτίωση της τεχνολογίας και η υιοθέτηση της από πλειάδα δραστηριοτήτων απασχόλησης είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης του εργατικού δυναμικού έξω από τον αγροτικό χώρο

Ο αγροτουρισμός θεωρήθηκε βιώσιμη εναλλακτική λύση στην παραδοσιακή πρακτική και έγινε αποδεκτή από τον κόσμο της υπαίθρου αλλά και από τους ανθρώπους της τουριστικής βιομηχανίας οι οποίοι ενδιαφέρονται για επέκταση των δραστηριοτήτων τους στις αγροτικές περιοχές όπου πράγματι πραγματοποιείται η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου της περιφέρειας μέσω και της απαραίτητης τουριστικής υποδομής η συγκράτηση του αγροτικού πληθυσμού η δημιουργία συμπληρωματικής απασχόλησης η αποκέντρωση η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας διαφύλαξη και αξιοποίηση της πολιτιστικής τοπικής κληρονομιάς η ενεργοποίηση των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης Μιλτιάδης Λογοθέτης (1988) Οι δραστηριότητες στον αγροτουρισμό ποικίλουν και ndashγια την ώραndash επιτρέπουν όχι μόνον τις παραδοσιακές μεταποιητικές επιχειρήσεις (βασικά αγροτικές και της παραδοσιακής οικοτεχνίας) αλλά και νέες επιχειρήσει από ποικίλα περιβάλλοντα που εισχωρούν δυναμικά στην αγορά το αγροτουρισμού

16 Στρατηγικός σχεδιασμός Σε ότι αφορά στον ελληνικό αγροτουρισμό πρέπει να πούμε ότι δεν είναι καταγεγραμμένοι οι αγροτουριστικοί προορισμοί δεν είναι γνωστά τα είδη των θελγήτρων που προσφέρουν δεν είναι γνωστός ο αριθμός των επισκεπτών και το πόσοι επισκέπτες είναι αλλοδαποί και πόσοι ντόπιοι πόσων επισκεπτών είναι τα ταξίδια μονοήμερα και πόσων πολυήμερα ταξίδια (διήμερα τριήμερα τετραήμερα πενθήμεραhellip) όπως δεν είναι γνωστό το ύψος εξόδων δαπανών ανά τουρίστα ή ανά αγροτουριστική δραστηριότητα ή ανά αγροτουριστικό κέντρο καθώς και άλλες λεπτομέρειες της τουριστικής αγοράς Αξίζει να επισημανθεί ότι η τουριστική ελκυστικότητα κάθε χωρικής μονάδας ασφαλώς συντίθεται από πολλά και ετερογενή στοιχεία που η ποσοτική και η ποιοτική τους προσέγγιση για να διευκολυνθεί μια λειτουργική ανάλυση παρουσιάζει σημαντικές δυσκολίες και πιστεύεται ότι ιδιαίτερο ενδιαφέρον θα παρουσίαζε η διερεύνηση επιπτώσεων με τη χρησιμοποίηση ως αναλυτικού μέσου ενός τελειότερου προφίλ τουριστικής έλξης πάνω στις τουριστικές ροές και στην κινητικότητα Πρώτη βέβαια προυπόθεση γιrsquo αυτό είναι η ύπαρξη στατιστικών δεδομένων που αφορούν τις μεταξύ των χωρικών μονάδων μετακινήσεις (εισροές-εκροές) τουριστών Π Κομίλης(1986)

Γίνεται φανερό ότι για να χαράξει κανείς πολιτικές και στον αγροτουρισμό πρέπει να έχει συγκεκριμένα αριθμητικά δεδομένα Η μελέτη αυτών των δεδομένων θα οδηγήσει στη λήψη των ορθών αποφάσεων Οπότε ένα από τα μελήματα στρατηγικού σχεδιασμού είναι η συλλογή και πινακοποίηση αριθμητικών στοιχείων (Βλέπε υποδείγματα υποδειγμάτων)

595

Πίνακας Ι Επισκέψεις σε αγροτουριστικά θέλγητρα (έτος____)

Περιφέρεια Παραδοσιακ

οί οικισμοί Εθνικοί Δρυμοί

Υγροβιότοποι

Μουσεία Μονές Ιστορικές περιοχές

Σύνολο

1 Θράκης ndash Α Μακεδονίας

2 Κεντρικής Μακεδονίας

13 Κρήτης Σύνολο

Πίνακας ΙΙ Ιδιοκτησία αγροτουριστικών θελγήτρων Κρατική ΟΤΑ Ιδιωτών Ιστορικές ιδιοκτησίες

Αγροκτήματα Λαογραφικά Μουσεία

Εκθεσιακοί χώροι Συνεδριακά κέντρα Δρυμοί Υγροβιότοποι Λοιπά

Από μελέτη τέτοιων στοιχείων έχει προκύψει για τις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου ότι κυριαρχεί η μονοήμερη εκδρομή επίσκεψη προς τα περισσότερα αγροτουριστικά κέντρα (80 - 90) με υψηλό όμως επίπεδο δαπανών (45 - 50) και αυτό το τουριστικό ρεύμα προέρχεται σε υψηλό ποσοστό από γηγενείς εγχώριους επισκέπτες (90) Τέτοια στοιχεία για τον ελληνικό αγροτουρισμό δεν υπάρχουν Η εκτίμηση ότι σε μια εικοσαετία θα υπάρξει διπλασιασμός της οδικής κίνησης με ΙΧ αυτοκίνητα οιωνίζει θετικές εξελίξεις μετατροπής του αγροτουρισμού σε αγροτουριστική βιομηχανία με αύξηση της τουριστικής δραστηριότητας στον αγροτικό χώρο με σημαντικό πολλαπλασιασμό των μικρών φιλικών τουριστικών επιχειρήσεων με ιδιαίτερη συμβολή προς αυτή την κατεύθυνση και πολλών άλλων παραγόντων όπως οι τουρίστες που διαμορφώνουν νέες τάσεις και συμπεριφορές η κοινωνία υποδοχής που διαμορφώνει ήδη άλλο επίπεδο αποδοχής και συνεργασίας το κύκλωμα της τουριστικής βιομηχανίας που έχει διαμορφώσει νέο επίπεδο συνεισφοράς στον αγροτουρισμό οι επιχειρήσεις μεταφοράς που λειτουργούν με όλο και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) που συμβάλλουν στη δημιουργία της εικόνας του

596

αγροτουρισμού προωθώντας τον σε υψηλότερα επίπεδα η παρέμβαση των ΟΤΑ και του κράτους που διευκολύνουν τον αγροτουριστικό σχεδιασμό και χορηγούν κίνητρα και επιχορηγήσεις τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που υποστηρίζουν τις επενδύσεις και τα τολμηρά σχέδια του αγροτουρισμού Σε χώρες με μακρά αγροτουρισική παράδοση όπως η Σουηδία και η Ελβετία οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις που ασχολούνται με τον αγροτουρισμό φθάνουν το 20 του συνόλου στην Αυστρία το 10 στο Ηνωμένο Βασίλειο το 8 λιγότερο στη Γαλλία της τάξης του 2 μόνο 05 στην Ισπανία ενώ στην Ελλάδα και την Πορτογαλία οι εκμεταλλεύσεις αυτές είναι εντελώς περιθωρακές Ανθοπούλου Θ- Ιακωβίδου Ο Κουτσούρης Γ amp Σπιλάνης Ι (1998)

16 Κλειδιά του στρατηγικού σχεδιασμού Η πολυδρασηριότητα στον αγροτικό τομέα είναι φαινόμενο πολύ παλαιό που συνδέεται άμεσα με την ίδια τη φύση της αγροτικής εργασίας Αυτό που διαφοροποιεί τη μορφή της πολυδραστηριότητας ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια είναι αφενός ότι έπαψε να αφορά μόνον τους αρχηγούς οικογενειών ή συζύγους τους-όπως συνέβαινε παλιότερα ndash αλλά αφορά το σύνολο των μελών της αγροτικής οικογένειας και αφετέρου δεν ασκείται μόνο από φτωχούς αγρότες που αναζητούν συμπληρωματικό εισόδημα αλλά και από μεσαίους ή ευκατάστατους αγρότες οι οποίοι εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες που δημιουργεί η βιομηχανική και τουριστική ανάπτυξη στην επαρχία Πάρις Τσάρτας(1991) Τα θέματα κλειδιά που απασχολούν ένα στρατηγικό σχέδιο ανάπτυξης του αγροτουρισμού σε αγροτουρισιτκή βιομηχανία ndashπέρα από τη μόρφωση και την εκπαίδευση ndash είναι τα ακόλουθα που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπrsquo όψιν για την επιτυχή πορεία του ελληνικού αγροτουρισμού ο ρυθμός το είδος και το μέγεθος ανάπτυξης των αγροτουριστικών προϊόντων η βελτίωση υφιστάμενων σχεδίων και η καθιέρωση βιομηχανικών προτύπων σύμφωνα με τις προσδοκίες των καταναλωτών η υιοθέτηση κανόνων μάρκετινγκ(αφού οι μεταβαλλόμενες επιθυμίες ανάγκες και προτιμήσεις του κοινού κατά την διάρκεια των τελευταίων 20 με 30 ετών έχουν ανοίξει διάπλατα μια τεράστια αποθήκη με νέες ευκαιρίες μάρκετινγκ Ο τομέας της φιλοξενίας και των ταξιδιών έχει ανταπαντήσει με μια συναρπαστική παράταξη υπηρεσιών τροποποιημένων για συγκεκριμένες στοχευόμενες αγορές-ο τομέας έχει διδαχθεί να χρησιμοποιεί την τμηματοποίηση της αγοράς Alastair MMorrison(1999) ο συντονισμός δημοσίων και ιδιωτικών πρωτοβουλιών η ανάλυση της αγοράς (που προς το παρόν είναι ελλιπής περιορισμένη και διασπασμένη) Η ανάπτυξη του οδικού δικτύου και των οδικών μεταφορών (που απαιτούν άμεσα υποδομές και ιδιωτική και κρατική δράση) ο πιο ενεργός ρόλος της ηγεσίας της τουριστικής βιομηχανίας (ιδιωτικός και δημόσιος τομέας) Ο ρόλος της κυβέρνησης (που θεσπίζει όρους κανόνες μέτρα κίνητρα επιδοτήσεις κλπ) η μόρφωση και η εκπαίδευση (εκείνων που εργάζονται στην αγροτουριστική βιομηχανία) Ο αγροτικός τουρισμός (αγροτουρισμός) εξετάζεται ως μέσο για συγκρατημένη ανάπτυξη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και μερικά από τα παράδοξα ζητήματα που αντιμετωπίζονται για την επαρκή τουριστική ανάπτυξη εξετάζοντας ς τη σχέση με τα τελευταία της ανάπτυξης και εστιάζοντας κανείς την προσοχή του στον αγροτουρισμό μπορεί να καταλάβει ότι είναι ναι ιδιαίτερα κατάλληλος ως μέσο ανάπτυξης σε περιοχές με κατεξοχήν αγροτικό χαρακτήρα Derek R Hall (1998)

Η μόρφωση και η εκπαίδευση στον αγροτουρισμό πρέπει να προσφέρει συντονισμένα και περιεκτικά μαθήματα σε ανεξάρτητα άτομα που ενδιαφέρονται ή

597

που ασχολούνται ήδη με τον αγροτουρισμό Τα μαθήματα και τα εγχειρίδια (εκδόσεις ΥΠΕΠΘ ndash Παιδαγωγικού Ινστιτούτου) που απευθύνονται στους μαθητές της κατεύθυνσης laquoΕπιχειρήσεων Αγροτουρισμού Τροφίμων Αγροβιοτεχνίαςraquo του 2ου κύκλου του Τομέα laquoΓεωπονίας Τροφίμων και Περιβάλλοντοςraquo αποτελούν ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση αλλά δεν είναι αρκετό Θετικό είναι και το βήμα των ΑΕΙ και Α-ΤΕΙ που καθιέρωσαν σε ορισμένες Σχολές ή Τμήματα το μάθημα του αγροτουρισμού Φρονούμε όμως πως το όλο laquoσύστημαraquo επιδέχεται βελτιώσεις και προς αυτήν την κατεύθυνση διατυπώνονται οι ακόλουθοι στόχοι Να γίνουν κατανοητά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις του αγροτουρισμού στην καθημερινή λειτουργία τους Να επισημανθεί ποιος προσφέρει αγροτουρισμό τώρα και πώς θα είναι ο αγροτουρισμός στο μέλλον όταν μετεξελιχθεί σε τουριστική βιομηχανία Να στηριχθούν οι εκπαιδεύσεις που προσφέρονται ή γίνονται από τους ιδιοκτήτες αγροτουριστικών επιχειρήσεων Να διερευνηθεί το είδος και το περιεχόμενο της εκπαίδευσης που απαιτείται Να αναπτυχθεί ndash με βάση της πληροφορίες που συλλέγονται ndash ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα το οποίο να εγγυάται τη δυναμική εξέλιξη του αγροτουρισμού Να διατυπωθούν από τους άμεσα ενδιαφερόμενους προτάσεις για το τι πρέπει να περιέχει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα και για το πώς μπορεί αυτό να αξιοποιηθεί καλύτερα

Τα προγράμματα εκπαίδευσης των ανθρώπων του αγροτικού τουρισμού περιλαμβάνουν ndashσε εθνικό επίπεδοndash τους εξής βασικούς τομείς

Αγροτική οικονομία Αγροτικά επαγγέλματα Μαθήματα εκμάθησης ηλεκτρονικών υπολογιστών Μαθήματα ξενοδοχειακής και εστιατοριακής τέχνης Τουριστική οικονομία Μαθήματα οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων φιλοξενίας Εθνική και παγκόσμια τουριστική γεωγραφία Μαθήματα εθνικού πολιτισμού και λαογραφίας

Αν οι άνθρωποι του αγροτουρισμού δεν θεωρούν στο σύνολό τους τα μαθήματα κατάλληλα αφού τα μαθήματα αυτά έχουν ένα πολύ γενικό στόχο ενώ τα προβλήματα του αγροτουρισμού είναι πολύ συγκεκριμένα και δεν βρίσκουν λύση μέσα από τέτοια εκπαιδευτικά προγράμματα τότε οι τομείς στους οποίους οι άνθρωποι του αγροτουρισμού θα μπορούσαν και αναζητούν λύσεις και στις επόμενες ενότητες όπως

Βασικές γνώσεις χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών Τήρηση βιβλίων Διαφήμιση Ικανότητες έγγραφης επικοινωνίας Κουζίνα ειδικά για αγροκτήματα Μάρκετινγκ Φροντίδα του επισκέπτη Παραδοσιακή σπιτική παραγωγή κουζίνα

Λίαν προσεχώς κάποιες από τις ελληνικές μικρές αγροτουριστικές

επιχειρήσεις θα χάσουν τον laquoοικογενειακό χαρακτήρα τουςraquo θα laquoμεγαλώσουνraquo το μέγεθός τους και θα απασχολούν περισσότερα από 5 άτομα (φτάνοντας ενδεχομένως ορισμένες να απασχολούν περισσότερα και από 20-25 άτομα) εισερχόμενες έτσι στο πλαίσιο της αγροτουριστικής βιομηχανίας Και προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει στη βάση ενός στρατηγικού σχεδιασμού να διαμορφωθούν εκπαιδευτικά

598

προγράμματα ή εκπαιδευτικά σεμινάρια που να καταρτίσουν επαρκώς τους ανθρώπους αυτής της νέας και δυναμικά ανερχόμενης βιομηχανίας

Είναι προφανές το πόσο σημαντικός παράγοντας είναι ο αγροτουρισμός στην ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας Και είναι επιτακτικό καθήκον να δημιουργηθούν συστήματα υποστήριξής του ώστε να διασφαλιστεί η ποιότητα των παρεχόμενων αγροτουριστικών υπηρεσιών και αγροβιοτεχνικών προϊόντων να διασφαλιστεί η απαίτηση των καταναλωτών για ποιοτικές υπηρεσίες και προϊόντα και ndashτέλοςndash να διασφαλιστεί η επιβίωση και η ευημερία της μικρής αγροτουριστικής επιχείρηση για να μπορεί στο μέλλον να γίνει μεγάλη και ανταγωνιστική στη διεθνή τουριστική αγορά Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τον αγροτουρισμό όφειλε κατά την άποψή μας να περιλαμβάνει και τους παρακάτω τομείς διδασκαλίας

1 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ndash ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Γενική προσέγγιση των όρων Ορισμοί Προβλήματα ορισμού Χαρακτηριστικά Τάσεις Αντικείμενα Διαφοροποίηση

2 ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ Ικανότητα επικοινωνίας Χαρακτηριστικά βιομηχανίας υπηρεσιών Διαχείριση παραπόνων Διάγνωση αναγκών πελάτη Εκπαίδευση Προσωπικό

3 ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ ΜΜΕ Πλάνα και στρατηγικές Διαφήμιση Τομείς ευθύνης Συμπεριφορά καταναλωτή Διέξοδοι Συνεργασίες

4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΜΕ Διαχείριση βιβλίων Διαχείριση εγγράφων Έλεγχος αποθεμάτων Έλεγχος απογραφής Προμήθειες

5 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΪΌΝΤΟΣ Νομικές υποχρεώσεις Διαδικασίες Κύκλος ζωής προϊόντος Εξέταση τοποθεσίας Επιχορηγήσεις Διαχείριση πόρων Σχεδιασμός προόδου

6 ΝΟΜΙΚΑ Υγιεινή Υγεία και ασφάλεια Κανονισμοί πυρασφάλειας Εργατικό δίκαιο Δίκαιο αδειοδότησης Νόμοι ιδιοκτησίας ξενοδοχείων Νομοθεσία κρίσεως δυσλειτουργίας

7 ΣΠΟΥΔΕΣ ΗΥ Χρήση κειμενογράφων Βάσεις δεδομένων Διαχείριση εγγράφων Σύνταξη επιστολών Διαδίκτυο (e-mail)

8 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Σύνταξη επιστολών Μάρκετινγκ Συναντήσεις Συνδικάτα Διεκδικητική επιχείρησης Κανόνες συμπεριφοράς

9 ΤΡΟΦΟΔΟΣΙΑ Υγιεινή Σύσταση μενού Διατροφή Αγροτική Παραδοσιακή κουζίνα Προϋπολογισμός Διαχείριση μερίδων

10 ΔΙΑΜΟΝΗ Υγιεινή Διαχείριση πόρων Ασφάλεια Προστασία Έπιπλα Εγκαταστάσεις Διακόσμηση Επικοινωνία Έλεγχος ποιότητας

599

Ανά περιοχή και ανά είδος αγροτουριστικής επιχείρησης θα μπορούσαν να

υπάρξουν και άλλα μαθήματα όπως πχ Τοπική Ιστορία Τοπική λαογραφία Τοπογραφία κά που συνεπάγονται άνεση και επάρκεια στη γνώση του τόπου και του χρόνου των ανθρώπων της περιοχής όπου λειτουργούν οι συγκεκριμένες επιχειρήσεις 17 Άξονες της στρατηγικής του ελληνικού αγροτουρισμού

Για να μην μείνει ο ελληνικός αγροτουρισμός ως ο φτωχός συγγενής της τουριστικής οικονομίας μας και για να αποκτήσει τη δυναμική που του αρμόζει μετεξελισσόμενος σε αγροτουριστική βιομηχανία πρέπει Β Να ενισχυθεί η αυξημένη συμμετοχή των μονάδων Αrsquo κατηγορίας και πολυτελείας στη νεοδημιουργούμενη ξενοδοχειακή υποδομή Μια τέτοια πολιτική είναι σκόπιμο να διαφοροποιείται και κατά περιοχή ώστε να αναβαθμίζονται και περιοχές που υστερούν σημαντικά σε ποιότητα υπηρεσιών ενώ διαθέτουν φυσικούς και πολιτισμικούς πόρους ικανούς να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των δυνητικών τουριστών να υπάρξει ένα Εθνικό Σχέδιο Αγροτουριστικής Ανάπτυξης συνταγμένο από αρμόδια επιστημονική ομάδα ενός υπό ίδρυση Εθνικού Ιδρύματος Τουριστικής Έρευνας laquoΠαρατηρητήριο Τουρισμούraquo που πρέπει να έχει και την συνολική ευθύνη επιστημονική έρευνας στον τουριστικό τομέα Κύριοι άξονες αυτής της στρατηγικής πρέπει να είναι

1 Μέσα σε μία οκταετία στους προ του 1961 ορεινούς οικισμούς με υψόμετρο άνω των 800 μέτρων (1091 οικισμοί) που σήμερα διαθέτουν μόνιμο πληθυσμό μικρότερο των 500 κατοίκων πρέπει να δημιουργηθούν αγροτουριστικά καταλύματα 5-10 δωματίων για φιλοξενία επισκεπτών τουριστών

2 Ορισμένοι από αυτούς τους [άνω των 800 μέτρων υψόμετρο] οικισμούς

έχουν δημιουργήσει σχετικές τουριστικές υποδομές και ανωδομές κυρίως μέσα στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών προγραμμάτων Leader αλλά ο παραπέρα προγραμματισμός της αγροτουριστικής ανάπτυξης τους πρέπει να ενταχθεί στο Σχέδιο Αγροτουριστικής Ανάπτυξης

3 Το είδος των καταλυμάτων θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένο στην τοπική

αρχιτεκτονική και πλήρως εναρμονισμένο προς το φυσικό περιβάλλον και ανάλογα με τα θέλγητρα της περιοχής

4 Μέσα σε μια οκταετία πρέπει ανά κάθε laquoορεινό όγκοraquo της χώρας μας

(εννοούμε τα μεγάλα υψηλά βουνά της πατρίδας μας) να ιδρυθούν τουλάχιστον δύο ειδικών προδιαγραφών laquoΔασικά Χωριάraquo με 20-30 οικίσκους από ξύλο ή λιθοδομή δυνάμενους να φιλοξενήσουν επισκέπτες τουρίστες σε ολόκληρη τη διάρκεια του χρόνου

5 Στους άνω των 800 μέτρων υψόμετρο οικισμούς πρέπει να ιδρυθούν δύο με

τρεις αγροτουριστικές επιχειρήσεις παραδοσιακής οικοτεχνίας και παραγωγής προϊόντων laquoλαϊκού πολιτισμούraquo και άλλα συναφή που θα αναδεικνύουν τις παραδοσιακές τέχνες Με την σύγχρονη ανάπτυξη του οδικού δικτύου της χώρας και με την αύξηση

του αριθμού των ΙΧ αυτοκινήτων μπορεί να εικάζει κανείς πως οι ορεινοί οικισμοί (άνω των 800 μ υψόμετρο) που θα μεταβληθούν σε αγροτουριστικά χωριά έχουν τις

600

καλύτερες προοπτικές ανάπτυξης και ευημερίας σε 20-25 χρόνια από σήμερα αφού δεν θα υπάρχει τέτοιος οικισμός σε μεγαλύτερη χρονοαπόσταση από 200΄-230΄ ώρες από τα μεγάλα αστικά κέντρα

Οπότε η προσβασιμότητα και η προσπελασιμότητα των ανθρώπων της πόλης τουριστών προς τα αγροτουριστικά χωριά θα είναι της τάξεως του 100 αλλά η επίσκεψή τους σε αυτά θα εξαρτηθεί από την διαφημιστική καμπάνια που οφείλει να οργανώσειndashπροωθήσει το αρμόδιο Υπουργείο Τουρισμού για την laquoυιοθέτησηraquo - laquoεπιλογήraquo του τουρισμού του σαββατοκύριακου Μια τέτοια προσπάθεια μπορεί να αποδώσειndash και είμαστε βέβαιοι ότι θα αποδώσει ανέλπιστα μεγάλους καρπούς

Αν θεωρήσουμε ως μια μέτρια προσέγγιση του όλου θέματος το γεγονός ότι μπορεί να υπάρξει και σήμερα ακόμα μετακίνηση 20-30 ανθρώπων των πόλεων σε αγροτουριστικά ορεινά χωριά κάθε σαββατοκύριακο αυτό σημαίνει ότι ετησίως το κάθε ένα από αυτά τα χωριά θα το επισκέπτονται (στις 50 εβδομάδες) τουλάχιστον 1000-1500 άνθρωποι που για τους 1000 ορεινούς αγροτικούς οικισμούς εκφράζει 1000000 μέχρι 1500000 μετακινούμενο πληθυσμό ήτοι 10-15 του συνολικού πληθυσμού της χώρας Αν υποθέσουμε ότι από τις μετακινήσεις του σαββατοκύριακου θα δημιουργείται τουριστική δαπάνη τουλάχιστον 40 ευρώων ανά άτομο σημαίνει πως ετησίως θα υπάρχει το ολιγότερο ένας laquoτζίροςraquo 40 έως 60 εκατομμυρίων ευρώων που θα πηγαίνουν σε laquoτσέπεςraquo ανθρώπων της υπαίθρου

Αν θεωρήσουμε πως οι ίδιοι οικισμοί μπορούν να κατακτήσουν μερίδιο της τουριστικής αγοράς για τουλάχιστον 4 μήνες (=100 ημέρες) σημαίνει πως σε αυτό το τετράμηνο θα φιλοξενούνται το ολιγότερο 2000 ndash 3000 άνθρωποι ανά οικισμό ή 2000000 έως 3000000 άνθρωποι στους 1000 αγροτουριστικούς οικισμούς (20 έως 30 του συνολικού πληθυσμού) με ελάχιστες συνολικές τουριστικές δαπάνες 80 έως 120 εκατομμυρίων ευρώων που θα πηγαίνουν στους ανθρώπου του αγροτικού χώρου

Συνολικά για τα σαββατοκύριακα και τους τέσσερις μήνες τουριστικής περιόδου οι κατrsquo ελάχιστον πραγματοποιούμενες τουριστικές δαπάνες θα κυμαίνονται ανάμεσα στα 120 με 200 εκατομμύρια ευρώα ποσό που δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο για τον αγροτικό πληθυσμό

Η μετατροπή του αγροτουρισμού σε laquoβιομηχανίαraquo μέσα στη βιομηχανική κοινωνία δίνει τεράστια περιθώρια αύξησης όλων των σχετικών προαναφερθέντων laquoδεικτώνraquo μέχρι και τριπλασιασμού τους μέσα στην προσεχή 25ετία με σημαντική προοπτική την διεκδίκηση τουριστικού ρεύματος από τη διεθνή τουριστική αγορά κάτι που βεβαίως πρόκειται να μεγεθύνει έτι περαιτέρω όλες τις σχετικές μεταβλητές

Για την εφαρμογήndashπραγμάτωση των στρατηγικών που θα μετατρέψουν τον laquoιδεατό αγροτουρισμόraquo σε αγροτουριστική βιομηχανία την οποία θα laquoυπηρετούνraquo όχι μόνο laquoγηραιοίraquo και laquoνέοιraquo αγρότες αλλά και άνθρωποι οποιασδήποτε κοινωνικής ndash γεωγραφικής ndash επαγγελματικής προέλευσης που επιθυμούν να ενταχθούν σε προγράμματα αγροτουριστικής ανάπτυξης απαιτείται η λήψη ποικίλων μέτρων άσκησης της τουριστικής πολιτικής μέτρων και θεσμικών παρεμβάσεων που θα αφορούν οικονομικά επενδυτικά κίνητρα στις πολεοδομικές και οικοδομικές ρυθμίσεις στις φοροελαφρύνσεις ή απαλλαγές στον μηχανολογικό και τεχνολογικό εξοπλισμό στους απασχολούμενους και άλλα συναφή ως και στη μελέτηndashέρευνα συγγραφή και έκδοση εγχειριδίου της τοπικής ιστορίας ndash λαογραφίας

Στον τόμο πρέπει να περιλαμβάνεται το σύνολο των ηθών και εθίμων ndash παλαιών φωτογραφιών ndash πινάκων διασποράς γηγενών κατοίκων ndash συμβολαιογραφικών πράξεων ndash ιδιωτικών συμφωνητικών ndash προικοσυμφώνων ndash laquoβιβλίωνraquo λογιστικών πράξεων ή καταχωρισμού πληροφοριών οικονομικού χαρακτήρα ndash βιογραφικά διαλαμψάντων προσωπικοτήτων κ ο κ ώστε να

601

δημιουργηθεί κατrsquo αυτόν τον τρόπο μια εθνική βιβλιοθήκη με τις laquoταυτότητεςraquo των μικρών Πατρίδων του Ελληνισμού

Οι πολιτικές που πρέπει να εφαρμοσθούν για την αγροτουριστική βιομηχανία δεν μπορούν να έρχονται σε αντιπαράθεση με τις πολιτικές που πρέπει να εφαρμοστούν για τις άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού Τις απόψεις μας επrsquo αυτού του θέματος τις έχουμε εκφράσει σε άθρα μας σε εισηγήσεις μας σε επιστημονικά συνέδρια και σε σχετική μελέτη-έρευνα που πρόκειται να εκδοθεί λίαν προσεχώς

Συμπέρασμα

Η Ερώτηση της ημέρας στις 14204 στην εφημερίδα Κρήτη ήταν laquoΤι πιστεύεται πως πρέπει να γίνει για την περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη της Κρήτης αλλά και για την προσέλκυση ποιοτικού τουρισμούraquo

Οι απαντήσεις στράφηκαν κυρίως στη βελτίωση των υφιστάμενων υποδομών αλλά και η ανάπτυξη νέων γεγονός που αποτελεί την κοινή συνισταμένη των απαντήσεων στο ερώτημα της ημέρας Κατά τους περισσότερους έργα όπως είναι η δημιουργία οδικών αξόνων η λειτουργία βιολογικών καθαρισμών και η ανάπτυξη νέων λιμανιών και αεροδρομίων αποτελούν προϋπόθεση για την αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος που λέγεται laquoΚρήτηraquo Οι ίδιοι αναφέρθηκαν επίσης στη σπουδαιότητα της καθαριότητας της ενιαίας τουριστικής προβολής του νησιού της αξιοποίησης του φυσικού πλούτου του νησιού και της ανάδειξης της πολιτιστικής μας κληρονομιάς Επίσης εκφράζεται η άποψη πως απαιτείται η στροφή προς εναλλακτικές μορφές τουρισμού Οι οδικοί άξονες οι βιολογικοί καθαρισμοί τα αεροδρόμια και τα λιμάνια είναι όσα οι ερωτώμενοι υποστήριξαν ότι πρέπει να ολοκληρωθούν για να έχει μέλλον ο τουρισμός της Κρήτης Όπως επισημάνθηκε επίσης η κατασκευή του Νότιου Οδικού Άξονα η αξιοποίηση των ορεινών όγκων και η ανάδειξη φυσικών περιοχών που βρίσκονται μεταξύ των λιγότερο lsquolsquoπροβεβλημένωνrsquorsquo της Κρήτης μπορούν να δώσουν νέα ώθηση στον τουρισμό Μεταξύ άλλων ιδιαίτερα ο αγροτουρισμός κρίθηκε ως τουριστική μορφή τουρισμού που πάραυτα όφειλε να προωθηθεί Κρήτη σελ18 Τετάρτη 11 Φεβρουαρίου 2004 Άλλωστε αυτό επισημαίνει και με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο ο γράφων

The Project is co-funded by the European Social Fund and National Resources - Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται κατά 75 από το Ευρωπαικό Κοινωνικό Ταμείο και κατά 25 από Εθνικούς Πόρους

602

References Π Τσάρτας και ομάδα ndash Οι κοινωνικές Επιπτώσεις του Τουρισμού στους Νομούς Κρκύρας και Λασιθίου ΕΚΚΕ-ΕΟΤ Αθήνα σελ11 Σπιλάνης Ιωάννης(1995) Τουρισμός και Περιβάλλον στις Νησιωτικές Περιφέρειες Κρήτη σελ12 Μανωγλου Ε- Τσάρτας Π- Μάρκου Α ndash Παπλιάκου Β (1998) Ο Τουρισμός ως παράγοντας κοινωνικής αλλαγής-Ινστιτούτο Αστικής και Αγροτικής Κοινωνιολογίας ΕΚΚΕ Αθήνα σελ22 Roger Doswell (2002) Τουρισμός-ο ρόλος του αποτελεσματικού Μάνατζμεντ Εκδ Κριτική Αθήνα σελ 63 Dieter Herbestreit (1985 Marketin-Ziele ndash Instrumentarium-Organisation- Planung des Marketing Berlin Verlag seite 160 Λεωνίδας Παπακωνσταντινίδης(1992) Αγροτουρισμόςhellipσταθμός στο δρόμο για την ανάπτυξη Αθήνα σελ72 Αποστολόπουλος Κωννος (1997)Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο-Μαθήματα Αγροτουρισμού σελ20 ΟΑΝΑΚ (Δεκ 1996) laquoΤοπική Ανάπτυξη Ο Αγροτικός Τουρισμός Ποιότηταςraquo Χανιά CRF Παύλος Παυλίδης (1999) Ξενοδοχειακό Μάρκετινγκ Δ΄ Έκδοση Αθήνα σελ36 Στέλλα Παπαδάκη-Τζεδάκη(1999) Ενδογενής Τουριστική Ανάπτυξη Εκδ Παπαζήση Αθήνα σελ223 Μιλτιάδης Λογοθέτης (1988) Αγροτικός Τουρισμός-Μια εναλλακτική λύση Αθήνα σελ 22 Π Κομίλης (1986 )Επιστημονικές Μελέτες-Χωρική ανάλυση του Τουρισμού Αθήνα ΚΕΠΕ σελ142 Ανθοπούλου Θ- Ιακωβίδου Ο Κουτσούρης Γ amp Σπιλάνης Ι (1998) Ανσυγκρότηση του Αγροτικού Χώρου 5ο Πανελλήνιο Συνλεδριο Αγροτικής Οικονομίας 11-13 12 Αθήνα σελ1

Πάρις Τσάρτας (1991) Έρευνα για τα Κοινωνικά Χαρακτηριστικά της Απασχόλησης ndash ΜελέτηIII Τουρισμός και Αγροτική πολυδραστηριότητα ΕΚΚΕ Αθήνα 15 Alastair MMorrison (1999) Τουριστικό Ταξιδιωτικό Μάρκετινγκ Εκδ Ελλην Αθήνα σελ225 Derek R Hall (1998) Tourism development and sustainability issues in Central and South ndasheastern Europe Tourism Management Vol 19 No 5 PP423

Ελληνική

1 Αναπτυξιακή Εταιρία Αποκορώνου (Μελέτη) του Συμβουλίου Περιοχής Επαρχίας Αποκορώνου1997

2 Αναπτυξιακή πολιτική και σχεδιασμός παρεμβάσεων για την Επαρχία Αποκορώνου(Μελέτη) Απρίλιος 1998

603

3 Αναπτυξιακή Εταιρία Αποκορώνου Συμβούλιο Περιοχής Επαρχίας Αποκορώνου Πολιτιστικές και

Φυσιολοτρικές Διαδρομές αποκορώνου(Μελέτη) Απρίλιος 1998

4 Αποστολόπουλος Κωνσταντίνος Δ Μαθήματα Αγροτουρισμού Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθήνα 1997

5 Αραχωβίτης Ε και Λουλούδης ldquoΑπροστάτευτη Γήrdquo Νέα ΟικολογίαΤ1401996

6 David A Fennell (Επιμέλεια Καραγιάννης Στέφανος) Οικοτουρισμός Εκδόσεις ΕΛΛΗΝ Αθήνα 2001

7 Κασίμης Χ Α Γ Παπαδόπουλος laquoH ανάπτυξη του Αγρο ndash Τροφικού Συμπλέγματος και η Πολιτική

Αγροτικού Μετασχηματισμούrdquo Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών Τ 8990 1996

8 Κοκολοδημητράκη Βάνια ΠερΤαξίδι laquoΒάμος Φιλόξενη παράδοσηraquoΤ 114 Μάιος 1998

9 Μωυσίδης Α laquoΠεριαστκός Αγροτικός Χώρος Ζητήματα Θεωρίας και Μεθοδολογικής Προσέγγισηςraquo

Επιθεώρηση Αγροτικών ΜελετώνΤ121994

10 Οργανισμός Ανάπτυξης Δυτικής Κρήτης ndash Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Βιολογίας ndash Μεσογειακό

Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων Διαχειριστικό Σχέδιο για τη περιοχή laquoΚουρνά ndash Γεωργιούποληraquo Πρόγραμμα

LIFE Δυτ Κρήτης 95GRΑ22GR01143ΚΡΙ laquoΔιαχείριση και προστασία απειλούμενων βιοτόπων της δυτικής

Κρήτης με οικότοπους και είδη προτεραιότηταςraquo Σεπτέμβριος 1998

11 Παπαδόπουλος ΑΓ laquoΕυέλικτηraquo Γεωργία Στρατηγική Επιβίωσης και Αντίστασης στην Περιθωριοποίηση ή

Μορφή Σύνδεσης με το Αγροτο-Βιομηχανικό Σύστημαraquoστα Πρακτικά του 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου

Αγροτικής Οικονομίας με τίτλο Ανταγωνιστικότητα και Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη του Αγροτικού Τομέα Οι

νέες Προκλήσεις για την Ελλάδα 1996

12 Πίτσιος Σ κά Δημιουργία επιχειρήσεων στον αγροτουρισμόCorpusΑ Ε Θεσσαλονίκη 1997

13 Τσάρτας Πάρις Τόποι Ταξίδια Τόποι Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις στον τουρισμό Εκδ Εξάντας Αθήνα

1996

14 Χατζηθωμάς Φ Σύγχρονο Λεξικό Εννοιών Εκδ Φίλιππος Θεσσαλονίκη 1996

15 Ψημένος Στέφανος Ανεξερεύνητη Κρήτη Εκδόσεις Road1999

Ξενόγλωσση

1 Atkinson-Berry Business Accounting for Hospitality and Tourism ChapmanampHall UK1995

2 BaumhoeferA ldquoWirtchaftsprojekte durch regionale Initiativen-eine regionale entwicklungsschance Die

Staerkung (hellip)altenative Regionalpolitik anhand von Beispielen auw Randregionen OesterreichsWien (hellip)der

Universitaet Oldenburgseite 2891982

3 Caballos ndash Lascurain Congress on National Parks and Protected Areas The Ecotourism Society IUCN 1996

4 Edgar ESchaetzing Management in Hotelarie und Gastronomie Deutscher Fachverlag 3e erweiterte

Auflage 1988

5 Friedland H ldquoThe family Farm and the International Food Regimesrdquo in TShanin(ed)Peasants and Peasant

Societies 2nd Edition Harmondswort Renguin Books 1988

6 Jan Van Harssel TOURISM An Exploration Hall International Inc New Jersey 1994

7 Jost Krippendorf-Reter Zimmer-Hans Glauber ldquoFuer einen andern TourismusrdquoProbleme-Perspektiven-

RatschlaegeFisher TashenbuchverlagFrankfurt 1988

8 Kaernten KompassUrlaub bei Freunden Ein Geshenk fuer unsere GaesteKaernten Austria1989

604

9 Knapp-Vogelsinmger-Sulker Wirtschaft Mitdenken-Mitgestalten-MitverantwortenCarl

UeberreuterWien1989

10 Kreg Lindberg amp Donald E Hawkins Ecotourism Aguide for Planners Managers The Ecotourism Society

1993

11 Ray Youell Tourism an introduction UK 1998 Longman

12 Roiss-SteindlMarketing am FV Osterreichisher GewerbeverlagWien Austria 1988

13 W Slee H Farr and P Snowdon ldquoSustainable Tourism and the Local Economyrdquo από MJ Stabler Tourism

and Sustainability Principles and Practices UK 1997 CAB International

14 Thaler W ldquoFremdenverkehr und Kultur in Berichte und Mitteilumgen des Salzburger Bildungswerkes Seite

781985

15World Tourism Organization Global Tourism Forecasts to the Year 2000 and Beyond Volume 51994 16 World Tourism Organization Collection of Tourism expenditure statistics1995

605

laquoΗ αξιοποίηση των τοπικών πολιτισμών για την προώθηση της ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών αγροτικού τουρισμού σε ορεινές περιοχές Μελέτη περίπτωσης Ορεινής Ναυπακτίαςraquo Ευγενία Μπιτσάνη ebitsaniteikalgr

Παρασκευά Καλομενίδη pariskalomenidisyahoocom Δημήτρη Σταυρουλάκη dimcomholgr

Βασίλη Πανάγου managementteikalgr

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η παρούσα εισήγηση αποτελεί μέρος και αποτέλεσμα της ευρύτερης έρευνας με θέμα laquoΗ ανάπτυξη της κοινωνικής

επιχειρηματικότητας στον τομέα του πολιτισμού στην περιφέρεια Μελέτη περίπτωσης Ορεινής Ναυπακτίας του Νομού

Αιτωλοακαρνανίας (Δήμοι Αποδοτίας Πλατάνου Πυλήνης) στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ

Σήμερα πλέον τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο είναι γενικώς αποδεκτό ότι καμία αγροτική περιοχή δεν πρέπει να

στερείται της ευκαιρίας για ανάπτυξη προκειμένου δε ο σύγχρονος αγροτικός χώρος να καταστεί κοινωνικό πρότυπο πρέπει να

ενεργοποιηθούν με συνέπεια όλες οι οικονομικές και κοινωνικές λειτουργίες στην κατεύθυνση της αειφόρου

ανάπτυξης(AGENDA 2000)

Από την άλλη μεριά είναι γεγονός ότι υπάρχει μια στενή σχέση μεταξύ πολιτισμού και ανάπτυξης Σε πολλές περιπτώσεις

πολιτισμός και ανάπτυξη αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος Και τα δύο είναι ποιοτικές και ποσοτικές διαδικασίες και

ταυτόχρονα επιδιωκόμενα αποτελέσματα

Η πολιτιστική ανάπτυξη δεν συντελείται στο κενό Ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για την πολιτιστική ανάπτυξη μιας ομάδας μιας

κοινότητας μιας περιοχής ενός έθνους αυτή συντελείται σε πολύ συγκεκριμένες χωροχρονικές συνθήκες

Έτσι αναγκαστικά συνδέεται με τον λαϊκό πολιτισμό και με τη λαϊκή παράδοση Ο σφαιρικός τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται

στην έρευνα η έννοια του πολιτισμού και κατrsquo αναλογία ο πολυδιάστατος χαρακτήρας που μπορεί να λάβει ο πολιτιστικός τομέας

δράσης σrsquo επίπεδο τοπικό προβάλλει την αναγκαιότητα σύνδεσης της πολιτιστικής πράξης με τις προσπάθειες αποκέντρωσης και

ολοκληρωμένης τοπικής ανάπτυξης

Το παρόν άρθρο πραγματεύεται ιδιαίτερα ζητήματα της δυνατότητας ανάπτυξης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Ορεινή

Ναυπακτία χρησιμοποιώντας ως πρωτεύουσα αρχή τη βασική αρχή της κοινωνικής οικονομίας που ορίζει ότι laquoαναλαμβάνονται

επιχειρηματικές δραστηριότητες που αποσκοπούν στην συνολική κοινωνικοοικονομική τοπική ανάπτυξηraquo Στο πλαίσιο αυτό

διερευνώνται και αναλύονται

bull Οι δυνατότητες ύπαρξης και αξιοποίησης των προϋποθέσεων και όλων των διαθέσιμων πόρων για την υποστήριξη

καινοτόμων και εναλλακτικών μορφών αγροτικής ανάπτυξης στην συγκεκριμένη περιοχή (όπως η συμμετοχική διάθεση

της τοπικής κοινωνίας το διαθέσιμο κοινωνικό κεφάλαιο της περιοχής κοκ) αποσκοπώντας σε πολλαπλασιαστικά οφέλη

για την τοπική κοινωνία

606

bull Οι δυνατότητες ανάπτυξης του αγροτο-τουρισμού που θα επικεντρώνεται στο τοπικό πολιτισμικό φαινόμενο και ο οποίος θα

διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο επίλυσης πολλών προβλημάτων απασχόλησης και ανάπτυξης του βιοτικού επιπέδου στην

ορεινή αυτή περιοχή

1Θεωρητικά προλεγόμενα

(Το πλαίσιο της τοπικής ανάπτυξης σήμερα)

Είναι γενικά παραδεκτό πλέον στη σύγχρονη εποχή ότι η τοπική ανάπτυξη υποστηρίζεται μέσω μιας διπλής

προσέγγισης ως εγκάρσιο θέμα προς εισαγωγή σε όλες τις σχεδιαζόμενες προτεραιότητες και ως ειδικό μέτρο για

την παραγωγή των τοπικών πρωτοβουλιών απασχόλησης και κοινωνικής οικονομίας

Σε αυτόν τον ορίζοντα διεξάγεται ένας ενδιαφέρων θεωρητικός διάλογος για το ρόλο του εθνικού και

του τοπικού κράτους στην εποχή της παγκοσμιοποίησης Από τη μια μεριά ο Mann1 παρότι ορθά κατά τη

γνώμη μας επισημαίνει ότι το εθνικό κράτος δεν έχει laquoεξασθενίσειraquo αλλά αυτό που παρατηρούμε είναι ένας

αναπροσανατολισμός των κρατικών εξουσιών εντούτοις ισχυρίζεται παράλληλα ότι οι εξουσίες του τοπικού

επιπέδου έχουν εξασθενίσει Από την άλλη μεριά έχει ειπωθεί ότι η παγκοσμιοποίηση laquoδημιουργείraquo τοπικά

κράτη2 ότι η άνιση χωρική ανάπτυξη του καπιταλισμού καθιστά αναγκαία την ύπαρξη κρατών σε διαφορετικά

επίπεδα3 ότι τα τοπικά κράτη συνιστούν μέρος της τάσης για περιφερειακό τρόπο ρύθμισης4 και επίτευξη μιας

laquoδομημένης συνοχήςraquo σε επίπεδο πόλης5 ότι το τοπικό κράτος καταλαμβάνει έναν δυσδιάκριτο και ασαφή

αλλά σημαντικό χώρο στις σχέσεις κράτους οικονομίας και κοινωνίας των πολιτών6 ότι ο δήμος τοποθετείται

στα σύνορα μεταξύ κράτους και κοινωνίας των πολιτών7 και γενικά ότι χρειάζεται ένας νέος πιο

αποκεντρωμένος τρόπος να κοιτάξουμε το κράτος και την πολιτική

Προφανώς για να βγάλει ο καθένας τα συμπεράσματά του θα πρέπει να εξετάσει τις τάσεις τις

δράσεις τις πολιτικές που αναπτύσσονται στον πραγματικό κόσμο Ας δούμε πώς και πόσο σχετίζονται οι

θεωρητικές συζητήσεις με τα τεκταινόμενα στην ΕΕ Αν θεωρούμε λίγο ως πολύ δεδομένο ότι στο πλαίσιο

των laquoενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων του ύστερου καπιταλισμούraquo η ανάγκη διεύρυνσης της κλίμακας 1 Mann M (1997) ldquoHas Globalization Ended the Rise of the Nation Staterdquo Review of International Political Economy 4(3) 2 Keil R (2003) ldquoGlobalization Makes States Perspectives on Local Governance in the Age of the World Cityrdquo στο Brenner N Jessop B Jones M and Macleod G (eds) StateSpace Oxford Blackwell 3 Duncan S and Goodwin M (1988) The Local State and Uneven Development Cambridge Polity 4 Goodwin M Duncan S and Halford S (1993) ldquoRegulation Theory the Local State and the Transition of Urban Politicsrdquo Environment and Planning D Society and Space 11(1) 5 Ηarvey D (1989) The Urban Experience Oxford Blackwell 6 Kirby A (1993) Local Politics and the Chaotic State Bloomington Indiana University Press 7 Magnusson W (1996) The Search for Political Space Toronto University of Toronto Press

607

συσσώρευσης -την οποία προσπαθεί να ικανοποιήσει η συμμαχία των ευρωπαϊκών κεφαλαίων για να μπορέσει

να παραμείνει με αξιώσεις στο παιχνίδι του διεθνούς ανταγωνισμού- οδηγεί στην ευρωπαϊκή οικονομική και

ίσως πολιτική ολοκλήρωση8 εντούτοις ποίες είναι οι πολιτικές της ΕΕ όσον αφορά την τοπική και

περιφερειακή ανάπτυξη Ποίες είναι οι συνέπειες της ευρωπαϊκής ενοποίησης στην τοπική και περιφερειακή

ανάπτυξη

Ας μας επιτραπεί να σημειώσουμε ότι η διερεύνηση και η απάντηση σε αυτό το ερώτημα μπορεί να

ακούγεται τεχνοκρατική αλλά έχει σημαντικές πολιτικές προεκτάσεις Ο Keil για παράδειγμα

επιχειρηματολογεί ότι παρrsquo όλο που laquoη παγκοσμιοποίηση δημιουργεί κράτηraquo το τοπικό κράτος δεν αποτελεί

ούτε ένα κλειστό σύστημα με την έννοια του κυβερνητικού-διοικητικού θεσμού ούτε ένα παράγωγο του

εθνικού κράτους Το τοπικό κράτος λόγω της εγγύτητάς του με την τοπική κοινωνία συνδέεται ως ένα

laquoδιάτρητο διαδραστικό πεδίοraquo με την κοινωνία των πολιτών και παρέχει διόδους για αντίσταση και

εναλλακτικές πολιτικές στην ηγεμονική νεοφιλελεύθερη τάση της παγκοσμιοποίησης9 Απλουστεύοντας την

επιχειρηματολογία κάθε πολιτική που ωφελεί και ενδυναμώνει το τοπικό επίπεδο είναι για το καλό της

κοινωνίας των πολιτών είναι προοδευτική Έτσι λοιπόν τίποτα δεν είναι προδιαγεγραμμένο οι αντιφάσεις

εδράζονται παντού η πορεία και τα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης και της ευρωπαϊκής ενοποίησης

είναι ποικίλα ανοιχτά και δημιουργούν απειλές και ευκαιρίες για όλες τις κοινωνικές δυνάμεις σε οποιοδήποτε

επίπεδο και αν βρίσκονται πάντα βεβαίως μέσα στο πλαίσιο της παγκόσμιας καπιταλιστικής ηγεμονίας

Η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα στις περιφέρειες της Ευρώπης10

Συμβολή στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη έχουν πολλοί παράγοντες Ένας βασικός παράγοντας είναι η

περιφερειακή πολιτική της ΕΕ Η περιφερειακή πολιτική της ΕΕ που ασκείται από τα κράτη μέλη στη βάση

της laquoεταιρικής σχέσηςraquo (δηλαδή της στενής συνεργασίας σε όλα τα στάδια προγραμματισμού μεταξύ της ΕΕ

και των εθνικών περιφερειακών και τοπικών αρχών) και της αρχής της επικουρικότητας εξελίσσεται

διευρύνεται ως προς τους στόχους και τις περιοχές που καλύπτει και ενισχύεται με οικονομικούς πόρους Τα

αποτελέσματα για τη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων είναι γενικώς θετικά αν και διαφέρουν από χώρα

σε χώρα αφού βασικός παράγοντας για την σωστή αξιοποίηση των πόρων είναι οι διαρθρωτικές δομές της

οικονομίας της κάθε χώρας11

8 Μαντέλ Ε (1975) Ο Ύστερος Καπιταλισμός Αθήνα Gutenberg σελ 283-307 9 Keil R (2003) ldquoGlobalization Makes States Perspectives on Local Governance in the Age of the World Cityrdquo στο Brenner N Jessop B Jones M and Macleod G (eds) StateSpace Oxford Blackwell p279 10 Βλέπε Molle W and Cappelin R (eds) (1988) Regional Impact of Community Policies in Europe Aldershot Gower Επίσης Jones B and Keating M (eds) (1995) The European Union and the Regions Oxford Clarendon και Dunford M and Kafkalas G (eds) (1992) Cities and Regions in the New Europe London Belhaven 11 Δεμαθάς Ζ (2004) laquoΗ Περιφερειακή Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα Διαρθρωτικά Ταμεία και η Ελλάδα 1981-2004raquo στο Σακελλαρόπουλος Θ (επιμ) Οικονομία και Πολιτική στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόμος βrsquo Αθήνα Διόνικος

608

Όλα τα κείμενα πολιτικής της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Απασχόλησης (ΕΣΑ) δηλαδή οι Κατευθυντήριες

γραμμές12 τα Σχέδια Δράσης οι Εκθέσεις οι Συστάσεις δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην τοπική διάσταση των

πολιτικών απασχόλησης ανάπτυξης και κοινωνικής ενσωμάτωσης13 Οι Ανακοινώσεις της Επιτροπής Δρώντας

Τοπικά για την Απασχόληση (CEC 2000) και Ενδυναμώνοντας την τοπική διάσταση της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για

την Απασχόληση (CEC 2001a) υπήρξαν ιδιαίτερα προωθητικές για το ζήτημα της τοπικής διάστασης των πολιτικών

ανάπτυξης απασχόλησης και κοινωνικής συνοχής14

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Δρώντας Τοπικά για την

Απασχόληση (2000) ενώ παλιότερα η τοπική διάσταση της απασχόλησης ήταν υποβαθμισμένη η πίεση της

αυξημένης ανεργίας οδήγησε σε μια πληθώρα πειραματισμών για την αντιμετώπισή της και αποκαλύφτηκε πόσο

ευρύ και ανεκμετάλλευτο ήταν το πεδίο της τοπικής ανάπτυξης Η απελευθέρωση των αγορών και η αυξημένη

κινητικότητα του κεφαλαίου οι νέες τεχνολογίες και η κοινωνία της πληροφορίας ενέτειναν τον οικονομικό

ανταγωνισμό και οι τοπικές κοινωνίες προσπαθούν πια με τις δικές τους δυνάμεις να δημιουργήσουν στρατηγικές για

την ανάπτυξή τους εκμεταλλευόμενοι τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα15 Σε αυτό συνέτειναν και άλλες αλλαγές

όπως τα νέα πιο ευέλικτα συστήματα παραγωγής που ευνοούν το μικρότερο μέγεθος των επιχειρήσεων η

δημογραφική εξέλιξη της γήρανσης του πληθυσμού της αυξημένης αστικοποίησης των αλλαγών στον τρόπο ζωής

(μεγάλο μέρος του οικογενειακού εισοδήματος καταναλώνεται πια σε πολιτιστικά αγαθά στην υγεία στην παιδεία

στην προστασία του περιβάλλοντος κτλ) Αυτές οι αλλαγές και οι νέες προσδοκίες των πολιτών για βιώσιμη

ανάπτυξη και πιο ενεργή συμμετοχή οδηγούν στην αυξημένη σημασία της τοπικής διάστασης (CEC 2000 5)

Ειδικότερα δε όσον αφορά τον αγροτικό χώρο από το 1992 έχουν δρομολογηθεί ουσιαστικές και μη

αναστρέψιμες μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ Η μεγάλη αυτή ευρωπαϊκή πολιτική αντιμετωπίζει σήμερα τρεις

τουλάχιστον νέες προκλήσεις Πρώτον Τον ερχόμενο γύρο των πολυμερών διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο της

Παγκόσμιας Οργάνωσης Εμπορίου Δεύτερον Τη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς Ανατολάς Τρίτον

Την κρίση αξιοπιστίας που διέρχεται απέναντι στην κοινή γνώμη των ευρωπαϊκών κοινωνιών (δημοσιονομικό

κόστος προβλήματα υγιεινής τροφίμων βλάβες στο περιβάλλον άνιση κατανομή επιδοτήσεων σπατάλες) Η

Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να παρουσιάσει και να υπερασπισθεί στο εσωτερικό της και στο εξωτερικό ένα νέο

αξιόπιστο μοντέλο γεωργίας και αγροτικής πολιτικής με ποιοτικές κοινωνικο-οικονομικές περιβαλλοντικές και

πολιτισμικές στοχεύσεις Από την ΚΑΠ των εγγυημένων τιμών των αγοραστικών παρεμβάσεων των πλεονασμάτων

και των αδρά επιδοτούμενων εξαγωγών προς την παγκόσμια αγορά η Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει να προχωράει

12 Βλ τις Κατευθυντήριες Γραμμές 12 για το 2000 11 για το 2001 και 2002 10 για το 2003 στο διαδίκτυο

httpeuropaeuintcommemployment_socialemplampesfees_enhtm 13 Για μια εκτεταμένη αναφορά στην τοπική διάσταση των ευρωπαϊκών πολιτικών απασχόλησης και κοινωνικής ενσωμάτωσης βλ Τράντας Ν (2004) Η Τοπική Διάσταση της Κοινωνικής Πολιτικής Ευρωπαϊκή Ένωση ndash Ελλάδα Αθήνα ΙΣΤΑΜΕ σελ 67-113 14 Βλ επίσης και άλλες Ανακοινώσεις της Επιτροπής όπως CEC (2003) Το μέλλον της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση

CEC (2002)middotΑξιολόγηση των πρώτων πέντε ετών της εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση 15 Σακελλαρόπουλος Θ (2003) Ζητήματα κοινωνικής πολιτικής Αθήνα Διόνικος Τόμος Α σελ 115 και επ

609

σταδιακά στην ΚΑΠ των επιλεκτικών άμεσων εισοδηματικών ενισχύσεων σε συνδυασμό με ολοκληρωμένες

παρεμβάσεις για την ανάπτυξη της υπαίθρου16

Την τοπική διάσταση της ανάπτυξης ενθαρρύνουν και τα γνωστά κοινοτικά προγράμματα και πρωτοβουλίες

όπως το LEADER (ανάπτυξη αγροτικού χώρου) το URBAN (ανάπτυξη υποβαθμισμένου αστικού χώρου) το

INTERREG (προώθηση διασυνοριακής συνεργασίας) το EQUAL (καταπολέμηση διακρίσεων και ανισοτήτων στην

αγορά εργασίας και ενθάρρυνση της κοινωνικής και επαγγελματικής ένταξης των κοινωνικών ομάδων που

αντιμετωπίζουν προβλήματα ανισοτήτων και αποκλεισμού) Όλα αυτά τα προγράμματα παρέχουν χρηματοδότηση

και υποστηρίζουν δράσεις τοπικής και καινοτόμου κοινωνικής ανάπτυξης

Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και τα άλλα τρία διαρθρωτικά ταμεία της Κοινότητας διαθέτουν

σημαντική χρηματοδότηση (περίπου 195 δις Ευρώ κατά την επταετία 2000-2006) για την επίτευξη τριών στόχων Ο

πρώτος στόχος είναι η προώθηση των αναπτυξιακά καθυστερημένων περιοχών Πάνω από τα δύο τρίτα των πόρων

των διαρθρωτικών ταμείων διατίθενται σε περιφέρειες των οποίων το κατά κεφαλή εισόδημα είναι μικρότερο του

75 του μέσου όρου της ΕΕ σε απομακρυσμένες και αραιοκατοικημένες περιοχές Ο δεύτερος στόχος είναι η

υποστήριξη της οικονομικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης σε τέσσερις τύπους περιφερειών με συγκεκριμένες

δυσκολίες όπως είναι οι περιφέρειες που αντιμετωπίζουν προβλήματα προσαρμογής στις αλλαγές στον βιομηχανικό

τομέα και στον τομέα των υπηρεσιών οι φθίνουσες αγροτικές περιοχές οι αστικές περιοχές που αντιμετωπίζουν

προβλήματα και οι υποβαθμισμένες περιοχές που εξαρτώνται κατά κύριο λόγο από την αλιεία Ο τρίτος στόχος είναι

η παροχή χρηματοδότησης σε όλες τις περιφέρειες της ΕΕ εκτός από αυτές που υπάγονται στον πρώτο στόχο για

την προσαρμογή και τον εκσυγχρονισμό των πολιτικών και συστημάτων εκπαίδευσης κατάρτισης και

απασχόλησης

Επίσης οι γενικότερες τάσεις στην οικονομία δεν ευνοούν την ενίσχυση της παραδοσιακής ορεινής

οικονομίας Αντίθετα η διατήρηση στο υπάρχον επίπεδο της κτηνοτροφίας και της γεωργίας είναι εξαιρετικά

δύσκολη Έτσι οι ορεινές κοινωνίες πρέπει να εκμεταλλευτούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτουν

Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των ορεινών περιοχών δεν είναι πλέον τα ελεύθερα λιβάδια στα βουνά που τους

έδιδαν το πλεονέκτημα στην ελεύθερη κτηνοτροφία αλλά το ορεινό περιβάλλον που η πρωτογενής του αξία

μετατρέπεται σε συναλλακτική από τη ζήτηση που δημιουργείται για επαφή με τη Φύση μεταξύ των κατοίκων των

συνωστισμένων αστικών κέντρων17

2 Τοπικοί πολιτισμοί ndash πολιτιστική ανάπτυξη

16 Κουτσούρης Α (2001) laquoΗ αειφόρος προσέγγιση της διαχείρισης των φυσικών πόρων και της αγροτικής ανάπτυξηςraquo στο Από τον

Αγροτικό χώρο στην ύπαιθρο χώρα Αθήνα ΚΕΜΟΠ Πάντειο Πανεπιστήμιο ndash Gutenberg σελ185-187 17 Dietz T (1999) laquoPolitical Environmental Geography of the Tropicsraquo Development Vol 42 No 2 pp 13-19

610

Τα τελευταία χρόνια το ζήτημα της πολιτιστικής ανάπτυξης απασχόλησε έντονα την ελληνική κοινωνία και

ακόμη περισσότερο τους εκπροσώπους των επαρχιακών διαμερισμάτων της χώρας18

Είναι γενικά παραδεκτό ότι η κοινωνική ζωή των κατοίκων της υπαίθρου έχει υποβαθμιστεί στους

περισσότερους τομείς της

Το πρόβλημα της ανεργίας η ανυπαρξία ή η μειωμένη παρουσία θεσμών που προωθούν την επαγγελματική

ειδίκευση η έλλειψη μέσων ψυχαγωγίας και προώθησης πολιτιστικών δραστηριοτήτων υπήρξαν οι σημαντικότεροι

παράγοντες που προκάλεσαν την εξωτερική μετανάστευση στα παλαιότερα χρόνια και την εσωτερική στα πιο

πρόσφατα

Αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας ήταν η συγκέντρωση του μισού περίπου πληθυσμού της χώρας

στην πρωτεύουσα και ο μαρασμός της ελληνικής επαρχίας

Είναι γεγονός ότι ο μεγαλύτερος πλούτος της Ελλάδας είναι ο πολιτισμός της Ένας πολιτισμός που δεν θα

πρέπει να μένει αναξιοποίητος αλλά που η αξιοποίησή του εγκυμονεί κινδύνους ακόμη και για την ίδια του την

ύπαρξη εάν δεν ληφθούν υπόψη ορισμένες αρχές και δεν ακολουθηθούν τα απαραίτητα βήματα κατά τη διαδικασία

σχεδιασμού και προγραμματισμού

Ωστόσο στο συγκεκριμένο έργο αξιοποίησης των πολιτισμικών πόρων ως μέσων επίτευξης των στόχων της

πολιτιστικής πολιτικής θα πρέπει να γίνουν επιλογές και συνδυασμοί μεταξύ εναλλακτικών προτάσεων

Συγκεκριμένες συνταγές δεν υπάρχουν Μόνο ορισμένες οριοθετήσεις από σεβασμό απέναντι στους πολιτισμικούς

πόρους καθώς και η σκιαγράφηση ενός πλαισίου δεοντολογίας εντός του οποίου θα κινηθεί η αναπτυξιακή

διαδικασία και αυτό προαπαιτεί γνώση και μελέτη πολλών παραγόντων που ούτε αυτοί είναι εκ των προτέρων

δεδομένοι αλλά θα πρέπει κάθε φορά νrsquo ανιχνεύονται προσεκτικά19

Για παράδειγμα τα σχέδια τοπικής ανάπτυξης θα ήταν παράδοξο να μη συνδέονται με το χαρακτήρα της

κάθε περιοχής ή να αγνοούν το ευρύτερο κοινωνικό ndash φυσικό ndash πολιτιστικό της περιβάλλον Ακόμη ένα στοιχείο

προβληματισμού αποτελεί η μέθοδος διασύνδεσης των πολιτιστικών πόρων και ειδικότερα αυτών της λαϊκής

παράδοσης με τις τοπικές πολιτιστικές βιομηχανίες για την αναζωογόνηση της τοπικής οικονομίας και κατά

συνέπεια της τοπικής κοινωνίας αλλά και των γύρω περιοχών20

Όσον αφορά δε την ορεινή Ναυπακτία η οικονομική διάσταση της επιλογής της τουριστικής ανάπτυξης στη

βάση της αξιοποίησης του συνόλου των πολιτιστικών πόρων ως κύριου εργαλείου ανασυγκρότησης των κοινωνιών

των ορεινών περιοχών υπαγορεύεται όπως διαπιστώθηκε και από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης στο

πλαίσιο της έρευνας από παράγοντες σχετικούς με την κατάσταση της οικονομίας των ορεινών κοινωνιών τις

18 Ως πολιτιστική ανάπτυξη ορίζεται η διαδικασία ποιοτικής αναβάθμισης των κατοίκων μιας περιοχής η οποία βασίζεται τόσο στη

συμμετοχή των πολιτών όσο και στο πολιτιστικό φαινόμενο της συγκεκριμένης περιοχής Βλ Μπιτσάνη Ε (2004) Πολιτισμική Διαχείριση ampΠεριφερειακή ανάπτυξη Σχεδιασμός πολιτιστικής πολιτικής και πολιτιστικού προϊόντος Αθήνα Διόνικος σελ 92-110

19Μπιτσάνη Ε (2004) Πολιτισμική Διαχείριση ampΠεριφερειακή ανάπτυξη Σχεδιασμός πολιτιστικής πολιτικής και πολιτιστικού προϊόντος Αθήνα Διόνικος σσ 117-120

20 Daly H (1997) laquoSustainable Growth An impossibility theoremraquo Development London Croom Helm Vol 40 No 1 pp121-125

611

δυνατότητες ανάπτυξής τους στις νέες συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί στην εθνική αλλά και στη διεθνή οικονομία

τις νέες ειδικές τουρισμού που έχουν αναδειχθεί σε εθνικό και διεθνές επίπεδο και για τις οποίες προσφέρονται οι

ορεινοί όγκοι και οι ορεινές περιοχές γενικότερα την έκταση της ζήτησης για το τουριστικό προϊόν που μπορούν να

προσφέρουν και από παράγοντες σχετικούς με την προστασία και συντήρηση του περιβάλλοντος των ορεινών

περιοχών η διαχείριση του οποίου ανατίθεται στους κατοίκους τους ως ήπια εκμετάλλευση των διαθέσιμων πόρων

Έτσι ως σκοπός της μελέτης προσδιορίζεται στο πλαίσιο εξέλιξης του ευρύτερου σχεδίου η διαμόρφωση

τουριστικού προϊόντος στη βάση αξιοποίησης του τοπικού πολιτισμού 21που είναι βιώσιμο οικονομικά

ελκυστικό ευέλικτο και προσαρμόσιμο στις μεταβαλλόμενες προτιμήσεις των πελατών αλλά και δυναμικά

εξελισσόμενο ώστε να εμπλουτίζεται με νέα στοιχεία για να είναι μακροπρόθεσμα ανταγωνιστικό22

Η προσέγγιση της ερευνητικής ομάδας χαρακτηρίζεται από την αντίληψη ότι η ανάπτυξη των ορεινών

περιοχών αφορά κατά κύριο λόγο στην εξέλιξη και ανάπτυξη των ορεινών κοινωνιών και των κατοίκων τους και όχι

στην εντατική εκμετάλλευση του χώρου και των πόρων των περιοχών αυτών από τρίτους των οποίων ο ρόλος

βέβαια δεν παραγνωρίζεται αλλά δεν θεωρείται κυρίαρχος Η ένταση εκμετάλλευσης των πόρων των ορεινών

περιοχών που συνοψίζεται στις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης αποτελεί περιοριστικό παράγοντα στην ένταση

εκμετάλλευσης των πόρων τουριστικών φυσικών και ανθρώπινων Επί πλέον οι πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και ο

τρόπος ζωής των κατοίκων αποτελούν συστατικό στοιχείο του προϊόντος και η διατήρησή τους κρίνεται αναγκαία

για την ελκυστικότητα και την βιωσιμότητά του Η ανάπτυξη του τουρισμού πρέπει να ενισχύσει και να ενταχθεί

στις υπάρχουσες οικονομικές δραστηριότητες όπως είναι η γεωργία η κτηνοτροφία και η τοπική βιοτεχνία στο

πλαίσιο της πολύ-δραστηριότητας και να ενσωματωθεί στον υπάρχοντα κοινωνικό ιστό23

3 Εναλλακτικές μορφές τουρισμού ndash πολιτιστικός τουρισμός

Μια ομάδα ειδικών γύρω από το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Επιστημών στο πλαίσιο του Δικτύου για την

Ευρωπαϊκή Έρευνα των Δραστηριοτήτων Επικοινωνιών και Μεταφορών (Network for European Communications

and Transport Activities Research NECTAR) ισχυρίζεται ότι στην Δυτική Ευρώπη το 2020 οι δραστηριότητες

ελεύθερου χρόνου πιθανόν να αντιστοιχούν σε 40 των χερσαίων μεταφορών (αναφορικά με τα χιλιόμετρα που

διανύονται) και σε 60 των αεροπορικών μεταφορών Η αυξανόμενη πολυμορφία των τρόπων ζωής θα έχει

αντανάκλαση στην εμφάνιση νέων τύπων ειδικών τουριστικών αγορών που θα εξυπηρετούν νέους και ζευγάρια

χωρίς παιδιά καινούριους συνταξιούχους και συνέδρους Η αυξανόμενη ζήτηση του τουρισμού θα είναι ιδιαίτερα

εμφανής στον πληθυσμό των Νοτιοευρωπαϊκών χωρών στις οποίες τα ποσοστά συμμετοχής είναι σχετικά

21 Αναλυτικά περί τοπικών πολιτισμών βλέπε στο Weber A (1998) ldquoFundamentals of Culture-Sociology Social process

Civilizational process and Culture Movementrdquo in Rundell J and Mennel S Classical readings in Culture and Civilization London Routledge

22 Βλέπε σχετικά στο Αγοραστάκης Γ (1996) Τοπική Ανάπτυξη Ο Αγροτικός Τουρισμός Ποιότητας Χανιά CRF ΟΑΔΥΚ 23 Woerkum CMJ van (1999) laquoIntegrated Designingraquo στο The Role of Extension Education in a Global World Cracow The Agricultural

University of Cracow pp 39-45

612

χαμηλά Η απελευθέρωση των μετακινήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) ίσως οδηγήσει στην αύξηση της

μετακίνησης καινούριων συνταξιούχων από την Βόρεια στην Νότια Ευρώπη λόγω του ευνοϊκού κλίματος24

Στην εποχή μας αποτελεί κοινή διαπίστωση ότι τα τυποποιημένα και μαζικά τουριστικά πακέτα

ανταποκρίνονται όλο και λιγότερο πλέον στις ανάγκες του σημερινού τουρίστα Αρκετοί άνθρωποι αναγνωρίζοντας

τα προβλήματα που μπορεί να δημιουργήσει το κυρίαρχο μοντέλο του μαζικού τουρισμού οδηγήθηκαν στην

αναζήτηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού (οικοτουρισμός αγροτουρισμός πολιτισμικός τουρισμός ιστορικός

τουρισμός) Αυτές οι μορφές σέβονται ταυτόχρονα την τοπική κοινωνία και τους επισκέπτες της την πολιτιστική

κληρονομιά και το περιβάλλον Στόχος τους είναι να προσφέρουν ενδιαφέρουσες και εκπαιδευτικές διακοπές στους

τουρίστες που ωφελούν ταυτόχρονα την τοπική κοινωνία και έχουν ως αποτέλεσμα την βιωσιμότητα των

τουριστικών περιοχών Σύμφωνα με τον ΠΟΤ η έννοια της βιωσιμότητας των τουριστικών περιοχών υπονοεί ότι οι

τουριστικές πηγές (πολιτισμός αξιοθέατα φυσικό περιβάλλον) χρησιμοποιούνται από τους κατοίκους και τους

επισκέπτες με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η ύπαρξη και η ομαλή λειτουργία τους για τις μελλοντικές

γενιές25

Στοιχεία του τουριστικού προϊόντος των ορεινών περιοχών

Τα στοιχεία που προσδίδουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα στο τουριστικό προϊόν των ορεινών περιοχών

καθορίζονται από τις ιδιομορφίες

bull Του περιβάλλοντος φυσικού και ανθρωπογενούς

bull Των τουριστικών πόρων των διαφόρων περιοχών που αποτελούν αυτό που μπορούμε να χαρακτηρίσουμε

ως στοιχεία περιεχομένου του προϊόντος και

bull Την χωροταξική οργάνωση των δραστηριοτήτων και τον τρόπο διασύνδεσής τους σε ένα λειτουργικό και

οργανικό σύνολο που καθιστώντας την περιφέρεια τουριστικά ενιαία ζώνη μεγιστοποιεί τα οφέλη που

προκύπτουν από την εκμετάλλευσή των τουριστικών πόρων και αποτελεί τα δομικά στοιχεία του

τουριστικού προϊόντος η το μοντέλο οργάνωσης διασύνδεσης και αξιοποίησης των τουριστικών πόρων σε

ένα αλληλοσυμπληρούμενο σύνολο26

Ο πολιτιστικός τουρισμός σαν ειδική μορφή τουρισμού απαιτεί σαφή προσδιορισμό ως προς τις συνιστώσες

του Συμπεριλαμβάνει τόσο φυσικά στοιχεία όπως μνημεία αξιόλογα κτίρια εκθέματα όσο και εκδηλώσεις που

συνδέονται με τα μνημεία και την ιστορία τους Με δεδομένο ότι τα πρότυπα των τουριστών διαφοροποιούνται και

24 Masser Ι Sviden O and Wegener M (1992) The Geography of Europersquos Future Belhaven Press London and New York pp 43-

44 25 Η διασύνδεση και η ένταξη ζητημάτων αειφορίας σε σχέδια ή σχετικές αποφάσεις τουριστικού μάρκετινγκ συναρτάται κατά την άποψη ορισμένων μελετητών με τα ακόλουθα βασικά σημεία που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τη ζήτηση (αυξανόμενη ή μειούμενη κατανάλωση) και τις επιχειρήσεις (αυξανόμενες ευκαιρίες ή εντεινόμενες απειλές) Ενδιαφέρον και απαίτηση του πελάτη για ήρεμες γαλήνιες διακοπές με ευκαιρίες για χαλάρωση (από το στρες της καθημερινής ζωής) και δραστηριότητες υπαίθριας αναψυχής σε ένα ελκυστικό φυσικό περιβάλλον Ενδιαφέρον του πελάτη για προσπέλαση σε τοπικά πολιτιστικά δρώμενα όπως παραδόσεις και έθιμα μουσεία εκθέσεις και φεστιβάλ σε χώρους και οικισμούς του τόπου προορισμού κυρίως μακριά από κέντρα μαζικού τουρισμού 26 Middleton TC and Hawkins R (1998) Sustainable Tourism A Marketing Perspective Butterworth-Heinemann

613

από παθητικοί δέκτες επιδιώκουν σταδιακά κάποια συμμετοχή (activity based tourism) η οργάνωση της παροχής

υπηρεσιών πολιτιστικού τουρισμού πρέπει να είναι σχεδιασμένη στη βάση διαδοχικών και συνδυασμένων

δραστηριοτήτων που θα δίνουν διέξοδο στην κάλυψη του ελεύθερου χρόνου των τουριστών

Το συγκριτικό πλεονέκτημα που κάποτε διέθετε η Ελλάδα (αυτό της συναλλαγματικής διαφοράς) πλέον δεν

υφίσταται Προφανής λοιπόν η ανάγκη ποιοτικής διαφοροποίησής από τον ανταγωνισμό Στο πλαίσιο αυτής της

ποιοτικής διαφοροποίησης προβάλλει η ιδέα του αειφόρου ήπιου εναλλακτικού τουρισμού27 Ένας τέτοιος

τουρισμός δεν μπορεί παρά να είναι προσανατολισμένος προς την αξιοποίηση του πλούσιου πολιτισμικού

αποθέματος του τόπου Θα πρέπει να δοθεί έμφαση στα στοιχεία εκείνα που αναδεικνύουν την ιδιαίτερη πολιτισμική

ταυτότητα της κάθε περιοχής Τέτοια στοιχεία είναι ο παραδοσιακός βίος ο αρχιτεκτονικός και πολεοδομικός

πλούτος τα παραδοσιακά επαγγέλματα και οι επαγγελματικές οργανώσεις τα μνημεία του αρχαίου πολιτισμού και

τα σημερινά επιβιώματά τους η γλώσσα και οι τοπικές ιδιόλεκτοι τα ιστορικά μνημεία η αγροτική ζωή η τοπική

κουζίνα αλλά και η σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία Όλα αυτά συνιστούν την ιδιαίτερη πολιτισμική ταυτότητα

κάθε ελληνικής περιφέρειας που συνιστά από μόνη της ένα μοναδικό τοπικό πολιτισμικό φαινόμενο εντασσόμενο

αρμονικά στο σύνολο του ελληνικού πολιτισμού ικανής να αποτελέσει τον πόλο έλξης επισκεπτών που θα ήθελαν

να τη γνωρίσουν από κοντά και να την βιώσουν 28

4 Τα φυσικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά του Δήμου Αποδοτίας

Η περιοχή έρευνας αποτελείται από τον δήμο Αποδοτίας του νομού Αιτωλοακαρνανίας είναι ένας από

τους τρεις δήμους της Ορεινής Ναυπακτίας ο οποίος βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του νομού και

αποτελεί το φυσικό όριο με τον νομό Φωκίδας29

Ο Δήμος Αποδοτίας αποτελείται συνολικά από 20 Δημοτικά Διαμερίσματα Άνω Χώρα

Αμπελακιώτισσα Αναβρυτή Ασπριάς Γραμμένη Οξυά Γρηγόρι Ελατόβρυση Ελατού Καλλονή Καταφύγιο

Κάτω Χώρα Κεντρική Κοκκινοχώρι Κρυονέρια Κυδωνιά Λεύκα Λιμνίτσα Μανδρινή Πόδος Τερψιθέα

Τα δημοτικά διαμερίσματα είναι μικρά και διάσπαρτα στο χώρο χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό Είναι

δομημένα χωρίς μεγάλους δρόμους και τα κτίρια αρκετά κοντά μεταξύ τους Έτσι λοιπόν μπορούμε να πούμε

ότι τα χαρακτηρίζει ο παραδοσιακός τύπος του ελληνικού χωριού Το μεγαλύτερο τμήμα των οικισμών της

περιοχής παρέμβασης αποτελεί χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό γνώρισμα της Ορεινής Ναυπακτίας Τα

κτίσματα στην μεγάλη τους πλειοψηφία είναι κατασκευασμένα από ντόπια υλικά κυρίως πέτρα και ξύλο

Το τοπίο της περιοχής διαμορφώνεται κυρίως από τους ορεινούς όγκους της Σαράνταινας και των

Δυτικών Βαρδουσίων και το ιδιαίτερα πυκνό και πολυσχιδές υδρογραφικό δίκτυο του Άνω Ευήνου

27 Βλέπε περισσότερα για τα ζητήματα αειφορίας και οικολογικής προσέγγισης στα Roling N (1997) laquoThe soft side of land Socio-economic sustainability of land use systemsraquo ITC Journal No 3 amp 4 pp248-62 Roling Ν and Wagemakers Μ (eds) (1998) Facilitating Sustainable Agriculture Participatory learning and adaptive management in tines of environmental uncertainty Cambridge Cambridge University Press 28 Μπιτσάνη Ε (2004) Πολιτισμική Διαχείριση amp Περιφερειακή Ανάπτυξη Αθήνα Διόνικος (σελ 206-212) 29 Οι άλλοι δύο δήμοι που αποτελούν μαζί με το δήμο Αποδοτίας το πεδίο έρευνας είναι ο δήμος Πλατάνου και ο δήμος Πυλήνης

614

Πρόκειται για ένα μοναδικό ορεινό τοπίο ιδιαίτερα μεγάλης φυσικότητας ίσως μεγαλύτερης απrsquo αυτής

των γειτονικών Εθνικών Δρυμών της Οίτης και του Παρνασσού Οι βιοκλιματικές συνθήκες ποικίλουν πολύ

και σ΄ αυτό συμβάλει η γεωγραφική θέση η πλούσια ορεογραφία και οι βαθιές κοιλάδες και φαράγγια της

υδρολογικής λεκάνης του Ευήνου Η περιοχή βρίσκεται πάνω σε ζώνες μετάβασης πράγμα που αποτυπώνεται

τόσο με την οριζόντια όσο κυρίως με την κάθετη διαβάθμιση τους στους ποικίλους τύπους βλάστησης

Η Άνω Χώρα (63 χλμ) η πρωτεύουσα του Δήμου είναι ένα κεφαλοχώρι της ορεινής Ναυπακτίας

κτισμένο στους πρόποδες του όρους laquoΣύρταraquo σε υψόμετρο 900 μέτρα μέσα σε καστανιές και έλατα Από το

ψηλότερο ως το χαμηλότερο σπίτι του χωριού υπάρχει υψομετρική διαφορά έως και διακόσια μέτρα Σήμερα η

Άνω Χώρα αποτελεί σημαντικό πόλο τουριστικής έλξης για όλη τη διάρκεια του χρόνου αφού διαθέτει

οργανωμένη ξενοδοχειακή μονάδα ξενώνες αγορά υπηρεσίες και Κέντρο Υγείας Η Άνω Χώρα που το παλιό

της όνομα ήταν Μεγάλη Λομποτινά ήταν σημαντικός οικισμός ήδη από το 15ο αιώνα φημισμένος για την

ανθούσα οικονομία του βασισμένη στην κτηνοτροφία και την υλοτομία που προερχόταν κυρίως από το

κοινοτικό καστανοδάσος με δέντρα που ξεπερνούν τα 500 χρόνια30

Οι μεταβολές στην διάρθρωση των τομέων της οικονομίας τείνουν προς την συρρίκνωση των

παραδοσιακών μορφών της ορεινής οικονομίας της κτηνοτροφίας και της γεωργίας καθώς νέες

παραγωγικότερες μορφές παίρνουν τη θέση τους Η κρίση αντανακλάται και στις δημογραφικές εξελίξεις

Ο δείκτης γήρανσης και ο δείκτης εξάρτησης είναι σημαντικά υψηλότεροι στις ορεινές από ότι στις

πεδινές περιοχές και υψηλότεροι επίσης στο δήμους Αποδοτίας και Πυλλήνης που είναι ο πρώτος 100 και ο

δεύτερος κατεξοχήν ορεινός ενδεικτικό της αδυναμίας της ορεινής οικονομίας να παράγει θέσεις εργασίας για

τους νέους31

Η παρακμή της περιοχής αντανακλάται στην κατάσταση και την επάρκεια των υποδομών τους καθώς

υστερεί σχεδόν σε όλους τους δείκτες

Το ειδικό βάρος αλλά και το μέγεθος της οικονομίας των ορεινών οικισμών μειώνεται καθώς οι

μεταβολές που συντελούνται στην οικονομική βάση των νομών και της χώρας γενικότερα ευνοούν τα προϊόντα

και τις διαδικασίες παραγωγής των πεδινών περιοχών

30 Μελέτη της φυσιογνωμίας της Ορεινής Ναυπακτίας ndash ανάλυση υφιστάμενης κατάστασης (2005) Πακέτο εργασίας 1 παραδοτέο 1

της επιστημονικής έρευνας laquoΗ ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στον τομέα του πολιτισμού στην περιφέρεια Μελέτη περίπτωσης Ορεινή Ναυπακτίαraquo στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος Αρχιμήδης στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ του ΥΠΕΠΘ ενίσχυση επιστημονικών ερευνητικών ομάδων σελ 9-10

31 Βλέπε αναλυτικά για την κατάσταση του πληθυσμού του Δήμου Αποδοτίας την μελέτης της φυσιογνωμίας της Ορεινής

Ναυπακτίας ndash ανάλυση υφιστάμενης κατάστασης (2005) Πακέτο εργασίας 1 παραδοτέο 1 της επιστημονικής έρευνας laquoΗ ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στον τομέα του πολιτισμού στην περιφέρεια Μελέτη περίπτωσης Ορεινή Ναυπακτίαraquo στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος Αρχιμήδης στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ του ΥΠΕΠΘ ενίσχυση επιστημονικών ερευνητικών ομάδων σελ 10-17

615

Η οικιακή οικονομία χαρακτηριστικό οικονομιών με χαμηλό επίπεδο εκχρηματισμού τείνει προς

εξαφάνιση στην περιφέρεια αλλά φαίνεται ότι επιμένει σε ορισμένες περιοχές της ορεινής Ναυπακτίας και

απομακρυσμένες του Δήμου Αποδοτίας (δείκτης ζώων ανά εκμετάλλευση ιδιαίτερα χοίρων πουλερικών και

αιγοπροβάτων) και δείκτης υποαπασχόλησης και οικονομικής στασιμότητας

Από τα ερωτηματολόγια προέκυψε ότι το κύριο πρόβλημα των νέων που τους αναγκάζει να

εγκαταλείψουν τα χωριά τους είναι η αδυναμία εξεύρεσης εργασίας

Ο τουρισμός δεν είναι εκτεταμένος στις ορεινές ζώνες της περιφέρειας αν και υπάρχουν περιοχές όπως

ο Εύηνος ποταμός όπου έχει αναπτυχθεί αρκετά ο εναλλακτικός τουρισμός η Ναύπακτος της οποίας μετά τη

ζεύξη έχει αυξηθεί η επισκεψιμότητά της αλλά και οι γειτονικές περιοχές ομόρων νομών όπως οι Δελφοί ο

Παρνασσός και εν μέρει η Ευρυτανία στην περιοχή του Καρπενησίου που έχουν σημειώσει αξιόλογη

ανάπτυξη

Οι περιοχές αυτές συγκεντρώνουν και το μεγαλύτερο ποσοστό των αναπτυγμένων τουριστικών

υποδομών αλλά και ανωδομών που καταγράφηκαν

Η περιοχή της Αποδοτίας ως 100 ορεινή οικονομία δεν είχε ποτέ το προνόμιο της ευρείας τοπικής

αγοράς επειδή η διαφοροποίηση της παραγωγής και επομένως η εξέλιξη και το εύρος των συναλλακτικών

σχέσεων ήταν περιορισμένη Οι κύριες διασυνδέσεις της οικονομίας της δημιουργήθηκαν με όμορους νομούς

και βέβαια με τα πλησιέστερα αστικά κέντρα Επειδή τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής είναι

περιορισμένα δεν ήταν σε θέση να εκμεταλλευτεί τις νέες συνθήκες κατανομής έργων στο τοπικό επίπεδο

Έτσι την περίοδο που οι υπόλοιποι νομοί ανέπτυσσαν τον δευτερογενή τομέα και εκσυγχρόνιζαν τον

πρωτογενή η Αποδοτία αλλά και ολόκληρη η ορεινή Ναυπακτία είχαν απώλειες σε πληθυσμό εργατικό

δυναμικό και πτώση στην αξία της παραγωγής

Η συμμετοχή του τριτογενούς τομέα στην απασχόληση είναι μικρή αφού οι περισσότερες εμπορικές

συναλλαγές γίνονται στην πόλη της Ναυπάκτου Με την έρευνα πεδίου με προσωπική παρατήρηση και

συνεντεύξεις προσδιορίστηκε η υφιστάμενη κατάσταση που επικρατεί στον τριτογενή τομέα Συγκεκριμένα

διαπιστώθηκε μικρό ποσοστό του οικονομικά ενεργού πληθυσμού να ασχολείται με την παροχή υπηρεσιών

(υπηρεσίες μεταφορές εμπόριο τουρισμός) Παρουσιάζει όμως σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης

ειδικότερα στον τομέα του τουρισμού Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ύπαρξη σημαντικών σημείων

ιστορικού ενδιαφέροντος και αρχαιολογικών χώρων στην ύπαρξη ιδιαίτερα αξιόλογων φυσικών πόρων

στην ελλιπή μέχρι τώρα εκμετάλλευση τουριστικών πόρων που διαθέτει καθώς και στη γεωγραφική της θέση

Στον τριτογενή τομέα υπάρχουν 120 απασχολούμενοι32

32 ΤΕΙ Καλαμάτας (2005) Μελέτη της φυσιογνωμίας της Ορεινής Ναυπακτίας ndash ανάλυση υφιστάμενης κατάστασης Πακέτο

εργασίας 1 παραδοτέο 1 της επιστημονικής έρευνας laquoΗ ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στον τομέα του πολιτισμού στην περιφέρεια Μελέτη περίπτωσης Ορεινή Ναυπακτίαraquo στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος Αρχιμήδης στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ του ΥΠΕΠΘ ενίσχυση επιστημονικών ερευνητικών ομάδων σελ 35-47

616

bull Τουρισμός

Υπάρχουν συνολικά δύο (2) κοινοτικοί ξενώνες στην Τερψιθέα και στην Ελατού οι οποίοι όμως

απαιτούν επισκευαστικές εργασίες ο πρώτος συμπληρωματικές για την καλύτερη λειτουργία του και ο

δεύτερος ολική επισκευή και εκσυγχρονισμό Πρωτοποριακή για την περιοχή είναι η ανέγερση του μοναδικού

ιδιόκτητου ξενοδοχείου της περιοχής στην Κοινότητα της Άνω Χώρας Ο συνολικός αριθμός δωματίων του

ξενοδοχείου και των ξενώνων είναι 106 δωμάτια με 217 κλίνες

bull Χώροι εστίασης

Οι δυνατότητες εστίασης εντοπίζονται κυρίως στην Άνω Χώρα στην Κάτω Χώρα στην

Αμπελακιώτισσα στην Τερψιθέα στην Ελατού στο Κοκκινοχώρι στην Ασπριά και την Λιμνίτσα υπάρχουν

ιδιαίτερα καλές δυνατότητες εστίασης Τα περισσότερα από τα καταστήματα αυτά λειτουργούν όλο το χρόνο

και απευθύνονται τόσο στους ντόπιους κατοίκους όσο και σε ταξιδιώτες και επισκέπτες

5 Το πολιτισμικό κεφάλαιο του Δήμου Αποδοτίας

Τα κύρια χαρακτηριστικά της υπό έρευνα περιοχής όσον αφορά το πολιτισμικό περιβάλλον το οποίο

αποτελεί ταυτόχρονα το πολιτισμικό κεφάλαιο αυτής επικεντρώνονται στην παραδοσιακή φυσιογνωμία των

οικισμών Συνοψίζοντας παρουσιάζουμε ανά κατηγορία τους πολιτισμικούς πόρους της περιοχής καθώς ο

παραδοσιακός χαρακτήρας της περιοχής αποτελεί ένα βασικό πλεονεκτήματα της και παρέχει τεράστιες

ευκαιρίες αξιοποίησης της33

Ιστορικοί ndash πολιτιστικοί πόροι

Στην περιοχή υπάρχουν διάσπαρτα αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία αποτελούν ενδείξεις για την

ύπαρξη αρχαίων οικισμών Συνδεόμενα με την ανεύρεση αντίστοιχων οικισμών σε γειτονικές περιοχές

συμπεραίνεται ότι υπήρξε γενικότερη ανάπτυξη της περιοχής κατά την αρχαϊκή περίοδο Ενδεικτικά

αναφέρεται η μάχη μεταξύ Αιτωλών και Αθηναίων ndash Μεσσηνίων Στο ΔΔ Λιμνίστας στη θέση Κάμπος

βρέθηκαν αρχαία κύπελλα νομίσματα κέραμοι και κεραμικοί πίθοι που μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι

κοντά στην κοιλάδα του Μόρνου βρίσκεται το αρχαίο Αιγίτιον η πρωτεύουσα της αρχαίας Αποδοτίας

Παράλληλα παρατηρήθηκε σημαντική πολιτιστική ανάπτυξη ιδιαίτερα κατά τα μεσαιωνικά χρόνια Το

Μοναστήρι της Παναγίας της Αμπελακιώτισσας που κτίστηκε κατά το 1455μΧ το Μοναστήρι του Αγ

Ιωάννου Βομβοκούς το Μοναστήρι της Μυρτιώτισσας καθώς και πολλά μνημεία μαρτυρούν αυτήν τη

δραστηριότητα

Διαχείριση τοπίου ndash κληρονομιάς

33 ΤΕΙ Καλαμάτας 2005 Καταγραφή των πολιτισμικών πόρων ndash σύνθεση του πολιτισμικού κεφαλαίου της Ορεινής Ναυπακτίας

Αρχιμήδης Ενίσχυση ερευνητικών ομάδων στο ΤΕΙ Καλαμάτας Η ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στον τομέα του πολιτισμού στην περιφέρεια Μελέτη περίπτωσης Ορεινής Ναυπακτίας του Νομού Αιτωλοακαρνανίας (δήμοι Αποδοτίας Πλατάνου Πυλήνης) επ υπεύθυνη Ε Μπιτσάνη παραδοτέο 2

617

Το κύριο χαρακτηριστικό της περιοχής μελέτης όσο αφορά το πολιτισμικό και φυσικό περιβάλλον

επικεντρώνεται στο φυσικό της πλούτο με την αρμονική συνύπαρξη υδάτινων πόρων και ορεινών δασικών

περιοχών σε συνδυασμό με την παραδοσιακή φυσιογνωμία των οικισμών και τα μνημεία

Πίνακς 1 Επενδυτικές δραστηριότητες προστασίας και ανάδειξης μέσω ΚΠ LEADER II

ΔΗΜΟΤΙΚΟ

ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΕΡΓΟ

ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟ

Σ ΕΡΓΟΥ ΠΟΥ

ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ

ΔΗΜΟΣΙΑ

ΔΑΠΑΝΗ

(επιδοτούμενο

ποσό)

Αμπελακιώτισσας

Αποκατάσταση

(αποπεράτωση) τμημάτων

Ι Μονής Παναγίας


28200000 22560000

Λεύκας

Περιβαλλοντικό Κέντρο

τεκμηρίωσης amp

ενημέρωσης

56685728 45348582

Πηγή ΤΕΙ Καλαμάτας έρευνα καταγραφής πολιτισμικού κεφαλαίου ndashπολιτισμικών πόρων

Ορεινής Ναυπακτίας 2005

Tα έργα αυτά ήταν μέρος μιας ολοκληρωμένης και πιλοτικής μορφής στρατηγικής αειφόρου ανάπτυξης

της περιοχής Ορεινής Ναυπακτίας με στόχο την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς ως πόλο πολιτισμικής

και οικονομικής δραστηριότητας

Παραδοσιακοί ndash ιστορικοί οικισμοί

Οι οικισμοί του Δήμου είναι μικροί και διάσπαρτοι στην περιοχή μελέτης Τα μικρά πέτρινα σπίτια

είναι δομημένα σε κοντινές αποστάσεις μεταξύ τους Από αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής απόψεως είναι

φανερό το παραδοσιακό ύφος της περιοχής για το οποίο γίνονται προσπάθειες μέσα από τους κατοίκους αλλά

και από Οργανικούς Τοπικούς Φορείς να διατηρηθεί Χαρακτηριστικό της φυσιογνωμίας της περιοχής είναι τα

διώροφα πέτρινα σπίτια με τα ξύλινα καρφωτά ή laquoταμπλαδωτάraquo κουφώματα τους περιορισμένους εξώστες και

τις κεραμοσκεπές Παρά το γεγονός αυτό δεν υπάρχει κάποιος οικισμός ο οποίος να είναι χαρακτηρισμένος με

νόμο ως παραδοσιακός34

bull Άυλοι πολιτιστικοί πόροι ( αναβίωση εθίμων λαϊκά δρώμενα)


Αρχιμήδης οππ

618

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στη σύγχρονη laquoγιορτή του κάστανου και τσίπουρουraquo όπως και στους

διάφορους πολιτιστικούς συλλόγους που δραστηριοποιούνται ενεργά τα τελευταία χρόνια

Η laquoΓιορτή του κάστανου και του τσίπουρουraquo πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του Δήμου και

πρόκειται για ένα πλέγμα εκδηλώσεων ψυχαγωγικού και πολιτιστικού περιεχομένου όπου εκατοντάδες

Ανωχωρίτες της διασποράς αλλά και πολλοί επισκέπτες προσέρχονται για να γευθούν τα τοπικά προϊόντα

ψητά κάστανα και τσίπουρο κατευθείαν από το λουλά των καζανιών απόσταξης και άλλες παραδοσιακές

ανωχωρίτικες λιχουδιές Όλα αυτά βέβαια συνοδεύονται από καλή παραδοσιακή μουσική και ο χορός στην

κεντρική πλατεία του χωριού συνεχίζεται μέχρι τις πρωινές ώρες της Δευτέρας Χαρακτηριστικό της γιορτής

είναι ότι η οργάνωσή της γίνεται άμεσα από την τοπική κοινωνία και έχει μεγάλη συμμετοχή

Πολιτιστικοί φορείς

Ο πολιτισμός αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι της ζωής των κατοίκων Πολλές δραστηριότητες

πολιτιστικού χαρακτήρα στην περιοχή οργανώνονται και υλοποιούνται μέσων των πέντε πολιτιστικών

συλλόγων που υπάρχουν στην περιοχή μελέτης Οι σύλλογοι αυτοί ανήκουν κυρίως στην ιδιωτική

πρωτοβουλία και έχουν να επιδείξουν αξιόλογο έργο τόσο στην διοργάνωση των πολιτιστικών εκδηλώσεων

όσο και στην συνδρομή και βοήθεια της περιοχής35

Πολιτιστικές υποδομές

Οι υποδομές αυτές συνίστανται σε δύο βιβλιοθήκες στα ΔΔ Τερψιθέας και Ελατούς αντίστοιχα και δύο

πνευματικά ndash πολιτιστικά κέντρα στα ΔΔ Τερψιθέας και ΄Ανω Χώρας

Σημειώνεται ότι οι παραπάνω υποδομές δεν ακολουθούν σύγχρονα πρότυπα οργάνωσης36

6Συμπεράσματα-προοπτικές

Σήμερα γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητό από όλο και περισσότερους ανθρώπους ότι η ποσοτική

αντίληψη για την τουριστική ανάπτυξη αλλά και για την ανάπτυξη συνολικά έχει οδηγήσει σε αδιέξοδα τόσο

σε εθνικό επίπεδο όσο και σε παγκόσμιο Αδιέξοδα κοινωνικού και περιβαλλοντικού χαρακτήρα Η

περιβαλλοντική μάλιστα διάσταση της κρίσης αυτής θεωρήθηκε ως laquoη πεμπτουσία της κρίσης του

καπιταλισμούraquo και πήρε προεκτάσεις ως κρίση πολιτισμού με την ευρύτερη σημασία του όρου που

περιλαμβάνει το σύνολο των ιδεών και των αξιών που καθορίζουν τις κοινωνικές πρακτικές

Απαιτείται πλέον να αναπτυχθεί εμπράκτως μια νέα αντίληψη περί ανάπτυξης τα χαρακτηριστικά της

οποίας θα πηγάζουν από την κοινωνία που είναι και η μόνη επιφορτισμένη να τα κάνει πράξη Μια κοινωνία

που laquohellipθα έδινε έμφαση στην ποιότητα αντί για την ποσότητα και θα αξιοποιούσε πολιτισμικές ιδιαιτερότητές

35 αξιοσημείωτο είναι ότι δραστηριοποιούνται καθrsquo όλη τη διάρκεια του έτους με τη διοργάνωση εκδηλώσεων τη χειμερινή περίοδο

κυρίως στην πρωτεύουσα 36 ΤΕΙ Καλαμάτας 2005 Καταγραφή των πολιτισμικών πόρων ndash σύνθεση του πολιτισμικού κεφαλαίου της Ορεινής Ναυπακτίας

Αρχιμήδης

619

της με την ενεργοποίηση των πολιτών οι οποίοι θα πρέπει να συμμετέχουν και να ελέγχουν την αναπτυξιακή

διαδικασίαraquo 37 Με άλλα λόγια πέραν της ανάδειξης της ποιότητας ως πρωτεύουσας ιδιότητας της ανάπτυξης

θα πρέπει και τα οικονομικά ζητήματα να επανέλθουν υπό τον κοινωνικό έλεγχο Αυτή παράμετρος της

ανάπτυξης προϋποθέτει ενεργό συμμετοχή των πολιτών Η ενεργός συμμετοχή των πολιτών που

προαναφέρθηκε όμως έχει άμεση σχέση με την τοπική ανάπτυξη από την άλλη μεριά ο παραδοσιακός

πολιτισμός είναι αυτός που κατrsquo εξοχήν laquoδημιουργεί και οργανώνει μια κοινωνική σφαίρα γύρω από τον

άνθρωπο η οποία είναι τόσο απαραίτητη για την ύπαρξη κοινωνικής ζωής όσο απαραίτητη είναι η βιόσφαιρα

για την ύπαρξη οργανικής ζωήςraquo 38 Στο παράδειγμα της ορεινής Ναυπακτίας με εστίαση στο Δήμο

Αποδοτίας στο παρόν άρθρο ο αγροτικός βίος είναι βασική συνιστώσα της παραδοσιακής πολιτισμικής

ταυτότητας της περιοχής του Δήμου Αποδοτίας αλλά και ολόκληρης της Ορεινής Ναυπακτίας όπως και κάθε

άλλης παραδοσιακής κοινότητας Ο πρωτογενής τομέας της παραγωγής αποτελούσε τον βασικό πυλώνα της

οικονομικής ζωής της παραδοσιακής κοινότητας Οι υπόλοιποι τομείς ήταν συμπληρωματικοί και άμεσα

συνδεδεμένοι με αυτόν Με δεδομένη την ανεπάρκεια των πόρων ο πρωτογενής τομέας χαρακτηριζόταν από το

μικρό μέγεθος των εκμεταλλεύσεων τη δυσκολία πρόσβασης προς τα εμπορικά κέντρα Επιπλέον η

μονοδιάστατη οικονομική ανάπτυξη μεταπολεμικά αλλά και η αστυφιλία οδήγησαν πολλούς από τους

αυταπασχολούμενους άμεσα στον πρωτογενή τομέα στη μετανάστευση (εσωτερική και εξωτερική) ή στην

απασχόληση στον τομέα των υπηρεσιών (τουρισμό) στα αστικά κέντρα του Νομού Έτσι η γεωργία και η

κτηνοτροφία υπέστησαν πλήγμα Η κατάσταση αυτή είχε κοινωνικές προεκτάσεις μια που άλλαξε δραματικά ο

παραγωγικός χάρτης του τόπου σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα διαμορφώνοντας και αντίστοιχες

αλλαγές στην πολιτισμική ταυτότητά του με τα όποια επακόλουθα Σήμερα αντιμετωπίζοντας τα αδιέξοδα της

μονοκαλλιέργειας του μαζικού τουρισμού μπορούμε να αποτιμήσουμε το ρόλο του πρωτογενούς τομέα τόσο

αναπτυξιακά όσο και κοινωνικά πολιτισμικά και να επαναπροσδιορίσουμε τις δυνατότητές του Αυτές

μπορούν να αναζητηθούν στην επιστροφή μέρους του ανθρώπινου δυναμικού που διαφοροποιήθηκε

επαγγελματικά την προσέλκυση νέων αγροτών την ποιοτική αναβάθμιση των παραγόμενων προϊόντων την

συστηματική προσέγγιση επιχειρηματικών θεμάτων (προβολή marketing πωλήσεις δίκτυα διανομής)και

τέλος την ενίσχυση των εισοδημάτων των ενασχολούμενων στον τομέα39 Η ενίσχυση αυτή θα πρέπει να

αναζητηθεί μέσα από διαδικασίες που επιδιώκουν την ύπαρξη παράλληλων δραστηριοτήτων που κυρίως έχουν

να κάνουν με τη μορφή τουρισμού που καλείται αγροτουρισμός Μάλιστα είναι ανάγκη να επισημανθεί ότι για

τον πρωτογενή τομέα και τους απασχολούμενους σε αυτόν η ανάδειξη του αγροτουρισμού ως κύριου μοντέλου

τουριστικής ανάπτυξης αποτελεί μονόδρομο μια που οι φορείς του μαζικού τουρισμού σπάνια αξιοποιούν τα

τοπικά προϊόντα για να καλύψουν τις ανάγκες τους 37 Χαραλαμπίδης Μ (2002) Αγροφιλία Αγροτική Αναγέννηση Νέα Αγροτικότητα Αθήνα Γόρδιος 38 Lottman J and Ouspenski B (1984) ldquoΓια το σημειωτικό μηχανισμό της Κουλτούραςrdquo Σπείρα Τεύχος 1 39 Barquero-Vasquez A (1991) Τοπική Ανάπτυξη Μια στρατηγική για τη δημιουργία Απασχόλησης μτφρ Χωραφά ΒΑθήνα

Παπαζήση

620

Ο αγροτουρισμός είναι μια επιχειρηματική δραστηριότητα που αφορά μικρές κυρίως επιχειρήσεις και

έχει ως κέντρο από όλες τις απόψεις τον άνθρωπο Επενδύει στο συναίσθημα εξωτερικεύει αρχές μοιράζεται

εμπειρίες με τον επισκέπτη-πελάτη της Σε αυτό συντελεί ο χαρακτήρας της αγροτουριστικής επιχείρησης που

είναι συνήθως οικογενειακής ή συνεταιριστικής μορφής40

Ο αγροτικός βίος διαμόρφωσε το αγροτικό τοπίο φυσικό και δομημένο στην παραδοσιακή κοινότητα

Στην αγροτική ζωή οφείλεται μια πλούσια πολιτισμική κληρονομιά που έχει να κάνει με την αρχιτεκτονική τα

εργαλεία τα εργαστήρια τη γαστρονομία τις σχέσεις του παραδοσιακού ανθρώπου με το ανθρωπογενές και

δομημένο περιβάλλον του41 Αυτά δηλαδή που καθορίζουν τη ξεχωριστή πολιτισμική ταυτότητα της ορεινής

Ναυπακτίας Έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι αυτή ακριβώς η πολιτισμική ταυτότητα μπορεί να

αποτελέσει έναν ισχυρό πόλο έλξης για επισκέπτες και ότι η καταλληλότερη υποδομή για να τους υποδεχθεί

και να τους φιλοξενήσει είναι η μικρή αγροτουριστική μονάδα laquoΟ καταναλωτής του αγροτικού τουρισμού

ελκύεται από την ποικιλία των αγροτικών και γεωργικών τοπίων την πανίδα και τη χλωρίδα Η διατήρησή

τους αποτελεί μια προϋπόθεση τουριστικού θελγήτρου των αγροτικών περιοχώνraquo 42 Αλλά και ο χώρος της

μεταποίησης αποτελεί μέρος της πολιτισμικής ταυτότητας μιας κοινότητας και μάλιστα είναι ο τομέας αυτός

που ενθυλακώνει την καινοτομία και την καλλιτεχνική έκφραση

Ειδικότερα η μεταποίηση θα μπορούσε να αποτελέσει δυναμικό πόλο ανάπτυξης Αυτό διότι θα

μπορούσε να τροφοδοτείται από τον πρωτογενή και να τον ανατροφοδοτεί με επεξεργασμένα προϊόντα (όπως

τυριά μέλι κλπ) τουλάχιστον στο αγροτουριστικό του κομμάτι

Η μεταποίηση είναι αυτή που μπορεί μέσω της χειροτεχνίας να αξιοποιήσει δημιουργικά και

επιχειρηματικά την πολιτισμική παράδοση Ξυλογλυπτικά εργαστήρια εργαστήρια κεραμικής υφαντικής κλπ

Δεν θα πρέπει να παραληφθεί και η δυνατότητα της μεταποίησης να προσελκύσει ειδική κατηγορία επισκεπτών

που θα ήθελαν κατά τον χρόνο των διακοπών τους να γνωρίσουν δημιουργικά μία laquoτέχνηraquo να συμμετέχουν

δηλαδή στην εμπράγματη αποτύπωση στοιχείων της πολιτισμικής ταυτότητας του μέρους που τους φιλοξενεί

Η προβολή των παραγόμενων προϊόντων θα είναι καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη του στόχου

που δεν είναι άλλος από την βιωσιμότητα των μονάδων που θα δημιουργηθούν Η προβολή αυτή θα πρέπει να

σχεδιαστεί από ειδικούς και να περιλαμβάνει οπωσδήποτε συμμετοχή σε αντίστοιχες εκθέσεις εθνικές ή

διεθνείς

Μία τέτοια προοπτική όμως θα πρέπει να συνδυαστεί με γενικότερο αναπτυξιακό σχεδιασμό ιδίως

στον τομέα των διοικητικών και κοινωνικών υπηρεσιών και της ανάπτυξης του αστικού ιστού των οικισμών

Για το σκοπό αυτό προτείνεται καταρχήν η βελτίωση της αστικής διοικητικής και κοινωνικής υποδομής στην

βάση χωροταξικών και πολεοδομικών σχεδίων και συνοδευτικά η εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων 40 Goffey JW and Polese M (1985) Local development Conceptual Basis and Policy Implications Regional Studies 41 Ρόκος Δ (1998) Η διεπιστημονικότητα στην Ολοκληρωμένη Προσέγγιση και Ανάλυση της Ενότητας της Φυσικής και

Κοινωνικοοικονομικής Πραγματικότητας Αθήνα ΤΥΠΩΘΗΤΩ-Δάρδανος 42 Juran JM (1998) Juran onPlanning for Quality New York Free Press

621

κατάρτισης για αγρότες για επαγγελματίες τουριστικών υπηρεσιών εκπόνηση προγραμμάτων κατάρτισης

γυναικών στην μεταποίηση των τοπικών προϊόντων την οικοτεχνία και παραδοσιακές τέχνες κοκ

Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση Daly H (1997) laquoSustainable Growth An impossibility theoremraquo Development London Croom Helm Vol 40 No 1 pp121-125 Dietz T (1999) laquoPolitical Environmental Geography of the Tropicsraquo Development Vol 42 No 2 pp13-19 Duncan S and Goodwin M (1988) The Local State and Uneven Development Cambridge Polity Dunford M and Kafkalas G (eds) (1992) Cities and Regions in the New Europe London Belhaven Goffey JW and Polese M (1985) Local development Conceptual Basis and Policy Implications Regional Studies Goodwin M Duncan S and Halford S (1993) ldquoRegulation Theory the Local State and the Transition of Urban Politicsrdquo Environment and Planning D Society and Space Ηarvey D (1989) The Urban Experience Oxford Blackwell Jones B and Keating M (eds) (1995) The European Union and the Regions Oxford Clarendon Juran JM (1998) Juran onPlanning for Quality New York Free Press Keil R (2003) ldquoGlobalization Makes States Perspectives on Local Governance in the Age of the World Cityrdquo στο Brenner N Jessop B Jones M and Macleod G (eds) StateSpace Oxford Blackwell p279 Kirby A (1993) Local Politics and the Chaotic State Bloomington Indiana University Press Magnusson W (1996) The Search for Political Space Toronto University of Toronto Press

622

Mann M (1997) ldquoHas Globalization Ended the Rise of the Nation Staterdquo Review of International Political Economy Masser Ι Sviden O and Wegener M (1992) The Geography of Europersquos Future Belhaven Press London and New York Middleton TC and Hawkins R (1998) Sustainable Tourism A Marketing Perspective Butterworth-Heinemann Molle W and Cappelin R (eds) (1988) Regional Impact of Community Policies in Europe Aldershot Gower Roling N (1997) laquoThe soft side of land Socio-economic sustainability of land use systemsraquo ITC Journal No 3 amp 4 pp 248-62 Roling N and Wagemakers Μ (eds) (1998) Facilitating Sustainable Agriculture Participatory learning and adaptive management in tines of environmental uncertainty Cambridge Cambridge University Press Weber A (1998) ldquoFundamentals of Culture-Sociology Social process Civilizational process and Culture

Movementrdquo in Rundell J and Mennel S Classical readings in Culture and Civilization London Routledge

Woerkum CMJ van (1999) laquoIntegrated Designingraquo in The Role of Extension Education in a Global World

Cracow The Agricultural University of Cracow pp39-45 Ελληνόγλωσση Αγοραστάκης Γ (1996) Τοπική Ανάπτυξη Ο Αγροτικός Τουρισμός Ποιότητας Χανιά CRF ΟΑΔΥΚ Δεμαθάς Ζ (2004) laquoΗ Περιφερειακή Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα Διαρθρωτικά Ταμεία και η Ελλάδα 1981-2004raquo στο Σακελλαρόπουλος Θ (επιμ) Οικονομία και Πολιτική στη Σύγχρονη Ελλάδα Τόμος βrsquo Αθήνα Διόνικος Κουτσούρης Α (2001) laquoΗ αειφόρος προσέγγιση της διαχείρισης των φυσικών πόρων και της αγροτικής

ανάπτυξηςraquo στο Από τον Αγροτικό χώρο στην ύπαιθρο χώρα Αθήνα ΚΕΜΟΠ Πάντειο Πανεπιστήμιο ndash Gutenberg σελ185-187

Μαντέλ Ε (1975) Ο Ύστερος Καπιταλισμός Αθήνα Gutenberg Μπιτσάνη Ε (2004) Πολιτισμική Διαχείριση ampΠεριφερειακή ανάπτυξη Σχεδιασμός πολιτιστικής πολιτικής και πολιτιστικού προϊόντος Αθήνα Διόνικος

Ρόκος Δ (1998) Η διεπιστημονικότητα στην Ολοκληρωμένη Προσέγγιση και Ανάλυση της Ενότητας της Φυσικής και Κοινωνικοοικονομικής Πραγματικότητας Αθήνα ΤΥΠΩΘΗΤΩ-Δάρδανος

Σακελλαρόπουλος Θ (2003) Ζητήματα κοινωνικής πολιτικής Αθήνα Διόνικος Τόμος Α ΤΕΙ Καλαμάτας (2005) Μελέτη της φυσιογνωμίας της Ορεινής Ναυπακτίας ndash ανάλυση υφιστάμενης

κατάστασης Πακέτο εργασίας 1 παραδοτέο 1 της επιστημονικής έρευνας laquoΗ ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στον τομέα του πολιτισμού στην περιφέρεια Μελέτη περίπτωσης Ορεινή Ναυπακτίαraquo

623

στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος Αρχιμήδης στο πλαίσιο του ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ του ΥΠΕΠΘ ενίσχυση επιστημονικών ερευνητικών ομάδων σελ 9-17 35-47

ΤΕΙ Καλαμάτας (2005) Καταγραφή των πολιτισμικών πόρων ndash σύνθεση του πολιτισμικού κεφαλαίου της Ορεινής Ναυπακτίας Αρχιμήδης Ενίσχυση ερευνητικών ομάδων στο ΤΕΙ Καλαμάτας Η ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στον τομέα του πολιτισμού στην περιφέρεια Μελέτη περίπτωσης Ορεινής Ναυπακτίας του Νομού Αιτωλοακαρνανίας (δήμοι Αποδοτίας Πλατάνου Πυλήνης) επ υπεύθυνη Μπιτσάνη Ε παραδοτέο 2

Τράντας Ν (2004) Η Τοπική Διάσταση της Κοινωνικής Πολιτικής Ευρωπαϊκή Ένωση ndash Ελλάδα Αθήνα ΙΣΤΑΜΕ Χαραλαμπίδης Μ (2002) Αγροφιλία Αγροτική Αναγέννηση Νέα Αγροτικότητα Αθήνα Γόρδιος Barquero-Vasquez A (1991) Τοπική Ανάπτυξη Μια στρατηγική για τη δημιουργία Απασχόλησης μτφρ Χωραφά Β Αθήνα Παπαζήση CEC (2002) Αξιολόγηση των πρώτων πέντε ετών της εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση

CEC (2003)middotΤο μέλλον της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση Lottman J and Ouspenski B (1984) ldquoΓια το σημειωτικό μηχανισμό της Κουλτούραςrdquo Σπείρα Τεύχος 1 σσ58-75 Διαδίκτυο Κατευθυντήριες Γραμμές 12 για το 2000 11 για το 2001 και 2002 10 για το 2003 (httpeuropaeuintcommemployment_socialemplampesfees_enhtm)

624

laquoΟ ΟΙΝΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΩΝ ΤΩΝ

ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΩΝ ndash Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ laquoΔΡΟΜΩΝ ΤΟΥ

ΚΡΑΣΙΟΥraquo ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣraquo

Αλεμπάκη Μαρία Γεωπόνος Msc marialeotenetgr

Ιακωβίδου Όλγα Καθηγήτρια ΑΠΘ olgagroauthgr

Περίληψη

Το κρασί είναι συνδεδεμένο με την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού και μπορεί

να αποτελέσει κίνητρο για μετακινήσεις με σκοπό τη γνωριμία μαζί του Τα ίδια τα

αμπέλια από την άλλη μεριά είναι εξαιρετικά ελκυστικοί προορισμοί εξαιτίας του ήπιου

γλυκού κλίματος όπου ευδοκιμούν αλλά και του όμορφου τοπίου που δημιουργούν τα

κλήματα

Ως οινικός τουρισμός μπορεί να οριστεί η επίσκεψη σε αμπέλώνες οινοποιεία

γιορτές ή διαγωνισμούς κρασιού και όπου η δοκιμή διαφόρων κρασιών ή η γνωριμία με τα

κύρια χαρακτηριστικά της περιοχής αποτελούν τα πρωταρχικά κίνητρα για τους επισκέπτες

Ως ανερχόμενη δραστηριότητα ο οινικός τουρισμός έχει προσδιοριστεί ως ένας από

τους τομείς που αναπτύσσεται έξω από τις παραδοσιακές μητροπολιτικές περιοχές και ως

εκ τούτου θεωρείται ότι διαδραματίζει έναν ουσιαστικό ρόλο στην περιφερειακή ανάπτυξη

την απασχόληση την ανάπτυξη των επιχειρήσεων τον τουρισμό και τις επενδύσεις O

οινικός τουρισμός συμβάλλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας στις παραδοσιακά

αγροτικές και οικονομικά μειονεκτικές περιοχές Επίσης προσδίδει ένα ισχυρό

ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις οινοπαραγωγικές περιοχές αποφέροντας κέρδη στις

οινοποιητικές επιχειρήσεις Επομένως τα οφέλη του οινικού τουρισμού μπορούν να γίνουν

αισθητά σε όλη την περιοχή και όχι μόνο από τα ίδια τα οινοποιεία

Αντικειμενικός σκοπός της έρευνας είναι η μελέτη της συμβολής του

προγράμματος laquoΟι Δρόμοι του κρασιούraquo στην ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών Πιο

συγκεκριμένα εξετάζεται η ανάπτυξη του οινοτουριστικού προϊόντος στην περιοχή της

625

Δυτικής Μακεδονίας σε σύγκριση με τις υπόλοιπες οινοπαραγωγές περιοχές στην Ελλάδα

και τον κόσμο Τέλος διερευνώνται τα κίνητρα και τα χαρακτηριστικά των επισκεπτών των

αμπελοοινικών περιοχών

Εισαγωγή

Ο οίνος σε συνδυασμό με τους αμπελώνες αποτελούν άξονα ανάπτυξης του Οινικού

Τουρισμού αφού γύρω τους μπορεί αποτελεσματικά να στηθεί ένα επιχειρησιακό

περιβάλλον προσέλκυσης και εξυπηρέτησης τουριστών Ως Οινικός Τουρισμός μπορεί να

οριστεί η επίσκεψη σε αμπελώνες οινοποιεία γιορτές ή διαγωνισμούς κρασιού όπου η

δοκιμή διαφόρων κρασιών ή η γνωριμία με τα κύρια χαρακτηριστικά της περιοχής αποτελούν

τα πρωταρχικά κίνητρα για τους επισκέπτες (Hall 1996 και Macionis 1996) Ο Johnson

(1998) αποδίδει στον Οινικό Τουρισμό τον εξής ορισμό laquoεπίσκεψη σε αμπελώνες

οινοποιεία γιορτές κρασιού και εκθέσεις κρασιού με σκοπό την αναψυχήraquo Με τον ορισμό

αυτό αποκλείεται η επίσκεψη στις οινοπαραγωγικές περιοχές με επαγγελματικά κίνητρα

ενώ δίνεται έμφαση στις δραστηριότητες αναψυχής

Ο οινικός τουρισμός έχει προσδιοριστεί ως ένας από τους τομείς που αναπτύσσεται

έξω από τις παραδοσιακές μητροπολιτικές περιοχές και ως εκ τούτου θεωρείται ότι

διαδραματίζει έναν ουσιαστικό ρόλο στην περιφερειακή ανάπτυξη την απασχόληση την

ανάπτυξη των επιχειρήσεων τον τουρισμό και τις επενδύσεις στην ύπαιθρο Αυτή η άποψη

υποστηρίζεται από τον Kennedy (1998) ο οποίος αναφέρει ότι ο οινικός τουρισμός

συμβάλλει στη δημιουργία θέσεων εργασίας στις παραδοσιακά αγροτικές και οικονομικά

μειονεκτικές περιοχές και προσδίδει ένα ισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις

οινοπαραγωγικές περιοχές αποφέροντας κέρδη στις οινοποιητικές επιχειρήσεις Επομένως

τα οφέλη του οινικού τουρισμού μπορούν να γίνουν αισθητά σε όλη την περιοχή και όχι

μόνο στα οινοποιεία (OrsquoNeill και Palmer 2004)

Κομβικό σημείο του Οινικού Τουρισμού αποτελούν οι laquoΔρόμοι του Κρασιούraquo οι

οποίοι είναι laquoχαραγμένεςraquo διαδρομές που διασχίζουν τους αμπελώνες συγκεκριμένης

γεωγραφικής περιοχής καταγράφοντας τα επισκέψιμα οινοποιεία τα εξειδικευμένα

καταστήματα δοκιμής ndash πώλησης κρασιών τα εστιατόριά του κα

Στον ευρωπαϊκό χώρο οι περισσότερες οινοπαραγωγικές χώρες έχουν laquoχαραγμένους

Δρόμους Κρασιούraquo (ως κορυφαία οργανωμένοι αναφέρονται οι γαλλικοί οι γερμανικοί οι

ισπανικοί οι ιταλικοί οι πορτογαλικοί κά) ενώ και στις επονομαζόμενες χώρες του Νέου

Κόσμου το επίπεδο ανάπτυξης του οινικού τουρισμού είναι ιδιαίτερα υψηλό

626

Οι ελληνικοί laquoΔρόμοι του Κρασιούraquo βρίσκονται υπό ανάπτυξη αλλά εν λειτουργία

με πρωταγωνιστές αυτούς της Βόρειας Ελλάδας Παρόλα αυτά δειλά-δειλά ο οινικός

τουρισμός στην Ελλάδα αναπτύσσεται και προσφέρει σημαντικά αποτελέσματα στην

τοπική οικονομία της περιοχής

Στην εργασία αυτή μελετώνται τα κίνητρα που προκαλούν την επισκεψιμότητα των

οινοποιείων και η τυπολογία των επισκεπτών των οινοποιείων με βάση αυτά καθώς η

επισκεψιμότητα είναι αυτή που καθορίζει την ανάπτυξη του οινικού τουρισμού


Για τη συγκέντρωση των δεδομένων επιλέχθηκε η δειγματοληπτική έρευνα και ως

μονάδα ανάλυσης ο επισκέπτης των οινοποιείων ο περιηγητής δηλαδή στην αμπελοοινική

περιοχή και ειδικότερα αυτός που έχει ήδη laquoυποστείraquo την εμπειρία αναψυχής και είναι σε

θέση να καταγράψει τις εμπειρίες και τις διαστάσεις του προτύπου του οινικού τουρισμού

Εκατό τριάντα τρεις επισκέπτες οινοποιείων των Δρόμων του Κρασιού της Βόρειας

Ελλάδας κλήθηκαν να απαντήσου σε ειδικά συντεταγμένο για τους σκοπούς της έρευνας

ερωτηματολόγιο το καθένα από τα οποία περιείχε 36 κλειστές και 7 ανοικτές ερωτήσεις

Η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων πραγματοποιήθηκε από τις αρχές του 2005 έως και

το Μάιο του 2006 Τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν από άτομα που συμμετείχαν σε

εκδηλώσεις σχετικά με το κρασί εκθέσεις κρασιού και κατά τη διάρκεια της επίσκεψής

τους στα οινοποιεία της Μακεδονίας

Στα δεδομένα της έρευνας εφαρμόστηκε η διβηματική ανάλυση κατά συστάδες

(Two-Step Cluster Analysis) προκειμένου να ομαδοποιηθούν οι επισκέπτες με βάση τα

κίνητρα της επίσκεψής τους στην περιοχή Η τεχνική της διβηματικής ανάλυσης σε

συστάδες είναι ένα διερευνητικό εργαλείο που αποσκοπεί στην τμηματοποίηση ενός

μεγάλου αριθμού παρατηρήσεων σε συστάδες ομοειδών παρατηρήσεων (προσδιορίζοντας

έτσι την ταυτότητά τους) με βάση μια ομάδα κατηγορικών ή και αριθμητικών μεταβλητών

(χαρακτηριστικών) (SPSS 2003ch 31) Η επιλογή του άριστου αριθμού των συστάδων

γίνεται αυτομάτως με βάση το κριτήριο πληροφόρησης κατά Bayes (BIC) του Schwartz ή

με βάση το κριτήριο πληροφόρησης Akaike (AIC)

Επιπλέον με τη βοήθεια του ελέγχου του χ2 του Pearson διερευνήθηκε η σχέση

μεταξύ των δημογραφικών χαρακτηριστικών των επισκεπτών και των λοιπών

χαρακτηριστικών που αφορούν στην επίσκεψη της αμπελοοινικής περιοχής και της κάθε

627

συστάδας ξεχωριστά Με τον τρόπο αυτό προσδιορίστηκε με μεγαλύτερη ακρίβεια η

ταυτότητα της κάθε συστάδας

Το περιεχόμενο της έννοιας του laquoοινικού επισκέπτηraquo

Προκειμένου να κατανοηθεί το περιεχόμενο του οινικού τουρισμού είναι αναγκαίος

ο προσδιορισμός του προφίλ του οινικού επισκέπτη Ο Johnson (1998) ορίζει τον

επισκέπτη του οινικού τουρισμού ως laquo το άτομο το οποίο πραγματοποιεί επισκέψεις σε

αμπελώνες οινοποιεία εκδηλώσεις σχετικές με το κρασί και εκθέσεις κρασιού έχοντας ως

κύριο σκοπό την αναψυχήraquo Ο ορισμός αυτός ωστόσο δε δίνει αρκετές πληροφορίες

σχετικά με το ποιος ακριβώς είναι ο οινοεπισκέπτης ποιες είναι οι δραστηριότητες και

ποια τα κίνητρά του

Σύμφωνα με τους Mitchell et al (2000) ο επισκέπτης των οινοποιείων είναι

συνήθως μεταξύ 30 και 50 ετών υψηλού εισοδήματος και προέρχεται είτε από την ίδια

την οινοπαραγωγική περιοχή είτε από μια περιοχή η οποία απέχει μικρή απόσταση από τον

τόπο εγκατάστασης της οινοποιητικής επιχείρησης Παρόμοια συμπεράσματα σχετικά με

το δημογραφικό προφίλ του οινοεπισκέπτη εξήχθησαν και από τους Johnson (1998) και

Macionis και Cambourne (1998) ενώ οι Folwell και Grassel (1995) αναφέρουν ότι ο

επισκέπτης των οινοποιείων της Washington στις ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του 1980

είναι μεσήλικας με εισόδημα άνω του μέσου όρου Τέτοιου είδους στοιχεία παρέχουν μια

χρήσιμη βάση για εξαγωγή συμπερασμάτων από τους φορείς του οινικού τουρισμού

(Mitchell et al 2000)

Ενώ τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των επισκεπτών των οινοποιείων παρέχουν τη

βάση για μια απλή κατάταξη- ταξινόμηση των τουριστικών αγορών τα ψυχογραφικά

δεδομένα (όπως είναι τα κίνητρα οι συνήθειες τα ενδιαφέροντα η συμπεριφορά και οι

αξίες των επισκεπτών) επιτρέπουν στον επιστημονικό ερευνητή να εμπλουτίσει με τα

χαρακτηριστικά αυτά το προφίλ των επισκεπτών παρέχοντας με τον τρόπο αυτό

μεγαλύτερη ακρίβεια στην περιγραφή τους η οποία δεν μπορεί εύκολα να επιτευχθεί μόνο

από την ανάλυση των δημογραφικών χαρακτηριστικώνraquo (Schiffman και Kanuk 1987)

Ο Johnson (1998) διαπιστώνει πως τα κίνητρα όλων των επισκεπτών των

οινοποιείων σχετίζονται άμεσα με το κρασί και πως οι στόχοι του Οινικού Τουρισμού και

των επισκεπτών των οινοπαραγωγικών περιοχών συμπίπτουν Διαπιστώνει επίσης ότι τα

κίνητρα της επίσκεψης σε μια οινοπαραγωγική περιοχή ενδεχομένως να διαφέρουν και

628

μεταξύ των ατόμων της ίδιας ομάδας δηλαδή ένας λάτρης του κρασιού μπορεί να

συνοδεύεται από μια παρέα ατόμων που δεν παρουσιάζουν το ίδιο ενδιαφέρον για το

κρασί (Hall et all 2000)

Οι επισκέπτες των οινοποιείων είναι τακτικοί καταναλωτές οίνου οι γνώσεις τους

σχετικά με τον οίνο είναι από μέτριες έως προχωρημένες και επισκέπτονται τα οινοποιεία

και τις οινοπαραγωγικές περιοχές αρκετές φορές στη διάρκεια του έτους (Johnson 1998

και Macionis και Cambourne 1998) Σύμφωνα με άλλα στοιχεία οι επισκέπτες

πραγματοποιούν κατά μέσο όρο 3 με 4 επισκέψεις οινοποιείων ετησίως και καταναλώνουν

3 έως 8 φιάλες οίνου μηνιαίως (Dodd Bigotte 1995 Beverland et al 1998 Longo 1999)

Στην Ιταλία σύμφωνα με την Κίνηση για τον Οινικό Τουρισμό (Movimento del

Tourismo del Vino) υπάρχουν τέσσερις τύποι οινοεπισκεπτών

bull Ο επαγγελματίας (The Professional) ο οποίος είναι μεταξύ 30 και 45 ετών

γνώστης του οίνου μπορεί να συζητήσει με τον οινοποιό και είναι σε θέση να αξιολογήσει

πλήρως τα θετικά και τα αρνητικά μιας ποικιλίας Συνήθως ενδιαφέρεται για καινούργια

πράγματα και είναι διατεθειμένος να αφιερώσει σεβαστό χρόνο και ενέργεια προς αυτή την

κατεύθυνση

bull Ο παθιασμένος νεοφώτιστος (The impassioned Neophyte) ηλικίας 25-30 ετών

εύπορος του αρέσει ο οίνος και τον βλέπει ως μέσο να γνωρίσει καινούρια άτομα να

απολαύσει καλό φαγητό και να εξερευνήσει τη φύση Σε γενικές γραμμές ταξιδεύει με

φίλους μερικοί εκ των οποίων ανήκουν στην κατηγορία των επαγγελματιών και πάντα έχει

ένα σχετικό με τον οίνο οδηγό μαζί του Πρόθυμος στο να μάθει ωστόσο λιγότερο

συνειδητοποιημένος από ότι ο επαγγελματίας

bull Ο επιδειξιομανής (The hanger-on) ηλικίας 40-50 ετών ευκατάστατος τον

ενδιαφέρει ο οίνος επειδή οι γνώσεις σχετικά με το αντικείμενο είναι σημάδι επίδειξης

Είναι ικανοποιημένος από τις στοιχειώδεις γνώσεις του και επηρεάζεται ευκολότερα από

τα σχόλια των άλλων από ότι εκείνοι που ανήκουν στις δύο προηγούμενες κατηγορίες

Ενθουσιάζεται επίσης από τις διάσημες μάρκες παρά από τις συσκευασίες Μερικές φορές

επιδιώκει laquoέκπτωσηraquo στην τιμή του προϊόντος που αγοράζει

bull Ο πότης (Τhe drinker) ο οποίος είναι μεταξύ 50 και 60 ετών επισκέπτεται τα

οινοποιεία ως μέλος ενός γκρουπ συνήθως τις Κυριακές αντιμετωπίζοντάς τα εναλλακτικά

σε σχέση με κάποιο μπαρ Καταναλώνει οίνο στο οινοποιείο και ζητάει κι άλλο επιθυμεί

629

να τον αγοράσει ασυσκεύαστο έχοντας μαζί του ένα μεγάλο δοχείο στο πίσω μέρος του

αυτοκινήτου του (Coriglano 1996)

Οι επισκέπτες οινοποιείων των Δρόμων του Κρασιού της Βόρειας

Ελλάδας

Για την ταξινόμηση των επισκεπτών οινοποιείων των Δρόμων του Κρασιού της

Βόρειας Ελλάδας με βάση τα κίνητρα της επίσκεψής τους στο οινοποιείο

χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα που συγκεντρώθηκαν με ερωτηματολόγιο από 133 επισκέπτες

Στα δεδομένα αυτά εφαρμόσθηκε η διβηματική ανάλυση σε συστάδες μέσω του

προγράμματος SPSS v 120 από την οποία προέκυψε η άριστη λύση των τεσσάρων

συστάδων ( Πίνακας 1) Ως βάση για την επιλογή των συστάδων αποτέλεσαν 17 από τα

κίνητρα των επισκεπτών (λόγοι της επίσκεψης στην περιοχή ενδιαφέρον και γνώσεις για

τον οίνο κατανάλωση οίνου κτλ) ενώ ως κριτήριο για την κατανομή των παρατηρήσεων

κατά συστάδα χρησιμοποιήθηκε το κριτήριο κατά Schwarz

Πίνακας 1 Κατανομή των παρατηρήσεων κατά συστάδα

N

του συνόλου των

χρησιμοποιούμενων παρατηρήσεων

του συνόλου

των παρατηρήσεων

Συστάδα

1 38 290 286

2 31 237 233

3 29 221 218

4 33 252 248

Σύνολο 131 1000 985

Αποκλειόμενες

περιπτώσεις 2 15

Σύνολο 133 1000

Πηγή Στοιχεία της έρευνας

Σύμφωνα με τα στοιχεία του πίνακα 1 από τις 133 παρατηρήσεις οι 38 εντάσσονται

στην πρώτη συστάδα οι 31 στη δεύτερη οι 29 στην τρίτη και οι εναπομείνασες 33 στην

630

τέταρτη συστάδα Με βάση τα κίνητρα των επισκεπτών της κάθε συστάδας αυτές

περιγράφονται ως ακολούθως

1 Πρώτη συστάδα laquoΟι Οινόφιλοιraquo

Το βασικότερο κίνητρο για την επίσκεψη της αμπελοοινικής περιοχής για τη

συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων της πρώτης συστάδας αποτελεί η επίσκεψη του

οινοποιείου Συγκεκριμένα για το 9473 των επισκεπτών της πρώτης συστάδας πρώτο

κίνητρο επίσκεψης της περιοχής αποτελεί η ύπαρξη του οινοποιείου Επιπλέον και η

δήλωση laquoτο οινοποιείο αποτελεί κίνητρο για το ταξίδι αλλά όχι το βασικό κίνητρο

επίσκεψης της περιοχήςraquo δε φαίνεται να βρίσκει σύμφωνους τους περισσότερους από τους

επισκέπτες της πρώτης συστάδας Πράγματι το 421 αυτών διαφωνεί με την παραπάνω

δήλωση ενώ υπάρχει και ένα ποσοστό της τάξης του 78 το οποίο διαφωνεί ριζικά Μόνο

το 1842 δηλώνει ότι το οινοποιείο δεν αποτελεί το βασικό κίνητρο της επίσκεψης της

περιοχής

Επίσης για τους επισκέπτες που ανήκουν στην πρώτη συστάδα πολύ σημαντικό

κίνητρο για την επίσκεψη αποτελεί και η συνάντηση με τον οινοπαραγωγό

Το δεύτερο κατά σειρά σημαντικότητα κίνητρο επίσκεψης στην περιοχή

διαπιστώθηκε πως είναι η ενημέρωση για το κρασί Πράγματι για το 7368 των ατόμων

της πρώτης συστάδας η ενημέρωση για το κρασί αξιολογήθηκε ως δεύτερο κίνητρο ενώ

μόλις δύο άτομα (526) το αξιολογούν στην τρίτη θέση δύο επισκέπτες (526) το

αξιολογούν στην τέταρτη θέση και για έξι άτομα της πρώτης συστάδας (1578) το

οινοποιείο δεν αποτελεί κίνητρο για την επίσκεψή τους στην περιοχή

Το έντονο ενδιαφέρον για το αμπέλι το κρασί και τον τρόπο παραγωγής του

αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό των επισκεπτών της πρώτης συστάδας Στην ερώτηση αυτή

οι 21 από τους 38 (5526) επισκέπτες της πρώτης συστάδας δήλωσαν ότι ενδιαφέρονται

πάρα πολύ για το κρασί και οι 15 (3947) δήλωσαν ότι ενδιαφέρονται αρκετά Μόνο δύο

επισκέπτες (526) απάντησαν ότι ενδιαφέρονται ελάχιστα ενώ κανείς δε δήλωσε πως δεν

ενδιαφέρεται καθόλου για το κρασί και τον τρόπο παραγωγής του

Το τελευταίο χαρακτηριστικό των επισκεπτών της πρώτης συστάδας είναι η υψηλή

κατανάλωση οίνου Έτσι οι 26 επισκέπτες από τους 38 (6842) που αποτελούν την

πρώτη συστάδα δήλωσαν ότι καταναλώνουν κρασί laquoαρκετάraquo και οι εναπομείναντες 12

(3157) δήλωσαν ότι καταναλώνουν laquoπάρα πολύraquo κρασί

631

2 Δεύτερη συστάδα laquoΟι Νεοφώτιστοιraquo

Για την πλειοψηφία των επισκεπτών της δεύτερης συστάδας οι οποίοι συνολικά

είναι 31 η επίσκεψη του οινοποιείου αποτελεί σημαντικό ωστόσο όχι το σημαντικότερο

κίνητρο της επίσκεψης της περιοχής Σχεδόν οι μισοί από τους επισκέπτες της δεύτερης

συστάδας (4193) θεωρούν ότι το οινοποιείο αποτελεί το υπrsquoαριθμόν δύο κίνητρο της

επίσκεψής τους στην περιοχή ένα σημαντικό ποσοστό της τάξης του 2903 θεωρεί την

ύπαρξη του οινοποιείου ως υπrsquoαριθμόν τρία κίνητρο επίσκεψης στην περιοχή και το 967

το κατατάσσει στην τέταρτη θέση Αντίθετα μόνο για το 129 των επισκεπτών της

πρώτης συστάδας το οινοποιείο αποτελεί το σημαντικότερο κίνητρο για την επίσκεψη

στην αμπελοοινική περιοχή

Επίσης η ενημέρωση για το κρασί αποτελεί σημαντικό παράγοντα επίσκεψης της

περιοχής για τους περισσότερους από τους επισκέπτες που ανήκουν στη δεύτερη συστάδα

Μάλιστα για το 967 των επισκεπτών αποτελεί το σημαντικότερο κίνητρο για την

επίσκεψη ενώ για το 2418 των ατόμων της συστάδας αποτελεί το δεύτερο κίνητρο

3 Τρίτη συστάδα laquoΟι Περιστασιακοί επισκέπτεςraquo

Με βάση τα αποτελέσματα της διβηματικής ανάλυσης για την τρίτη συστάδα η

οποία αποτελείται από 29 επισκέπτες προκύπτουν τα εξής

Τα άτομα της τρίτης συστάδας δεν επισκέπτονται την περιοχή υποκινούμενα από

την επιθυμία τους να ενημερωθούν για το κρασί Πράγματι για τους 14 από τους 29

επισκέπτες (4827) που αποτελούν τη συστάδα αυτή η ενημέρωση για το κρασί δεν

αποτελεί κίνητρο για την επίσκεψη της περιοχής Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι

μόνο ένας επισκέπτης δηλώνει ότι η ενημέρωση για το κρασί αποτελεί πρωταρχικό κίνητρο

για την επίσκεψή του στην αμπελοοινική περιοχή

Η τοπική γαστρονομία αποτελεί σημαντικό αλλά όχι το σημαντικότερο λόγο για

τον οποίο τα άτομα της τρίτης συστάδας επισκέπτονται την περιοχή καθώς το 2758

θεωρεί τη γαστρονομία 2ο κατά σειρά σημαντικότητας κίνητρο επίσκεψης της περιοχής το

344 τη θεωρεί 3ο κατά σειρά κίνητρο και το 1724 τη θεωρεί 4ο κίνητρο κατά σειρά

σημαντικότητας Αρκετά υψηλό τέλος είναι και το ποσοστό των επισκεπτών της τρίτης

συστάδας που δεν έρχονται στην περιοχή λόγω της τοπικής γαστρονομίας (5172)

632

4 Τέταρτη συστάδα laquoΟι Τουρίστεςraquo

Τα χαρακτηριστικά των επισκεπτών της τέταρτης συστάδας που αποτελείται από

33 άτομα είναι τα ακόλουθα

Η συνάντησή τους με τον οινοπαραγωγό μάλλον δεν αποτελεί βασική αιτία της

επίσκεψής τους στην περιοχή Πράγματι στη δήλωση laquoη συνάντησή μου με τον

οινοπαραγωγό αποτελεί βασική αιτία της επίσκεψης της περιοχήςraquo το 2424 των

επισκεπτών της τέταρτης συστάδας απάντησε laquoδιαφωνώ απόλυταraquo το 5454 απάντησε

laquoδιαφωνώraquo και το υπόλοιπο 2121 απάντησε laquoούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώraquo

Η πλειοψηφία τους δεν ενδιαφέρεται για το αμπέλι το κρασί και τον τρόπο

παραγωγής του (303) ή ενδιαφέρεται ελάχιστα(5757) Το υπόλοιπο 3636 δήλωσε

ότι ενδιαφέρεται αρκετά για το αμπέλι και το κρασί ενώ μόλις το 303 των επισκεπτών

δηλώνει πάρα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον

Επίσης οι επισκέπτες της τέταρτης συστάδας δεν καταναλώνουν κρασί γενικότερα

Το 4848 δήλωσε ότι καταναλώνει κρασί laquoαρκετάraquo το 303 πως δεν καταναλώνει

καθόλου κρασί και το 4848 πως καταναλώνει ελάχιστα Κανένας τέλος από τους

επισκέπτες της τέταρτης συστάδας δε δήλωσε ότι καταναλώνει laquoπάρα πολύraquo κρασί

Η συμμετοχή του οινοποιείου στους laquoΔρόμους του Κρασιούraquo αποτελεί σημαντικό

παράγοντα επίσκεψης του οινοποιείου για την πλειοψηφία των ερωτηθέντων που ανήκουν

στην τέταρτη συστάδα Μόνο το 2727 δήλωσε πως δεν επηρεάζεται από την ένταξη του

προς επίσκεψη οινοποιείου στο εν λόγω πρόγραμμα Αντίθετα το 9 συμφωνεί απόλυτα

το 2121 συμφωνεί και το υπόλοιπο 4242 ούτε συμφωνεί ούτε διαφωνεί με την άποψη

ότι η ένταξη του προς επίσκεψη οινοποιείου στους laquoΔρόμους του Κρασιούraquo αποτελεί

παράγοντα διαμόρφωσης της επιλογής του συγκεκριμένου οινοποιείου

Τέλος αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι μια μεγάλη πλειοψηφία των επισκεπτών

της τέταρτης συστάδας (7272) δηλώνει πως η επίσκεψη στο οινοποιείο εντάσσεται στα

πλαίσια γενικότερης επίσκεψης της περιοχής

Σχέση των συστάδων με τα δημογραφικά και τα λοιπά

χαρακτηριστικά των επισκεπτών

633

Από τον έλεγχο του χ2 του Pearson μεταξύ των δημογραφικών χαρακτηριστικών

των επισκεπτών και των τεσσάρων συστάδων διαπιστώθηκε ότι υπάρχει στατιστική

σημαντικότητα μεταξύ της κάθε συστάδας και του μορφωτικού επιπέδου (α=0011) του

επαγγέλματος (α=0041) και του συνολικού μηνιαίου οικογενειακού εισοδήματος των

επισκεπτών (α=0022) Αντίθετα η σχέση ανάμεσα στην κάθε συστάδα και τις μεταβλητές

φύλο ηλικία οικογενειακή κατάσταση και μορφωτικό επίπεδο δε βρέθηκε στατιστικά

σημαντική

Συγκεκριμένα διαπιστώθηκε ότι η πλειοψηφία των επισκεπτών της πρώτης

συστάδας είναι ελεύθεροι επαγγελματίες εισοδήματος 2001euro και άνω και απόφοιτοι

πανεπιστημίου ή ΤΕΙ ενώ ορισμένοι από αυτούς είναι κάτοχοι Master ή διδακτορικού

διπλώματος

Οι επισκέπτες της δεύτερης συστάδας είναι κατά κανόνα φοιτητές απόφοιτοι ΤΕΙ

και σε ορισμένες περιπτώσεις κάτοχοι Master ενώ το μηνιαίο εισόδημά τους δεν

υπερβαίνει τα 750euro

Όσον αφορά τους επισκέπτες της τρίτης συστάδας οι περισσότεροι είναι απόφοιτοι

γυμνασίου και σε μικρότερο βαθμό πανεπιστημίου ενώ το μηνιαίο εισόδημά τους

κυμαίνεται μεταξύ 1751 και 2000euro Επίσης είτε είναι συνταξιούχοι είτε ασχολούνται με

τα οικιακά Τέλος οι επισκέπτες της τέταρτης συστάδας είναι κατά κανόνα ιδιωτικοί

υπάλληλοι απόφοιτοι δημοτικού και σε μικρότερο βαθμό ΙΕΚ ή τεχνικών σχολών με

εισόδημα που κυμαίνεται μεταξύ 751 και 1000euro

Από τον έλεγχο του χ2 του Pearson μεταξύ της κάθε συστάδας και λοιπών

χαρακτηριστικών που αφορούν στην επίσκεψη της αμπελοοινικής περιοχής διαπιστώθηκε

ότι δεν υπάρχει στατιστική σημαντικότητα μεταξύ της κάθε συστάδας και της διαφήμισης

ως τρόπου ενημέρωσης σχετικά με το προς επίσκεψη οινοποιείο (α=0170) Επίσης δε

βρέθηκε να υπάρχει στατιστική σημαντικότητα μεταξύ της κάθε συστάδας και του τρόπου

ενημέρωσης των επισκεπτών σχετικά με το οινοποιείο (α=0806)

Εξαιρετικά σημαντική ωστόσο αποδείχθηκε η σχέση μεταξύ της κάθε

συστάδας και της μεταβλητής laquoεπισκέπτομαι συχνά εκθέσεις κρασιούraquo (α=000) Πιο

συγκεκριμένα με τη βοήθεια των τυποποιημένων προσαρμοσμένων καταλοίπων βρέθηκε

πως είναι συνηθέστερη η επίσκεψη εκθέσεων κρασιού από τους επισκέπτες της πρώτης

συστάδας (συμφωνώ απόλυτα=32) Οι επισκέπτες της δεύτερης συστάδας συμφωνούν με

την παραπάνω δήλωση αλλά σε μικρότερο βαθμό (συμφωνώ =20) ενώ ακόμα

634

μικρότερος είναι ο βαθμός συμφωνίας των επισκεπτών της τρίτης συστάδας με τη δήλωση

αυτή (ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ=20) Αντίθετα δεν αποτελεί επrsquoουδενί συνήθεια για

τους επισκέπτες της τέταρτης συστάδας (διαφωνώ απόλυτα=34)

Τα ίδια περίπου αποτελέσματα προκύπτουν και από τη διερεύνηση της σχέσης

ανάμεσα στην κάθε συστάδα και της μεταβλητής laquoπαρακολουθώ συχνά εκδηλώσεις

σχετικά με το κρασίraquo Από τον έλεγχο του χ2 του Pearson η σχέση αυτή βρέθηκε

εξαιρετικά σημαντική (α=000) Πιο συγκεκριμένα με τη βοήθεια των τυποποιημένων

προσαρμοσμένων καταλοίπων διαπιστώνεται πως οι επισκέπτες της πρώτης συστάδας ως

επί το πλείστον παρακολουθούν εκδηλώσεις σχετικά με το κρασί (συμφωνώ απόλυτα=40)

ενώ κάτι τέτοιο παρατηρείται σε μικρότερο βαθμό στους επισκέπτες της τρίτης συστάδας

(συμφωνώ =17) Η δεύτερη συστάδα συνδέεται περισσότερο με τη δήλωση laquoούτε

συμφωνώ ούτε διαφωνώraquo (adjusted Residual=25) ενώ για τους επισκέπτες της τέταρτης

συστάδας δεν αποτελεί συνήθεια η παρακολούθηση εκδηλώσεων σχετικά με το κρασί

(διαφωνώ=47) Τέλος η αγορά κρασιού στο οινοποιείο δε συνδέεται με την κάθε συστάδα

ξεχωριστά καθώς η σχέση ανάμεσα στις δύο αυτές μεταβλητές δε βρέθηκε να είναι

στατιστικά σημαντική (α=0926)

Συμπεράσματα

Η επιλογή μιας αμπελοοινικής περιοχής έναντι μιας άλλης επηρεάζεται κυρίως από

την ύπαρξη του οινοποιείου στην περιοχή το οποίο αποτελεί και το κυρίαρχο κίνητρο για

την επίσκεψη Υπάρχει όμως και μια σειρά κινήτρων ειδικού ή συμπληρωματικού

ενδιαφέροντος είτε ως προς τον προορισμό (επίσκεψη σε αμπελοοινική περιοχή) είτε ως

προς τη δραστηριότητα (δοκιμή κρασιού) είτε σε σχέση με το συνδυασμό προορισμού και

δραστηριότητας Οι αντιλήψεις οι προηγούμενες εμπειρίες η γνώση για τον οίνο οι

προσδοκίες αλλά και τα χαρακτηριστικά του ίδιου του επισκέπτη καταναλωτή καθορίζουν

την επίσκεψη ενός οινοποιείου

Από την έρευνά μας διαπιστώθηκε ότι τα κίνητρα των επισκεπτών είναι

πολυδιάστατα και διαφοροποιούνται ανάλογα με τα κοινωνικά χαρακτηριστικά των

επισκεπτών αλλά και τις αντιλήψεις και τα ενδιαφέροντα αυτών Το επάγγελμα το

μορφωτικό επίπεδο και το εισόδημα από τη μια μεριά και το οινοποιείο η συνάντηση με

635

τον οινοπαραγωγό η ενημέρωση για τον οίνο και το αμπέλι είναι τα βασικά

χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν τους επισκέπτες των οινοποιείων Η διάκριση των

επισκεπτών σε τέσσερις ομάδες laquoτους οινόφιλουςraquo laquoτους νεοφώτιστουςraquo laquoτους

περιστασιακούς επισκέπτεςraquo και laquoτους τουρίστεςraquo επιβεβαιώνει τα διαφορετικά κίνητρα

που έχουν οι επισκέπτες των οινοποιείων

Και οι τέσσερις ομάδες επισκεπτών στα οινοποιεία μπορούν σε διαφορετικό βαθμό

η κάθε μία να συμβάλουν στην ανάπτυξη του οινικού τουρισμού Στην περίπτωση των

laquoπεριστασιακών επισκεπτώνraquo και laquoτων τουριστώνraquo οι οποίοι επισκέπτονται το οινοποιείο

είτε στο πλαίσιο της επίσκεψής τους στην περιοχή είτε συνοδεύοντας άλλα άτομα το

οινοποιείο μπορεί να αποτελέσει κίνητρο επισκεψιμότητας της περιοχής και παράγοντα

ανάπτυξης του αγροτικού τουρισμού χωρίς ιδιαίτερα κέρδη για τις οινοποιητικές

επιχειρήσεις Στην περίπτωση όμως των laquoΟινόφιλωνraquo οι οποίοι είναι ελεύθεροι

επαγγελματίες υψηλού μορφωτικού επιπέδου και υψηλού εισοδήματος είναι οι γνώστες

του οίνου και ενδιαφέρονται να βελτιώσουν τις γνώσεις τους γι΄ αυτόν μέσα από την

επίσκεψή τους στο οινοποιείο και τη συνάντησή τους με τον οινοπαραγωγό και των

laquoνεοφώτιστωνraquo που είναι οι εν δυνάμει laquoοινόφιλοιraquo όταν το επιτρέψουν οι κατάλληλες

συνθήκες η επίσκεψή τους στο οινοποιείο προσδίδει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην

περιοχή και στους οίνους που παράγονται σ΄ αυτή αποφέροντας κέρδη στις οινοποιητικές

επιχειρήσεις και συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του αμπελοοινικού τομέα της περιοχής

Βιβλιογραφία Φιλιππίδης Δ και Κυπαρισσίου Π (2002) laquoΟ Οίνος στην Ελλάδα και στον

κόσμοraquo Εκδόσεις ldquoLes Livres du Tourismerdquo

Ali-Knight J και Carlsen J (2003) ldquoAn Exploration of the use of lsquoExtraordinaryrsquo

Experiences in Wine Tourismrdquo in Proceedings of the International Colloquium in Wine

Marketing Adelaide Australia

Beverland et al (1998) ldquoWine tourism in New Zealand ndash maybe the industry has

got it rightrdquo International Journal of Wine Marketing 10 (2) 24-33

Coriglano ΜΑ(1996) ldquoCaratteristiche della domanda strategie di offerta e aspetti

territoriali e ambientalildquo Franco Angeli in ldquoWine Tourism Around the World

Development Management and Marketsrdquo eds CM Hall L Sharples B Cambourne amp N

Macionis Butterworth-Heinemann Oxford

636

Dodd TH και Bigotte V (1995) laquo Visitors to Texas Wineries Their

Demographic Characteristics and Purchasing Behaviourrdquo Texas Wine Marketing

Reaserach Institute in ldquoWine Tourism Around the World Development Management and

Marketsrdquo eds CM Hall L Sharples B Cambourne amp N Macionis Butterworth-

Heinemann Oxford

Folwell RJ και Grassel MA (1995) ldquoHow tasting rooms can help sell winerdquo in

ldquoDirect Farm Marketing and Tourism Handbookrdquo Cooperative Extension College of

Agriculture University of Arizona

Hall CM (1996) Wine Tourism in New Zealand in Proceedings of Tourism Down

Under II A Tourism Research Conference pp 109-19 University of Otago

Hall M Johnson G Cambourne B Macionis N Mitchell R και Sharples L

(2000) ldquoWine Tourism an introductionrdquo in Wine Tourism Around the World

Butterworth- Heinemann Oxford

Johnson G (1998) ldquoWine Tourism in New Zealandrdquo ndash a national survey of

wineriesrdquo unpublished Dip Tour Dissertation University of Otago

Kennedy (1998) ldquoVignerons Sniff Out the Tourist Appealrdquo The Australian

Newspaper

Longo AM (1999) ldquoWine Tourism in New Zealand An Exploration of the

characteristics and motivations of winery visitors unpublished DipTourDissertation

University of Otago in Wine Tourism Around the World Development Management and

Markets eds CM Hall L Sharples B Cambourne amp N Macionis Butterworth-

Heinemann Oxford

Macionis N (1996) ldquoWine Tourism in Australiardquo in Tourism Down under II

Conference ndash Towards a More Sustainable Tourism Conference Proceedings pp264-86

Centre for Tourism University of Otago

Macionis N (1997) ldquoWine Tourism in Australia Emergence Development and

Critical Issuesrdquo unpublished Masters Thesis University of Canberra

Macionis N και Cambourne B (1998) ldquoWine Tourism Just what is it all aboutrdquo

The Australian and New Zealand Wine Industry Journal 13 (1) 41-7

Mitcell R Hall M McIntosh A (2000) ldquoWine Tourism an Consumer

Behaviourrdquo in ldquoWine Tourism around the World Development Management and


Heinemann Oxford

637

ONeill M και Palmer A (2004) laquoWine production and tourism adding service to

a perfect partnershipraquo Cornell Hotel and Restaurant Administration Quarterly 2004 45

269-284

Schiffman LG και Kanuk LL (1987) ldquoConsumer Behaviorrdquo Prentice-Hall

International

SPSS (2003) SPSS Base 120 Userrsquos Guide Chicago Press

638

639

ldquoΜικρά νησιά και πολυτομεακή αγροτική ανάπτυξη Υφιστάμενες δυσλειτουργίες και μελλοντικές προκλήσειςrdquo

Eιρήνη Σ ΚλαμπατσέαΔρ Αρχιτέκτων ndash Χωροτάκτης

Εντεταλμένη Διδασκαλίας Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ (ΠΔ 40780) Διεύθυνση επικοινωνίας Αετιδέων 43 15561 Αθήνα

Τηλέφωνο 210 6525356 6944 540347

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο rklabatseaenviplangr ή klabapanafonetgr

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο συνεχής και εντεινόμενος προσανατολισμός της οικονομίας ελληνικών νησιών μικρού πληθυσμιακού δυναμικού ή και μικρής έκτασης σε τουριστικές δραστηριότητες θέτει ερωτήματα σχετικά με τη συνεπαγόμενη αποδυνάμωση της συμβολής των αγροτικών δραστηριοτήτων ndashπαλαιότερα κυρίων ή μοναδικών- στην τοπική οικονομία και απασχόληση των περιοχών αυτών Η διαφαινόμενη επικράτηση της τουριστικής δραστηριότητας με στοιχεία μαζικότητας σε πολλά τέτοια νησιά εκτιμάται ως ασύμβατη με την κατεύθυνση τόσο μιας πολυτομεακής αγροτικής ανάπτυξης όσο και μιας γενικότερης αναπτυξιακής προοπτικής με όρους βιωσιμότηταςαειφορίας Παράλληλα δε επιφέρει ποικίλες μεταλλαγές στις αντίστοιχες τοπικές κοινωνίες και οικονομίες Στη βάση πρωτογενούς έρευνας που διενεργήθη σε επιχειρηματίες τουριστικών μονάδων στο Κουφονήσι του Ν Κυκλάδων καταγράφονται χαρακτηριστικά και αντιλήψεις των τοπικά εμπλεκομένων με την εντεινόμενη ειδίκευση της περιοχής στον τουρισμό και την επακόλουθη απομάκρυνση από παραδοσιακές δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα Επιχειρείται η διερεύνηση όρων και προϋποθέσεων δυνατοτήτων και περιορισμών για την αναγκαία διαφοροποίηση του υφιστάμενου τρόπου τουριστικής ανάπτυξης του νησιού στην κατεύθυνση της ανάδειξης του μικρού και σχετικά απομονωμένου νησιού ως συγκριτικού πλεονεκτήματος για μια βιώσιμη αναπτυξιακή προοπτική Αναζητώνται τρόποι λειτουργικής συνύπαρξης-συνεργασίας-συνδυαστικότητας παραδοσιακών αγροτικών ασχολιών και νέων περισσότερο προσοδοφόρων τουριστικών δραστηριοτήτων με άξονα τη διαφύλαξη των τοπικών χαρακτηριστικών και ιδιαιτεροτήτων στο πλαίσιο μιας πολυτομεακής ανάπτυξης της υπαίθρου

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μικρά νησιά του ελληνικού χώρου τα τελευταία χρόνια γίνονται δέκτες έντονων πιέσεων μιας συνεχώς

αυξανόμενης τουριστικής κίνησης κατά τη θερινή περίοδο Στην εντεινόμενη τουριστική ζήτηση για τις

περιοχές αυτές ανταποκρίθηκαν άμεσα οι τοπικές κοινωνίες αλλά και εξωτερικοί επενδυτές Ως προς τη

διάρθρωση δε των τοπικών αγορών εργασίας όπως αναμενόταν ανταποκρινόμενη στις απαιτήσεις της

αυξανόμενης λειτουργικής εξειδίκευσης των εν λόγω περιοχών σημειώθηκε ριζική μεταβολή με κύριο άξονα

την εγκατάλειψη πολλών παραδοσιακών δεξιοτήτων του τοπικού δυναμικού (κυρίως αγροτικά επαγγέλματα)

προς χάρη των προσφερόμενων υπηρεσιών της δραστηριότητας-κλειδί (Παναγιωτάτου 1988)

Η τοπική οικονομία και αγορά εργασίας τους βασιζόταν μέχρι πριν μια δεκαετίαδεκαπενταετία σε

δραστηριότητες του πρωτογενή τομέα μικρές καλλιέργειες κτηνοτροφία και αλιεία Κατά τη διάρκεια της

πρόσφατης περιόδου καταγράφεται σαφής αναπροσανατολισμός τους του τοπικού παραγωγικού συστήματος

640

στην τουριστική δραστηριότητα χωρίς οποιονδήποτε έλεγχο όριο ή περιορισμό Οι τόποι αυτοί μετατρέπονται

σε υποδοχείς μιας συνεχώς αυξανόμενης τουριστικής ζήτησης που σχετίζεται άμεσα με το χαρακτηρισμό τους

ως laquoμικρών απομονωμένων και λιγότερο δημοφιλώνraquo περιοχών

Αποτέλεσμα της αυξανόμενης αυτής λειτουργικής εξειδίκευσης είναι η καταγραφόμενη επαγγελματική

κινητικότητα του τοπικού δυναμικού σε ασχολίες άμεσα σχετιζόμενες με τον τουρισμό και η ριζική

αναδιάρθρωση των τοπικών αγορών εργασίας με την ουσιαστική εγκατάλειψη παραδοσιακών ασχολιών και

δεξιοτήτων και πιθανών τοπικών τεχνογνωσιών Βάσει της έως σήμερα διαμορφωμένης κατάστασης καθώς και

των διαφαινόμενων τάσεων δεν στοιχειοθετείται μια κατεύθυνση συνδυασμού των τουριστικών

δραστηριοτήτων με τις παραδοσιακές αγροτικές ασχολίες γεγονός που θα μπορούσε να στηρίζει

μακροπρόθεσμα τους τόπους αυτούς ενισχύοντας αφενός μεν την οικονομία και αγορά εργασίας τους

αφετέρου δε διατηρώντας με συνέπεια τα στοιχεία της εύθραυστης ταυτότητάς τους του συγκριτικού

πλεονεκτήματος τους

Ενας από τους καθοριστικούς παράγοντες για τη μελλοντική εξέλιξη των περιοχών αυτών αποτελεί η

διαμορφωμένη σήμερα αντίληψη του τοπικού πληθυσμού σχετικά με την ανάπτυξη της περιοχής τους Παρά

την αντίληψη του τοπικού πληθυσμού ότι η εξειδίκευση αυτή συνέβαλε στην άρση ή τον περιορισμό της

προβληματικότητας-μειονεξίας των περιοχών αυτών υποστηρίζεται στην παρούσα εργασία ότι

μακροπρόθεσμα η συνέχιση της εξειδίκευσης μπορεί να λειτουργήσει ως βρόγχος σε μια βιώσιμη αναπτυξιακή

προοπτική τους ιδιαίτερα σε περιπτώσεις κρίσης ή ύφεσης της δραστηριότητας-κλειδί Δεδομένης της

εμπειρίας περιπτώσεων περιοχών με υψηλότατο βαθμό εξάρτησης των τοπικών κοινωνιών και οικονομιών

τους από μια βιομηχανική δραστηριότητα ndash μονοκαλλιέργεια (Καλογήρου 1993) που οδηγήθηκαν διεθνώς σε

αναπτυξιακό αδιέξοδο δημιουργώντας πλεονάζον εργατικό δυναμικό και χώρο (Anderson et al 1983 ndash

Massey amp Μeegan 1982 amp Massey 1995) ήδη από τη δεκαετία του rsquo80 αλλά και στον ελληνικό χώρο κατά τη

δεκαετία του rsquo90 (Κλαμπατσέα 2003)

Διερευνώνται οι όροι βιώσιμης αναπτυξιακής πορείας περιοχών που χαρακτηρίζονται σήμερα από υψηλότατο

και συνεχώς εντεινόμενο βαθμό τουριστικής εξειδίκευσης με στόχο την αποφυγή αναλόγων -με τις φθίνουσες

βιομηχανικές περιοχές- συνεπειών σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο σε περίπτωση κρίσης ή σοβαρής

ύφεσης ή και αναπροσανατολισμού του τουρισμού

Στο επίκεντρο της βιώσιμης αναπτυξιακής πορείας τίθεται όχι μόνο η κοινωνικοοικονομική ανάκαμψη για

ορισμένο χρονικό διάστημα (βραχυπρόθεσμη ανακούφιση από τις επιπτώσεις της κρίσης) αλλά και η

μακροπρόθεσμη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής στη βάση του τρίπτυχου ldquoκοινωνία ndash οικονομία ndash

περιβάλλονrdquo Στο πλαίσιο αυτό διερευνώνται όροι και προϋποθέσεις μιας πολυτομεακής ανάπτυξης των

μικρών αυτών ανθρωπογεωγραφικών ενοτήτων που να αρμόζει στο μέγεθος-κλίμακα την ποιότητα και την

ευθραυστότητα των φυσικών και ανθρώπινων πόρων τους

641

2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Για την προσέγγιση του θέματος καταρτίσθηκε ως υπόθεση εργασίας η μετατροπή του συγκριτικού

πλεονεκτήματος μικρών νησιών ndashμέσω εντεινόμενης λειτουργικής εξειδίκευσης- σε κύριο ανασταλτικό

παράγοντα μιας βιώσιμης αναπτυξιακής πορείας τους στο άμεσο μέλλον Στη βάση αυτή σχεδιάστηκε και

υλοποιήθηκε εμπειρική έρευνα1 με μελέτη περίπτωσης το Κουφονήσι ένα μικρό νησί των Κυκλάδων έκτασης

57 τχλμ με μόνιμο πληθυσμό κατά τη χειμερινή περίοδο 300 περίπου ατόμων Το νησί δέχεται συνεχή και

εντεινόμενη τουριστική κίνηση κατά τη θερινή περίοδο της τελευταίας δεκαετίας ή και δεκαπενταετίας

21 Η εμπειρική έρευνα

Τον πληθυσμό ενδιαφέροντος αποτέλεσαν οι επιχειρήσεις τουριστικών καταλυμάτων που δραστηριοποιούνται

στο νησί Μέσω τυχαίας δειγματοληψίας επιλέχθηκαν 30 επιχειρήσεις επί συνόλου 75 λειτουργουσών σήμερα

στο νησί Η δυναμικότητα των μονάδων του δείγματος ανέρχεται σε 650 κλίνες η δε συνολική δυναμικότητα

εκτιμάται σε 1600 κλίνες (ΣΕΕΔΔΕ 2005) Για τη διερεύνηση των κύριων ερευνητικών ερωτημάτων

σχεδιάστηκε κατάλληλα δομημένο θεματολόγιο-ερωτηματολόγιο

Οι βασικοί άξονες της έρευνας αφορούσαν

- στην καταγραφή της διαδικασίας επίτευξης λειτουργικής εξειδίκευσης μιας περιοχής χαρακτηριζόμενης από

στοιχεία μειονεξίας λόγω απομόνωσης και συνεπαγόμενου μαρασμού

- στη διαδικασία μετατροπής ενός τοπικού συγκριτικού πλεονεκτήματος ndash άμεσα συναρτώμενο από το

χαρακτηριστικό της απομόνωσης- σε εμπόδιο μια βιώσιμης αναπτυξιακής προοπτικής της

- στον τρόπο αντίληψης και καταγραφής της λειτουργικής εξειδίκευσης του τόπου από τους συμβάλλοντες

σε αυτή

- στον τρόπο αντιμετώπισης της διαφαινόμενης τάσης διατήρησης της μειονεξίας της περιοχής ndash

εστιαζόμενης πλέον σε άλλα χαρακτηριστικά όπως η αλλοίωση των βασικών τοπικών ιδαιτεροτήτων και ο

κορεσμός

Τα κύρια ερευνητικά ερωτήματα εστίασαν

- στη λειτουργική εξειδίκευση στον τουρισμό και ενίσχυση των τοπικών οικονομιών και κοινωνιών των

μικρών νησιών

1 Στο πλαίσιο εκπονούμενης μεταδιδακτορικής έρευνας στον Τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας του ΕΜΠ

(Υποτροφία ΙΚΥ) βλ αναλυτικότερα Κλαμπατσέα 2005a

642

- στο βαθμό έντασης και τρόποι αξιοποίησης του τοπικού συγκριτικού πλεονεκτήματος και τη βελτίωση

ποιότητας ζωής των κατοίκων των μικρών νησιών

- στις παραμέτρους καθορισμού ορίων απαξίωσης φθοράς του συγκριτικού πλεονεκτήματος

- στην αποτίμηση κόστους και οφέλους υπό το πρίσμα μιας βιώσιμης αναπτυξιακής προοπτικής των μικρών

νησιών

- στη συμβολή ενός πλαισίου κανονιστικών όρων και προϋποθέσεων για τη διαφύλαξη του συγκριτικού

πλεονεκτήματος και την ολοκληρωμένη προστασία της τοπικής ταυτότητας των μικρών νησιών

3 ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

31 Επιχειρήσεις επιχειρηματίες και εργαζόμενοι στον τουρισμό

Η συντριπτική πλειονότητα των μονάδων του δείγματος (80) είναι καταλύματα με ενοικιαζόμενα δωμάτια

ενώ το 10 ξενοδοχειακές μονάδες2 Πρόκειται κυρίως3 για οικογενειακού χαρακτήρα επιχειρήσεις

Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το 50 των επιχειρήσεων λειτουργεί αποκλειστικά με τα μέλη της

οικογένειας ενώ επιπλέον 20 δηλώνει ως μοναδικό απασχολούμενο τον ιδιοκτήτη Η συμβολή της

οικογενειακής εργασίας εκτιμάται μικρότερη του 25 επί του συνολικού αριθμού εργαζομένων στο 10 των

μονάδων του δείγματος

Στο 75 των επιχειρήσεων απασχολούνται εποχικά έως 3 άτομα στο 20 4-8 άτομα ενώ 10 άτομα απασχολεί

μια μόνο μονάδα του δείγματος Ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι στο 30 των τουριστικών μονάδων του νησιού

δεν απασχολείται τοπικός πληθυσμός ενώ στο 35 το σύνολο των απασχολουμένων είναι γηγενείς Οι

υπόλοιποι εργαζόμενοι στη συντριπτική πλειονότητά τους είναι αλλοδαποί ndash οικονομικοί μετανάστες

προερχόμενοι κυρίως από χώρες των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης

Ως προς τη δυναμικότητα των επιχειρήσεων του δείγματος καταγράφονται κυρίως μικρομεσαίες μονάδες

Συγκεκριμένα 15 των μονάδων του δείγματος είναι δυναμικότητας έως 10 κλινών το 40 δυναμικότητας

11-20 κλινών και το 10 αντιστοίχως 21-50 κλινών Παράλληλα καταγράφεται εξαιρετικά υψηλό ποσοστό ndash

για την κλίμακα του νησιού- μονάδων δυναμικότητας άνω των 50 κλινών (20)4 Η περίοδος πληρότητας των

μονάδων εκτιμάται κατά μέσο όρο σε 50-60 ημέρες ετησίως (σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του 65 των

επιχειρηματιών τουρισμού του νησιού) με μέγιστη αυτή των 90 ημερών (20 των ερωτώμενων) Ως προς τις

προσφερόμενες υπηρεσίες στα εν λόγω τουριστικά καταλύματα σημειώνεται εξαιρετικά περιορισμένος

αριθμός μονάδων που περιλαμβάνουν εξυπηρετήσεις εστίασης ή αναψυχής Αναλυτικότερα το 10 των

μονάδων περιλαμβάνει τη δυνατότητα πρωϊνού και πισίνας και το 5 τη δυνατότητα γεύματος και ποτού

Πρόκειται για ξενοδοχειακές μονάδες και όχι μονάδες ενοικιαζομένων δωματίων ή παραδοσιακών ξενώνων

2 Για λόγους αντιπροσωπευτικότητας στο δείγμα συμπεριλήφθηκε το camping που λειτουργεί στο νησί και μια

μονάδα παραδοσιακών ξενώνων 3 Σε ποσοστό μεγαλύτερο του 70 4 καθώς και η λειτουργία camping δυναμικότητας 250 θέσεων (σκηνών)

643

32 Η διαδικασία ένταξης των τουριστικών μονάδων στο παραγωγικό σύστημα του νησιού

Έως τις αρχές τις δεκαετίας του rsquo90 το Κουφονήσι είχε εξαιρετικά περιορισμένες τουριστικές υποδομές και

εξυπηρετήσεις αποτελώντας έναν μικρό ήρεμο δύσκολα προσβάσιμο και σχετικά παρθένο τόπο

Χαρακτηριστικό είναι ότι μόνο το 10 των επιχειρήσεων του δείγματος λειτουργούσαν το 1980 το 5

ιδρύθηκε κατά τη δεκαετία του rsquo80 ενώ η συντριπτική πλειονότητα (80 των μονάδων) ιδρύθηκαν κατά την

περίοδο 1991-2000 Η ιδέα για την ίδρυση των τουριστικών επιχειρήσεων στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν

του ίδιουας επιχειρηματία ή της ευρύτερης οικογένειας (ανιόντων ή κατιόντων μελών) βασιζόμενη

αποκλειστικά στην παρατηρούμενη συνεχή αύξηση τουριστών που αναζητούσαν εναλλακτικές διακοπές

ηρεμίας και σχετικής απομόνωσης

Σημειώνεται ότι το 60 των σημερινών επιχειρηματιών τουρισμού ασκούσε άλλη δραστηριότητα την περίοδο

ίδρυσης της τουριστικής μονάδας στις περισσότερες δε περιπτώσεις μη άμεσα συσχετιζόμενης με την

τουριστική δραστηριότητα Διαπιστώνεται δε ότι οι περισσότεροι δεν μετακινούνται επαγγελματικά με

αποκλειστικό τρόπο αλλά αντίθετα πολυαπασχολούνται ndash κυρίως λόγω της εποχικής άσκησης της τουριστικής

δραστηριότητας Με άλλα λόγια αρκετοί διατηρούν και το αρχικό τους επάγγελμα με την παράλληλη

ενασχόλησή τους με τα τουριστικά καταλύματα Καταγράφεται μικρός σχετικά αριθμός απασχολουμένων ανά

μονάδα (εξαιρουμένου του ιδιοκτήτη)

Το εισόδημα που προέρχεται από τη λειτουργία των τουριστικών μονάδων του νησιού εκτιμάται ότι αποτελεί

το 50 του οικογενειακού εισοδήματος για τα μισά αντιστοίχως νοικοκυριά ενώ το 10 των επιχειρήσεων

εκτιμά τη σχετική αναλογία μικρότερη του 50 και το υπόλοιπο 40 μεγαλύτερη του 60

Η ολοένα αυξανόμενη τουριστική κίνηση στο νησί οδήγησε στην αύξηση επενδύσεων που αφορούν στην

υποστήριξή της κυρίως μέσω μονάδες καταλυμάτων Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας μόνο το 10

των επιχειρηματιών του τουρισμού στο νησί εκτιμά την πορεία των επιχειρήσεών τους ως στάσιμη από την

ίδρυσή τους έως σήμερα ενώ το 90 ως θετική Ενδιαφέρουσα και διαφοροποιημένη όμως εμφανίζεται η

εκτίμηση για τη μελλοντική πορεία των επιχειρήσεων Το 60 των ερωτώμενων ιδιοκτητών προβλέπει ως

θετική την εξέλιξη το 35 ως στάσιμη και μόνο το 5 ως αρνητική -λόγω κορεσμού

33 Η τυπολογία των τουριστών

Από τη διερεύνηση των κύριων χαρακτηριστικών της σύνθεσης των τουριστών που καταλύουν στο νησί

αναδεικνύεται ως καθοριστικής σημασίας ο εσωτερικός τουρισμός Στις μισές τουριστικές μονάδες η συμβολή

των ελλήνων τουριστών υπερβαίνει το 70 στο 45 κυμαίνεται μεταξύ 50-70 αντιστοίχως ενώ μόνο το

10 των επιχειρήσεων στηρίζεται κατά 80 σε αλλοδαπούς τουρίστες με προέλευση από την Ιταλία τη

644

Γαλλία και τις Σκανδιναβικές χώρες Λόγω της υψηλής συμμετοχής των ημεδαπών τουριστών στη συνολική

τουριστική κίνηση που δέχεται το νησί η επίσκεψη και διαμονή στο νησί πραγματοποιείται ακόμη

μεμονωμένα μη οργανωμένα Η τυπολογία των επισκεπτών του νησιού περιλαμβάνει κυρίως οικογένειες και

φιλικές παρέες Η εξέλιξη του τόπου ως τουριστικού προορισμού μπορεί να καταγραφεί και από την τυπολογία

των επισκεπτών με κριτήριο το εισόδημά τους Εκτιμάται ότι το 55 είναι μέσου εισοδήματος και το 40

υψηλού έως μέσου εισοδήματος αντιστοίχως Το Κουφονήσι αποτελεί προσφιλή προορισμό κυρίως νεανικού

πληθυσμού και μεσαίων ηλικιακών κλιμακίων ατόμων Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξαιρετικά περιορισμένη

συμβολή των ηλικιωμένων τουριστών (5 του συνολικού αριθμού επισκεπτών του νησιού)

Η μέση διάρκεια διαμονής κυμαίνεται μεταξύ 7-10 ημερών για το 70 των τουριστών και 11-20 ημερών για το

υπόλοιπο 30 αντιστοίχως Η σχετικά μεγάλη διάρκεια διαμονής αποτελεί χαρακτηριστική ένδειξη του

κυρίαρχου προτύπου του τουρισμού στο νησί αυτού των πολυήμερων διακοπών Αξιοσημείωτη είναι η

εκτίμηση ότι το 80 όσων διαμένων στα τουριστικά καταλύματα του δείγματος είναι σταθεροί πελάτες ετών

και το 15 επισκέπτεται το νησί μετά από παρότρυνση γνωστών τους επισκεπτών του νησιού Επίσης

ενδεικτικό της τυπολογίας των τουριστών του νησιού είναι το γεγονός ότι το 80 - 90 των επισκεπτών του

νησιού διαμένει συνεχώς σε αυτό ενώ μόνο το 10-20 εκτιμάται ότι πραγματοποιεί ημερήσιες εκδρομές σε

κοντινά μικρά νησιά (Ηρακλειά Σχοινούσσα Δονούσα κά) Σύμφωνα άλλωστε με τη συντριπτική

πλειονότητα των τοπικών επιχειρηματιών (95) το νησί προσφέρει στους επισκέπτες του ήσυχες διακοπές

34 Εξετάζοντας ένα υποθετικό σενάριο μείωσης του τουρισμού

Με βάση την υπόθεση εργασίας της έρευνας η συνέχιση της λειτουργικής εξειδίκευσης του νησιού στον

τουρισμό πρέπει να αντιμετωπίζεται ως διαδικασία περατή Ένας από τους άξονες της έρευνας βασίστηκε σε

ένα υποθετικό σενάριο δραστικής μείωσης της τουριστικής κίνησης στο νησί Αναζητήθηκαν και

καταγράφηκαν ιεραρχημένα οι επιπτώσεις που θεωρούνται ως οι κυριότερες κατά τη γνώμη του

επιχειρηματικού κόσμου του νησιού που σχετίζεται άμεσα με την τουριστική ζήτηση όπως οι ιδιοκτήτες των

τουριστικών καταλυμάτων

Συνολικά το υποθετικό αυτό σενάριο αντιμετωπίστηκε ως πηγή αποκλειστικά και μόνο αρνητικών συνεπειών

όπως μείωση του τοπικού εισοδήματος αύξηση της ανεργίας και της μετανάστευσης επιδείνωση της

ποιότητας ζωής στο νησί κλπ) Συγκεκριμένα για τους μισούς επιχειρηματίες του δείγματος ως κυριότερη

επίπτωση θεωρείται η επακόλουθη μείωση των τοπικών εισοδημάτων η οποία εκτιμάται ως σημαντική για το

10 των ερωτώμενων η αύξηση της ανεργίας αναμένεται ως η σημαντικότερη περίπτωση ενώ το 25

αναδεικνύει το συνδυασμό ανεργίας και μείωσης εισοδήματος Μεμονωμένες περιπτώσεις αξιολογούν ως

σοβαρότερες συνέπειες συνδυασμούς της ανεργίας της εγκατάλειψης του νησιού από το νεανικό και

παραγωγικό πληθυσμό του την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και την πίεση από τη

δανειοληψία

645

Στο ίδιο υποθετικό σενάριο της ανατροπής της κυριαρχίας του τουρισμού στο νησί η παραδοσιακή

δραστηριότητα της αλιείας φαίνεται να αποτελεί μονόδρομο για τη στήριξη της τοπικής οικονομίας

Αναλυτικότερα το 90 των ερωτώμενων προκρίνουν κατrsquo αποκλειστικό τρόπο την αλιεία ενώ το 10 εκτιμά

ότι ο συνδυασμός της αλιευτικής και οικοδομικής δραστηριότητας θα μπορούσε να υποστηρίξει εναλλακτικά

την τοπική αγορά εργασίας

4 Ο ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΣΕ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΥΠΟΔΟΧΕΑ ΚΑΙ Ο ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ

ΤΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

41 Η σταδιακή μετατροπή ενός τοπικού χαρακτηριστικού σε συγκριτικό πλεονέκτημα για την

τουριστική ανάπτυξη

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριάντα ετών καταγράφεται ο μετασχηματισμός αγροτικών κυρίως περιοχών

του νησιωτικού και παράκτιου ελληνικού χώρου σε τουριστικούς υποδοχείς με διαφοροποιημένο βαθμό

έντασης και εμβέλειας Διακρίνονται κυρίως δύο τύποι περιοχών με λειτουργική εξειδίκευση στον τουρισμό

όπως παλαιοί προορισμοί με τουριστική υποδομή και ανωδομές αλλά και νεότεροι προορισμοί αποτέλεσμα

της μεγάλης ζήτησης του υψηλότερου οικονομικού οφέλους και του ευκολότερου κέρδους που

εξασφαλίσθηκε στους κατοίκους που μετατράπηκαν από γεωργοί κτηνοτρόφοι ψαράδες οικοδόμοι και

τεχνίτες σε επιχειρηματίες του τουρισμού Το Κουφονήσι μελετήθηκε ως παράδειγμα του δεύτερου τύπου

έχοντας επιπλέον ως ανασταλτικά στοιχεία αναπτυξιακής προοπτικής το μικρό μέγεθος και πληθυσμό και τη

σχετική απομόνωση

Η γεωγραφική και συγκοινωνιακή απομόνωση ενός μικρού νησιού αναμφίβολα αποτέλεσε καθοριστικό

παράγοντα διατήρησης επί δεκαετίες του χαρακτήρα του ως τόπου μειονεξίας αλλά και ηρεμίας αλλά και του

φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου του Το μικρό πληθυσμιακό δυναμικό του οι περιορισμένες

δυνατότητες απασχόλησης αλλά και οι ανεπαρκείς ή και ανύπαρκτες κοινωνικές υποδομές

αλληλοτροφοδοτούσαν την προβληματικότητα-μειονεξία κατατάσσοντας το νησί στις χαρακτηριζόμενες ως

laquoΛιγότερο Ευνοημένες Περιοχέςraquo της χώρας Οι συνθήκες σχετικής απομόνωσης και στασιμότητας ή και

συρρίκνωσης αποτέλεσαν το πλαίσιο ανάδειξης του τόπου αυτού σε εναλλακτικό τουριστικό προορισμό

ομάδας επισκεπτών που αναζητούσαν εναλλακτικές δυνατότητες τουρισμού σε περιοχές ανεπηρέαστες από την

επέλαση του μαζικού τουρισμού σε καθιερωμένους τουριστικούς προορισμούς Η οριζόμενη ως μειονεξία του

νησιού λειτούργησε στην κατεύθυνση διατήρησης ndashέως τις αρχές της δεκαετίας του rsquo90- του χαρακτήρα της

αυθεντικότητας και των ιδιαιτεροτήτων του Οι ελάχιστες υποδομές τουριστικών υπηρεσιών που

καταγράφονται έως τότε στο νησί αποτελούν τεκμήριο της παραγωγικής δομής του που βασιζόταν κυρίως

στην αλιεία

646

Η ανταπόκριση της τοπικής κοινωνίας στην αυξανόμενη τουριστική ζήτηση με άξονα το χαρακτηριστικό της

μειονεξίας που εξασφάλιζε συνθήκες ηρεμίας ndash απομόνωσης - αυθεντικότητας υπήρξε σχεδόν άμεση

Περιγράφεται επομένως μία διαδικασία μετατροπής ενός στοιχείου-χαρακτηριστικού μειονεξίας σε συγκριτικό

πλεονέκτημα προσέλκυσης μιας νέας δραστηριότητας (τουρισμού) που μπορεί θεωρητικά να δημιουργήσει μια

νέα αναπτυξιακή ροπή σε αυτήν τη laquoΛιγότερο Ευνοημένη Περιοχήraquo Με την πάροδο λίγων μόνο ετών φαίνεται

η τάση εδραίωσης μιας ιδιότυπης λειτουργικής εξειδίκευσης που διαρκεί έως σήμερα Η εξασφάλιση

υψηλότερης οικονομικής απόδοσης με ευκολότερο τρόπο και σε λιγότερο χρόνο -σε σχέση με τις αγροτικές

εργασίες- αναδεικνύεται σε βασικό παράγοντα εδραίωσης της κυρίαρχης τουριστικής δραστηριότητας ως προς

την απασχόληση και το εισόδημα της τοπικής κοινωνίας Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας

καταγράφονται ποικίλες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις τροφοδοτώντας την έως σήμερα διαμόρφωση του

χώρου

- συρρίκνωση της αγροτικής δραστηριότητας και απασχόλησης με παράλληλη απαξίωση του αγροτικού

χώρου της ευρύτερης περιοχής

- συνεχής επαγγελματική κινητικότητα με τελικό προορισμό την τουριστική δραστηριότητα χωρίς

παράλληλη εκπαίδευση και εξειδίκευση του ανθρώπινου δυναμικού

- συστηματική προσέλευση και εγκατάσταση στην περιοχή πληθυσμού άλλων περιοχών της χώρας σε

πολλές περιπτώσεις και οικονομικών μεταναστών που ακολουθούν υπό τις ίδιες συνθήκες με τον τοπικό

πληθυσμό την πορεία της επαγγελματικής κινητικότητας

- περιορισμένη διαγενεαλογική κοινωνική κινητικότητα κατά τη διάρκεια της ισχύος του τοπικού

συγκριτικού πλεονεκτήματος ως αποτέλεσμα της αποδοτικότερης οικονομικά προοπτικής απασχόλησης

και των νεότερων γενιών στην πλειονότητά τους στον τουρισμό

- συνεχής ενίσχυση της δραστηριότητας ndash κλειδί εις βάρος άλλων δραστηριοτήτων κυρίως όσων δεν

λειτουργούν laquoσυμπληρωματικάraquo ή δεν εντάσσονται στο παραγωγικό σύστημα της τουριστικής

δραστηριότητας με αποτέλεσμα τη συνεχή συρρίκνωσή τους

Τα στοιχεία αυτά αποτέλεσαν τις καθοριστικές συνιστώσες της σταδιακής μετατροπής του χαρακτηριζόμενου

ως στοιχείου προβληματικότητας-μειονεξίας (τοπικό συγκριτικό μειονέκτημα) σε συγκριτικό πλεονέκτημα

συμβάλλοντας παράλληλα στην εδραίωση των μηχανισμών διαμόρφωσης μιας ιδιάζουσας τοπικής αγοράς

εργασίας χαρακτηριζόμενης ως στάσιμης

42 Η εκτίμηση του βαθμού ευθραυστότητας του τοπικού συγκριτικού πλεονεκτήματος

Η συνεχής επέκταση της τουριστικής δραστηριότητας επέφερε σειρά αλυσιδωτών συνεπειών στην τοπική

οικονομία και κοινωνία που καταγράφηκαν από την εμπειρική έρευνα Η αύξηση των τοπικών εισοδημάτων

και η συγκράτηση του παραγωγικού και νεανικού πληθυσμού στο νησί αποτελούν καταρχήν θετικές

επιπτώσεις Η χωρίς περιορισμούς και όρια συνέχιση της επεκτατικής κυριαρχίας του συγκριτικού

πλεονεκτήματος της εκμετάλλευσης του laquoμικρού απομονωμένου ήρεμου παρθένου τόπουraquo επί των

υπολοίπων τοπικών χαρακτηριστικών και της εξαργύρωσής του με συνεχή ανοικοδόμηση τουριστικών

647

καταλυμάτων για την εξυπηρέτηση μεγάλου -ασύμβατου με το χαρακτήρα και τα μεγέθη του νησιού- αριθμού

επισκεπτών ενέχει σοβαρούς κινδύνους αλλοίωσης ή και εξάντλησης των τοπικών χαρακτηριστικών ndash

κινήτρων της οικονομικής ανάπτυξης της τελευταίας δεκαετίας

Οι συνιστώσες εκτίμησης του βαθμού ευθραυστότητας τόσο του τοπικού χαρακτηριστικού-συγκριτικού

πλεονεκτήματος της περιοχής ενδιαφέροντος αλλά και της κυρίαρχης δραστηριότητας στην οποία αυτό

ενσωματώνεται περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων στοιχεία που αναφέρονται

bull στην υφή και δομή της εν δυνάμει κυρίαρχης δραστηριότητας

bull στη χρονική διάρκεια επέκτασης της κυριαρχίας της

bull στη χωρική εμβέλεια ndash ακτίνα επιρροής επέκτασής της

bull στη δομή της υφιστάμενης τοπικής αγοράς εργασίας

bull στη δημιουργία ήκαι διατήρηση επαγγελματικής παράδοσης

bull στις καταγραφόμενες τάσεις κινητικότητας της εργασίας

bull στη διάρθρωση της γενικότερης επενδυτικής δραστηριότητας που αναπτύσσεται στην περιοχή

ενδιαφέροντος ή σε μια ευρύτερη χωρική ενότητα και

bull στην αποτελεσματικότητα του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου αναπτυξιακών χωροταξικών ρυθμίσεων

Στο ακόλουθο Σχήμα 1 δίνεται η διαγραμματική απεικόνιση μετατροπής ενός τοπικού χαρακτηριστικού

προβληματικότητας σε συγκριτικό πλεονέκτημα στο πλαίσιο της καθιέρωσης μιας περιοχής ως τουριστικού

υποδοχέα εστιάζοντας στον καθοριστικό ρόλο του σχεδιασμού για την αποφυγή της αντίστροφης διαδικασίας

648

Συγκριτικό μειονέκτημα

Συγκριτικό πλεονέκτημα

Γεωγραφική απομόνωση

Μικρός ή και μηδενικός βαθμός αλλοίωσης τόπου ndash

διατήρηση τοπικών χαρακτηριστικών υπαίθρου

Έλλειψη δυσλειτουργία ανεπάρκεια

Στοιχείο έλξης ομάδας ειδικού ενδιαφέροντος

Συνεχής διεύρυνση ομάδας μείωση ειδικού ενδιαφέροντος

Αυξανόμενος βαθμός αλλοίωσης τόπου amp

χαρακτηριστικών υπαίθρου

Σχήμα 1 Διαδικασία μετατροπής ενός τοπικού χαρακτηριστικού ανάλογα με τον τρόπο και την ένταση χρήσης

5 Η ΠΟΛΥΤΟΜΕΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΜΙΚΡΩΝ ΝΗΣΙΩΝ ΩΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

51 Προγραμματικοί στόχοι και υφιστάμενη κατάσταση

Ο αναπτυξιακός σχεδιασμός που επιχειρείται τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας υιοθετεί ως προγραμματική

κατεύθυνση αυτή της βιώσιμης ανάπτυξης κατεύθυνση απολύτως συμβατή με τις ευρωπαϊκές αλλά και

διεθνείς τάσεις Στα Σχέδια Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΣΠΑ) που συντάχθηκαν στο πλαίσιο των Κοινοτικών

Πλαισίων Στήριξης (ΚΠΣ) καταγράφεται με σαφήνεια ως άξονας αναπτυξιακής προοπτικής αυτός της

βιώσιμης ανάπτυξης με μεγαλύτερη δε έμφαση στα πλέον πρόσφατα ΣΠΑ 2000-2006 (Γrsquo ΚΠΣ) Μεταξύ των

στρατηγικών στόχων του τρέχοντος Επιχειρησιακού Προγράμματος laquoΑγροτική Ανάπτυξη ndash Ανασυγκρότηση

της Υπαίθρου 2000-2006raquo περιλαμβάνονται οι δύο ακόλουθοι που αφορούν αναμφίβολα στρατηγικές επιλογές

για την περίπτωση των μικρών νησιών

Λειτουργική εξειδίκευση

στον τουρισμό

Μηχανισμός διαφύλαξης σ

υγκριτικού

πλεονεκτήματος

ως εισροή στο

σχεδιασμό μιας

πολυτομεακής

ανάπτυξης των μικρών

νησιών

Τοπικό χαρακτηριστικό

μετατροπή

Χαρακτηριζόμενη ως laquoΛιγότερη Ευνοημένη Περιοχήraquo

ησήρη

διατ

Ύπαρξη λειτουργία επάρκεια

649

- η βιώσιμη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της υπαίθρου για να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα και η

ελκυστικότητά της και να αποκατασταθεί η κοινωνική και οικονομική της λειτουργία

- η διατήρηση και βελτίωση του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων της υπαίθρου

Η περιγραφείσα διαδικασία αντικατάστασης και δευτερευόντως συμπλήρωσης τοπικής απασχόλησης και

εισοδήματος από δραστηριότητες του τουρισμού στη μελέτη περίπτωσης μιας αρχικά μικρής αγροτικής και

απομονωμένης περιοχής όπως το Κουφονήσι διαπιστώνεται ότι δεν συνάδει με την επίτευξη των παραπάνω

στόχων Με βάση τα έως σήμερα δεδομένα τεκμηριώνεται απόκλιση μεταξύ των επίσημων προθέσεων ενός

τομεακού αναπτυξιακού προγραμματισμού και της υφιστάμενης κατάστασης Η ένταξη και άλλων

δραστηριοτήτων ndash εκτός του πρωτογενή τομέα- στις περιοχές της ελληνικής υπαίθρου αποτελεί στόχο στο

πλαίσιο της δημιουργίας ενός ισχυρότερου και πολυτομεακού παραγωγικού υποβάθρου ικανού να

συγκρατήσει ανθρώπινο δυναμικό και να δημιουργήσει συνθήκες αναστροφής της τάσης για εγκατάλειψη και

μαρασμό μεγάλου αριθμού τέτοιων ενοτήτων ndash θυλάκων στον ελληνικό χώρο

Ο θεωρητικά σωστός αυτός στόχος κανονιστικής προσέγγισης προσκρούει σε μια διαμορφωμένη κατάσταση

σε περιοχές όπως τα μικρά νησιά ή περιοχές -παλαιότερα αγροτικές- του παράκτιου χώρου όπου μέσω μιας

συμπεριφορικής προσέγγισης της τοπικής ανάπτυξης βρίσκονται ήδη στο στάδιο μιας ολοένα εντεινόμενης

αντικατάστασης του αγροτικού χαρακτήρα και της αγροτικής οικονομίας τους από το τουριστικό προϊόν

Επισημαίνεται δε η έλλειψη οποιασδήποτε τάσης για συνδυασμό αυτού του προσφερόμενου τουριστικού

προϊόντος με παραδοσιακές ασχολίες και τοπικά προϊόντα

Η διάσταση μεταξύ επιλογών σχεδιασμού και προγραμματισμού της ανάπτυξης του χώρου αποτελεί συνήθη

διαπίστωση Το κύριο ερώτημα και η βασική πρόκληση παραμένουν όμως Με ποιο τρόπο και μέσω ποιας

διαδικασίας μπορεί να εξασφαλισθεί η αποτελεσματικότητα των στόχων που τίθενται σε επίπεδο σχεδιασμού

Ποιο βαθμό ευελιξίας οφείλει να έχει ένα προγραμματικό σχέδιο ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα ώστε να μπορεί

να διαφοροποιείται κατάλληλα ανάλογα με την υφιστάμενη κατάσταση επιμέρους περιοχών ή τυπολογίας

περιοχών Πώς ορίζεται η χρυσή τομή μεταξύ μιας κανονιστικής και μιας συμπεριφορικής προσέγγισης στα

ζητήματα της ανάπτυξης του χώρου ιδιαίτερα σήμερα όπου καταστρατηγείται σε πολλαπλά επίπεδα η έννοια

της βιώσιμης ανάπτυξης

Η διαπιστωμένη μονοδιάστατη κλαδική προσέγγιση ndashμονοκαλλιέργεια δραστηριοτήτων πρωτογενή τομέα- που

ακολουθήθηκε στις αγροτικές περιοχές της χώρας για πολλά χρόνια είναι σαφώς ασύμβατη με τις προθέσεις

και επιλογές μιας πολυτομεακής ανάπτυξης της υπαίθρου Η εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων

ανάπτυξης θεωρείται πλέον ως αναγκαία και μοναδική λύση για

bull τη δημιουργία και διατήρηση οικονομικής βάσης ικανής να συμβάλει στην ενδογενή αναπτυξιακή

διαδικασία μέσω της εξασφάλισης τοπικής απασχόλησης και εισοδήματος

650

bull την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής μέσω της μείωσης των αντιθέσεων και των ανισοτήτων στην

κατανομή των εισοδημάτων

bull την εξασφάλιση μιας βιώσιμης αναπτυξιακής προοπτικής μέσω της αναβάθμισης της ποιότητας ζωής

των κατοίκων επισκεπτών και καταναλωτών της προστασίας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος των

φυσικών πόρων και του τοπίου των αγροτικών περιοχών

bull την πολυδιάστατη αναζωογόνησή της ndashσε οικονομικό κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο μέσω της

προσέλκυσης και διατήρησης νέου και παραγωγικού πληθυσμού στις περιοχές αυτές

bull την προστασία και ανάδειξη της αγροτικής κληρονομιάς παραδοσιακών τεχνικών και τεχνογνωσιών

και εν τέλει της ταυτότητάς τους

52 Προκλήσεις και αναγκαιότητες

Η περίπτωση των μικρών νησιών εμπεριέχει την ακόλουθη ενδιαφέρουσα ιδιομορφία Οι περιοχές αυτές

αποτελούν τμήματα της ελληνικής υπαίθρου με χαρακτηριστικά αγροτικού χώρου που μετατρέπεται σε

τουριστικό υποδοχέα αντιστρέφοντας τις αρνητικές συνέπειες της απομόνωσης και εγκατάλειψης μέσω μιας

εντεινόμενης λειτουργικής εξειδίκευσης που εγκυμονεί ανάλογες επιπτώσεις με αυτές προ εικοσαετίας που

βίωσαν πολλές αγροτικές περιοχές της χώρας ndashκαι σε αρκετές περιπτώσεις διατηρούνται έως σήμερα- ως

αποτέλεσμα της μονοκαλλιέργειας

Η αποφυγή φαινομένων μονοκαλλιέργειας ή υψηλού βαθμού λειτουργικής εξειδίκευσης ως αποτέλεσμα

κυρίαρχων δραστηριοτήτων οφείλει να αποτελεί μία από τις προτεραιότητες ενός μακροπρόθεσμου

σχεδιασμού Η ανάλυση των συνιστωσών διάρθρωσης τόσο του συγκριτικού πλεονεκτήματος όσο και της

δυνάμει κυρίαρχης δραστηριότητας αποτελεί βασικό εργαλείο για τον αναπτυξιακό προγραμματισμό

συμβάλλοντας στην επιλογή κατάλληλων μέτρων για τη βιώσιμη επανένταξη και μελλοντική ανάπτυξη

περιοχών που εμφανίζουν αυξανόμενη τάση λειτουργικής εξειδίκευσης (Κλαμπατσέα 2005a) στο πλαίσιο

μιας ολοκληρωμένης αντιμετώπισης των χωρικών δεδομένων φαινομένων περιεχομένων και περιεχόντων

(Αυγερινού 1997 amp 1998) των κοινωνικών οικονομικών και περιβαλλοντικών συνιστωσών τους

Η συνεχιζόμενη και εντεινόμενη λειτουργική εξειδίκευση μικρών νησιών στον τουρισμό με παράλληλη

- δραματική συρρίκνωση έως και εγκατάλειψη παραδοσιακών δραστηριοτήτων υπαίθρου

- συνεχή αύξηση του αριθμού τουριστικών καταλυμάτων

- αλλοίωση φυσικού περιβάλλοντος και τοπικής ταυτότητας

- ανυπαρξία συνδυαστικότητας και συμπληρωματικότητας δραστηριοτήτων στο πλαίσιο μιας αειφόρου

αξιοποίησης φυσικών και ανθρώπινων πόρων

πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα στο πλαίσιο του γενικότερου αναπτυξιακού σχεδιασμού της χώρας ως ειδική

περίπτωση με την έμφαση του επείγοντος προλαμβάνοντας τη μετατροπή τους σε περιοχές εντατικής

651

τουριστικής ανάπτυξης με υπέρβαση της φέρουσας ικανότητάς τους5 και με δυσμενή αποτελέσματα στο

φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλοντός τους

Η αναγκαιότητα εξειδίκευσης τόσο των τομεακών προγραμμάτων όσο και των περιφερειακών χωροταξικών

σχεδίων υπαγορεύεται από τις ιδιομορφίες που καταγράφονται σε διακριτούς τύπους περιοχών χρήζοντας

ειδικού και προσεκτικού σχεδιασμού Η διαδικασία του σχεδιασμού και προγραμματισμού εμπεριέχει σε

μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό την laquoεπιβολήraquo κανονιστικών όρων και περιορισμών η επιτυχής εφαρμογή του

όμως υλοποιείται αναπόφευκτα μέσω συμπεριφορικής προσέγγισης Ο τρόπος και τα κριτήρια με τα οποία οι

δρώντες στο χώρο θα λειτουργήσουν είναι καθοριστικής σημασίας παράγοντας για την αναπτυξιακή προοπτική

κάθε χωρικής ενότητας ιδιαιτέρως δε ευαίσθητων περιοχών όπως τα μικρά νησιά Τα θέματα αυτά

συνεχίζουν να αποτελούν ερευνητικά ερωτήματα προς διερεύνηση επιβεβαιώνοντας τις δυναμικές που

αναπτύσσουν τοπικοί πληθυσμοί σε κατευθύνσεις πολλές φορές αντιδιαμετρικά αντίθετες από τις

σχεδιαζόμενες6 ή προγραμματικές7 ακολουθώντας τις τάσεις μιας οικονομίας ελεύθερης αγοράς με επίκεντρο

το άμεσο οικονομικό και προσωπικό κέρδος και υπονομεύοντας αρχικά ασυνείδητα και εν συνεχεία

συνειδητά το μακροπρόθεσμο και συλλογικό όφελος

6 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η ενσωμάτωση του τοπικού συγκριτικού πλεονεκτήματος και η χρήση του από μια δραστηριότητα με τρόπο

σχεδόν αποκλειστικό συμβάλλει καθοριστικά στη διαδικασία εδραίωσής της ως δραστηριότητας-κλειδί και της

διαμόρφωσης υψηλού βαθμού λειτουργικής εξειδίκευσης της περιοχής Ο βαθμός λειτουργικής εξειδίκευσης

της περιοχής ανάλογος του βαθμού εκμετάλλευσης του συγκριτικού πλεονεκτήματος αποτελεί ένδειξη μιας

στρεβλής οικονομικής μεγέθυνσης που σε αρκετές περιπτώσεις δεν αφορά αποκλειστικά τον τοπικό

πληθυσμό αλλά εξωτερικούς επενδυτές Η ανάδειξη του συγκριτικού πλεονεκτήματος και η δίχως

προϋποθέσεις όρους και σχεδιασμό εκμετάλλευσή του μπορεί να οδηγήσει σε συνεχή συρρίκνωση

αδρανοποίηση ή και εξάλειψη των υπόλοιπων τοπικών χαρακτηριστικών γεγονός που θέτει εξ ορισμού την

αναπτυξιακή προοπτική της περιοχής εμβέλειας σε αμφισβήτηση ή και σε κίνδυνο (Κλαμπατσέα 2005b)

5 Όπως έχει ήδη συμβεί σε μεγαλύτερα ελληνικά νησιά ή τμήματά τους ή και σε παράκτιες ζώνες (Κοκκώσης

2000 Τσεκούρας 2002) 6Από μελετητές και ερευνητές του αντικειμένου του τουρισμού διαφόρων επιστημονικών πεδίων

υποστηρίζεται συχνά η αναγκαιότητα απομάκρυνσης περιορισμού της εμβέλειας του μαζικού τουρισμού και

ενίσχυσης εναλλακτικών και ήπιων μορφών τουρισμού (ΕΤΒΑ ΑΕ ΕNVIPLAN κά 1990 Τσάρτας 1996 amp

2000 Σπιλάνης 2000 Ανδριώτης 2003 Βαλιάντζα 2003)

Βλ επίσης ΕΟΤ (2003) Μελέτες Τουριστικής Ανάπτυξης 13 Περιφερειών Αθήνα 7 Βλ Πχ ΥΠΕΧΩΔΕ (2003) Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης 12

Περιφερειών Αθήνα

652

Υποστηρίζεται ότι στο βαθμό που το τοπικό συγκριτικό πλεονέκτημα μετουσιώνεται σε δραστηριότητα-κλειδί

επεκτείνοντας την ακτίνα εμβέλειάς του και απορροφώντας το μεγαλύτερο ποσοστό της απασχόλησης σε άλλες

δραστηριότητες η αναπτυξιακή δυναμική της περιοχής ndashμε όρους βιώσιμης ανάπτυξης- μπορεί να φθίνει

σταδιακά

Η παρούσα εργασία υποστηρίζει ότι ο υψηλός βαθμός λειτουργικής εξειδίκευσης μικρών νησιών στον

τουρισμό ενέχοντας τη τάση μονοκαλλιέργειας-μονοειδίκευσης αποτελεί εν δυνάμει σοβαρό κίνδυνο ως προς

την αναπτυξιακή προοπτική τους Στην αναζήτηση εναλλακτικών διεξόδων της αναπτυξιακής πορείας τους με

στόχο τη βιώσιμη πορεία τους η συνδυαστικότητα δραστηριοτήτων ndashκυρίαρχων σήμερα και παραδοσιακών

έως σήμερα ndash μπορεί να εξασφαλισθεί μέσω της γενικής κατεύθυνσης της πολυτομεακής ανάπτυξης της

υπαίθρου Η εξειδίκευση της κατεύθυνσης αυτής μέσω λεπτομερέστερου σχεδιασμού στη βάση των

ιδιαιτεροτήτων τέτοιου τύπου περιοχών αποτελεί αναγκαίο βήμα για μια ουσιαστική αποτελεσματικότητα των

όποιων μέτρων κινήτρων δίνονται στο πλαίσιο αυτό Η ολοκληρωμένη ανάπτυξη με όρους αειφορίας αποτελεί

ανοιχτή πρόκληση προς όφελος τόσο των κατοίκων όσο και των επισκεπτών αυτών των εύθραυστων περιοχών

και ακόμη ανοιχτό πεδίο αναστροφής καταγεγραμμένων τάσεων απαξίωσης του συγκριτικού πλεονεκτήματός

τους

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΠΗΓΕΣ

1 Anderson J Dunkan S Hudson R (1983) laquoUneven development redundant spaces an introductionraquo

στο Redundant Spaces in Cities and Regions Studies in Industrial Decline and Social Change Institute of

British Geographers Special Publication No 15

2 Massey D Meegan R (1982) The anatomy of job loss ndash The how why and where of employment decline

London University Paperbacks

3 Massey D (1995) Spatial Divisions of Labour Social structures and the Geography of Production Second

ed London Macmillan

4 Ανδριώτης Κ (2003) Ο εναλλακτικός τουρισμός και τα διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά του ΤΟΠΟΣ

Επιθεώρηση Χωρικής Ανάπτυξης Σχεδιασμού και Περιβάλλοντος 20-212003

5 Αυγερινού-Κολώνια Σ (1997) Θέματα Ανάπτυξης του χώρου και Χωροταξικός Σχεδιασμός ΕΜΠ

6 Αυγερινού-Κολώνια Σ (1998) Σημειώσεις μαθήματος Γεωγραφικές Δυναμικές και σύγχρονοι

μετασχηματισμοί του ελληνικού χώρου του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ-ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ Κατεύθυνση ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ amp ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ

Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχκών ΕΜΠ

653

7 Βαλιάντζα Ε (2003) Τουρισμός και Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας εισήγηση στην

ημερίδα Πιλοτικές δράσεις και εναλλακτικές μορφές τουρισμού στην προοπτική βιώσιμης ανάπτυξης των

μικρών νησιών 30-10-2003 Αθήνα

8 ΕΟΤ (2003) Μελέτες Τουριστικής Ανάπτυξης 13 Περιφερειών Αθήνα

9 ΕΤΒΑ ΑΕ ENVIPLAN ndashΓΘ Τσεκούρας amp Συντες (1990) Μελέτη μεταβολής του προτύπου του μαζικού

τουρισμού Αθήνα

10 Καλογήρου Γ (1993) Προβληματικές δομές στην ελληνική βιομηχανία στο Γ Γιαννίτσης (επιμ)

Βιομηχανική και Τεχνολογική Πολιτική στην Ελλάδα Αθήνα

11 Κλαμπατσέα Ε (2003) Φθίνουσες βιομηχανικές περιοχές της σύγχρονης Ελλάδας ndash Κριτήρια αξιολόγησης

για την επενδυτική πολιτική και το ανθρώπινο δυναμικό σε περιπτώσεις μονοανάπτυξης Διδακτορική

Διατριβή Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας Σχολή Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ

12 Κλαμπατσέα Ε (2005a) Συγκριτική διερεύνηση των αναπτυξιακών προοπτικών περιοχών που

χαρακτηρίζονται από λειτουργική εξειδίκευση ndash Ευνοϊκοί και περιοριστικοί παράγοντες του αναπτυξιακού

σχεδιασμού στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης Μεταδιδακτορική έρευνα ΙΚΥ-ΕΜΠ επίβλεψη Σ

Αυγερινού ndash Κολώνια Ε Παναγιωτάτου υπό εξέλιξη

13 Κλαμπατσέα Ε (2005b) Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού ως άξονας βιώσιμης επανένταξης περιοχών με

λειτουργική εξειδίκευση ή και μονοκαλλιέργεια του μαζικού τουριστικού προτύπου Ανασταλτικοί παράγοντες

και δυναμικές προοπτικές στον αναπτυξιακό σχεδιασμό του ελληνικού χώρου Πρακτικά Vth

MEDITERRANEAN CONFERENCE ldquoMEDITERRANEAN TOURISM BEYOND THE COASTLINE

NEW TRENDS IN TOURISM AND THE SOCIAL ORGANISATION OF SPACErdquo που οργανώθηκε

από τη Mediterranean Association for the Sociology of Tourism Θεσσαλονίκη 22-24 Σεπτεμβρίου

2005

14 Κοκκώσης Χ (2000) Τουριστική ανάπτυξη και φέρουσα ικανότητα στα νησιά στο Π Τσάρτας (επιμ)

Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστημονικές Προσεγγίσεις Εκδ Εξάντας Αθήνα

15 Κοκκώσης Χ amp Τσάρτας Π (2001) Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη και περιβάλλον Εκδ Κριτική Αθήνα

16 Παναγιωτάτου Ε (1988) Συμβολή σε μια Ενιαία Θεώρηση του Χώρου και σε μια άλλη Σχεδιαστική

Πρακτική ΕΜΠ Αθήνα

17 Σπιλάνης Γ (2000) Τουρισμός και περιφερειακή ανάπτυξη Η περίπτωση των νησιών του Αιγαίου στο Π

Τσάρτας (επιμ) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστημονικές Προσεγγίσεις Εκδ Εξάντας Αθήνα

18 Τσάρτας Π (1996) Αειφορική ανάπτυξη και τουρισμός προβληματισμοί και προτάσεις για έναν διαφορετικό

τύπο ανάπτυξης στο Κ Λάσκαρις (επιμ) Sustainable Development Θεωρητικές προσεγγίσεις μιας κρίσιμης

έννοιας Εκδ ΕΜΠ-Παπασωτηρίου Αθήνα

19 Τσάρτας Π (2000) Κριτική αποτίμηση των παραμέτρων συγκρότησης των χαρακτηριστικών της

μεταπολεμικής τουριστικής ανάπτυξης στο Π Τσάρτας (επιμ) Τουριστική Ανάπτυξη Πολυεπιστημονικές

Προσεγγίσεις Εκδ Εξάντας Αθήνα

654

20 Τσεκούρας Γ (2002) Οι ιδιαιτερότητες του σχεδιασμού της αειφόρου ανάπτυξης στο Αιγαίο Κυκλαδίτικη

συνάντηση - Νέα στρατηγική για τον τουρισμό ndash Σχεδιασμός για μια αειφόρο ανάπτυξη Πάρος 23-24-5-

2002

27Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης amp Τροφίμων Γrsquo Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Επιχειρησιακό Πρόγραμμα

laquoΑγροτική Ανάπτυξη-Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου 2000-2006raquo Απόφαση Επιτροπής ΕΕ 8456-4-2001

21 ΥΠΕΧΩΔΕ (2003) Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης 12


9o ETHaacuteiacutearingeumleumlTHORNiacuteeacuteiuml OacuteotildeiacuteYacuteaumlntildeeacuteiuml AacuteatildentildeiumlocirceacuteecircTHORNograve Iumleacuteecirciumliacuteiumligraveszligaacuteogravepdf

1-timesntildeeacuteoacuteocirciumlethiumlyacuteeumliumlotildepdf


2-Oacuteaumlntildeaacuteeumlccedilpdf


Ορισμός μεταβλητής



Σύνολο

Σύνολο

Σύνολο

Σύνολο




Μεταβλητή


3-ETHAacuteNtildeOcircAacuteEumlEacuteAumlIumlOtildeecircaringszligigravearingiacuteiumlpdf


4-aringigraveaacuteiacuteiumlotildeccedileumlszligaumliumlotilde AringOcircAacuteAtildeNtildeIuml (1)pdf

5-EcircaacutentildeaacuteatildeeacuteUumliacuteiacuteccedilogravepdf

Εισαγωγή


Ελληνική

6-aacuteiacuteaacuteecirciumlszligiacuteugraveoacuteccedil IgraveetheacuteocircoacuteUumliacuteccedilpdf

Οι δυνατότητες ανάπτυξης του αγροτο-τουρισμού που θα επικεντρώνεται στο τοπικό πολιτισμικό φαινόμενο και ο οποίος θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο επίλυσης πολλών προβλημάτων απασχόλησης και ανάπτυξης του βιοτικού επιπέδου στην ορεινή αυτή περιοχή







7-AacuteeumlaringigraveethUumlecircccedilpdf

8-klabatsea-etagro-06pdf

Eιρήνη Σ Κλαμπατσέα

Σχεδιασμός και οργάνωση του τουρισμού σε προστατευόμενες περιοχές και η συμβολή του στην αυτοχρηματοδότηση της λειτουργίας τους

από

Χριστοπούλου ΟΓ1 και Φεζοπούλου ΕΘ2

1Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Πεδίον Άρεως 383 34 Βόλος Τηλ 24210 74417 e-mail ochrisprduthgr

2Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Πεδίον Άρεως 383 34 Βόλος

Περίληψη

Οι προστατευόμενες περιοχές αποτελούν τοπία ιδιαίτερης αισθητικής φυσικής και πολιτιστικής αξίας Ο κύριος ρόλος των προστατευόμενων περιοχών είναι η διατήρηση της βιοποικιλότητας και η προστασία του περιβάλλοντός τους Τα πλούσια φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά που προσφέρουν αποτελούν το θεμέλιο λίθο για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων τουρισμού και αναψυχής σε αυτές Ο βιώσιμος τουρισμός στις προστατευόμενες περιοχές ενδέχεται να δημιουργεί τόσο οφέλη όσο και δυσμενείς επιπτώσεις Όμως ο σωστός προγραμματισμός και η αποτελεσματική διαχείρισή του μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην οργάνωση και σωστή λειτουργία και κυρίως στην επαρκή και επιτυχή χρηματοδότηση της λειτουργίας των προστατευόμενων περιοχών Η ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων αποτελεί ίσως την σημαντικότερη χρηματοοικονομική πηγή για την προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς τους

Λέξεις ndash Κλειδιά προστατευόμενες περιοχές βιώσιμος τουρισμός διατήρηση της βιοποικιλότητας διαχείριση χρηματοδότηση

Summary

Protected areas contain some of the most beautiful scenery and outstanding natural and cultural landscapes The major role of protected areas is conservation of biodiversity and protection of their environment The rich natural and cultural features of protected areas offer attractions which have become the cornerstone of tourism and recreation The sustainable tourism in protected areas creates both utilities and unfavourable repercussions However proper planning and effective management of tourism can contribute considerably in organization and right operation and mainly in sufficient and successful financing of protected areas The growth of tourism activities constitutes perhaps the more important financing source for protecting their natural and cultural heritage

Key-Words protected areas sustainable tourism conservation of biodiversity management financing

1 Εισαγωγή

Η θεσμοθέτηση των προστατευόμενων περιοχών αποτελεί ένα πολιτιστικό φαινόμενο για αιώνες Τέτοιες περιοχές χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη ποικίλων χαρακτηριστικών αλλά ουσιαστικά εμπεριέχουν τη δημιουργία από τις κυβερνητικές

523









524


















525














526











527









528














529













530












Πηγή FNNPE 1993









531










532







533









534





535






536








537





538


539

540







Περίληψη






τουρισμό









στοιχείων


ανάπτυξη

Εισαγωγή






ταξιδιώτη


541



















τουρισμού



















542
































Middleton 2003)




2002)


543



































544



























Κουζίνας








545


























(Πίνακας 1)






546



















547























548





































549


















0253 24703

plt 001 plt 005












550






































551



























552
























553




Περίληψη





























554




1 Εισαγωγή
































50)

555






































556


































1990 126)




557






































558








































( (1)

559

όπου


Ζ 2

d2

p (1- p) n =
































560




































561









λύση




























562






































563





































564























σκοπούς















565
























(29122003)













ΕΞΑΝΤΑΣ

566













ΕΞΑΝΤΑΣ










14-16




14(2)22-31











567








Research 13 129-138













154-172



V43_RQF1

V44_RQF2

V46_RQF4

V47_RQF5

V49_RQF7

V50_RQF8

V51_RQF9

V54_RQF12

V55_RQF13

V56_RQF14

V57_RQF15

V59_RQF17

V61_RQF19

V62_RQF20

V63_RQF21

V64_RQF22

V65_RQF23







V55_RQF13






V62_RQF20





373 226 181 14 092 088 081 077 072 063 058 053 049 046 041 036 026





568

569












570








F




571

















LEADER+

1 Εισαγωγή














572


















∆ικτύωση



















έτη (1991-1993)













573

574




































575





































576





































577




































578





































579






































580






































581




































582




Πηγή ΑΝΕΘ 1996 2001 2005

583






















τουρισμού
















584































Νομού






585












ανάπτυξης

586

























Brussels


Vienna








587









Αθήνα


















588

Περίληψη














LEADER+





589







590





591









592





593




594







595






Σύνολο








596




597








598













599














600









601







602



Ελληνική



603





















1996










Auflage 1988







604


UeberreuterWien1989


1993






781985


605




ΠΕΡΙΛΗΨΗ

























606
























607





ανάπτυξη























608
































609































610








πρόσφατα


























611

































612













γενιές25

















613































614






























615











ανάπτυξη






















616
































617





ΔΗΜΟΤΙΚΟ




ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ

ΔΗΜΟΣΙΑ

ΔΑΠΑΝΗ


ποσό)






28200000 22560000

Λεύκας




56685728 45348582

















618
































Αρχιμήδης

619
































Παπαζήση

620



























διεθνείς






621




622










623





624







Περίληψη





κλήματα
















625




Εισαγωγή





























626
































627
































628
































629




Ελλάδας











N





Συστάδα

1 38 290 286

2 31 237 233

3 29 221 218

4 33 252 248

Σύνολο 131 1000 985







630













περιοχής



















631






























632





























633







σημαντική


























634






























635































636





Heinemann Oxford












Newspaper





Heinemann Oxford











Heinemann Oxford

637



269-284


International


638

639




Τηλέφωνο 210 6525356 6944 540347


ΠΕΡΙΛΗΨΗ


1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ











640


































641




















σε αυτή



κορεσμός






642





νησιών




























643































644


































645
































646











χώρου

























647



















648































νησιών


μετατροπή


ησήρη

διατ


649

































650

































651
































652




σταδιακά











τους








ed London Macmillan








653






















2005














654



2002













Σύνολο

Σύνολο

Σύνολο

Σύνολο




Μεταβλητή






Εισαγωγή


Ελληνική




















524


















525














526











527









528














529













530












Πηγή FNNPE 1993









531










532







533









534





535






536








537





538


539

540







Περίληψη






τουρισμό









στοιχείων


ανάπτυξη

Εισαγωγή






ταξιδιώτη


541



















τουρισμού



















542
































Middleton 2003)




2002)


543



































544



























Κουζίνας








545


























(Πίνακας 1)






546



















547























548





































549


















0253 24703

plt 001 plt 005












550






































551



























552
























553




Περίληψη





























554




1 Εισαγωγή
































50)

555






































556


































1990 126)




557






































558








































( (1)

559

όπου


Ζ 2

d2

p (1- p) n =
































560




































561









λύση




























562






































563





































564























σκοπούς















565
























(29122003)













ΕΞΑΝΤΑΣ

566













ΕΞΑΝΤΑΣ










14-16




14(2)22-31











567








Research 13 129-138













154-172



V43_RQF1

V44_RQF2

V46_RQF4

V47_RQF5

V49_RQF7

V50_RQF8

V51_RQF9

V54_RQF12

V55_RQF13

V56_RQF14

V57_RQF15

V59_RQF17

V61_RQF19

V62_RQF20

V63_RQF21

V64_RQF22

V65_RQF23







V55_RQF13






V62_RQF20





373 226 181 14 092 088 081 077 072 063 058 053 049 046 041 036 026





568

569












570








F




571

















LEADER+

1 Εισαγωγή














572


















∆ικτύωση



















έτη (1991-1993)













573

574




































575





































576





































577




































578





































579






































580






































581




































582




Πηγή ΑΝΕΘ 1996 2001 2005

583






















τουρισμού
















584































Νομού






585












ανάπτυξης

586

























Brussels


Vienna








587









Αθήνα


















588

Περίληψη














LEADER+





589







590





591









592





593




594







595






Σύνολο








596




597








598













599














600









601







602



Ελληνική



603





















1996










Auflage 1988







604


UeberreuterWien1989


1993






781985


605




ΠΕΡΙΛΗΨΗ

























606
























607





ανάπτυξη























608
































609































610








πρόσφατα


























611

































612













γενιές25

















613































614






























615











ανάπτυξη






















616
































617





ΔΗΜΟΤΙΚΟ




ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ

ΔΗΜΟΣΙΑ

ΔΑΠΑΝΗ


ποσό)






28200000 22560000

Λεύκας




56685728 45348582

















618
































Αρχιμήδης

619
































Παπαζήση

620



























διεθνείς






621




622










623





624







Περίληψη





κλήματα
















625




Εισαγωγή





























626
































627
































628
































629




Ελλάδας











N





Συστάδα

1 38 290 286

2 31 237 233

3 29 221 218

4 33 252 248

Σύνολο 131 1000 985







630













περιοχής



















631






























632





























633







σημαντική


























634






























635































636





Heinemann Oxford












Newspaper





Heinemann Oxford











Heinemann Oxford

637



269-284


International


638

639




Τηλέφωνο 210 6525356 6944 540347


ΠΕΡΙΛΗΨΗ


1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ











640


































641




















σε αυτή



κορεσμός






642





νησιών




























643































644


































645
































646











χώρου

























647



















648































νησιών


μετατροπή


ησήρη

διατ


649

































650

































651
































652




σταδιακά











τους








ed London Macmillan








653






















2005














654



2002













Σύνολο

Σύνολο

Σύνολο

Σύνολο




Μεταβλητή






Εισαγωγή


Ελληνική





























525














526











527









528














529













530












Πηγή FNNPE 1993









531










532







533









534





535






536








537





538


539

540







Περίληψη






τουρισμό









στοιχείων


ανάπτυξη

Εισαγωγή






ταξιδιώτη


541



















τουρισμού



















542
































Middleton 2003)




2002)


543



































544



























Κουζίνας








545


























(Πίνακας 1)






546



















547























548





































549


















0253 24703

plt 001 plt 005












550






































551



























552
























553




Περίληψη





























554




1 Εισαγωγή
































50)

555






































556


































1990 126)




557






































558








































( (1)

559

όπου


Ζ 2

d2

p (1- p) n =
































560




































561









λύση




























562






































563





































564























σκοπούς















565
























(29122003)













ΕΞΑΝΤΑΣ

566













ΕΞΑΝΤΑΣ










14-16




14(2)22-31











567








Research 13 129-138













154-172



V43_RQF1

V44_RQF2

V46_RQF4

V47_RQF5

V49_RQF7

V50_RQF8

V51_RQF9

V54_RQF12

V55_RQF13

V56_RQF14

V57_RQF15

V59_RQF17

V61_RQF19

V62_RQF20

V63_RQF21

V64_RQF22

V65_RQF23







V55_RQF13






V62_RQF20





373 226 181 14 092 088 081 077 072 063 058 053 049 046 041 036 026





568

569












570








F




571

















LEADER+

1 Εισαγωγή














572


















∆ικτύωση



















έτη (1991-1993)













573

574




































575





































576





































577




































578





































579






































580






































581




































582




Πηγή ΑΝΕΘ 1996 2001 2005

583






















τουρισμού
















584































Νομού






585












ανάπτυξης

586

























Brussels


Vienna








587









Αθήνα


















588

Περίληψη














LEADER+





589







590





591









592





593




594







595






Σύνολο








596




597








598













599














600









601







602



Ελληνική



603





















1996










Auflage 1988







604


UeberreuterWien1989


1993






781985


605




ΠΕΡΙΛΗΨΗ

























606
























607





ανάπτυξη























608
































609































610








πρόσφατα


























611

































612













γενιές25

















613































614






























615











ανάπτυξη






















616
































617





ΔΗΜΟΤΙΚΟ




ΕΓΚΡΙΘΗΚΕ

ΔΗΜΟΣΙΑ

ΔΑΠΑΝΗ


ποσό)






28200000 22560000

Λεύκας




56685728 45348582

















618
































Αρχιμήδης

619
































Παπαζήση

620



























διεθνείς






621




622










623





624







Περίληψη





κλήματα
















625




Εισαγωγή





























626
































627
































628
































629




Ελλάδας











N





Συστάδα

1 38 290 286

2 31 237 233

3 29 221 218

4 33 252 248

Σύνολο 131 1000 985







630













περιοχής



















631






























632





























633







σημαντική


























634






























635































636





Heinemann Oxford












Newspaper





Heinemann Oxford











Heinemann Oxford

637



269-284


International


638

639




Τηλέφωνο 210 6525356 6944 540347


ΠΕΡΙΛΗΨΗ


1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ











640


































641




















σε αυτή



κορεσμός






642





νησιών




























643































644


































645
































646











χώρου

























647



















648































νησιών


μετατροπή


ησήρη

διατ


649

































650

































651
































652




σταδιακά











τους








ed London Macmillan








653






















2005














654



2002













Σύνολο

Σύνολο

Σύνολο

Σύνολο




Μεταβλητή






Εισαγωγή


Ελληνική












9o Πανελλήνιο Συνέδριο Αγροτικής Οικονομίας Θεματική...

Documents

Transcript of 9o Πανελλήνιο Συνέδριο Αγροτικής Οικονομίας Θεματική...