Βιολογία-Γενικής Παιδείας-Μάιος-2011

Βιολογία Γενικής Παιδείας Γ΄Λυκείου2011• Εξετάσεις Ιουνίου • Θέματα με ενδιαφέρον

Δημοσθένης Καρυοφύλλης • email: [email protected] 1

1o ΚεφάλαιοΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ

Photo: Λεμφοκύτταρο μολυσμένο από τον ιό HIV. Cartoon: παραγωγή ιντερφερονών.

1) Να περιγράψεις την αντίδραση του οργανισμού όταν η εξωτερική θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη από τους 36,6οC. (ή κάτι τέτοιο...)

Υπόδειξη: σελ 9-‐10 σχολ. “Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ομοιοστατικού ... αποτρέπει την αύξηση της θερμοκρασίας του.”

Παραλλαγή: Με ποιο(ους) τρόπο(ους) συμμετέχει ο ιδρώτας στη διατήρηση της ομοιόστασης του ανθρπωπου;

Υπόδειξη: Υπάρχουν δυο επίπεδα δράσης του ιδρώτα: α) στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος (απάντηση όπως και στο προηγούμενο ερώτημα), β) με την παραγωγή λυσοζύμης και γαλακτικού οξέος συμμετέχει στην άμυνα του οργανισμού, σελ 31 σχολ.

2) Με ποιους τρόπους διαταράσσεται η ομοιόσταση και τι μπορεί να προκληθεί από τη διαταραχή της;

Υπόδειξη: σελ 10 σχολ. “Κάθε διαταραχή της ομοιόστασης μπορεί να προκαλέσει την ... ακόμη και στο θάνατο.”

3) Τι είναι τα δερματόφυτα; Δημοσθένης Καρυοφύλλης • email: [email protected] 2

mailto:[email protected]


Υπόδειξη: σελ 13 σχολ. “Τα δερματόφυτα αποτελούν μια ειδική ... ερυθρότητα και έντονο κνησμό.”

4) Τι είναι τα ενδοσπόρια, ποιοι οργανισμοί τα παράγουν και ποιος είναι ο ρόλος τους;

Υπόδειξη: σελ 13-‐14 σχολ. “Σε αντίξοες συνθήκες, όπως σε ... βλαστάνουν δίνοντας το καθένα ένα βακτήριο.”

5) Μόλυνση -‐ λοίμωξη. Ορισμοί. Υπόδειξη: σελ 23 σχολ.

6) Υιοθέτηση και τήρηση των κανόνων προσωπικής και δημόσιας υγιεινής για την αποφυγή μετάδοσης ασθενειών. (ή κάτι τέτοιο...)

Υπόδειξη: σελ 24-‐25 σχολ. “Η υιοθέτηση και τήρηση των κανόνων ... η χρήση προφυλακτικού κατά τη σεξουαλική επαφή.”

7) Ποιος είναι ο βασικότερος παράγοντας οργάνωσης της άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού;

Υπόδειξη: σελ 31 σχολ. “Το αίμα, τόσο με τα έμμορφα συστατικά του ... που αποτελεί το κέντρο αιμοποίησης.”

8) Με ποιους μηχανισμούς το δέρμα παρεμποδίζει την είσοδο των παθογόνων μικροοργανισμών στο εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος;

Υπόδειξη: σελ 31-‐32 σχολ. “ Το δέρμα εμποδίζει αποτελεσματικά την είσοδο των μικροβίων ... και εμποδίζουν την εγκατάστασή τους σε αυτή.”

9) Ποια είναι η δράση των μακροφάγων στην άμυνα του ανθρώπινου οργανισμού;

Υπόδειξη: Τα μακροφάγα συμμετέχουν: α) στη μη ειδική άμυνα ως φαγοκύτταρα (σελ 32-‐33 σχολ “Τα φαγοκύτταρα ενεργοποιούνται ... αντιμετωπίζονται και οι ιοί.” ) και β) στην ενεργοποίηση των βοηθητικών Τ-‐λεμφοκυττάρων κατά το 1ο στάδιο της πρωτογενούς ανοσοβιολογικής απόκρισης (σελ 37 σχολ “Αρχικά, με την εμφάνιση του παθογόνου ... του αντιγόνου είναι τα βοηθητικά Τ-‐λεμφοκύτταρα.”). Δημοσθένης Καρυοφύλλης • email: [email protected] 3



10) Ποια είναι τα συμπτώματα της φλεγμονής και πως προκαλούνται;

Υπόδειξη: σελ 33 σχολ. “Η φλεγμονώδης αντίδραση η απλά φλεγμονή, ... προκαλώντας τοπικό οίδημα (πρήξιμο)”.

11) Με ποιους τρόπους συμβάλλει ο πυρετός στην αντιμετώπιση των παθογόνων μικροοργανισμών;

Υπόδειξη: σελ 33-‐34 σχολ. “

12) Ποιος μηχανισμός μη ειδικής άμυνας ενεργοποιείται μόνο όταν εισέλθει ένας ιός στον ανθρώπινο οργανισμό; (ή κάτι τέτοιο ... δράση ιντερφερονών)

Υπόδειξη: σελ 34 σχολ. “Στην περίπτωση των ιών δρα ένα επιπλέον μηχανισμός ... είναι ανίκανος να πολλαπλασιαστεί.”

13) Μόλυνση από ιό και α) μη ειδική άμυνα μόνο για ιό -‐ βλέπε ερώτηση 12, β) δράση πυρετού (σελ 33-‐34 σχολ.) γ) δευτερογενής ανοσοβιολογική απόκριση και κύτταρα μνήμης (SOS: Βοηθητικά Τ-‐λεμφοκύτταρα μνήμης, κυτταροτοξικά Τ-‐λεμφοκύτταρα μνήμης, Β-‐λεφοκύτταρα μνήμης).

14) Ποιες προφυλάξεις πρέπει να παίρνει ο άνθρωπος, για να περιοριστεί η μετάδοση του AIDS;

Υπόδειξη: σελ 47-‐48 σχολ. “...είναι εμφανές ποιες προφυλάξεις πρέπει να παίρνει ... προφυλακτικού κατά τη σεξουαλική επαφή.”

15) Πως γίνεται η διάγνωση της ασθένειας σε άτομο που έχει μολυνθεί από το ιό HIV;

Υπόδειξη: σελ 48 σχολ. “ Η διάγνωση της νόσου γίνεται είτε ... με τα αντισώματα που έχουν παραχθεί γι΄αυτόν.

16) Ενας άνθρωπος μολύνεται ταυτόχρονα από δυο μικροοργανισμούς, τον Α (ιός) και το Β (βακτήριο). Οι καμπύλες των αντισωμάτων εναντίον των δυο μικροοργανισμών σε συνάρτηση με το χρόνο δίνονται παρακάτω.




Α) Να χαρακτηρίσεις το είδος της ανοσοβιολογικής απόκρισης για κάθε μικροοργανισμό (1γενής για το Β και 2γενής για τον Α). Να δικαιολογήσεις την απάντησή σου. (βλέπε θεωρία και αιτιολογήσεις από το επαναληπτικό φυλλάδιο)

Β) Ποια κύτταρα του ανοσοβιολογικού συστήματος ενεργοποιούνται εναντίον του μικροοργανισμού Α; (Είναι 2γενής απόκριση, άρα ενεργοποιούνται τα κύτταρα μνήμης και συγκεκριμένα βοηθητικά Τ-‐λεμφοκύτταρα μνήμης, κυτταροτοξικά Τ-‐λεμφοκύτταρα μνήμης, Β-‐λεμφοκύτταρα μνήμης)

Γ) Ποια κύτταρα παράγουν τα αντισώματα; (Τα Β-‐λεμφοκύτταρα και συγκεκριμένα τα πλασματοκύτταρα)

Δ) Ποιος μηχανισμός μη ειδικής άμυνας και ποιος ειδικής άμυνας θα ενεργοποιηθεί εναντίον του μικροοργανισμού Α, αλλά όχι του Β μετά την μόλυνση του ανθρώπου από αυτούς; (μη ειδικής άμυνας: ιντερφερόνες, ειδικής άμυνας: κυτταρική ανοσία με τα κυτταροτοξικά Τ-‐λεμφοκύτταρα)




2o ΚεφάλαιοΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ποικιλία οργανισμών σε ένα φυσικό οικοσύστημα.

17) Ποιοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται ως καταναλωτές και πως διακρίνονται σε τάξεις;

Υπόδειξη: σελ 70 σχολ. “Στους καταναλωτές, τους οργανισμούς δηλαδή ... τρέφονται με άλλα σαρκοφάγα.”

18) Να αναφέρεις τις προϋποθέσεις για την ύπαρξη ενός οικοσυστήματος.

Υπόδειξη: σελ 71-‐72 σχολ. “Η διατήρηση των οικοσυστημάτων, όπως και κάθε ... διαθέσιμα στους οργανισμούς ενός οικοσυστήματος.”

19) Για ποιους λόγους δεν είναι εύκολη η κατάταξη των καταναλωτών στα τροφικά επίπεδα;

Υπόδειξη: σελ 77 σχολ. “ Η κατάταξη των οργανισμών στα τροφικά επίπεδα δεν είναι ... σε ώριμο βάτραχο, γίνεται εντομοφάγος.”

20) Βιογεωχημικοί κύκλοι Α) ορισμός. σελ 84 σχολ. “Οι επαναλαμβανόμενες κυκλικές πορείες ... και χημικών διαδικασιών.”




Β) Ρόλος μικροοργανισμών στον κύκλο του αζώτου. Υπόδειξη: σελ 86 σχολ. Αναφέρεις : α) αζωτοδεσμευτικά βακτήρια, β) αποικοδομητές, γ) νιτροποιητικά βακτήρια, δ) απονιτροποιητικά βακτήρια.

Γ) Νιτροποίηση -‐ Απονιτροποίηση σελ 86 σχολ. “Η αμμωνία που συγκεντρώνεται στο έδαφος ... το οποίο επιστρέφει στην ατμόσφαιρα.”

21) Κύκλος του νερού στην ξηρά. Εναλλακτικά: κύκλος του νερού σε ένα χερσαίο οικοσύστημα.

Υπόδειξη: σελ 89 σχολ. “... το τμήμα του κύκλου που αφορά την ξηρά, ... επιφανειακή απορροή από το χερσαίο περιβάλλον.”

22) Παρόλο που τα μεσογειακά οικοσυστήματα μπορούν να ανακάμψουν σε λιγότερο από 10 χρόνια μετά από μια πυρκαγιά σε κάποιες περιπτώσεις το οικοσύστημα δεν ανακάμπτει. Να αναφέρεις ποιες είναι αυτές οι περιπτώσεις.

Υπόδειξη: σελ 101-‐102 σχολ. Μπορείς να αρχίσεις με: “Τα μεσογειακά οικοσυστήματα μπορούν να ανακάμψουν ... φωτιάς κ.α. Αλλά η βασική απάντηση είναι: “Δυστυχώς όμως οι μηχανισμοί αυτοί ... επιχειρούνται ανασταλτικές επεμβάσεις όπως η βόσκηση.”

23) Ποιο είναι το κριτήριο για την απειλή που συνιστά ένας ρύπος για το περιβάλλον;

Υπόδειξη: σελ 103 σχολ. “Στις περισσότερες περιπτώσεις κριτήριο για ... αδρανοποιείται με μεγαλύτερο ρυθμό από ό,τι εισάγεται στο οικοσύστημα.”

24) Οξινη βροχή. Α) Πως προκαλείται το φαινόμενο της όξινης βροχής; Β) Ποιες είναι οι επιπτώσεις της όξινης βροχής;

Υπόδειξη: σελ 107 σχολ.

25) Βιοσυσσώρευση. σελ 109-‐110 σχολ. (βλέπε και επόμενη ερώτηση-‐θέμα)




26) Σημείωση: θα υπάρχουν 2-‐3 από τις ερωτήσεις. Σε ένα χερσαίο οικοσύστημα οι διάφοροι πληθυσμοί σχηματίζουν το παρακάτω τροφικό πλέγμα:

α) Να γράψεις τις τροφικές αλυσίδες. (υπάρχουν 8 τροφικές αλυσίδες)

β) Ποιοι οργανισμοί ανήκουν σε δυο τουλάχιστον τροφικά επίπεδα; (αρουραίοι 2ο και 3ο, κουνάβια 3ο και 4ο, αλεπούδες 3ο, 4ο και 5ο)

γ) Αν στο συγκεκριμένο οικοσύστημα έγινε αύξηση του αριθμού των αρουραίων, εξαιτίας μιας μετανάστευσης από γειτονικό οικοσύστημα, τι θα συμβεί στους πληθυσμούς των αλεπούδων και των βολβών; (αύξηση των αλεπούδων, μείωση των βολβών)

δ) Αν η βιομάζα των ακρίδων είναι 1.000kg ποια θα είναι η βιομάζα των φιδιών; (100kg -‐ θυμήσου την αιτιολόγηση: μεταφορά του 10%, απώλειες, πράξεις βλέπε και το επαναληπτικό φυλλάδιο με τις αιτιολογήσεις) Αν η βιομάζα κάθε φιδιού είναι 100g πόσα φίδια θα υπάρχουν στο οικοσύστημα; (100.000g συνολική βιομάζα φιδιών/100g βιομάζα ενός φιδιού=1000 φίδια)

ε) Αν η ενέργεια στο τροφικό επίπεδο των ακρίδων είναι 40kJ/kg πόση είναι η συνολική ενέργεια του επιπέδου των φιδιών; (40kJ/kg x 1.000kg=40.000kJ η συνολική ενέργεια στις ακρίδες. Μεταφέρεται το 10% στα φίδια -‐SOS αιτιολόγηση-‐ άρα 40.000/10=4.000kJ η συνολική ενέργεια στα φίδια.) Πόσες είναι οι απώλειες ενέργειας κατά τη μεταφορά από τις ακρίδες στα φίδια; (απώλειες=90% ενέργειας ακρίδων=90% x 40.000kJ= 36.000kJ)

στ) Αν στο συγκεκριμένο οικοσύστημα έγινε ψεκασμός στην αγριάδα με ένα μη βιοδιασπώμενο παρασιτοκτόνο (ή εντομοκτόνο) να εξηγήσεις γιατί η συγκέντρωσή του είναι στα φίδια (σαρκοφάγα) είναι 10 φορές μεγαλύτερη από ότι στις ακρίδες (φυτοφάγα).

Υπόδειξη: Είναι το φαινόμενο της βιοσυσσώρευσης σελ 109-‐110 σχολ. για τα γενικά και σελ 110 σχολ. (τελευταία παράγραφος) “Ας παρακολουθήσουμε όμως πως αποτυπώνεται ποσοτικά η αύξηση ... αυξάνεται καθώς πηγαίνουμε σε ανώτερα τροφικά επίπεδα.” για την εξήγηση της διαφοράς στη συγκέντρωση. Δημοσθένης Καρυοφύλλης • email: [email protected] 8



3o ΚεφάλαιοΕΞΕΛΙΞΗ

Εφαρμογή του μειξιολογικού κριτηρίου. Οι τρεις αυτοί οργανισμοί δεν ανήκουν στο ίδιο είδος.

27) Τι είναι ο πληθυσμός; Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο πληθυσμός ως ταξινομικό κριτήριο των οργανισμών; Ποια είναι η θεμελιώδης μονάδα ταξινόμησης των οργανισμών;

Υπόδειξη: Ορισμός πληθυσμού. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ταξινομικό κριτήριο γιατί δεν έχει αυστηρά όριο. Θεμελιώδης μονάδα ταξινόμησης είναι το είδος. σελ 121 σχολ. “...δηλαδή ένα σύνολο ατόμων που μπορούν να αναπαραχθούν επειδή...Για το σκοπό αυτό επινοήθηκε η έννοια του είδους.”

28) Πως ορίζεται το είδος σύμφωνα με το μειξιολογικό κριτήριο; (θέμα το 2010) Ποιους περιορισμούς έχει αυτός ο ορισμός; Με ποιο άλλο κριτήριο μπορεί να οριστεί το είδος;

Υπόδειξη: Ορισμός είδους με το μειξιολογικό κριτήριο. (θέμα το 2010)

Δεν εφαρμόζεται σε είδη που αναπαράγονται μονογονικά. Ορισμός του είδους με το τυπολογικό κριτήριο. σελ 121-‐ 122 σχολ. “Το είδος περιλαμβάνει το σύνολο των διαφορετικών πληθυσμών που αναπαράγονται ...κοινά μορφολογικά και βιοχημικά χαρακτηριστικά ομαδοποιούνται στο ίδιο είδος.”




29) Ποιος είναι ο ορισμός του είδους με το τυπολογικό κριτήριο; Με ποιο τρόπο μπορούν να συγκροτηθούν ανώτερες ταξινομικές βαθμίδες;

Υπόδειξη: Ορισμός είδους με το τυπολογικό κριτήριο. Ανώτερες ταξινομικές μονάδες: γένος, οικογένεια, τάξη, κλάση, φύλο. σελ 122 σχολ. “...το τυπολογικό κριτήριο, δηλαδή το κριτήριο της ομοιότητας μεταξύ των οργανισμών. ...οι τάξεις μια κλάση, οι κλάσεις ένα φύλο.”

30) Σύμφωνα με το παρακάτω γενεαλογικό δένδρο α) ποια ζευγάρια οργανισμών είναι εξελικτικά πιο κοντινά η γάτα και ο λύγκας ή ο άνθρωπος και ο γίββωνας; β) Ποια ζευγάρια οργανισμών απέχουν περισσότερο εξελικτικά ο γορίλας και ο λύγκας ή ο γορίλας και ο κροκόδειλος; Να αιτιολογήσεις την απάντησή σου.

Υπόδειξη: α) Η γάτα και ο λύγκας είναι πιο κοντά εξελικτικά γιατί έχουν κοινό πρόγονο, ενώ ο πρόγονος του ανθρώπου και του γίββωνα είναι πιο πίσω στον εξελικτικό χρόνο. β) Περισσότερο απέχουν ο γορίλας και ο κροκόδειλος γιατί η τομή των κλάδων τους, σύμφωνα με το δένδρο είναι πολύ πίσω τον εξελικτικό χρόνο, ενώ ο πρόγονος του γορίλα και του λύγκα είναι πιο πρόσφατος.

31) Να περιγράψεις με ποιο τρόπο ερμηνεύεται η εξέλιξη των οργανισμών σύμφωνα με τη θεωρία του Λαμάρκ.

Υπόδειξη: σελ 123-‐124 σχολ. “Η άποψη του Λαμάρκ είναι ότι η άβια ύλη ... ενός είδους που είναι διαφορετικό από το αρχικό.”

32) Μια από τις θεμελιώδεις γενικεύσεις στη βιολογία είναι η Θεωρία της Εξέλιξης, που ερμηνεύεται με βάση τη φυσική επιλογή. Τι είναι η φυσική επιλογή και πως συνοψίζεται ως θεωρία;

Υπόδειξη: Ορισμός φυσικής επιλογής. σελ 126 σχολ. “Η διαδικασία με την οποία οι οργανισμοί που είναι περισσότερο προσαρμοσμένοι στο περιβάλλον ... φυσική




επιλογή.” 4 παρατηρήσεις-‐3 συμπεράσματα. σελ 125-‐126 σχολ. “Η θεωρία της φυσικής επιλογής μπορεί να συνοψιστεί σε 4 βασικές παρατηρήσεις ... να οδηγήσει στην εμφάνιση ενός νέου είδους.”

33) Να δείξεις με ένα παράδειγμα τη χρονική ή τοπική δράση της φυσικής επιλογής.

Υπόδειξη: Χρονική δράση: το παράδειγμα του βιομηχανικού μελανισμoύ και της Biston betularia. σελ 129-‐130 σχολ. “Ενα πολύ γνωστό παράδειγμα δράσης της φυσικής επιλογής ... συχνότητα το χρωματισμό τους στις επόμενες γενιές από τις ανοιχτόχωμες.” Τοπική δράση: απάντηση ερώτησης 8.

34) Σε δυο γειτονικά νησιά υπάρχουν πληθυσμοί της πεταλούδας Biston betularia που έχουν και τις δυο παραλλαγές του χρωματισμού. Στο πρώτο νησί υπάρχουν δένδρα με ανοιχτόχρωμους κορμούς ενώ στο άλλο τα δένδρα έχουν σκουρόχρωμους. Να περιγράψεις τη δράση της φυσικής επιλογής στους πληθυσμούς του εντόμου σε κάθε νησί. Εχει η δράση της φυσικής επιλογής το ίδιο αποτέλεσμα σε κάθε νησί; (όπως το 4ο θέμα του 2010.)

Υπόδειξη: Οπως και στην προηγούμενη ερώτηση ... σελ 129-130 σχολ. Στο νησί με τους ανοιχτόχρωμους κορμούς δένδρων πολυπληθέστερες είναι οι ανοιχτόχρωμες πεταλούδες οι θηρευτές τις διέκριναν πιο δύσκολα και έτσι είχαν περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης, άρα και μεταβίβασης του χαρακτηριστικού στις επόμενες γενιές, από αυτές με το σκούρο χρώμα. Στο νησί με τους σκούρους κορμούς δένδρων η δράση της φυσικής επιλογής είναι διαφορετική. Οι σκουρόχρωμες είναι δυσδιάκριτες και αυτές έχουν πλέον το προσαρμοστικό πλεονέκτημα. (όπως το 4ο θέμα του 2010.)

35) Με ποιο τρόπο ερμηνεύει η θεωρία της φυσικής επιλογής του Δαρβίνου το μήκος του λαιμού των καμηλοπαρδάλεων και με ποιο τρόπο η θεωρία του Λαμάρκ;

Υπόδειξη: σελ 131 σχολ. “Οι καμηλοπαδάλεις δημιουργήθηκαν από οργανισμούς ... Ο μακρύς λαιμός κληροδοτήθηκε στους απογόνους και αποτέλεσε χαρακτηριστικό του είδους τους.”

Παραλλαγή: ερμηνεία του βιομηχανικού μελανισμού ή άλλου χαρακτηριστικού (π.χ. ανθεκτικότητα των βακτηρίων σε αντιβιοτικά κ.λ.π.) με χρήση των θεωριών της φυσικής επιλογής και της θεωρίας του Λαμάρκ. Υπόδειξη: Προσαρμόζεις το κείμενο του σχολικού ανάλογα (χρησιμοποιείς τις ίδιες εκφράσεις).




36) (3ο Θέμα -‐ Εσπερινά -‐ 2001)

1. Σε μια βραχονησίδα του Αιγαίου, ένας πληθυσμός από αγριοκάτσικα διατηρεί σταθερό τον αριθμό των ατόμων του παρά το γεγονός ότι κάθε χρόνο γεννιούνται πολλά νέα άτομα. Πώς εξηγείτε, με βάση τη θεωρία του ∆αρβίνου, τη διατήρηση των ατόμων του πληθυσμού σε σταθερό αριθμό;

2. Τι παρατηρείτε στον πληθυσμό των αγριο-‐ κάτσικων όσον αφορά την ομοιομορφία των ατόμων και πώς σχετίζετε την παρατήρησή σας με τις διαδικασίες της φυσικής επιλογής;

3. Ο βασικός περιοριστικός παράγοντας στη παραπάνω βραχονησίδα, είναι η ξηρασία. Μια φιλοζωική οργάνωση εγκαθιστά στο νησί ποτίστρες και μεταφέρει τακτικά σ' αυτές γλυκό νερό. Τι θα συμβεί -‐βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα-‐ στον αριθμό των ατόμων του πληθυσμού και γιατί;




Βιολογία-Γενικής Παιδείας-Μάιος-2011

Documents

Transcript of Βιολογία-Γενικής Παιδείας-Μάιος-2011