Ενότητα 1.3

- 15 -

Γ΄Λυκείου: <Άνθρωπος και υγεία><Ενότητα 1.3>

Διάκριση των αμυντικών μηχανισμών σε εξωτερικούς και εσωτερικούς και σε μη ειδικούς και ειδικούς.

Γενικά Θέματα

Το αίμα είναι ο βασικότερος παράγοντας οργάνωσης της άμυνας. Μηχανισμοί μη ειδικής άμυνας.

Μηχανισμοί ειδικής άμυνας.

Λεμφικά όργανα. Λεμφοκύτταρα.

Εξωτερικοί. Εσωτερικοί

Πρωτογενής ανοσοβιολογική απόκριση. Δευτερογενής ανοσοβιολογική απόκριση. Ενεργητική ανοσία.

Χυμική ανοσία. Κυτταρική ανοσία.

Παθητική ανοσία. AIDS.

1.

2.

3.a.b.

4.a.b.

5.6.7.8.9.10.11.

Σχολικό εγχειρίδιο. Κείμενα και Web Sites για μελέτη

Σημειώσεις από την παράδοση. www.ibrain.gr

1.2.3.

Εξωτερικοί μηχανισμοί άμυνας. Λέξεις κλειδιά

Εσωτερικοί μηχανισμοί άμυνας. Αίμα. Πολυδύναμα αιμοποιητικά κύτταρα. Μη ειδική άμυνα. Δέρμα. Σμήγμα. Λιπαρά οξέα. Ιδρώτας. Γαλακτικό οξύ και λυσοζύμη. Βλεννογόνοι. Βλέννα. Βλεφαριδοφόρο επιθύλιο. Υδροχλωρικό οξύ. Βλεννογόνος επιπεφυκότα. Δάκρυα. Λυσοζύμη. Σάλιο. Λυσοζύμη. Φαγοκύτταρα. Ουδετερόφιλα. Μονοκύτταρα. Μακροφάγα. Φλεγμονή. Ινώδες. Πυρετός. Αντιμικροβιακές ουσίες. Προπερδίνη. Συμπλήρωμα. Ιντερφερόνες. Ανοσία. Αντιγόνο. Πρωτογενή λεμφικά όργανα. Δευτερογενή λεμφικά όργανα. Β-λεμφοκύτταρα. Πλασματοκύτταρα. Τ-λεμφοκύτταρα.

Αντισώματα-ανοσοσφαιρίνες.

Τ-βοηθητικά λεμφοκύτταρα. Τ-κυτταροτοξικά λεμφοκύτταρα. Τ-κατασταλτικά λεμφοκύτταρα. Κύτταρα μνήμης. Β-μνήμης, Τ-μνήμης.

Μεταβλητή-σταθερή περιοχή. Ελαφριές-βαριές αλυσίδες.

Αντιγόνα ιστοσυμβατότητας. Αντιγονοπαρουσιαστικά κύτταρα.

Πρωτογενής ανοσοβιολογική απόκριση.

Χυμική ανοσία. Κυτταρική ανοσία. Δευτερογενής ανοσοβιολογική απόκριση. Ενεργητική ανοσία. Εμβόλιο. Παθητική ανοσία. Ορός αντισωμάτων. AIDS. HIV.Ρετροϊός. ΑΖΤ-DCC.

1.2.3.4.5.6.7.8.9.10.11.12.13.14.15.16.17.18.19.20.21.22.23.24.25.26.27.28.29.30.31.32.33.34.35.36.37.38.39.40.41.42.43.44.45.46.47.48.49.

Να περιγράψετε δυο χαρακτηριστικά που κάνουν τους μηχανισμούς της ειδικής άμυνας να ξεχωρίζουν από αυτούς της μη ειδικής άμυνας. (μονάδες 8-Γενικά-2005)

Ερωτήσεις Εξετάσεων (Γενικών - Ενιαίων Λυκείων)

Να περιγράψετε πώς ο βλεννογόνος της αναπνευστικής οδού συνιστά αποτελεσματικό φραγμό στην είσοδο μικροβίων στον ανθρώπινο οργανισμό. (μονάδες 8- Γενικά 2009)

Με ποιους τρόπους μπορεί να μεταδοθεί ο HIV που προκαλεί την ασθένεια AIDS; (μονάδες 6 Γενικά 2007)

Ποιες ουσίες παράγονται από τους αδένες του δέρματος και ποια η δράση τους; (μονάδες 7-Γενικά-επαναληπτικές-2004)Ένα από τα συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνεται η φλεγμονή, μετά τον τραυματισμό του δέρματος από αιχμηρό αντικείμενο και την είσοδο παθογόνων μικροοργανισμών, είναι ο πόνος. Που οφείλεται το σύμπτωμα αυτό; 9μονάδες 5-Γενικά-2004)

Ποιες προφυλάξεις πρέπει να παίρνει ο άνθρωπος, για να περιοριστεί η μετάδοση της ασθένειας AIDS; (μονάδες 8 Γενικά-επαναληπτικές-2005) Σε ποια κατηγορία ιών ανήκει ο ιός HIV; (μονάδες 2) Να περιγράψετε τη δομή του ιού HIV. (μονάδες 7) Ποιες κατηγορίες ανθρώπινων κυττάρων προσβάλλει ο ιός HIV; (μονάδες 3) (Γενικά 2009)

Με ποιους τρόπους το δέρμα εμποδίζει αποτελεσματικά την είσοδο των μικροοργανισμών στον οργανισμό; (μονάδες 7-Γενικά 2006)

Ποιες λειτουργίες επιτελούν τα Τ λεμφοκύτταρα; (μονάδες 9 Γενικά-2002) Να αναφέρετε τους ρόλους των αντισωμάτων. (μονάδες 4 Γενικά-2002)Να εξηγήσετε το ρόλο των μακροφάγων κυττάρων στην άμυνα του ανθρώπινου οργανισμού. (μονάδες 9 Γενικά-2001Ένας άνθρωπος μολύνεται από ένα παθογόνο βακτήριο που παράγει μια εξωτοξίνη. Στον άνθρωπο αυτό δεν εκδηλώνεται ασθένεια. Να εξηγήσετε τους πιθανούς λόγους για τους οποίους ο άνθρωπος αυτός δε νοσεί. (μονάδες 12 Γενικά-2002)

Όταν ο ανθρώπινος οργανισμός μολύνεται από παθογόνους μικροοργανισμούς μπορεί να εμφανίσει πυρετό. 1. Με ποιους τρόπους μεταδίδονται οι παθογόνοι μικροοργανισμοί στον άνθρωπο; (μονάδες 9 Γενικά 2007)

2. Ποιες είναι οι πύλες εισόδου των παθογόνων μικροοργανισμών στο ανθρώπινο σώμα; (μονάδες 4 Γενικά 2007)

3. Με ποιους τρόπους ο πυρετός συμβάλλει στην αντιμετώπιση μιας γενικευμένης μικροβιακής μόλυνσης; (μονάδες 12 Γενικά 2007) Όταν μια ξένη προς τον ανθρώπινο οργανισμό ουσία (αντιγόνο) εισέρχεται σε αυτόν, τότε ο οργανισμός μπορεί να αντιδράσει και με μηχανισμούς ειδικής άμυνας, παράγοντας εξειδικευμένα κύτταρα και κυτταρικά προϊόντα (αντισώματα) 1. Ποιοι παράγοντες μπορούν να δράσουν ως αντιγόνα; (μονάδες 8-Γενικά 2008)

2. Ποια είναι τα πρωτογενή και ποια τα δευτερογενή λεμφικά όργανα του ανοσοβιολογικού συστήματος και που πραγματοποιείται η ανοσοβιολογική απόκριση; (μονάδες 8-Γενικά 2008)

3. Κάθε αντίσωμα συνδέεται εκλεκτικά με το συγκεκριμένο αντιγόνο που προκάλεσε την παραγωγή του. Ποια είναι το αποτέλεσμα της σύνδεσης αντιγόνου-αντισώματος; (μονάδες 9-Γενικά 2008)

Α. Ένας άνθρωπος τρυπήθηκε από σκουριασμένο καρφί και κινδυνεύει να μολυνθεί από το βακτήριο του τετάνου. Στο συγκεκριμένο άνθρωπο χορηγήθηκε αντιτετανικός ορός, που περιέχει αντισώματα έναντι του συγκεκριμένου βακτηρίου. 1. Τι τύπος ανοσίας επιτυγχάνεται με τη χορήγηση αντιτετανικού ορού;

2. Με ποιους άλλους τρόπους επιτυγχάνεται φυσιολογικά ο παραπάνω τύπος ανοσίας;

Β. Στην περίπτωση που τα αντισώματα παράγονται από τον ίδιο τον οργανισμό ενός ανθρώπου έναντι οποιουδήποτε αντιγόνου, τι τύπος ανοσίας επιτυγχάνεται (μονάδες 3) και με ποιους τρόπους μπορεί να ενεργοποιηθεί ο ανθρώπινος οργανισμός για αυτόν τον τύπο ανοσίας; (μονάδες 12-Γενικά 2006) Το σύνδρομο της επίκτητης ανοσοβιολογικής ανεπάρκειας (AIDS) το οποίο προκαλείται από τον ιό HIV, αποτελεί ένα από τους μεγαλύτερους κινδύνους για την παγκόσμια υγεία. 1. Ποια είδη κυττάρων του ανθρώπου προσβάλλει ο ιός HIV (μονάδες 6) και για ποιο λόγο προσβάλλει αυτά τα κύτταρα; (μονάδες 2-Γενικά-επαναληπτικές-2004)

2. Πως (μονάδες 4) και πότε γίνεται η διάγνωση του HIV (μονάδες 2-Γενικά-επαναληπτικές-2004)

3. Με ποιους τρόπους επιμηκύνεται αρκετά ο χρόνος επιβίωσης των ασθενών με AIDS; (μονάδες 6 -Γενικά-επαναληπτικές-2004)

4, Είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί ο ιός HIV σήμερα με εμβολιασμό (μονάδα 1); Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. (μονάδες 4 -Γενικά-επαναληπτικές-2004) Ο ανθρώπινος οργανισμός μολύνεται από τους παθογόνους μικροοργανισμούς και αντιμετωπίζει αυτές τις μολύνσεις με διάφορους μηχανισμούς όπως ο πυρετός, η φλεγμονή. η παραγωγή αντισωμάτων κ.α. α) Με ποιους τρόπους ο πυρετός προστατεύει τον οργανισμό μας από τους παθογόνους μικροοργανισμούς; (μονάδες 9) β) Να αναφέρετε ονομαστικά τα στάδια της φλεγμονής και να εξηγήσετε τη χρησιμότητα δημιουργίας του ινώδους. (μονάδες 8)γ) Ένας άνθρωπος μολύνεται για πρώτη φορά από ένα παθογόνο μικροοργανισμό. Μετά από δυο μήνες, εκτίθεται για δεύτερη φορά στον ίδιο μικροοργανισμό. Πως ονομάζεται η ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού, μετά από κάθε έκθεση στο συγκεκριμένο αντιγόνο; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ των δυο αυτών αντιδράσεων, ως προς το χρόνο παραγωγής των αντισωμάτων; (μονάδες 8 Γενικά-2000)Ένας άνθρωπος μολύνεται από ένα είδος παθογόνου βακτηρίου, το οποίο παράγει μια τοξίνη και του προκαλεί ασθένεια. α. Σε ποιος κατηγορίες διακρίνονται οι τοξίνες και πως απειλούν την υγεία του ασθενούς; (μονάδες 8) β. Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να ικανοποιεί μια ασθένεια για να θεωρηθεί λοιμώδης; (μονάδες 9) γ. Για την αντιμετώπιση του παθογόνου βακτηρίου χορηγήθηκε στον ασθενή αντιβιοτικό. Με ποιους μηχανισμούς δρουν τα αντιβιοτικά; (μονάδες 8)(4ο Θέμα Γενικά 2009)Ένας άνθρωπος μολύνεται ταυτόχρονα από ένα είδος βακτηρίου και από ένα ιό με συνέπεια να ασθενεί. Ο οργανισμός του παράγει αμέσως αντισώματα εναντίον του βακτηρίου, ενώ αντισώματα κατά του ιού παράγονται με καθυστέρηση.

1. Για ποιο είδος αντιγόνου ενεργοποιείται η πρωτογενής και για ποιο η δευτερογενής ανοσοβιολογική απόκριση. (μονάδες 4)

2. Να περιγράψετε τη διαδικασία με την οποία ενεργοποιούνται τα λεμφοκύτταρα που αντιμετωπίζουν αποκλειστικά τον ιό. (μονάδες 12)

3. Ποια είναι η διαφορά και ποια η ομοιότητα στη δομή των αντισωμάτων που εξουδετερώνουν το βακτήριο, με τη δομή των αντισωμάτων που εξουδετερώνουν τον ιό; (μονάδες 9) (Επαν. Γενικά 2009)

1.

2.3.

4.

5.

6.

7.8.9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

www.ibrain.grΔημοσθένης Καρυοφύλλης

Ενότητα 1.3 Λίστες-mind maps

- 16 -

Γ΄Λυκείου: <Άνθρωπος και υγεία><Ενότητα 1.3>

www.ibrain.grΔημοσθένης Καρυοφύλλης

Άμυνες

Μη ειδική

Παρεμπόδιση εισόδου

Δέρμα

Κεράτινη στοιβάδα

Μη παθογόνοι μικροοργανισμοί

ΙδρώταςΓαλακτικό οξύ

Λυσοζύμη

Σμήγμα Λιπαρά οξέα

Βλεννογόνοι

Βλέννα

Αναπνευστικού Βλεφαριδοφόρο επιθύλιο

Στομάχου Υδροχλωρικό οξύ

Επιπεφυκότα Δάκρυα Λυσοζύμη

Στόματος Σάλιο Λυσοζύμη

Αντιμετώπιση μετά την είσοδο

ΦαγοκυττάρωσηΜονοκύτταρα Μακροφάγα

Ουδετερόφιλα

Φλεγμονή

Πυρετός

Αντιμικροβιακές ουσίες

Συμπλήρωμα

Προπερδίνη

Ιντερφερόνες

Ειδική Ανοσοβιολογική απόκρισηΧυμική ανοσία

Κυτταρική ανοσία

ΆμυνεςΜη ειδικήΠαρεμπόδιση εισόδου

ΔέρμαΚεράτινη στοιβάδαΜη παθογόνοι μικροοργανισμοίΙδρώταςΓαλακτικό οξύΛυσοζύμη

ΣμήγμαΛιπαρά οξέα

ΒλεννογόνοιΒλένναΑναπνευστικούΒλεφαριδοφόρο επιθύλιο

ΣτομάχουΥδροχλωρικό οξύ

ΕπιπεφυκόταΔάκρυαΛυσοζύμη

ΣτόματοςΣάλιοΛυσοζύμη

Αντιμετώπιση μετά την είσοδοΦαγοκυττάρωσηΜονοκύτταραΜακροφάγα

ΟυδετερόφιλαΦλεγμονήΠυρετόςΑντιμικροβιακές ουσίεςΣυμπλήρωμαΠροπερδίνηΙντερφερόνες

ΕιδικήΑνοσοβιολογική απόκριση

Χυμική ανοσίαΚυτταρική ανοσία

1.a.

i.1.2.

3.a.b.

4.a.

ii.1.2.

a.

3.a.

4.a.

i.5.

a.i.

b.i.

1.a.

2.ii.iii.iv.

1.2.3.

2.a.

i.ii.

Αντιγόνα

Μικροοργανισμός

Τμήμα μικροοργανισμού

Τοξίνες

Γύρη

Φαρμακευτικές ουσίες

Συστατικά τροφών

Κύτταρα από άλλους οργανισμούς

Ορός από άλλους οργανισμούς

ΑντιγόναΜικροοργανισμόςΤμήμα μικροοργανισμούΤοξίνεςΓύρηΦαρμακευτικές ουσίεςΣυστατικά τροφώνΚύτταρα από άλλους οργανισμούςΟρός από άλλους οργανισμούς

1.2.3.4.5.6.7.

8.

Κύτταρα ανοσοβιολογικού (Λεμφοκύτταρα)

Τ λεμφοκύτταρα

Τ-βοηθητικά

Τ-κυτταροτοξικά

Τ-κατασταλτικά

Τ-μνήμηςΤ-βοηθητικά μνήμης

Τ-κυτταροτοξικά μνήμης

Β λεμφοκύτταραΠλασματοκύτταρα

Μνήμης

Κύτταρα ανοσοβιολογικού (Λεμφοκύτταρα)

Τ λεμφοκύτταραΤ-βοηθητικάΤ-κυτταροτοξικάΤ-κατασταλτικάΤ-μνήμηςΤ-βοηθητικά μνήμηςΤ-κυτταροτοξικά μνήμης

Β λεμφοκύτταραΠλασματοκύτταραΜνήμης

1.a.b.c.d.

i.ii.

2.a.b.

Λίστες και mind maps των βασικών εννοιών της ενότητας 1.3