ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ Ονοµατεπώνυµα: Φιλιππίδου Μαρία Σαχανίδου Γεωργία Θέµα: Αρχαία Αίγυπτος Τµήµα: Α΄5 2ο Ενιαίο Λύκειο Ευόσµου 2006-2007

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Γνωριµία Με Την Αίγυπτο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο : i) ∆υναστείες ii) Tουταγχαµών(ένας µυστήριος θάνατος) iii) H Ζωή Στην Αρχαία Αίγυπτο Και Η ∆ράση Των Φαραώ Από Την 7η ∆υναστεία – 1600 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο : i) Πυραµίδες(το σχήµα & η σηµασία τους) ii) Πυραµίδες Της Γκίζας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο : i) Θρησκεία (θεοί) ii) Ταρίχευση iii)Μεταθανάτια Ζωή ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο : Αιγυπτιακή Αρχαιολογία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο : Βιβλιογραφία

Η Αίγυπτος , µία από τις σηµαντικότερες εµπορικές πόλεις της αρχαιότητας , η γενέτειρα των επιστηµών και των γραµµάτων , τοποθετείται στο βορειοανατολικό άκρο της Αφρικής. Στους νεότερους χρόνους η µελέτη για την αρχαία Αίγυπτο χρονολογείται από την εποχή της εκστρατείας του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο το 1798. Πριν από την εποχή αυτή , οι επισκέπτες της κοιλάδας του Νείλου ήταν λίγοι και οι ευκαιρίες για εργασία εκεί σχεδόν ανύπαρκτες. Ευρωπαίοι λόγιοι κατά το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση είχαν εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους για τη χώρα και τα µνηµεία της , αλλά οι δυσκολίες που παρουσίαζε η πρόσβασή τους σε αυτά µαταίωσαν τη µελέτη τους. Κατά το 18ο αιώνα οι επισκέψεις στην Αίγυπτο έγιναν ευκολότερες για του ταξιδιώτες και οι εικονογραφηµένες ειδήσεις ταξιδιωτικών εντυπώσεων του Άγγλου επισκόπου Ρίτσαρντ Πόκοκ, το 1743 και του ∆ανού Φ.Λ. Νόρντεν, 1755 κίνησαν πολύ το ενδιαφέρον. Έτσι η γαλλική εκστρατεία ήρθε την κατάλληλη στιγµή για την επιστηµονική διερεύνηση και υπήρξε σηµαντική για έναν άλλο λόγο: κατά τη διάρκεια στρατιωτικών επιχειρήσεων ανακαλύφθηκε η Στήλη της Ροζέτας* Ταξιδέψτε µαζί µας στα άδυτα της αιγυπτιακής ιστορίας. Σε ένα ταξίδι γεµάτο δέος αλλά και µυστήριο.

Η Χρυσή Ίσιδα *Στήλη Της Ροζέτας: Η στήλη χάρη στην οποία ο Σαµπολιόν κατόρθωσε να διαβάσει τα ιερογλυφικά ( ένα πρότυπο της γραφής εκείνης της εποχής).

i)

Η Αιγυπτος πριν από τους Φαραώ Η περίοδος της «Αρχαίας Αιγύπτου» είναι η εποχή κατά την οποία οι φαραώ κυβερνούσαν την Αίγυπτο- µετά από το 3000 π.Χ.

Όµως ποιοι ζούσαν στην Αίγυπτο πριν από τους φαραώ;Κατά την Παλαιολιθική Εποχή οι ανθρωποι στην Αίγυπτο ζούσαν σε αρκετά υψωµένα σηµεία του εδάφους δίπλα από το Νείλο, από το ∆έλτα µέχρι το Ασουάν. Από το 5000 π.Χ περίπου στην Αίγυπτο ήρθαν άποικοι από την Παλαιστίνη και τη Συρία νοµάδες από τη Λιβύη, δυτικά, και από τη Νουβία νότια. Λίγο πριν το 3000 π.Χ έφτασαν µε πλοία έµποροι από το νότιο Ιράκ και µερικοί, γοητευµένοι από το έυφορο έδαφος, εγκαταστάθηκαν εκεί. Γρήγορα αυτοί οι καινούριοι άποικοι άρχισαν να καλλιεργούν κριθάρι, να εξηµερώνουν ζώα και να χτίζουν χωριά κατασκευάζοντας καλύβες από λάσπη στα τµήµατα της πεδιάδας, τα ασφαλή από την ετήσια πληµµύρα του

Νείλου. Η περίοδος πριν από το 3000π.Χ. άφησε πίσω της αντικείµενα όπως θαυµάσια σκαλισµένα ελεφαντόδοντα και παλέτες από σχιστόλιθο, καθώς και ωραία αγγεία τα οποία συχνά τα έθαβαν µαζί µε τους κατόχους τους σε πλίνθινους τάφους.

Αρχαία Ταφή: Η ταφή της εποχής αυτής, πριν εµφανιστεί η µουµιοποίηση, συνεπαγόταν τοποθέτηση του σώµατος σε στάση «ύπνου» µε τα χέρια και τα πόδια ενωµένα στο σώµα το έβαζαν σ’ένα λάκκο µε µια επιλογή από τα προσωπικά του αντικείµενα και από πάνω έριχναν άµµο. Η άµµος απορροφούσε όλο το νερό του σώµατος στεγνώνοντάς το και διατηρώντας το, έτσι που το πνεύµα του ανθρώπου να αναγνωρίσει και να ξανά µπει µέσα. Εδώ βλέπετε τα µαλλιά και τα χαρακτηριστηκά ενός άντρα, πεθαµένου πριν 5.000 χρόνια περίπου, αρκετά καλά διατηρηµένο. Όταν το βρήκαν, µερικοί νόµισαν ότι αφού ακόµα φαινόταν σα ζωντανός δικαιολογείτο να πάρει υποκοριστικό Τζιντ (πυρόξανθος) λόγω των κόκκινων µαλλιών του.

Όπως είπαµε και παραπάνω οι Φαραώ κυβερνούσαν την Αίγυπτο µετά το 3000 π.Χ. Πόλλες µορφές σηµάδεψαν την ιστορία της όπως Χέοψ, ο Χεφρήν, Μυκερίνος, Αµµενέµης, Ραµσής, Αµενώφις κ.α. Ξεχωριστή θέση στην Αιγυπτιακή ιστορία κατέχει ο Τουταγχαµών. Ένας Φαραώ που ξεχώρισε από τους άλλους τόσο για το έργο του όσο και για το µυστηριώδη θάνατό του. Γεννήθηκε το 1358 π.Χ και πέθανε το 1350 π.Χ. Ανήκε στην 18η δυναστειά του νέου κράτους των Θηβών. Αρχικά ονοµαζόταν Τουτάνχ-Ατόν, για να τιµηθεί η λατρεία του θεού Ατόν, γνωστός µε το όνοµα Ακενατόν.

Σε ηλικία 10 χρονών παντρεύτηκε την πριγκίπισσα Αµάρνα. Μετά το θάνατο του Αµενόφι ∆΄, στο θρόνο ανέβηκε ο Τουταγχαµών που ήταν γαµπρός ή αδερφός του Αµενόφι του ∆΄. Αµέσως κατάργησε τη νεοταιριστική λατρεία του Ατόν κι επανέφερε την

παλαιά, δίνοντας ταυτόχρονα στο ιερατείο των Θηβών, όλες του τις εξουσίες. Για να τονίσει περισσότερο την αλλαγή, άλλαξε το όνοµά του και το έκανε Τουταγχαµών. Οι µεταβολές αυτές, έγιναν κυρίως εξαιτίας της επιρροής που ασκούσε στο περιβάλλον του Φαραώ ο στρατηγός Αύ, αρχηγός του ιππικού και ουσιαστικός κάτοχος της εξουσίας. ∆έκα χρόνια αργότερα, ο Τουταγχαµών πέθανε κάτω από σκοτεινές συνθήκες. Το 1922 ο λόρδος Κάρναβον και ο Κάρτερ ανακάλυψαν το τάφο του Τουταγχαµών ο οποίος σήµερα στεγάζεται στο µουσείο του Κάϊρου και αποτελεί ένα από τα πιο πολύτιµα εκθέµατα του µουσείου. Βαρύ, συµπαγές, ατόφιο χρυσάφι, διώχνει µακρυά τις σκιές από τις σκοτεινές φήµες για την κατάρα των Φαραώ που τιµωρούσε µε θάνατο όποιους τολµούσαν µε ασέβεια να ενοχλήσει τον αιώνιο ύπνο των Αιγυπτίων βασιλιάδων, αφήνει χώρο για άλλες πιο επιστηµονικές εξηγήσεις των θανάτων.

Ο λόρδος Κάρναβον και ο Χάουαρντ Κάρτερ παραβίασαν την είσοδο της πυραµίδας και µπήκαν στον τάφικό θάλαµο του Τουταγχαµών, ήταν σα να µπήκαν σε µια «κάψουλα» 3.000 χρόνων γεµάτη µε όµορφα αντικείµενα. Το µεγαλύτερο όµως εύρηµα ήταν ό,τι είχε αποµείνει απ’τον ίδιο το φαραώ. Ο βασιλιάς ήταν ξαπλωµένος µέσα σε µια λάρνακα(φέρετρο) από τέσσερα αλλεπάληλα ξύλινα φύλλα επιχρυσωµένα. Μέσα βρίσκονταν µια σαρκοφάγος από χαλαζία που περιέχει τρια φέρετρα. Το πρώτο και το δεύτερο ήταν από ξύλο καλυµµένο µε χρυσό, ενώ το τελευταίο από καθαρό χρυσάφι. Μέσα σ’ αυτό βρίσκονταν η µούµια του Τουταγχαµών µε τον πιο πολυκυνηγηµένο θησαυρό στον κόσµο, τη µεγάλη χρυσή νεκρική µάσκα.

O ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΤΟΥΤΑΓΧΑΜΩΝ

Ο Ζάχι Χάουας, ο επικεφαλής αρχαιολόγος της Αιγύπτου, ετοιµάζεται να βάλει τη µούµια του Τουταγχαµών στον τοµογράφο Το µόνο που µπορεί να τους σώσει από την κατάρα των Φαραώ, είναι πως έχουν καλό σκοπό: να διαπιστώσουν τις συνθήκες θανάτου του Τουταγχαµών, διαλευκάνοντας έτσι ένα µυστήριο 3.300 ετών. ∆ολοφονήθηκε πράγµατι; Κι αν ναι, σε τι ηλικία; Όταν ήταν ακόµα έφηβος; Όπως λέει ο Ζάχι Χάουας, ο επικεφαλής αρχαιολόγος της Αιγύπτου, «υπάρχουν τόσες πολλές ιστορίες όσον αφορά τον θάνατο και την ηλικία του. Τώρα θα ανακαλύψουµε την αλήθεια». Ο Τουταγχαµών διαδέχθηκε τον Ακενατών, ο οποίος ίσως να ήταν πατέρας του, σε ηλικία περίπου οκτώ ετών. Ο Ακενατών είχε απαγορεύσει

την λατρεία των αρχαίων θεών της Αιγύπτου προς όφελος ενός και µόνο θεού, του Ατόν. Ο Τουταγχαµών επρόκειτο αργότερα να απαρνηθεί τον Άτονα και να επαναφέρει τον Άµµωνα-Ρα. Προσπάθησε παράλληλα να ενισχύσει τη θέση του µε το να παντρευτεί την κόρη του Ακενατών - ο ρόλος του, ωστόσο, παρέµεινε διακοσµητικός. H πραγµατική εξουσία βρισκόταν στα χέρια του ηλικιωµένου αυλικού Άι, ο οποίος ανήλθε στον θρόνο αµέσως µετά τον ύποπτο και πρώιµο θάνατο του Τουταγχαµών - εκτιµάται πως πέθανε σε ηλικία 18 ετών. Το 1968, µία ακτινοσκόπηση της µούµιας, από επιστήµονες του Πανεπιστηµίου του Λίβερπουλ, είχε αποκαλύψει κοµµάτια οστού µέσα στο κρανίο του Τουταγχαµών: η εξήγηση που δόθηκε ήταν ότι είχε ενδεχοµένως χάσει τη ζωή του από ένα χτύπηµα στο πίσω µέρος της κεφαλής. H αξονική τοµογραφία, όµως, εντοπίζει συχνά λεπτοµέρειες που οι απλές ακτινογραφίες χάνουν, και έχει βοηθήσει τους επιστήµονες να «αποκρυπτογραφήσουν» πολλές αιγυπτιακές µούµιες, συµπεριλαµβανοµένου και του Ραµσή του A'. H ίδια τεχνική είχε χρησιµοποιηθεί και στο λείψανο ενός άνδρα από την Εποχή του Χαλκού, «ηλικίας» 5.200 ετών, που είχε ανακαλυφθεί µέσα σε έναν παγετώνα στις ιταλικές Άλπεις το 1991: αποκάλυψε στο σώµα του το κεφάλι ενός βέλους. Ο τοµογράφος. H εξέταση του Τουταγχαµών ξεκίνησε µε την αποµάκρυνση του ξύλινου κιβωτίου που περιέχει τη µούµια του από την πέτρινη σαρκοφάγο του υπόγειου τάφου. Οι επιστήµονες έβγαλαν το κουτί έξω από την κρύπτη και το

τοποθέτησαν στο µηχάνηµα του αξονικού τοµογράφου, µέσα σε ένα ειδικά εξοπλισµένο φορτηγό το οποίο είχε σταθµεύσει στην Κοιλάδα των Βασιλέων, κοντά στο Λούξορ. Ο τοµογράφος είχε σταλεί στην περιοχή από την Γερµανία, και την εταιρεία τεχνολογίας Siemens. Τράβηξε περισσότερες από 1.700 φωτογραφίες της σορού. Κατόπιν, η µούµια επανατοποθετήθηκε στον τάφο - ήταν η πρώτη φορά που είχε βγει από αυτόν τα τελευταία 83 χρόνια. H κατάρα του Φαραώ H ανακάλυψη, το 1922, του τάφου του Τουταγχαµών ήταν ένα από τα µεγαλύτερα και ενδοξότερα επιτεύγµατα της αγγλικής αρχαιολογίας. Οφείλεται σε δύο σχεδόν ερασιτέχνες, τον αρχαιολόγο Χάουαρντ Κάρτερ και τον -χρηµατοδότή του - λόρδο Κάρναρβον. Πρώτος εισήλθε στον τάφο ο λόρδος. Ήταν και ο πρώτος που πέθανε, στις 5 Απριλίου του 1923. Ακολούθησε ο πρόωρος θάνατος είκοσι µελών της αποστολής. Ο µύθος της κατάρας των Φαραώ, ήταν γεγονός. Αν και πολλές έρευνες αποδεικνύουν πως ο θάνατος κάποιων από εκείνους που µπήκαν στον τάφο ήταν τυχαίος, πολλοί πιστεύουν ακόµα σε αυτήν την κατάρα. H οµάδα των γιατρών και αρχαιολόγων που υπέβαλαν τη µούµια του Τουταγχαµών σε αξονική τοµογραφία, πάντως, δεν συµπεριλαµβάνονται σε αυτούς. Χρηµατοδότης του όλου σχεδίου είναι, για τα ερχόµενα πέντε χρόνια, το National Geographic. Τα αποτελέσµατα της αξονικής τοµογραφίας του Τουταγχαµών αναµένεται να ανακοινωθούν στο Κάιρο εντός του µήνα. Έπονται, ωστόσο, εξετάσεις και σε άλλες µούµιες.

Η 7η και 8η δυναστεία: Οι προσπάθειες που έγιναν για την ιστορική επιβεβαίωση των δυναστικών παραδόσεων του Μανέθωνος, µέσω των ονοµάτων των βασιλικών καταλόγων και των µνηµείων της εποχής, δεν τελεσφόρησαν. Μέσα όµως σ’ αυτή τη γενική αβεβαιότητα υπάρχουν µερικά θετικά στοιχεία. Επιγραφές που ανακαλύφθηκαν στην Κόπτο της Άνω Αιγύπτου µιλούν για βασιλείς που κυβερνούσαν στη Μέµφιδα, ελέγχοντας τουλάχιστον ένα µέρος της Άνω Αιγύπτου. Οι βασιλείς αυτοί, που κανένας τους δεν φαίνεται να κυβέρνησε για πολλά χρόνια, µπορούν να χαρακτηριστούν ως η 8η δυναστεία. Η προηγούµενη 7η δυναστεία αποτελούνταν µάλλον από µια σειρά εφήµερων πριγκίπων που επιχείρισαν να ασκήσουν, από τη Μέµφιδα επίσης, µια κάποια µορφή βασιλικής εξουσιας. Στο µεταξύ, η γενική κατάρρευση της κεντρικής εξουσίας στη χώρα συνδέεται µε την εµφάνιση πολλών τοπικών ηγεµόνων, που δηµιουργούσαν µεαξύ τους διαφόρων ειδών συµµαχίες, αποβλέποντας σε αµοιβαία προστασία ή στην επέκταση της εξουσίας του Η 9η και 10η δυναστεία:

Μέσα σ’αυτό τον κυκεώνα αναδείχθηκε µια πολύ ισχυρή συµµαχία, που είχε ως βάση της τον 20ο νόµο της Άνω Αιγύπτο,τον νόµο της Ηρακλεόπολης, ηγέµονας του οποίου εκείνη την εποχή (περίπου 2130 π.Χ.) ήταν ο Αχθόης. Ο ηγέµονας αυτός αυτοανακηρύχθηκε

βασιλίας της Αιγύπτου και άρχισε να υποτάσει τους γειτονικούς νοµούς, επεκτείνοντας βαθµιαία την κυριαρχία του ∆έλτα και προς Νότον στην Ελεφάντινη. Οι άµµεσοι διάδοχοί του, που αποτέλεσαν την 9η δυναστεία, φαίνεται ότι δεν κατάφεραν να διατηρήσουν τις εκτάσεις τους. Η κατάσταση στην Αίγυπτο παρέµεινε αποσταθεροποιηµένη, µολονότι όπως προκύπτει από φιλιλογικά κείµενα του Μέσου Βασιλείου, οι ηγέµονες της Ηρακλεόπολης είχαν τη δυνατότητα να συντηρούν µια αυλή όπου ανθούσε η φιλολογία. Παρ’ όλα αυτά, η επιτυχία της 9ης δυναστείας ήταν περιορισµένη και περίπου το 2080 π.Χ. η 10η δυναστεία που αποτελούσε προέκταση της 9ης, κατέλαβε την εξουσία στην Ηρακλεόπολη. Η αλλαγή µπορεί να οφείλεται στην εξασθένηση της προηγούµενης δυναστείας, που δηµιουργήθηκε από την ανάδειξη µιας νέας οµάδας νοµών στον Νότο, κάτω από την ηγεσία των νοµαρχών των Θηβών. Ο αγώνας για τον έλεγχο των νότιων επαρχιών κατέληξε σε σύγκρουση µεταξύ Θηβών και Έντφου.Η νίκη των θηβαϊκών δυνάµεων οδήγησε αναπόφευκτα σε σύγκρουση µε την Ηρακλεόπολη. Οι βασιλείς της 10ης δυναστείας φαίνεται ότι κυριαρχούσαν απόλυτα στο κράτος τους και µάλιστα έκαναν και εκσρτρατείες στη Συρία, αλλά η απειλή από τον Νότο παρέµενε πάντα σοβαρη.

Η εξασθένηση που οδήγησε στη διάλυση της κεντρικής εξουσίας, µετά τη βασιλεία του Πεπί Β΄, οφείλεται σε διάφορους παράγοντες πολιτικού και θρησκευτικού χαρακτήρα. Αναφέρθηκε ήδη πως η βαθµιαία αποκέντρωση της εξουσίας είχε ως επακόλουθο την αύξηση της δύναµης ορισµένων νοµαρχών. Το αποκορύφωµα της κίνησης αυτής φαίνεται να συµπίπτει µε το τέλος της βασιλείας ενός γηραιού φαραώ. Επιπλέον οι διαθέσεις των καιρών είχαν επηρεαστεί πολύ από την εξάπλωση θρησκευτικών ιδεών σχετικών µε το Όσιρι σε βάρος της παλαιάς απολυταρχικής επίσηµης λατρείας του Ρα, της οποίας το επίκεντρο ήταν το πρόσωπο του βασιλιά.

Συγχρόνος η ζωή στην Αίγυπτο έγινε πολύ ανθρωπινότερη για τους χωρικούς αλλά και για τους ευγενείς. Στις επιγραφές των νοµαρχών βλέπουµε πως δίνονταν µεγάλη έµφαση στη

δικαιοσύνη και στις ηθικές αρετές. Οι Αιγύπτιοι συνειδητοποίησαν καλύτερα τη δυνατότητα της ευτυχίας τόσο στην επίγεια ζωή όσο και στη µεταθανάτια. Εντούτοις, οι ποθητές αυτές αλλαγές στον αιγυπτιακό τρόπο ζωής, αντί να φέρουν ικανοποίηση, επέφεραν µάλλον την έλλειψη προσανατολισµού και κάποια σύγχυση. Το άγχος, το οποίο προκάλεσε η κρίση που πέρασε η Αίγυπτος την εποχή εκείνη, αντικατοπτρίζεται και στα φιλολογικά έργα, που παρουσιάζουν µία πένθυµη γενικά εικόνα του κόσµου. Για πρώτη φορά, οι άνθρωποι αντιµετώπισαν τη ζωή τους στοχαστικά ή ακόµα και µε απαισιοδοξία. Η ευτυχισµένη, ανέµελη µορφή της αιγυπτιακής ζωής, που φαίνεται τόσο καθαρά σε προγενέστερα και µεταγενέστερα έργα τέχνης, δεν συναντάτε πια.

Η δυσφορία ήταν γενική, η χώρα είχε χάσει τον προσανατολισµό της, ενώ συνεχίζονταν ο αγώνας των διάφορων φατριών για επικράτηση. Είναι δύσκολο να καθοριστεί η σειρά των γεγονότων αυτής της εποχής. Η γενική διάλυση του κράτους µάλλον δεν οφείλεται σε ξένους εισβολείς. Οπωσδήποτε γίνονταν µια βαθµιαία διείσδυση, στην περιοχή του ∆έλτα από την Ασία και πιθανώς από τη Λιβύη, που δεν ήταν ευτυχώς µεγάλης έκτασης.

11η ∆υναστεία: Ο πρώτος ηγέτης των Θηβών που πήρε τον τίτλο

«βασιλεύς της Ανω και Κάτω Αιγύπτου» ήταν ο Σεχερτοουί Ιντέφ. Αυτός και οι διάδοχοί του ίδρυσαν τη νέα 11η δυναστεία στην Άνω Αίγυπτο, που µε τη σειρά της κατόρθωσε να εκδιώξει τη δυναµική βασιλική οικογένειατης Ηρακλεούπολης. Τίποτα από τη γνωστή προγενέστερη ιστορία των Θηβέων δεν προοιωνιζόταν τη δύναµη που επρόκειτο να αποκτήσει η πόλη αυτή περι τα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ. Οι νοµάρχες των Θηβών του Αρχαίου Βασιλείου δεν διέφεραν σε τίποτα από τους σύγχρονούς τους άλλων περιοχών. Ο πατέρας του Ιντέφ, ο Μεντουχοτέπ Β΄, θεωρείται από την παράδοση γενάρχης της 11ης δυναστείας, µολονότι, όπως αναφέρθηκε ήδη, δεν πήρε εκείνος πρώτος τον βασιλικό τίτλο.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΥΡΑΜΙ∆ΑΣ: Την πολύ παλιά εποχή, έθαβαν τους ανθρώπους στην άµµο, µαζί µε τα υπάρχοντά τους, για να τα χρησιµοποιούν στη µετά θάνατο ζωή. Υπήρχαν φέρετρα από καλάµι και στους µεταγενέστερους χρόνους ταρίχευαν και ζώα. Από το 3100 π. Χ. περίπου, έθαβαν τους πλούσιους σε τάφους χτισµένους µε πλίνθους, που είχαν επίπεδες αράδες και που είναι γνωστοί ως µασταµπάδες. Ο νεκρικός θάλαµος βρισκόταν σε έναν υπόγειο χώρο. Όσο βασίλευαν οι Φαραώ, τους ταύτιζαν µε τον Ώρο, το γιο του θεού ήλιου Ρα. Μόλις πέθαιναν, τους ταύτιζαν µε τον ίδιο το θεό Ρα. Όταν πέθαινε ο Φαραώ, πίστευαν πως ταξίδευε στη δύση µαζί µε τον ήλιο. Οπότε η χώρα των νεκρών βρισκόταν στη δύση και γι’ αυτό το λόγο οι Αιγύπτιοι έθαβαν τους νεκρούς τους στη δυτική πλευρά του ποταµού Νείλου και έχτιζαν τις πόλεις τους στην ανατολική πλευρά. Οι Αιγύπτιοι άρχισαν να χτίζουν πυραµίδες γύρω στο 2700 π.Χ. και συνέχισαν επί 1000 χρόνια. Πριν από 5000 χρόνια ανέπτυξαν την τέχνη της κατασκευής κτιρίων µε πελεκητή πέτρα. Η βαθµιδωτή πυραµίδα, που κτίστηκε γύρω στο 2700 π.Χ. ως νεκρική κατοικία του Φαραώ Ζόζερ, είναι το πρώτο κτίριο στην ιστορία κατασκευασµένο από πέτρα και η πρώτη από τις πολλές πυραµίδες που χτίστηκαν στα επόµενα 1000 χρόνια. Οι εντυπωσιακότερες πυραµίδες είναι οι τρεις που ανεγέρθηκαν στη Γκίζα µεταξύ του 2600 και 2560 π.Χ. Η πυραµίδα ήταν τάφος του Φαραώ, του βασιλεία-θεού της Αιγύπτου. Η µουµιοποιηµένη σορός του έβρισκε τη θέση της σ’ ένα νεκροθάλαµο κρυµµένο βαθιά στα έγκατα της πυραµίδας, µαζί µε όλα τα αντικείµενα που θα χρειαζόταν ο Φαραώ στην άλλη ζωή. Οι συγγενείς του Φαραώ και οι αυλικοί θάβονταν γύρω από το Φαραώ σε χαµηλούς, επίπεδους τάφους.

ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΤΗΣ ΠΥΡΑΜΙ∆ΑΣ: Οι Φαραώ πίστευαν ότι στη µεταθανάτια ζωή γίνονταν θεοί, εποµένως οι πυραµίδες

θα έπρεπε να είναι µεγαλοπρεπείς. Οι πυραµίδες χτίστηκαν στα χρόνια του Αρχαίο Βασιλείου. Το σχήµα τους συµβολίζει το λόφο που αναδύθηκε µέσα από το σκοτεινό ωκεανού στις απαρχές του χρόνου, απ’ όπου ξεπρόβαλε ο θεός Ρα, ο δηµιουργός. Στο εσωτερικό της πυραµίδας υπήρχαν ελικοειδής διάδροµοι, ορισµένοι από τους οποίους είχαν επένδυση από γρανίτη. Η αίθουσα ξεχείλιζε από σε σεντούκια γεµάτα τρόφιµα, έπιπλα και οµοιώµατα. Οι προθάλαµοι ήταν γεµάτοι θησαυρούς, ώστε ο Φαραώ να απολαµβάνει πλούσια και άνετη ζωή. Οι Αιγύπτιοι άρχισαν να χτίζουν πυραµίδες γύρω στο 2700 π.Χ. και συνέχισαν επί 1000 χρόνια. Πριν από 5000 χρόνια οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ανέπτυξαν την τέχνη της κατασκευής κτιρίων µε πελεκητή πέτρα. Η βαθµιδωτή πυραµίδα, που χτίστηκε γύρω στο 2700 π.Χ ως νεκρική κατοικία του Φαραώ Ζοζέρ, είναι το πρώτο κτίριο στην ιστορία κατασκευασµένο όλο από πέτρα και η πρώτη από τις πολλές πυραµίδες που κτίστηκαν στα επόµενα 1000 χρόνια. Οι εντυπωσιακότερες πυραµίδες είναι οι τρεις που ανεγέρθηκαν στη Γκίζα µεταξύ του 2660 και 2560 π.Χ. Ως τώρα έχουν βρεθεί πάνω από 80 πυραµίδες, και επειδή χρειάζονταν πολλά χρόνια για να τελειώσει το χτίσιµό τους, ο Φαραώ διέταζε να αρχίζουν τις εργασίες για την ανέγερσή του πολύ πριν πλησιάσει στα γεράµατα.

Πυραµίδα Της Γκίζας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Οι Φαραωνικοί θεοί: Η πρώτη θρησκεία στην Αίγυπτο ήταν τοπική. Ο καθένας πίστευε στον προστάτη θεό του χωριού και αργότερα στο θεό της περιφέρειάς του, που παριστάνονταν µε σύµβολα (Π.χ ο Ανούβης ήταν µε κεφάλι σκύλου, η Μουτ παρουσιάζονταν σαν γύπας κτλ.) Όταν η χώρα ενώθηκε σε µια ενιαία περιφέρεια, οι Αιγύπτιοι στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν κοσµογονία

δηµιούργησαν το θεό Χαπερά. Ο ήλιος είναι τα µάτια του θεού. Για τη νύχτα, τότε που έσβηνε ο ήλιος, ο θεός έκανε ένα δεύτερο µάτι, τη σελήνη. Οι άντρες και οι γυναίκες βγήκαν από το σώµα του Χαπερά και από δυο δάκρυά του πήραν ζωή, πλήθαιναν και γέµισαν τη γη. Ο Χαπερά και η Σκιά του

Άγαλµα του θεού Όσιρη

γέννησαν το Σου και τη Τεφνούτ,( τον αέρα και την ξηρασία). Ο Σου και η Τεφτούν γέννησαν το θεό της γης Σεθ και τη θεά του ουρανού Νέφθιδα. Ο Ρα ήταν ο πρώτος θεός και βασιλιάς της Ηλιούπολης στην αρχαία Αίγυπτο. Πολλοί µύθοι συνδέονται µε τη γέννηση των θεών και µε τις περιπέτειές τους. Προστάτης των Φαραώ ήταν ο Ώρος µε το κεφάλι του γερακιού. Οι Φαραώ των πρώτων δυναστειών θεωρούνται άµεσοι διάδοχοί του και αντιπρόσωποί του στη γη. Μεγάλη γιορτή γίνονταν προς τιµή του κάθε δυο χρόνια µε την ονοµασία «λατρεία του Ώρου». Όταν στον αιγυπτιακό θρόνο ανέβηκαν οι δυο δυναστείες της Μέµφιδα, στο αιγυπτιακό πάνθεο άρχισε να επικρατεί ο Ρα θεός της Ηλιούπολης. Οι ιερείς του στην Ηλιούπολη ανέπτυξαν αξιόλογη πνευµατική και θρησκευτική κίνηση. Λέγεται ότι ο Πλάτωνας επισκέφτηκε αργότερα την Ηλιούπολη, για να εµπλουτίσει που τους εκεί λόγιους ιερείς. Από την τέταρτη δυναστεία και µετά όλοι οι βασιλιάδες ονοµάζονταν γιοι του Ρα. Ο θεός αυτός ήταν ο δηµιουργός θεών και ανθρώπων, ουρανού και γης. Όταν όµως ανέβηκαν στον αιγυπτιακό θρόνο οι Θηβαίοι, όλη η χώρα επιβλήθηκε στη λατρεία του Άµµωνα. Την ίδια εποχή, εκτός από την επίσηµη θρησκεία, παρουσιάζετε σα θρησκευτική λαϊκή τάση η λατρεία ενός νέου θεού του Όσιρη. Τα πάθη του θεού αυτού, που την δηµιούργησε η φαντασία του λαού, κατά βάση φτωχού και δυστυχισµένου, συγκίνησαν γενιές αιγυπτίων. Ο Όσιρης ήταν θεός των νεκρών. Το πτώµα του, όταν πέθανε, κατακερµατίστηκε από το Σηθ, αλλά το ξανασυναρµολόγισε η σύζυγός του Ίσιδα και τον ταρίχευσε ο Ανούβης. Έτσι έµεινε ακατάλυτος στους αιώνες. Στον ουρανό ο Όσιρης περνούσε µια γαλήνια ζωή και γεµάτη υποσχέσεις για µια ουράνια ευτυχία, που έγινε το ιδανικό του Αιγυπτίου πιστού. Ο Φαραώ Αµενούβης ο ∆΄ κατάλυσε την επίσηµη λατρεία του Άµµωνα- Ρα και επέβαλε τη λατρεία του ηλιακού

Τοιχογραφία της θεάς Ίσις

δίσκου Ατού. Η νέα λατρεία ήταν ύµνος στη δηµιουργική ενέργεια του ζωοδότη ήλιου. Μετά το θάνατο του Αµενόφη το ιερατείο του Άµµωνα-Ρα επιβλήθηκε στο κράτος και ξανάφερε την Παλαιά πίστη. Κατά τη δυναστεία των Σαϊτών λατρεύτηκε η Νηθ, που ο Ηρόδοτος ταύτιζε µε την Αθηνά. Ο χριστιανισµός: Τη χριστιανική πίστη δίδαξε στην Αίγυπτο πρώτος ο ευαγγελιστής Μάρκος. Η νέα θρησκεία εξαπλώθηκε αµέσως σ’ όλη τη χώρα. Οι διωγµοί των ρωµαίων αυτοκρατόρων και προπαντός του Καρακάλλα έφεραν αναστάτωση στην εκκλησία της Αιγύπτου. Από τον 3ο αιώνα κι αργότερα γίνονταν χριστιανοί οι περισσότεροι από τους κατοίκους και άρχισαν να δίνουν χωριστό χάρισµα στη νέα θρησκεία µε τον ερµητισµό και το µοναχισµό. Ο πρώτος χριστιανός ερηµίτης ήταν ο άγιος Αντώνιος (251-356). Έφυγε στην έρηµο κι εκεί δηµιούργησε µε τους µαθητές του την πρώτη οµάδα χριστιανών.

Ο Όσιρις, ο Ώρος και η Ίσιδα σε αγάλµατα από χρυσό και λαζουρίτη

Προετοιµασία για την ταφή Οι Αιγύπτιοι έτρεµαν στην ιδέα ότι µια µέρα ο κόσµος θα πάψει να υπάρχει. Με την πίστη τους στη δύναµη της µαγείας ανέπτυξαν µια νεκρική λατρεία, η οποία, κατά την κρίση τους, εξασφάλιζε την επιβίωσή τους για πάντα. Αυτό συνεπαγόταν την διατήρηση του σώµατος του πεθαµένου. Έτσι δηµιουργήθηκε η διαδικασία της ταρίχευσης. Οι ταριχευτές έπαιρναν το σώµα στο Ωραίο Σπίτι στο οποίο δούλευαν. Μ’ ένα µαχαίρι από πυρόλιθο έκαναν µια τοµή στην αριστερή πλευρά του σώµατος από που έβγαζαν το συκώτι και τους πνεύµονες. Τα ξέραιναν και τα φύλαγαν σε ειδικά σκεύη τα οποία ονόµαζαν «κανωπικά αγγεία». Έβγαζαν και το µυαλό, αλλά άφηναν την καρδία στο σώµα για να ζυγιστεί στην µέλλουσα ζωή. Μετά κάλυπταν το σώµα µε κρυστάλλους µιας ουσίας η οποία ονοµαζόταν νίτρο και σταµατούσε την σήψη, το γέµιζαν µε υγρό υλικό, όπως φύλλα ή πριονίδι και το τύλιγαν µε λινές ταινίες. Ανάµεσα στις γάζες τοποθετούσαν φυλαχτά που µε τις µαγικές τους ιδιότητες θα προστάτευαν το νεκρό. Το τύλιγµα της µούµιας διαρκούσε 15 ηµέρες. Έπρεπε να τυλίξουν το νεκρό σώµα σφιχτά για να διατηρηθεί το σχήµα του. Σε είκοσι στρώµατα τύλιγαν το νεκρό σώµα.

Αθάνατα σώµατα Στο τελικό στάδιο της διαδικασίας της ταρίχευσης έβαζαν το σώµα στο φέρετρο, που για τον πλούσιο ήταν ένα περίτεχνο κιβώτιο, φτιαγµένο από πολλά διαφορετικά και πλούσια διακοσµηµένα στρώµατα. Έτσι το σώµα θα διατηρούνταν καλά και όπως έλεγαν οι Αιγύπτιοι θα κρατούσε για πάντα. Η διαδικασία της µουµιοποίησης είχε σκοπό να φτιάξει ένα αθάνατο σώµα από το πτώµα το έτοιµο να αποσυντεθεί. Τα έξοχα διατηρηµένα σώµατα που βρέθηκαν στους αιγυπτιακούς τάφους δείχνουν πόση επιτυχία είχαν οι ταριχεύσεις. Να σηµειώσουµε εδώ ότι οι µούµιες πήραν το όνοµά τους από την αραβική λέξη µούµιγα που σηµαίνει πίσσα. Αυτό έγινε επειδή το ρετσίνι µε το οποίο παραγέµιζαν µερικές µούµιες µαύριζε µε το πέρασµα των αιώνων, ώσπου έµοιαζε µε πίσσα. Οι γιατροί στο Μεσαίωνα πίστευαν ότι η πίσσα είχε θεραπευτικές ιδιότητες και γι’ αυτό πολλές από τις µούµιες στάλθηκαν στην Ευρώπη, όπου τις άλεθαν και τις έδιναν ως φάρµακο

Το ταξίδι στη µέλλουσα ζωή Οι Αιγύπτιοι ανέπτυξαν την ταρίχευση γιατί πίστευαν ότι ο νεκρός συνέχιζε να ζει. Πίστευαν ότι πως η σκιά του ανθρώπου όπως και το όνοµά του ζούσαν αιώνια. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι φαντάζονταν πως κάτω από τη γη υπήρχε ο Κάτω Κόσµος τον οποίο ονόµαζαν Τουέτ. Κάποιες µέρες ήταν γεµάτα κινδύνους όπως πύρινες λίµνες, δηλητηριώδη φίδια και φονιάδες. Έτσι χρησιµοποιούσαν κάποια ξόρκια για να εξουδετερώσουν αυτούς τους κινδύνους. Πολλά από αυτά ήταν γραµµένα πάνω στα φέρετρα µαζί µε έναν χάρτη του κάτω κόσµου. Αργότερα γράφονταν σε πλούσια διακοσµηµένους κυλίνδρους παπύρου, τους οποίους ονοµάζουµε Βιβλία των νεκρών, αφού πολλά βρέθηκα σε µούµιες ή κοντά τους. Το βιβλίο ήταν ένα διαβατήριο για όλους του κίνδυνους που παραµόνευαν στο Τουέτ. Αν κάποιος έλεγε τα σωστά ξόρκια περνούσε σώος. Ο τελευταίος κίνδυνος που παραµόνευε ήταν να αποτύχει στη διαδικασία που τον έβαζαν στην αίθουσα µε τις δύο αλήθειες, όπου ζύγιζαν την καρδία του και τις περασµένες του πράξεις,. Ο πάπυρος τον βοηθούσε όσο γινόταν και να περάσει τη δοκιµασία για να φτάσει σε µια χώρα που ήταν όπως η Αίγυπτος. Η ∆ίκη

Τα στάδια της τελικής δοκιµασίας, γνωστή και ως δίκη, είναι τα εξής:

1. Ο νεκρός ήταν υποχρεωµένος να ορκιστεί ότι δεν είχε κάνει αµαρτίες.

2. Έπειτα ο νεκρός και η γυναίκα του έµπαιναν στο δωµάτιο της κρίσης. Η δίκη θα γινόταν µπροστά στον Όσιρι, που εµφανίζονταν µε τη γυναίκα του Ίσιδα και την αδελφή του.

3. Ο Ανούβις, ο θεός µε κεφάλι τσακαλιού, φρουρούσε τον νεκρό. Σ’ αυτό το σηµείο προετοιµάζεται για να ζυγίσει την καρδία του, µ’ ένα φτερό που αντιπροσωπεύει την αλήθεια.

4. Αν η καρδία και το φτερό ήταν ίσου βάρους ο άνθρωπος ήταν ενάρετος στη ζωή του. Αν ήταν βαρύτερη ήταν ανήθικος.

5. Ο θεός Θοτ, που εµφανίζονταν µε κεφάλι πουλιού, ήταν θεός της σοφίας. Αυτός ενεργούσε σαν γραµµατέας των θεών κι έγραφε τη απόφαση της κρίσης.

6. Αν ο νεκρός βρισκόταν ένοχος γιατί έκανε ανήθικη ζωή, ένα τέρας περίµενε να τον καταβροχθίσει! Ο αθώος περνούσε µια ζωή για πάντα ευτυχισµένη.

Ενοτητα 5η

Πυραµίδες της Γκίζας

Η ανασκαφές του Ραινσνέρ στην Γκίζα, ως την έκρηξη

του Β΄ Παγκόσµιου Πολέµου, ήταν ιδιαίτερα σηµαντική. Η αακάλυψη του τάφου του Τουταγχαµών από τον Χάυοαρντ Κάρτερ το 1922 υπήρξε αναµφίβολα η µεγαλύτερη ανακάλυψη στην αιγυπτιακή αρχαιολογία. Η επιµονή του και η οξυδερκής κρίση του στην εκτίµηση των λίγων αποδεικτικών στοιχείων που διέθετε, παρακίνησαν τον Κάρτερ να συνεχίσει την ανασκαφή, όταν οι παερισσότεροι συνάδελφοί του την είχαν εγκαταλήψει.

Χάρη στην µεγάλη επιδεξιότητα των χεριών του, την υποµονή του και την πρωτοφανή σχεδιαστική του ικανότητα, πέτυχε άριστα αποτελέσµατα στην εργασία του. Η µελέτη της επιγραφής ως κλάδου της Αιγυπτιολογίας γνώρισε µεγάλη επιστηµονική εξέλιξη χάρη στην εργασία της πρωσικής αποστολής, διήυθυνε ο Κάρλ Ρίχαρντ Λέπσιους από το 1842-1845. Το πολύτιµο έργο του Λέπσιους Μνηµεία Της Αιγύπτου Και Της Αιθιοπίας περιλαµβάνει σχέδια ανάγλυφων και επιγραφών πάνω σε µνηµεία της Αιγύπτου και του Σουδάν, χρήσιµα ακόµα και για τους σύγχρονους ερευνητές. Λαµβανοµένης υπ’ όψην της εποχής που εργάστηκε η αποστολή,τα αποτελέσµατα παρουσιάζουν µεγάλη ακρίβεια. Επιπλέον έχει στο ενεργειακό του ότι κατέγραψε και αποτύπωσε πολλά µνηµεία που έχουν στο µεταξύ καταστραφεί.

Η αντιγραφή σκηνών και κειµένων για την ακριβή αναπαράστασή τους σε εκδόσεις κατορθώθηκε µόνο στα τέλη του 19ου αιώνα.Ο Νόρµαν Ντε Γκαρί Ντέιβις που εργάστηκε για λογαριασµό του ιδρύµατος του Λονδίνου για την εξερεύνηση της Αιγύπτου και αργότερα για το Μητροπολιτικό Μουσείο των Τέχνων της Νέας Υόρκης,συνδίασε ακρίβεια στην εργασία του, καλλιτεχνική επιδεξιότητα και επιστηµονική γνώση στις πολλές

εκδόσεις του για τους αιγυπτιακούς τάφους. Και κανείς δεν ξεπέρασε τη γυναίκα του Νίνα στη στερεότυπη αντιγραφή αιγυπτιακών έργων.

Οι καλύτερες εκδόσεις επιγραφικών κειµένων, που έγιναν µετά τον Α΄ Παγκόσµιο

πόλεµο, οφείλονται στην Αιγυπτιακή Αποστολή του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστηµίου του Σικάγου, που παρουσιάζουν τη µεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια στις αναπαραστάσεις των θηβαϊκών ναών, οι οποίες εκδόθηκαν

σε µεγάλου σχήµατος τόµους. Μετά τον Β΄ Παγκόσµιο πόλεµο την

Αιγυπτιακή Αρχαιολογία επισκίασε η εκστρατεία που ανέλαβαν υπό την αιγίδα τους τα Ηνωµένα Έθνη για τη σωτηρία των αρχαίων µνηµείων και αρχαιολογικών χώρων της Αιγυπτικής και Σουδανικής Νουβίας. Η κατασκεύη ενός µεγάλου φράγµατος, λίγα µίλια νοτιότερα του Ασουάν, απείλησε να καλύψει µε νερά όλους τους αρχαιολογικούς χώρους σε απόσταση 480 χλµ προς το Νότο. Από το 1960 οι αρχαιολόγοι πολλών χωρών συνεργάστηκαν σε ένα ευρύ πρόγραµµα καταγραφής ή ανσκαφής- όταν κρινόταν αναγκαίο- κάθε αρχαίας τοποθεσίας που µπορούσε να αναγνωριστεί και που απειλούνταν µε καταβύθιση. Όλα τα µνηµεία που υπήρχαν στην καταδικασµένη περιοχή καταγράφηκαν, και όπου ήταν δυνατό, µεταφέρθηκαν σε υψηλότερο επίπεδο. Η εκστρατεία συνεχίστηκε επί οχτώ χρόνια. ∆έκα αρχαιολογικοί χώροι ανασκάφηκαν πολλά αρχαία οικοδοµήµατα µεταφέρθηκαn. Η πιο σηµαντική επιχείρηση ήταν η µεταφορά και αναστήλωση των δυο µεγάλων λαξευτών στον βράχο ναών του Αµπού Σίµπελ σε περιοχή πολύ υψηλότερη από το επίπεδο όπου θα έφτανε νέα λίµνη. Η όλη εκστρατεία αποτέλεσε αξιόλογο παράδειγµα διεθνούς συνεργασίας. Η Αιγυπτιακή και η Σουδανική Νουβία, µολονότι έχουν πια χαθεί στα νερά της λίµνης Νάσερ, είναι η καλύτερα καταγραµένη και µελετηµένη, από αρχαιολογική άποψη, περιοχή του κόσµου.

Ο Χορός του Νακετ