Επιδράσεις φυτοφαρμάκων στο περιβάλλον και την υγεία

Τα φυτοφάρμακα πέρα από τα πλεονεκτήματα που παρουσιάζουν για την προστασία της φυτικής παραγωγής, επιδρούν δυσμενώς στην υγεία του ανθρώπου, στην υγεία των ζώων, αλλά και στις ίδιες τις καλλιέργειες όταν χρησιμοποιούνται με λάθος τρόπο ή με λάθος δόση. Η πρόσληψη του φυτοφαρμάκου από τον άνθρωπο γίνεται με τους εξής τρόπους:

Εισπνοή: Με την εισπνοή οι ατμοί του φυτοφαρμάκου μπαίνουν στους πνεύμονες και από εκεί σε ολόκληρο το σώμα. Είναι πιο επικίνδυνη αυτή η μορφή πρόσληψης όταν χρησιμοποιούνται πολύ πτητικά φάρμακα, και η εφαρμογή γίνεται σε κλειστό χώρο ή σε συνθήκες άπνοιας. Στην περίπτωση αυτή απομακρύνεται ο πάσχων σε ανοιχτό χώρο, χαλαρώνονται τα ρούχα του, και εφόσον απαιτείται και είναι δυνατόν εφαρμόζεται τεχνητή αναπνοή.

Επαφή με το δέρμα: Τα φάρμακα μπορούν να διαπεράσουν την επιδερμίδα και τους λιπώδεις προστατευτικούς ιστούς και έτσι να εισχωρήσουν στο σώμα, επίσης μπαίνουν ακόμα πιο εύκολα από πληγές. Επαφή με το δέρμα μπορεί να συμβεί με πιτσιλίσματα συμπυκνωμένου φαρμάκου κατά το γέμισμα του ψεκαστικού βυτίου ή με επαφή φαρμάκου σε στερεή μορφή με γυμνό δέρμα, από διαρροή από δοχείο συσκευασίας, ή από συνεχή έκθεση στο ψεκαστικό διάλυμα κατά την εργασία. Ειδικά όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες, και το σώμα είναι ιδρωμένο, η είσοδος του φαρμάκου είναι μεγαλύτερη. Σε τέτοια περίπτωση, αφαιρούνται τα ρούχα και πλένουμε με νερό και σαπούνι για 10 λεπτά και καλύπτουμε με καθαρή γάζα ή ύφασμα.

Επαφή με τα μάτια: Με τον τρόπο αυτό μπορεί να γίνει ταχεία απορρόφηση του φυτοφαρμάκου. Στην περίπτωση αυτή δεν τρίβουμε τα μάτια αλλά ξεπλένουμε με άφθονο χλιαρό νερό, από μικρή απόσταση, χωρίς πίεση, για 15 λεπτά κρατώντας ανοιχτά τα βλέφαρα.

Κατάποση: Αυτό αφορά είτε κατάποση φαρμάκου από λάθος, είτε είσοδο της τοξικής ουσίας λόγω κατανάλωσης από τον ψεκαστή φαγητού ή ποτού ή καπνίσματος ταυτόχρονα με την εργασία με φυτοφάρμακα ή μετά την εργασία χωρίς να έχουν πλυθεί τα χέρια. Επίσης μπορεί να συμβεί και μέσω κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών που περιέχουν υπολείμματα γεωργικών φαρμάκων λόγω της μη ορθής χρήσης φυτοφαρμάκων από κάποιους παραγωγούς. Σε τέτοια περίπτωση, ακολουθούμε πιστά τις οδηγίες της ετικέτας και τις συμβουλές του γιατρού (π.χ. σε άλλες περιπτώσεις προκαλείται εμετός ενώ σε άλλες απαγορεύεται να γίνει αυτό), και εφόσον ο πάσχων έχει τις αισθήσεις του μπορεί να χορηγηθεί λίγο νερό ή γάλα, αλλά αν δεν έχει τις αισθήσεις του δεν του δίνουμε να πιει ή να φάει οτιδήποτε.

Οι επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων στην ανθρώπινη υγεία είναι ποικίλες και μπορεί να είναι πολύ σοβαρές. Ειδικότερα, μετά από χρόνια έκθεση σε φυτοφάρμακα, μπορεί να προκληθούν αλλεργίες, δερματοπάθειες, διαταραχές στο νευρικό και το ανοσοποιητικό σύστημα, προβλήματα στην αναπαραγωγική ικανότητα και καρκίνοι.

Επιπλέον τα φάρμακα μπορούν να βλάψουν και τα ζώα μέσω επαφής με το δέρμα ή από κατανάλωση μολυσμένων με φυτοφάρμακα τροφών ή νερών. Ιδιαίτερα βλάπτονται οι υδρόβιοι οργανισμοί, τα πουλιά, και άλλα ζώα, ενώ άμεσου γεωργικού ενδιαφέροντος είναι και οι δυσμενείς επιδράσεις που έχουν εντοπιστεί στον τομέα της μελισσοκομίας (με σοβαρές επιπτώσεις στο εισόδημα των μελισσοκόμων αλλά και στο εισόδημα της φυτικής παραγωγής από μείωση της επικονίασης) αλλά και στα ωφέλιμα έντομα- εχθρούς των παρασίτων των καλλιεργειών.

Τέλος τα φυτοφάρμακα ρυπαίνουν το περιβάλλον, τον αέρα, τα επιφανειακά και υπόγεια νερά, και το έδαφος. Η διασπορά των φυτοφαρμάκων στο περιβάλλον γίνεται με τους εξής τρόπους: α) εναπόθεση ψεκαστικού διαλύματος στο έδαφος είτε απευθείας είτε από απορροή από τη φυλλική επιφάνεια, β) εξάτμιση φυτοφαρμάκου από την ψεκασμένη επιφάνεια γ) έκπλυση του φαρμάκου προς τον υδροφόρο ορίζοντα. Αποτέλεσμα αυτών είναι η ρύπανση της ατμόσφαιρας, των επιφανειακών νερών (λίμνες, ποτάμια, θάλασσα, αρδευτικά κανάλια), των υπόγειων νερών, του εδάφους (καλλιεργούμενες και ακαλλιέργητες εκτάσεις) και της βλάστησης, αυτοφυούς ή καλλιεργειών. Όσο πιο ευδιάλυτο είναι το φάρμακο, και όσο πιο μεγάλη δόση φυτοφαρμάκου χρησιμοποιείται, τόσο πιο επικίνδυνο είναι να μολυνθεί το περιβάλλον από τη χρήση του.

Δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα

Τα φυτοφάρμακα μπορούν να διακριθούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες, εντομοκτόνα, μυκητοκτόνα και ζιζανιοκτόνα. Οι επιπτώσεις από τη χρήση τους μπορούν να διακριθούν σε οξείες, οι οποίες εμφανίζονται πολύ σύντομα μετά την έκθεση σε μεγάλη δόση φυτοφαρμάκου, και σε χρόνιες που εμφανίζονται μετά από μακροχρόνια έκθεση σε φυτοφάρμακα, ακόμα και σε μικρές δόσεις. Τα συμπτώματα των πρώτων μπορεί να είναι αδυναμία, πονοκέφαλος, ζάλη, εφίδρωση, διάρροια, εμετός, αναπνευστικά προβλήματα, έντονη δίψα, έως και σπασμοί ή κώμα σε βαριές περιπτώσεις. Τα συμπτώματα των χρόνιων επιπτώσεων μπορεί να είναι αλλεργίες, δερματικές, ηπατικές βλάβες, αναπαραγωγικά προβλήματα και καρκίνος. Από τα εντομοκτόνα, τα οργανοφωσφορικά και τα καρβαμιδικά δρουν στο νευρικό σύστημα και είναι τοξικά. Τα πυρεθροειδή εντομοκτόνα είναι λιγότερο τοξικά, αλλά μπορεί να είναι ερεθιστικά για το δέρμα και τα μάτια. Τα μυκητοκτόνα και τα ζιζανιοκτόνα είναι γενικά λιγότερο τοξικά από τα εντομοκτόνα αλλά μπορεί να προκαλέσουν διάρροιες και αναπνευστικά προβλήματα. Σε κάθε περίπτωση, έστω και υποψίας δηλητηρίασης από φυτοφάρμακα, πρέπει να απομακρύνεται ο πάσχων από το χώρο εργασίας, και να καλείται γιατρός, ενώ θα πρέπει να του επιδειχθεί η ετικέτα του φαρμάκου. Απαραίτητο είναι να ζητηθεί αμέσως η βοήθεια του Κέντρου Δηλητηριάσεων (τηλ.2107733777)

Για να αποφύγουμε τα φαινόμενα αυτά, είναι απαραίτητο να κάνουμε ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων. Αυτό σημαίνει ότι τα χρησιμοποιούμε όταν είναι απολύτως απαραίτητο και στις συνιστώμενες δόσεις που αναγράφονται στις ετικέτες των φυτοφαρμάκων και σύμφωνα με τις οδηγίες των γεωπόνων. Εκτός από τη δόση πρέπει να προσέχουμε τη συχνότητα εφαρμογής που αναγράφεται στις ετικέτες, και το χρόνο τελευταίας επέμβασης- συγκομιδής. Επιπλέον πρέπει η εφαρμογή να γίνεται με το σωστό τρόπο και στο σωστό χρόνο, λαμβάνοντας υπόψη και τις καιρικές συνθήκες.

Επικινδυνότητα γεωργικών φαρμάκων

Η επικινδυνότητα ενός φυτοφαρμάκου μπορεί να εκδηλωθεί σε όλα τα στάδια της χρήσης του, στη μεταφορά, στην αποθήκευση, στη χρήση και στην τελική διάθεσή του. Είναι σημαντικό να διαβάζει ο παραγωγός τις ετικέτες των φυτοφαρμάκων και να τις τηρεί πιστά. Στις ετικέτες περιέχονται οδηγίες για τη δοσολογία του φαρμάκου, τον τρόπο διάλυσης, τον τρόπο και χρόνο εφαρμογής του, και ειδικότερες οδηγίες για την αποφυγή πρόκλησης βλάβης στην υγεία του αγρότη αλλά και αποφυγή ρύπανσης του περιβάλλοντος. Επιπλέον πρέπει οι ψεκαστές να φορούν προστατευτική ολόσωμη φόρμα, γυαλιά, μάσκες και γάντια. Οι εργασίες δε θα πρέπει να γίνονται κατά τις ζεστές ώρες της ημέρας, ή σε συνθήκες ισχυρού ανέμου.

Λοιποί κίνδυνοι κατά τις αγροτικές εργασίες

Κίνδυνοι από τον ήλιο: Σε περίπτωση πολύωρης εργασίας τους θερινούς μήνες κάτω από τον ήλιο, μπορεί να προκληθούν εγκαύματα και σε σοβαρές περιπτώσεις θερμοπληξία. Συνιστάται να αποφεύγεται η εργασία κατά τις πολύ θερμές ώρες, ειδικά από άτομα με προβλήματα υγείας ή ηλικιωμένους. Εφόσον δεν μπορεί να αποφευχθεί, πρέπει να φορούν οι ψεκαστές ρούχα με μακριά μανίκια και οπωσδήποτε καπέλο και να πίνουν τακτικά υγρά. Εφόσον συμβεί περιστατικό θερμοπληξίας θα πρέπει να μεταφερθεί ο πάσχων σε δροσερό μέρος, να του βάλουμε βρεγμένες κομπρέσες στο σώμα και να του χορηγηθεί νερό με λίγο αλάτι. Ακολούθως πρέπει να αναζητηθεί ιατρική βοήθεια.

Δαγκώματα φιδιών, σκορπιών κλπ.: Ως προς τα φίδια, μόνο η οχιά είναι δηλητηριώδης στη χώρα μας. Τα συμπτώματα είναι, εκτός του σημείου του δαγκώματος, ναυτία ή εμετός, προβλήματα στην όραση, εφίδρωση, αναπνευστικά προβλήματα και λιποθυμικές τάσεις. Η αντιμετώπιση περιλαμβάνει το να ξαπλώσουμε τον πάσχοντα, να πλύνουμε το τραύμα και να δέσουμε σφιχτά το τραυματισμένο μέλος λίγο ψηλότερα από την πληγή, ακινητοποιώντας επίσης το μέλος χαμηλότερα από την καρδιά. Χαλαρώνουμε τον επίδεσμο για 1-2 λεπτά κάθε 20 λεπτά περίπου. Αναζητούμε γρήγορα ιατρική βοήθεια.

Βασικά μέτρα προφύλαξης

Να μην χειρίζεται τα φάρμακα με γυμνά χέρια Να πλένει τα χέρια αμέσως μετά οποιοδήποτε χειρισμό με φάρμακα

Να μην καπνίζει, να μην τρώει και να μην πίνει οτιδήποτε όταν χειρίζεται φυτοφάρμακα

Να ξεπλένει τα δοχεία μετά από κάθε χρήση Να μην ξεπλένει συσκευασίες κοντά σε ποτάμια ή λίμνες Να μην ψεκάζει όταν φυσάει άνεμος ή όταν βρέχει Να αποφεύγει χειρισμό φυτοφαρμάκων σε κλειστό χώρο Να μην υπερβαίνει ποτέ τις συνιστώμενες δοσολογίες

Σήμανση επικίνδυνων ουσιών

Τ: Τοξικό: Μπορεί να δηλητηριάσει τον άνθρωπο, τα ζώα, τα πουλιά και τα φυτά. Μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αρρώστιες, ακόμη και θάνατο.

Χn: Επιβλαβές, Χi: Ερεθιστικό: Μπορεί να ερεθίσει το δέρμα και τα μάτια και να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην υγεία του ανθρώπου.

Ν: Επικίνδυνο για το περιβάλλον: Μπορεί να βλάψει το νερό, τον αέρα, το έδαφος, τα ζώα και έτσι και την υγεία του ανθρώπου.

F: Εύφλεκτο: Μπορεί εύκολα να πάρει φωτιά. Παράγει επικίνδυνους ατμούς που μπορούν να ερεθίσουν το δέρμα, τα μάτια και τα πνευμόνια μας.

Ενέργειες που πρέπει να γίνουν πριν την εφαρμογή φυτοφαρμάκων

Ψεκάζουμε μόνο εφόσον απαιτείται, σύμφωνα και με τις οδηγίες των γεωπόνων, και στον κατάλληλο χρόνο (σε σχέση με τον εχθρό- ασθένεια που θέλουμε να αντιμετωπίσουμε)

Επιλογή του λιγότερο τοξικού φαρμάκου για τον άνθρωπο και το περιβάλλον

Διάβασμα και τήρηση των οδηγιών της ετικέτας, ειδικά ως προς τις σημάνσεις επικινδυνότητας του φαρμάκου

Εφαρμόζουμε πιστά την προτεινόμενη δοσολογία Κατάλληλος χρόνος εφαρμογής (τήρηση χρόνου τελευταίου ψεκασμού

πριν τη συγκομιδή για εξασφάλιση της ασφάλειας του παραγόμενου προϊόντος και αποφυγή παρουσίας υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων)

Συνδυαστικότητα με άλλα φάρμακα Παρασκευή του ψεκαστικού διαλύματος σε ανοικτό χώρο Σωστό γέμισμα (γέμισμα του βυτίου μέχρι τη μέση με νερό, μετά

προστίθεται το σκεύασμα και μετά συμπληρώνουμε με νερό και ανακατεύουμε)

Χρήση κατάλληλων και σωστά ρυθμισμένων ψεκαστικών μηχανημάτων για αποφυγή διαρροών φαρμάκου στο περιβάλλον

Ενέργειες που πρέπει να γίνουν κατά τη διάρκεια της εφαρμογής φυτοφαρμάκων

Απαγορεύεται το φαγητό, το ποτό και το κάπνισμα όταν δουλεύουμε με φυτοφάρμακα

Αποφεύγουμε τον ψεκασμό φαρμάκου όταν φυσά άνεμος, και οπωσδήποτε δεν ψεκάζουμε κόντρα στον άνεμο.

Προσπαθούμε να κάνουμε καλή εφαρμογή του φαρμάκου ώστε να καταπολεμηθεί ο εχθρός- ασθένεια και να αποφύγουμε άσκοπες επαναλήψεις του ψεκασμού

Χρήση προστατευτικών μέσων (γάντια, μάσκα με ειδικά φίλτρα για προστασία από χημικές ουσίες, γυαλιά προστασίας, μπότες, ειδική αδιάβροχη στολή προστασίας)

Αποφεύγουμε να ψεκάζουμε ανθισμένα φυτά με φάρμακα που μπορούν να βλάψουν τις μέλισσες

Σε περίπτωση επαφής μας με το φάρμακο, πλενόμαστε αμέσως με νερό και σαπούνι και βγάζουμε τα βρεγμένα ρούχα

Σε περίπτωση επαφής με τα μάτια ξεπλένουμε με άφθονο νερό για 15 λεπτά.

Σε περίπτωση εισπνοής φαρμάκου μεταφέρεται ο πάσχων σε ανοικτό αεριζόμενο χώρο

Σε περίπτωση οποιασδήποτε αδιαθεσίας σταματάμε την εργασία και απομακρυνόμαστε. Καλούμε άμεσα γιατρό δείχνοντας οπωσδήποτε την ετικέτα του φαρμάκου, και χορηγούμε αντίδοτο εφόσον υπάρχει και είναι δυνατόν.

Ενέργειες που πρέπει να γίνουν μετά την εφαρμογή φυτοφαρμάκων

Απαγορεύεται να πετάμε τα φάρμακα και τις κενές συσκευασίες στο έδαφος, ή σε λίμνες, ποτάμια ή κανάλια

Πλένουμε τα χέρια μας και όλα τα ακάλυπτα μέρη του σώματος Πλένουμε τη στολή εργασίας Πλένουμε με νερό και απορρυπαντικό τα εργαλεία και δοχεία που

χρησιμοποιήσαμε Αποθηκεύουμε τα φάρμακα με τον ενδεδειγμένο τρόπο (σε ξηρό,

δροσερό, αεριζόμενο περιβάλλον, όχι σε άμεση επαφή με το ηλιακό φως), και όχι πέρα από την ημερομηνία λήξης τους.

Ο χώρος αποθήκευσης των φαρμάκων πρέπει να είναι μακριά από τρόφιμα, ζωοτροφές κλπ. και σε σημείο που δεν μπορούν να προσεγγίσουν παιδιά, ενώ οι συσκευασίες πρέπει να είναι καλά κλεισμένες

Μέσα Προσωπικής Προστασίας

Τα μέσα προστασίας κρίνονται απαραίτητα για την αποτροπή ή τη μείωση της έκθεσης του ψεκαστή στο φυτοφάρμακο ή το ψεκαστικό υγρό. Σημαντικό είναι η ενδυμασία και όλα τα μέσα προστασίας να είναι κατασκευασμένα από κατάλληλα υλικά. Τα μέσα προστασίας είναι: α) προστατευτική στολή, β) γάντια εργασίας, γ) καπέλο, αδιάβροχο κατά προτίμηση, δ) γυαλιά για προστασία των ματιών, ε) ειδική μάσκα, στ) μπότες