Τριμηνη Περιοδικη Συγκομιδη

γραμμαΤων και Τεχνων

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 20156ο ΕΤοΣ ΕΚΔοΣΗΣISSN: 2241-2212

ΤΕΥΧΟΣ 23

ΟΜΑΔΑ ΕΚΔΟΣΗΣΜατθαίος Ματθαιάδης

Μπατίστας ΜαλαματένιοςΜαρία ΡοδοπούλουΔημήτρης ΔικαίοςΥπεύθυνη ύλης

Μαρία ΡοδοπούλουΣύνταξη - Σελιδοποίηση

Δημήτρης ΔικαίοςΓραφιστική επιμέλεια

Άννα ΣτράνηΕξώφυλλο τεύχους

Κ.Καστοριάδης (προσωπογραφία)

Γλωσσική επιμέλεια - ΔιόρθωσηΜπατίστας Μαλαματένιος

Φωτογραφία - ΚολάζΒάγγη ΧατζησταμάτηIστοσελίδα περιοδικού

www.sodeia.netHλεκτρονικό ταχυδρομείο

sodeia@ymail.comISSN έντυπης έκδοσης

2241 - 2212Κατηγορία εντύπου

συγκομιδή και προώθηση λογοτεχνικών κειμένων

Έδρα παραγωγήςΣπέτσες, Ελλάδα

Ταχυδρομική διεύθυνσηΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΟΔΕΙΑΛΙΝΑ Κ. ΤΖΙΑΜΟΥ

ΣΠΕΤΣΕΣ τ.κ.180 50Επιμέλεια προεκτύπωσηςΜατθαίος Ματθαιάδης

Εκτύπωση - Βιβλιοδεσία2 ΔΕΛΤΑ|Αντιγόνης 76, Αθήνατ.κ.104 42 | τηλ. 2105151233

Επιτρέπεται η αναπαραγωγή ολόκληρουή μέρος κειμένου, μόνο όταν αναφέρε-ται η πηγή του. Τα ενυπόγραφα κεί-μενα εκφράζουν την άποψη τωναρθρογράφων τους και όχι, του περιο-δικού στο σύνολό του. Καλή Ανάγνωση

σε βιβλιοπωλεια, καφε και πολυχωρουσ τεχνησ

Μαρία Ροδοπούλου, ΚορνήλιοςΡουσάκης, Ζιζάνιο, ΓιώργοςΡούσσος, Γιώργος Τζαβλάκης,Αλεξάνδρα Γερακίνη, ΜατθαίοςΜατθαιάδης, Δημήτρης Δικαίος,Αντώνης Στασινόπουλος, Βασί-λης Πολύζος, Τάκης Τσαντήλας,Γιάννης Τόλιας, Βάλη Τσιρώνη,Γιώργος Γκανέλης, Έφη Καλογε-ροπούλου, Ανδρέας Πολυκάρ-που, Γρηγόρης Σακαλής_

τεύχος 23

συγγραφική ομάδακατά σειρά θεμάτων

περιοδικό “σοδειά”

2009-2015

ανεξάρτητη εκδοτικήπαραγωγή

των θεριστών του Λόγου

τέλος

04 ΜυθιστορηΜα

μυρτώ, το κορίτσι της προσευχής

06 θεατρο

τομ στόπαρνταφιέρωμα στο θεατρικό συγγραφέα

09 ΖιΖανιο

αντώνης Vence..ρέμος

10 ΚινηΜατογραφοσ

17 φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσ/νίκηςεικόνες του 21ου αιώνα

14 ΔιηγηΜα

η καρδιά του χειμώνα

16 Διαλεξη

οι μύθοι της παράδοσής μας

23 αρθρο

το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημακαι η γοητεία των αιθιοπικών

25 Μεταφραση

A Girl / Ezra Pound

26 ΠοιητιΚοσ λογοσ

ματθαίος ματθαιάδηςμαρία ροδοπούλου

Δημήτρης Δικαίοςαντώνης στασινόπουλος

Βασίλης Πολύζοςτάκης τσαντήλας

γιάννης τόλιαςΒάλη τσιρώνη

γιώργος γκανέληςεφη καλογεροπούλουανδρέας Πολυκάρπου

γρηγόρης σακαλής

31 ΒιΒλιο-νεεσ αφιξεισ

ανοιξη 2015

περιεχόμενα

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

Διαλεξηοι μυθοι Τησ παραδοσησ μασ

κορνηλιοσ καστοριαΔησ

κινηματογραφοσ17 ΦεσΤιβαλ νΤοκιμανΤερ

Θεσσαλονικη - εικονεσ του 21ου αιωνα

ΘεατροΤομ σΤοπαρνΤ

αφιερωμα στο Θεατρικο συγγραφεα

06 16

10

4

μυθ

ιστο

ρη

μα

| απ

όσ

πα

σμ

α α

πό

το

υπ

ό έ

κδ

οσ

η έ

ργο

Της Μαρίας Ροδοπούλου«Μυρτώ, το κορίτσι της προσευχής»

Σήκωσε τα χέρια της στο αρρωστιά-ρικο φως της ημέρας που ούτως ήάλλως ξεψυχούσε εδώ και ώρες αφή-νοντας το αχνό αποτύπωμά τηςστην νησιώτικη γη. Οι αποξηραμένεςκοίτες ανάμεσα στα δάχτυλα και οικηλίδες πάνω στις εξασθενημένεςφλέβες ήταν το προσωπικό της αστα-μάτητο χρονόμετρο. Στάθηκε όρθιαμπροστά στο μεγάλο παράθυρο. Tατζάμια ήταν ερμητικά κλειστά. Όμωςεκείνη μπορούσε ν’ ακούσει τα μα-νιασμένα κύματα της θάλασσαςπάνω στα ανυπεράσπιστα βράχια.Όχι πως αθώωνε την στεριά αλλάείχε μάθει – ω ναι είχε μαθητεύσει σεπολύ σκληρά θρανία – να διαβάζειτην κάθε εποχή χωρίς να κατηγορείή να εξιλεώνει καμία πλευρά. Ταπράγματα ήταν ακριβώς όπως έρχο-νταν είτε τα σμίλευες στην δική σουεκδοχή είτε δεχόσουν τις συμπαντι-κές αποφάσεις. Και αυτή είχε περάσειπολλά χρόνια μέχρι να καταλάβει ότιόποια γέφυρα και να διασχίσεις ηαπάντηση είναι μία. Το τζάκι άναβεφορτισμένο με μια φωτιά που κανείςδεν θα ήθελε να διαδοθεί κι όμως οεραστής της, ο βοριάς που είχε ανα-πάντεχα σκληρός κατέβει από χθεςτο βράδυ, την καλούσε με τέτοιαφωνή που όλες οι σειρήνες μπροστάτου έμοιαζαν με βέλασμα άπειρωνηθοποιών. Η γυναίκα με το καμένοπρόσωπο καθόταν στα σκαλιά κλαί-γοντας με το μοναδικό μάτι που είχεεπιβιώσει στο κατεστραμμένο όνειρο.Δεν ήταν η μόνη. Μόλις είχε πιάσει

να φτάνει η καταδικασμένη αυγή,είχαν αρχίσει να εμφανίζονται πολ-λοί. Κάποιους τους ήξερε, πολλούςόχι. Αλλά δεν είχε σημασία, κανείςδεν ήταν εκεί γι’ αυτήν. Όλοι είχανέρθει για την ζωή που σπαρτάριζεστο πάνω δώμα. Ο Χειμώνας είχεέρθει αδυσώπητος, φονικός. Ηθύελλα είχε κρατήσει τρεις μέρες κα-ταβροχθίζοντας σχεδόν το λιμάνι καιόσα πλοιάρια είχαν αναζητήσει μά-ταια καταφύγιο μέσα του. Το νησίήταν αποκλεισμένο μια βδομάδατώρα και ήξερε πως στην ενδοχώρακάποιος περίμενε με αγωνία να έρθεικοντά της. Χαμογέλασε πικρά και ηαντανάκλασή της βιάστηκε να αντα-ποδώσει. Τυλιγμένη σε ένα μαύρο,μακρύ φόρεμα, με τα μαλλιά πα-σπαλισμένα από του χρόνου το διη-νεκές έστεκε ξόρκι μετέωρο ανάμεσαστις εποχές. Ξανακοίταξε τα λιγνάχέρια της. Σκασμένα, διψασμένααλλά κατά ένα περίεργο τρόπο ότανέσφιγγαν σε μικρές γροθιές ήταν ημοναδική γνήσια αντίσταση. «Κιόμως δεν θ’ αντέξω να είμαι μόνημου» ψιθύρισε τρίβοντας την αγωνίαμέσα στις γρανιτένιες άκριες της. Και τότε την είδε, όπως και όλη ηκαταιγίδα τριγύρω της. Ανέβαινε τονλόφο κόντρα στις κάργιες που είχεξεβράσει ο θάνατος. Τυλιγμένη μ’ένα ελαφρύ γκρίζο πανωφόρι και ένασκούφο να καλύπτει το κεφάλι της.Και η ψυχρή ανάσα που όλη τηνχώρα μόνο ως βάρβαρος διαπραγμα-τευτής κάποιους καιρούς επισκεπτό-

5

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015sodeia.net

μυθ

ιστο

ρη

μα

| απ

όσ

πα

σμ

α α

πό

το

υπ

ό έ

κδ

οσ

η έ

ργο

ταν, σαν να ‘θελε να την ειρωνευτείτης πέταξε το κάλυμμα απ’ το κε-φάλι. Φάνηκαν τα μάτια της χαρά-δρες πάνω στο λιτό πρόσωπο και τογυμνό από μαλλιά κεφάλι της έδινεμια ανυπεράσπιστη αίσθηση στουςγκρεμούς της, όμως τα χείλη ήτανπου εξημέρωσαν την οργή όταν ανα-σηκώθηκαν σε τρυφερό χαμόγελο.Οι λύκοι που ούρλιαζαν μανιασμένοισώπασαν απότομα σαν κάποιος νατους έκοψε τις χορδές, ασάλευτοι καιγονατισμένοι όπως οι άδικοι πολέ-μου, παραμέρισαν στο διάβα της. Τοξέσπασμα του καιρού πέρασε όπωςείχε έρθει. Ξαφνικά. Τα βαριά πέπλατ’ ουρανού ανασηκώθηκαν και μετάαπό πενήντα χρόνια άρχισε να χιονί-ζει. Όλοι οι κάτοικοι βγήκαν από τασπίτια τους αμίλητοι κοιτάζονταςπρος την μεριά που χάνονταν οι πα-λαιές εποχές. Η νεαρή γυναίκα τίναξε την θύελλααπό πάνω της στο κατώφλι του σπι-τιού και αγκάλιασε σφιχτά την οικο-δέσποινα. Οι δύο γυναίκες απέμεινανγια λίγα λεπτά, ξεδιψώντας η μίατην άλλη με την αγάπη τους. «Πάνωείναι;» ρώτησε η νεότερη. «Ναι. Μαςπεριμένει. Η Ελπίδα είναι μαζίτου»ψιθύρισε η μαυροφορεμένη καιχωρίς άλλη κουβέντα κατευθύνθη-καν προς την σκάλα. Στο στενό κρε-βάτι ένας άνδρας ανάσαινε βαριάαλλά το βλέμμα του στράφηκε πάνωτους μόλις κατάλαβε την παρουσίατους. Στο πλευρό του η γυναίκα μετα ξανθά μαλλιά γύρισε και τις κοί-ταξε αμίλητη. Προσπάθησε άδικα ναχαμογελάσει. Τα δάκρυα κυλούσανανενόχλητα από τα μάτια της και

έπεφταν πάνω στα αδύναμα χέριατου. Ένα αδύναμο χαμόγελο ζωγρα-φίστηκε στα φαγωμένα χείλη του.«Επιτέλους, παιδί μου. Είχα αρχίσεινα ανησυχώ. Ελάτε κοντά μου, ματραβήξτε πρώτα την κουρτίνα.Θαρρώ πως ό, τι είδα όταν γεννή-θηκα, έμελλε να το δω και τώρα πουπεθαίνω. Κι αν αυτό δεν είναι καλο-τυχία, τότε όποιος πει τ’ αντίθετο θαφωνάξω «ψεύτης»» είπε κι ένα κομ-μάτι ήλιου ξέφυγε από το μακρινόκελί του και μπήκε ελεύθερο στηνμικρή κρεβατοκάμαρα. Το υφασμά-τινο εμπόδιο παραμερίστηκε και οετοιμοθάνατος έμεινε να κοιτά τιςσιωπηλές, λιλιπούτειες χορεύτριες.«Είμαι έτοιμος» είπε μετά από λίγηώρα κοιτάζοντας τις δύο αγαπημένεςγυναίκες που είχαν καθίσει η κάθεμια στα πλευρά του. Άπλωσε ταχέρια του και περίμενε έως ότουένιωσε το άγγιγμα τους. Η Ελπίδαστάθηκε όρθια ακουμπώντας απαλάτα χέρια της στο κεφάλι του. Ταμάτια, ο τελευταίος καταδότης ζωής,έκλεισαν απαλά και αφέθηκαν στοτελευταίο ταξίδι..

Του Κορνήλιου Ρουσάκη

6

θεατρο

ο θεατρικός συγγραφέας [ΤΟΜ ΣΤόπΑρνΤ]

7

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015sodeia.netθ

εατρο

O θεατρικός συγγραφέας Τομ Στό-παρντ (γεννημένος με το όνομαTom Straussler) γεννήθηκε στηνΤσεχοσλοβακία στις 3 Ιουλίου1937. Δύο χρόνια μετά, η οικογέ-νεια του καταφεύγει στη Σιγκα-πούρη για να αποφύγει τιςναζιστικές θηριωδίες. Η ιαπωνικήεισβολή το 1941 οδηγεί τον μικρόΤομ, την μητέρα και τον αδελφότου στην Ινδία, ενώ ο πατέραςπου μένει πίσω, χάνει τη ζωή του.Το 1946 η οικογένεια μεταναστεύειστην Αγγλία, καθώς η μητέρα τουΤομ παντρεύεται τον ταγματάρχητου βρετανικού στρατού, KennethStoppard. O Στόπαρντ ξεκίνησε να εργάζεταιως δημοσιογράφος και θεατρικόςκριτικός και από το 1963 ξεκινάνα γράφει θεατρικά έργα για τοραδιόφωνο και την τηλεόραση. Τοπρώτο του θεατρικό έργο για τηντηλεόραση (A Walk on the Water)θα προσαρμοστεί αργότερα για τηθεατρική σκηνή, με τον τίτλοEnter a Free Man. H πρώτη του μεγάλη θεατρικήεπιτυχία έρχεται με το έργο Ο Ρό-ζενγκρατζ και ο Γκίλντερστερνείναι νεκροί (1966). Το έργο αφη-γείται την ιστορία του Άμλετ μέσααπό τα μάτια δύο δευτερευόντωνχαρακτήρων και από την πρώτησκηνική του μεταφορά στη θεα-τρική σκηνή του Λονδίνου, το1967, χαρακτηρίστηκε ως ένα αρι-στούργημα της παγκόσμιας δρα-ματουργίας.

Τα επόμενα δέκα χρόνια ο Στό-παρντ έγραψε αρκετά θεατρικάέργα. Ξεχωρίζουν τα έργαJumpers (1972) και Travesties(1974). Παράλληλα μεταφράζειέργα του Mrozek, του Nestroy,του Schnitzler, του Havel καιεπηρεάζεται άμεσα από τη φόρματου Θεάτρου του Παραλόγου, πουεντοπίζει στον τρόπο γραφής πο-λωνών και τσέχων συγγραφέων. Η πλοκή του έργου Travesties βα-σίζεται σε μια ιστορική σύ-μπτωση• την ταυτόχρονηπαρουσία, το 1917 στη Ζυρίχητριών «επαναστατών» του 20ουαιώνα: του συγγραφέα ΤζέιμςΤζόυς, του ιδρυτή του ντανταϊ-σμού Τριστάν Τζαρά και τουΛένιν. Ο Στόπαρντ τοποθετεί στονπυρήνα της εξέλιξης της πλοκήςτου έργου τον βρετανό ακόλουθοHenry Carr (που βρίσκεται τηνίδια περίοδο στη Ζυρίχη) και στή-νει ένα αριστοτεχνικά κωμικό έργογια την επιρροή που θα μπορούσενα έχει ασκήσει στο ευρωπαϊκόπεδίο, η συνάντηση αυτών τωνανδρών. Στη βραβευμένη με το βραβείοLaurence Olivier, Αρκαδία (1994)αναδεικνύεται η δραματουργικήευχέρεια του Στόπαρντ και η μαε-στρία του να στήνει διανοητικάπαιχνίδια με τη γλώσσα, τοπνεύμα, τον ρυθμό, το κέφι καιτη συγκίνηση. Το έργο αναπτύσσε-ται μέσα από ένα συνεχές φλαςμπακ ανάμεσα στον 19ο και στον

8

θεατρο

20ο αιώνα και παρατηρεί τις διαφο-ρές ανάμεσα στη φύση της αλήθειαςκαι του χρόνου, εστιάζοντας στα μυ-στήρια της επιστήμης και της λογο-τεχνίας. Παράλληλα, με τη θεατρική του δη-μιουργία ο Στόπαρντ ασχολείται συ-στηματικά με τη συγγραφήσεναρίων. Το πρωτότυπο σενάριο τηςκινηματογραφικής ταινίας Brazil(1985) —που συνέγραψε με τονTerry Gilliam και τον CharlesMcKeown— ήταν υποψήφιο γιαΒραβείο Όσκαρ και το σενάριο τηςταινίας Ερωτευμένος Σαίξπηρ κέρ-δισε το Όσκαρ σεναρίου το 1999. Το 1997 μεταφράζει τον Γλάρο τουΤσέχοφ και λίγα χρόνια αργότερατον Ερρίκο ΄Δ του Λουίτζι Πιρα-ντέλο, ενώ καταθέτει και τη θεα-τρική τριλογία The Coast of Utopia,με τα έργα Voyage, Shipwreck, καιSalvage. Τα όψιμα έργα του χαρα-κτηρίζονται από έντονη εσωτερικό-τητα, δίχως να λείπει η συγγραφικήδιάθεση για πνευματικά παιχνίδια. Οίδιος ο συγγραφέας παραδέχεται πωςαπό το 1982 κι έπειτα άφησε κατάμέρους τα έργα «διαλόγου» για ναστραφεί στα έργα της «καρδιάς»,καθώς έγινε «λιγότερος ντροπαλός»και περισσότερο δεκτικός σε ένα συ-ναισθηματικό «ξεγύμνωμα».Αρκετά έργα του Στόπαρντ έχουν δειτο φως της ελληνικής θεατρικήςσκηνής. Στο Κρατικό Θέατρο ΒορείουΕλλάδος ανέβηκε το 2004 η Αρκαδίασε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Αρβα-νιτάκη. Επίσης στη Θεσσαλονίκη, ηΡούλα Πατεράκη μετάφρασε καισκηνοθέτησε το έργο Travesties

στην Επιθεώρηση Δραματικής Τέ-χνης το 1978. Το 2009 στο ΘέατροΠόρτα παρουσιάστηκε το έργο Rockn Roll, σε σκηνοθεσία Γιώργου Κο-τανίδη, ενώ την ίδια χρονιά η ομάδα90ο C και ο Δημήτρης Κομνηνόςπροτείνουν σε ελεύθερη απόδοση τοέργο The Real Inspector Hound, μεελληνικό τίτλο Αυτό θα το δούμε.Το δημοφιλέστατο Ο Ρόζενγκρατζκαι ο Γκίλντερστερν είναι νεκροί πα-ρουσιάζεται αυτή τη θεατρική πε-ρίοδο (2014-2015) στη σκηνή τουΘεάτρου Επί Κολωνώ, σε σκηνοθεσίαΔημήτρη Μυλωνά. Τον Ιανουάριο του 2015 ξεκίνησε τιςπαραστάσεις του στο Εθνικό Θέατροτης Αγγλίας, το πιο πρόσφατο έργοτου Στόπαρντ με τίτλο The HardProblem. Στο έργο, η Χίλαρι, μια νεαρή ψυχο-λόγος που εργάζεται σε ένα ινστι-τούτο νευρολογίας, προσπαθεί ναχειριστεί τη θλίψη που προκαλεί μιαοδυνηρή πράξη του παρελθόντοςτης και να απαντήσει σε ένα ερώ-τημα —κοινό τόσο στη ψυχολογίαόσο και στη βιολογία: τι είναι η συ-νείδηση; Αυτό είναι το «δύσκολοπρόβλημα» του τίτλου, που φέρνειτη Χιλαρι σε ευθεία σύγκρουση μετον πρώτο μέντορά της, το αφεντικότης και τον δισεκατομμυριούχοιδρυτή του ινστιτούτου. Έρχεται ημέρα που ένας ηλεκτρονικός υπολο-γιστής θα μπορέσει να απαντήσει σεόλα τα ερωτήματα που θέτει η επι-στήμη της ψυχολογίας; Μέχρι τότε ηβαθιά θρησκευόμενη Χίλαρι ελπίζεισε ένα θαύμα και είναι διατεθειμένηνα προσευχηθεί για αυτό.

ziz

an

io#

23

9

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015sodeia.net

Τσίπρας: Ζιζάνιο, Ζιζανιάκι μου, ποιος είναι οκαλύτερος πρωθυπουργός που πέρασε πότεαπό αυτή τη χώρα;

Ζιζάνιο: Και τι είμαι εγώ ρε Αλέξη, καθρέφτης;

Τσίπρας:Μα στον Αντώνη έλεγες. Πάντα τουαπαντούσες και μάλιστα τον παραμύθιαζες ότιείναι και ο καλύτερος πρωθυπουργός.

Ζιζάνιο: Άλλο στον Αντώνη, σε εκείνον παρου-σιαζόμουν ως δημοσιογράφος.

Τσίπρας: Και το πίστευε;

Ζιζάνιο: Εδώ πίστεψε ότι ήταν πρωθυπουργόςγια 2,5 χρόνια!

Τσίπρας: Αυτό να μου πεις! Άμα δεν στροφάρειο άλλος…

Ζιζάνιο: Τώρα μεταξύ μας πρόεδρε και εσύ πι-στεύεις ότι είσαστε κυβέρνηση της Αριστεράς.

Τσίπρας: Τι θέλεις να πεις Ζιζάνιο; Πρώτηφορά Αριστερά!

Ζιζάνιο: Ναι, ναι… αυτό λέω κι εγώ: «ΣΥΡΙΖΑ – ΚΑΜΜΕΝΟΣ… Αντώνης REMOS»!

Αντώνης VENCE… Ρέμος

Του Γιώργου Ρούσσου

10

κιν

ημ

ατο

γρα

φο

σαφιερωμα

17ο Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης εικόνες του 21ου αιώνα

πιστό στο ραντεβού με το κοινό,το 17ο Φεστιβάλ ΝτοκιμαντέρΘεσσαλονίκης - Εικόνες του 21ουΑιώνα, θα διεξαχθεί από την Πα-ρασκευή 13 Μαρτίου, μέχρι καιτην Κυριακή 22 Μαρτίου. Σπου-δαίοι δημιουργοί, αποκαλυπτικάθέματα και συγκλονιστικές εικό-νες, υπόσχονται δυνατές συγκινή-σεις στους θεατές που και φέτοςθα έχουν τη δυνατότητα να απο-λαύσουν στην μεγάλη οθόνη, μο-ναδικά ντοκιμαντέρ.Δύο από τα πέντε ντοκιμαντέρ ταοποία επέλεξε η Αμερικανική Ακα-δημία Κινηματογράφου στην 87ητελετή απονομής των βραβείωνΌσκαρ για το 2015, στην κατηγο-ρία του Καλύτερου Ντοκιμαντέρ,θα προβληθούν στο Φεστιβάλ τηςΘεσσαλονίκης. Πρόκειται για το«Virunga» του Ορλάντο βον Έιν-σιντελ και για το «The Salt of theEarth» (Το Αλάτι της Γης) τωνΒιμ Βέντερς και Τζουλιάνο Ρι-μπέιρο ΣαλγάδοΤο γεμάτο σασπένς και ένταση«Virunga» - σε εκτέλεση παραγω-γής του Λεονάρντο ντι Κάπριο -ισορροπεί ανάμεσα στο οικολογικόντοκιμαντέρ και το πολιτικό θρί-λερ, με επίκεντρο τον αγώνα μιαςομάδας ανθρώπων να προστατέ-

ψουν το ομώνυμο πάρκο στο Κον-γκό και το οποίο αποτελεί μνημείοΠαγκόσμιας Κληρονομιάς της UN-ESCO.Ενώ το «Αλάτι της Γης» - ένα απότα καλύτερα ντοκιμαντέρ του2014 - εστιάζει στη ζωή και τοέργο του καταξιωμένου βραζιλιά-νου φωτορεπόρτερ ΣεμπαστιάοΣαλγάδο (ο γιος του συνυπογράφειτη σκηνοθεσία), όπου μέσα απόεκθαμβωτικά πλάνα συνθέτει ένασυναρπαστικό καλειδοσκόπιο τηςανθρώπινης υφηλίου, με όλες τιςαντιφάσεις της. Πρόκειται για έναπραγματικά εντυπωσιακό δημι-ούργημα που μέσα από αρμονικέςεναλλαγές έγχρωμου και ασπρό-μαυρου φιλμ, ταξιδεύει τον θεατήμαγικά, σε όλα τα μήκη και ταπλάτη της γης.Ένα γοητευτικό μωσαϊκό εικόνωντης ανθρώπινης πραγματικότηταςπροτείνουν οι ταινίες του αφιερώ-

11

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015κιν

ημ

ατο

γρα

φο

σsodeia.net

ματος «Ανατρεπτικές Φωνές τουΓερμανικού Ντοκιμαντέρ» πουπραγματοποιεί το 17ο Φ.Ν. Θεσσα-λονίκης. Από τη συγκεκριμένη κα-τηγορία, ξεχωρίζουμε τοντοκιμαντέρ των Άντριου Ντέιβιςκαι Ρίκε Μπρέντελ, «KatharineHepburn - The Great Kate», τοοποίο συνθέτει το πορτρέτο τηςΑμερικανίδας ηθοποιού ΚάθρινΧέπμπορν. Ενώ το «Spirit Berlin»της Κορντούλα Χίλντερμπραντμας μεταφέρει σε μια άγνωστηπλευρά του Βερολίνου. Πρόκειταιγια ένας φόρος τιμής στον εναλ-λακτικό τρόπο ζωής και σκέψης,με οδηγό έναν νεαρό ηθοποιό πουψάχνει τον εαυτό του.Τα τελευταία χρόνια, αναπόσπα-στο κομμάτι του Φεστιβάλ αποτε-λεί και το τμήμα «ΑνθρώπιναΔικαιώματα», το οποίο διοργανώ-νεται σε συνεργασία με την Διε-θνής Αμνηστία. Το βραβείο τηςΔιεθνούς Αμνηστίας, φέρνει σεεπαφή δύο θεσμούς που τους ενώ-νει η έντονη ευαισθητοποίηση καιοι συγγενικοί στόχοι, οι οποίοι λει-τουργούν σε συμπληρωματικό επί-πεδο. Το Φεστιβάλ προωθεί καιπροβάλλει έργα δημιουργών πουαποκαλύπτουν τη βάναυση κατα-πάτηση των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων, δίνοντας στη συνέχεια τησκυτάλη στο δύσκολο έργο τηςΔιεθνούς Αμνηστίας που κινητο-ποιείται, ασκεί πιέσεις και αφυ-πνίζει τη συνείδηση του κόσμου.Επιπλέον, η επιβράβευση από

έναν ανθρωπιστικό θεσμό, όπως ηΔιεθνής Αμνηστία, στο πλαίσιοενός κινηματογραφικού θεσμού,όπως το Φεστιβάλ ΝτοκιμαντέρΘεσσαλονίκης, έχει διπλή σημασίαγια τον ντοκιμαντερίστα, καθώς ηδημιουργία του τιμάται σε διπλόεπίπεδο, καλλιτεχνικό αλλά καιανθρωπιστικό. Φέτος στο συγκε-κριμένο τμήμα - στο οποίο ο υπο-γράφων έχει την τιμή νασυμμετέχει ως μέλος της κριτικήςεπιτροπής - παρουσιάζονταιέντεκα αξιόλογα ντοκιμαντέρ, με-ταξύ των οποίων αναφέρουμε χα-ρακτηριστικά, το «We AreJournalists» του Αχμάντ ΤζαλαλίΦαραχανί. Δύο δημοσιογράφοι -σκηνοθέτες καταγράφουν στηνκάμερα τις προσωπικές τους, σο-καριστικές ιστορίες, εκθέτοντας τιςτρομοκρατικές συνθήκες εργασίαςτων δημοσιογράφων στο Ιράν.Το 17ο Φεστιβάλ ΝτοκιμαντέρΘεσσαλονίκης τιμά φέτος δύο κι-νηματογραφιστές οι οποίοι μέσααπό το έργο τους ασκούν έντονηκριτική στη σύγχρονη κοινωνικήκαι πολιτική πραγματικότητα.Τον Αυστριακό Χούμπερτ Ζάουπερ(Hubert Sauper) και τον ΡουμάνοΑλεξάντρου Σόλομον (AlexandruSolomon). Oι δυο σκηνοθέτες θαπαραβρεθούν στη διοργάνωση γιανα παρουσιάσουν τις ταινίες τουςκαι να συνομιλήσουν με το κοινό.Γεννημένος στις Αυστριακές Άλ-πεις, ο Ζάουπερ σπούδασε σκηνο-θεσία στη Βιέννη και το Παρίσι,

12

κιν

ημ

ατο

γρα

φο

σ

ενώ τα τελευταία χρόνια διδάσκεικινηματογράφο σε πανεπιστήμιατης Ευρώπης και των ΗνωμένωνΠολιτειών. Τα ντοκιμαντέρ τουέχουν αποσπάσει σημαντικές δια-κρίσεις σε Διεθνή Φεστιβάλ όπωςτου Βερολίνου και του Σάντανς,ενώ έχει τιμηθεί με Σεζάρ και βρα-βείο καλύτερου ντοκιμαντέρ απότην Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινη-ματογράφος. Το αφιέρωμα του Φε-στιβάλ εστιάζει σε ταινίες πουκαταγγέλλουν πρακτικές και πολι-τικές, δίνοντας φωνή στους αδύ-ναμους. Ωστόσο παρουσιάζει καιένα πρώτο δείγμα γραφής πουαναδεικνύει την ευαισθησία τουσκηνοθέτη. Η δημιουργία του "ΟΕφιάλτης του Δαρβίνου" (Dar-win's Nightmare) , ήταν υποψή-φια για Όσκαρ ΚαλύτερουΝτοκιμαντέρ το 2004.Σκηνοθέτης, διευθυντής φωτογρα-φίας και παραγωγός, ο Σόλομονγεννήθηκε το 1966 στο Βουκουρέ-στι, σπούδασε κινηματογράφο καιτο 1993 υπέγραψε το πρώτο του

ντοκιμαντέρ. Έχει συμμετάσχει σεπολλά διεθνή φεστιβάλ, ενώ επί-σης έχει έντονη παρουσία σε διε-θνείς συμπαραγωγές. Η μεγάλητου αγάπη όμως παραμένει τοντοκιμαντέρ, το οποίο υπηρετεί μεσυνέπεια και αφοσίωση. Είτε μέσααπό απλή παρατήρηση είτε χάρησε εκτεταμένη δημοσιογραφικήέρευνα, ο δημιουργός παρακινεί τοθεατή να ανακαλύψει τις απαντή-σεις, να ερμηνεύσει τα γεγονότακαι να εξάγει τα δικά του συμπε-ράσματα. Με αφετηρία την ιστο-ρία, την πολιτική και τηνκοινωνία της Ρουμανίας, ο Σόλο-μον ανιχνεύει το παρελθόν για ναμιλήσει για το παρόν και το μέλ-λον, με τρόπο μοντέρνο, άμεσοκαι αντικειμενικό.Οι Έλληνες ντοκιμαντερίστες καιφέτος δίνουν δυναμικό παρών στο17ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσα-λονίκης. Οι δημιουργοί αποτυπώ-νουν τις ανησυχίες τους καικαταθέτουν τη δική τους μονα-δική ματιά, μέσα από αξιόλογεςιστορίες. Επιλέγοντας ως κεντρι-κούς άξονες, θέματα που αφορούντην πολιτική επικαιρότητα, τηνοικονομική κρίση, τις προκαταλή-ψεις, την ανθρώπινη φύση, το πε-ριβάλλον, την ιστορία και τηντέχνη. Συνολικά 63 ελληνικά ντο-κιμαντέρ θα παρουσιαστούν, κα-λύπτοντας έτσι ένα ευρύ θεματικόφάσμα που συγκροτεί ένα πολύ-μορφο καλειδοσκόπιο του κόσμουμας. Το κοινό θα έχει έτσι την ευ-

13

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015sodeia.netκιν

ημ

ατο

γρα

φο

σ

καιρία να γνωρίσει το έργο νέωνκινηματογραφιστών, αλλά και ναπαρακολουθήσει στην μεγάληοθόνη τις καινούργιες δημιουργίες,που θα παρουσιάσουν αξιόλογοικαι ήδη καταξιωμένοι ντοκιμαντε-ρίστες. Χαρακτηριστικά αναφέ-ρουμε:Ο Άρης Χατζηστεφάνου, μέσα απότο ντοκιμαντέρ του «ΦασισμόςΑ.Ε.», εξετάζει το παρελθόν, τοπαρόν και το μέλλον του φασι-σμού. Με διεισδυτική ματιά, ο δη-μιουργός ανιχνεύει καιπαρουσιάζει μεταξύ άλλων, τονρόλο συγκεκριμένων επιχειρημα-τιών, πολιτικών και εκδοτικών συ-γκροτημάτων, που συνέβαλανδραστικά στην άνοδο της άκραςδεξιάς και του φασισμού, τόσο στοπαρελθόν όσο και σήμερα.

Στην πολιτικά φορτισμένη πε-ρίοδο της δικτατορίας των συ-νταγματαρχών, μας μεταφέρει τονέο ντοκιμαντέρ του Στέλιου Κού-λογλου, με θέμα τη διεθνή συνω-μοσία που οργανώθηκε το 1969 μεστόχο την απόδραση του εξόρι-στου πρώην υπουργού ΓεώργιουΜυλωνά από την Αμοργό. Συνε-

πής στο ραντεβού με το Φεστιβάλ,ο Κούλογλου μετά τις πάντα επί-καιρα δημιουργίες του: “Νεοναζί:Το Ολοκαύτωμα της Μνήμης” και"Η Νονά", επιστρέφει με το νέοτου ντοκιμαντέρ: "Απόδραση απότην Αμοργό".

Παράλληλα στο 17ο ΦεστιβάλΝτοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, θαέχουμε την ευκαιρία να απολαύ-σουμε και πάλι στην μεγάληοθόνη το νέο ντοκιμαντέρ τουΓιώργου Αυγερόπουλου: «Αγορά»(Agora: Από τη Δημοκρατία στιςΑγορές). Άρτιο αισθητικά και καλάτεκμηριωμένο, το έργο προσφέρειμία ενδελεχής ανασκόπηση του τιπραγματικά συνέβη τα τελευταίακρίσιμα χρόνια στην Ελλάδα, μέσααπό καταλυτικές συνεντεύξεις,αλλά και παρουσίαση των πιο κα-θοριστικών γεγονότων που επηρέ-ασαν την εξέλιξη της χώρας.Αποκαλυπτικά, μαχητικά, με ανα-τρεπτική διάθεση και κριτικήματιά, τα ντοκιμαντέρ του Φεστι-βάλ αναμένεται και φέτος να χα-ρίσουν στους θεατές, δυνατέςβιωματικές εμπειρίες.

14

διη

γημ

α

Του Γιώργου ΤζαβλάκηΗ καρδιά του χειμώνα

Ήταν δύσκολος ο χειμώνας του’13 ή μήπως ήταν φθινόπωρο. Όχιήταν χειμώνας, μπορεί να πέρα-σαν τριάντα χρόνια αλλά τα γεγο-νότα που σε στιγματίζουνχαράζονται στην ψυχή σου σανχαρακιές στο κοντάκι από το όπλοτου πολεμιστή. Μπορεί τώρα ναήταν ένας άθλιος πενηντάρης πουμπεκρόπινε στο καφενείο της γει-τονιάς, αλλά πριν από τριάνταχρόνια έσφυζε από ζωντάνια καιτη ζωή την ξόδευε σαν νικητής.Γιατί ήταν νικητής, είχε κερδίσεισε δύο μαραθώνιους και πήγαινεκαρφί για τους Ολυμπιακούς. ΟΣπύρος ήταν το πρόσωπο πουέπαιζε στα αθλητικά δελτία καιστα κοσμικά περιοδικά. Νέος,όμορφος και πάνω απ’ όλα τυχε-ρός. Το άστρο του έλαμπε καιαυτός το απολάμβανε. Συνήθως έπαιρνε μέρος σε δυο μετρείς διοργανώσεις. Ο προπονητήςτου τον πληροφόρησε ότι θα γίνο-νταν ένας αγώνας, το Δεκέμβριο,στην πατρίδα του, στην κλασικήδιαδρομή. Δεν ήθελε περισσότερα,

ήδη φαντάζονταν τον τερματισμόστο Καλλιμάρμαρο, χιλιάδες κό-σμου να ζητωκραυγάζουν, μέχρικαι τα πρωτοσέλιδα είχε φαντα-στεί: «Ο Σπύρος Λούης ξαναζεί»,«Ο νέος Φειδιππίδης». Ο χειμώνας του δεκατρία ήτανβαρύς, ο χειρότερος των τελευ-ταίων πενήντα χρόνων όπως έλε-γαν οι μετρολόγοι. Πολλοίαθλητές ακύρωσαν τη συμμετοχήτους. Ο Σπύρος ήταν ανένδοτος,παρά τους προβληματισμούς τουςπροπονητή του, θα έτρεχε και θακέρδιζε. Δεν φοβόταν τη φύση,είχε τρέξει με καταρρακτώδηβροχή και καύσωνα, σε λίγο κρύοθα έκανε πίσω. Τελικά βρέθηκαντριανταπέντε τολμηροί και ο αγώ-νας δεν αναβλήθηκε. Οι προβλέ-ψεις την προηγούμενη έλεγαν γιαελαφρά χιονόπτωση και θερμο-κρασίες κάτω του μηδενός. Απότους τριανταπέντε το πρωινό τηςεκκίνησης εμφανίστηκαν δέκα.Αφού υπέγραψαν ότι θα έτρεχανμε δική τους ευθύνη, ξεκίνησαν. ΟΣπύρος κατάλαβε ότι αγώνας θαήταν μια εύκολη υπόθεση, οι υπό-λοιποι εννιά, ήταν ανάξιοι αντα-γωνισμού άρα με μια καλήστρατηγική σε λίγες ώρες θα βρί-σκονταν στη θαλπωρή και τη ζε-στασιά του σπιτιού του.Τα πρώρα 15 χιλιόμετρα κύλησανάνετα η διαδρομή από το Μαρα-θώνα μέχρι τη Ραφήνα δεν είχεμεγάλη δυσκολία. Μετά ξεκινούσετο ανηφορικό τμήμα, η θερμοκρα-

15

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015sodeia.netδ

ιηγη

μα

χο

ρη

γοσ

επικ

οιν

ων

ιασ

πΟλυχωΡΟΣ ΤεχνηΣ | VAULT Theatre Plus | ΜελενΙκΟυ 26, βΟΤΑνΙκΟΣ.

σία έπεσε ενώ το χιονόνερο πουτον συνόδευε από το ξεκίνημα άρ-χισε να πυκνώνει. Στο 21ο πρώτοχιλιόμετρο πέρασε με καλό χρόνο,η κοπέλα του «σταθμού» τουέδωσε το μπουκαλάκι, φορούσεένα μπουφάν με κουκούλα καιένα κασκόλ της κάλυπτε όλο τοπρόσωπο. Την κοίταξε στα μάτια,κάτι του είπε αλλά δεν τηνάκουσε, του θύμισε την μάνα του,συνέχισε να τρέχει. Ήταν τρίαχρόνια που την είχε χάσει, είχε πο-νέσει εκείνη τη μέρα είχε τρέξεισαράντα χιλιόμετρα κλαίγοντας.Ένα ρίγος διέτρεξε τη σπονδυλικήτου στήλη. Κοίταξε τα πόδια του,έτρεχε πάνω στο χιόνι, η κίτρινη

γραμμή που τον οδηγούσε είχεεξαφανιστεί. Σταμάτησε, τα μαλ-λιά του ήταν άσπρα από το χιόνι,ο ιδρώτας είχε παγώσει. Κατάλαβεότι είχε αφαιρεθεί και χάθηκε.Ακλούθησε τα ίχνη από τα πα-πούτσια του για μερικά μέτρα, τοχιόνι πύκνωνε ήταν μόνος καικρύωνε. Πονούσε που δεν τερμά-τισε, πονούσε για τη μάνα του,πονούσε η καρδιά του. Οι διασώ-στες τον βρήκαν μισοκαλυμμένοαπό το χιόνι μετά από δύο ώρες.Ήταν ζωντανός αλλά η καρδιάτου τον είχε προδώσει. Ήταν ζω-ντανός αλλά ο τελευταίος αγώναςτερμάτισε στην καρδιά του χει-μώνα.

16

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣΟΙ ΜΥΘΟΙ ΤΗΣ πΑρΑΔΟΣΗΣ ΜΑΣ

Διάλεξη στον Τριπόταμο Τήνου στις 20/8/1994

Τι σημαίνει το γεγονός ότι διερωτώ-μεθα για τη σχέση μας με την παρά-δοση; Ότι κατά κάποιον τρόπο έχουμεβγει απ’ την παράδοση. Αυτό το κατα-λαβαίνουμε πρώτα-πρώτα εμπειρικά.Οι φυλές και οι λαοί που έχουν μείνεικλεισμένοι μέσα στην παράδοσή τουςδεν βλέπουν καν την παράδοση σανπαράδοση: ζουν μέσα σε αυτήν και θε-ωρούν την παρούσα ζωή τους σαν συ-νέχεια ενός αμετάβλητου τρόπου ζωής.Και μπορούμε να το καταλάβουμε καιλογικά: για να διερωτηθούμε για τησχέση μας με την παράδοση πρέπει ησχέση αυτή να έχει γίνει, περισσότερο ήλιγότερο προβληματική, πρέπει να έχειδημιουργηθεί μια απόσταση απ’ τηνπαράδοση. Απόσταση δεν σημαίνειαπεμπόληση ή λησμονιά.Σημαίνει και άλλου είδους παρουσίακαι άλλου είδους σχέση. Μια σύντομηανασκόπηση της ανθρώπινης ιστορίας,μας δείχνει ακριβώς δυο κύριους τύ-πους σχέσης με την παράδοση. Ο πρώ-τος που ασφαλώς πρέπει να ήταν καιμόνος για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνιαμέχρι την 1η χιλιετία π.Χ, είναι οτύπος των αρχαϊκών (ή πρωτόγονων ήαγρίων) κοινωνιών. Αν στηριχτούμεστη γνώση που έχουμε για τέτοιουτύπου κοινωνίες από την εθνολογία(που τις μελέτησε τους δυο τελευταί-ους αιώνες), θα συνάγουμε ότι σε αυτέςτις κοινωνίες, τρόπος ζωής, έθιμα, ορ-

γάνωση, τεχνική, διαβιβάζονται σχεδόναναλλοίωτα από γενιά σε γενιά. Ανε-παίσθητες αλλοιώσεις βέβαια συνεχώςεμφανίζονται, αλλιώς δεν θα υπήρχεδιάκριση ανάμεσα στις διάφορες ηωλι-θικές, παλαιολιθικές και νεολιθικέςεποχές. Αλλά οι κοινωνίες αυτές δενέχουν συνείδηση αυτών των αλλοιώ-σεων. Πιστεύουν ότι από τότε πουυπάρχει η φυλή τους, η ζωή τους καιοι νόμοι τους έμειναν οι ίδιοι. Βέβαιααπό όσο ξέρουμε, όχι μόνο υπάρχει μιασυνείδηση του χρόνου και της διαδο-χής των γενεών, αλλά υπάρχει και μιαμυθική παράσταση ενός πρώτου χρό-νου ή «πρώτης στιγμής», στιγμής δη-μιουργίας και του κόσμου και τηςίδιας της φυλής. Αυτή αποδίδεται σεέναν ή πολλούς θεούς και σε έναν ήπολλούς «ήρωες» ή προγόνους, πουέθεσαν μια για πάντα τους νόμους,την τάξη και την οργάνωση του κό-σμου και της φυλής. Οι δημιουργοίαυτοί, θείοι ή ανθρώπινοι, έχουν πά-ντως μια ιερή φύση που φυσικά μετα-βιβάζουν και στα δημιουργήματά τους.

17

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015sodeia.net

Από αυτά απορρέει άμεσα ο ιερός χα-ρακτήρας των θεσμών της φυλής, πουκάνει ιερόσυλη και βλάσφημη κάθειδέα μεταβολής τους. Οι θεσμοί, όπωςο τρόπος ζωής, είναι κυριολεκτικά κα-θιερωμένοι μια για πάντα λόγω τηςιερής προέλευσής τους.Η κλασσική εβραϊκή παράδοση πουκληρονόμησε και ο Χριστιανισμός καιτο Ισλάμ, παρ’ όλο που προέρχεται απόμια κοινωνία που με κανένα τρόπο δενθα μπορούσε να χαρακτηριστεί αρ-χαϊκή, πρωτόγονη ή άγρια, προσφέρειμια τέλεια εικόνα αυτής της κατάστα-σης. Ο θεός δημιούργησετον κόσμο και τους ανθρώπους, εδιά-λεξε ανάμεσα σ’ αυτούς μια φυλή στηνοποία μια σειρά από θεόπνευστους«ήρωες»-Αβραάμ, Ισαάκ, Ιακώβ και τε-λικά Μωυσής παρουσίασαν τους νό-μους του Θεού.Αυτές οι κοινωνίες μπορούν να ονο-μαστούν ετερόνομες γιατί θεωρούντους νόμους τους δοσμένους από κά-ποιον ανώτερο Άλλο και συνεπώς απα-γορεύουν στον εαυτό τους οποια-δήποτε μεταβολή αυτών των νόμων.Από την σκοπιά όπου τοποθετηθή-καμε, η σχέση αυτών των κοινωνιώνμε την παράδοση μπορεί να ονομαστείπαθητική. Μια ιστορική στροφή, κα-λύτερα ρήξη, εμφανίζεται με την αρ-χαία Ελλάδα και ξανά μετά απόπολλούς αιώνες στην Δυτική Ευρώπη.και στις δυο αυτές περιπτώσεις η σχέσημε την παράδοση αλλάζει και μπορείνα ονομαστεί ενεργητική. Η αλλαγήαυτή είναι φυσικά οργανικά συνδεδε-μένη με αυτό που συνιστά την από-

λυτη ιστορική ιδιομορφία της αρχαίαςΕλλάδας, τη δημιουργία για πρώτηφορά στην ανθρώπινη ιστορία μιας κί-νησης προς την αυτονομία, δηλαδήτην ελευθερία, σε σχεδόν όλους τουςτομείς της κοινωνικής ζωής, κατάπρώτο λόγο στην πολιτική με τη δημι-ουργία της δημοκρατίας και στη σκέψημε τη δημιουργία της φιλοσοφίας καιτης επιστήμης.Η δημιουργία αυτή ισοδυναμεί βέβαιαμε μια ριζική ρήξη με την προηγού-μενη κατάσταση πραγμάτων. Η Αθη-ναϊκή δημοκρατία, στην ουσία της, δενέχει καμιά σχέση με τις ομηρικές ή μι-νωικές ή μυκηναϊκές βασιλείες όπωςκαι η φιλοσοφία αναδύεται ως κατα-στροφή της μυθικής παράδοσης τουκόσμου. Πχ και οι δυο πρώτοι ιστορι-κοί, ο Εκαταίος και ο Ηρόδοτος αρχί-ζουν τα συγγράματά τους και ταδικαιολογούν με την βεβαίωση ότιαυτά που οι Έλληνες διηγούνται γιατο παρελθόν τους είναι παραμύθια. Εντούτοις, αυτά με κανέναν τρόπο δενσημαίνουν απεμπόληση ή λησμονιάτης παράδοσης. Συμβαδίζουν με τηνδιαμόρφωση μιας νέας σχέσης ανάμεσαστο παρόν και το παρελθόν, που μπο-ρεί να τη χαρακτηρίσει κανείς με δυολέξεις φαινομενικά αντιφατικές, σεβα-σμός και μεταμόρφωση. Η αντίφασηαίρεται άμα σκεφτούμε ότι σ’ αυτό τοπεδίο σεβασμός δεν σημαίνει τυφλήλατρεία και παγωμένη συντήρηση,αλλά αναζωογόνηση του παρελθόντοςμέσω της μεταμόρφωσης των στοιχείωντου που έτσι γίνονται σημαντικά γιατο παρόν.

18

Θα προσπαθήσω να κάνω κατανοητόαυτό που θέλω να πω με παραδείγ-ματα από τον χώρο της τέχνης καιιδιαίτερα αυτού που ονομάζουμε λογο-τεχνία. Ξέρουμε ότι ο Όμηρος έμεινεπάντα ζωντανός στην κλασσική Ελ-λάδα, τα ομηρικά έπη τα τραγουδού-σαν στις γιορτές και τα παιδιά ταμάθαιναν στο σχολείο. Ξέρουμε όμωςεπίσης ότι μετά τον Ησίοδο και το έποςκαι το χαρακτηριστικό του μέτρο, τοδακτυλικό εξάμετρο, εξαφανίζονταικαι ότι οι καινούργιοι ποιητές, ο Αρχί-λοχος, η Σαπφώ και αυτοί που ακο-λούθησαν, δημιουργούν νέα μέτρα, νέαθέματα, νέες μορφές ποίησης. Αυτόδεν εμπόδισε τους κλασσικούς φιλόσο-φους, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, ναπαραθέτουν τους ομηρικούς στίχουςστα φιλοσοφικά τους κείμενα. Αλλάμόνο στην αλεξανδρινή εποχή, εποχήπαρακμής, με τα «Αργοναυτικά» τουΑπολλώνιου του Ρόδιου, εμφανίζεταιμια προσπάθεια μίμησης των ομηρι-κών επών, φυσικά με πολύ μέτριααποτελέσματα. Αλλά το πιο λαμπρόπαράδειγμα αυτής της δημιουργικήςμεταμόρφωσης της παράδοσης μας τοδίνει η Αθηναϊκή τραγωδία και η σχέσητης με την άλλη προαιώνια μεγάλη ελ-ληνική δημιουργία, τον μύθο. Όλοι οιλαοί έχουν ωραίους μύθους, αλλάμόνο οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι είναιαληθινοί, μεστοί από ανθρωπολογικάκαι κοσμολογικά νοήματα, αληθινάπου παρουσιάζονται με μυθική μορφή.Είναι φυσικά αδύνατο να ξέρουμε ωςποιό βαθμό αυτό το νόημα των μύθωνσε όλη του την έκταση και την ένταση

μπορούσαν να το αφομοιώσουν και νατο οικειοποιηθούν οι Έλληνες, αςπούμε του 6ου π.Χ. αιώνα. Λογικόείναι να υποθέσουμε ότι τουλάχιστονασυνείδητα και υπόγεια τους άγγιξε,αλλιώς και οι μύθοι ως μύθοι δεν θαείχαν διασωθεί. Αυτό που εμφατικά ξέ-ρουμε είναι ότι η τραγωδία, που μεμόνη εξαίρεση τους «Πέρσες» του Αι-σχύλου και την «Μιλήτου Άλωση» τουΦρύνιχου έχει ως αποκλειστικό θέματης τους μύθους, αφενός αναλαμβάνειαυτό το νόημα, το κάνει προσιτό σεόλους, το πλουτίζει, ασφαλώς το με-ταμορφώνει και του δίνει μιας εκπλη-κτικής έντασης και ενάργειαςπαρουσίαση με την ενσάρκωσή του σεανθρώπινους χαρακτήρες και λόγους,αφετέρου εκσυγχρονίζει τους μύθους,τους πλέκει με τα καινούργια προβλή-ματα που αντιμετωπίζουν οι Αθηναίοιτου 5ου αιώνα.Ταυτόχρονα βλέπουμε τους ποιητές νατροποποιούν και να πλουτίζουν τηνπλοκή των μύθων. Αναμφισβήτητη έν-δειξη μας δίνει στην ποιητική του οΑριστοτέλης, λέγοντας ότι η σημαντι-κότερη αρετή του τραγικού ποιητήείναι η μυθοσκοπία. Θα έπρεπε να εί-χαμε το χρόνο να το δείξουμε αυτόπάνω σε συγκεκριμένα παραδείγματα.Θα περιοριστώ να αναφέρω την «Ορέ-στεια» του Αισχύλου, τις τρεις θηβαϊ-κές τραγωδίες του Σοφοκλή («Οιδίπουςτύραννος», «Οιδίπους επί Κολονώ»,«Αντιγόνη») και τις «Τρωάδες» του Ευ-ριπίδη.. Συνοπτικά η τραγωδία ούτεεπαναλαμβάνει το μύθο, ούτε τον χρη-σιμοποιεί σαν παθητικό υλικό. Στηρί-

19

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015sodeia.net

ζεται στις δυνατότητές του και δημι-ουργεί μια καινούργια μορφή τέχνηςπου της επιτρέπει, σε μια οργανικήσυνέχεια το μύθο να παρουσιάσεικαινούργια περιεχόμενα. Ανάλογεςαναπτύξεις θα μπορούσε να κάνει κα-νείς για την αρχιτεκτονική, τη γλυ-πτική ή τη ζωγραφική όσο τηνξέρουμε από τα αγγεία. Από αυτή τησκοπιά, τη δημιουργία μιας καινούρ-γιας σχέσης με την παράδοση, ο μόνοςαληθινός κληρονόμος της αρχαίας Ελ-λάδας είναι η Δυτική Ευρώπη. Χωρίςνα μακρυγορήσω, θα υπενθυμίσω πόσοο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός, απότον 11ο αιώνα και πέρα, και υπήρξεεπαναστατικά δημιουργός και διατή-ρησε μια γνήσια σχέση με την παρά-δοση που είχε πίσω του, είτε λαϊκή,είτε «καλλιεργημένη». Η παράδοσηαυτή περιλαμβάνει βέβαια κατά πρώτολόγο τη χριστιανική κληρονομιά καιαργότερα την ελληνορωμαϊκή κληρο-νομιά. Και σ’ αυτήν την περίπτωση,μιλώντας πολύ σύντομα, θα πάρω γιαπαράδειγμα την καταπληκτική εξέλιξητης δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικήςπου αρχίζει με μια εκκλησιαστική ει-κονογραφία, παραφυάδα της βυζαντι-νής και από τον Giotto και μετάπαρουσιάζει μια ακατάπαυστη δημι-ουργική ανανέωση που όμως είναι ταυ-τόχρονα μια αδιάκοπη οργανικήσυνέχεια ως το 1950. Το ίδιο ισχύει και για την μουσική πουβγαίνει και από την εκκλησιαστικήρίζα του γρηγοριανού άσματος και απότην φολκλορική ρίζα λαϊκών μελωδών,ρυθμών και τρόπων. Η βαθειά σχέση

μεγάλων μουσικών δημιουργών, όπωςοι κλασσικοί Γερμανοί, ο Chpin, o Mu-sorsgy, o Albeniz, μ’ αυτές τις ρίζεςαλλά και η ικανότητά τους να μετου-σιώνουν επαναστατικά τα στοιχεία τηςπαράδοσης που χρησιμοποιούν είναιπροφανείς. Το πιό έντονο παράδειγμααυτής της σχέσης προσφέρει ίσως η δυ-τικοευρωπαϊκή φιλοσοφία η οποία,μέσα από τις συνεχείς τομές στην ιστο-ρία της σκέψης που παρουσιάζει, εξε-λίσσεται πάνω σε ρητή αναφορά μετην παράδοση της φιλοσοφικής θεολο-γίας του μεσαίωνα και της κλασσικήςελληνικής φιλοσοφίας.Η περίπτωση της Δυτικής Ευρώπηςπαίρνει για μας όλο το τραγικό τηςβάρος, αν την αντιπαραθέσουμε μ’αυτά που έγιναν ή δεν έγιναν στο ανα-τολικό μέρος της άλλοτε Ρωμαϊκής αυ-τοκρατορίας, στο Βυζάντιο. Παρά τοότι το Βυζάντιο δεν υποχρεώθηκε ναδιασχίσει την περίοδο καθαρής βαρβα-ρότητας που υπέστη η Δυτική Ευρώπηαπό τον 5ο ως τον 11ο αιώνα, ο πολι-τισμός του μας δίνει στις μεγάλες τουγραμμές μια στατική εικόνα απολιθω-μένων μορφών. Η σχέση με την παρά-δοση εδώ είναι στείρα, μιμητική καιεπαναληπτική. Η ζωγραφική γίνεταιμια εικονογραφία που πολύ γρήγοραφτάνει σε τυποποιημένες μορφές τιςοποίες μετά απλώς επαναλαμβάνει μι-μούμενη τον εαυτό της. Το ίδιο ισχύεικαι για την αρχιτεκτονική. Η τέχνητου λόγου μένει μια ισχνή και ανιαρήαπομίμηση των αρχαίων προτύπων.Έξω από τη λαϊκή μουσική, που γι’αυτή την περίοδο ελάχιστα ξέρουμε, η

20

μουσική καθηλώνεται στο μονωδικόεκκλησιαστικό άσμα.Δυο παραδείγματα μπορούν να συνο-ψίσουν τη βυζαντινή και μεταβυζα-ντινή πολιτισμική κατάσταση. ΟιΒυζαντινοί κληρονόμησαν ό,τι περίπουσώζεται και σήμερα από την αρχαία ελ-ληνική γραμματεία. Απ’ αυτούς τηνπαίρνουν και την μεταφράζουν οιΆραβες και αργότερα οι Δυτικοευρω-παίοι. Οι Άραβες, όχι μόνο σχολιάζουντον Πλάτωνα και ιδίως τον Αριστο-τέλη, αλλά μέσα απ’ αυτή την επαφήγεννούν τουλάχιστον δύο σημαντικούςφιλοσόφους, τον Αβικένα και τονΑβερρόη.Για τους Δυτικοευρωπαίους, η «ανακά-λυψη» των αρχαίων ελληνικών κειμέ-νων δημιουργεί έναν εκρηκτικόσυγκλονισμό που βρίσκει το πρώτοτου κορύφωμα στην Αναγέννηση,αλλά που οι δονήσεις του δεν σταμα-τούν, περιοδικά διαπιστώνεται κάτισαν επιστροφή στους Έλληνες. Τώρατι κάνουν οι Βυζαντινοί; Απλώς αντι-γράφουν τα αρχαία χειρόγραφα καιτους σχολιαστές τους και κάπου κάπουπροσθέτουν και κανένα σχόλιο. Τοάλλο παράδειγμα είναι ο Γκρέκο. Παι-νευόμαστε και ξιπαζόμαστε με τονΓκρέκο χωρίς να καταλαβαίνουμε τισημαίνει η περίπτωσή του. Ο Γκρέκοείναι βέβαια βαθειά ριζωμένος στηνχριστιανική παράδοση και ξεκινάει απόβυζαντινούς τύπους. Αλλά το πέρασμάτου από τη Βενετία και η εγκατάστασήτου στην Ισπανία τον αλλάζουν ρι-ζικά. Η ζωγραφική του σαφώς μαρτυ-ράει την προέλευσή του, π.χ. σε

παραλλαγές χρωματικής ή στην περί-φημη επιμήκυνση των προσώπων καιτων σωμάτων. Αλλά τα αριστουργή-ματα της ισπανικής εποχής «Η ταφήτου κόμητος Οργκάθ», «Οι απόψειςτου Τολέδου», «Η κυρία με τη γούνα»είναι αδύνατα και αδιανόητα στο Βυ-ζάντιο ή στη Κρήτη του 17ου αιώνα. Οι σημερινοί Βυζαντινοκάπηλοί μαςδεν στέκονται μια στιγμή να αναρωτη-θούν γιατί ο Δομήνικος Θεοτοκόπου-λος έπρεπε να εγκατασταθεί στηνΙσπανία και να γίνει El Greco; Το Βυ-ζάντιο και η εποχή της Τουρκοκρατίαςμας προσφέρουν το παράδειγμα ενόςμεταελληνικού πολιτισμού που έχεικάποια γνώση της αρχαιότητας σεσχέση με αυτήν, αλλά που μένει καθη-λωμένη σε μια μιμητική, εξωτερική καιάγονη σχέση με την παράδοση.Τέλος, έρχομαι στο σύγχρονο ελληνικόδράμα. Τα κεντρικά στοιχεία του ελ-ληνικού δράματος είναι, από τη μιαμεριά, η τριπλή αναφορά που περιέχειγια μας η παράδοση: Αναφορά στουςαρχαίους Ελληνες, αναφορά στο Βυζά-ντιο, αναφορά στη λαϊκή ζωή καικουλτούρα, όπως αυτή δημιουργήθηκεστους τελευταίους αιώνες του Βυζα-ντίου και κάτω από την Τουρκοκρα-τία. Από την άλλη μεριά, ηαντιφατική και, θα μπορούσε να πεικανείς, ψυχοπαθολογική σχέση μας μετον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, πουπεριπλέκεται ακόμα περισσότερο απότο γεγονός ότι ο πολιτισμός αυτός έχειμπει εδώ και δεκαετίες σε μια φάσηέντονης κρίσης και υποβόσκουσας απο-σύνθεσης.

21

sodeia.net ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015

Η διπλή και ταυτόχρονη αναφοράστην αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο,που αποτέλεσε το επίσημο «πιστεύω»του νεοελληνικού κράτους και του πο-λιτιστικού κατεστημένου της χώραςοδήγησε και οδηγεί σε αδιέξοδο, κατάπρώτο και κύριο λόγο διότι οι δυο αυ-θεντίες που επικαλείται βρίσκονται σεδιαμετρική αντίθεση μεταξύ τους. Οαρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι πο-λιτισμός ελευθερίας και αυτονομίας,που εκφράζεται στο πολιτικό επίπεδοστην πολιτεία ελεύθερων πολιτών πουσυλλογικά αυτοκυβερνώνται και στοπνευματικό επίπεδο με την ακατά-παυστη επαναστατική ανανέωση καιαναζήτηση. Ο βυζαντινός πολιτισμόςείναι πολιτισμός θεοκρατικής ετερονο-μίας, αυτοκρατορικού αυταρχισμούκαι πνευματικού δογματισμού. ΣτοΒυζάντιο δεν υπάρχουν πολίτες, αλλάυπήκοοι του αυτοκράτορα, ούτε στο-χαστές, μόνο σχολιαστές ιερών κειμέ-νων. Η προσπάθεια συνδυασμού καισυμφιλίωσής τους δεν μπορούσε παράνα νεκρώσει κάθε δημιουργική προ-σπάθεια και να οδηγήσει σε ένα στείροσχολαστικισμό, όπως αυτός που χαρα-κτήριζε το πνευματικό κατεστημένοτης χώρας επί ενάμισυ σχεδόν αιώναμετά την ανεξαρτησία και που επανα-λάμβανε τα χειρότερα μιμητικά στοι-χεία του Βυζαντίου. Καθ’ όσο ξέρω, είμαστε ο μόνος λαόςμε μεγάλο πολιτιστικό παρελθόν πουπρόσφερε στον κόσμο το γελοίο καιθλιβερό θέαμα προσπάθειας τεχνητήςεπαναφοράς της γλώσσας που μιλιό-ταν πριν από 25 αιώνες. Ούτε οι Ιτα-

λοί προσπάθησαν να ξανα- ζωντανέ-ψουν τα λατινικά, ούτε οι Ινδοί τασανσκριτικά. Και είναι εξίσου χαρα-κτηριστικό ότι ενώ η Δυτική Ευρώπη,στους δυο περασμένους αιώνες εγέν-νησε δεκάδες λαμπρούς ελληνιστές,μόνο τρία ονόματα έχουμε που μπο-ρούν να σταθούν αχνά στο ίδιο επί-πεδο με αυτούς: Τον Κοραή, τονΒερναρδάκη και τον Συκουτρή, τονοποίο Συκουτρή οδήγησε χαρακτηρι-στικά σε αυτοκτονία ο φθόνος και τομίσος των κηφήνων του εν ΑθήνησιΠανεπιστημίου. Περηφανευόμαστε ότι είμαστε απόγο-νοι των αρχαίων, αλλά για να μάθουμετι έλεγαν και τι ήταν οι αρχαίοι πρέπεινα προσφύγουμε σε ξένες εκδόσεις καισε ξένες μελέτες. Αυτή η ίδια στάσηέκανε ασφαλώς επίσης αδύνατη τη γο-νιμοποίηση της λαϊκής παράδοσης καιτη μεταφορά της στο χώρο της έντε-χνης παιδέιας, με εμφατική εξαίρεσητην ποίηση. Αρκεί να σκεφτεί κανείςότι ο τεράστιος μουσικός πλούτος τηςλαϊκής μουσικής σε μελωδίες, ρυθμούς,κλίμακες και όργανα έμεινε νεκρός σταχέρια των νεοελλήνων συνθετών, όπωςέμεινε άχρηστος και ο αρχιτεκτονικόςκαι διακοσμητικός πλούτος της λαϊκήςπαράδοσης.Τέλος, αυτή η αναφορά στα δύο μεγάλαπαρελθόντα, με τον αποστειρωτικότρόπο που ετέθη, είναι στη ρίζα της σχι-ζοφρενικής μας σχέσης με το δυτικοευ-ρωπαϊκό πολιτισμό, του συνδυασμούενός κακομοιριασμένου αισθήματος κα-τωτερότητας και μιας ψωροπερήφανηςκαι αστήρικτης αυθάδειας.

22

Έτσι παίρνουμε από τους ξένους τιςBMW, τις τηλεοράσεις, τα κατεψυγ-μένα, κλπ, κλπ, χωρίς να μιλήσω γιατα πακέτα Ντελόρ και τους βρίζουμεγια την υποδούλωσή τους στην τε-χνική και στον ορθολογισμό τους.Πράγματα που η Δύση βέβαια δεν πε-ρίμενε τους νεοφώτιστους ελληνορθό-δοξους για να τα κριτικάρει και να τακαταγγείλει η ίδια και που δεν απαλεί-φονται με μια ετήσια εκδρομή στοΆγιο Όρος.Φαντάζομαι ότι δεν περιμένετε απόμένα να δώσω συνταγές για το πώς θαμπορούσαμε να υπερβούμε αυτή τηδραματική βουβαμάρα που πολιτι-σμικά μας χαρακτηρίζει σήμερα. Γιαένα πράγμα είμαι βέβαιος: αυτό πουαπό την ελληνική ιστορία διαδόθηκε,γονιμοποίησε τον κόσμο και παραμέ-νει σημείο αναφοράς και πηγή έμπνευ-σης είναι η αρχαία ελληνικήδημιουργία και η ανάδυση μέσα από

αυτήν των ιδεών της αυτονομίας καιτης ελευθερίας. Αν η Δυτική Ευρώπημπόρεσε, με τη σειρά της, να μεγα-λουργήσει κι αυτή επί δέκα σχεδόν αι-ώνες, είναι και διότι μπόρεσε νασυγκροτήσει μέσα από τις δυο Αναγεν-νήσεις, την κλασσική εποχή, το Δια-φωτισμό και τις μετέπειτα εξελίξεις,μια σχέση δημιουργικού διαλόγου κιόχι μιμητικής επανάληψης με τα αρ-χαία ελληνικά σπέρματα. Για μας σή-μερα, αν είμαστε ικανοί να τονσυγκροτήσουμε, ένας τέτοιος διάλογοςπου προϋποθέτει και τη βαθειά γνώσηκαι το σεβασμό της λαϊκής μας παρά-δοσης δεν μπορεί παρά να είναι δι-πλός: και με τους αρχαίους και με τηντεράστια πολιτιστική κληρονομιά τηςΔυτικής Ευρώπης. Όπως το ανέφερα ήδη, και αυτός ο δυ-τικός πολιτισμός περνάει σήμερα μιαβαθειά κρίση που δεν ξέρουμε αν καιπότε θα μπορέσουν οι δυτικοί λαοί νατην ξεπεράσουν. Είτε το θέλουμε είτεδεν το θέλουμε, στο ίδιο καράβι είμα-στε μπαρκαρισμένοι κι εμείς και δενεννοώ τις οικονομικές και διπλωματι-κές διασυνδέσεις. Αν μπορέσουμε νααφομοιώσουμε δημιουργικά τον απέ-ραντο πολιτισμικό πλούτο που δημι-ούργησε η Δύση και που περιέχει έστωκαι ανεπαρκώς την αρχαία ελληνικήαναφορά, θα μπορέσουμε ίσως να μι-λήσουμε μια πραγματικά δική μαςγλώσσα και να παίξουμε την παρτίδαμας σε μια νέα πολιτιστική συμφωνία.Αλλιώς θα εξακολουθήσουμε να βρά-ζουμε στο ζουμί μας και να καλλιεργούμετην περιθωριακή μας ασημαντότητα.

23

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015sodeia.net

Το αρχαίο ελληνικό μυθιστόρημα και η γοητεία των Αιθιοπικών Της Αλεξάνδρας Γερακίνη

«Λίγα έργα μπορούν να συγκριθούν μετα Αιθιοπικά του Ηλιοδώρου στηνένταση και στο βάθος της επίδρασήςτους» . Πόσοι όμως γνωρίζουν τονΗλιόδωρο ο οποίος έζησε στις αρχέςτου 4ου αιώνα μ.Χ και είχαν τηντύχη ν’ απολαύσουν το αρτιότεροδείγμα του αρχαίου ελληνικού μυθι-στορήματος ως προς την πλοκή, τηναφηγηματική τεχνική, τη δραματικό-τητα, την κίνηση και το σασπένς; To θέμα των Αιθιοπικών; Το αγαπη-μένο θέμα του ιδεώδους ελληνικούμυθιστορήματος : ο αγνός έρωτας ανά-μεσα σε δύο νέους ανθρώπους διαφο-ρετικού φύλου, στη συγκεκριμένηπερίπτωση ανάμεσα σ’ ένα ευγενή Θεσ-σαλό και την αγαπημένη του, πριγκί-πισσα της Αιθιοπίας, η οποία θακατορθώσει να φτάσει στην πατρίδατης περνώντας από χίλια κύματα. ΟΗλιόδωρος πλάθει μια εξαιρετική ιστο-ρία νόστου κατά τη διάρκεια τηςοποίας οι δύο νέοι θα αντιμετωπίσουνανθρώπους που επιβουλεύονται τηζωή τους, θα ρισκάρουν τα πάντα γιατον έρωτα και την αγνότητα τους, θ’αναγκαστούν να ζήσουν χωριστά αλλάστο τέλος θα ζήσουν μαζί και ευτυχι-σμένοι υπερνικώντας όλα τα εμπόδιακαι τις δυσκολίες. Η αυλαία ανοίγει στα Αιθιοπικά μετρόπο εντυπωσιακό και υποβλητικό.Ένα πέπλο μυστηρίου καλύπτει τηνυπόθεση και ο αναγνώστης έρχεταιαντιμέτωπος με μία σειρά από αινίγ-

ματα και γρίφους για τη λύση τωνοποίων θα πρέπει να δείξει υπομονήκαι να περιμένει μέχρι τη μέση τουμυθιστορήματος . Η περίφημη εναρ-κτήρια σκηνή με τους ληστές να κοι-τούν αποσβολωμένοι το αποτρόπαιοθέαμα εισάγει μια σειρά από αφηγη-ματικές τεχνικές εκ των οποίων άλλεςείναι πρωτότυπες και άλλες δάνειααπό κλασικούς συγγραφείς.Ο Ηλιόδωρος ως άλλος Όμηρος αξιο-ποιεί με μαεστρία την τεχνική «inmedias res» και μόνο μέσα από τηναφήγηση του Καλάσιρη θα έρθουν στοφως όλα όσα έχουν προηγηθεί. Αλλάαυτό δεν θα γίνει πριν το τέλος τουπέμπτου βιβλίου και ίσως αυτή η τε-χνική να μην ήταν και τόσο επιτυχη-μένη, αν δεν είχε χρησιμοποιηθείαποτελεσματικά το τέχνασμα της πε-ριορισμένης αφηγηματικής οπτικήςπου με περίσσια άνεση αλλά καιτόλμη ο Ηλιόδωρος μεταφέρει στηντριτοπρόσωπη αφήγηση.Εγκιβωτισμοί και αναδρομές, μεταμ-φίεση ηρώων σε ζητιάνους, σκηνέςαναγνώρισης και αναγνωριστικά σημά-δια, συνθέτουν τη δομή ενός έργουσύνθετου και πολύπλοκου. Τα γνωστάθεματικά μοτίβα της Οδύσσειας δεναποκλείουν ωστόσο και την πρωτοτυ-πία από το έργο του Ηλιόδωρου: η αυ-λαία πέφτει στην Αιθιοπία και όχιστους Δελφούς όπου η Χαρίκλεια συ-νάντησε για πρώτη φορά τον Θεαγένη.Αλλά αυτή δεν είναι η μόνη έκ΄πληξη

24

διη

γημ

α

με την οποία έρχεται αντιμέτωποςο αναγνώστης. Ο Ηλιόδωρος μετα-κινεί τον αναγνώστη από το πα-ρελθόν στο παρόν, εισάγει στοιχείαπου επιφανειακά είναι άσχετααλλά στο βάθος άρρηκτα δεμένα,ανακυκλώνει χαρακτήρες και σχέ-σεις και παρά ταύτα δεν θυσιάζο-νται ούτε η ενότητα ούτε ησαφήνεια ούτε η αγωνία του ανα-γνώστη τον οποίο ο Ηλιόδωροςφροντίζει να κρατάει σε εγρή-γορση. Εκεί που νομίζουμε ότι όλακυλούν ήρεμα, νέα στοιχεία εισά-γονται και δίνουν τροφή για και-νούριες περιπέτειες που όμωςαναδεικνύουν τις ίδιες αξίες.Η βαθιά θρησκευτικότητα και ησωφροσύνη είναι οι αξίες που δε-σπόζουν σ’ όλο το έργο και κατευ-θύνουν τις σκέψεις και τις πράξειςτων ηρώων. Θείες δυνάμεις καθο-ρίζουν και δοκιμάζουν την ερω-τική σχέση των δύο νέων πουχαρακτηρίζεται από απόλυτη συμ-μετρία και αποτελεί τη βάση γιαμια σχέση γάμου και όχι μια σχέσηπαράλογου έρωτα στην οποία χά-νεται το μέτρο και το όριο. Η έμ-φαση που δίνει ο Ηλιόδωρος στηδιαφύλαξη του σώματος δεν ση-μαίνει σε καμία περίπτωση ότι ταΑιθιοπικά είναι έργο αντιερωτικό.Αντίθετα αναδεικνύεται η πίστηστο έτερο ήμισυ και η διαφύλαξητης αγνότητας ως κώδικας υψί-στης σημασίας στην ανθρώπινηζωή. Έχει σημασία βέβαια όχι μόνο τι

λέει ο Ηλιόδωρος αλλά και πώς τολέει και σύμφωνα με τον Winkler«ο Ηλιόδωρος παίζει με τα θεμε-λιώδη γνωρίσματα της γλώσσαςγια να μας κάνει να αντιλη-φθούμε ότι η λογοτεχνία είναι ένακειμενικό παίγνιο». Πρόκειται γιαέναν ιδιαίτερα λογοτεχνικό συγ-γραφέα που σύμφωνα με τονReardon έγραψε καταπληκτικάΕλληνικά. Το λεξιλόγιο του Ηλιόδωρου είναιευρύ, ασυνήθιστο, ποιητικό, υπο-βλητικό και με έντονες αποχρώ-σεις. Οι προτάσεις είναι μεγάλεςκαι σύνθετες όμως ο λόγος χαρα-κτηρίζεται από αξιοσημείωτη συμ-μετρία η οποία εξασφαλίζεταιμέσα από τη χρήση συντακτικώνκαι γραμματικών παραλληλισμών.Έντονη είναι η χρήση του ομοιο-τέλευτου, της αντίθεσης και τηςμεταφοράς που ίσως να προσδί-δουν στο έργο ύφος τεχνητό, πα-ραφορτωμένο και επίπλαστο αλλάτελικά δεν χάνεται ούτε το σφρί-γος ούτε η ζωντάνια και η παρα-στατικότητα. Το ύφος είναισοβαρό και μεγαλόπρεπο, ίσως καιπομπώδες ορισμένες φορές αλλάέτσι αρμόζει σ’ ένα έργο που δια-πνέεται από υψηλές αξίες που κα-θορίζονται από το άγρυπνο μάτιτης θείας πρόνοιας.Μπορεί το θέμα του Ηλιόδωρουνα είναι τετριμμένο και φτωχό,όμως τελικά η διαπραγμάτευσηείναι αυτή που μετράει. Σ’ αυτόακριβώς το σημείο ο Ηλιόδωρος

25

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015sodeia.netμ

ετα

φρα

ση

The tree has entered my hands, The sap has ascended my arms, The tree has grown in my breast- Downward, The branches grow out of me, like arms. Tree you are, Moss you are, You are violets with wind above them. A child - so high - you are, And all this is folly to the world.

Το δέντρο εισέβαλλε στα χέρια μουΟ χυμός του σκαρφάλωσε στα μπράτσα μουΤο δέντρο μεγάλωσε στο στήθος μου-Προς τα κάτω,τα κλαδιά μεγαλώνουν από μέσα μου σα μπράτσαΔέντρο είσαιΒρύο είσαι,είσαι οι βιολέτες που τις χαϊδεύει ο άνεμοςΈνα παιδί – τόσο ψηλό – είσαικι όλα αυτά ο κόσμος τα θεωρεί μια τρέλα.

A Girl | Ezra Pound

είναι μοναδικός: «ο Ηλιόδωροςθέλει να ενεργοποιήσει τον ανα-γνώστη και όχι να τον νικήσει, τοπαιχνίδι είναι συνεργατικό και όχιανταγωνιστικό. Ο στόχος του δενείναι απλώς να προκαλέσει το σοκ

και την έκπληξη αλλά να προσ-δώσει στον αναγνώστη ένα ενεργόερμηνευτικό ρόλο και να τον κα-ταστήσει φανταστικό συμμέτοχοστην ιστορία του Θεαγένη και τηςΧαρίκλειας».

Ελληνική απόδοση: Μαρία Ροδοπούλου

26

ΠοιητικόςΠοιητικός ΛΛόγοςόγος

πο

ιηση

Σαθρό χωράφιΠέρασαν πολλές εποχές,μας πρόλαβε η παλίρροια της ισοπέδωσης Και τα φορτηγά που ξεφορτώνουν σκλάβους την αυγήμας βρήκαν κρυμμένους στα φαγωμένα νύχιασαν τυφλοπόντικες που φτιάχνουνε μικρούς χωμάτινους τύμβουςΤι να σπείρεις στο σαθρό χωράφιαυριανά ψέματα μονάχα για να τραφούνε τα κοτσύφιαΚαι το σώμα κούφιο όχημα των ονείρων...Τα χελιδόνια θέλουν ουρανό και ένα ήσυχο δοκάρι στην στέγη έτσι αναπτύσσονται τα όνειρα κάτω από κεραμίδια με τιτιβίσματα πεινασμένων πουλιώνΑλλά ποιοι είμαστε εμείς να θέλουμε ουρανόόταν χτίσαμε κάτεργα πνιγμένα στο αίμα των παιδιών μας; Ματθαίος Ματθαιάδης / Μαρία Ροδοπούλου

Μια λέξη, άρτιο έργο (λ. αγάπη)

Ανθώ σε μία λέξη, με χείλη ξοδιασμένακι ως την αυγή ο ενικός, ευωδιάζει ύλημα, τσ’ αρχοντιάς η στολισιά, τα λαβωμένα πρέμναΚάθ’ έρωτας κρεμάται επί ξύλου, τον ΑπρίληΔημήτρης Δικαίος

27

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015π

οιη

ση

Με την αυγή Χαράζειο αυγερινός αναλάμπει λίγο πριν χαθείφωνούλες πουλιών αναγγέλλουν την ημέραη γάτα περπατά στην αυλή.Στο δωμάτιο εισχωρεί το φως από το παράθυρομε την πρώτη δροσιά του Απρίληστο ραδιόφωνο ψαλμοί της Μεγάλης Πέμπτηςεπί ξύλου κρεμάμενος Χριστόςνοσταλγίας κατάνυξηο καφές πικρός κατεβαίνει στα σωθικά μου.Ανάβω τσιγάροο καπνός διαλύεται σε κύκλουςαναπολώ τη νεότητακαι το όνειρο της ελευθερίας παραμένει ζωντανό.Αντώνης Στασινόπουλος | συλλογή «Το βρέφος», εκδ. Opportuna

Ιούδαςείναι τόσο άκακονα ζωγραφίζεις εικόνες χωρίς νόημαλόγου χάριν«έναν χιονάνθρωποπου ορθώνει με το αριστερό του χέριέναν αναμμένο φαλλόμπροστά στο αθώο πρόσωπο της εξουσίας»ή ακόμη«ένα δέντροσε πλήρη οργασμό ανθοφορίαςανάμεσα στις καμπύλες γραμμές του τραίνου»κι όμωςγια την απλή αυτή άσκηση των δακτύλωνθα κατηγορηθείςότι πρόδωσες τους δασκάλους σουαντί τριάκοντα λέξεωνΒασίλης Πολύζος | συλλογή «Ηλιακό Ποδήλατο», ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

28

πο

ιηση

ΠροφανέςΌπου ο λόγος σιγάζειτο φως υποστέλλεταιΔε νιώθεις μήτε φεγγάριμήτε σφυγμόμήτε ασέληνη νύχταπαρά μονάχα κενό κι ασυνέχειαΑπίθωσε λοιπόν το κενό σου αντίκρυκαι μίλα μαζί τουφτιάξε στο νου σου βαρκάκι και θάλασσακαι βγείτε μαζί αγκαλιά στ' ανοιχτά τηςΌπου ο λόγος ελαύνειτο φως σελαγίζειΤάκης Τσαντήλας από την συλλογή "Το όλον και το τίποτα της νοσταλγίας"

Επί ματαίωΛέξειςπαγιδευμένεςστους ιστούς των ημερώνγια να μένει αδιάβαστος ο θρήνοςτης μελλοθάνατης αγωνίαςΆλλωστε η σαρκοβόρααράχνη του χρόνουπάντα αδιαφορείγια τέτοιες ασήμαντες λεπτομέρειες αφήνοντας σαν τέλος μεγαλόπρεπα να αιωρείται άδειο το κέλυφοςτης μάταιης γραφής μας.Γιάννης Τόλιας

29

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015π

οιη

ση

Οι λάμπες των αιτημάτωνΚρεμασμένα ακούσματα συνειδήσεωντα μπουκωμένα μελτέμια των στοχασμώνσε ευχόδεντρα αποτελεσμάτωνεπιμένονταςμε το κρύσταλλο των γραμμάτωννα γρυλίζει στον άκμονα των σωμάτωναπαιτώντας το ζιβάγκο μιας νόησηςπου μπλέκεται η κουνουπιέρα των ορισμών…Πάντα στοιχισμένες οι λάμπες των αιτημάτων…Βάλη Τσιρώνη

Τα παιδιά μουΣτα παιδιά μου ποτέ δε μιλώ για τους κύκνουςΟύτε για αστέρια που πέφτουν απ’ τον ουρανόΜόνο τα μαθαίνω να μετρούν τις σκοτωμένες μέρεςΤους αμέτρητους θανάτους στα σχολικά βιβλίαΝα φτιάχνουν καραβάκια και μετά να τα σκίζουνΝα γίνονται παρανάλωμα στην αγκαλιά της άνοιξης.Με τα παιδιά μου συζητώ για ισορροπίες τρόμουΚάνω διάλογο με τον πρωτότοκο γιο μουΓια τις σφαίρες που τρύπησαν το κρεβάτι Βγάζω τα μάτια απ’ τις κούκλες της κόρης μουΚαι τις καίω μαζί με τις εφημερίδεςΤα εξασκώ στη δίκαιη κατανομή του πόνου.Τα παιδιά μου τα συντηρώ στις πιο δύσκολες συνθήκεςΜε αναπνευστήρα στην εντατική της νύχταςΜε υπολείμματα σπασμένων λέξεωνΠου έπεσαν στο πάτωμα απ’ τη βιβλιοθήκηΤους δίνω απόσταγμα φιλτραρισμένης μνήμηςΝα μην μπορούν να ερωτοτροπούν με το χρόνο.Για τα παιδιά μου είμαι ο ιδανικός πατέραςΚι ας μην είχα ποτέ παιδιά…Γιώργος Γκανέλης

30

πο

ιηση

Φθινοπωρινά βράδιαΤα υγρά του φθινόπωρου βράδια διψάει το χώμα.Αφυδατωμένη η γη σκεπάζει τον ουρανό.Οι άγονες ψυχές κιτρινισμένες και χλωμές ανάμεσα στις πέτρες ριζώνουν στη θλίψη.Οι σκιές χάνονται πίσω από τις μαραμένες λέξεις που φύτρωσαν και πέτρωσανστα γυμνά κλαδιά.Αιωρούνται οι σκιές.Απαγχονισμένες και αυτόχειρες, μη μπορώντας άλλο τον ήλιο μάταια να προσμένουν.Πως κατάντησε η ζωή μας με ίσκιους να ζει;Οι άνθρωποι μαζεύουν τις ρίζες τους.Κάποτε ίσως μετοικήσουν.Ανδρέας Πολυκάρπου

Δίχως τέλοςάρχισε να βρέχειδίχως τέλοςέσταζε ο χρόνοςπρόσωπα ληστών και αγίωνμάτια τυφλώνπου φυλάκισαν την αθωότηταγια πάντακραυγές χαμένων από λάθοςστα σκοτάδιαέβρεχε λάσπηκι άλλα τέτοια αντικείμεναΈφη Καλογεροπούλου

πο

ιηση

διανομηεντυπου

ΒιΒΛιο

Αντώνης Στασινόπουλος[Το βρέφος]

εκδόσεις OpportunaISBN: 978-960-553-024-2

Μαρία Ροδοπούλου[Μοναχικοί Πρωτόπλαστοι]

εκδόσεις ΑυτοέκδοσηISBN: 978-960-93-6638-0

ΜΑΡΤΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ 2015sodeia.net

[νεεσ αφιξεισ]ΑνοιΞη2015

31

ΑΘΗΝΑ Επίκαιρα - IANOS - Κλεψύδρα - Λε-μόνι - Πολιτεία - Πρωτοπορία - Χάρτες ΠΕΙ-

ΡΑΙΑΣ Νέος Κύκλος ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΙΑΝOS- Κεντρί - Μπαρμπουνάκης ΛΑΜΙΑ Κεντρί -Οιωνός ΜΥΤΙΛΗΝΗ Παπασωτηρίου - Χα-τζηδανιήλ ΠΑΡΟΣ Δημοτική ΒιβλιοθήκηΠαροικίας ΠΑΤΡΑ Πρωτοπορία - Πολύεδρο- Παπασωτηρίου ΣΠΕΤΣΕΣ Κέντρο Τύπου

συλ

λο

γη

πο

ιημ

Ατ

ων

συλ

λο

γη

πο

ιημ

Ατ

ων

Σκέψεις για το τέλοςΞάπλωσα δίπλα στο αμίλητο σώμα σου.Κοιμήθηκα, ξύπνησα μόνος.Το στόμα σου κλειστό,το σώμα σου αμίλητο.Ξέφτισες, είπες,γέλασα όταν το άκουσαμα όσο πέρναγε ο καιρόςτο γέλιο χάθηκεέγινε πίκρα, δηλητήριοκαθώς κοιμόμουνκαι ξυπνούσα μόνοςσε γεμάτο κρεβάτι.Ξεκίνησα τα ταξίδια του μυαλούπάλι από την αρχήμήπως και βρω μιαν άκρημια ψυχή να νοιάζεταιγιατί περνάνε τα χρόνιαη ζωή μου τελειώνειπάει καιρόςπου ήμουν νέοςκι ολοένα περισσότεροστοχάζομαι το θάνατο.Γρηγόρης Σακαλής

sodeia.net

Τέλος* 01/10/2009 ~ 31/05/2015 *

η ΣΟΔεΙΑ | ΣυΓκΟΜΙΔη ΓΡΑΜΜΑΤων κΑΙ Τεχνων, αποτέλεσε αυ-τοχρηματοδοτούμενη κίνηση για την έντυπη λογοτεχνία στην ελλάδα καιιδιότυπη εκδοτική φόρμα από το 2009 με σκοπό την ελεύθερη (και άνευαντιτίμου ή συνδρομής, δωρεών, pay pal και λοιπών εισπρακτικών τε-χνασμάτων), διακίνηση πνευματικού υλικού σε έντυπη και ψηφιακή έκ-δοση χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση για συγγραφείς και γιααναγνώστες. η αποδοχή του εγχειρήματος και η αλλαγή προς αυτή τηφιλοσοφία υπήρξε ραγδαία και από τις δύο πλευρές στην εξαετή πα-ρουσία μας στα βιβλιοπωλεία. επομένως, το εγχείρημα “σοδειά” ήταν ένα λογοτεχνικό πείραμα, τεσ-σάρων ανθρώπων, με σταθερή τρίμηνη περιοδικότητα καθώς εισήγαγεγια πρώτη φορά, τη δωρέαν έντυπη λογοτεχνία στην ελλάδα μέσω τηςριζοσπαστικής εκδοτικής φόρμας που προαναφέραμε. η “σοδειά” δεθα έχει συνεχιστές. Το παρόν τεύχος, είναι το τελευταίο. ωστόσο η Αρχήέγινε. Ένας νέος κύκλος ερασιτεχνικής και αμιγώς ανεξάρτητης έκδοσηςγια τη λογοτεχνία, μόλις καταγράφηκε!

ομάδα έκδοσης & διαχείρισης εντύπου