Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία...

15
Ιστορία της μουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σημασία της λέξης μουσική αποδίδεται στο λεξικό ως εξής: θηλ. του επιθέτου μουσικός / η τέχνη της αρμονικής συναρμολόγησης των ήχων. ∆ιαβάζοντας κάποιος βέβαια την παραπάνω εξήγηση αναρωτιέται τι ακριβώς σημαίνει ο όρος ''αρμονική''. Συνεχίζοντας λοιπόν το ψάξιμο στο λεξικό διαβάζουμε ''αρμονικός= αυτός που έχει σύμμετρη διάταξη''. ∆ηλαδή μουσική είναι η σύμμετρη διάταξη των ήχων. Εδώ βέβαια ο καθένας μας μπορεί να δώσει και το δικό του ορισμό, για αυτό εξάλλου και υπάρχουν τόσα είδη μουσικής. Στους αρχαίους Έλληνες η μουσική αναφέρονταν κυρίως στην ενασχόληση η οποία διαμορφώνει το πνεύμα και την ψυχή. Και επειδή το ανθρώπινο πνεύμα βρίσκεται σε μια συνεχή πορεία μεταβολών και μεταμορφώσεων τι πιο φυσικό από το να ακολουθεί και η μουσική αυτές τις αλλαγές; Υπήρξαν λοιπόν πολλά σταδία στην ιστορία της μουσικής και ιδιαίτερα της δυτικής. Και επειδή η εξέλιξη της μουσικής είναι κάτι που νομίζω ότι ενδιαφέρει τους περισσότερους από εμάς θα προσπαθήσω σε επόμενα άρθρα να δώσω όσο πιο περιληπτικά γίνεται κάποιες γενικές πληροφορίες που αφορούν στα σταδία εξέλιξης της μουσικής.

Transcript of Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία...

Page 1: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

Ιστορία της µουσικής

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

Η σηµασία της λέξης µουσική αποδίδεται στο λεξικό ως εξής: θηλ.

του επιθέτου µουσικός / η τέχνη της αρµονικής συναρµολόγησης των ήχων. ∆ιαβάζοντας κάποιος βέβαια την παραπάνω εξήγηση αναρωτιέται τι ακριβώς σηµαίνει ο όρος ''αρµονική''. Συνεχίζοντας λοιπόν το ψάξιµο στο λεξικό διαβάζουµε ''αρµονικός= αυτός που έχει σύµµετρη διάταξη''. ∆ηλαδή µουσική είναι η σύµµετρη διάταξη των ήχων. Εδώ βέβαια ο καθένας µας µπορεί να δώσει και το δικό του ορισµό, για αυτό εξάλλου και υπάρχουν τόσα είδη µουσικής. Στους αρχαίους Έλληνες η µουσική αναφέρονταν κυρίως στην ενασχόληση η οποία διαµορφώνει το πνεύµα και την ψυχή. Και επειδή το ανθρώπινο πνεύµα βρίσκεται σε µια συνεχή πορεία µεταβολών και µεταµορφώσεων τι πιο φυσικό από το να ακολουθεί και η µουσική αυτές τις αλλαγές; Υπήρξαν λοιπόν πολλά σταδία στην ιστορία της µουσικής και ιδιαίτερα της δυτικής. Και επειδή η εξέλιξη της µουσικής είναι κάτι που νοµίζω ότι ενδιαφέρει τους περισσότερους από εµάς θα προσπαθήσω σε επόµενα άρθρα να δώσω όσο πιο περιληπτικά γίνεται κάποιες γενικές πληροφορίες που αφορούν στα σταδία εξέλιξης της µουσικής.

Page 2: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

2

1 Μεσοποταµία: Οι πολιτισµοί της Μεσοποταµίας από το 3000πχ εως το 500 πχ ανέπτυξαν µια µουσική παράδοση πολύ πλούσια ιδιαίτερα στην απαγγελία θρησκευτικών κειµένων. Τα σουµερικά πικτογραµµατα του 2800πχ αναπαριστούν ένα τύπο τρίχορδης άρπας. Ανάγλυφα της Νέο-ασσυριακής περιόδου δείχνουν οµάδες µουσικών που παίζουν λαούτα, λύρες, άρπες, ντέφια, τύµπανα και αυλούς όργανα δηλαδή γνωστά ακόµη και σήµερα! Οι Βαβυλώνιοι ανέπτυξαν τη µουσική θεωρία και διερεύνησαν τη σχέση µεταξύ αριθµητικών αναλογιών καθώς και µουσικών διαστηµάτων. Ο Πυθαγόρας(6ος αιώνας οχ) πιθανόν επηρεάστηκε από αυτές τις έρευνες. Αίγυπτος Στους αρχαίους αιγυπτιακούς τάφους βλέπουµε συχνά απεικονίσεις µουσικών. Η µουσική και ο χορός ήταν σηµαντικά στοιχεία λατρείας στην Αίγυπτο και για αυτό το λόγο ήταν αναπόσπαστα συνδεδεµένα µε διάφορες γιορτές. Ο αιγυπτιακός όρος για τη µουσική, hy, σήµαινε χαρά. Σε πολλούς τάφους έχουν βρεθεί διάφορα όργανα. ∆είγµατα τους που σώζονται και χρονολογούνται από το 3000πχ περιλαµβάνουν άρπες, λύρες, λαούτα, έναν τύπο όµποε, σάλπιγγες, αυλούς, ντέφια, σείστρα, τύµπανα και γλωσσίδια καµπάνας. Είναι φανερό πως το λίκνο της δυτικής µουσικής ήταν η ανατολική ακτή της Μεσόγειου. Από εκεί επηρεάστηκαν και οι Έλληνες οι οποίοι µε τη σειρά τους επηρέασαν τους Ρωµαίους οι οποίοι µετέφεραν τη πίσω στη ∆υτική Ευρώπη µια πιο έντεχνη µορφή της µουσικής. Για όλα αυτά όµως θα µιλήσουµε παρακάτω.

2 Ο µουσικός πολιτισµός των Εβραίων χρονολογείται περίπου από το 2000πχ. Η µουσική των ναών των Εβραίων επικεντρωνόταν στη µουσική απαγγελία των κειµένων, χρησιµοποιώντας µια µορφή παύσης η και προανάκρουσης(στα εβραϊκά αυτό λεγόταν ''σελά''). Η πρακτική αυτή άσκησε µεγάλη επιρροή στη χριστιανική µουσική. Η ορχήστρα του ναού περιλάµβανε τη χατςωτερα(σάλπιγγα), το σοφάρ ( κέρας), η το ιωβέλ( κριός) την κιννύρα (λύρα) και το ουγκάβ (αυλός). Η απλότητα των παραπάνω οργάνων µας δείχνει πόσο απλές ήταν και οι εβραϊκές µελωδίες. Από τις καθιερωµένες εκκλησιαστικές πρακτικές χρησιµοποιούνται ακόµη και σήµερα το σοφάρ και οι ψαλµοί τµηµάτων από την Πεντάτευχο.. 3

Page 3: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

3

Ελλάδα: Η µουσική ήταν παρούσα σε πολλούς τοµείς της ζωής των Ελλήνων τόσο σε τελετές όσο και σε διασκεδάσεις. Τα πιο αγαπητά όργανα ήταν οι λύρες, όπως και η κιθάρα και η µεγαλύτερη βάρβιτος αλλά και ο αυλός (πνευστό όργανο µε γλωσσίδι). Αλλά, συχνά χρησιµοποιούµενα όργανα, ήταν τα κύµβαλα ,τα κρόταλα και διάφοροι τύποι κεράτων και σάλπιγγας (ειδικά εν καιρώ πόλεµου). Το χορικό τραγούδι είχε επίσης σηµαντική θέση στην ελληνική µουσική. Η πολύπλοκη ελληνική µουσική θεωρία στην οποία συνέβαλλε κατά πολύ ο Πυθαγόρας ,κωδικοποιήθηκε πληρέστερα από τον Αριστόξενο (4ος αιώνας οχ) ο οποίος δηµιούργησε µια λεπτοµερή σειρά κλιµάκων. Οι αρχαίοι Έλληνες συνδύαζαν τη µουσική µε την ποίηση και την όρχηση και θεοποίησαν τη µουσική ειδικά στο πρόσωπο του Απόλλωνα. Μάλιστα η ελληνική µυθολογία προσδίδει και θήκες θαυµατουργές ιδιότητες στη µουσική και υπάρχουν πολλές σχετικές ιστορίες. Ο Όµηρος τοποθετεί τη µουσική σε εξέχουσα θέση, ο Πλάτωνας λέει ότι η µουσική είναι η ίδια η φιλοσοφία και ο Αριστοτέλης λέει ότι πρόκειται για µια απόλαυση εντονότερη της ποιήσεως. Οι πρώτες συστηµατικές µουσικές δηµιουργίες ήταν οι νόµοι ,δηλαδή ύµνοι αφιερωµένοι σε θεότητες. Ο Απόλλων είχε τον παιάνα, ο ∆ιόνυσος το διθύραµβο η ∆ήµητρα τον Ίουλο η Άρτεµις τον ούπιγγο. Η µουσική θεωρία των Ελλήνων βασιζόταν σε σειρά 15 φθόγγων. Οι κλίµακες ξεκινούσαν τον καθένα από τους επτά φθόγγους της διατονικής κλίµακας και διατηρήθηκαν ως το Μεσαίωνα (µε διαφορετική βάση) και αργότερα ως την Αναγέννηση! Τα τρία γένη της µουσικής που ξέρουµε και σήµερα(διατονικό, χρωµατικό και εναρµόνιο) υπήρχαν και στην Αρχαία Ελλάδα. Μόνο όµως το πρώτο είναι ακριβώς ίδιο µε εκείνο της ευρωπαϊκής µουσικής. Από τους αρχαίους Έλληνες έχει δανειστεί η ευρωπαϊκοί µουσική τη θεωρία των διαστηµάτων καθώς επίσης και τη θεωρία του ρυθµού. Οι Έλληνες µεταχειρίστηκαν πολύ λίγο τα πιο θορυβώδη όργανα (δηλαδή σάλπιγγες και κρουστά) και πολύ περισσότερο τα έγχορδα, κυρίως την κιθάρα και τη λύρα τα οποία θεωρούνται καθαρά ελληνικής επινόησης µουσικά όργανα. 4 Ετρουρία: Η µουσική των Ετρούσκων των οποίων ο πολιτισµός άνθησε στην κεντρική κυρίως Ιταλία από τον 8ο ως τον 1ο αιώνα πχ, είναι γνωστή µόνο από τα έργα των Ελλήνων και Ρωµαίων συγγραφέων αλλά και από την ίδια τους την τέχνη. Σώζονται ετρουσκικές αναπαραστάσεις µε θέµα τη µουσική. Η µουσική ήταν κάτι που απολάµβαναν. Τα όργανα τους έµοιαζαν µε των Ελλήνων αλλά χρησιµοποιούσαν πιο συχνά το διπλό αυλό και διάφορους τύπους τροµπετών και κεράτων. Η Ετρουσκική µουσική είναι περισσότερο οργανική παρά φωνητική. Ρώµη: Η µουσική της Ρώµης θεωρείται από πολλούς µουσικολόγους µουσική µικρής σηµασίας, παρά όλα αυτά κατείχε σηµαντική θέση στη ρωµαϊκή κοινωνία καθώς πολλές από τις τελετές απαιτούσαν κάποια µουσική

Page 4: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

4

παράσταση. Μάλιστα οι µουσικοί της Ρώµης ήταν οργανωµένοι σε αναγνωρισµένα επαγγελµατικά σωµατεία παρά τη χαµηλή κοινωνική τους καταγωγή. Από τα τέλη του 1ου αιώνα πχ έως το 2ο αιώνα πχ η λαϊκή ψυχαγωγία των Ρωµαίων στηριζόταν σε εµφανίσεις Ελλήνων ή Αιγυπτίων µουσικών στις γιορτές τους. Αντιθέτως όµως µε τους Έλληνες οι Ρωµαίοι έδιναν µικρή σηµασία στη µουσική ως εκπαιδευτικό µέσο. 5 Αµερικανική ήπειρος: Τα στοιχεία που υπάρχουν σήµερα για τη µουσική πριν από την αποικιακή περίοδο είναι ελάχιστα. Εξαιρετικά κεραµικά όργανα είναι γνωστά στην Κεντρική και Νότια Αµερική αλλά και όργανα κατασκευασµένα από οστά η όστρακα. Τα έγχορδα όργανα ήταν µάλλον άγνωστα αλλά υπήρχαν πολλοί τύποι κρουστών και πνευστών. Οι αυτοκρατορίες των Ατζέκων και των Ίνκας (Μεξικό και Περού) είχαν συγκεκριµένη µουσική παράδοση. Οι Αζτέκοι µουσικοί µάλιστα εκπαιδεύονταν εντατικά. Η µουσική των Ίνκας είχε έναν ήχο υψηλού τόνου και χαρακτηρίζονταν από εκτεταµένη χρήση οργάνων. Κατασκεύαζαν εξαιρετικής ποιότητας όργανα όπως φλογερές, σάλπιγγες, σφυρίχτρες και τύµπανα. Η γηγενής βορειοαµερικανική µουσική παράδοση παρήγαγε ένα πολύ µεγάλο ρεπερτόριο τραγουδιών τα οποία είχαν σχέση µε όλους τους τοµείς της ζωης, αλλα η χρηση των οργάνων καθώς και η µουσικη εκπαιδευση ηταν περιορισµένες.

ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑ∆ΑΣ

Η αρχαία ελληνική µουσική µας λείπει σχεδόν ολοκληρωτικά ως ήχος, ρυθµός ή µελωδία. Η ιδέα που έχουµε γι’ αυτήν προέρχεται από λίγα µεταγενέστερα µουσικά κείµενα που έχουν σωθεί και κυρίως από έµµεσες πληροφορίες που µας έρχονται από δύο διευθύνσεις: από τα γραπτά κείµενα και από τις παραστάσεις σε µνηµεία. Τα γραπτά κείµενα αρχίζουν ουσιαστικά µε τα οµηρικά έπη, ενώ τα θεωρητικά κείµενα για τη µουσική προέρχονται από πολύ όψιµες εποχές. Οι πρώτες παραστάσεις µουσικών ή µουσικών οργάνων στον ελληνικό χώρο προέρχονται από την εποχή της Χαλκοκρατίας (2800-1100 π.Χ.) Τα πιο γνωστά µουσικά όργανα είναι η λύρα και ο αυλός. Οι κυριότερες µορφές οργάνων τύπου λύρας στην αρχαία Ελλάδα ήταν η φόρµιγξ, η λύρα, η βάρβιτος και η κιθάρα. Το πρώτο από τα παραπάνω όργανα που αναφέρουν οι θεωρητικές πηγές είναι η φόρµιγξ. Αναφέρεται στον Όµηρο και είναι απλούστερο σε µορφή από αυτήν την οµάδα οργάνων. Έχει τα χαρακτηριστικά της αρχαίας κιθάρας, δηλαδή σχετικά µεγάλο ηχείο µε χοντρούς βραχίονες (πήχεις) οι οποίοι είναι είτε προσαρµοσµένοι στο ηχείο είτε σχηµατίζουν µ’ αυτό ένα ενιαίο σώµα. Έχει συνήθως 4, αλλά επίσης 2, 3, 5 ή και 6 χορδές. Η λύρα και η βάρβιτος εµφανίζονται στις φιλολογικές πηγές αργότερα. Η λύρα έχει σχετικά µε µικρό ηχείο από καύκαλο χελώνας και δύο

Page 5: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

5

ξεχωριστούς, προσαρµοσµένους στο ηχείο βραχίονες. Λόγω του υλικού (ή του σχήµατος) του ηχείου της ονοµάζεται επίσης χέλυς ή χελώνη. Η βάρβιτος ήταν είδος λύρας, οι βραχίονες της οποίας ήταν µακρύτεροι και στο ανώτερο τµήµα σχηµάτιζαν καµπύλη προς τα µέσα. Ο ήχος της λόγω του µεγαλύτερου µήκους χορδών, ήταν ιδιαίτερα βαθύς. Η κιθάρα ήταν σε σχέση µε τα προηγούµενα όργανα µεγαλύτερη και είχε πιο περίτεχνη κατασκευή του ηχείου και των πήχεων. Ήταν γνωστό τουλάχιστον από τον 7ο αιώνα π.χ. όµως τη µεγαλύτερη διάδοση γνώρισε από τον 5ο αιώνα και ύστερα, επειδή χάρη στην κατασκευή της είχε πιο δυνατό ήχο και προσφερόταν ιδιαίτερα για δεξιοτεχνικό παίξιµο µπροστά σε µεγάλο ακροατήριο. Ο αριθµός των χορδών της ήταν αρχικά 7, αργότερα όµως µαρτυρούνται και κιθάρες µε περισσότερες χορδές. Και τα τέσσερα παραπάνω όργανα παίζονταν µε πλήκτρο (όχι µε δάχτυλα). Μία άλλη κατηγορία εγχόρδων αποτελούσαν τα ψαλτικά όργανα που παίζονταν µε τα δάχτυλα. Σ’ αυτά ανήκουν το τρίγωνον (=άρπα) και η µάγαδις (=πολύχορδο όργανο τύπου άρπας). Η σαµβύκη ήταν επίσης είδος άρπας µε ύψος πάνω από ένα µέτρο, παίζονταν όµως µε πλήκτρο. Από τα λαουτοειδή όργανα το πιο γνωστό ήταν η πανδούρα η οποία παιζόταν µε πλήκτρο. Τα έγχορδα µε δοξάρι ήταν άγνωστα σε όλους τους αρχαίους µουσικούς πολιτισµούς. Από τα πνευστά όργανα το πιο γνωστό και διαδεδοµένο ήταν ο αυλός. Ήταν πνευστό µε διπλή (ίσως µερικές φορές και µε απλή) γλωττίδα, δηλαδή όργανο τύπου σύγχρονου όµποε ή ζουρνά, ή, όταν είχε µονή γλωττίδα, κλαρινέτου ή µαντούρας. Κατασκευαζόταν σε διάφορα µεγέθη και χρησιµοποιούταν συνήθως σε ζευγάρι ως διπλός αυλός (δίαυλος, δίδυµοι αυλοί κτλ.) οι δύο αυλοί του ζευγαριού µπορεί να είχαν το ίδιο ή διαφορετικό µήκος σωλήνα. Άλλα πνευστά όργανα ήταν η σύριγξ, όργανο τύπου φλάουτου αποτελούµενο από παράλληλους κολληµένους µεταξύ τους καλαµένιους σωλήνες (συνήθως 7, αλλά επίσης 5 ή 9), και η σάλπιγξ που τη χρησιµοποιούσαν στον πόλεµο και στην αναγγελία διαφόρων τελετών. Εκτός από τα έγχορδα (χορδόφωνα) και τα πνευστά (αερόφωνα) υπήρχαν επίσης πολλά κρουστά, όπως τα κρόταλα, τα κύµβαλα, το τύµπανο, η κρούπεζα ή το κρουπέζιον το οποίο ήταν ξύλινο παπούτσι που το φορούσε συνήθως ο κορυφαίος του χορού για να κρατά το χρόνο, και το χαλκόφωνο της Κάτω Ιταλία.

ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ

Τα µουσικά όργανα είναι κατασκευές που παράγουν µουσικούς ήχους. Το σχήµα και ο τεχνικός τους µηχανισµός είναι κατάλληλα για να µπορούν τα χέρια και η αναπνοή των εκτελεστών να δίνουν µελωδίες µε το ηχόχρωµα του καθενός. Και υπάρχουν σε όλους τους πολιτισµούς και τους λαούς της γης. Κι ενώ είναι από τα ίδια υλικά φτιαγµένα, ηχούν τόσο διαφορετικά από τόπο σε τόπο και τόσο µοναδικά που µας υποδεικνύουν πόσο πρέπει να σεβόµαστε τον πολιτισµό και την παράδοση του κάθε λαού.

Ι∆ΙΟΦΩΝΑ Ιδιόφωνα λέγονται τα όργανα που το καθένα από την ίδια του την κατασκευή µας δίνει την ηχητικά χαρακτηριστική φωνή του.

Page 6: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

6

Λαλίτσες: Μικρά κανατάκια που όταν φυσάς στο µικρό τους στόµιο, το νερό µέσα στο στρογγυλό, µικρό τους σώµα γουργουρίζει. Ο ήχος τους µοιάζει µε κελάηδηµα πουλιών. Κοχύλας ή Μπουρού: Εµείς στην Ελλάδα έχουµε γύρω µας όµορφες θάλασσες και ακρογιαλιές. Οι ψαράδες ρίχνουν τα δίχτυα τους για να γεµίσουν ψάρια. Βρίσκουν όµως πολλές φορές µεγάλα κοχύλια που έχουν µέσα τους ένα ζωντανό οργανισµό. Τα βράζουν σε ζεµατιστό νερό για να µείνει άδειος αυτός ο όµορφος Κοχύλας ή Μπουρού, όπως λέγεται, για να σφυρίξουν όταν καθαριστεί και δεν έχει πια τίποτα µέσα. Τρίβουν την άκρη του πολύ προσεκτικά, σε µια σκληρή πέτρα, για να ανοίξει µια µικρή τρύπα. Εκεί θα είναι το µέρος που θα φυσήξουν. Κάθε κοχύλι έχει το δικό του µουσικό τόνο και από αυτόν τον ήχο καταλαβαίνουν ποιος είναι εκείνος που σφυρίζει. Η µπουρού παλιά ήταν πολύ χρήσιµη στα νησιά γιατί οι νησιώτες έδιναν διάφορα µηνύµατα. Πότε άραξε το καράβι και πότε θα φύγει κάποιο άλλο. Όταν βρεθούν όµως σε κίνδυνο µε την οµίχλη, µπουρµπουρίζουν για να τους έρθει βοήθεια. Βούγκες: Σε µας, εδώ στην Ελλάδα δένουν τα παιδιά ένα µικρό ξύλο, όχι πολύ ελαφρύ, µε ένα σπάγκο και το στριφογυρίζουν γύρω - γύρω µε δύναµη. Τότε ακούγεται ένα βουητό που είναι πολύ διασκεδαστικό. Βούγκες τις λένε.

Η ροκάνα: Οι λαϊκές ροκάνες είναι ξύλινες και τις ακούµε στις αποκριάτικες γιορτές. Αλλά πιο παλιά οι παπάδες στις εκκλησιές χτυπούσαν τις ροκάνες για να καλέσουν τους πιστούς να πάνε στη λειτουργία. Οι χωρικοί «σκιάζανε τα άγρια» δηλαδή µε το θόρυβο της ροκάνας τρόµαζαν τα πουλιά ή τα αρπαχτικά ζώα, όταν πλησιάζανε στα περιβόλια και έτρωγαν τις σοδειές τους.

Κουτάλια: Εδώ στον τόπο µας, µας αρέσει πάρα πολύ ο χορός. Ο ρυθµός, που είναι πολύ χαρακτηριστικό στοιχείο για την ταχύτητα ή τον τρόπο των βηµάτων των χορευτών, έχει πολλές ποικιλίες για το όλο ζωντάνεµα του χορού. Μερικές φορές, οι χορευτές βαστάνε ξύλινα κουτάλια για να συνοδεύσουν µε ποικίλα χτυπήµατα και ρυθµούς το χορό τους. Μη νοµίζετε πως είναι κανένα ιδιαίτερο µουσικό όργανο. Ξύλινα κουτάλια που τα µεταχειρίζονται ακόµα και σήµερα στα χωριά για να µαγειρεύουν ή να τρώνε τη σούπα τους. Μερικά είναι και πολύ όµορφα σκαλισµένα ή ζωγραφισµένα.

Κουδούνια: Άλλη οµάδα από τα ιδιόφωνα είναι τα οργανάκια που άµα τα χτυπήσουµε ή τα κουνήσουµε, συνεχίζουν να µας δίνουν τη συνέχεια της φωνής τους ή του ήχου τους. ∆εν είναι σαν τα ξύλινα που ο ήχος σταµατάει ξαφνικά και είναι ξερός. Αυτά είναι τα κουδούνια και όλα όσα έχουν καµπανιστό ήχο.

Page 7: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

7

Κάθε κουδούνι έχει τον δικό του ήχο και οι τσοπάνηδες ψάχνουν για να βρουν τον ήχο που ταιριάζει στο κοπάδι τους. Αρχικά το κουδούνι ήταν ένα φυλαχτό που προστάτευε τα ζώα από τα κακά πνεύµατα. Τον ίδιο προορισµό είχε αρχικά το κουδούνι και στους ιερούς χώρους, δηλαδή να προστατεύει τους πιστούς, µε τη µαγική δύναµη του ήχου και όχι για να τους καλεί στη λειτουργία. Ζίλια: Τα Ζίλια είναι µικρά οργανάκια που ακούγονται σαν συνοδεία στα κάλαντα, στους γάµους και στα πανηγύρια και ακόµα στους χορούς που οι χορεύτριες χτυπάνε µε τα δάχτυλά τους διάφορους ρυθµούς στα χορευτικά βήµατα που κάνουν. Στις βυζαντινές τοιχογραφίες τα ζίλια, δηλαδή τα µικρά κύµβαλα, τα βλέπουµε συχνά.

Τρίγωνο: Τελειώνουµε την οικογένεια των ιδιόφωνων µε το πολύ γνωστό σε όλους µας τρίγωνο. Κρεµιέται σε ένα κορδονάκι και µε ένα σιδερένιο ραβδάκι χτυπιέται για να κάνει τον καµπανιστό ήχο του.

ΜΕΜΒΡΑΝΟΦΩΝΑ: Μεµβράνη είναι το πετσί που τεντώνεται σε µια στέρεη βάση και έτσι έχει τη δυνατότητα, από τα ρυθµικά χτυπήµατα που δέχεται, να δίνει τους ηχητικούς κραδασµούς και να είναι το βασικό βοήθηµα για τη ρυθµική συνοδεία των τραγουδιών και των χορών. Το Νταούλι: Είναι το πιο µεγάλο τύµπανο και οι µουσικοί που το παίζουν λέγονται νταουλιέρηδες. Το χτυπάνε µε τα νταουλόξυλα, τον κόπανο και την βέργα. Το ντέφι: Λέγεται και νταχαρές ή νταϊρές. Για να έχει αυτό το διαφορετικό χαρακτηριστικό ήχο, του προσθέτουν γύρω - γύρω µερικά ζίλια. Οι ικανοί οργανοπαίχτες ξέρουν και κάνουν µε το ντέφι πολλές ηχητικές ποικιλίες για να ανάβει το γλέντι.

Το τουµπελέκι: Είναι πήλινο και το στολίζουν µε όµορφα σχέδια. Μοιάζει σαν βάζο και παίζεται µε πολλούς τρόπους, στην άκρη ή στη µέση, µε όλη την παλάµη ή µε τα δάχτυλα. ΑΕΡΟΦΩΝΑ: Τα αερόφωνα είναι τα όργανα που είναι πιο κοντά στη δική µας ανθρώπινη φύση. Χρειάζονται την ανάσα µας, τον αέρα που θα φυσήξουµε µέσα τους. Και είναι πολύ σπουδαίο, γιατί η έκφραση που έρχεται από τον ίδιο µας τον εαυτό, περνάει µέσα στους σωλήνες (καλαµένιους, ξύλινους ή κοκάλινους) και ο ήχος είναι πραγµατικά πολύ εκφραστικός.

Page 8: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

8

Υπάρχουν τρία ποιµενικά καλαµένια διαφορετικά όργανα: οι φλογέρες, τα σουραύλια και οι µαντούρες. Το διαφορετικό που έχουν είναι η άκρη τους που εκεί ακουµπάµε τα χείλια µας για να πάιξουµε. Οι φλογέρες είναι η καλύτερη παρέα των τσοπάνηδων. Ορισµένες µελωδίες που παίζουν τις αναγνωρίζουν σιγά - σιγά τα ζώα του κοπαδιού. Καταλαβαίνουν δηλαδή ποιο είναι το τραγούδι για τη νυχτερινή βοσκή ή για την µεσηµβρινή ξεκούραση. Το σουραύλι µοιάζει µε την φλογέρα µόνο που το άνοιγµα του καλαµιού δεν είναι στο πάνω µέρος αλλά λοξά στην άκρη. Στην Κρήτη ονοµάζεται Θιαµπόλι.

Η Μαντούρα έχει την επάνω µεριά του καλαµιού λεπτή και κλειστή µε έναν κόµπο. Στα νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη ακούγεται πάρα πολύ η µαντούρα. Ο Ζουρνάς. Ονοµάζεται και καραµούζα ή πίπιζα. Παίζεται πάντα µε το νταούλι στα πανηγύρια γιατί ο ήχος του είναι δυνατός και διαπεραστικός. Ο οργανοπαίχτης φυσάει από ένα ειδικό γλωσσίδι που λέγεται τσαµπούνα. Στην Ελλάδα έχουµε δύο τύπους άσκαυλου (ασκί και αυλός): Την τσαµπούνα και την Γκάιντα. Η τσαµπούνα αποτελείται από το ασκί που είναι τοµάρι κατσίκας ή αρνιού. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της και η δυσκολία της να παιχτεί είναι ότι ο τσαµπουνάρης βαστάει το ασκί κάτω από την αριστερή του µασχάλη. Φυσάει από το φυσητάρι για να γεµίσει το ασκί αέρα και παίζει µε τα δάχτυλά του στις δύο µπιµπικοµάνες. Η γκάιντα παίζεται περισσότερο στη Μακεδονία και τη Θράκη. Μοιάζει µε την τσαµπούνα, έχει όµως τρεις αυλούς δεµένους στο ασκί της. Στις µελωδίες που παίζει ο γκαϊτιέρης ηχεί παράλληλα και πάντοτε ο ίδιος ήχος που έχει το µπουρί. Έχουµε δηλαδή δύο φωνές συγχρόνως. Τη µελωδία και το ίσο. Το κλαρίνο είναι το πιο νέο όργανο στη µουσική µας παράδοση. Έρχεται στην Ελλάδα µετά το 1835 από την Ευρώπη. Σιγά - σιγά όµως έγινε πολύ σηµαντικό για τη δηµοτική µας µουσική, γιατί µε τις τεχνικές δυνατότητες που έχει, στολίζει µε πολλά µελωδικά ποικίλµατα τα τραγούδια, καταφέρνοντας µάλιστα κάποιες φορές και να «συνοµιλεί» µε τους τραγουδιστές. Οι Έλληνες οργανοπαίχτες, µε τον τρόπο που το παίζουν, το κάνουν να ακούγεται πολύ διαφορετικά απ’ ότι στις άλλες χώρες της Ευρώπης. ΧΟΡ∆ΟΦΩΝΑ: Χορδόφωνα είναι τα όργανα που έχουν χορδές για να δίνουν το διαφορετικό ηχόχρωµα από τις άλλες οµάδες οργάνων. Μια χορδή δίνει ανάλογα µε το µήκος της διαφορετικούς τόνους. Αν είναι µεγάλη, ο ήχος είναι βαθύτερος, γιατί οι κραδασµοί της είναι πιο

Page 9: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

9

αργοί. Αν όµως αυτή την ίδια σε πάχος χορδή την κοντύνουµε, ο ήχος θα είναι πιο οξύς, γιατί οι κραδασµοί (οι παλµικές κινήσεις) θα είναι πιο σύντοµες. Οι τεντωµένες χορδές στα έγχορδα όργανα παίζονται µε πολλούς τρόπους: µε το δοξάρι, µε τα δάχτυλα, µε την πένα ή τις µπαγκέτες. Τα όργανα που για να ηχήσουν, πρέπει οι χορδές τους να τσιµπηθούν µε τα δάχτυλα ή µε την πένα, λέγονται νυκτά. Ταµπουράς είναι το όνοµα που χρησιµοποιούσαν οι Έλληνες από πολύ παλιά για µια σειρά νυκτών οργάνων. Ο ταµπουράς είναι ένα πολύ δύσκολο όργανο στο παίξιµό του. Σήµερα, απ’ αυτήν την οικογένεια, χρησιµοποιούνται περισσότερο το µπουζούκι και ο µπαγλαµάς. Τα δύο αυτά όργανα είναι γνωστά από παλιά. Στην Ελλάδα όµως ήρθαν µετά την καταστροφή των Ελλήνων στη Μικρά Ασία το 1923. Τότε οι Έλληνες που ζούσαν εκεί, ήρθαν και µείνανε εδώ στην Ελλάδα. Μαζί τους φτάσανε και οι ήχοι των δύο αυτών οργάνων. Το µπουζούκι, το όργανο που έκανε διεθνώς γνωστή την ελληνική λαϊκή µουσική, ήρθε µαζί µε το όνοµά του (bozuk) από την Τουρκία. Το Λαγούτο που είναι γνωστό και σαν λαβούτο ή λαούτο. Έχει µεγάλο, αχλαδόσχηµο ηχείο και µακρύ χέρι. Το λαγούτο είναι το όργανο που κρατάει το ρυθµό, συνοδεύοντας τους τραγουδιστές ή τους βιολιτζήδες και τους χορευτές. Σε όλη την Ελλάδα - ιδιαίτερα όµως στα νησιά ή στις παράλιες πόλεις είναι ο «αρχηγός», που τα µελωδικά όργανα θα κάνουν τις χιλιάδες όµορφες παραλλαγές τους και στολίσµατα στα τραγούδια. Το λαγούτο έπαιξε έναν σπουδαίο και σηµαντικό ρόλο στην παγκόσµια ιστορία της µουσικής, για πολλά χρόνια (15ος - 18ος αιώνας). Το Ούτι έχει κι αυτό µεγάλο αχλαδόσχηµο ηχείο, το χέρι του όµως είναι πιο πλατύ από του λαγούτου και καταλήγει σχεδόν σε ορθή γωνία. Είναι το µόνο όργανο που δεν έχει τάστα. Το σαντούρι που παίζεται ακουµπισµένο σε ένα τραπέζι, έχει χορδές που είναι τεντωµένες οριζόντια σε ένα κοµµάτι ξύλο, πιασµένες από κάτι µικρά καρφάκια στην άκρη του οργάνου. Όταν οι οργανοπαίχτες περπατούν παίζοντας στα πανηγύρια και στους γάµους, τότε το κρεµάνε µε ένα γερό πλατύ πετσί στο λαιµό τους για να είναι οριζόντιο µπροστά τους και να µπορούν να χτυπάνε τις χορδές µε τις µπαγκέτες. Οι µπαγκέτες έχουν τη µια τους άκρη λυγισµένη λίγο. Αυτή η άκρη τυλίγεται σφιχτά µε βαµβάκι ή δέρµα. Το ντυµένο άκρο της µπαγκέτας χτυπάει σαν σφυράκι πάνω στις χορδές. Ο οργανοπαίχτης παίζει βέβαια τις µελωδίες και µε τα δυο του χέρια, δουλεύοντας τις µπαγκέτες πολύ γρήγορα. Το κανονάκι ή ψαλτήριο έχει σχήµα ορθογώνιου τραπεζίου, µε ανοιχτές τρύπες και όµορφα διακοσµητικά σχέδια. Μοιάζει µε το σαντούρι. Για την κάθε νότα υπάρχουν τρεις χορδές, στο ίδιο ύψος και οι τρεις. Ο οργανοπαίχτης κάθεται και ακουµπά στα πόδια του το κανονάκι. Βάζει

Page 10: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

10

στους δείχτες των δύο χεριών του τις δαχτυλήθρες και εκεί στερεώνει τις πένες ή τα νύχια. Έτσι τσιµπάει µε ακρίβεια τις χορδές που πρέπει. Οι λύρες. ∆ύο τύπους λύρας συναντάµε στην Ελλάδα: την κρητική ή νησιώτικη λύρα και την ποντιακή. Το παίξιµο της κρητικής λύρας έχει µια πρωτοτυπία. Ο λυράρης δεν πιέζει τις χορδές µε το δάχτυλο, αλλά ακουµπάει το νύχι του πλάι στην χορδή. Το δοξάρι της λύρας έχει συνήθως στερεωµένα πάνω του µικρά κουδουνάκια που λέγονται γερακοκούδουνα και ηχούν κρατώντας τους ρυθµούς ανάλογα µε την κίνηση του δοξαριού. Το στόλισµα της λύρας που µπορεί να είναι σκαλισµένα σχήµατα στην πλάτη της σκάφης, είναι πάντα µια ατέλειωτη πρόκληση στην έµπνευση των κατασκευαστών να την κάνουν πολύ όµορφη. Ο κεµεντζές είναι η λύρα που παίζεται στον Πόντο. Σχεδόν πάντα παίζεται µόνη της χωρίς να χρειάζεται συνοδεία από άλλα όργανα. Ο εκτελεστής, τις περισσότερες φορές, την ακουµπάει στο αριστερό του πόδι. Το βιολί, το κύριο µουσικό όργανο της συµφωνικής ορχήστρας, αλλά και µια δύσκολη τεχνική µελέτη για τα παιδιά ή για τα νεαρά άτοµα που σπουδάζουν αυτό το όργανο στα ωδεία. Οι περισσότεροι όµως λαϊκοί βιολιστές δεν έχουν σπουδάσει στα ωδεία. Έχουν µεγάλη βοήθεια το µουσικό τους ένστικτο, δηλαδή το σωστό αυτί, τη µουσική τους µνήµη, που θυµούνται χιλιάδες τραγούδια χωρίς να διαβάζουν νότες και τη χαρά να συµπαρασέρνουν τους τραγουδιστές και τους χορευτές στους πανηγυριώτικους χορούς. Βέβαια, αυτοί οι µουσικοί δεν µπορούν να παίξουν άλλα είδη µουσικής, που χρειάζεται κανείς να ξέρει να διαβάζει νότες για να τα παίξει. Αλλά έτσι συµβαίνει στη µουσική, όπως συµβαίνει και στη ζωή µας. Κανένας δεν µπορεί να ξέρει να µας µιλήσει για τα πάντα. Έτσι κι ένας µουσικός δεν είναι υποχρεωµένος να παίζει όλα τα είδη µουσικής. Οι λαϊκοί βιολιστές λοιπόν, µπορεί να µην έχουν την τεχνική ικανότητα των µουσικών της συµφωνικής ορχήστρας, όµως το βιολί τους στη λαϊκή δηµοτική µουσική τραγουδάει σαν το πιο γλυκό αηδονάκι. Το βιολί έχει τέσσερις χορδές που ο εκτελεστής τις χαϊδεύει µε το δοξάρι, ένα ξύλινο ραβδάκι που στις άκρες του τεντώνονται τρίχες από ουρά αλόγου ή από συνθετικές ίνες αλίας.

Ελληνικά Παραδοσιακά Όργανα

Μπουζούκι Τουµπελέκι Κρητική Λύρα Κλαρίνο Ούτι Μπαγλαµαδάκι Λαούτο Ποντιακή Λύρα Ζουρνάς

Page 11: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

11

Έγχορδα Όργανα

Βιολί Βιόλα Πίπα Βιολοντσέλο Κόντρα µπάσο Κιθάρα

Πνευστά Όργανα

Φλάουτο Όµποε Φαγκότο Κλαρινέτο Σαξόφωνο Κόρνο Τροµπέτα Τροµπόνι Τούµπα

Πληκτροφόρα Όργανα

Πιάνο Τσέµπαλο Εκκλησιαστικό Όργανο

Ακορντεόν

Κρουστά Όργανα

Τύµπανα Ξυλόφωνα Μεταλόφωνο Καµπάνες Γκράν-Κάσα Γκόνγκ

Αρχαία Ελληνικά Όργανα

Αυλός Σύριγγα Λύρα Κίθαρις Κύµβαλα Κρόταλα

Όργανα του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης

Page 12: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

12

Οφίαυλος Ζίγκα

Οργανα λαών

Beribau

Port Ilyotr Tchaikovsk

Richard Wagner

Page 13: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

13

Mozart Beethoven

Johan Sebastian Bach

Page 14: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

14

Περιεχόµενα:

Εισαγωγή στη µουσική:1-5

Μουσικά όργανα της αρχαίας Ελλάδας: ελληνικά παραδοσιακά µουσικά όργανα: 1: Ιδιόφωνα 2: Μεµβρανόφωνα 3: Αερόφωνα 4: Χορδόφωνα ΠΙΝΑΚΑΣ ∆ΙΑΦΟΡΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ: 1: Ελληνικά παραδοσιακά όργανα 2: Έγχορδα όργανα 3: Πνευστά όργανα 4: Πληκτροφόρα όργανα 5: Κρουστά όργανα 6: Αρχαία ελληνικά όργανα 7: Όργανα του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης 8: Όργανα λαών

Page 15: Ιστορία της µουσικής2lyk-evosm.thess.sch.gr/oldsite/ergasies/03.pdfΙστορία της µουσικής ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ Η σηµασία

15

Πρόσωπα µουσικών συνθετών: 1: Pyotr Ilyich Tchaikovsky 2: Richard Wagner 3: Mozart 4: Beethoven 5: Johan Sebastian Bach Πληροφορίες από http://el.wikipedia.org