European Expression - Issue 61

Εκδοτικό Σημείωμα................................................................................................5Νίκος Γιαννής

ΕΙΡΗΝΗΓια την αιώνια ειρήνη ............................................................................................6Ιμμάνουελ ΚαντΗ Διεθνής Δικαιοσύνη προχωράει .........................................................................9Διονύσης ΓουσέτηςΕυραραβία ............................................................................................................10The economistGod Re-Floods Middle East .................................................................................12Η άρνηση του θανάτου ........................................................................................13Θανάσης ΤριαρίδηςΕσείς είστε που παραγγείλατε έναν πολυπολικό κόσμο;, ....................................14Τίμοθι Γκάρτον Ας Το Πολυδιάστατο Θεϊκό Σύμφωνο - Διαθήκη στη Σκέψη του Johannes Althusius ... 16Ντάνιελ Tz. Ελάζαρ (μετάφραση: Ντένια Μόρφη)Είναι ο φεντεραλισμός μια λύση για την ειρήνη στη Μέση Ανατολή ..................27Νίκος ΓιαννήςΣέλαμ θα πει εβραϊκά «ειρήνη», Από το βιβλίο «ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΓΗ» του Ηλία Βενέζη ..30

ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ & ΣΥΝΤΑΓΜΑ

Κοινωνία Πολιτών και τοπική κοινωνία ..............................................................32Χρίστος Σ. ΑλεξόπουλοςΚοινωνία Πολιτών (συνταγματική αναγνώριση), ................................................34Αντώνης ΜακρυδημήτρηςΣυνταγματική κατοχύρωση της Κοινωνίας Πολιτών, ..........................................34Λίνα ΠαπαδοπούλουΚοινωνία των Πολιτών, μη κυβερνητικές οργανώσεις και Σύνταγμα, ...............38Νίκος ΧλέπαςΑναθεώρηση του Συντάγματος και κοινωνία των πολιτών,.................................39Γιώργος ΠαπαδημητρίουΗ Αναδιάταξη του Δημόσιου Χώρου και η Κοινωνία των Πολιτών, ..................40Σωτήρης Κούκιος

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ

Dialogue, debate, democracy: Greece’s gift, Europe’s challenge, .......................42José Manuel Barroso Ευρωπαϊκός Διαγωνισμός για τα δικαιώματα του παιδιού, .................................44Αθηνά ΜπάηΦοιτητική Εξέγερση : Ελλάς Γαλλία συ-μωρία, .................................................46Nίκος Κομσέλης

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ

Το «Διεθνές Πανόραμα» στην Πάτρα, «...συνεργασία για το όνειρο..» .............47«Παιδιά εν δράσει», Creativity 3, Love Creativity ..............................................47Η «άμεση δημοκρατία» κέρδισε το στοίχημα ......................................................48Τα νέα της «Έκφρασης» .......................................................................................49

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 61 • 2ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2006

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α �

EΥΡΩΠΑΪΚΗ EΚΦΡΑΣΗ Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Υ

έΤΟΣ ΙδΡΥΣΗΣ: 1989 • ISSN: 1105-8137 • 5 ΕΥΡΩ • ΧΡΟΝΟΣ 17 • ΤΕΥΧΟΣ 61 • ΑΠΡΙΛΙΟΣ-ΜΑΙΟΣ-ΙΟΥΝΙΟΣ 2006

ΙδΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚδΟΤΗΣ:"ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΠΟΛΙ-ΤΙΚΗ-ΕΚΦΡΑΣΗ-ΘΕΣΜΟΙ", Μη Κερδοσκοπικό ΣωματείοΟμήρου 54 - Αθήνα - 106 72Τηλ.: +30 210 3643224Fax: +30 210 3646953E-mail: [email protected]://www.ekfrasi.gr

ΚΩδΙΚόΣ ΕΝΤύΠΟΥ: 1413

ΕΚδΟΤΗΣ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΣΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ:Νίκος Γιαννής

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ:Αθηνά Μπάη

δΙΕΥΘΥΝΣΗ:Κατερίνα Ανδρωνά

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ: Χρίστος ΑλεξόπουλοςTimothy Garton Asδιονύσης ΓουσέτηςNίκος ΚομσέληςΣωτήρης ΚούκιοςΛουκάς ΚυριακόπουλοςΑντώνης ΜακρυδημήτρηςΝτένια ΜόρφηΑθηνά ΜπάηΓιώργος ΠαπαδημητρίουΛίνα ΠαπαδοπούλουΘανάσης ΤριαρίδηςΝίκος Χλέπας

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚδΟΣΗΣ:«ΗΛΙΑΙΑ»

�


c o N T E N T S

EvropAIkI EkFrASSI q u A r T E r l y E d I T I o N o N E u r o p E A N I S S u E SFirst published: 1989 • ISSN: 1105-8137 • Euro 5 • yEAr 17 • vol. 61 • AprIl - MAy - JuNE 2006

proprIETor - EdITIoN:"European Society, politics, Expres-sion, Institutions", non profit Mak-ing company54 omirou St., Athens 106 72Tel.: +30 210 3643224Fax: +30 210 3646953E-mail: [email protected]://www.ekfrasi.gr

EdITor - puBlISHEr By lAW:Nicos yannis

puBlISHING dIrEcTor:ATHINA BAI

dIrEcTIoN:katerina Androna

coNTrIBuTorS in this issue:

christos AlexopoulosΤimothy Garton Asdionysis GousetisNikos komselisSotiris koukiosloukas kyriakopoulosAntonis Makrydimitrisdenia MorphiAthina BaiGiorgos papadimitrioulina papadopoulouThanassis TriaridisNikos chlepas

TEcHNIcAl AdvISor:Hiliaia

Editorial ..................................................................................................................5

PEACE

For the eternal peace ..............................................................................................6Emmanuel KantThe International Justice goes forward ..................................................................9Dionysis GousetisEuroarabia ............................................................................................................10The economistGod Re-Floods Middle East .................................................................................12The refusal of death ..............................................................................................13Thanassis TriaridisΙs it you who ordered a multi-polar world; ..........................................................14Timothy Garton AsThe Multidimensional Divine Pact - Will in Johannes Althusius’ thinking, Daniel J.Elazar, (translation: Denia Morfi) .........................................................16Is it Federalism a solution in the Middle East? ....................................................27Nicos YannisSelam means in jewish “peace”, From the book «AMERICAN GROUND» of Ilia Venezi .30

CIVIL SOCIETY AND CONSTITUTION

Civil Society and local society .............................................................................32Christos S. AlexopoulosCivil Society (constitutional recognition) ............................................................34Antonis MakrydimitrisThe constitutional consolidation of the civil Societ .............................................34Lina PapadopoulouCivil Society, Non Governmental Organisations and Constitution ......................38Nikos ChlepasRevision of Constitution and civil society ...........................................................39Giorgos PapadimitriouThe Recomposition of public space and the civil society ....................................40Sotiris Koukios

EUROPEAN UNION

Dialogue, debate, democracy: Greece’s gift, Europe’s challenge ........................42José Manuel BarrosoEuropean Competition for the rights of child.......................................................44Athina BaiStudents’ Revolt: Greece France ..........................................................................46Nicos Komselis

PRESENTATIONS

The “International Panorama” in Patras, “… collaboration for the dream..” ......47 “Children in action “, Creativity 3, Love Creativity ............................................47The “direct democracy” won the bet ....................................................................48European Expression news ..................................................................................49

�


Ο φεντεραλισμός στον δρόμο για την ειρήνη

Γράφει ο Νίκος Γιαννής

Ε Κ δ Ο Τ Ι Κ Ο Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α

Σέλαμ θα πει εβραϊκά ειρή-νη. Ο πόλεμος στον Λίβανο επαναφέρει το θέμα της ανα-ζήτησης της ειρήνης, όχι μιας απλής ανακωχής, από την

πλευρά του φεντεραλισμού. Καθώς μας λέει ο Immanuel kant «Σύμφωνα με τη λογική, για να βγουν τα κράτη από την άνομη, ως προς τη μεταξύ τους σχέση, κατάσταση που όλο πολέμους συνεπά-γεται, άλλος τρόπος δεν υπάρχει παρά να παραιτηθούν από την άγρια (άνομη) ελευθερία τους, όπως ακριβώς έκαναν οι άνθρωποι ως άτομα, να συμμορφωθούν με δημόσιους αναγκαστικούς νόμους και να συστήσουν ένα διαρκώς διευρυ-νόμενο κράτος εθνών (civitas gentium), το οποίο θα συμπεριλάβει, τέλος, όλους τους λαούς της γης».

Μετά το 1989 εξαπλώνεται σταδιακά σε όλο τον κόσμο η ιδέα της ανοιχτής κοινωνίας με χαρακτηριστικά τον οικο-νομικό ανταγωνισμό, την ελευθερία, τη δημοκρατία, τα ατομικά δικαιώματα και την κοινωνία πολιτών. Το άτομο και η επι-δίωξη του συμφέροντος, νομιμοποιούνται από τη φύση τους και όχι κατά παραχώ-ρηση από την κρατική εξουσία, η οποία παύει να είναι ολοκληρωτική και πανί-σχυρη. Η αντιπροσωπευτική δημοκρα-τία, χωρίς αυστηρή εφαρμογή των νόμων και χωρίς συνείδηση πολίτη των πολλών, καταλήγει να είναι τυραννία. Ουδείς άρ-χων τυγχάνει εκ προοιμίου εμπιστοσύνη κατά τη διαχείριση εξουσίας. Το άτομο συνυφαίνεται άρρηκτα με την ατομική ευθύνη εν ισονομία και ισοτιμία. Σε αυτό το περιβάλλον οι συγκεντρωτικές και ιε-ραρχικές αντιλήψεις εξασθενίζουν ενώ η φεντεραλιστική οργάνωση και η κοινωνία πολιτών ενδυναμώνονται. Ιδιωτική και δημόσια σφαίρα γεφυρώνονται διαμέσου του εθελοντισμού και των μη κυβερνητι-κών φορέων. Ενώ σε πολλά σημεία του κόσμου όπου βασίλευαν ολοκληρωτικά

καθεστώτα και επικρατούσαν συνθήκες οικονομικής εξαθλίωσης, η ανοιχτή κοι-νωνία έχει επιτρέψει ριζική αλλαγή του σκηνικού, στην ευρύτερη Μέση Ανατολή η κατάσταση έχει επιδεινωθεί εξαιτίας και του ισλάμ.

έτσι, ενώ μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1990, αναζητείτο η συμβίωση ετερό-θρησκων ή αντιμαχόμενων κοινοτήτων στη Μέση Ανατολή, η ειρήνη σήμερα παραμένει εξαιρετικά εύθραυστη αφού τώρα κυριαρχούν αντιλήψεις διαχωρι-σμού. Αυτές τροφοδοτούνται από την ισχυρή επιρροή της θρησκείας στην πολι-τική, την οικονομική ανέχεια, την έλλειψη ελευθερίας, τον συγκεντρωτισμό και την προσπάθεια επιβολής, έτσι παράγεται ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και ευμετά-βολο σκηνικό. Το «αραβούργημα» αυτό δεν ευνοεί τον φεντεραλισμό κι ας είναι αυτός η μόνη προοπτική για μια βιώσιμη ειρήνη.

Η Πολιτική του Johannes Althusius παρουσιάζεται για πρώτη φορά σε ελληνι-κή μετάφραση. Συγκροτεί κατ’ ουσία μια θεωρία για την πραγματική ειρήνη. Πρό-κειται για μια περιεκτική θεώρηση του ομοσπονδιακού ρεπουμπλικανισμού, που έχει τις ρίζες του στη σκοπιά της διαθήκης για την ανθρώπινη κοινωνία. Παρουσιάζει μια θεωρία περί δόμησης πολιτεύματος, βασισμένη στην πολιτεία ως ένα σύνθε-το πολιτικό σύνδεσμο που καθιερώνεται από τους πολίτες μέσω των πρωταρχικών τους συνδέσμων και έχοντας ως γνώμονα τη συγκατάθεση, παρά ένα κατεστημένο κράτος, το οποίο επιβάλλεται από κάποιο κυρίαρχο άρχοντα ή από μια ελίτ. «όταν (και δεν μπορεί να γίνει διαφορετικά στο πολίτευμα αυτό) ζητηθεί η συναίνεση των πολιτών προκειμένου να αποφασισθεί εάν είναι επιβεβλημένος ή όχι ο πόλεμος, τίποτε δεν είναι φυσικότερο από το να το σκεφθούν πολύ σοβαρά, προτού αρχί-σουν ένα τέτοιο άσχημο παιχνίδι, αφού με

τη συναίνεση τους φορτώνονται όλες τις ταλαιπωρίες του πολέμου…..» (Ι.Καντ).

Πάντοτε ένας μπαμπούλας, γράφει ο Θανάσης Τριαρίδης που «θα έρθει να σκοτώσει και να βιάσει τις μανάδες και τις γυναίκες μας» είναι το όργανο της απαραίτητης χειραγώγησης. Και ελάχι-στοι σκέφτονται πως ο Μπαμπούλας δεν είναι τίποτε άλλο από έναν άλλον στρατό εκπαιδευμένο στο μίσος και στον θάνατο παρόμοια με τον δικό μας. Για να συμπλη-ρώσει ο Η.Βενέζης «Οι κουάκεροι ήταν αληθινά ειρηνικά πλάσματα του Θεού. δεν παίρναν ποτές όρκο, δε σήκωναν απάνω τους ποτές άρματα, δε δέχονταν ποτές να κάνουν πόλεμο και να σκοτώ-σουν άνθρωπο. Θέλαν να μην υπάρχου-νε αξιωματούχοι της Εκκλησίας, γιατί ο καθένας, λέγαν, μπορεί να επικοινωνήσει απευθείας με το Θεό.

όσο αργά και ατελή κι αν είναι τα πρώτα βήματά της, υπογραμμίζει ο δ.Γουσέτης, η διεθνής δικαιοσύνη απο-τελεί -για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία- την ελπίδα στον αγώνα κατά της ατιμωρησίας. Η φιλολογία ότι παραπέ-μπεται ο Μιλόσεβιτς αλλά όχι ο Μπους, ότι η διεθνής δικαιοσύνη είναι δικαιο-σύνη των νικητών κλπ., ξεχνάει ότι η ανθρωπότητα προχωράει με βήματα κι όχι με άλματα. όποτε αποτολμήθηκαν επαναστατικά άλματα, ακολούθησαν διορθωτικές παλινδρομήσεις, όπως π.χ. στη γαλλική και στη ρώσικη επανάστα-ση. Πιστεύω πως ήδη, οι ανά τον κόσμο χασάπηδες έχουν ένα σοβαρό λόγο να ξανασκέφτονται τις σφαγές πριν τις πραγματοποιήσουν.

Για να θυμηθούμε τέλος τον Θουκυ-δίδη «Αξιέπαινοι είναι εκείνοι που είναι λιγότερο άδικοι απ’ όσο επιτρέπει η δύνα-μή τους». Με το αφιέρωμα αυτό θελήσα-με η Ευρωπαϊκή έκφραση να προσθέσει εναλλακτικά εναύσματα για την ειλικρινή επιδίωξη της ειρήνης.

Ε Ι Ρ Η Ν Η�


Η μετάφραση αυτού του έργου του Ι. Κάντ έγινε από τη γερμανική γλώσ-σα (τίτλος πρωτοτύπου: Zum ewigen Frieden) και από την Άννα Πόταγα. Δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στα ελ-ληνικά και στην Ελλάδα μόλις το 1992 από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Στην Ευρωπαϊκή Έκφραση δημοσιεύουμε τα δύο πρώτα άρθρα του δευτέρου κεφα-λαίου. Είναι το πρώτο κείμενο το οποίο δακτυλογράφησε η Αλκμήνη Γιαννή, μαθήτρια 11 χρονών.

Κεφάλαιο δεύτεροΠεριλαμβάνει τα οριστικά άρθρα

για την αιώνια ειρήνη μεταξύ κρατών.

Η κατάσταση ειρήνης μεταξύ ανθρώπων, οι οποίοι ζουν δίπλα - δί-πλα, δεν είναι η φυσι-κή κατάσταση (status

naturalis), η οποία είναι, αντίθετα, κα-τάσταση πολέμου, δηλαδή, αν και όχι πάντα κατάσταση ανοιχτών εχθρο-πραξιών, μόνιμη όμως απειλή για το ξέσπασμα τους. Πρέπει λοιπόν να θεσπισθεί, εφόσον η απουσία τέτοιων εχθροπραξιών δεν αποτελεί και εγγύ-ηση ειρήνης. Και προτού μια τέτοια εγγύηση δοθεί από τον ένα γείτονα στον άλλο (πράγμα που μόνο σε έν-νομο καθεστώς είναι δυνατό να γίνει), ο καθένας μπορεί να μεταχειρίζεται ως εχθρό όποιον τον προκαλεί.

ΠΡΩΤΟ ΟΡΙΣΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΑ ΕΙΡΗΝΗ

«Το πολιτειακό καθεστώς κάθε κράτους θα είναι ρεπουμπλικανικό»

Το καθεστώς, το οποίο έχει θε-σπισθεί σύμφωνα, πρώτον, με τις αρχές της ελευθερίας των

μελών μιας κοινωνίας (ως ανθρώπων), δεύτερον, τις βασικές αρχές εξάρτη-σης όλων από μια και μοναδική κοινή νομοθεσία (ως υπηκόων) και τρίτον, το νόμο της ισότητας των ιδίων (ως πολιτών) -το μοναδικό το οποίο απορ-ρέει από την ιδέα του πρωταρχικού συμβολαίου, πάνω στην οποία πρέπει να στηρίζεται η δίκαιη νομοθεσία ενός λαού- είναι το ρεπουμπλικανικό1. Αυτό είναι λοιπόν, όσον αφορά το δίκαιο, εκείνο το οποίο αυτό καθεαυτό απο-τελεί αρχικά τη βάση όλων των μορ-φών πολιτεύματος και απομένει πλέον το ερώτημα εάν είναι και το μόνο το οποίο μπορεί να οδηγήσει στην αιώνια ειρήνη. Αλλά το ρεπουμπλικανικό πο-λίτευμα, εκτός από την αγνότητα της καταγωγής του, διότι πηγάζει από την ολοκάθαρη πηγή της έννοιας του δι-καίου, διαθέτει συνάμα και την προο-πτική του επιθυμητού αποτελέσματος, δηλαδή της αιώνιας ειρήνης, της οποί-ας είναι η βάση. όταν (και δεν μπορεί

� republikanisch: ο όρος υποδηλώνει εδώ κάθε αβασίλευτο καθεστώς, όχι κατ’ ανάγκην δημοκρατικό

να γίνει διαφορετικά στο πολίτευμα αυτό) ζητηθεί η συναίνεση των πολι-τών προκειμένου να αποφασισθεί εάν είναι επιβεβλημένος ή όχι ο πόλεμος, τίποτε δεν είναι φυσικότερο από το να το σκεφθούν πολύ σοβαρά, προτού αρχίσουν ένα τέτοιο άσχημο παιχνίδι, αφού με τη συναίνεση τους φορτώνο-νται όλες τις ταλαιπωρίες του πολέμου (δηλαδή αποφασίζουν να πολεμήσουν οι ίδιοι, να συνεισφέρουν από την πε-ριουσία τους στα έξοδα του πολέμου, να αποκαταστήσουν με μόχθο την ερήμωση που αφήνει πίσω του ο πό-λεμος και, για να ξεχειλίσει το κακό, να αναλάβουν τέλος οι ίδιοι το βάρος ενός ουδέποτε αποσβενόμενου χρέ-ους -λόγω επικείμενων, συνεχώς νέων πολέμων- που κάνει πικρή και αυτή ακόμη την ειρήνη). Αντίθετα, σε ένα καθεστώς, όπου οι υπήκοοι δεν είναι πολίτες, το οποίο επομένως δεν είναι ρεπουμπλικανικό, ο πόλεμος είναι το πιο ασυλλόγιστο πράγμα στον κόσμο, διότι ο ανώτατος αρχών δεν είναι πο-λίτης, αλλά ιδιοκτήτης του κράτους, που δεν στερείται στο ελάχιστο, εξαι-τίας του πολέμου, τα τραπέζιά του, τα κυνήγια του, τα ανάκτορα αναψυχής του, τις αυλικές εορτές του και τα πα-ρόμοια, γι’ αυτό και αποφασίζει έναν πόλεμο για ψύλλου πήδημα σαν να επρόκειτο για κάποιο διασκεδαστικό πάρτυ. Τη δικαιολόγησή του για όλους ευπρέπειας μπορεί να αναθέσει αδιά-φορα στο ανά πάσαν στιγμή κατάλ-

ΙμμΑνΟυελ ΚΑνΤ

Για την αιώνια ειρήνη

Ε Ι Ρ Η Ν Η �


ληλα προετοιμασμένο διπλωματικό σώμα.

Για να μη συγχέει κανείς το ρεπου-μπλικανικό με το δημοκρατικό πολί-τευμα (όπως συνήθως συμβαίνει), πρέ-πει να τονισθεί το εξής: οι μορφές του κράτους (civitas) διακρίνονται είτε από τον αριθμό των ατόμων που κατέχουν την ανώτατη κρατική εξουσία, είτε από τον τρόπο διακυβέρνησης του λαού από τον ανώτατο άρχοντά του, όποιος κι αν είναι αυτός. Η πρώτη διάκριση, στην πραγματικότητα, αφορά τη μορφή του εξουσιασμού (forma imperii) και δυνα-τές εκδοχές της είναι μόνο τρεις: δη-λαδή την εξουσία κατέχει ή μόνο ένας, ή μερικοί μεταξύ τους συνδεδεμένοι, ή μαζί όλοι, όσοι αποτελούν την αστική κοινωνία (απολυταρχία, αριστοκρατία, και δημοκρατία: εξουσία του ηγεμόνα, εξουσία των ευγενών και εξουσία του λαού). Η δεύτερη αφορά τον τύπο δια-κυβέρνησης (forma regiminis) και ανα-φέρεται στον τρόπο με τον οποίο, βά-σει του συντάγματος (της πράξης της κοινής βούλησης με την οποία η μάζα γίνεται λαός), το κράτος κάνει χρήση της απόλυτης εξουσίας του: και από την άποψη αυτή είναι ή ρεπουμπλικα-νική ή δεσποτική . Ο ρεπουμπλικανι-σμός είναι η πολιτειακή αρχή του δι-αχωρισμού της εκτελεστικής εξουσίας (της κυβέρνησης) από τη νομοθετική. Ο δεσποτισμός είναι η πολιτειακή αρχή της αυθαίρετης εκ μέρους του κράτους εφαρμογής νόμων, τους οποίους το ίδιο εθέσπισε, άρα και η δημόσια βούληση εφόσον ο κυβερνών τη διαχειρίζε-ται ως ιδιωτική βούλησή του. Από τις τρεις αυτές μορφές κράτους η μορφή της δημοκρατίας, με την πραγματική σημασία της λέξης, είναι αναγκαστικά δεσποτισμός διότι θεσπίζει μια εκτελε-στική εξουσία, όπου όλοι αποφασίζουν για τον ένα και ενδεχομένως εναντίον του ενός (ο οποίος δεν συμφωνεί μαζί τους). Συνεπώς αποφασίζουν όλοι, που όμως δεν είναι όλοι. Και αυτό έρχεται σε αντίφαση με την ίδια τη γενική βού-ληση και την ελευθερία.

Κάθε τύπος διακυβέρνησης, ο οποί-ος δεν είναι αντιπροσωπευτικός, είναι στην ουσία αμορφία, διότι το να είναι

ο νομοθέτης ένα και το αυτό πρόσωπο με τον εκτελεστή της θέλησης του είναι τόσο δυνατό, όσο δυνατή είναι και η υπαγωγή του μερικού μιας δευτερεύ-ουσας πρότασης κάποιου συλλογισμού στο γενικό της κύριας πρότασης του. Και παρότι τα άλλα δύο πολιτεύματα είναι ατελή, στο μέτρο που αφήνουν περιθώρια για έναν τέτοιο τύπο δι-ακυβέρνησης, είναι όμως δυνατό να υιοθετήσουν τουλάχιστον τα ίδια έναν τύπο διακυβέρνησης σύμφωνο προς το πνεύμα ενός αντιπροσωπευτικού συστήματος, όπως, για παράδειγμα, έλεγε τουλάχιστον ο Φρειδερίκος ο ΙΙ: ότι ήταν απλώς ο ανώτατος υπηρέτης του κράτους. Αντίθετα η δημοκρατική μορφή καθιστά κάτι τέτοιο αδύνατο, διότι σ’ αυτή καθένας θέλει να είναι κύριος. Μπορεί λοιπόν να πει κανείς: όσο λιγότερο το προσωπικό της κρα-τικής εξουσίας (ο αριθμός των κυβερ-νώντων) και όσο μεγαλύτερη, αντίθετα, η αντιπροσώπευση του λαού μέσω αυ-τού, τόσο περισσότερο πλησιάζει ένα πολίτευμα τη δυνατότητα του ρεπου-μπλικανισμού και μπορεί να ελπίζει ότι τελικά, με σταδιακές μεταρρυθμίσεις, θα τον φθάσει. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στην αριστοκρατία είναι δυ-σκολότερο απ’ ό,τι στη μοναρχία, στη δημοκρατία όμως αδύνατο, να επιτευ-χθεί το τέλειο αυτό μοναδικό καθεστώς με τρόπο άλλο εκτός από τη βίαιη επα-νάσταση. Αλλά για το λαό ασυγκρίτως μεγαλύτερη σημασία έχει ο τύπος δια-κυβέρνησης από τη μορφή του κράτους (μολονότι ορισμένες μορφές είναι πολύ πιο κατάλληλες από άλλες για αυτό το σκοπό). Σ’ αυτόν όμως, προκειμένου να συμβαδίζει με την έννοια του δικαίου, ταιριάζει το αντιπροσωπευτικό σύστη-μα, το μόνο όπου είναι δυνατός ένας ρεπουμπλικανικός τύπος διακυβέρνη-σης, και χωρίς το οποίο ένα καθεστώς (όποιο κι αν είναι) είναι δεσποτικό και βίαιο. Αυτό δεν το γνώριζε κανένα από τα αρχαία πολιτεύματα που απο-καλούνται ρεπουμπλικανικά, γι’ αυτό και κατολίσθαιναν στον απόλυτο δε-σποτισμό, ο οποίος υπό την ανώτατη εξουσία του ενός και μόνο είναι και ο πιο υποφερτός.

δΕΥΤΕΡΟ ΟΡΙΣΤΙΚΟ ΑΡΘΡΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΙΩΝΙΑ ΕΙΡΗΝΗ

«Βάση του διεθνούς δικαίου θα αποτελεί ένα ομοσπονδιακό σύστημα

ελεύθερων κρατών»

Οι λαοί ως κράτη μπορεί να αντιμετωπίζονται σαν μεμο-νωμένα άτομα που στη φυ-

σική τους κατάσταση (δηλαδή στην ανεξαρτησία τους από εξωτερικούς νόμους) αλληλοζημιώνονται από μόνη τη συνύπαρξή τους και καθέ-νας τους μπορεί και οφείλει χάριν της ασφάλειας του να απαιτήσει από τον άλλο να προσχωρήσει μαζί του σε ένα καθεστώς παρόμοιο με το πολιτειακό, όπου το δίκαιο του καθενός θα μπο-ρεί να κατοχυρωθεί. Θα ήταν μία κοι-νωνία εθνών , η οποία παρά ταύτα δεν θα έπρεπε να είναι ένα κράτος εθνών. Κάτι τέτοιο θα περιέκλειε αντίφαση, διότι κάθε κράτος συνεπάγεται τη σχέση ενός ανώτερου (νομοθέτη) προς έναν κατώτερο (υπήκοο, δηλα-δή τον λαό). Αλλά πολλά έθνη μαζί σε ένα κράτος θα αποτελούσαν μόνο ένα λαό, πράγμα το οποίο έρχεται σε αντίφαση με την παραπάνω προϋπό-θεση (επειδή εδώ αναφερόμαστε στο δίκαιο των εθνών στις μεταξύ τους σχέσεις, εφόσον αποτελούν πολλά διαφορετικά κράτη και δεν πρόκειται συγχωνευθούν σε ένα).

όπως λοιπόν εμείς βλέπουμε με βαθιά περιφρόνηση τους αγρίους, προσηλωμένους στην άνομη ελευ-θερία τους, να αλληλοσπαράσσονται αντί να υποτάσσονται σε κάποιον έννομο περιορισμό που οι ίδιοι θα θέσπιζαν, να προτιμούν την παρά-φρονα παρά την έλλογη ελευθερία, και θεωρούμε τη στάση τους ωμή και άξεστη, έναν κτηνώδη εξευτελισμό της ανθρωπότητας, θα σκεπτόταν κανείς και για τους πολιτισμένους λαούς ότι καθένας τους ενωμένος σε κράτος θα έπρεπε να σπεύσει να βγει το γρηγορότερο δυνατόν από μία τόσο άθλια κατάσταση. Αντ’ αυτού το κάθε κράτος βασίζει το μεγαλείο του (το μεγαλείο του λαού θα ήταν άτοπη

Ε Ι Ρ Η Ν Η�


έκφραση) ακριβώς στην ανεξαρτησία του από εξωτερικούς νομικούς περι-ορισμούς και η αίγλη του ανώτατου άρχοντα συνιστάται στο ότι, χωρίς να επιτρέπεται να εκτίθεται ο ίδιος σε κίνδυνο, έχει πολλές χιλιάδες υπό τις διαταγές του έτοιμες να θυσιασθούν για μια υπόθεση που καθόλου δεν τους αφορά. Η δε διαφορά των αγρί-ων της Ευρώπης από εκείνους της Αμερικής συνίσταται κυρίως στο ότι μερικές φυλές των τελευταίων έχουν φαγωθεί τελείως από τους εχθρούς τους, ενώ οι πρώτοι γνωρίζουν να εκ-μεταλλεύονται καλύτερα τους ηττη-μένους τους από το να τους τρώνε και ξέρουν να αυξάνουν τον αριθμό των υπηκόων τους με αυτούς, άρα και το πλήθος των εργαλείων τους για ακόμη πιο επεκτατικούς πολέμους.

Με την κακοήθεια της αν-θρώπινης φύσης, η οποία εμφανίζεται απροκάλυπτη

στην ελεύθερη σχέση των λαών (ενώ στο αστικό-έννομο καθεστώς συ-γκαλύπτεται πολύ από τον κυβερνη-τικό περιορισμό), είναι απορίας άξιον πως δεν στάθηκε ακόμη δυνατό να εξοστρακισθεί τελείως από την πο-λιτική του πολέμου η λέξη δίκαιο ως σχολαστική και πως κανένα κράτος δεν τόλμησε ακόμη να ταχθεί δημό-σια υπέρ μιας τέτοιας άποψης. Πέραν αυτού, για τη δικαιολόγηση κάποιας πολεμικής επιχείρησης μνημονεύ-ονται ακόμη πιστά ο Hugo Grotius, o pufendorf, o vattel και άλλοι (ένα σωρό ανιαροί παρηγορητές), μολο-νότι ο κώδικας τους, συντεταγμένος φιλοσοφικά ή διπλωματικά, δεν έχει την ελάχιστη νομική ισχύ, αλλά ούτε και θα μπορούσε να έχει τέτοια (δι-ότι τα κράτη ως κράτη δεν υπόκει-νται σε κανέναν κοινωνικό εξωτερικό καταναγκασμό), και χωρίς να υπάρ-χει παράδειγμα ότι κάποιο κράτος πείσθηκε ποτέ από επιχειρηματολο-γία στηριγμένη στις μαρτυρίες τόσο σπουδαίων ανδρών, ώστε να εγκα-ταλείψει τις προθέσεις του. Ο ίδιος όμως ο σεβασμός που κάθε κράτος τρέφει (τουλάχιστον στα λόγια) για την έννοια του δικαίου αποδεικνύει

ότι στον άνθρωπο υπάρχει μια ακόμη μεγαλύτερη, αν και υπολανθάνουσα για την ώρα, ηθική προδιάθεση να κυριαρχήσει κάποτε στο κακό μέσα του (το οποίο δεν μπορεί να αρνη-θεί), ελπίζοντας το ίδιο και για τους άλλους. διαφορετικά, η λέξη δίκαιο δεν θα ανέβαινε ποτέ στα χείλη των κρατών που αρέσκονται να αλληλο-μάχονται, παρά μόνο χλευαστικά, όπως στην περίπτωση του Γαλάτη ευπατρίδη που δήλωνε “Το προνόμιο που έχει παραχωρήσει η φύση στον ισχυρότερο είναι η υπακοή που του οφείλει ο ασθενέστερος”.

Ο τρόπος με τον οποίο τα κρά-τη διεκδικούν το δίκιο τους δεν μπορεί ποτέ να είναι η

αγωγή, όπως στα εξωτερικά δικα-στήρια, παρά μόνο ο πόλεμος .Το δί-καιο όμως δεν αποφασίζεται από τον πόλεμο και την ευνοϊκή έκβασή του, τη νίκη. Μέσω της συνθήκης ειρήνης δίνεται βέβαια τέλος στον υφιστάμε-νο πόλεμο (που κανείς δεν μπορεί να χαρακτηρίσει ευθέως ως άδικο, επει-δή σ’ αυτή τη κατάσταση ο καθένας είναι δικαστής στην υπόθεσή του), αλλά όχι και στη κατάστασή του πο-λέμου (στην παντοτινή αναζήτηση αφορμών για νέο πόλεμο). Φυσικά για τα κράτη, σύμφωνα με το διεθνές δί-καιο, δεν μπορεί να ισχύσει ό,τι ισχύ-ει σύμφωνα με το φυσικό δίκαιο για τους ανθρώπους που βρίσκονται σε άνομη κατάσταση, «ότι επιβάλλεται να την εγκαταλείψουν» (επειδή, ως κράτη, αυτά έχουν ήδη κάποιο εσω-τερικό νομικό καθεστώς, άρα έχουν ξεπεράσει το στάδιο, κατά το οποίο θα χρειαζόταν να τους εξαναγκάσουν άλλοι να ενταχθούν σε ένα νομικό καθεστώς ευρύτερο σύμφωνα με τις δικές τους αντιλήψεις περί δικαίου). Ωστόσο η λογική, από το θρόνο της ύψιστης, ηθικά, νομοθετικής εξουσί-ας καταδικάζει απολύτως τον πόλε-μο ως δικαστική οδό και επιτάσσει ως άμεσο καθήκον την κατάσταση ειρήνης, η οποία όμως δεν μπορεί να εδραιωθεί ή να εξασφαλισθεί χωρίς κάποια συμφωνία μεταξύ των εθνών. Πρέπει λοιπόν να υπάρξει μια συμ-

μαχία ξεχωριστού τύπου, την οποία θα μπορούσε κανείς να ονομάσει συμμαχία ειρήνης (foedus pacificum) και η οποία θα διέφερε από τη συν-θήκη ειρήνης (pactum pacis) κατά το ότι, ενώ η τελευταία αποβλέπει στον τερματισμό ενός μόνο πολέμου, αυτή θα αποσκοπεί στον τερματισμό όλων των πολέμων μια για πάντα. Η συμμαχία αυτή δεν επιζητεί να αποκτήσει οιανδήποτε εξουσία κρά-τους, αλλά απλώς να διατηρήσει και να εξασφαλίσει την ελευθερία κάθε κράτους, και των άλλων ταυτόχρο-να συμμάχων κρατών, χωρίς όμως να υπόκεινται αυτά (όπως οι άνθρωποι στην πρωτόγονη κατάσταση) σε δη-μόσιους νόμους και σε κάποιον αλλη-λοεξαναγκασμό. Η εφαρμοσιμότητα (το αντικειμενικά πραγματοποιήσι-μο) αυτής της ιδέας της ομοσπονδίας που σταδιακά πρέπει να επεκταθεί σε όλα τα κράτη, οδηγώντας έτσι στην αιώνια ειρήνη, μπορεί να καταδει-χθεί. Αν κάποιος ισχυρός και φωτι-σμένος λαός δεήσει να απαρτίσει μια ρεπουμπλικανική πολιτεία (που από τη φύση της τείνει στην αιώνια ειρή-νη), το κράτος αυτό θα αποτελέσει το κέντρο της ομοσπονδιακής ένωσης, όπου θα προσχωρούν τα άλλα κράτη, εξασφαλίζοντας έτσι μεταξύ τους κα-θεστώς ελευθερίας, σύμφωνα με την ιδέα του διεθνούς δικαίου, η οποία θα διευρύνεται όλο και περισσότερο με νέες συνδέσεις αυτού του τύπου.

Το να πει ένας λαός «δεν θέ-λουμε πια πόλεμο μεταξύ μας, γι’ αυτό συστήνουμε κράτος,

ορίζουμε δηλαδή μια ανώτατη για μας τους ίδιους νομοθετική, κυβερ-νητική και δικαστική εξουσία που θα διευθετεί ειρηνικά τις διαφορές μας”, είναι κατανοητό. όταν όμως το κρά-τος αυτό πει “Ανάμεσα σε μας και στα άλλα κράτη δεν θα γίνεται πόλεμος, παρότι δεν θα αναγνωρίζω καμιά ανώτατη νομοθετική εξουσία για να μου εξασφαλίζει το δικό μου δίκαιο και εγώ το δικό της”, στην περίπτω-ση αυτή δεν καταλαβαίνω καθόλου που θα στηρίζω την πίστη μου στο

Ε Ι Ρ Η Ν Η �


δίκιο μου, αν δεν υπάρχει το υποκα-τάστατο του θεσμού της πολιτειακής κοινωνίας, δηλαδή η ελεύθερη ομο-σπονδία, την οποία η λογική πρέπει απαραιτήτως να συνδέει με την έν-νοια του διεθνούς δικαίου, για να μην την αποστερήσουμε και από το ελάχι-στο έστω περιεχόμενό της. Η έννοια του διεθνούς δικαίου, ως δικαίου για πόλεμο, είναι όντως αδιανόητη (διότι πρόκειται για δίκαιο που καθορίζει τι είναι δίκαιο, όχι σύμφωνα με γενικά ισχύοντες εξωτερικούς νόμους περι-οριστικούς της ατομικής ελευθερίας, αλλά διά της βίας σύμφωνα με μο-νόπλευρα αξιώματα) και θα σήμαινε ότι: άνθρωποι τέτοιας νοοτροπίας είναι άξιοι της τύχης τους, όταν αλ-ληλοεξοντώνονται, βρίσκοντας την αιώνια ειρήνη μέσα στο πλατύ μνήμα που σκεπάζει όλη τη φρίκη των βιαι-οπραγιών μαζί με τους αυτουργούς τους. Σύμφωνα με τη λογική, για να βγουν τα κράτη από την άνομη, ως προς τη μεταξύ τους σχέση, κατάστα-ση που όλο πολέμους συνεπάγεται, άλλος τρόπος δεν υπάρχει παρά να παραιτηθούν από την άγρια (άνομη) ελευθερία τους, όπως ακριβώς έκα-ναν οι άνθρωποι ως άτομα, να συμ-μορφωθούν με δημόσιους αναγκα-στικούς νόμους και να συστήσουν ένα διαρκώς διευρυνόμενο κράτος εθνών (civitas gentium ), το οποίο θα συμπεριλάβει, τέλος, όλους τους λα-ούς της γης. Εφόσον όμως εξαιτίας της περί διεθνούς δικαίου αντίληψης τους δεν το επιθυμούν, απορρίπτο-ντας ως υπόθεση αυτό που ως θέση είναι σωστό, το ρεύμα της δικαιόφο-βης, εχθρικής τάσης δεν μπορεί να το συγκρατήσει η θετική ιδέα της οικουμενικής ρεπουμπλικανικής πο-λιτείας (αν θέλουμε να μην απωλε-σθεί το παν), αλλά μόνο το αρνητικό υποκατάστατο μιας υφιστάμενης και συνεχώς διευρυνόμενης συμμαχίας που θα αποσοβεί τον πόλεμο, αλλά με μόνιμο τον κίνδυνο έκρηξής του (Furor impius intus –fremit horridus ore cruento. Βιργίλιος1).

� Η ανόσια πολεμική μανία…..αφρίζει τρομακτικά με αιμοδιψές στόμα.

Η ΔιεθνήςΔικαιοσύνη προχωράει

Tου Διονύση Γουσέτη

Εγραφα από παλιά ότι άνοι-ξε η εποχή της λογοδοσί-ας των εγκληματιών κατά της ανθρωπότητας. Μπο-ρεί ο Πινοσέτ να γλίτωσε

την ποινή -δε γλίτωσε βέβαια την ατίμωση- αλλά η αντίστροφη μέτρη-ση για την ατιμωρησία που άρχισε με τη δική του υπόθεση, προχωράει. Η φετινή ετήσια έκθεση της διεθνούς Αμνηστίας (κυκλοφόρησε στις 23 Μαΐου) αναφέρει ότι τις περυσινές σημαντικές εξελίξεις προς την προ-σαγωγή στη δικαιοσύνη όσων ευθύ-νονται για εγκλήματα του διεθνούς δικαίου.

Τον Οκτώβριο, το διεθνές Ποινι-κό δικαστήριο (δΠδ) εγκαινίασε την ιστορία του με τα πρώτα εντάλματα σύλληψης πέντε ηγετών του «Στρα-τού Αντίστασης του Κυρίου» για εγκλήματα πολέμου στη βόρεια Ου-γκάντα. Η διεθνής Αμνηστία είχε μά-ταια παροτρύνει την κυβέρνηση της Ουγκάντα να καταργήσει έναν εθνικό νόμο αμνήστευσης που εμποδίζει τα δικαστήρια της χώρας να ασχοληθούν με τα εγκλήματα αυτά.

Το δΠδ συνέχισε να ερευνά εγκλήματα στη Λαϊκή δημοκρατία του Κονγκό, αλλά δεν εξέδωσε ακόμα ένταλμα σύλληψης. Ανέλαβε επίσης προκαταρκτικές έρευνες οκτώ άλλων υποθέσεων. Ωστόσο, ο Πρόεδρος και

ο Εισαγγελέας του δΠδ υπαινίχθη-καν ότι οι περιορισμένοι πόροι δεν αφήνουν περιθώρια τυχόν νέων ανα-κρίσεων μέχρις ότου ολοκληρωθούν οι τρέχουσες.

Η παραπομπή στο δΠδ από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στο Νταρφούρ του Σουδάν αποτέλεσε επίσης θετικό βήμα για την αντιμε-τώπιση της ατιμωρησίας. Ωστόσο, το Συμβούλιο Ασφαλείας, στο πλαίσιο συμβιβασμού για να διασφαλίσει την υποστήριξη και των ΗΠΑ, συμπε-ριέλαβε στην απόφασή του διάταξη που εξαιρεί από τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου τους υπηκόους χωρών που δεν μετέχουν στο Καταστατικό του δΠδ (εκτός του Σουδάν). Κατά τη διεθνή Αμνηστία, αυτή η διάταξη δημιουργεί διπλά μέτρα και σταθμά και παραβιάζει τον Καταστατικό Χάρ-τη του ΟΗΕ. Είναι όμως μια αρχή!

Ο αγώνας κατά της ατιμωρησίας ενισχύθηκε από το έργο άλλων διε-θνών δικαστηρίων, παρά κάποιους αντίστοιχους περιορισμούς και κω-λύματα. Το Ειδικό δικαστήριο για τη Σιέρα Λεόνε προχώρησε σε τρεις δίκες εννέα υπόπτων που κατηγορού-νται για εγκλήματα πολέμου. Ωστό-σο, η κυβέρνηση της Σιέρα Λεόνε δεν τερμάτισε την αμνηστία, εμποδίζο-ντας έτσι τη δίωξη όλων των άλλων

Ε Ι Ρ Η Ν Η10


υπαιτίων. Επίσης, η Νιγηρία συνέ-χισε -με την πιθανή υποστήριξη της Αφρικανικής ένωσης- να αρνείται να παραδώσει τον πρώην πρόεδρο της Λιβερίας Τσαρλς Τέιλορ στο Ειδικό δικαστήριο για τη Σιέρα Λεόνε, όπου κατηγορείται για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.

Σημειώθηκε κάποια πρόοδος στη σύσταση ειδικών δικαστηρίων για την Καμπότζη. Ωστόσο, δεν αναμένεται να δικάσουν πάνω από έξι ανθρώ-πους για εγκλήματα των Ερυθρών Χμερ, ενώ δεκάδες χιλιάδες άλλοι συνεχίζουν να επωφελούνται εθνικής αμνηστίας.

Η αναμενόμενη δίκη του Σα-ντάμ Χουσεΐν άρχισε στο Ιράκ τον Οκτώβριο. Αν και το γεγονός είναι ευπρόσδεκτο, η διεθνής Αμνηστία εξέφρασε ανησυχίες για την έλλειψη εγγυήσεων έντιμης δίκης, τη στέρηση σωστής πρόσβασης σε συνήγορο και την δυνατότητα επιβολής θανατικής ποινής. Επίσης, δέκα χρόνια μετά τη σφαγή 8.000 Βόσνιων Μουσουλμά-νων στη Σρεμπρένιτσα, αναμένεται ακόμα να προσαχθούν στο διεθνές δικαστήριο οι περισσότεροι από τους δράστες.

Η αξία των διεθνών δικαστηρίων φαίνεται εκ του ότι, παρ’ όλη τη δια-τυμπανιζόμενη ανεξαρτησία της, η εθνική δικαιοσύνη δυσκολεύεται να λειτουργήσει όταν στρέφεται κατά της βούλησης της πολιτικής εξουσίας της χώρας. Τον Σεπτέμβριο, το Βέλγιο ζήτησε από τη Σενεγάλη την έκδοση του πρώην προέδρου του Τσαντ, Χισέ-νε Χαμπρέ, για τον φόνο τουλάχιστον 40.000 ανθρώπων, συστηματικά βασα-νιστήρια, και άλλα εγκλήματα. όμως η Σενεγάλη παρέπεμψε το ζήτημα στην Αφρικανική ένωση. Τον Νοέμβριο, ο Ιάπωνας πρώην πρόεδρος του Περού Αλμπέρτο Φουτζιμόρι συνελήφθη στη Χιλή. Προηγουμένως, η Ιαπωνία είχε αρνηθεί να τον εκδώσει στο Περού.

Από την άλλη μεριά, εθνικά δικα-

στήρια ανεπτυγμένων χώρών συνέβα-λαν στην προσπάθεια να τερματιστεί η ατιμωρησία σε άλλες χώρες. Υπήρ-ξαν καταδίκες για εγκλήματα του δι-εθνούς δικαίου στο Βέλγιο, τη Βρετα-νία, τη Γαλλία, την Ολλανδία και την Ισπανία. Ο Καναδάς άνοιξε την πρώ-τη του υπόθεση, απαγγέλλοντας στον Ντεζιρέ Μουνιανέζα κατηγορίες για γενοκτονία και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν το 1994 στη Ρουάντα.

όσο αργά και ατελή κι αν είναι τα πρώτα βήματά της, η διεθνής δικαιο-σύνη αποτελεί -για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία- την ελπίδα στον αγώνα κατά της ατιμωρησίας. Η φιλο-λογία ότι παραπέμπεται ο Μιλόσεβιτς αλλά όχι ο Μπους, ότι η διεθνής δι-καιοσύνη είναι δικαιοσύνη των νικη-τών κλπ., ξεχνάει ότι η ανθρωπότητα προχωράει με βήματα κι όχι με άλματα. όποτε αποτολμήθηκαν επαναστατικά άλματα, ακολούθησαν διορθωτικές παλινδρομήσεις, όπως π.χ. στη γαλ-λική και στη ρώσικη επανάσταση. Πιστεύω πως ήδη, οι ανά τον κόσμο χασάπηδες έχουν ένα σοβαρό λόγο να ξανασκέφτονται τις σφαγές πριν τις πραγματοποιήσουν.

Η έδρα του Διεθνούς Δικαστηρίουτης Χάγης

Μια νέα προκα-τάληψη διαμορ-φώνεται σήμερα στην Αμερική για τη Γηραιά Ήπειρο.

Ολοένα και περισσότεροι Αμερικα-νοί χρησιμοποιούν τον όρο Ευραρα-βία, όταν θέλουν να αναφερθούν στη διαρκώς διευρυνόμενη μουσουλμα-νική Ευρώπη μέσα στην ίδια τη Γη-ραιά Ήπειρο. Στα μάτια τους, πρό-κειται για μια Ευρώπη φτωχή, ανέ-νταχτη και εχθρική προς τις ΗΠΑ. Προ διετίας, ο αγαπημένος ακαδη-μαϊκός του Λευκού Οίκου, ειδήμων σε αραβικά θέματα, ο Μπέρναρντ Λιούις, προειδοποίησε ότι η Ευ-ρώπη θα έχει μετατραπεί σε μου-σουλμανική ήπειρο μέχρι το τέλος του αιώνα. Βιβλία με τίτλους όπως «όταν η Ευρώπη κοιμόταν» και «Απειλή στην Ευρώπη» διαρκώς πολλαπλασιάζονται. Τα συνήθη επιχειρήματα είναι ότι η στείρα Ευ-ρώπη δεν είναι πλέον σε θέση να παράσχει εργασία στους μετανά-στες και ότι η κοσμική Ευρώπη δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το βαθύ θρησκευτικό φρόνημα των μου-σουλμάνων. Η Ευρώπη, λένε, πρέπει να μελετήσει τη χοάνη της Αμερι-κής που αφομοίωσε τους μουσουλ-μάνους με μεγαλύτερη επιτυχία. Συμβουλές αυτού του τύπου προκα-λούν τη δυσφορία των Ευρωπαίων ηγετών, οι οποίοι θεωρούν ότι ο φα-νατισμός των μουσουλμάνων είναι εν μέρει απόρροια της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ. Παρά ταύτα,

Ε Ι Ρ Η Ν Η 11


υπάρχει κάτι που μοιάζει με την «Ευ-ραραβία», και το οποίο τρομάζει και τους Ευρωπαίους. Η τρομοκρατία είναι τμήμα του, όπως θυμίζουν οι επιθέσεις στη Μαδρίτη και το Λον-δίνο. Αλλά το μέγεθος του προβλή-ματος είναι σαφώς μεγαλύτερο. Την τελευταία διετία, οι Ευρωπαίοι έγιναν μάρτυρες των ταραχών στις υποβαθ-μισμένες συνοικίες της Γαλλίας, του «θορύβου» γύρω από τα σκίτσα με τον προφήτη Μωάμεθ, της δολοφονί-ας του Ολλανδού σκηνοθέτη Τέο Βαν Γκογκ και της «εξορίας» της μούσας του, Αγιάν Χιρσί Αλί, στην Αμερική.

Αφομοίωση

Φόβοι, όπως αυτός του «Λον-δινιστάν», έχουν ενισχύσει την ευρωπαϊκή ακροδεξιά,

ενώ την ίδια στιγμή αναδύεται μια «παράξενη» συμμαχία μεταξύ της αντιπολεμικής αριστεράς και των σκληροπυρηνικών του Ισλάμ. Παράλ-ληλα, οι πάντα υπολογίσιμες δυνάμεις του κέντρου είναι διαιρεμένες μεταξύ της γαλλικής προσέγγισης που προ-σβλέπει στην αφομοίωση, και του «πο-λυπολιτισμικού μοντέλου» Βρετανών και Ολλανδών. Η συζήτηση γύρω από την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκί-ας εντάσσεται ολοένα και περισσότε-ρο στο όλο θέμα περί «Ευραραβίας». Συντρέχει, λοιπόν, λόγος ανησυχίας; Η έννοια της «Ευραραβίας» εμπεριέ-χει πολλούς μύθους και λίγες σκληρές αλήθειες. Κατ’ αρχάς, η Ευρωπαϊκή ένωση φιλοξενεί σήμερα περίπου 20

εκατομμύρια μουσουλμάνους - το 4% του συνολικού της πληθυσμού. Εάν η Τουρκία ενταχθεί στους κόλπους της, το ποσοστό αυτό δεν θα ξεπεράσει το 17%. Επίσης, η θεωρία ότι η αποξένω-ση των Ευρωπαίων μουσουλμάνων είναι η αιτία της διολίσθησής τους στην τρομοκρατία, είναι απλοϊκή. Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι τρομοκρά-τες προέρχονται από μεσοαστικές οικογένειες, και οι μουσουλμάνοι με-τανάστες πρώτης γενιάς είναι λιγό-τερο φανατικοί από τα εκπαιδευμέ-να στη Γηραιά Ήπειρο παιδιά τους.

Οι νέοι το μέλλον

Ο πλέον επικίνδυνος μύθος είναι ότι υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος για την

αφομοίωση των μουσουλμάνων. Εί-ναι αλήθεια ότι το γαλλικό μοντέλο της αυστηρής αφομοίωσης, όπως και αυτό της πολυπολιτισμικής κοινω-νίας, υπερβαίνουν πολλές φορές τα όρια. Ωστόσο, ούτε η αμερικανική χοάνη μπορεί να αποτελέσει πρότυ-πο, δεδομένου ότι πολλοί Αμερικανοί είναι έγχρωμοι και πολλοί Αμερικα-νοί αραβικής καταγωγής χριστιανοί. Ίσως το παράδειγμα των Λατίνων -ισπανόφωνων- να ευσταθεί περισ-σότερο, αλλά οι Ευρωπαίοι δεν συζη-τούν καν το ενδεχόμενο κατασκευής τείχους για να κρατήσουν τους μου-σουλμάνους εκτός των κρατών τους. Εκτός των υπερβολών, πάντως, υπάρ-χουν και δύο σκληρές αλήθειες. Η

πρώτη αφορά τη σημασία της εργα-σίας. Στην Αμερική είναι εύκολο για τον νεοεισελθέντα στη χώρα να βρει δουλειά και δύσκολο να συμμετάσχει στο σύστημα πρόνοιας. Στην Ευρώπη ισχύει το αντίθετο. Η μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας μπορεί να μην προκαλεί τα πάθη και τις εντάσεις που προκάλεσαν τα σκίτσα του Μω-άμεθ, αλλά είναι σαφώς σημαντικότε-ρο ζήτημα. δεύτερον, το μέλλον των Ευρωπαίων μουσουλμάνων βρίσκεται στη νεολαία τους. Είναι αλήθεια ότι ο αριθμός των αφρικανικής κατα-γωγής κρατουμένων στις γαλλικές φυλακές είναι πολλαπλάσιο εκείνων από Γάλλους γονείς, αλλά είναι επί-σης αλήθεια ότι οι Γαλλίδες μουσουλ-μάνες, που είναι παντρεμένες με μη μουσουλμάνους, αντιστοιχούν στο ένα τέταρτο του συνόλου. Χιλιάδες μουσουλμάνοι φοιτούν σε βρετανικά πανεπιστήμια. Τελευταία, μάλιστα, οι Βρετανοί μουσουλμάνοι έγιναν απο-δεκτοί και σε παραδοσιακά «λευκούς» θεσμούς, όπως το Συντηρητικό κόμμα. δεν αποκλείεται, λοιπόν, σε 50 χρόνια από σήμερα οι Αμερικανοί να ευγνω-μονούν αυτή τη γενιά των Ευρωπαί-ων μουσουλμάνων για τον διαφωτι-σμό, που το Ισλάμ έχει τώρα ανάγκη. Ο τρόπος με τον οποίο θα βιώσει η Ευρώπη το Ισλάμ θα διαφέρει από την αμερικανική εμπειρία, για γεωγραφι-κούς και ιστορικούς λόγους. Η αφο-μοίωση θα είναι σίγουρα δύσκολη, αλλά η προοπτική της Ευραραβίας μοιάζει, προς το παρόν τουλάχιστον, με σκιάχτρο.

ευραραβίαThe economist

Ε Ι Ρ Η Ν Η12


JEruSAlEM—In what theological and meteorological authorities are calling «a wrathful display of old Testament proportions,» the lord Almighty re-flooded the Middle East Tuesday, making good on last week’s threat to wipe the region clean if there was not an immediate halt to the bloodshed between Arabs and Jews.

“The lord thy God has warned you and warned you, but you have, in your hatred and selfishness, chosen to turn away from Him,” read a press statement from God, delivered by seraphim and cherubim acting as His earthly agents. “prepare now to face His wrath and be drowned beneath the cleansing waters of His righteous rage. children of Israel and palestine, you who would not repent your sinful ways and live together as God’s children, prepare to face your doom under the unstoppable deluge of the lord’s retribution.”

As of press time, a torrential rain continues to fall on Israel and the West Bank, with the downpour expected to continue for another 39 days and 39 nights. Thus far, flood waters have risen more than 200 feet, drowning most of the humans and animals in the vicinity. The few remaining survivors, most of whom cling to pieces of driftwood, have made desperate pleas for mercy, but their cries have fallen on deaf ears in Heaven, with the lord refusing to stem the raging waters.

Though regretful over the severity of God’s punishment, Mideast peace negotiators nonetheless praised Him for coming up with the first-ever viable solution to the ongoing crisis.

“yahweh, or Allah, depending on

what name you choose to call Him, has finally brought to bear upon this place a direct route to peace,” said former president Jimmy carter, who in 1978 brokered the camp david Accords, one of the region’s many short-lived peace agreements. “lord knows that I and many others before and since camp david have done our best to find

a way for these two peoples to stop the killing and hatred, to no avail. But God, in His infinite wisdom, realized that it just isn’t worth it anymore, and that the best thing to do is cut His losses, drown the whole lot of them, and start fresh once the raging waters subside.”

In spite of repeated warnings from God, the flood came as a major surprise to Israeli and palestinian leaders, who believed He would keep the promise He made following the Great Flood of Noah never to drown the planet again. confident that God would honor the “rainbow covenant,” Israeli prime Minister Ariel Sharon and palestinian leader yasser Arafat rejected the 11th-hour peace deal proposed by the joint u.S. and Saudi delegation.

“I believe Arafat and Sharon thought the lord was bluffing and wrongly assumed they could call His

bluff rather than make peace with each other,” said Timothy uselmann, a professor at Harvard’s center For Middle Eastern Studies. “Evidently, they were wrong. God has sent a strong message here: obey His commands, or face certain peril at His hand.”

Speaking on behalf of the lord, an unnamed, non-denominational representative of Heaven said: “God only promised humanity that He would never again flood the entire Earth. He never said He wouldn’t flood specific areas.”

The most recent, clearest sign of the Second deluge came last Thursday, when a tersely worded press statement from God’s angelic hosts ominously stated, “If there are any species native to the area that you would prefer not to see go extinct, we strongly suggest you begin gathering them two by two.”

In spite of this and other such warnings, palestinian suicide bombings and the Israeli military’s West Bank tank assault continued after God’s April 21 cease-fire deadline passed.

“For too long, thou hast ignored the entreaties of thy lord to let go of your wickedness and hatred and live together in peace, My children,” God said. “Thou hast refused the lion to lie down with the lamb, and My rod and staff have been of no comfort to you. Instead, you have continued to kill each other without ceasing. The time has come for that to stop. you want to keep running each other over with tanks and strapping dynamite to yourselves, killing women and children in pursuit of your extremist political positions, that’s just fine. let’s see how well you carry out your murderous agendas under 800 feet of water.”

Above: Jerusalem’s Dome Of The Rock is engulfed by rising

floodwaters.

God Re-Floods Middle East

Ε Ι Ρ Η Ν Η 1�


Στο νου μου έχω εκείνη τη σκιά στον τοίχο της Χιρο-σίμα - τη σκιά που κάπο-τε ήταν ένας άνθρωπος. Σκέφτομαι πως ετούτη η

σκιά είναι -αλίμονο- έργο ανθρώπινο’ σκέφτομαι πως κάθε τέτοιος θανατε-ρός όλεθρος προϋποθέτει έναν θεσμό θανάτου, έναν στρατό που να τον λα-τρεύει, που να θρέφεται από αυτόν. Μα τι είναι ο στρατός; Η υπαγωγή του ανθρώπου σε έναν μηχανισμό εξόντω-σης της ζωής – μια εκπαίδευση σε φο-νικά όπλα, σε ήθη μίσους, σε δεδομένα φόβου. Αλλιώς: η εκμάθηση του τελε-τουργικού φόνου, η προσχώρηση του ανθρώπου στην απανθρωπιά. Φυσικά συνοδεύεται από όλα τις ιδεολογικές κατασκευές των εξουσιών: έθνος, Θρησκεία, Προαιώνιος Εχθρός, Εθνι-κή Άμυνα, Ζωτικός Χώρος. όποιος δεν πείθεται από όλα αυτά τα ψέμα-τα, όποιος αρνείται να πολεμήσει τη ζωή, είναι είτε δειλός, είτε προδότης. Πάντοτε ένας Μπαμπούλας που «θα έρθει να σκοτώσει και να βιάσει τις μανάδες και τις γυναίκες μας» είναι το όργανο της απαραίτητης χειρα-γώγησης. Και ελάχιστοι σκέφτονται πως ο Μπαμπούλας δεν είναι τίποτε άλλο από έναν άλλον στρατό εκπαι-δευμένο στο μίσος και στον θάνατο παρόμοια με τον δικό μας. Ελάχιστοι σκέφτονται πως όλα τα ολοκαυτώμα-τα της ιστορίας τα έκαμαν υπάκουοι και καλοεκπαιδευμένοι στρατιώτες: τέτοιοι φόρτωσαν τα τραίνα για το Άουσβιτς, τέτοιοι ρίξανε τη βόμβα στη Χιροσίμα.

δυστυχώς όλα αυτά τα γράφω εκ

του ασφαλούς. Η σύμπτωση των λόγων με την πράξη είναι το μέγα ζητούμενο της ηθικής φιλοσοφίας από τον καιρό του πλατωνικού Κρίτωνα (εκεί όπου η θεωρία αναμετριέται με την δυνατό-τητα της πράξης). Κι εγώ στην πράξη στάθηκα δειλός: όταν έφτασα στα εικο-σιτέσσερα, αντί να αρνηθώ τον θεσμό του θανάτου πληρώνοντας το τίμημα της απόφασής μου, υπηρέτησα κι εγώ ένοπλα την στρατιωτική μου θητεία δίχως την παραμικρή διαμαρτυρία ή αντίσταση. Ο λόγος ετούτης της θλι-βερής υποταγής: ο φόβος να βγει κανείς από το σκλαβωμένο κοπάδι, από την βολική πεπατημένη της ανελευθερίας, η συνειδητή και ασυνείδητη αποδοχή διαφόρων φασιστικών στρεβλώσεων περί ανδροπρέπειας, καθήκοντος, λε-βεντιάς και φιλότιμου, ο εαυτούλικος τρόμος για τις συνέπειες, όλα μαζί. Πολύ σύντομα έγινα πολυβολητής σε όπλα που ρίχνουν εξακόσιες σφαίρες το λεπτό, εκπαιδεύτηκα σε προσομοιώσεις θανάτου, έκανα δεκάδες βολές πάνω σε χάρτινους στόχους που είχαν πάνω τους ζωγραφισμένους ανθρώπους, αποδέ-χτηκα την βία και την απειλή ως μέθο-δο επιβίωσης. Πλέον είμαι ένας ακόμη άνθρωπος με συνείδηση υπό αναστολή – ένας ακόμη τροχός της θανατηφόρας μηχανής: το επίσημο κράτος με ενεθάρ-ρυνε, η επίσημη θρησκεία με επικρότη-σε, η χειραγωγημένη κοινωνία με λογά-ριασε για αξιοσέβαστο μέλος της.

Ευτυχώς υπάρχουν κάποιοι άλ-λοι, κάποιοι που κολυμπάν ανάποδα στα ποτάμια – και οι

εμπειρότεροι λένε πως αυτοί είναι που κουβαλάν, με θυσίες και τίμημα, την σπορά ενός καλύτερου κόσμου. Από

τον καιρό του Αρχίλοχου και του Αρι-στοφάνη μέχρι τους αναρχικούς φιλο-σόφους του 19ου αιώνα και τα αντιπο-λεμικά κινήματα του 20ου διανύθηκε ένας αργός όσο και κρίσιμος δρόμος. Το κίνημα των ανθρώπων που αρνή-θηκαν να εκπαιδευτούν στον θάνατο και να τον υπηρετήσουν, γεννημένο μαζί με οράματα κοινωνικών ουτο-πιών, βρίσκει σήμερα, στον κόσμο ολόκληρο αλλά και στην Ελλάδα, την έκφραση του μέσα από τους Αντιρρη-σίες Συνείδησης. δηλαδή: μέσα από ανθρώπους που φυλακίζονται, κυνη-γιούνται, καταδιώκονται, υβρίζονται και λοιδορούνται επειδή αποφάσισαν να μην υπηρετήσουν την θεσμοθετη-μένη βία, την λογική που βλέπει τον Άλλο ως εχθρό, την απαξίωση της ζωής. Είναι άνθρωποι σαν κι εμάς – με οικογένειες, καθημερινές αγωνίες και ανάγκες, όνειρα και επιθυμίες: ο Φί-λιππας Κυρίτσης, Μιχάλης Μαραγκά-κης, ο Νίκος Καρανίκας, ο Λάζαρος Πετρομελίδης, ο Γιώργος Μοναστη-ριώτης και πολλοί άλλοι (τα ονόματα τους θα παραμείνουν άγνωστα στις υπερήφανες πλειοψηφίες). Μα αυτοί, οι άνθρωποι σαν κι εμάς, βρήκαν την δύναμη να αντιστοιχίσουν πνευματι-κές αξίες σε υλικές ανάγκες – και να επιλέξουν (προσοχή στο ρήμα: να επι-λέξουν) τις πρώτες.

Ας μιλήσουμε στα παιδιά μας για όλους αυτούς. Για το δικό τους θάρρος, για τη δική μας υποταγή.

(Περιλαμβάνεται στο βιβλίο Σημειώ-σεις για το τρεμάμενο σώμα, που εκδόθηκε τον Μάιο του 2006 στην σειρά Αντιρρήσεις των Εκδόσεων Τυπωθήτω – ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΡ-ΔΑΝΟΣ, ο οποίος Οίκος αποτελεί παράρτη-μα του εκδοτικού Οίκου Gutenberg.)

Η άρνηση του θανάτουTου Θανάση Τριαρίδη*

* http://www.triaridis.gr/keimena/keimD0�7.htm

Ε Ι Ρ Η Ν Η1�


Καλώς ήρθατε στην πο-λυπολική νέα αταξία: το Ισραήλ βρίσκεται τώρα σε πόλεμο με τη «χεζ-μπολά», αλλά όχι με το

κράτος του Λιβάνου· ο Λίβανος δεν ελέγχει ολόκληρη την επικράτειά του· το Ιράν επηρεάζει μεν, αλλά δεν ελέγ-χει τη «χεζμπολά»· με πρόσφατο ακό-μα το θρίαμβό της στη σύνοδο του G8 στην Αγία Πετρούπολη, η Ρωσία, έχει πιθανότατα τις στενότερες -σε σχέση με τα υπόλοιπα μέλη του G8- σχέσεις με τη Συρία (στην οποία προμηθεύει όπλα) και το Ιράν· η Κίνα είναι επίσης παρούσα, όπως κι οι σημαντικότερες ευρωπαϊκές χώρες (που για μια ακόμα φορά αδυνατούν να λειτουργήσουν σαν ευρωπαϊκή ένωση)· οι ΗΠΑ δι-αθέτουν τη μεγαλύτερη στρατιωτική ισχύ που είδε ποτέ ο κόσμος, και πώς τη χρησιμοποιούν; Για να απομακρύνουν τους υπηκόους τους από το Λίβανο.

Αν τελικά η Αμερικανίδα υπουρ-γός εξωτερικών Κοντολίζα Ράις (condoleeza rice) κατορθώσει να εκ-πονήσει μια συμφωνία, θα το πετύχει μόνο μετά από πολύπλοκες και πολυ-μερείς διπλωματικές επαφές.

Λοιπόν, καλώς ήρθατε στη νέα πο-λυπολική αταξία κι αποχαιρετήστε την μονοπολική στιγμή της κατά τα φαι-νόμενα δίχως αντίπαλο αμερικανικής

παντοδυναμίας (της υπερ-υπερδύνα-μης! Της σούπερ-Ρώμης! Τα θυμάστε αυτά;)

Τελικά ο όρος «στιγμή» αποδεικνύ-εται σωστός: δεν ήταν παρά ένα σύ-ντομο επεισόδιο, ανάμεσα στο πέρας του διπολικού κόσμου του «ψυχρού πολέμου» και τη γέννηση του νέου πολυπολικού κόσμου του 21ου αιώνα.

Ο νέος πολυπολισμός είναι το αποτέ-λεσμα τριών τουλάχιστο τάσεων:

Η πρώτη και πιο γνωστή είναι η άνοδος -ή επάνοδος- κι άλλων δυνά-μεων -της Κίνας, της Ινδίας, της Βραζι-λίας και της αναστημένης Ρωσίας- που διαθέτουν ισχύ ή πόρους ικανούς να ανταγωνιστούν εκείνους των κατεστη-μένων δυτικών δυνάμεων.

Η δεύτερη αφορά την αυξανό-μενη ισχύ διαφόρων ειδών μη κρατι-κών οντοτήτων, από τη «χαμάς», τη «χεζμπολά» και την «αλ κάιντα» έως μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) όπως την «γκρινπίς» κι από μεγάλες ενεργειακές και φαρμακευτικές επιχει-ρήσεις έως περιφερειακές οντότητες και θρησκείες.

Η τρίτη όμως τάση αλλάζει την ίδια τη μονάδα μέτρησης της ισχύος.

Οι τεχνολογικές εξελίξεις στους εξοπλισμούς επιτρέπουν σε πολύ μι-κρές ομάδες ανθρώπων να ανταγω-νιστούν ισχυρά κράτη, πετώντας ένα αεροπλάνο στους δίδυμους πύργους,

στοχεύοντας τη Χάιφα με πυραύλους, επιτιθέμενες εναντίον αμερικανικών στρατιωτικών στόχων στο Ιράκ, βομ-βαρδίζοντας το μετρό του Λονδίνου ή απελευθερώνοντας δηλητηριώδη αέ-ρια στο Τόκιο.

Οι εξελίξεις στις τεχνολογίες πλη-ροφόρησης και τα πλανητικά μίντια σημαίνουν πως ακόμα κι η ισχυρότερη δύναμη του κόσμου μπορεί να χάσει έναν πόλεμο, όχι ίσως στο γεμάτο αίμα και καπνούς πεδίο της τιμής, αλλά σε εκείνο της διεθνούς κοινής γνώμης.

Αν κάποιος κοιτάξει στις δημο-σκοπήσεις της «πιου» προσεκτικά την πορεία της αμερικανικής δημοφιλίας από το 2002, ακόμα και σε παραδοσι-ακά φιλοαμερικανικές χώρες, θα δια-πιστώσει πως κάτι τέτοιο έχουν πάθει οι ΗΠΑ.

Αυτές οι πολύ διαφορετικές τάσεις συγκλίνουν κι αποδυναμώνουν τις κα-τεστημένες δυτικές δυνάμεις, ιδίως τις ΗΠΑ.

Λίγοι παρατήρησαν πως πίσω από την απαράλλακτη πολεμοχαρή ρητορι-κή της, που σχολίασα εδώ και δύο εβδο-μάδες, στη δεύτερη θητεία της ακόμα κι η κυβέρνηση Μπους (Bush) προ-σαρμόστηκε στην πραγματικότητα.

Ακολουθώντας από το 2005 τη γραμμή της Ράις, άρχισε να ελίσσεται στις σχέσεις της με τα άλλα δύο μέλη του «άξονα του κακού» (το Ιράν και την Κορέα), όπως το έκανε και στο σύ-

εσείς είστε που παραγγείλατε έναν πολυπολικό κόσμο;

Tου Τίμοθι Γκάρτον Ας

Lebanon, North Korea, Russia... here is the world’s new multipolar disorder



νολο σχεδόν των υπόλοιπων σοβαρών κρίσεων, χρησιμοποιώντας πάντα την πολυμερή διπλωματία- έστω και θυμί-ζοντας πως η χρήση της ένοπλης βίας παρέμενε πάντα μία από τις επιλογές της.

Η νέα αυτή προσέγγιση υπονομεύ-τηκε από την μαζική αφιέρωση χρόνου και μέσων στο Ιράκ κι από τις αναστο-λές των ΗΠΑ να ξεκινήσουν διμερείς διαπραγματεύσεις με αντιπαθητικά καθεστώτα όπως εκείνο του Ιράν, αλλά η αμερικανική εξωτερική πολιτική του 2006 είναι δίχως άλλο πολύ διαφορε-τική από εκείνη του 2003, οπότε ξεκι-νούσε ο πόλεμος του Ιράκ.

• Η Βόρειος Κορέα δοκιμάζει πυ-ραύλους ικανούς να φέρουν πυρηνικές κεφαλές, που εξάλλου ήδη κατασκευά-ζει; Η Ουάσιγκτον λέει: «επανέρθετε γρήγορα στις εξαμερείς διαπραγμα-τεύσεις!»

• Το Ιράν ξεκινά εμπλουτισμό ου-ρανίου; Η Ουάσιγκτον δεν αστειεύε-ται: «τώρα θα δείτε! Θα σας καταγγεί-λουμε στον ΟΗΕ!»

• Η «χεζμπολά» βομβαρδίζει τη Χάιφα με πυραύλους; H Ουάσιγκτον δηλώνει: «έφτασε η ώρα της διπλωμα-τίας!»

όταν ο Ζακ Σιράκ (Jacques chirac) μίλησε περί πολυπολικότητας το 2003, πρόβαλε δύο ισχυρισμούς: πως ο κό-σμος είναι πουπολικός και πως αυτό είναι καλό.

Ο πρώτος ισχυρισμός αποδείχτηκε σωστός· ο δεύτερος μένει να αποδει-χτεί.

Για αρχή, είναι πολύ σημαντικό αν μιλάμε για πολυπολική τάξη ή αταξία.

Η τάξη είναι σημαντική στις διε-θνείς σχέσεις. όταν έχουμε τάξη, πολ-λοί άνθρωποι δεν σκοτώνονται.

Προς το παρόν αυτό που διαθέ-τουμε είναι πολυπολική αταξία, χωρίς να φαίνεται καθαρά πώς μπορούμε να φτάσουμε στην πολυπολική τάξη.

Ιστορικά πάντως, η εμφάνιση πολ-λών φιλόδοξων δυνάμεων αυξάνει τις

πιθανότητες να ξεσπάσει βία. όπως το κάνει η αμφισβήτηση της κυριαρχίας στο εσωτερικό των συνόρων.

Εμείς οι διεθνιστές φιλελεύθεροι ονειρευόμαστε έναν κόσμο αποτε-λούμενο από χώρες δημοκρατικές, που αγαπιούνται μεταξύ τους, που σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, που συναπαρτίζουν διεθνείς οργανώ-σεις και λειτουργούν στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου.

έναν κόσμο με 192 Καναδάδες.Μερικές από τις αναδυόμενες χώ-

ρες ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις μας: ο Καναδάς κι η Αυστραλία π.χ. που με τόσο φυσικό πλούτο θα γίνουν πιο σημαντικές στο μέλλον· ή ακόμα κι η Ινδία με τη Βραζιλία.

Η Ρωσία κι η Κίνα δεν μας ταιριά-ζουν με τίποτα, όπως και πολλές από τις μη-κρατικές οντότητες που παίζουν σήμερα σημαντικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις.

Ο Χένρι Κίσινγκερ (Henry kissinger) είχε κάποτε πει πως η γε-ωπολιτική της Ασίας του 21ου αιώνα θα μοιάζει με εκείνη της Ευρώπης του 19ου, με τις μεγάλες χώρες να αγω-νίζονται να διευρύνουν την επιρροή τους, χρησιμοποιώντας τον πόλεμο σαν πολιτική με άλλα μέσα.

Θα μπορούσε να ‘ναι ακόμα χειρό-τερο.

Θα μπορούσαμε να το ζήσουμε αυτό σε πλανητικό επίπεδο, συν την τρομοκρατία· συν τις μεγάλες επιχει-ρήσεις· συν τα πολυεθνικά θρησκευτι-κά κινήματα· συν τις διεθνείς ΜΚΟ.

δεν υπονοούμε πως όλες αυτές οι οντότητες είναι ισότιμες από ηθική άποψη, όσο ότι διαμορφώνουν έναν κόσμο στον οποίο η σταθερότητα δεν θα εξαρτάται μόνο από τα κράτη.

ότι βλέπουμε σήμερα στα σύνο-ρα μεταξύ Λιβάνου και Ισραήλ ίσως να είναι απλά το πρελούδιο όσων θα ακολουθήσουν.

όταν ο Τόνι Μπλερ (Tony Blair) θα έχει προ πολλού φύγει, όταν η αμερι-

κανοβρετανική παρουσία στο Ιράκ θα είναι μια θολή ανάμνηση, ίσως τότε να θυμηθούμε τις προειδοποιήσεις του Μπλερ -που παγιδεύτηκε τόσο άσχημα στον πόλεμο του Ιράκ- για τους κινδύνους που αντιπροσωπεύει η σύγκλιση όπλων μαζικής καταστρο-φής, τρομοκρατίας κι αποτυχημένων κρατών.

Η διάδοση των πυρηνικών όπλων -και γενικότερα όπλων μαζικής κατα-στροφής- συνιστά μία από τις σημα-ντικότερες απειλές της εποχής μας.

Ορθώνεται μπροστά μας, παρέα με την κλιματική αλλαγή και μοιάζει εξί-σου δύσκολο να αντιμετωπισθεί.

Θα μου φαινόταν απόλυτα ρεα-λιστικός ο ισχυρισμός πως σήμερα έχουμε τις περισσότερες πιθανότητες να ζήσουμε μια πυρηνική επίθεση από τον καιρό της «κρίσης των κουβανικών πυραύλων» του 1962, αν και η γεωγρα-φική έκταση της απειλής είναι σήμερα κατά πολύ μικρότερη.

Ποιος στοιχηματίζει πως τα επόμε-να δέκα χρόνια δεν θα δούμε κάποιον θυμωμένο τύπο να πυροδοτεί ένα πυ-ρηνικό όπλο; Εγώ πάντως όχι. Εσείς;

Να είμαστε λοιπόν προσεκτικοί για το τι ευχόμαστε.

Λογικά ο πολυπολισμός είναι καλύ-τερος από τη μονοκρατορία, περίπου για τους ίδιους λόγους που είναι σώ-φρον να εξισορροπείς τις εξουσίες σε ένα δημοκρατικό κράτος.

Αυτό όμως ισχύει μόνο αν ο πολυ-πολισμός είναι μια φιλελεύθερη εκδο-χή της σταθερότητας -με το «φιλελεύ-θερος» να είναι εξίσου σημαντικό με το «σταθερότητα».

Αν αντίθετα όσα ζούμε σήμερα εί-ναι μία πρόγευση του τι πρόκειται να ακολουθήσει, τότε η νέα πολυπολική αταξία μπορεί να είναι στ’ αλήθεια φρικιαστική.

Τόσο πολύ που ίσως κάποτε διαπι-στώσετε με έκπληξη πως νοσταλγείτε της παλιές, καλές ημέρες της αμερικα-νικής μονοκρατορίας.



εισαγωγή

δύο από τα πλέον διαδεδο-μένα χαρακτηριστικά του νεωτερικότητας του δυ-τικού Πολιτισμού είναι, αφ’ ενός ο ριζικός διαχω-

ρισμός του ατόμου και του κράτους, απαραίτητη συνθήκη για την διασφά-λιση της ατομικής ελευθερίας, και αφ’ ετέρου η ριζική έλλειψη διαχωρισμού, που χρησιμοποιείται για την προώθη-ση μιας ιδεολογικής προσπάθειας με σκοπό την ανάπλαση της ανθρώπινης φύσης. Το πρώτο υπήρξε περισσό-τερο χαρακτηριστικό της κοινωνίας των πολιτών των Ηνωμένων Πολιτει-ών της Αμερικής, ενώ το δεύτερο της ολοκληρωτικής κοινωνίας των Σοσι-αλιστικών δημοκρατιών της Σοβιε-τικής ένωσης, τουλάχιστον μέχρι τις πρόσφατες προσπάθειες αναβίωσης της κοινωνίας των πολιτών σε αυτή την αυτοκρατορία. Πάρ’ όλες ωστό-σο τις εκ διαμέτρου αντίθετες θέσεις τους, τα δυο αυτά χαρακτηριστικά θα μπορούσαν να εκληφθούν ως οι δυο πλευρές του ίδιου νομίσματος, όπως εύστοχα και με σαφήνεια υποδεικνύ-ει ο de Tocqueville στο Democracy in America1.

ένας από τους κοινούς τόπους αυτών των χαρακτηριστικών του νε-ωτερικότητας στις αντίστοιχες θεμε-λιώδεις θεωρίες τους είναι η απουσία μιας αληθινά σημαντικής θέσης για τους μη-κυβερνητικούς θεσμούς. Στα ολοκληρωτικά κράτη, η διακήρυξη των διαμεσολαβητικών θεσμών απο-τελεί απλά μια πρόσοψη, καθώς αυτοί ελέγχονται από το κράτος, ή μάλλον από το μοναδικό ολοκληρωτικό πο-λιτικό κόμμα, που ελέγχει το κράτος. Το ζήτημα καθίσταται πιο σύνθετο στις σύγχρονες Ηνωμένες Πολιτείες. Η Αμερικανική παράδοση και ιδεολο-γία απαιτούν τη διατήρηση πολύ ανε-ξάρτητων δημόσιων μη-κυβερνητικών θεσμών, με ουσιαστική υπόσταση και λειτουργία στα πλαίσια της κοινωνίας των πολιτών. Στην πραγματικότητα όμως τόσο οι κυβερνητικές πράξεις, όσο και ο ριζοσπαστικός ατομικισμός τους καταπατούν, κατά τρόπο που δικαιολογείται ιδεολογικά ως μέσο εξυπηρέτησης των σκοπών της δημο-κρατίας2.

Εν όσο η θέση τους δικαιολογεί-ται από την αρχή του πλουραλισμού, ο ριζοσπαστικός ατομικιστικός νέο- πλουραλισμός, τον οποίο ενστερνίζο-νται πολλοί, υποβαθμίζει σταδιακά την ομοσπονδιακή διάσταση, η οποία απο-

δίδει στους μη-κυβερνητικούς θεσμούς μέρος από την εξουσία και δύναμη που ασκούν στα πλαίσια της κοινωνίας των πολιτών3. Βάσει του ιδίου τεκμηρίου, τα σύγχρονα ιδεολογικά ρεύματα που υποστηρίζουν την ισότητα του απο-τελέσματος έχουν επιτρέψει στις κυ-βερνήσεις να επεμβαίνουν σε αυτούς, στο όνομα ενός ευρύτερου καλού, πε-ριορίζοντας περισσότερο την εξουσία και τη δύναμή τους. Αυτό ισχύει για τις εκκλησίες, τα πανεπιστήμια, τους επαγγελματικούς συνεταιρισμούς, τις συνδικαλιστικές οργανώσεις, και κάθε άλλης μορφής δημόσιες μη-κυβερνητι-κές οργανώσεις. Το γεγονός και μόνο ότι αναφέρονται σήμερα ως θεσμοί δια-μεσολάβησης, αλλοιώνει τον αρ-χικό τους χαρακτήρα, υποδεικνύοντας κατά κάποιο τρόπο ότι πρέπει να υπο-τάσσονται στο άτομο από τη μια πλευ-ρά και στο κράτος από την άλλη.

Ολοένα και περισσότερο αποδει-κνύεται ότι οι εν λόγω θεσμοί ασκούν πραγματική εξουσία και δύναμη στο πολιτικό-κοινωνικό φάσμα, στα πλαί-σια όμως καθεστώτων όπου συνδέο-νται με τις πρωταρχικές ομάδες, δηλα-δή, ομάδες μέσα στις οποίες το άτομο γεννιέται και οι οποίες συνιστούν ορ-γανικό μέρος της ταυτότητας του κάθε ατόμου4. Η σημασία των θεσμών των

Το Πολυδιάστατο Θεϊκό Σύμφωνο-Διαθήκη* στη Σκέψη του Johannes Althusius

Tου Ντάνιελ Tz. Ελάζαρ (Daniel J.Elazar)

Aπό το βιβλίο του «Φεντεραλισμός και ο Δρόμος προς την Ειρήνη(Federalism and the way to Peace), 1994, Queen’s University, Kingston, Ontario, Canada

η μετάφραση στα ελληνικά για την Ευρωπαϊκή Έκφραση έγινε από τη Ντένια Μόρφηπροκειμένου να δημοσιευθεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα



πρωταρχικών ομάδων στο κοινωνικό-πολιτικό φάσμα του πολιτικού κορμού, χρειάζεται να αναγνωριστεί από τους μελετητές των πολιτικών και κοινωνι-κών επιστημών, όχι μόνο στα πλαίσια των μη-ανεπτυγμένων ή αναπτυσσό-μενων κοινωνιών του Τρίτου Κόσμου, αλλά επίσης και στον Πρώτο και τον δεύτερο Κόσμο. Η ανάκαμψη της πρωτογενούς-ομαδικής ταυτότητας, ειδικά στην Ευρώπη, αποτέλεσε μια αναπάντεχη εξέλιξη της προηγούμε-νης γενιάς5.

Η ύπαρξη αυτών των πρωτογενών ομάδων αποτελεί μια πραγματικότητα. Θεωρητικά παραμένουν προβληματι-κές σύμφωνα με την σύγχρονη οπτι-κή της κοινωνίας των πολιτών, ειδικά όσες επικεντρώνονται στην ατομική ελευθερία. Συνιστούν κατά συνέπεια, απλές πραγματικότητες που ενδεχό-μενα έχουν κάποιες θετικές συνέπειες, ενισχύοντας τον πλουραλισμό ενάντια στο μονολιθικό κράτος; Υπάρχει άρα-γε κάποιος λόγος οι ανθρώπινες κοι-νότητες ή ομάδες που επιδεικνύουν αρκετά ξεχωριστά προσόντα να κλη-ροδοτηθούν με ένα ειδικό καθεστώς, διότι συνεχίζουν να λειτουργούν σε μια δια-γενεακή βάση, χωρίς απαραίτητα να βασίζονται στις πρωτογενείς ομά-δες; Ο πρωτογενείς ομάδες έχουν τις δικές τους απαιτήσεις απέναντι στα μέλη τους, οι οποίες μπορούν να συμ-φωνούν ή να μην συμφωνούν με την ατομικότητα, απαιτήσεις οι οποίες εκλαμβάνουν εξορισμού την κοινότη-τα ή την ομάδα, ως ‘αγαθό’ ή ‘σκοπό’; Υπάρχει κάποια θεωρία η οποία δύνα-ται να εξυπηρετήσει τόσο την ατομική όσο και την συλλογική ελευθερία ως αληθινές εκφράσεις της ελευθερίας όπως την αντιλαμβανόμαστε;

Τώρα που βρισκόμαστε στη μετά-μοντέρνα εποχή και οι μάχες του εκ-συγχρονισμού έχουν κερδισθεί, είναι αναγκαίο να θέσουμε ξανά τα ερωτή-ματα αυτά υπό το πρίσμα των εμπει-ριών του νεωτερικότητας. Κι αυτό πρέπει να γίνει με ψυχραιμία, χωρίς να αναπολούμε το ιστορικό παρελθόν μας αλλά ούτε και να το απορρίπτουμε εξαρχής.

Αυτό που μοιάζει περισσότερο χα-ρακτηριστικό του ιστορικού παρελθό-ντος σε σχέση με τα προαναφερθέντα ερωτήματα, είναι ότι ο πολιτικός κορ-μός υπήρχε ως ένα ενιαίο δίκτυο. Η κοινωνία των πολιτών, η οποία απαιτεί την ύπαρξη του ιδιωτικού τομέα πα-ράλληλα με τον δημόσιο, και όπου ο δημόσιος τομέας διαιρείται σε κυβερ-νητικό και μη-κυβερνητικό πεδίο, εν τέλει συνιστά μια μοντέρνα αντίληψη. Ορισμένοι, όπως ο karl popper, έχουν υποστηρίξει ότι η προ-μοντέρνα κοι-νωνία ήταν στην ουσία απολυταρχική, ενώ περιοριζόταν μονάχα από την ίδια της την έλλειψη σε αποτελεσματικές μεθόδους για την επιβολή της συμμόρ-φωσης6. Για όσους συμμερίζονται την άποψη αυτή, δεν υπάρχει άλλη διαφο-ρά ανάμεσα στην αρχαία πόλη και τα σύγχρονα κομμουνιστικά καθεστώτα, πέραν του μεγέθους. Το επιχείρημα αυτό μπορεί σχετικά εύκολα ν’ αντι-κρουστεί, απλά υποδεικνύοντας ότι η αρχαία πόλις και αντίστοιχα η φυλή αποτελούσαν ολοκληρωμένες κοινω-νίες, και ως εκ τούτου δεν διέθεταν ένα ξεχωριστά δομημένο κράτος. Οι κα-νόνες τους απέρρεαν μάλλον από την παράδοση ή την παραδοσιακή θρη-σκεία, που ενστερνίζονταν οι πολίτες και τα μέλη τους, πάρα επιβάλλονταν από ξέχωρο, παντοδύναμο κράτος.

Τι μας απομένει επομένως, πέραν της συνειδητοποίησης ότι οι προγο-νοί μας έτυχαν καλύτερης μοίρας, απ’ όσους αναγκαστήκαν να επιβιώσουν (ή δεν κατάφεραν να επιβιώσουν) υπό την πίεση των ολοκληρωτικών καθε-στώτων του εικοστού αιώνα; Ωστόσο, οι πρόγονοί μας δεν έχαιραν ελευθε-ρίας, με τη σύγχρονη έννοια του όρου. Τι εμπόδιζε τον πολιτικό κορμό, επο-μένως, στο να τους επιβληθεί, όπως το ολοκληρωτικό κράτος έχει πράξει στις μέρες μας; Συχνά, τίποτε περισσότερο από καλή θέληση. Αφ’ ετέρου, σε μια τουλάχιστον παράδοση, την βιβλική παράδοση, υπήρχαν αυτούσιοι περιο-ρισμοί που αναγνώριζουν την αξία και την ακεραιότητα του ατόμου και το ιδι-αίτερο καθεστώς της κοινότητας, της όποιας κοινότητας. Αυτό το κεφάλαιο

θα εξετάσει την παράδοση, όπως εξε-λίχθηκε και εφαρμόστηκε στη σφαίρα της πολιτικής και στα πρόθυρα της μοντέρνας εποχής από τον Johannes Althusius, ίσως τον πιο σημαντικό από τους πολιτικούς φιλοσόφους του Χριστιανισμού, που προσπάθησε να την εφαρμόσει με σκοπό τον σχεδια-σμό μιας πραγματικής κοινοπολιτείας. Αλλά αρχικά θα πρέπει να ρίξουμε μια σύντομη ματιά στη βιβλική παράδοση αυτή καθαυτή.

Η Θεωρία της Βίβλου και οι μεταρρυθ-μισμένες Διαμαρτυρόμενες εφαρμογές της

Το σύστημα που παρουσιάζεται στη Βίβλο, ανήκει σε αυτά που επιδιώκουν να εντάξουν το

άτομο στην κοινωνία χωρίς να εγκα-ταλείπεται ο ιστός της κοινοπολιτείας, ως συλλογικός θεσμός με ξεχωριστές υποχρεώσεις. Η βάση αυτής της προ-σπάθειας διαιρείται σε τέσσερα μέρη: πρώτη είναι η διαπίστωση ότι κάθε άτομο έχει δημιουργηθεί κατ’ εικόνα Θεού, έχει ψυχή και είναι ιερό. δεύτε-ρο έρχεται το καθήκον του ατόμου και της κοινότητας, και μάλιστα του ατό-μου μέσα στην κοινότητα, να προσπα-θεί να παραμένει ενάρετο, παρατηρώ-ντας όχι μόνον όσα αναφέρονται ως δόκιμες θρησκευτικές πρακτικές στο σήμερα, αλλά και όντας δίκαιο, προ-σφέροντας στους άπορους, διαφυλάσ-σοντας την ανθρώπινη ελευθερία και ακεραιότητα και εξασφαλίζοντας την οικονομική ευημερία της κάθε οικο-γένειας. Τρίτον, κάθε άτομο είναι ηθι-κά αυτόνομο και η συγκατάθεσή του είναι απαραίτητη για οποιαδήποτε πράξη, ακόμη και ως απάντηση απέ-ναντι στις θεϊκές εντολές. Σύμφωνα με τη βιβλική ορολογία, ο Θεός προ-στάζει αλλά ο άνθρωπος ακροάται. Αυτό σημαίνει ότι ακούει τις θεϊκές εντολές και στην ουσία στοχάζεται αν θα τις ακολουθήσει ή όχι. Στα εβρα-ϊκά της Βίβλου δεν υπάρχει λέξη για τον όρο ‘υπακούω’. Κάθε ανθρώπινη πράξη απαιτεί ‘ακρόαση’. Τέταρτον, οι άνθρωποι δρουν συλλογικά, μέσω συμφωνιών, και το ‘συμφωνείν’ ξεκι-



νά με τη θεμελίωση της ύπαρξης, το Σύμφωνο - διαθήκη με το Θεό, όπου ο Θεός συνάπτει εταιρική σχέση με τον άνθρωπο για την υλοποίηση και την επικράτηση του λόγου του. Βάσει των όρων του Συμφώνου που έχει θέσει, κάθε ανθρώπινη οργάνωση προέρχε-ται από το αρχικό σύμφωνο, και υπα-γορεύεται από επικουρικά σύμφωνα, όπου οι συμβαλλόμενες πλευρές πρέ-πει να έρθουν σε συμφωνία, και τα οποία είναι ηθικά δεσμευτικά ενώπιον του Θεού που λειτουργεί ως συνέται-ρος, εγγυητής ή μάρτυρας. όλα αυτά βασίζονται στη συγκατάθεση και την ικανότητα των συμβαλλόμενων να αναλαμβάνουν αυτόνομες ηθικές υποχρεώσεις7.

Ενώ δεν γνωρίζουμε ακριβώς, πώς το βιβλικό αυτό σύστημα λειτουργούσε στο αρχαίο Ισραήλ, μπορούμε ν’ αντι-ληφθούμε μέρος της πραγματικότητας αυτής, από τον τρόπο που έχει διαμορ-φώσει την ιδιοσυγκρασία του εβραϊκού λαού, ο οποίος ξεχωρίζει για την προ-σήλωση του στην ατομική αυτονομία, ελευθερία και ισότητα, καθώς και για την προσπάθεια που καταβάλει για την κατάκτηση ορισμένου στόχου και την τάση να αντιλαμβάνεται τα δημόσια ζητήματα με ηθικούς όρους, παρά το γεγονός ότι οι Εβραίοι διακατέχονται από έντονο πνεύμα συλλογικότητας, όπως στην περίπτωση της φυλής, και συνδέονται στενά μεταξύ τους με δε-σμούς που έχουν συνυφάνει η ιστορία και το πεπρωμένο8.

Η συγκεκριμένη οπτική του βιβλι-κού κόσμου, πέρασε και στον Χριστια-νισμό, όταν η νέα αυτή θρησκεία ανα-δύθηκε μέσα από τον Ιουδαϊσμό, αλλά δεν έφτασε σε πλήρη άνθιση, παρά μόνον με την έλευση της διαμαρτυρό-μενης Μεταρρύθμισης. Οι διαμαρτυ-ρόμενοι Μεταρρυθμιστές ειδικά, επι-διώκουν όχι μόνο την ενδυνάμωση της αληθινής πίστης, αλλά και τη δόμηση μιας ιερής κοινοπολιτείας. Ο δρόμος για τη σύγχρονη δημοκρατία ξεκίνησε με τη διαμαρτυρόμενη Μεταρρύθμι-ση (Προτεσταντισμός) του 16ου αιώ-να, ιδιαίτερα ανάμεσα σε εκείνους τους υπέρμαχους του Προτεσταντισμού

(που λανθασμένα αναφέρεται και ως καλβινισμός), οι οποίοι ανέπτυξαν μια θεολογική και πολιτική πρακτική που επανατοποθέτησε τον δυτικό κόσμο στον δρόμο της λαϊκής αυτό-διοίκη-σης, δίνοντας έμφαση στην ελευθε-ρία και την ισοτιμία. Σε αυτή τους την προσπάθεια, στράφηκαν στην Παλαιά διαθήκη, στην Εβραϊκή Βίβλο όπως την αναφέρουν, για καθοδήγηση. Σε αυτήν ανακάλυψαν ξανά τη βιβλική διδασκαλία, την οποία επιχείρησαν να προσαρμόσουν στη χριστιανική τους κοινοπολιτεία9. Αναγνωρίζουμε ότι οι προσπάθειές τους, όσο περιορισμέ-νες ή ατελείς και αν ήταν, αποτελούν ορόσημο στην ιστορία της ελευθερίας του δυτικού Κόσμου _ Η Ζυρίχη του Ζβίγγλιου, Η Γενεύη του Καλβίνου, η Σκωτία του Νοξ, η Αγγλία του Κρόμ-γουελ, η Μασαχουσέτη του Γουίνδορπ, το Ροντ Αϊλαντ του Γουίλιαμ, το Κον-νέκτικατ του Χάτσινσον.

Παρόλο που οι εν λόγω κοινοπο-λιτείες έχουν αποκληθεί θεοκρατίες, στην ουσία, δεν συνιστούν θεοκρατί-ες, παρά μόνο υπό την έννοια ότι ανα-γνωρίζουν τη θεϊκή κυριαρχία ως βάση της κοινότητάς τους και επιδιώκουν τη χρήση του Θεϊκού νόμου ως θεμέλιό της. όπως και στο αρχαίο Ισραήλ, η εξουσία και η δύναμη μοιράζονται ανάμεσα σε δικαστές και κληρικούς, κοσμικούς και εκκλησιαστικούς άρχο-ντες. (Στο αρχαίο Ισραήλ, όπως και σε κάθε Εβραϊκή πολιτεία, η διαίρεση γί-νεται σε τρεις τομείς, στους κοσμικούς άρχοντες, τους ερμηνευτές της Τορά και τους ιερείς, αλλά αυτό δεν θα μας απασχολήσει εδώ). Οι δικαστές ήταν εξίσου υπεύθυνοι για την προφύλαξη των ηθικών θεμελίων της κοινότητας, όσο και οι κληρικοί.

Παρά το περιορισμένο τους εύρος, σε σύγκριση με τις σύγχρονες δημο-κρατίες, τα καθεστώτα αυτά κατάφε-ραν να προωθήσουν την έννοια του ρεπουπλικανισμού και να ενισχύσουν τα θεμέλια του μετέπειτα δημοκρατι-κού ρεπουμπλικανισμού. όλα προέκυ-ψαν από το Θεϊκό Σύμφωνο - διαθήκη. Στην περίπτωση του Ροντ Αϊλάντ και του Κοννέκτικατ, το καθεστώς που

αναπτύχθηκε ήταν επιπλέον ομο-σπονδιακό με την πλέον συμβατική έννοια του όρου, δηλαδή αποτελείτο από ομοσπονδίες πόλεων.

Οι βασικοί τους περιορισμοί ήταν δύο: επειδή στις απαρχές της, η Με-ταρρύθμιση καθοδηγείτο από στρα-τευμένους μεταρρυθμιστές, οι περισ-σότεροι επέμεναν σε μια σκληροπυ-ρηνική θέση, εξορίζοντας ή καταδι-ώκοντας (και σε περιπτώσεις ακόμη θανατώνοντας) όσους καταδίκαζαν ως αιρετικούς. Επιπλέον δεν άφηναν χώρο για την έκφραση της ατομικό-τητας, με πιο προσωπικό τρόπο, όπως αντιλαμβανόμαστε σήμερα ότι είναι απαραίτητο. Στην πραγματικότητα, οι κοινοπολιτείες που επιβίωσαν μετά την αρχική επαναστατική περίοδο, μετου-σιώθηκαν σε αστικές δημοκρατίες, μέ-χρι να επανα-καταλυθούν από κάποια μετέπειτα επανάσταση ή κατάκτηση. Κατά συνέπεια άφηναν μεγάλο περι-θώριο για την ιδιωτική συμπεριφορά, αφού και εφόσον οι συλλογικοί κανό-νες γίνονταν δημόσια σεβαστοί.

Μια σειρά ηγετικών μορφών, ειδικά ο Καλβίνος, ο Νοξ, ο Ρότζερ Γουϊλιαμς, και σε μικρότερο βαθμό ο Ζβίγγλιος και ο Τζον Γουϊδορπ, ανέπτυξαν πολιτικές θεωρίες οι οποίες συμπορεύονταν με το κυβερνητικό τους έργο. όλοι τους, ωστόσο, ήταν κατ’ αρχήν θεολόγοι. Αν και οι προαναφερθέντες, μαζί με άλ-λους πρωτεργάτες και εκπροσώπους του Προτεσταντισμού, αφιερώθηκαν στην πολιτική γραφή, το έργο τους παραμένει θεολογικού ή πολεμικού χαρακτήρα. Μονάχα με το πέρας του πρώτου αιώνα της Μεταρρύθμισης αναδείχθηκε ένας πολιτικός φιλόσο-φος ο οποίος δόμησε μια συστηματική πολιτική φιλοσοφία, βασισμένη στην εμπειρία της Μεταρρύθμισης, συνθέ-τοντας την πολιτική εμπειρία της Ιερής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τις πολι-τικές ιδέες της θεολογίας του Συμφώ-νου -διαθήκης. Αυτός ο άνθρωπος, ο Johannes Althusius, παρουσίασε την πολιτική του φιλοσοφία στο κλασσικό έργο Politica Methodice Digesta, που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1603, και πήρε την τελική του μορφή μετά από



αναθεώρηση το 1614. Απομένει στον πολιτικό φιλόσοφο, όπως αποκαλού-σε ο ίδιος τον εαυτό του, Johannes Althusius, να αναπτύξει τη θεωρία και την φιλοσοφία ενός καθεστώτος, το οποίο λαμβάνει υπόψη τα περισσότερα από τα συγκεκριμένα προβλήματα.

Ο Johannes Althusius και η Πολιτική του

Ο Althusius εμφανίζεται στο σταυροδρόμι των κυρίαρχων τάσεων του δυτικού Πολι-

τισμού. Ως ένας από τους μεγάλους σχεδιαστές της διαμαρτυρόμενου Χριστιανισμού, δρασκέλισε τη Με-ταρρύθμιση και τις απαρχές της μο-ντέρνας εποχής. Παράλληλα, επεδίω-ξε να συνθέσει και κατά κάποιο τρόπο να εκλαϊκεύσει τη Μεταρρυθμιστική διαμαρτυρόμενη σκέψη, αναφορικά με την ιδανική πολιτεία, προκειμένου να την προωθήσει σε πιο πρακτικές κατευθύνσεις.

Ο Althusius γεννήθηκε στο γερμα-νικό κράτος της Βεστφαλίας, γύρω στο 1557. Φοίτησε στα Πανεπιστήμια της Κολωνίας και της Βασιλείας, απ’ όπου, το 1586 πήρε το διδακτορικό του στο αστικό και εκκλησιαστικό δίκαιο. Στη συνέχεια κλήθηκε από τη Μεταρρυθ-μισμένη Ακαδημία της Herborn για να διδάξει νομικά. Εκεί προώθησε την ακαδημαϊκή του καριέρα και ανακη-ρύχθηκε πρύτανης το 1597. δημοσί-ευσε το τρίτο και πιο σημαντικό του έργο Politica Methodice Digesta (που αναφέρεται στο κείμενο αυτό ως Πο-λιτική), ενώ βρισκόταν στη Herborn. Ο Althusius έγραφε ως πολιτικός επι-στήμων- αντλώντας ενδιαφέρον από τις θεωρητικές και πρακτικές διαστά-σεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς, οι οποίες πρέπει να εξεταστούν και να προσαρμοστούν. Προφανώς, χάριν σε αυτό το βιβλίο, προσκλήθηκε να γίνει σύνδικος της έμντεμ, στο Ανατολικό Φρίσλαντ. Γνωστό και με την ονομασία «Η Γενεύη του Βορρά», η έμντεμ ήταν μια από τις πρώτες πόλεις στη Γερμα-νία που το 1526 ενστερνίστηκαν τον Προτεσταντισμό. Με την Ολλανδία μόλις στην άλλη μεριά των συνόρων, η πόλη ασκούσε σημαντική επιρροή

στη γαλούχηση των ηγετών του Ολ-λανδικού Καλβινισμού. Ως λιμάνι, διατηρούσε στενές σχέσεις με τους διαμαρτυρόμενους πληθυσμούς των Βρετανικών Νήσων. Κατά μια έννοια, απετέλεσε το άντρο του Καλβινισμού στον Βορά, την περίοδο της ολλανδι-κής εξέγερσης ενάντια στην Ισπανία, τη γέννηση του Πρεσβυταριανισμού στη Σκωτία και την Καθολική αντί-δραση στην Αγγλία. Ο Althusius υπη-ρέτησε ως σύνδικος της έμντεμ από το 1604 έως το θάνατό του το 1638. Εκλέ-χθηκε πρεσβύτερος στην εκκλησία το 1617, και από τότε ασκούσε και τα δύο λειτουργήματα. δημοσίευσε δυο διευρυμένες εκδόσεις της Πολιτικής το 1610 και το 1614.

Το κεφάλαιο αυτό δεν επιχειρεί να παρουσιάσει μια περιεκτική σύνο-ψη της Αλθουσιανής θεωρίας, αλλά προσανατολίζεται περισσότερο στη σκιαγράφηση της μορφής της κοινω-νίας των πολιτών, μέσα από την Αλ-θουσιανή οπτική, η οποία με τη σειρά της προέρχεται από την αντίληψη του Althusius για τη βιβλική διδασκαλία, στο συγκεκριμένο θέμα. Ενώ αναφέ-ρεται σε διάφορες κλασσικές και σύγ-χρονές του πηγές, κατά κύριο λόγο βασίστηκε στην Αγία Γραφή, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, που όλα τα υπόλοιπα αναγνώσματα αποτελούσαν μέσα για την καλύτερη κατανόηση της βιβλικής διδασκαλίας. Ο Althusius είδε στη βι-βλική πολιτεία ένα ιδανικό καθεστώς. όπως αναφέρει και ο ίδιος:

Πιο συχνά χρησιμοποιώ παραδείγ-ματα από την αρχαία γραφή διότι έχει συγγραφθεί είτε από τον Θεό, είτε από ευσεβείς ανθρώπους, και επειδή θεωρώ ότι κανένα πολίτευμα, από την απαρχή του κόσμου, δεν ήταν πιο σοφά ή τέ-λεια δομημένο από αυτό των Εβραιών. Πιστεύω, κάθε φορά που βρισκόμαστε σε παρόμοιες καταστάσεις, ορμόμεθα από εκεί.10

Αυτό που προκύπτει από την Πο-λιτική, είναι μια βασισμένη στη Βίβλο Θεωρία, για την πολιτεία και την κοι-νωνία που εξυπηρετεί. Παρουσιάζεται με τον συστηματικό τρόπο του δυτι-κού Πολιτισμού στη μεταβατική περί-

οδο μεταξύ του τέλους του Μεσαίωνα και την αυγή της μοντέρνας εποχής. Η Πολιτική του Althusius είναι το πρώτο βιβλίο, το οποίο παρουσιάζει μια πε-ριεκτική θεώρηση του ομοσπονδιακού ρεπουμπλικανισμού, που έχει τις ρίζες του στη σκοπιά της διαθήκης για την ανθρώπινη κοινωνία, η οποία προκύ-πτει από ένα θεολογικό σύστημα, χωρίς όμως να εξαρτάται από αυτό. Παρου-σιάζει μια θεωρία περί δόμησης πολι-τεύματος, βασισμένη στην πολιτεία ως ένα σύνθετο πολιτικό σύνδεσμο που καθιερώνεται από τους πολίτες μέσω των πρωταρχικών τους συνδέσμων και έχοντας ως γνώμονα την συγκατάθε-ση, παρά ένα κατεστημένο κράτος, το οποίο επιβάλλεται από κάποιο κυρίαρ-χο άρχοντα ή από μια ελίτ.

Ο Althusius δημοσίευσε την τελευ-ταία έκδοση της Πολιτικής, στην αυγή της φιλοσοφικής επανάστασης του δέ-κατου έβδομου αιώνα. Είναι ειρωνικό το ότι η προσφορά του αγνοήθηκε, ή λησμονήθηκε για τα επόμενα 300 χρό-νια. Μελετήθηκε μονάχα από τον otto van Gierke -και λίγους ακόμα Γερμα-νούς στοχαστές- τον δέκατο ένατο αι-ώνα, στην προσπάθειά του van Gierke ν’ αναβιώσει μεσαιωνικές φόρμες για την ανάπτυξη της γερμανικής πολιτι-κής σκέψης11. Ο Althusius επαν-ανα-καλύφθηκε από τον carl Fridriech, ο οποίος δημοσίευσε την πλήρη έκδοση της Πολιτικής στα Λατινικά το 1932 με μια μακροσκελή (αν όχι, κατά την γνώμη μου, κάπως παραπλανητική) εισαγωγή12. 30 χρόνια αργότερα, ο Frederick carney δημοσίευσε την εξαιρετική πραγματικά μετάφραση της Πολιτικής στα αγγλικά13. Αυτή ήταν και παραμένει η πρώτη μετάφραση της Πολιτικής σε καθομιλουμένη γλώσσα.

Ο Althusius αγνοήθηκε για τον λόγο ότι η φιλοσοφία του αναπηδά από τις ίδιες βιβλικές αρχές της δόμη-σης πολιτεύματος που διαμόρφωσαν και τον Προτεσταντισμό και οι οποίες απορρίφθηκαν από τη μοντέρνα φιλο-κρατική πολιτική σκέψη. Από πολλές πλευρές, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ο πνευματικός πατέρας του μοντέρ-νου φεντεραλισμού, όμως ποτέ δεν

Ε Ι Ρ Η Ν Η20


του αποδόθηκε αυτή η αναγνώριση εξαιτίας των στοιχείων που χαρακτη-ρίστηκαν αρχαϊκά στον τρόπο σκέψης του. Είναι εξίσου ειρωνικό το γεγονός ότι για τους ίδιους ακριβώς λόγους, για τους οποίους απορρίφθηκε από τους μοντέρνους στοχαστές, είναι χρήσιμος για εμάς στην μετά-μοντέρνα εποχή.

Η μοντέρνα πολιτική φιλοσοφία βασίζεται σε μια επανάσταση στη θε-ωρία των φυσικών δικαιωμάτων, τα οποία θεωρήθηκαν ότι είναι ριζωμένα στη φυσική ψυχολογία της ανθρωπό-τητας και στον μεθοδολογικό ατομι-κισμό. Ενώ η πρώιμη μοντέρνα σκέψη αναγνώριζε και έδινε έμφαση στο γε-γονός ότι κάθε κοινωνία είναι κοινω-νία των πολιτών, οργανωμένη πολιτικά από τα θεμέλια της (σε αντιδιαστολή με τις απόψεις του δέκατου ένατου αιώνα, οι οποίες για το συγκεκριμένο ζήτημα, αναζητούν την «αυτόματη κοινωνία» που υπάρχει ανεξάρτητα της πολιτικής οργάνωσης), υποστήριζε επίσης ότι η κυβερνητική διάσταση της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να είναι περι-ορισμένη και μάλιστα όσο το δυνατόν γίνεται περισσότερο.

Σήμερα στη μετά-μοντέρνα περί-οδο, αντιλαμβανόμαστε την αλήθεια και τη ζωτική σημασία αυτής της επα-ναστατικής μοντέρνας ιδέας. Αντι-λαμβανόμαστε ωστόσο παράλληλα, ότι ενώ ενδεχόμενα είναι αλήθεια, δεν συνιστά όλη την αλήθεια. Κατανοούμε καλύτερα το ότι, ενώ η ατομική ελευ-θερία είναι βασική για όλους μας, το ίδιο σημαντικές είναι η οικογένεια και η κοινότητα προκειμένου οι δημόσιοι θεσμοί και η κοινωνία των πολιτών να στηριχθούν σε γερές βάσεις. Ο χαρακτήρας της δημοκρατίας (ή της κοινοπολιτείας), εξαρτάται από τον χαρακτήρα του κοινού που υπηρετεί, και όπως δεν νοείται δημοκρατία χω-ρίς ‘δήμο’, αντίστοιχα ο χαρακτήρας της δημοκρατίας εξαρτάται από το είδος των ανθρώπων που ζουν στους κόλπους της.

Πριν από τη μοντέρνα εποχή ήταν εξαιρετικά δύσκολο να διαχωριστούν ο δημόσιος από τον ιδιωτικό τομέα μέσα στην κοινότητα. Αυτό επιτεύ-

χθηκε κατά τη μοντέρνα περίοδο. Η μετα-μοντέρνα εποχή πρέπει να βρει ένα δρόμο συνύπαρξης των δυο. Η βι-βλική προσέγγιση όπως αναπτύχθηκε από τον Althusius ενδεχομένως να βο-ηθήσει σε αυτό.

Η Δημοκρατία – Res Publica του Althusius

Στην ουσία, ο Althusius υποστή-ριζε ότι οι βασικότερες εγγυή-σεις της ελευθερίας μπορούν

να αναζητηθούν στη δομή του πολι-τικού κορμού, μέσα από πέντε στα-θερούς συνδέσμους: δυο ιδιωτικούς, την οικογένεια και τον σύλλογο, και τρεις δημόσιους, την πόλη, την επαρ-χία και την κοινοπολιτεία. Μέσα σε αυτές τις σταθερές δομές, τα άτομα μπορούν να λειτουργούν, να αντι-προσωπεύονται και να διατηρούν τις ελευθερίες τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Althusius έκανε σαφή διαχωρι-σμό μεταξύ των δημόσιων και των ιδιωτικών συνδέσμων. Αυτό σημαίνει ότι έθετε τις βάσεις για την κοινωνία των πολιτών, χωρίς να εκλαμβάνει τον μεθοδολογικό ατομικισμό ως υποβό-σκουσα συνθήκη. Ο ιδιωτικός χώρος είναι πραγματικός και προστατεύεται, όχι μονάχα από κάποια αφηρημένη έννοια, αλλά από την συνταγματική αρχή και την πολιτική εξουσία των ιδιωτικών θεσμών της οικογένειας και του συλλόγου. Το άτομο για τον Althusius (όπως και στη Βίβλο) συνι-στά μια πραγματικότητα, για τον λόγο ότι κάθε άνθρωπος έχει δημιουργηθεί κατ’ εικόνα Θεού, έχοντας την ξεχω-ριστή δική του ψυχοσύνθεση. Ωστόσο τα άτομα δεν μένουν απροστάτευτα απέναντι σε παντοδύναμους δημόσι-ους θεσμούς, αλλά, προστατεύονται, όντας μέσα στα πλαίσια της οικογέ-νειας και των συλλόγων.

Αυτό όμως δεν είναι αρκετό. Ο δη-μόσιος χώρος, διαιρείται με τη σειρά του σε τρία πεδία, την πόλη, την επαρ-χία και την κοινοπολιτεία, το κάθε ένα με τη δική του δομή που του προσφέ-ρει την αυτονομία και την ενδυνάμωση προκειμένου να πληρώσει τον σκοπό του. Με μια πρώτη ματιά φαίνεται ότι η θεωρία αυτή, αποτελεί μια παραλλα-

γή του μεσαιωνικού κορπορατιστικού μοντέλου και πολλοί μάλιστα έχουν υποστηρίξει ότι ο Althusius δεν ήταν παρά υποστηρικτής ενός υστερο-με-σαιωνικού κορπορατισμού14. Μπορεί να αντιταχθεί όμως ότι ο Althusius ανέπτυξε ένα διαφορετικό μοντέλο, το οποίο βασιζόταν σε πολιτικά και κοινωνικά ‘σύμφωνα’- διαθήκες.

Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι: ο Althusius στην Πολιτκή του, ασχο-λείται με τη διάταξη και την επικοινω-νία, που επιτυγχάνονται μέσα από τη διαδικασία δημιουργίας συνδέσμων (consociatio), που ο ίδιος ορίζει ως συμβιωτική. Η συμβιωτική είναι η τέ-χνη και η επιστήμη των συνδέσμων. Κάθε πραγματικός σύνδεσμος έχει διαφορετική κλήση ή σκοπό και κα-θιερώνεται άμεσα ή έμμεσα από τους όρους της συμφωνίας -διαθήκης. Η πραγματική πολιτική βασίζεται ταυ-τόχρονα στην ευσέβεια και τη δικαι-οσύνη, όπως αντικατοπτρίζεται στις δυο πλάκες των δέκα Εντολών, όπου η πρώτη αναφέρει τη βασική αρχή της ευσέβειας και η δεύτερη τους βασικούς νόμους περί δικαιοσύνης.

Ο Althusius ξεκινά το κύριο μέρος του βιβλίου του επισημαίνοντας:

Η Πολιτική είναι η τέχνη του ‘συνδέειν’ (consociandi) τα άτομα με σκοπό την εδραίω-

ση, την καλλιέργεια και την διατήρη-ση της κοινωνικής ζωής μεταξύ τους. Ως εκ τούτου ονομάζεται συμβιωτική. Συνεπώς το κύριο θέμα της πολιτι-κής είναι ο σύνδεσμος (consociatio) όπου οι σύμβιοι (αυτοί που ζουν μαζί) δίνουν υπόσχεση ο ένας στον άλλο, μέσω ρητής η άρρητης συμφωνίας, για από κοινού επικοινωνία όσων εί-ναι ωφέλιμα για την αρμονική άσκη-ση της κοινωνικής ζωής. Ο σκοπός του πολιτικά συμβιωτικού ανθρώπου είναι η ενάρετη, δίκαιη, άνετη, και ευ-τυχής συμβίωση, μια ζωή δηλαδή που δεν στερείται τίποτα το αναγκαίο ή χρήσιμο.

Η συμβιωτική και η επικοινωνία αποτελούν τα κεντρικά στοιχεία του συστήματός του. Η επικοινωνία για τον Althusius είναι η μοιρασιά των

Ε Ι Ρ Η Ν Η 21


πραγμάτων, υπηρεσιών και των δικαι-ωμάτων (jus, δηλ. νομικά δικαιώματα). όπως κάθε σύστημα που λειτουργεί βάσει συμφώνου, δίνεται σημασία στην διαφύλαξη των σχέσεων κατ’ αρχάς και κυρίως, μέσω της ενσωμάτωσής τους σε ουσιαστικούς θεσμούς.

Υπάρχουν δυο ειδών σύνδεσμοι – οι απλοί και ιδιωτικοί και οι σύνθε-τοι και δημόσιοι. Ανάμεσα στους πρώ-τους τοποθετούνται η οικογένεια και ο σύλλογος. Η οικογένεια είναι ένας φυσικός σύνδεσμος, που παίρνει τη μορφή μιας περιεκτικής ένωσης, ενώ ο σύλλογος αποτελεί ένα περιορισμέ-νο πολιτειακό σύνδεσμο. Υφίστανται δυο ειδών οικογενειακοί δεσμοί βά-σει έγγαμων ή γεννεακών σχέσεων. Ο σύλλογος είναι ένας ιδιωτικός θεσμός όπου «τρεις οι περισσότεροι άνδρες με την ίδια απασχόληση, εκπαίδευση, ή το ίδιο επάγγελμα, ενώνονται με σκο-πό τη διασφάλιση των ιδίων πραγμά-των που από κοινού εκλαμβάνουν ως καθήκον, τρόπο ζωής ή τέχνη» (σελ. 28-29). Οι κοσμικοί σύλλογοι είναι αυτοί που συνιστώνται από δικαστές ή ανθρώπους που ενασχολούνται με τις ίδιες αγροτικές, βιοτεχνικές ή εμπορι-κές επιδιώξεις. ένας εκκλησιαστικός σύλλογος αποτελείται από κληρικούς, φιλόσοφους ή δασκάλους.

Ανάμεσα στους πολύπλοκους και δημόσιους συνδέσμους περιλαμβάνο-νται η πόλη, η επαρχία και η κοινοπο-λιτεία, κάθε μια από τις οποίες έχει τη δική της πολιτειακή και εκκλησιαστική διάσταση. Παρόλο που όλες διατηρούν την αυτονομία τους, η κοινοπολιτεία είναι ο πιο περιεκτικός και κατά συνέ-πεια, ο καθολικός σύνδεσμος. Υπάρ-χουν δυο είδη καθολικών συνδέσμων – η δημο –κρατία (res-publica) ή αλλιώς κοινοπολιτεία και η βασιλεία (regnum) - όπου δίνεται προτίμηση στην πρώτη. Ο Althusius ως πολιτικός επιστήμονας, υπογραμμίζει ότι ενασχολείται με την πραγματικότητα της πολιτικής ζωής. όχι μόνο με το «πρέπει» όπως κάνουν οι νομικοί, αλλά και με το «είναι», και οπότε αναγνωρίζει την ύπαρξη βασι-λείων - regna καθώς και δημοκρατιών res publica.

Με αυτήν τη δίπτυχη διαίρεση του ο Althusius έμμεσα αναγνωρίζει τις δυο διαστάσεις αυτών που αναφέρει ως συμβιωτικά, που παρουσιάζονται στη Βίβλο, εν ονόματι «συγγένεια» και «συγκατάθεση». Σαν φυσικό, ιδι-ωτικό σύνδεσμο, ο Althusius βλέπει την οικογένεια σαν μια σταθερή ένωση των μελών της, «όπου τίθενται τα ίδια όρια με αυτά της ζωής». Από την άλλη πλευρά, ο σύλλογος, ως πολιτειακός, ιδιωτικός σύνδεσμος, έχει περισσότε-ρο εθελοντικό χαρακτήρα και «δεν εί-ναι αναγκαίο να διαρκέσει όσο η ζωή του ανθρώπου» παρά το γεγονός ότι «μπορεί να ειπωθεί ότι η ύπαρξή του οφείλεται σε συγκεκριμένη ανάγκη» (σελ. xxi). Η οικογένεια παρά τον φυ-σικό της χαρακτήρα, βασίζεται σε ρητή η άρρητη συμφωνία των μελλών της, που καθορίζει τον τρόπο επικοινωνί-ας και μοιρασιάς των πραγμάτων, των υπηρεσιών και των καθηκόντων. όσο βαθιές και αν είναι οι ρίζες συγγένειας, η συνέχεια της οικογένειας αποτελεί στην ουσία επιβεβαίωση αυτής της ρη-τής ή άρρητης συμφωνίας. Ο Althusius αντικειμενικά αναγνωρίζει το γεγονός ότι ορισμένες οικογένειες σταματούν να υπάρχουν.

Για τον σκοπό μας, το σημαντικό εργαλείο στο σύστημα του Althusius είναι ο σύλλογος. Αυτός ο πρωταρχι-κός πολιτειακός σύνδεσμος συνιστά-ται από «άτομα που συναθροίζονται βάσει της δικής τους ευχαρίστησης και επιθυμίας, προκειμένου να εξυπηρετή-σουν το κοινό συμφέρον και την ανά-γκη της ανθρώπινης ζωής» (σελ. 28). Μπορούν να υπάρξουν κάθε είδους σύλλογοι που να εξυπηρετούν κάθε εί-δους διαφορετικό σκοπό. Ο Althusius παραθέτει μακροσκελή παραδείγματα από την ιστορία του Ισραήλ, της Αιγύ-πτου και της Αρχαίας Ρώμης.

Ο Althusius επισημαίνει ότι από τη φύση του ο σύλλογος απαιτεί τα μέλη του να «συμφωνούν μεταξύ τους βάσει συγκατάθεσης στον τρόπο κανονισμού και συμμόρφωσης, για το συμφέρον τόσο όλου του σώματος, όσο και των ατόμων που το αποτελούν» (σελ. 28). Η ουσία του συλλόγου για τον Althusius

είναι ότι συνίσταται από «ανθρώπους που ενώνονται με δική τους συγκατά-θεση.»15 Ουσιαστική για τον εθελοντι-κό χαρακτήρα του, είναι η προσωρινή του φύση. Ενδέχεται δηλαδή να στα-ματήσει «μετά από έντιμη κατάργησή του, καλή τη πίστη, ύστερα από κοινή συμφωνία αυτών που τον κατέστησαν, παρά την ενδεχόμενη αναγκαιότητα και σημασία του, για την κοινωνική ζωή σε κάποια άλλη χρονική στιγμή» (σελ. 28). Καθώς ο σύλλογος για τον Althusius τοποθετείται έξω από την οικογένεια, αποτελεί ένα πολιτειακό και ταυτόχρονα ιδιωτικό σύνδεσμο, σε αντιδιαστολή με τον Bodin, ο οποίος ορίζει κάθε δραστηριότητα πέραν της εστίας, ως εκδήλωση συμμετοχής στην πολιτεία, αναφερόμενος στα μέλη ως «συναδέλφους, συνεργάτες ή ακόμη και αδελφούς» (σελ. 29).

Ο Althusius συνεχίζει, «η επικοι-νωνία μεταξύ των συναδέλφων είναι η δραστηριότητα μέσω της οποίας το άτομο βοηθάει τον συνάδελφό του, και κατ’ αυτόν τον τρόπο διατηρεί το σχέδιο της κοινωνικής ζωής που καθο-ρίζουν διακανονιστικές συμφωνίες...αυτές οι συμφωνίες και οι νόμοι (pacta et leges) των συναδέλφων, περιγράφο-νται στα εταιρικά βιβλία.... Αυτού του είδους η επικοινωνία συμπεριλαμβάνει (1) πράγματα, (2) υπηρεσίες, (3) δικαι-ώματα, (4) αμοιβαία διάθεση προς το καλό», όπως ορίζεται από τον σύλλο-γο. (σελ. 29-32).

Επειδή η ιδέα του συλλόγου, με μια πρώτη ματιά μοιάζει να έχει ορισμένα κοινά με τις συντεχνίες της μεσαιω-νικής πόλης, πολλοί υποθέτουν ότι αποτελεί απλά μια επανατοποθέτηση του μεσαιωνικού κορπορατισμού. δεν είναι όμως έτσι. Η μεταρρύθμιση του Althusius βασίζεται στην εθελοντική, προσωρινή και περιορισμένη φύση του συλλόγου, σε αντιδιαστολή με τη φε-ουδαρχική κορπορατιστική δομή της συντεχνίας.

Στην περίπτωση του συλλόγου, ο Althusius συμπληρώνει την επικοινω-νία της αμοιβαίας διάθεσης προς το καλό, κάτι που είναι πέρα από πράγ-ματα, υπηρεσίες και δικαιώματα και

Ε Ι Ρ Η Ν Η22


αντιστοιχεί στη βιβλική έννοια hesed (αγάπη για την διαθήκη- θεϊκό σύμφω-νο) ή τη re’ut (γειτονία). Ο Althusius ορίζει την κοινή καλή θέληση ως «το αγαθό συναίσθημα και την αγάπη των ατόμων απέναντι στους συναδέλφους τους, εξαιτίας της οποίας με αρμονικό τρόπο και με γνώμονα το κοινό συμ-φέρον εκφράζουν ή όχι τη βούλησή τους» (σελ. 32). Αντιλαμβάνεται ότι αυτή η αδελφική αγάπη μεταξύ των συναδέλφων είναι απαραίτητη προ-κειμένου ο σύλλογος να συνιστά μια ηθική κοινωνία συναδέλφων. Για τον Althusius, όπως και για όλους τους πραγματικούς στοχαστές της διαθή-κης – Θεϊκής συμφωνίας, οι συμφωνίες μόνο δεν αρκούν. Πρέπει να διέπονται από μια συμφωνητική δυναμική, όπως αντικατοπτρίζεται στην hesed και την re’ut που «τροφοδοτείται, επικρατεί και διατηρείται μέσω δημοσίων πανη-γύρεων, διασκεδάσεων και γευμάτων αγάπης» (σελ. 32).

Καθώς ο σύλλογος αναπτύσσεται βάσει φυσικής ανάγκης, δεν είναι από-λυτα εθελοντικού χαρακτήρα, και κατά συνέπεια δεν είναι δυνατόν να καταρ-γηθεί παρά μόνο εφόσον υπάρξουν εναλλακτικά μέσα που καλύπτουν τις ανάγκες για τις οποίες αρχικά προέκυ-ψε. δεδομένου ότι δημιουργείται μέσω μιας πράξης θέλησης και συμφωνίας, αυτή η σχέση του με την αναγκαιότη-τα, τον καθιστά κάτι περισσότερο από μια απλή πράξη ατομικής επιλογής. Ο Althusius επισημαίνει ότι και οι πέντε σύνδεσμοι που περιγράφει, βασίζο-νται στην αναγκαιότητα παρόλο που η ύπαρξη, η μορφή και τα μέσα επικοι-νωνίας τους, καθορίζονται βάσει πρά-ξεων επιθυμίας και συμφωνίας.

Σε αντίθεση με τους δημόσιους συνδέσμους, όπου η ατομική συμμε-τοχή είναι ουσιαστικά έμμεση, στον σύλλογο οι συνάδελφοι έχουν τη δυ-νατότητα να συμμετέχουν άμεσα. Βέ-βαια, έχουν την ανάγκη ενός αρχηγού, ο οποίος θα διαχειρίζεται τις συλλογι-κές υποθέσεις. Ο αρχηγός αυτός «δε-σμεύεται από τους σκοπούς για τους οποίους υπάρχει ο σύλλογος, και από τους νόμους που ορίζουν τις εταιρικές

διαδικασίες» (σελ. xxi). Οι δημόσιοι σύνδεσμοι αποτελού-

νται άμεσα από οικογένειες και συλ-λόγους, και όχι από άτομα, όπου οι οι-κογένειες και οι σύλλογοι συνιστούν πόλεις, οι πόλεις συνιστούν επαρχίες, και οι επαρχίες κοινοπολιτείες. Πρέ-πει στο σημείο αυτό να σημειωθεί ότι ενώ οι δημόσιοι σύνδεσμοι υπάρχουν επίσης από αναγκαιότητα, δεν νοείται η ύπαρξη ή η συνέχεια ενός δημόσιου συνδέσμου χωρίς τους ιδιωτικούς συν-δέσμους που τον αποτελούν. Και πάλι αυτή η διαπίστωση προκύπτει για τον Althusius από μια πραγματικότητα και όχι απλά και μόνον δικαιωματικά.

Υπάρχει ακόμη ένας διαχωρι-σμός μεταξύ των δημόσιων και των ιδιωτικών συνδέσμων. Οι δημόσιοι σύνδεσμοι είναι τοπικού χαρακτήρα, δηλαδή ισχύουν για συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, ενώ δεν ισχύει το ίδιο για τους ιδιωτικούς. Οι δύο μορ-φές συνδέσμων μαζί, καλύπτουν κατ’ αυτόν τον τρόπο τις δυο βασικές επι-λογές της ανθρώπινης οργάνωσης. Οι ιδιωτικοί σύνδεσμοι συγκεκριμένα, προσφέρουν μέσα για τη μετατροπή και την αντικατάσταση του τοπικού χαρακτήρα των δημόσιων συνδέ-σμων. Ο λατινικός όρος του Althusius για τους συνδέσμους consociatio, έχει αναβιώσει στις μέρες μας ως ‘κονσο-σιασιοναλισμός’ (consociationalism), προκειμένου να περιγραφεί η θεσμι-κή κατανομή της πολιτικής εξουσί-ας σε μια μη-τοπικιστική βάση, που αποτελεί ένα είδος μη-τοπικιστικού φεντεραλισμού. Πέρα από αυτήν την διαφορά ωστόσο, οι ίδιες γενικές αρχές επικοινωνίας και κανονισμού ισχύουν εξίσου και για τα δύο είδη συνδέσμων. Αυτό δημιουργεί μια καθοριστική δι-άσταση από το μεσαιωνικό Ρωμαϊκό δίκαιο, όπου οι δημόσιοι σύνδεσμοι είναι ιεραρχικοί και διοικητικοί, δηλα-δή εξυπηρετούν μια αυτοκρατορική εξουσιαστική πυραμίδα. Ο Althusius καθιστά τους δημόσιους συνδέσμους συμβιωτικούς, βάσει συμφωνίας, προ-ερχόμενους δηλαδή από την ίδια γενε-τήσια δύναμη με τους ιδιωτικούς. Το γεγονός ότι προκύπτουν από την ίδια

πηγή νομιμότητας και έχουν τους ίδι-ους τρόπους λειτουργίας, συνιστά ένα καθοριστικό ομοσπονδιακό στοιχείο της αλθουσιανής σκέψης.

Υπάρχουν δυο μορφές δημόσιων συνδέσμων – οι ιδιαίτεροι και οι καθο-λικοί. Στα πλαίσια της ολοκληρωμένης κοινοπολιτείας, η πόλη και η επαρχία συνιστούν ιδιαίτερους συνδέσμους ενώ η res publica και το regnum είναι καθολικοί. Η κυριαρχία, την οποία ο Althusius τοποθετεί ξεκάθαρα στα άτομα (βλ. κάτωθεν), και μάλιστα απο-δίδεται στα άτομα του καθολικού συν-δέσμου, και κατά μια έννοια είναι αυτό ακριβώς το γεγονός που χρήζει ένα σύνδεσμο καθολικό. Βάσει αυτής της λογικής, το ερώτημα που τίθεται σχετι-κά με τον χώρο της λαϊκής κυριαρχίας καθορίζει ποιος είναι καθολικός και ποιος ιδιαίτερος (σύνδεσμος), και όχι το αντίθετο. Ο Althusius αναγνωρίζει ότι οι πόλεις –κράτη, όπως η Βενετία, συνιστούν καθολικούς συνδέσμους, δεδομένου ότι έχουν καθεστώς κοινο-πολιτείας. Ουσιαστικά αυτή η άρρητη αντίθεση συμπεριλαμβάνεται σε μια περεταίρω αντίφαση του καθεστώτος των επαρχιών. Η ματιά του ρεαλιστή πολιτικού επιστήμονα της Γερμανικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας της εποχής του Althusius, δεν είχε παρά να επι-σημάνει την τυπική φεουδαρχική δομή της, όπου οι πρίγκιπες, οι δούκες, οι κόντηδες και οι λοιποί ευγενείς που διοικούσαν τις επαρχίες ήταν τουλά-χιστον εξαρτημένοι από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα, τον ανώτατο άρχοντα, παρά εκλεγμένοι από τους πολίτες, και επομένως ως ένα βαθμό περιόριζαν τις συμβιωτικές βάσεις της επαρχιακής εξουσίας.

Και οι τρεις δημόσιοι σύνδεσμοι διέπονται από ένα σύστημα διαίρε-σης των εξουσιών, με τη γερουσία, ή κάποιο αντίστοιχο σώμα που εκπρο-σωπεί τον λαό, μέσω αντιπροσώπων προερχόμενων από τους ιδιωτικούς συνδέσμους και ένα ηγετικό στέλεχος που εποπτεύει την επικοινωνία των πραγμάτων, των υπηρεσιών και των δικαιωμάτων. Το έργο της γερουσίας είναι η εδραίωση, η υπεράσπιση, και



αν κριθεί απαραίτητη, η αλλαγή των βασικών νόμων του δημόσιου συνδέ-σμου. Υπό ορισμένες συνθήκες, έχει το δικαίωμα ακόμη και να απομακρύνει το ηγετικό στέλεχος.

Στο επίκεντρο κάθε δημόσιου συν-δέσμου βρίσκονται οι εκκλησιαστικοί, πολιτειακοί και ιδιωτικοί σύνδεσμοι – όσους σήμερα αποκαλούμε διαμε-σολαβητικούς θεσμούς- που παρέχουν τη βάση για εκπροσώπηση στους δη-μόσιους συνδέσμους. Οι εκκλησια-στικοί σύνδεσμοι γίνονται αντιληπτοί όχι μονάχα ως φορείς ευλάβειας με την παραδοσιακή έννοια, αλλά και δημό-σιας εκπαίδευσης τόσο στον τομέα της θρησκείας, όσο και σε αυτό των ελεύ-θερων τεχνών.

Ο Συνταγματικός/ Καταστατικός Σχεδιασμός ή οι Κανόνες της Τάξης.

Ο Althusius τονίζει ότι ένα από τα πρωταρχικά δικαιώμα-τα της κοινοπολιτείας είναι

η επικοινωνία των δικαιωμάτων των πολιτών, μεταξύ τους. Η βάση γι’ αυ-τήν την επικοινωνία είναι ενσωμα-τωμένη στον jus commune, το κοινό δικαίωμα, τον θεμελιώδη νόμο, ή κα-ταστατικό του συλλόγου. Ο Althusius χρησιμοποιεί τον όρο jus commune κατά δυο έννοιες: όταν αναφέρεται στο Θεϊκό σύνταγμα, τον αμετάβλητο ηθικό νόμο που ισχύει για όλους τους ανθρώπους και τους συλλόγους τους (γι’ αυτήν την ευρεία συνταγματική έννοια βλέπε κεφάλαια 21 και 22 της Πολιτικής του), και πιο στενά, όταν αναφέρεται στα καταστατικά θεμέλια των ιδιαίτερων συνδέσμων.

Οι εθελοντικοί σύνδεσμοι έχουν τη δυνατότητα να εδραιώνουν τα δικά τους καθεστώτα, στα πλαίσια του δη-μόσιου νόμου και σε αρμονία με τον κοινό jus commune που εθιμικά κατα-γράφεται στα αρχεία του συνδέσμου. Το καταστατικό εδραιώνεται καλύτε-ρα όταν υπάρχει κοινή συναίνεση των συναδέλφων ή των πολιτών αλλά (υπό τις συνθήκες της ύστερης μεσαιωνικής πραγματικότητας) ενδέχεται να τους

παραδίδεται ως ένα ειδικό προνόμιο από τον ανώτατο άρχοντα. Ο Althusius δεν κάνει διαχωρισμό μεταξύ της δια-θήκης –συμφώνου και του καταστατι-κού, θεωρώντας κάθε καταστατικό ως «σύμφωνο» και κάνοντας χρήση των δύο όρων αδιάκριτα στη θεώρηση του πάνω «στο σύμφωνο ή το καταστατι-κό βάσει του οποίου η ανώτατη αρχή αποτελείται από έφορους με τη συγκα-τάθεση των σχετικών σωμάτων...»

Ο Althusius εξετάζει πιο περιεκτι-κά τον jus commune στα κεφάλαια περί πολιτικής σύνεσης.

Η επικράτηση του ζην, του υπακού-ειν και του διοικείν, αποτελούν απλά τη θέληση του Θεού, που συνιστά τον τρόπο ζωής και τον νόμο που διέπει τα πράγματα που πρέπει να γίνουν ή να αποφευχθούν. Είναι απαραίτη-το η ηγετική εξουσία να ορίζει και να εξετάζει κάθε έργο της διοίκησής της, λαμβάνοντας τον νόμο αυτό ως τον ακρογωνιαίο λίθο και το μέτρο, εκτός και αν σκοπεύει να διοικεί το κράτος σαν ένα ακυβέρνητο σκάφος στην θάλασσα, που περιφέρεται στην τύχη. Επομένως η διοίκηση και η διακυβέρ-νηση της κοινοπολιτείας δεν υφίσταται πέρα από την εφαρμογή του νόμου. Γι’ αυτό και ο νόμος, και μόνο, υποδεικνύ-ει όχι μόνο την τάξη της διοίκησης για τον άρχοντα αλλά και τον κανόνα της ζωής για όλα τα ζώντα υποκείμενα....

ο νόμος, κατά μια γενική έννοια εί-ναι η αντίληψη για την εφαρμογή εκεί-νων των πραγμάτων που εμπεριέχονται στη διαγωγή της ευσεβούς, δίκαιης και αρμόζουσας ζωής, δηλαδή, εμπεριέ-χονται στα καθήκοντα που πρέπει να αναληφθούν έναντι του Θεού και του πλησίον, και της αγάπης για τον Θεό και τον πλησίον του καθενός...

οι νόμοι ή τα δικαιώματα στην αν-θρώπινη κοινωνία είναι σαν τους φρά-χτες, τα τείχη, τα φρούρια ή τα όρια της ζωής μας και μας καθοδηγούν σύμ-φωνα με τον δόκιμο τρόπο για την κα-τάκτηση της σοφίας, της ευτυχίας και της ειρήνης στην ανθρώπινη κοινωνία (σελ. 134)

Βασίζοντας την επιχειρηματολο-γία του σε βιβλικά παραδείγματα (συ-

γκεκριμένα Ρωμαίοι Ι:19 και Ι:14f ) ο Althusius θεωρεί τον jus commune, ως «φυσικά εμφυτευμένο από τον Θεό, σε όλους τους ανθρώπους... Σε αυτόν (jus commune) προτάσσεται ουσια-στικά για όλους τους ανθρώπους μια γενική θεωρία περί της εφαρμογής της αγάπης τόσο για τον Θεό, όσο και για τον πλησίον» (σελ. 134-4). Ο Althusius σύντομα προχωράει περεταίρω, διότι όπως αναφέρει, αυτός ο νόμος «δεν είναι εμφυτευμένος εξίσου στις καρδι-ές όλων των ανθρώπων. Η γνώση γι’ αυτόν επικοινωνείται πιο πληθωρικά σε ορισμένους και ανεπαρκώς σε άλ-λους... (σελ. 135)». Το επόμενο βήμα είναι η καταγραφή αυτού του καταστα-τικού νόμου στις δέκα Εντολές (δε-κάλογο). Η πρώτη πλάκα αναφέρεται στην αγάπη του Θεού και την ευλάβεια και η δεύτερη στην αγάπη του ανθρώ-που και στην πολιτειακή και πολιτική ζωή. Ο Althusius αναφέρει τις δέκα Εντολές ως «διαταγές και αντιλήψεις», αλλά επισημαίνει ότι στη Βίβλο ανα-φέρονται ως «κρίσεις, καθεστώτα και μαρτυρίες». Η ανάλυσή του πάνω σε κάθε μια από τις Εντολές προβάλει την αντίληψή του σχετικά με το γενικό σύ-νταγμα όλης της ανθρωπότητας. όπως αναφέρει «Οι δέκα Εντολές απευθύ-νονται σε όλους τους ανθρώπους στον βαθμό που συμφωνούν και επεξηγούν τον κοινό για όλους τους ανθρώπους νόμο της φύσης».

Ο ορθός νόμος (lex propia) είναι ο νόμος που έχει σχεδιαστεί και καθιε-ρωθεί από τον άρχοντα με βάση τον κοινό νόμο (lex communis) και σύμ-φωνα με τη φύση, τη χρησιμότητα, το καθεστώς και τις λοιπές ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν στην χώρα του. (Ο Althusius χρησιμοποιεί τους όρους jus και lex -δίκαιο και νόμος-, αδιάκριτα στη συγκεκριμένη ανάλυ-ση). Επισημαίνει τον ιδιαίτερο τρόπο, τα μέσα και την μέθοδο με την οποία καθίσταται δυνατή η διατήρηση, η παρατήρηση και η καλλιέργεια της φυσικής ισότητας ανάμεσα στους αν-θρώπους μέσα στα πλαίσια κάθε δεδο-μένης κοινοπολιτείας.

Ο όρος lex propia αποτελείται από



δύο μέρη: αφενός απ’ όσα είναι σύμφω-να με τον jus commune (convenientia) και αφ’ ετέρου απ’ όσα διαφοροποιού-νται από αυτόν (discrepantia.)

Στη συνέχεια επικεντρώνεται πιο λεπτομερώς στον Εβραϊκό ορθό νόμο που διαιρείται στο εθιμικό δίκαιο, που αποσκοπεί στο να συνδράμει στην παρατήρηση της πρώτης πλάκας των δέκα Εντολών και το αστικό δίκαιο, που έχει σκοπό να καταστήσει δυνατή την εφαρμογή των όσων επιτάσσει η δεύτερη πλάκα. όσον αφορά στο εθι-μικό δίκαιο, ο Althusius ακολουθεί τη Χριστιανική Ορθόδοξη οπτική. Οδη-γεί στον Χριστό που θα πρέπει τώρα να εξεταστεί μέσα από το πρίσμα της διδασκαλίας του Ιησού. Σε σχέση με το αστικό δίκαιο «υποδεικνύει ότι ο άρ-χοντας υπόκειται για τη διοίκηση της κοινοπολιτείας στον ορθό νόμο του Μωϋσή, εφόσον η ηθική ισότητα και ο κοινός νόμος ενυπάρχουν σε αυτόν» (σελ. 143). Παράλληλα ο ορθός νόμος του Μωϋσή, ο οποίος δεν είναι τόσο κατευθυνόμενος, δεν έχει υποχρεωτι-κή εφαρμογή στα πλαίσια μιας χριστι-ανικής κοινοπολιτείας.

Κάθε θεσμός της κοινοπολιτείας, θα πρέπει να διέπεται από καθιερω-μένους -μετά από κοινή συγκατάθεση των πολιτών- και καταγεγραμμένους κανόνες. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να έχει συμφωνητική μορφή, σε αρμονία με το αρχικό Σύμφωνο – διαθήκη που έγινε ανάμεσα στον Θεό και τους Ισρα-ηλίτες και έχει ενσωματωθεί στις δέκα Εντολές. Ως συμφωνία, το Σύνταγμα συνιστά ένα αμοιβαίο συμβόλαιο που ισχύει και για τις δύο πλευρές, είτε εί-ναι ίσες είτε άνισες μεταξύ τους, δη-λαδή τόσο για τους κατέχοντες την εξουσία, όσο και για τους εξουσιαζό-μενους, ενώ εξασφαλίζουν εξουσίες όπως καθορίζει το σώμα του συνδέ-σμου. Αυτού του είδους το σύμφωνο-σύνταγμα έχει σχεδιαστεί προκειμένου να αποτραπεί κάθε άσκηση απόλυτης εξουσίας μέσα στα πλαίσια του συνδέ-σμου. Ο Althusius καθιστά σαφές ότι «η εξουσία .....ισχύει προς όφελος των εξουσιαζόμενων και όχι των εξουσια-στών, και το όφελος του λαού...σε κα-

μία περίπτωση δεν απαιτεί την άσκηση απεριόριστης εξουσίας επάνω του». Ο Althusius είναι κάθετος και στο σημείο ότι «η άσκηση απόλυτης εξουσίας εί-ναι δολερή και απαγορευτική...ακόμη και ο Παντοδύναμος Θεός λέγεται ότι δεν είναι ικανός να πράξει το κακό και ό,τι είναι αντίθετο στη φύση Του» (σελ. 117).

Αυτή η σύντομη, δομική περιγρα-φή, δεν δικαιώνει το εύρος του Αλ-θουσιανού συστήματος. Κριτικής ση-μασίας για την καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αυτή η δομή λειτουργεί, είναι η έμφαση που δίνε-ται στην επικοινωνία των πραγμάτων, υπηρεσιών και δικαιωμάτων. Οι θεσμοί υπάρχουν προκειμένου να διατάξουν και να ενισχύσουν την επικοινωνία ή το μοίρασμα στα πλαίσια μιας κατάστα-σης όπου η συγκατάθεση αποτελεί τη βάση της κοινοπολιτείας. Ο Althusius είναι απόλυτα αντίθετος με την τυραν-νία, επειδή την θεωρεί εν μέρει άδικη και εν μέρει αναποτελεσματική.

Ως αποτέλεσμα της σημασί-ας που δίνει ο Althusius στο σύμφωνο και στην επικοινω-

νία, στην ουσία απορρίπτει το κατε-στημένο κράτος και ως επέκταση τον κρατισμό. Η θέση του ότι η κυριαρχία πρέπει να βρίσκεται στα χέρια του λαού, μέσω των συνδέσμων του, έρχε-ται σε αντιδιαστολή με το επιχείρημα του Jean Bodin, ότι είναι αναγκαίο να υπάρχει ένα μοναδικό σημείο όπου συγκεντρώνεται η κυριαρχία. Σε αυτό ο Althusius αποτέλεσε τον προπομπό της λύσης που χρησιμοποιήθηκε από τους ιδρυτές των Ηνωμένων Πολιτει-ών για τη διευθέτηση του προβλήμα-τος της εξουσίας, αναθέτοντας την στο λαό16. Αυτό αποδείχθηκε ευκολό-τερο για τους ιδρυτές των αμερικανι-κών πολιτειών, χάρη στην ομοιογένεια των ανθρώπων στους οποίους απηύ-θυναν αυτήν τη λύση. Στα πλαίσια της πιο περίπλοκης και ετερογενούς κοι-νωνίας της Γερμανικής Ρωμαϊκής Αυ-τοκρατορίας, η αλθουσιανή ιδέα της εναπόθεσης της κυριαρχίας στον λαό μέσω των συνδέσμων, είχε τον ρόλο

τόσο του περιορισμού του αντίκτυπου του ‘κράτους’ αλλά και της διατήρη-σης των ποικίλων πρωταρχικών πολι-τειακών δεσμών, που χαρακτηρίζουν την Ευρωπαϊκή Κοινωνία.

Για όλα αυτά ο Althusius προσέφε-ρε μια καθεαυτή εφαρμογή του βιβλι-κού μοντέλου. Σύμφωνα με τη Βίβλο, μόνο ο Θεός σε τελική ανάλυση είναι κυρίαρχος. Πολιτικά, ωστόσο, η κυρι-αρχία τίθεται στα χέρια του λαού, που κατέχει τη λειτουργική κυριαρχία μέσα στα πλαίσια του Θεϊκού συντάγματος. Για τη Βίβλο, το σύνταγμα αυτό είναι η Τορά. Για τον Althusius είναι ο οι δέκα Εντολές. Επομένως, οι δυο αυτές εκ-φράσεις της κυριαρχίας συναντώνται σε ένα συνταγματικό κείμενο το οποίο, καθώς προέρχεται από άμεση θεϊκή επέμβαση, συνιστά την πραγματική πηγή εξουσίας. Αυτή μπορεί να τρο-ποποιηθεί από τους ανθρώπους μέσα στα όρια που επιβάλλουν οι νόμοι της ευσέβειας και της δικαιοσύνης όπως παρουσιάζονται στις δυο πλάκες των δέκα Εντολών. Αυτό το συνταγματικό κείμενο και το δίκτυο των συνδέσμων, των συμβιωτικών σχέσεων και της επικοινωνίας πραγμάτων, υπηρεσιών και δικαιωμάτων/νόμων, προσφέρουν κατά μια έννοια την καλύτερη δυνατή προστασία, ενάντια στην τυραννία και υπέρ αυτών, που σήμερα θα αποκα-λούσαμε ανθρώπινα δικαιώματα.

Τι συμβαίνει σχετικά με τα δικαιώ-ματα; Τόσο για την Βίβλο, όσο και για τον Althusius, το ερώτημα των δικαι-ωμάτων προκύπτει ουσιαστικά από το ζήτημα της δικαιοσύνης και της ανθρώπινης υποχρέωσης του Θεού να ενεργεί δίκαια. Η πολιτική είναι συμβι-ωτική στην επικοινωνία. Προσφέρει το πλαίσιο και τα μέσα για δίκαιη ενέργεια και απόδοση δικαιοσύνης. Οπότε οι πρωταρχικοί σύνδεσμοι της πολιτικής κοινότητας –δημόσιοι και ιδιωτικοί, πολιτειακοί και φυσικοί- συνιστούν μέσα για την απόδοση δικαιοσύνης.

Πέραν τούτου, κάθε μορφή συν-δέσμου, αποτελεί μια ιδιαίτερη μορφή ηθικής κοινότητας, μέσα στα πλαίσια της οποίας πρέπει να επιτυγχάνεται η δικαιοσύνη και το δίκαιο ή τα δικαι-



ώματα να προστατεύονται με διαφο-ρετικό τρόπο. ένα από τα βασικά μα-θήματα που προσφέρει η αλθουσιανή διδασκαλία, σ’ εμάς σήμερα, είναι ότι οι άνθρωποι είναι οργανωμένοι σε διαφορετικές ηθικές κοινότητες, και το δίκαιο ή τα δικαιώματα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, κατά τρόπο κα-τάλληλο προς αυτές.

Η οπτική του σύγχρονου κόσμου, δίνοντας έμφαση στο άτομο που στέ-κεται ανυπεράσπιστο απέναντι στην κοινωνία των πολιτών, καθώς εκπρο-σωπείται από την κυβέρνηση, ολοένα και περισσότερο επιμένει στη νομική επιβολή των νομικώς καθορισμένων δικαιωμάτων. Αυτή η προσέγγιση των δικαιωμάτων, η οποία αρχικά αναφε-ρόταν μοναχά στην κυβέρνηση, έχει επεκταθεί και σε άλλες μορφές πολι-τειακών οργανώσεων και πιο πρόσφα-τα στις φυσικές οργανώσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, εξαιτίας της γενικευτι-κής, απλοποιημένης και περιορισμέ-νης αντίληψης όσο αφορά την πολιτι-κή σχέση που διέπει την κοινωνία των πολιτών, του τι συνιστά δικαίωμα και του πώς τα δικαιώματα θα πρέπει να επιβάλλονται.

Στα πλαίσια μιας δίκαιης κοινωνί-ας, θα πρέπει να ισχύει μια κατάλληλη θεώρηση του δικαίου και των δικαιω-μάτων στις σχέσεις μεταξύ κάθε είδους ηθικής κοινότητας με απαραίτητα μέσα επιβολής. Στην αρχαία και μεσαιωνική κοινωνία υπήρχαν πολλές υποσχέσεις για δικαιοσύνη, χωρίς όμως να υπάρ-χουν τα απαραίτητα μέσα επιβολής της. Η μοντέρνα πολιτική σκέψη έχει αντιμετωπίσει αυτό το πρόβλημα με επιτυχία, προσφέροντας μέσα επιβο-λής, αλλά στην πορεία, έχει απορρίψει μια πιο σύνθετη οπτική του τι συνιστά δικαιοσύνη ή δικαίωμα, μια οπτική που να βασίζεται στην κατανόηση των δι-αφορετικών μορφών διασύνδεσης των ανθρώπων, αναγνωρίζοντας ότι όλοι αυτοί οι σύνδεσμοι έχουν εδραιωθεί βάσει συμφωνίας και περιλαμβάνουν τις διαστάσεις της δικαιοσύνης και το δικαίωμα στη δημιουργία ή τη συστη-ματοποίηση σχέσεων πάνω στις οποί-ες μπορούν να βασιστούν κατάλληλες

θεωρίες που αφορούν στην επιβολή του δικαίου ή των δικαιωμάτων.

έχοντας λάβει μόρφωση στη θεο-λογία και τη νομική, ο Althusius έγινε πολιτικός επιστήμονας και πράγματι υποστηρίζει σθεναρά ότι η πολιτική εί-ναι ίση με τους δυο προαναφερθέντες κλάδους. Στο Πρόλογο της πρώτης έκδοσης, ο Althusius εξετάζει μακρο-σκελώς τη σχέση μεταξύ πολιτικής επιστήμης , θεολογίας και νομικής και τον διαχωρισμό μεταξύ τους, περιγρά-φοντας εν συντομία το καθήκον του πολιτικού επιστήμονα ως εξής:

Ο πολιτικός επιστήμονας διδάσκει ορθά τις πηγές της κυριαρχίας και αναζητά να προσδιορίσει τι ενδεχό-μενα είναι ουσιαστικό για τη σύστα-ση της κοινοπολιτείας. Ο νομοθέτης, από την άλλη πλευρά, ενασχολείται με το δίκαιο (jus ή νόμο) που προκύπτει ορισμένες φορές από αυτές τις πηγές της κυριαρχίας στο συμβόλαιο που έχει τεθεί από τους ανθρώπους και τον άρ-χοντα. Και οι δυο επομένως, εξετάζουν τα δικαιώματα της κυριαρχίας, ο πο-λιτικός επιστήμονας όσον αφορά την πραγματικότητά τους και ο νομοθέτης όσον αφορά την ορθότητα (δίκαιο) τους.

Παρόλο που είναι προσκολλημέ-νος στην ορολογία του δέκατου έκτου αιώνα, ο διαχωρισμός αυτός δεν είναι και τόσο ξένος σ’ εμάς. Ο Althusius εξετάζει τη σχέση μεταξύ πολιτικής επιστήμης και θεολογίας μέσω της έμ-φασης που δίνει στον ρόλο των δέκα Εντολών.

Πολίτευμα και Πολιτική Οικονομία

Το πολίτευμα που προωθεί ο Althusius βασίζεται εξαρχής σε μια πολιτική οικονομία, καθώς

πολλοί από τους πολιτειακούς ιδιωτι-κούς συνδέσμους, που έχει κατά νου, είναι ουσιαστικά επαγγελματικού χα-ρακτήρα. Ωστόσο, κάνει διαχωρισμό μεταξύ πολιτικής και οικονομίας:

Επομένως η οικονομία και η πο-λιτική διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό τόσο ως θέματα όσο και ως σκοποί.

Το θέμα της πρώτης είναι τα αγαθά στην οικογένεια. Ο σκοπός της είναι η απόκτηση όσων είναι απαραίτητα για τη διατροφή και την ένδυση. Το θέμα της δεύτερης, εν ονόματι πολιτικής, εί-ναι η ευσεβής και δίκαιη συμβίωση. Ο σκοπός της είναι η διακυβέρνηση και η διατήρηση του συνδέσμου και της συμβιωτικής ζωής. (σελ. 26-27).

Θέτοντας αυτό τον ορισμό ο Althusius ηθελημένα απορρίπτει τη θέση ότι η οικονομία είναι αποκλειστ-κά ιδιωτική ενώ η πολιτική δημόσια. Τουλάχιστον, όσον αφορά την πολιτι-κή, είναι και ιδιωτική. Οι δύο συνδέ-ονται στο σημείο που η συμβιωτική επικοινωνία ή το μοίρασμα περιλαμ-βάνει πράγματα ή αγαθά, υπηρεσίες, και δικαιώματα ή νόμιμες δομές17.

Μέσα από κάθε ένα από τα πέντε πεδία συνδέσμων, ο πολιτειακός ιδιω-τικός σύνδεσμος συνιστά συνήθως με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οικονομικό σύνδεσμο, που ωστόσο απαιτεί την επικράτηση της πολιτικής τάξης μέσα στους κόλπους του, καθώς και τη συμ-μετοχή στην πολιτική τάξη των τριών δημόσιων συνδέσμων. Στην σχέση με-ταξύ των δημόσιων συνδέσμων και της οικονομίας, η πόλη φέρει την ευθύνη για τον έλεγχο της οικονομικής ζωής και για την παροχή των απαραίτητων δημόσιων υποδομών για την οικονομι-κή ζωή18. Η επαρχία φέρει την ευθύνη για υποστήριξη της οικονομικής δρα-στηριότητας και τη φροντίδα του δη-μόσιου καλού της επαρχίας19, καθώς και για τη μόρφωση και την εκπαίδευ-ση των «αγροτών, κτηνοτρόφων, και των εργατών που είναι καταρτισμένοι, εφευρετικοί και εκλεκτοί» (σελ. 56).

Η κοινοπολιτεία, σύμφωνα με την Πέμπτη εντολή, αναλαμβάνει την προ-στασία του συστήματος των αγαθών καθώς και τη χρήση και την ιδιοκτησία τους. Ο Althusius αντιλαμβάνεται ότι κάτι τέτοιο περιλαμβάνει όχι μόνο τα αγαθά του πολίτη, αλλά επιπλέον την ασφάλεια και την υπόληψή του, καθώς όλα αυτά νοούνται ως μορφές ιδιοκτη-σίας που δεν πρέπει να καταπατηθούν. Η κοινοπολιτεία επίσης έχει επωμιστεί τον έλεγχο του εμπορίου και τον συμ-



βολαίων, καθώς και την καθιέρωση ενός κατάλληλου συστήματος παρο-χής χρημάτων. Αναφορικά με αυτό, η κοινοπολιτεία είναι υπεύθυνη για την εποπτεία των απαραίτητων μέσων πα-ροχής πλεονεκτημάτων για την κοινω-νική ζωή20.

Καθώς ο Althusius δεν ασχολείται άμεσα με αυτό που σήμερα ορίζουμε ως το πρόβλημα των ατομικών δικαι-ωμάτων, ωστόσο μέσα από το σύστημά του, τα άτομα αναγνωρίζονται, όπως και στην Βίβλο, για τη μοναδικότητα, τη θεϊκή προέλευση και την ατομική ηθική υποχρέωσή τους. Η κυβέρνηση για τον Althusius, ενασχολείται κα-ταρχάς με τη δικαιοσύνη, ενώ παρα-μένει ανοιχτό το ερώτημα κατά πόσον ενασχολείται με την ιερότητα ή την ηθική. Αν μπορούμε να συνοψίσουμε τη βιβλική και την αλθουσιανή σκέψη πάνω σε αυτό το ζήτημα, οι δημόσιες οργανώσεις θα πρέπει να αποδώσουν την απαιτούμενη αναγνώριση στην ευλάβεια, την ιερότητα και την ηθική αλλά δεν χρειάζεται να επιμείνουν σε προσπάθειες που επιχειρούν κάτι πε-ρισσότερο από παρότρυνση σε αυτούς τους τομείς. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να καταστήσουν σαφές ποιες είναι οι αρχές αλλά να περιορίσουν τον ρόλο τους ως όργανα αστυνόμευσης του Θεού. Η ελευθερία προστατεύεται με την απόρριψη του κατεστημένου κρά-τους και του κρατισμού, και δίνοντας έμφαση στο χώρο των συνδέσμων , στην διαίρεση των εξουσιών και στις σωστές διαδικασίες.

υποσημειώσεις:(Endnotes)

1 A. de Toqueville, Democracy in America. Εκδ. J.p Mayer και Max lerner, Μτφ. George lawrence (Νέα Υόρκη, Harper and row 1966). Σελ 666-669.

2 M. Novak, Εκδ. Democracy and Mediating Structures: A Theological Inquiry (Ουάσιγκτον, American Enterprise Institute, 1980)

3 d.J. Elazar, The American Constitutional tradition (lincoln

and london, university of Nebrasca press, 1988)

4 E. Huntigton, The Mainspring of Civilization (Νέα Υόρκη, Mentor, 1972) & Geertz, c. Interpretation of cultures (Νέα Υόρκη, Basic Books, 1980)

5 Σχετικά με τoν Εθνική Επανα-κατάκτηση στην Ευρώπη, βλ. Michael Burgess, Εκδ. Federalism and Federation in Western Europe (Λονδίνο, croom Helm 1986), Murray Forsyth, Εκδ. Federalism and nationalism (Λέσεστερ, leicester university press, 1989), & Hugh Seton Watson, Nations and states (Boulder, co: Westview press, 1977)

6 k.r. popper, The Open Society and its Enemies, 5η διορθωμένη Εκδ. (Λονδίνο, routledge & k. paul, 1969)

7 Σχετικά με την ομοσπονδιακή διά-σταση της βιβλικής οπτικής του κό-σμου μια από τις καλύτερες πήγες είναι το έργο του Martin Burber, Kingship of God (Νέα Υόρκη, Harper and row 1967). Εξέτασα το θέμα στο άρθρο “covenant as the Basis of the Jewish political Tradition”, Jewish Journal of Sociology, Ιού-νιος 1978, βλ. Επίσης daniel J. Elazar Εκδ, Kinship and Consent: The Jewish Political tradition and its Contemporary Manifestations, ( Λάνχαμ, university press of America and the center study of federalism, 1983), daniel J. Elazar & Stuart A. cohen, The jewish polity (Μπλούμγκτον, Indiana university press, 1984), και daniel J. Elazar & Jhon c. kincaid, Εκ, The Covenant Connection: Federal Theology and the Origins of Modern Politics, (Λάνχαμ, Center for the Study of federalism and University Press of America, 1984)

8 Σχετικά με τους Εβραίους και την Πολιτική, βλ. daniel J. Elazar, People and Polity (Ντιτρόιτ, Wayne State university press, 1989), ειδικά το 1ο κεφάλαιο: “kinship and consent in the Jewish community: patterns

of continuity in Jewish communal life”, Tradition 4 (1974): 63-79, & “covenant as the basis of the Jewish political tradition”, Jewish Journal of Sociology, Ιούνιος 1978

9 Σχετικά με τις Βιβλικές Ρίζες του Μεταρρυθμισμένου Προτεστα-ντισμού, Βλ. Elazar & kincaid, The Covenant Connection, perry Miller, The New England Mind, (Κάμπριτζ -ΗΠΑ, Harvard university press, 1967), & r.H. Murray, The Political Consequences of Reformation (Νέα Υόρκη, russell and russell, 1960)

10 Johannes Althusius, Politica Metodice Digesta, 3η Εκδ. Μτφ The Politics of Johannes Althusius, υπό Frederick S. carney (Βοστώνη, Beacon press, 1964)

11 o. van Gierke (1939 <1880>) Johannes Althusius und dir Entwicklung der naturlichtlichen Staatstheorie, & o. van Gierke, Political Theories of the Middle Ages. Μετφ Με εισαγωγή του F. W. Maitland (Κάμπριτζ- Αγγλία, The university press, 1968)

12 c.J. Friederich, Εκδ., The Politica Metodice Digesta of Johannes Althusius (Κάμπριτζ -ΗΠΑ, Harvard university press, 1932),

13 Politics, 196414 p. reilly “Three 17th century

German Theorists offederalism: Althusius, Hugo, leibniz”, Ειδικό Αφιέρωμα του Publius , 5 (3), 1976

15 J. Althusius, Dicaelogicae Libri Tres, Φρανκφούρτη 1618 (επανέκδοση με φωτογραφικό υλικό 1963)

16 d. lutz and J. d. Warden, A Covenanted People: The Religious Traditions and the Origins of American Constitutionalism (providence: John carter Broen library, 1978) & Elazar , “The covenant as the basis of the Jewish political Tradition”.

17 Politics, 1964, 14 passim18 Ibid., 42f19 Ibid., 48.20 Ibid., 56,76,75,70-80 και 170

passim.



Μετά το 1989 εξα-πλώνεται σταδιακά σε όλον τον κόσμο η ιδέα της ανοιχτής κοινωνίας. Ανα-

πτύσσεται δηλαδή μία νέα οικονομική, κοινωνική και πολιτική τάξη πραγμά-των στο εσωτερικό όλο και περισσότε-ρο κρατών, με κύρια χαρακτηριστικά τον (όχι πάντοτε) υγιή ανταγωνισμό, την ελευθερία, την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, τον σεβασμό των ατομι-κών δικαιωμάτων και ελευθεριών και την ανάπτυξη της κοινωνίας πολιτών. Από τα χαρακτηριστικά αυτά, στη δι-εθνή ζωή και οργάνωση μόνο η κοινω-νία πολιτών εμφανίζει την ίδια ορμή, ενώ τα υπόλοιπα παρότι κερδίζουν έδαφος αναπτύσσονται με αργούς ρυθμούς, γι’ αυτό ο πόλεμος παρα-μένει επίκαιρος και η διαρκής ειρήνη -όχι μια απλή ανακωχή-, το κοινό ζη-τούμενο. Φυσικά η Ευρωπαϊκή ένωση, αν και με τον δικό της μετέωρο βημα-τισμό, έχει επιτύχει υψηλό βαθμό συγ-χρονισμού με την πορεία αυτή, αν δεν βρίσκεται κιόλας στην πρωτοπορία.

Η ιδιωτική σφαίρα, το άτομο και η έννοια του συμφέροντος, αποκαθαί-ρονται και περιέρχονται σε μια κατά-σταση πλήρους νομιμοποίησης από την ίδια τους τη φύση (αφού η ίδια η ανθρώπινη φύση είναι ατελής) και όχι κατά παραχώρηση από την κυβερνη-τική – κρατική εξουσία, η οποία στα-

διακά παύει να είναι ολοκληρωτική και πανίσχυρη αλλά περιορίζεται. Το άτομο έρχεται στο επίκεντρο, τόσο από την πλευρά των δικαιωμάτων όσο και από την πλευρά των υποχρεώσε-ων: έτσι έχουμε υποχρεώσεις απέναντι στον εαυτό μας (αφού γινόμαστε αυ-τεξούσιοι) και απέναντι στις διάφορες εκφάνσεις του κοινωνικού συνόλου (οικογενειακή, τοπική, εθνική, ευρω-παϊκή, οικουμενική). Υπεύθυνοι γι’ αυτό δεν είναι μόνο η απρόσωπη κρα-τική γραφειοκρατία και οι σπάταλοι κυβερνητικοί, διακυβερνητικοί ή υπε-ρεθνικοί προϋπολογισμοί αλλά εμείς οι ίδιοι, ενσυνείδητα και οικειοθελώς.

Η αντιπροσωπευτική δημοκρα-τία χωρίς αυστηρή εφαρμογή των νόμων – σεβασμό στο

κράτος δικαίου και χωρίς συνείδηση πολίτη των πολλών, καταλήγει να είναι τυραννία των σφετεριστών της αντιπροσώπευσης επί υποτελών «πε-λατών» στο όνομα της λαϊκής και εθνι-κής κυριαρχίας, όπως για παράδειγμα συνέβη στην Ελλάδα της αμαρτωλής δεκαετίας του ‘80. Οι νόμοι είναι λι-γότεροι, αλλά προϊόν ενδελεχούς και μακράς επεξεργασίας και πνοής και τυγχάνουν αυστηρής εφαρμογής. Ου-δείς άρχων δεν τυγχάνει εκ προοιμίου ασυλία ή εμπιστοσύνη κατά τη διαχεί-ριση εξουσίας (αντιθέτως η εμπιστο-

σύνη χαρακτηρίζει τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων), όλοι είναι υπό συνεχή επιτήρηση και οι θεσμικές εξουσίες αλληλοελέγχονται. Γι’ αυτό πρέπει να προβλέπονται ανώτατα όρια, ας πού-με δύο θητείες στα εκτελεστικά αξιώ-ματα και σαφής διάκριση νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας (οι Υπουρ-γοί να μην είναι Βουλευτές).

Το άτομο συνυφαίνεται επομένως άρρηκτα με την ατομική ευθύνη. Ο κα-θένας είναι υπεύθυνος για τον εαυτό του και όπως στρώσει κοιμάται, δεν περιμένει από κάποιους άλλους να κάνουν αυτό που οφείλει εκείνος να κάνει για τον εαυτό του. Με τη νέα κατάσταση εξασφαλίζεται ισονομία (ισότητα απέναντι στον νόμο, όχι επιλεκτική-μεροληπτική μεταχείριση κάποιων και ισότητα ευκαιριών) και ισοτιμία (κάθε άνθρωπος αξίζει το ίδιο, απολαμβάνει της τιμής του πολί-τη και δικαιούται να του συμπεριφέρο-νται όλοι με αξιοπρέπεια), δεν μπορεί όμως ούτε πρόκειται ποτέ να καταστεί δυνατό να εξασφαλιστεί ισότητα στο αποτέλεσμα, ειδικώς δε στην κατανο-μή του οικονομικού πλούτου και των υλικών αγαθών. Ο καθένας αποκτά εν δικαίω ότι αναλογεί στις γνώσεις, την εργατικότητα, προνοητικότητα, επι-νοητικότητα, το επαγγελματικό και συναλλακτικό ήθος, την ανάληψη κιν-δύνων, τη μακροπρόθεσμη επένδυση, καθώς και την τυχαιότητα της πορείας

είναι ο φεντεραλισμόςμια λύση για την ειρήνη

στη μέση Ανατολή;Του Νίκου Γιαννή



των πραγμάτων της ζωής που επέλεξε. Τα ιδεολογήματα περί κοινωνικής δι-καιοσύνης και οι κατ’ όνομα κοινωνι-κές και αναδιανεμητικές πολιτικές που αποβαίνουν υπέρ μιας γραφειοκρατι-κής τάξης πολιτικών, συνδικαλιστών και δημοσίων λειτουργών, που αναπα-ράγεται και διογκώνεται όχι γι’ αυτό που επικαλείται μεγαλόφωνα αλλά υπέρ του εαυτού της, που συστέλλουν την παραγωγικότητα, αποθαρρύνουν το επιχειρείν και καθηλώνουν τους ρυθμούς ανάπτυξης, μειώνοντας την πίττα και διασπείροντας τη μιζέρια, εξασθενίζουν και περιορίζονται.

Επομένως σε ένα περιβάλλον ισο-νομίας και ισοτιμίας τόσο μεταξύ ατό-μων όσο και μεταξύ ομάδων, οι συγκε-ντρωτικές και ιεραρχικές αντιλήψεις και δομές εξασθενίζουν ενώ η φεντε-ραλιστική οργάνωση και η κοινωνία πολιτών ενδυναμώνονται. Ιδιωτική και δημόσια σφαίρα γεφυρώνονται δι-αμέσου του εθελοντισμού και των μη κερδοσκοπικών, μη κομματικών και μη κυβερνητικών φορέων (σωματεία, σύλλογοι, ενώσεις, ιδρύματα κ.λπ.).

Η ομοσπονδιακή πολιτική ορ-γάνωση είναι το επακόλου-θο της ανοιχτής κοινωνίας.

Γι’ αυτό ένα φεντεραλιστικό σύστημα δεν μπορεί να επιβληθεί άνωθεν, δεν είναι ένα τεχνητό κατασκεύασμα. Αν επιβληθεί δεν ευδοκιμεί, όπως στη Γι-ουγκοσλαυία, την Τσεχοσλοβακία ή τη Σοβ.ένωση κάποτε. όπως θα συνέ-βαινε στην Κύπρο εάν μια ομοσπον-διακή δομή ήταν προϊόν εξωτερικής επιβολής και εν απουσία ανοιχτής κοινωνίας και στις δύο συνιστώσες.

Ενώ σε πολλά σημεία του κόσμου όπου βασίλευαν ολοκληρωτικά κα-θεστώτα και επικρατούσαν συνθήκες οικονομικής εξαθλίωσης, η ανοιχτή κοινωνία έχει επιτρέψει ριζική αλλα-γή του σκηνικού και δικαιολογημένες προσδοκίες, στην ευρύτερη Μέση Ανα-τολή η κατάσταση έχει επιδεινωθεί.

Φαίνεται ότι τα μουσουλμανικά πολι-τισμικά θεμέλια στις κοινωνίες αυτές δεν έχουν ευνοήσει την ανάδυση της ανοιχτής κοινωνίας, αντιθέτως οι δυ-νάμεις που αναπτύσσονται κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Επι-πλέον, θρησκεία και πολιτική εξουσία διαπλέκονται, σέρνοντας τον σύγχρο-νο χορό του Ζαλόγγου. Η ανυπαρξία κοινωνίας πολιτών και άρα η οικονο-μική υστέρηση ως μια νησίδα υπανά-πτυξης σε ένα παγκοσμιοποιούμενο περιβάλλον παράγει ένα εκρηκτικό μίγμα, όπου οποιαδήποτε εξωτερική οικονομική στήριξη φαίνεται εκτός από ανεπιθύμητη από τους αποδέκτες της και καταδικασμένη. Ο κόσμος μας, που έζησε τον τρόμο των ακροδεξιών ολοκληρωτισμών και τελικώς επικρά-τησε η ανοιχτή κοινωνία, κατόπιν των κομμουνιστικών ολοκληρωτισμών και επικράτησε η ανοιχτή κοινωνία, τώρα είναι αντιμέτωπος με τον ισλαμικό ολοκληρωτισμό που κι αυτός στηρίζε-ται στον εκβιασμό ότι άνθρωποι που αψηφούν οι ίδιοι τον θάνατο, δεν δι-στάζουν να τον προκαλέσουν στους υπολοίπους προκειμένου να επιβάλ-λουν τις δικές τους αξίες. Μόνο που τώρα κρύβονται ανάμεσα σε αμάχους, φορούν κοινά ρούχα και όχι στρατιω-τική στολή και βέβαια, έλκουν ψυχική δύναμη όχι από εγκόσμια πίστη σε μια άλλη κοινωνία και υπερ-ανθρώπους (όπως επί του αλήστου υπαρκτού σο-σιαλισμού) αλλά σε μεταθανάτιους παραδείσους. Στον Λίβανο πρωτοεμ-φανίσθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του ‘80 οι καμικάζι αυτοκτονίας που παρέσυραν στον θάνατο ανυποψία-στα θύματα και που δικαιώθηκαν με την απόσυρση Γάλλων και Αμερικα-νών και σήμερα πάλι ο Λίβανος είναι το θέατρο μιας ανελέητης σύγκρουσης και μιας εξόχως εύθραυστης ανακωχής που απομακρύνει την ανοιχτή κοινω-νία ακόμη περισσότερο.

έτσι, ενώ μέχρι τα τέλη της δεκαε-τίας του 1990, αναζητείτο η συμβίωση

ετερόθρησκων ή αντιμαχόμενων κοι-νοτήτων στη Μέση Ανατολή διαμέσου συνεργατικών ακόμη και ομοσπονδι-ακών πολιτικών δομών, με κορωνίδα την αναζήτηση των όρων συνύπαρξης Ισραηλινών και Παλαιστινίων, σήμερα αυτά φαίνεται να έχουν εγκαταλειφθεί. Τώρα κυριαρχούν αντιλήψεις σαφούς διαχωρισμού, «από μακριά και αγαπη-μένοι». Μετά την αποτυχία ανεύρεσης οριστικής λύσης στα τέλη της δεκαε-τίας του 1990 λόγω της αδιάλλακτης στάσης του Γ.Αραφάτ κι ενώ πολύ μεγάλο μέρος σχεδόν των Παλαιστι-νιακών αιτημάτων, ειδικώς επί του εδαφικού, έβρισκαν ικανοποίηση, οι Ισραηλινοί προχώρησαν σε μια μονο-μερή εφαρμογή λύσης αποσυρόμενοι, μεταξύ άλλων, από τα παλαιστινιακά εδάφη και ανεγείροντας ένα πραγμα-τικό τείχος, στις μέρες μας. όμως ο φεντεραλισμός βρίσκεται στον αντί-ποδα μονομερών λύσεων, ιεραρχικών και ολοκληρωτικών προσεγγίσεων, διαχωριστικών τειχών.

Η κατάσταση επομένως στη Μέση Ανατολή αποτελεί μια εξαίρεση σε σχέση με τις

σύγχρονες τάσεις σε όλον τον κόσμο. Είναι τόσο στενή η σχέση θρησκείας και πολιτικής και τόσο πεπεισμένοι για την αναγκαιότητα του πολιτικού τους ρόλου οι φονταμενταλιστές, που όσο πιο δημοκρατικές είναι οι εκλογές τόσο πιο καθαροί νικητές αναδείχθη-καν οι φονταμενταλιστές. Ελλείψει ελευθερίας, ευημερίας και κοινωνί-ας πολιτών το νόημα των ελεύθερων εκλογών καταλήγει να είναι ο περι-ορισμός της ελευθερίας και όχι η δι-εύρυνση της. Αφού ο ομοσπονδισμός και η κοινωνία πολιτών είναι έννοιες στενά συνδεδεμένες, στη Μέση Ανα-τολή το έδαφος παραμένει απρόσφο-ρο για τον φεντεραλισμό.

Η Λιβύη ιδρύθηκε ως φεντερα-λιστική συνταγματική μοναρχία, δι-αψεύσθηκε όμως εν τη γενέσει της.



Το Ανώτατο δικαστήριο ακύρωσε ως αντισυνταγματική μια πράξη του Βα-σιλιά Ίδρις, όμως λίγες μέρες αργότε-ρα ο Βασιλιάς οδήγησε σε παραίτηση ολόκληρο το δικαστήριο. Μερικούς μήνες μετά το καθεστώς ανετράπη και εγκαταστάθηκε με επανάσταση η ολοκληρωτική εξουσία του Α.Καντάφι. Το Σουδάν διαθέτει ένα ψευτο-ομο-σπονδιακό καθεστώς. Τα δύο τρίτα εί-ναι Άραβες μουσουλμάνοι και ο λαός του άλλου ενός τρίτου στον νότο είναι κυρίως έγχρωμοι Αφρικανοί, ανιμιστές ή χριστιανοί. Σε αυτόν τον νότο επι-κρατεί μόνιμη αστάθεια και ταραχές, ενώ οι υπόλοιποι διοικούνται από μια αυταρχική επαναστατική κεντρική κυ-βέρνηση. Μια στοιχειώδης «εθνική» ενότητα ήταν ανέκαθεν το ζητούμενο, από την εποχή του Αγγλο-Αιγυπτια-κού Σουδάν, το Αποικιακό Γραφείο την επιδίωξε μάλιστα προσπαθώντας να επιβάλλει τη λατινική γλώσσα ως φο-ρέα ενότητας και σύμβολο ομοσπονδι-σμού, όμως το Σουδάν παραμένει μα-κράν και μιας ομοσπονδιακής και μιας ειρηνικής, ευνομούμενης, δημοκρατι-κής και ευημερούσας πολιτείας και κοινωνίας. Μια πολιτεία κατ’ όνομα ομοσπονδιακή, την Ενωμένη Αραβική δημοκρατία, δημιούργησε ο Νάσερ της Αιγύπτου επεκτείνοντας την εξου-σία του στη Συρία και από εκεί ήταν έτοιμος να την επεκτείνει περαιτέρω στο Λίβανο. Ενεπλάκη όμως ανεπιτυ-χώς στον εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης οπότε κατέρρευσε ένα σχέδιο – μύθος για τον αραβικό κόσμο, που αν πετύ-χαινε θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα ενωμένο αραβικό ομοσπονδιακό κράτος. Φυσικά και αν ακόμη η Αίγυ-πτος είχε επιτύχει να προσαρτήσει την ενωμένη Υεμένη στην ΕΑδ, κάθε άλλο παρά εξασφαλισμένη θα ήταν η επιτυ-χία του φεντεραλιστικού εγχειρήματος λόγω της άνωθεν και δια της βίας επι-βολής μιας ομοσπονδιακής δομής, σε ένα υπέδαφος δε στερημένο κοινωνίας πολιτών.

Μοναδική περίπτωση ευδο-κίμησης του φεντεραλι-σμού στην περιοχή είναι

τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα: επτά Εμιράτα, με έναν Εμίρη το καθένα αποτελούν τη σύγχρονη εκδοχή της συνομοσπονδίας των βεδουίνων. Μη τηρώντας όμως αρχεία οι βεδουίνοι, δεν γνωρίζουμε σήμερα καλά τι πε-ριεχόμενο και διάρκεια είχαν τα σύμ-φωνα που συνήπταν και τι θεσμούς παρήγαγαν, ωστόσο γνωρίζουμε ότι επετύγχαναν περισσότερα από το να ομιλούν και συμφωνούν απλώς περί ειρήνης κι αυτό γιατί αυτή φαίνεται ότι εξασφαλιζόταν χάριν των δομών συνεργασίας σε ισότιμη ή προ-ομο-σπονδιακή βάση. όμως η παράδοση των βεδουίνων είναι προϊσλαμική στην περιοχή και με την έλευση του ισλάμ κατεστάλη, αντικαθιστάμενη από σαφώς ιεραρχικές –δηλαδή αντι-φεντεραλιστικές- αντιλήψεις. Στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα φαίνεται να έχει επιβιώσει σε ένα βαθμό, αφού το ισλάμ κυριάρχησε γρήγορα στις πόλεις ενώ αναγκάσθηκε να προβεί σε συμβιβασμούς με τις παραδόσεις των βεδουίνων στις αγροτικές περιοχές.

Στο Αφγανιστάν ένα είδος συνο-μοσπονδίας διαφόρων φυλών βεδου-ίνων έχει ασκήσει για πολλά χρόνια την κυβέρνηση μετά την αποτίναξη της ρωσικής και της βρετανικής κατο-χής. Οι κυβερνήτες των επαρχιών, ως διαμεσολαβητές φυλών και φυλάρχων, εγγυητές της ειρήνης σε περίπτωση δι-αφωνιών ή συγκρούσεων και ως μέλη ενός ευρύτερου σώματος που αναθεω-ρούσαν αποφάσεις εν είδει συνταγμα-τικών τροποποιήσεων προσέδιδαν στο Αφγανιστάν έναν χαρακτήρα de facto ομοσπονδίας. όμως ο υπερβολικός κατακερματισμός μεταξύ των φυλών και η μεγάλη επιρροή του ισλάμ που ενισχύθηκαν από την αντίσταση στη σοβιετική κατοχή δεν συνέβαλαν στην προαγωγή των ομοσπονδιακών ιδεών. Στη σημερινή συγκυρία οι ιδέες αυτές

είναι σε θέση να δώσουν διέξοδο στα αδιέξοδα τόσων χρόνων, καθώς η πα-ράδοση δεν είναι αποτρεπτική.

Το Ιράν του σύγχρονου θρησκευτι-κού ολοκληρωτισμού, ήταν για πολλά χρόνια μια συγκεντρωτική μοναρχία και πιο πριν ως αυτοκρατορία, μια μερικώς αποκεντρωμένη επεκτατική μοναρχία από την αρχαιότητα. Απέχει δηλαδή μακράν των φεντεραλιστικών ιδεών και παραδόσεων. Σιίτες, Σουνίτες και Κούρ-δοι θα μπορούσαν να συγκροτούν τις τρεις συνιστώσες ενός ομοσπονδιακού Ιράκ, κάτι που μέχρι στιγμής αποτελεί μια χαμένη ευκαιρία, αφού συντρέχουν οι εθνο-θρησκευτικές προϋποθέσεις και ο γεωγραφικός καταμερισμός.

Η ειρήνη στη Μέση Ανατολή παραμένει εξαιρετικά εύ-θραυστη όσο κυριαρχούν οι

αντιλήψεις του διαχωρισμού και της μοναχικής πορείας των συγκατοίκων. Αυτά τροφοδοτούνται από την ισχυρή επιρροή της θρησκείας στην πολιτική, την οικονομική ανέχεια, την έλλειψη ελευθερίας, τον συγκεντρωτισμό και τη συνεχή προσπάθεια επιβολής του ενός επί του άλλου που φαντάζει ως αναπότρεπτος ρεαλισμός και παράγει ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και ευμε-τάβολο σκηνικό. Το «αραβούργημα» αυτό δεν ευνοεί τον φεντεραλισμό κι ας είναι αυτός η μόνη προοπτική για μια βιώσιμη ειρήνη. Προκειμένου να γίνει αυτό χρειάζεται 1. βούληση για τη δημιουργίας μιας φεντεραλιστικής δομής, 2. εμπιστοσύνη μεταξύ όλων των συντελεστών για τη σωστή και παραγωγική λειτουργία τη δομής αυ-τής και 3. μια κουλτούρα πολυμέρειας και όχι μονομέρειας, συνεργασίας και όχι επιβολής, ισοτιμίας και όχι ιεραρ-χίας, κοινωνίας πολιτών και όχι αρπα-κτικών. Σήμερα κανένα από τα τρία αυτά απαραίτητα στοιχεία δεν υπάρ-χει. Άρα όλα τα σενάρια που ως δυσά-ρεστα δεν θα θέλαμε να σκεφτόμαστε παραμένουν πιθανά.

Ε Ι Ρ Η Ν Η�0


Ας αρχίσουμε, αναγνώστη, το ταξίδι απ’ τη Νέα Αγγλία. Σελάμ, ο τόπος των πουριτανών, των μαγισσών και του Ναθαναήλ Χώθορν. «Αρ-μπέλλα»1630.

Είναι Άνοιξη του 1630, Μαρτίου 29. Η «Αρμπέλλα», ένα τρικάταρτο καράβι, 350 τόννοι, σιαίρνει τα πανιά του απ’ τα νησιά της Αγγλίας, απ΄ το Κόους, με πλώρη τον Ατλαντικό. Το καράβι είναι της Κομπανίας του Κόλπου της Μασσα-χουσέτης. Καπετάνιος του είναι ο Πήτερ Γουϊλμπορν. Μές στο καράβι, εξόν απ’ το τσούρμο, είναι και εκατό επιβάτες. Είναι μαζί τους ο Γκόβερνορ, ο Κυβερνήτης Τζών Γουϊνθροπ με τους δυό τους γιούς του. Είναι ακόμα ένας έμπορος, ο σέρ Ισαάκ Τζόνσον που έχει βάλει τα κεφάλαια σε τούτη τη μεγάλη περιπέτεια. Είναι κι η γυναίκα του, η λαίδη Αρμπέλ-λα, που απ΄ τ’ όνομα της έχει πάρει τ’ όνομα του το καράβι. έχουν όλοι τους την απόφαση να φτάσουν στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, στα βορινά της Αμερικανικής ηπείρου, στο μέρος που θα γίνει η Νέα Αγγλία. Κι εκεί να ριζώσουνε.

Στην αρχή του ταξιδιού τους η θάλασσα ήταν ήσυχη. Ο Κυβερνήτης Γουϊνθροπ γράφει στο ημερολόγιο του για να τα διαβάσει αργότερα στη γυναίκα του:

«Τα παιδιά μας είναι καλά και χαρούμενα και δεν πολυ-θυμούνται το σπίτι. Κοιμούνται και τα δύο μαζί μου απάνω σ’ ένα χαλί, καθώς στο Γκρότον.»

Οι θαλασσοπόροι έχουνε μαζί τους τροφές και νερό που λογαριάζουν να τους φτάνει ίσαμε το τέλος του ταξιδιού: δεκατέσσερις τόνους νερό, δύο βαρέλια μούστο, κρέας βο-δινό και χοιρινό. έχουνε και την ελπίδα.

Το «Αρμπέλλα», με σιαρισμένα όλα τα πανιά του ταξι-δεύει καλά. Είναι βαμμένο με χρώμα πράσινο και κόκκινο, έχει άσπρα πλουμίδια στις μάσκες, και στην πρύμη του έχει χρυσό αϊτό.

Κάτω απ’ την κουβέρτα είναι δυό-τρεις καμπίνες. Το φως μπαίνει κει μέσα λιγοστό˙ κανένα στολίδι-είναι σαν φυλακή,

σαν κάτεργο. Στη μια καμπίνα κοιμάται ο Κυβερνήτης, στην άλλη η λαίδη Αρμπέλλα, και στην άλλη ο καπετάνιος. Το άλλο το κοπάδι, οι κυνηγοί της τύχης και του αγνώστου, κάθονται στην κουβέρτα, κοιτάνε τον Ωκεανό και πολεμούν να φανταστούνε σαν τι θα ΄ναι η άγνωστη, άγρια γη όπου πάνε να ριζώσουνε.

Σε λίγες μέρες ξέσπασε η θύελλα. Το ξύλινο σκαρί πά-λεψε γενναία. Ο Κυβερνήτης Γουϊνθροπ σημειώνει:

«Σαν πέρασε η καταιγίδα πήραμε τα παιδιά και τους άλ-λους, που είχαν πέσει άρρωστοι και μουγκρίζανε, και τους βγάλαμε απάνω στην κουβέρτα. Εκεί δέσαμε ένα σκοινί τε-ντωμένο από πρύμη ίσαμε το κατάρτι. Εκεί τους στήσαμε ορθούς, απ’ τη μια ίσαμε την άλλη άκρη του σκοινιού, να το βαστάνε και να κουνιούνται ίσαμε που να συνεφέρουν και να ζεσταθούν. Και τότε γινήκανε καλά και συνεφέρανε.»

Πίσω από την «Αρμπέλλα» έρχονταν άλλες δώδεκα κα-ραβέλλες. Ταξιδέψανε στον Ωκεανό μέρες χωρίς τελειωμό. Το νερό μες στα βαρέλια βρώμισε, βρωμίσανε τα κρέατα. Το σκορβούτο άρχισε να θερίζει κόσμο απάνω στην «Αρ-μπέλλα», στις καραβέλλες. Σαν ξεψυχούσαν τους πετούσαν στη θάλασσα.

-Πού πάμε! ούρλιαζαν όσοι είχαν αδύνατη καρδιά και γονατίσαν απ’ την κακοπάθεια. Ας γυρίσουμε πίσω!

Μα οι άλλοι, οι πολλοί, οι δυνατοί, έρχονταν απ’ τους πιο αποφασιστικούς ανθρώπους της Αγγλίας. Ήταν απ’ τη ράτσα που η μοί-ρα της πάνω στη γη είναι το πάθος. Για τη

θάλασσα, και για το χρυσάφι, και για το θεό. έτσι συνθε-μένα από εμπόρους και θαλασσόλυκους και πουριτανούς, που γυρεύαν γη παρθένα να λατρέψουν το θεό τους λεύτε-ρα, τα κοπάδια των ποντοπόρων της «Αρμπέλλας» είδανε, αρχές Ιουνίου, τη στεριά της Αμερικής. Ήταν γη χαμηλή, χωρίς βουνά, με πυκνά δάση, Στις 12 Ιουνίου του 1630 η «Αρμπέλλα» άραξε στο Σελάμ. Κι οι άνθρωποι ξεμπαρκά-ρανε, πέσαν στη γης και προσκυνήσαν.

Σέλαμ θα πει εβραϊκά «ειρήνη»Κεφάλαιο πρώτο από το βιβλίο «ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΓΗ»

του Ηλία Βενέζη

Ε Ι Ρ Η Ν Η �1


Σέλαμ θα πει εβραϊκά «ειρήνη». έτσι είχαν βγάλει τον τόπο οι πρώτοι άποικοι που είχαν στήσει τις σκηνές και τις καλύβες τους σ’ αυτόν το ρημό-τοπο ένα χρόνο πριν απ’ την «Αρμπέλλα», στα

1629. Αυτοί οι άντρες ήταν το ίδιο φανατισμένοι πουρι-τανοί, είχαν αρχηγό τους τον Τζών έντικοττ, κι ήταν απο-φασισμένοι να ζήσουν σύμφωνα με την πίστη τους. Αυτοί ήτανε οι πρώτοι της Κομπανίας του Κόλπου της Μασσα-χουσέτης. Ο βασιλιάς Κάρολος ο Α’ της Αγγλίας τους είχε δώσει μια χάρτα πώς να κυβερνήσουνε την αποικία. όλα ήταν καταγραμμένα στη χάρτα. Και τούτη η ευχή: πώς να κάμουμε χριστιανούς τους Ιντιάνους, πράμα που, λέει ήτα-νε «ο καθαυτό σκοπός της αποικίας».

Σα φτάσανε στο Σέλαμ, οι ταξιδιώτες της «Αρμπέλλας» ενωθήκανε με τους πρώτους αποίκους που βρήκαν εκεί και κάμαν κι αυτοί τις καλύβες τους. Ο Τζών Γουϊνθροπ ανέλα-βε ολωνών την αρχηγία. Από εκεί και πέρα όλες οι εξουσίες θα ήταν αυτός. Ήταν ένας άντρας με σιδερένια θέληση, με μεγάλα μάτια, με μακρουλό πρόσωπο σαν τις εικόνες του έλ Γκρέκο. Ο αλύγιστος νόμος των πουριτανών θα ήταν ο νόμος του. όποιος έστεργε να ζήσει κατά το νόμο αυτόν θα είχε την ειρήνη στο Σέλαμ.

Άρχισε η σκληρή ζωή στο Σέλαμ. Αυτή που θα δημιουργούσε τη Νέα Αγγλία. Κόβανε απ’ τα άγρια δάση ξύλα, κάνανε καΐκια, ψαρεύανε μουρούνα. Λίγο πιο ψηλά απ’ το Σέλαμ, δέκα

χρόνια νωρίτερα, στο βράχο του Πλύμουθ είχε αράξει το άλλο καράβι του θρύλου, το «Μαίυ Φλάουερ», με τους εκατόν δύο εγγλέζους που ξεμπάρκαραν εκεί γυρεύοντας κι αυτοί νέα πατρίδα. Οι «πατέρες προσκυνητές» του «Μαίυ Φλάουερ», οι πιο πολλοί σχισματικοί, θύματα θρη-σκευτικών διωγμών, βρήκαν τους Ιντιάνους, κλείσαν ειρή-νη με τον αρχηγό τους τον Μασσασόιτ, αρχίσανε μαζί τους εμπόριο, σπείραν τα πρώτα γεννήματα. Και σα θερίσαν τον πρώτο καρπό φωνάξαν τους Ιντιάνους κι ευχαριστήσανε το Θεό μ’ ένα γλεντοκόπι που βάσταξε μια βδομάδα. Ήταν η μέρα που έμεινε από τότε σαν παράδοση, η «Ημέρα της ευχαριστίας» ή Thanksgiving day.

Το «Μαίυ Φλάουερ», και το «Αρμπέλλα». Κάθε καθώς πρέπει κάτοικος της Νέας Αγγλίας σήμερα πρέπει να ‘χει έναν πρόγονο που να ήταν μέσα σ’ εκείνους τους πρώτους ταξιδιώτες του «Μαίυ Φλάουερ». όλοι τα κατάφεραν να έχουν. Γι’ αυτό λένε πως ποτές στην ιστορία καράβι δεν κου-βάλησε φορτίο πιο γονιμοποιό απ’ το «Μαίυ Φλάουερ».

Οι πουριτανοί του Σέλαμ ας λέγαν πως φύ-γανε απ’ την Αγγλία για να βρούνε πνευμα-τική ελευθερία στην άγρια γη όπου πήγαν. Την ελευθερία αυτή τη θέλαν με τον τρόπο

το δικό τους. δε σηκώνανε τίποτα που να ’ναι αντίθε-το με τις ιδέες τους. έναν αγαθό άνθρωπο, τον πάστορα Ρότζερ Γουϊλλιαμς, που πίστευε πως η Εκκλησία έπρεπε να χωριστεί απ΄ την πολιτική εξουσία και δίδασκε πως ο καθένας είναι λεύτερος να λατρεύει με τον τρόπο που πι-στεύει το Θεό, τον κυνηγήσανε τόσο που τον ζορίσανε να σηκωθεί μια νύχτα με φοβερή χιονοθύελλα και να φύγει. Ο Ρότζερ Γουϊλλιαμς περιπλανήθηκε μές στο δάσος ίσα-με που βρήκε καταφυγή σε μια καλύβα Ιντιάνων. Οι Ιντι-άνοι τον φυλάξανε όλο το χειμώνα και τον προστατέψα-νε. Την Άνοιξη ο Γουίλλιαμς έφυγε κι έφτασε στις όχθες του Ναρραγκάνσετ. έμεινε κει, νοματίζοντας τον τόπο « Πρόβιντενς». Θα βρίσκανε, είπε σ’ αυτόν τον τόπο κατα-φυγή όσοι κυνηγιούνταν επειδή έκαναν ό,τι τους έλεγε η συνείδηση τους. «Πρόνοια». Και έτσι έγινε.

Πολλά τραβήξανε απ’ τους πουριτανούς και οι κου-άκεροι, που ήρθαν κι αυτοί απ’ την Αγγλία γυρεύοντας καταφυγή στα παρθένα μέρη της Μασσαχουσέτης. Οι κουάκεροι ήταν αληθινά ειρηνικά πλάσματα του Θεού. δεν παίρναν ποτές όρκο, δε σήκωναν απάνω τους ποτές άρματα, δε δέχονταν ποτές να κάνουν πόλεμο και να σκο-τώσουν άνθρωπο. Θέλαν να μην υπάρχουνε αξιωματούχοι της Εκκλησίας, γιατί ο καθένας, λέγαν, μπορεί να επικοι-νωνήσει απευθείας με το Θεό. Οι κουάκεροι δε βγάζανε το καπέλο τους μήτε μπροστά στο βασιλιά, ζούσαν σε απόλυτη αγνότητα, αγαπώντας τον πλησίον τους. Σαν πεθαίναν δε βάζαν ποτές απάνω στους τάφους τους τ’ όνομα τους, για να μείνουν ανώνυμοι μες στη γη όπου επέστρεφαν.

όπως σ’ όλη τη Μασσαχουσέτη, έτσι κι οι που-ριτανοί του Σέλαμ κυνηγήσανε σκληρά τους αγαθούς κουάκερους. Κάνανε ξεπίτηδες νό-μους-πώς να χτυπήσουνε τη θρησκεία των

«Αδελφών», καθώς λεγόντανε οι κουάκεροι-, τους φυ-λακώνανε αλυσοδεμένους καταχείμωνα, τους δέναν μες στον αυλόγυρο της φυλακής, χωρίς ψωμί, κάτω απ’ τον ουρανό να τους δέρνει το χιονόνερο. Τους μαστιγώνανε. Τους τρυπούσαν τη γλώσσα με ζεστό σίδερο. Ή τους κρε-μνούσανε απ’ τα δέντρα.

Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν & Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α�2


Α. ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Τα τελευταία χρόνια έχει ανα-πτυχθεί έντονος προβληματι-σμός και στην Ελλάδα για την

κοινωνία πολιτών και τον ρόλο που μπορεί να παίξει, δυνητικά πάντα βέ-βαια, στη χώρα γενικά και στις τοπι-κές κοινωνίες ειδικότερα.

Η πραγματικότητα σε ότι αφορά τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στη χώρα είναι δύσκολη και χαρα-κτηρίζεται από έλλειψη δυναμικής. Η θεματική τους αναφορά (πολιτισμός, περιβάλλον κλπ) δεν έχει πάντα ουσι-αστικό περιεχόμενο με προσανατολι-σμό στο μέλλον, ώστε να έχουν προο-πτική. Σε πολύ μεγάλο βαθμό παραμέ-νουν σε στατικό πολιτισμικά επίπεδο και απλά προσφέρουν τη δυνατότητα κοινωνικών συναναστροφών και ίσως κοινωνικής καταξίωσης. Με αυτή την έννοια λειτουργούν σε τοπικό επίπεδο ως μέσο για την απόκτηση αναγνωρι-σιμότητας, την οποία σε βάθος χρόνου είναι πιθανόν να επενδύσουν και με πολιτικές φιλοδοξίες.

Οι τοπικές Μη Κυβερνητικές Ορ-γανώσεις παραλλήλως λειτουργούν και ως μηχανισμοί άσκησης πίεσης τόσο στην τοπική κοινωνία, όσο και στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδι-οίκησης.

Η συμμετοχή όμως των πο-λιτών σε συλλογικές μορφές έκφρασης είναι περιορισμένη. Η πολυπλοκότητα, η οποία χα-ρακτηρίζει τη σύγχρονη πραγ-ματικότητα, απότοκος της συσσώρευσης γνώσεων από το ένα μέρος και της ταχύτα-της αναθεώρησής τους από το άλλο, καθώς και η κινητικότη-τα, η οποία θα χαρακτηρίζει τις κοινωνίες του μέλλοντος,

καθιστούν τη συμμετοχή των πολιτών σε συλλογικές μορφές έκφρασης προβληματική.

Επίσης η πληθώρα των κοινωνικών ρόλων, τους οποίους είναι αναγκασμέ-νο να παίζει το άτομο, σε συνδυασμό και με την οικονομική καχεξία λειτουρ-γούν ανασταλτικά σε ό,τι αφορά την κοινωνική συμμετοχή. Ο διαθέσιμος χρόνος είναι ανεπαρκής, ενώ ταυτο-χρόνως αναπτύσσεται η αίσθηση της ανασφάλειας, η οποία οφείλεται κυρί-ως στις επιπτώσεις της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης και του κυρίαρχου ρόλου του οικονομικού συστήματος σε παγκόσμια κλίμακα με ταυτόχρονη οπισθοχώρηση του πολιτικού συστή-ματος και την υποβάθμισή του σε κα-θαρά νομιμοποιητικό ρόλο των επιλο-γών και δεδομένων, που δημιουργούν οι οικονομικές εξελίξεις.

Επίσης η σύγχρονη κοινωνία του θεάματος λειτουργεί ως υποκατάστατο της συμμετοχής. όταν ο πολίτης πα-ρακολουθεί τηλεόραση, ταυτιζόμενος με τα εμφανιζόμενα πρόσωπα-φορείς ιδεών νιώθει, ότι συμμετέχει. έχουμε το φαινόμενο της τηλεσυμμετοχής. Το δι-αδίκτυο παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της λογικής της τηλε-συμμετοχής, ενώ στο πολιτικό επίπε-δο διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία δυνητικών κοινοτήτων στον κυβερνοχώρο, στον οποίο ανα-πτύσσεται διάλογος γύρω από θεματι-κές κοινού ενδιαφέροντος για εκατο-ντάδες πολίτες. Αυτός ο διάλογος είναι ανεξάρτητος από τοπική αναφορά και δεν έχει συγκεκριμένη χρονική διάρ-κεια. Είναι ανοιχτός και συνήθως δεν δεσμεύει τους συμμετέχοντες στην ανάπτυξη δομημένης δράσης.

Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, προκειμένου να είναι σε θέση να δι-αμορφώνουν απόψεις και να λαμβά-

νουν αποφάσεις για την ανάπτυξη δραστηριότητας, πρέπει να διαθέτουν τεχνοκρατική στήριξη, εάν θέλουν να δραστηριοποιούνται με ρεαλισμό και προοπτική. Αυτό σημαίνει, ότι πρέπει να είναι ανάλογα στελεχωμένες με διεπιστημονική λογική. Ειδάλλως η ανάλυση της σύγχρονης πολύπλοκης πραγματικότητας και η εξαγωγή συ-μπερασμάτων δεν είναι εφικτή. Βεβαίως σε αυτή την περίπτωση εύκολα περιπί-πτουν οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις σε κατάσταση εξάρτησης από κομματι-κούς σχηματισμούς και λειτουργούν ως μηχανισμοί πολιτικής διείσδυσης στις τοπικές κοινωνίες, ενώ χάνουν την δυ-νατότητα να δρουν ως συλλογικά υπο-κείμενα της κοινωνίας και να διαλέγο-νται με τα κόμματα. όταν η κοινωνία πολιτών είναι σε θέση να κάνει διάλογο με το πολιτικό σύστημα, ισχυροποιείται η δημοκρατία και τα κόμματα και δι-ασφαλίζεται ο κοινωνικός έλεγχος απ’ ευθείας από τον πολίτη.

Η επιβίωση όμως της κοινωνίας πολιτών στην Ελλάδα είναι άμεσα εξαρτημένη από τις κρατικές επιχορη-γήσεις με αποτέλεσμα να είναι ευάλω-τες οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.)

Με βάση αυτή την εξάρτηση των Μ.Κ.Ο. οικονομικά από την κάθε μορ-φής εξουσία (κράτος, Ο.Τ.Α., Ευρωπα-ϊκή ́ Ενωση) και την αδυναμία εκφοράς λόγου, ο οποίος θα βασίζεται σε επιστη-μονική τεκμηρίωση, ώστε να έχει προο-πτική εφαρμογής, η κοινωνία πολιτών εκφυλίζεται σε νομιμοποιητικό μηχανι-σμό του πολιτικού συστήματος.

Τέλος αρνητικό ρόλο, σε ό,τι αφο-ρά την ανάπτυξη ισχυρών δομών στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών, παίζει η έλλειψη πνεύματος εθελοντισμού και αλληλεγγύης στην ελληνική κοινωνία. Ιδιαιτέρως μάλιστα μετά τη γενικευμέ-νη ισχύ του ατομικισμού και του άγριου

ΚΟΙνΩνΙΑ ΠΟλΙΤΩν & ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΙνΩνΙΑTου Χρίστου Σ. Αλεξόπουλου

Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν & Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α ��


ανταγωνισμού στις κοινωνικές σχέσεις και την αρχή, ότι αποτελεί αγαθό μόνο ό,τι έχει ανταλλακτική αξία, το πνεύ-μα κοινωνικής αλληλεγγύης πνέει τα λοίσθια. Αρωγός για την ευδοκίμηση τέτοιων αρχών είναι και το εκπαιδευ-τικό σύστημα, το οποίο δεν καλλιερ-γεί συστηματικά και προσαρμοσμένο στη σύγχρονη πραγματικότητα ένα σύστημα αξιών, δυναμικό και με προ-οπτική. Συνεχώς διαβρώνεται η πο-λιτισμική ταυτότητα ακροβατώντας ανάμεσα στη λογική του θεάματος και την ακινησία μιας κοινωνίας, η οποία πορεύεται χωρίς σχέδιο, στόχους και παραγωγική δυναμική.

Β. ΓΙΑ ΜΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΙΤΩΝ

Οι μεγάλες αλλαγές που έχουν συντελεσθεί και οριοθετούν τις εξελίξεις, τόσο σε παγκό-

σμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο, επι-βάλλουν μαζικές τομές και ανατροπές σε όλους τους κοινωνικούς θεσμούς και δομές και ιδιαιτέρως στην κοινω-νία πολιτών.

Άμεσα πρέπει να αρχίσει η σταδι-ακή αποδέσμευση των Μη Κυβερνητι-κών Οργανώσεων από την οικονομική εξάρτηση από την κάθε μορφής εξου-σία. Για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι αναγκαία η ανάπτυξη κινήματος Μ.Κ.Ο. με τη λογική οργανώσεων του Γ΄ τομέα, οι οποίες θα συνδυάζουν τη μη κερδοσκοπική επιχειρηματι-κή λογική με τον εθελοντισμό. Πολύ σημαντική βοήθεια θα προσφέρει η αξιοποίηση της διεθνούς εμπειρίας σε αυτό τον τομέα. Υπάρχουν πεδία στα οποία δεν δραστηριοποιούνται ούτε ο κρατικός ούτε ο ιδιωτικός τομέας. Εκεί μπορούν να αναπτύξουν δράση και να αντλήσουν οικονομικούς πόρους.

Ταυτοχρόνως πρέπει να αλλάξει το θεσμικό πλαίσιο, το οποίο ρυθμί-ζει τις σχέσεις του δημόσιου τομέα με την κοινωνία πολιτών. Ιδιαιτέρως το κομμάτι εκείνο που αναφέρεται στις οικονομικές σχέσεις, πρέπει να απαλ-λαγεί από τη λογική αξιοποίησης των οικονομικών επιχορηγήσεων για την άσκηση πολιτικής επιρροής.

Η στελέχωση των Μη Κυβερνητι-κών Οργανώσεων θα πρέπει να συν-δυάζει τη δυνατότητα ανάλυσης της πραγματικότητας και επεξεργασίας θέσεων στον θεματικό τομέα ανα-φοράς της Μ.Κ.Ο. με τη δυνατότητα ανάπτυξης δράσης. Αυτό σημαίνει ότι ένα μέρος των στελεχών θα έχει διεπι-στημονικά χαρακτηριστικά. Η θεμα-τική αναφορά των Μ.Κ.Ο. πρέπει να καταλήγει στη δημιουργία δικτύων θε-ματικών Μ.Κ.Ο., ώστε να διαμορφωθεί προοπτικά ισχυρό συλλογικό υποκεί-μενο, το οποίο θα αναπτύσσει διάλογο με τους φορείς εξουσίας εκφράζοντας το κοινωνικό συμφέρον.

Βεβαίως η ένταξη των Μ.Κ.Ο το-πικών κλειστών κοινωνιών σε εθνικά θεματικά δίκτυα επιβάλλεται να κατα-λήγει και στα αντίστοιχα διεθνή, διότι σε αντίθετη περίπτωση θα λειτουρ-γούν με λογική απομονωτισμού και ξενοφοβικά, ενώ παραλλήλως δεν θα συμμετέχουν ενεργά στο διαπολιτισμι-κό διάλογο και επικοινωνία τόσο στην Ευρωπαϊκή ΄Ενωση όσο και διεθνώς, με αποτέλεσμα να γίνονται οι τοπικές κοινωνίες πιο ευάλωτες στο πολιτι-σμικό μαρασμό και την άμβλυνση της πολιτισμικής ταυτότητας. Η τελευταία συντελείται ήδη με όχημα το θέαμα και τη μουσική στους νέους. Σύμφωνα μά-λιστα με τον Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι έχει ήδη επιτευχθεί αυτός ο στρατη-γικός στόχος των Ηνωμένων Πολιτει-ών. Η φολκλορική αναπαραγωγή της πολιτισμικής παράδοσης δεν αποτελεί άμυνα στον ισοπεδωτισμό της Παγκο-σμιοποίησης.

Τομές και ανατροπές όμως χρειά-ζεται να γίνουν και στο πολιτικό επίπε-δο. Είναι αδήριτη ανάγκη η ανάπτυξη και εφαρμογή από το κράτος και τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης μιας πολιτικής, η οποία στοχεύει στη δημιουργία ανεξαρτήτων συλλογικών υποκειμένων στην κοινωνία. Πρέπει να δοθούν κίνητρα προς αυτή την κατεύ-θυνση, ώστε η ελληνική κοινωνία να χειραφετηθεί και να απαλλαγεί από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του πο-λιτικού συστήματος.

Εάν δεν υπάρξει λειτουργική ισορ-

ροπία των κοινωνικών συστημάτων, η κοινωνία πολιτών θα σβήσει και θα υποκατασταθεί από την τηλεσυμμετο-χή της πολυθρόνας και της κοινωνικής απραξίας.

Είναι επίσης σημαντικό να δημι-ουργηθεί μέσα από την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση πνεύ-μα εθελοντισμού και κοινωνικής αλλη-λεγγύης. Η σκληρή πραγματικότητα του ατομικισμού, η οποία θα εντείνε-ται συνεχώς στο πλαίσιο του νεοφιλε-λευθερισμού, ο οποίος προς το παρόν κυριαρχεί, λειτουργεί ανασταλτικά σε σχέση με το πνεύμα εθελοντισμού και κοινωνικής αλληλεγγύης, ενώ ταυτο-χρόνως μέσα από την προώθηση ενός συστήματος αξιών, το οποίο βασίζεται στη λογική του ανταγωνισμού και του ατομικισμού, δυναμιτίζει την κοινωνι-κή συνοχή.

Στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερι-σμού η πολιτική κινείται πλέον στην περιφέρεια. Στο κέντρο της λήψης αποφάσεων είναι η οικονομία και η αγορά. Το πολιτικό σύστημα λειτουρ-γεί ως μηχανισμός νομιμοποίησης της δυναμικής της αγοράς, ενώ ταυ-τοχρόνως χρησιμοποιεί την κοινωνία πολιτών για τη διαμόρφωση συνθηκών ισορροπίας στο κοινωνικό επίπεδο, χωρίς να επιτρέπει την ανάδειξη συλ-λογικών υποκειμένων στην κοινωνία. διαχέεται δηλαδή η νομιμοποιητική λειτουργία του πολιτικού συστήμα-τος και στην κοινωνία πολιτών. Είναι αναγκαίες βαθιές κοινωνικές τομές προκειμένου η κοινωνία πολιτών να αποτελέσει ουσιαστικό πυλώνα στη δημοκρατία και στην ανάπτυξη δυνα-μικής στην κοινωνία.

Καθοριστικό ρόλο για την έναρξη διεργασιών απελευθέρωσης της κοι-νωνίας πολιτών από τις πάσης φύσεως οικονομικές και πολιτικές εξαρτήσεις και την ανάδειξη των Μη Κυβερνη-τικών Οργανώσεων σε δυναμικά και αυτόνομα συλλογικά υποκείμενα θα παίξει η αναγνώριση στο πλαίσιο της συνταγματικής αναθεώρησης και τρί-της διάστασης της Πολιτείας, αυτήν του δημόσιου χώρου δίπλα στον Κρα-τικό και τον Ιδιωτικό.

Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν & Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α��


Τι είναι και τι περιέχει το «Σύνταγμα»Το Σύνταγμα -υπό την τυπική του έννοια- είναι ο θεμε-

λιώδης νόμος του κράτους, ένα κείμενο γραπτό και αφηρη-μένο, με αυξημένη τυπική ισχύ έναντι των νόμων, στο οποίο ρυθμίζονται:

1. η οργάνωση του κράτους και 2. οι σχέσεις κράτους-πολίτη. Στην πρώτη περίπτωση μιλούμε για το οργανωτικό Σύνταγμα (όργανα του κράτους, ανάδειξη και νομιμοποίησή τους, λειτουργία τους κλπ), ενώ στη δεύτερη για το Σύνταγ-μα των δικαιωμάτων, των Θεμελιωδών, δηλ. συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων που απολαμβάνει ο πολίτης απέναντι καταρχήν στην κρατική εξουσία, αλλά και στις σχέσεις του με άλλους ιδιώτες, και τα οποία η οποιασδήποτε πλειοψηφίας εξουσία (νομοθετική, εκτελεστική και δικαστι-κή) οφείλει να σέβεται και να περιφρουρεί.

Υπό αυτή την ουσιαστική έννοια, του περιεχομένου του δηλαδή, το Σύνταγμα ταυτίζεται με το Πολίτευμα, καθώς αποτυπώνει με τρόπο κανονιστικό, με άλλα λόγια μέσα από επιτακτικούς για όλους κανόνες δικαίου, πως κυβερνάται ένα κράτος, ή γενικότερα μια πολιτειακή οντότητα.

Εσχάτως το περιεχόμενο των Συνταγμάτων έχει εμπλου-τιστεί και διευρυνθεί, με αποτέλεσμα να περιλαμβάνει όλα όσα θεωρούνται θεμελιώδη και κανονιστικά κρίσιμα για τη ρύθμιση της οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης. Σ’ αυτή τη σύγχρονη εκδοχή του το Σύνταγμα περιλαμβάνει τις θε-μελιώδεις αρχές που διέπουν την Πολιτεία συνολικά, η οποία νοείται ως η διαλεκτική σύνθεση κοινωνίας και κράτους.

Κοινωνία Πολιτών και ΣύνταγμαΕίναι προφανές ότι σύμφωνα με τα παραπάνω η συνταγ-

ματική αναγνώριση της κοινωνίας πολιτών ως σημαντικής συνιστώσας στη διαρρύθμιση της οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης είναι καταρχήν δυνατή: Ακόμη και οι ΜΚΟ πρώ-της γενιάς, αυτές δηλαδή που αρχικά αντιπολιτευόταν την εξουσία προβάλλοντας συγκεκριμένα αιτήματα και παίζο-ντας το ρόλο του θεματοφύλακα συμφερόντων και ενδια-φερόντων μερικών και αποσπασματικών, πολλώ δε μάλλον εκείνες της δεύτερης γενιάς, που άρχισαν, δειλά και περιο-

δεδομένης της σημασίας που έχει η κοινωνία των πολιτών

για την ποιότητα της δη-μοκρατίας, είναι απαραί-τητη η θέσπιση ανάλογων νομικο-πολιτικών εγγυή-σεων για την αυτοτέλεια και ανεξαρτησία της από οικονομικά ή άλλα συμ-φέροντα και επιρροές. Ειδικότερα, ενδείκνυται να συμπεριληφθεί στο Σύνταγμα σχετική εγγυ-ητική ρήτρα για την κοι-νωνία των πολιτών και τις μη κρατικές οργανώσεις (ΜΚΟ) ως πρόσθετος πυ-λώνας αυτο-οργάνωσης της κοινωνικής και δημο-κρατικής ζωής των πολι-τών. Θα μπορούσε, έτσι, να προστεθεί -μετά το άρ-θρο 29- ξεχωριστή διάτα-ξη 29Α που να κάνει ρητή μνεία στην κοινωνία των πολιτών και το συναφές δικαίωμα, κατ’ ανάλογο τρόπο με τις διατάξεις του άρθρου Ι-47 της Συνθήκης για τη θέσπιση Συντάγμα-τος της Ευρώπης1, η οποία

� «1. Τα θεσμικά όργανα δίδουν, με τα κατάλληλα μέσα, στους πολίτες και στις αντιπροσωπευτικές ενώσεις τη δυνατότητα να γνωστο-ποιούν και να ανταλλάσ-σουν δημόσια τις γνώμες τους σε όλους τους τομείς

έχει ήδη κυρωθεί με τον ν. 3341/2005. Η αντίστοιχη διάταξη του 29Α του Συ-ντάγματος θα μπορούσε να έχει ως εξής: «1. Κα-θένας έχει το δικαίωμα να ιδρύει και να συμμε-τέχει σε οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίες εκφράζουν αυ-τοτελή κοινωνική δράση ανάμεσα στην πολιτική και την οικονομική-επι-χειρηματική σφαίρα και προάγουν τις αρχές της ελευθερίας, της διαφά-νειας και της αλληλεγγύ-ης στην κοινωνική συμπε-ριφορά. 2. Τα διοικητικά όργανα του Κράτους και οι αρχές αναπτύσσουν δη-μόσιο διάλογο με τις ορ-γανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ούτως ώστε να προάγεται η κοινωνι-κή συναίνεση και συμμε-τοχή.».

δράσης της Ένωσης. 2. Τα θεσμικά όργανα διατηρούν ανοιχτό, διαφανή και τακτι-κό διάλογο με τις αντιπρο-σωπευτικές ενώσεις και την κοινωνία των πολιτών. 3. Προκειμένου να εξασφαλί-ζεται η συνοχή και η διαφά-νεια των δράσεων της Ένω-σης, η Επιτροπή διεξάγει ευρείες διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη.».

ΣυνΤΑΓμΑΤΙΚΗ ΚΑ ΤΟΧυΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙνΩνΙΑΣ ΠΟλΙΤΩνΚοινωνία Πολιτών(συνταγματική αναγνώριση)

Του Αντώνη ΜακρυδημήτρηΚαθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών

Της Λίνας ΠαπαδοπούλουΛέκτορος Συνταγματικού Δικαίου, Τμήμα Νομικής Α.Π.Θ.



ΣυνΤΑΓμΑΤΙΚΗ ΚΑ ΤΟΧυΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙνΩνΙΑΣ ΠΟλΙΤΩνρισμένα στην αρχή, να αναλαμβάνουν δημόσιες ευθύνες, ανήκουν πλέον στα εκ των ων ουκ άνευ στοιχεία της μορ-φής του Πολιτεύματος, στα στοιχεία δηλαδή που συγκροτούν την Πολιτεία, όπως αυτή ορίστηκε παραπάνω.

Το ερώτημα είναι αν η συνταγμα-τική κατοχύρωση είναι και θεμιτή ή / και επιβεβλημένη δικαιοπολιτικά. Ποια επιχειρήματα θα μπορούσαμε να βρού-με προς αυτή την κατεύθυνση;

Αν οι ΜΚΟ πρώτης και δεύτερης γενιάς επιβεβαιώνουν ότι η συνταγ-ματική τους κατοχύρωση είναι δυνατή, οι ΜΚΟ τρίτης γενιάς γεννούν ισχυρά επιχειρήματα ότι είναι και θεμιτή, αν όχι και επιβεβλημένη. Οι ΜΚΟ αυτές (μη-κυβερνητικές ή μη-κρατικές ορ-γανώσεις) σχηματίζονται ακόμη και επί τούτου προκειμένου να φέρουν σε πέρας λειτουργικούς σκοπούς (π.χ. αποασυλοποίηση, διαχείριση εθνικών πάρκων, ναρκωτικά), χρηματοδοτού-νται συχνά από το κράτος, χωρίς να εί-ναι κρατικές, θα τολμούσαμε να πούμε ότι συντελούν ώστε το δημόσιο να μην είναι πλέον αναγκαστικά και κρατικό. Συγκροτούν τον «τρίτο χώρο», μεταξύ κρατικού και ιδιωτικού, λειτουργούν με οικονομικά αλλά μη κερδοσκοπικά κριτήρια και φέρουν σε πέρας πολιτικές δράσεις. Είναι προφανές ότι τέτοιου εί-δους λειτουργία υπερβαίνει την κανονι-στική εμβέλεια του άρθρου 12 Σ, όπου κατοχυρώνεται το αμυντικό ατομικό δι-καίωμα του συνεταιρίζεσθαι, και χαρα-κτηρίζει οργανώσεις που διαρρηγνύουν τα όρια μεταξύ ιδιωτικού και δημοσίου, υφαίνοντας μιας άλλης ποιότητας δη-μόσιο χώρο, λόγο και δράσης, απ’ ότι τα κρατικά όργανα.

έτσι σήμερα οι ΜΚΟ όλων των ει-δών δρουν στο δημόσιο χώρο, στη λε-

γόμενη δημόσια σφαίρα, χαράζουν και ασκούν δημόσια πολιτική, χωρίς να εί-ναι κράτος αλλά και διαφοροποιούμε-νες από την κλασική ιδιωτική κοινωνία και βέβαια την αγορά. Ο δυισμός ιδιω-τικού-δημοσίου, όπου μέχρι πρότινος το δημόσιο ταυτιζόταν με το κρατικό, αντικαθίσταται, σταθερά και ίσως όχι και τόσο αργά, από το τρίγωνο κράτος-κοινωνία πολιτών-ιδιωτική κοινωνία. Η Πολιτεία νοείται πλέον ως διαλεκτική σύνθεση των τριών αυτών διακριτών, αν και όχι στεγανώς διαχωρισμένων χώρων. Αν το Σύνταγμα, λοιπόν, όπως ήδη είπαμε, αποτελεί ακριβώς τον κα-ταστατικό χάρτη της Πολιτείας, την οποία όχι μόνον αποτυπώνει, αλλά και ρυθμίζει με τρόπο κανονιστικό, δηλαδή καταναγκαστικό, οφείλει πλέον να μην κλείνει τα μάτια στην τρίτη διάσταση της οργανωμένης κοινωνικής συμβίω-σης, την Κοινωνία Πολιτών.

Γιατί στο Σύνταγμα και όχι με κοινό τυπικό νόμο; Η ιδιαιτερότητα και οι κανονιστικές συνέπειες της συνταγ-ματικής πρόβλεψης

Στο παραπάνω επιχείρημα της ανά-γκης αναγνώρισης και ρύθμισης μπορεί να αντιταχθεί ότι τη ρύθμιση μπορεί να προβλέψει και ένας απλός τυπικός νό-μος. Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της συνταγματικής κατοχύρωσης, με τα οποία μπορούμε να απαντήσουμε στο αντεπιχείρημα ότι το Σύνταγμα είναι ένα λιτό, γενικό και αφηρημένο κανο-νιστικό κείμενο, όπου συμπεριλαμβά-νονται μόνον τα απολύτως αναγκαία που αφορούν στο Κράτος.

1. Μια θεωρητική απάντηση δόθηκε ήδη παραπάνω: σήμερα πλέον το Σύ-νταγμα δεν αφορά μόνον στο Κράτος, αλλά στην Πολιτεία, ως συνάρθρωση

Κράτους-Κοινωνίας, και περιλαμβάνε-ται ο,τιδήποτε θεωρείται πρωταρχικό για τη ρύθμιση της οργανωμένης κοι-νωνικής συμβίωσης. Με άλλα λόγια, αποτελεί πλέον τον Καταστατικό Χάρ-τη όχι του Κράτους, αλλά της σε πολιτι-κή κοινότητα οργανωμένης κοινωνίας. Η συμπερίληψη αναγνώρισης συνεπώς της Κοινωνίας Πολιτών έχει καταρχήν το συμβολικό χαρακτήρα της ανα-γωγής της λειτουργίας των ΜΚΟ στο επίπεδο των θεμελιωδών και πρωταρ-χικών στοιχείων του Πολιτεύματος και της αναγνώρισης της τρίτης διάστασης της Πολιτείας δίπλα στο Ιδιωτικό και το Κρατικό.

2. Σε επίπεδο συνεπώς Πολιτεύμα-τος, η συμπερίληψη θεσμικής εγγύη-σης, όχι απλώς ύπαρξης (γι αυτό αρκεί η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι), αλλά και θεσμικής συμμετοχής στο πολιτικό γίγνεσθαι μπορεί να στηρίξει πολλές και διαφορετικές περαιτέρω κανονιστι-κές συνέπειες. Θα μπορούσε πρόχειρα να σκεφτεί κανείς την υποχρέωση των οργάνων του Κράτους να διαβουλεύ-ονται με την Κοινωνία Πολιτών αλλά και να συνεργάζονται μαζί της (με τις αντίστοιχες κάθε χώρου ΜΚΟ) για την υλοποίηση των αποτελεσμάτων της δι-αβούλευσης. Θυμίζουμε την ανάλογη κατοχύρωση της ΚτΠ στη «Συνθήκη για τη Θέσπιση ενός Συντάγματος για την Ευρώπη»:

Άρθρο Ι -47: Αρχή της συμμετοχι-κής δημοκρατίας

1. Τα θεσμικά όργανα δίδουν , με τα κατάλληλα μέσα , στους πολίτες και στις αντιπροσωπευτικές ενώσεις τη δυνατότητα να γνωστοποιούν και να ανταλλάσσουν δημόσια τις γνώμες τους σε όλους τους τομείς δράσης της ένωσης.



2. Τα θεσμικά όργανα διατηρούν ανοιχτό , διαφανή και τακτικό διάλογο με τις αντιπροσωπευτικές ενώσεις και την κοινωνία των πολιτών.

Άρα, η συνταγματική πρόβλεψη δημιουργεί την υποχρέωση του κοι-νού νομοθέτη να προβεί σε μια σειρά νομοθετικών ρυθμίσεων σε διάφορους τομείς, στην ανάληψη κοινωνικών υπο-χρεώσεων με άλλα λόγια, με κατεύθυν-ση την ανάδειξη μιας πιο συμμετοχικής συνιστώσας της δημοκρατίας μας. Η ενίσχυση της συμμετοχικής δημοκρα-τίας δεν καταργεί τον αντιπροσωπευ-τικό χαρακτήρα του Πολιτεύματός μας, αλλά τον εμπλουτίζει, επιτρέπει δε στους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς την αποτελεσματικότερη επιτέλεση των καθηκόντων τους. Σε κάθε περίπτω-ση, πάντως, επέρχεται μια μετάλλα-ξη, των ειδικότερων χαρακτηριστικών του αντιπροσωπευτικού συστήματος, όπως εξάλλου και με τη θεσμοθέτηση των Ανεξάρτητων Αρχών, της οποίας η θέση είναι ακριβώς στο κείμενο που αποτυπώνει κανονιστικά το Πολίτευμα, δηλαδή στο Σύνταγμα.

3. Το Σύνταγμα είναι ο ανώτατος Νόμος του Κράτους, συνεπώς οι κα-νόνες τους κατισχύουν κάθε αντίθετης διάταξης νόμου, κάποιοι συνιστούν, όπως ήδη παρατηρήθηκε, εντολή προς τον κοινό νομοθέτη να αναλάβει δράση και, τέλος, η αναθεώρησή του απαιτεί συναίνεση λόγω της ευρείας πλειοψη-φίας που προϋποθέτει. Τα χαρακτη-ριστικά αυτά το διαχωρίζουν από τον τυπικό νόμο και διασφαλίζουν τη συ-νταγματική κατοχύρωση της ΚτΠ από στενά κομματικές ή κοντόθωρες νομο-θετικές ρυθμίσεις. διασφαλίζουν ακόμη –στο μέτρο του δυνατού- από περιττές παλινδρομικές κινήσεις μιας μεταβαλ-λόμενης κοινοβουλευτικής πλειοψηφί-ας. όπως, εξάλλου, παρατηρεί ο καθ. Σωτηρέλης:

«Αυτό οδηγεί, σε κάποιον βαθμό, στην κατοχύρωση ενός οιονεί «συνταγ-ματικού κεκτημένου», που θα καλύπτει,

κατ’ επέκταση, και την όποια συγκεκρι-μένη και σταθερή συνεργασία ή συμβο-λή των εν λόγω οργανώσεων στην δια-μόρφωση και την άσκηση της κρατικής πολιτικής, επιπλέον δε, τηρουμένων των αναλογιών, και τις έως τώρα τυχόν κρατικές ενισχύσεις τους, υπό την έν-νοια ότι σε αμφότερες τις περιπτώσεις θα είναι πλέον απαραίτητη η ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία των κρα-τικών οργάνων για κάθε συρρίκνωσή τους, πολύ δε περισσότερο για την κα-τάργησή τους». (Από το Επίμετρο του βιβλίου Σύνταγμα και Δημοκρατία στην εποχή της “παγκοσμιοποίησης”, Αθήνα-Κομοτηνή 2000)

4. Λόγω του ελλειπτικού χαρακτήρα του συνταγματικού κειμένου, μια συ-νταγματική ρύθμιση θα περιλαμβάνει πολλές και διαφορετικές περιπτώσεις, θα αποτελεί συνεπώς την «κανονιστική μήτρα» για διαφορετικού χαρακτήρα νομικές ρυθμίσεις σε όσα πεδία –και πιθανόν με διεσπαρμένες διατάξεις και σε διαφορετικούς νόμους- κριθεί αναγκαίο.

Τι συνεπάγεται η συμπερίληψη της Κοινωνίας Πολιτών στο συνταγμα-τικό κείμενο;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό θα μας οδηγούσε και σε απάντηση του ερωτήματος τι είδους διάταξη θα προ-τείναμε και που θα ήταν σκοπιμότερο αυτή να τοποθετηθεί στο συνταγματικό κείμενο. Ταυτόχρονα, ωστόσο, τίθεται και το ερώτημα, αν και κατά πόσο η συ-νταγματική αναγνώριση-κατοχύρωση θα εγκυμονούσε και θεσμικούς κινδύ-νους ή έστω ρίσκα για τις ΜΚΟ.

Για να απαντήσουμε στις ερωτήσεις αυτές μπορούμε να θυμηθούμε ένα θε-σμικό ανάλογο, τη συνταγματική κα-τοχύρωση των πολιτικών κομμάτων, η μείωση της λάμψης των οποίων μάλιστα μπορεί να συσχετιστεί και με την ενδυ-νάμωση των ΜΚΟ. Ακριβώς επειδή, μετά από περίοδο εχθρότητας αρχικά και ανοχής στη συνέχεια του κράτους

προς τα κόμματα, συνειδητοποιήθηκε ο ρόλος τους στη δημόσια ζωή, τα πο-λιτικά αυτά υποκείμενα, καταρχάς ανα-γνωρίστηκαν και κατά δεύτερο λόγο κατοχυρώθηκαν –σε αρκετές αν και όχι όλες τις έννομες τάξεις- συνταγματικά. Το μοντέλο της ειδικής συνταγματικής κατοχύρωσης ακολούθησε και η Ελλά-δα (ά. 29 Σ), ενώ σε μερικά Συντάγμα-τα τα πολιτικά κόμματα συνεχίζουν να καλύπτονται από το γενικό θεμελιώδες δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι. Η ειδι-κή συνταγματική αναγνώριση, σε όσα κράτη επιτεύχθηκε, συνοδεύεται τις περισσότερες φορές και από την πρό-βλεψη χρηματοδότησης με υποχρέωση απολογισμού, την απαίτηση εσωκομ-ματικής δημοκρατίας και την ανάδειξή τους σε σημαντικά και εκ των ων ουκ άνευ εργαλεία στη λειτουργία του κοι-νοβουλευτικού (ή έστω αντιπροσωπευ-τικού) συστήματος. Επιτρέπει ακόμη την έννομη ρύθμιση και άρα τον έλεγχο ως προς τις προϋποθέσεις ίδρυσης και λειτουργίας.

Αν έρθουμε τώρα στην περίπτωση των ΜΚΟ, γίνεται σαφές ότι όσον αφο-ρά τις ΜΚΟ πρώτης γενιάς θα μπορού-σε και να αρκεί το γενικό θεμελιώδες δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι (άρθρο 12 Σ). Η ανάπτυξη ωστόσο και δημο-σίων πολιτικών από οργανώσεις δεύ-τερης, πολλώ δε μάλλον τρίτης γενιάς, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τόσο η ειδική θεσμική αναγνώριση όσο και η ρύθμιση των κανόνων λειτουργίας, παρά το ρίσκο ελέγχου που μπορεί να επιφέρει είναι μάλλον προτιμητέα από την αρρύθμιστη λειτουργία τους.

Ο έλεγχος των ΜΚΟ είναι ίσως ο μόνος κίνδυνος που ελλοχεύει στη συνταγματική τους αναγνώριση, ει-δικά αν προβλεφθούν δυνατότητες χρηματοδότησής τους. Και αυτό γιατί είναι προφανές ότι η έννομη τάξη θέ-τει προϋποθέσεις, όπως η δημοκρατική λειτουργία, οι ανοικτές διαδικασίες, η εξυπηρέτηση συνταγματικών σκοπών, η διαφάνεια στη λειτουργία και στα οι-



κονομικά προκειμένου να προχωρήσει σε παραχώρηση δημόσιας εξουσίας. Η έννοια της ρύθμισης είναι εγγενής σε οποιαδήποτε νομική πρόβλεψη, και είναι πιθανόν να δημιουργήσει ΜΚΟ διαφορετικών επιπέδων. Μόνον αν αποδεχτούμε τη συνέπεια αυτή ως το τίμημα για τη συνταγματική αναγνώρι-ση της ΚτΠ ή αν, αντίθετα, θεωρήσουμε την ύπαρξη μηχανισμών πιστοποίησης (μητρώο, διαπίστευση, σύμβαση παρα-χώρησης, αξιολόγηση) ως απαραίτητα και εκ των ων ουκ άνευ στοιχεία κάθε ευνομούμενης Πολιτείας μπορούμε να αποδεχτούμε την πρόταση της συνταγ-ματικής κατοχύρωσης.

Και κάποιες σκέψεις σχετικά με τη χωροταξία του Συντάγματος

Σε ποιο άρθρο (ή θέση) θα ήταν πει-στικότερο και σκοπιμότερο να τοποθε-τηθεί η διάταξη αναγνώρισης της ΚτΠ; Και ποιο περίπου θα έπρεπε να είναι το περιεχόμενό της;

Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στη σχετική ιστοσελίδα www.mkosyntagma.org, που φιλοξενεί απόψεις επιφανών συνταγματολόγων (και με κάθε επι-φύλαξη σχετικά με την ακρίβεια όσων δεν περιέχονται σε κατατεθειμένο κεί-μενο), έχουν διατυπωθεί διαφορετικές απόψεις:

1. Η θέση ξεχωριστού άρθρου (Αλι-βιζάτος),

2. Η προσθήκη παραγράφου στο ά. 29 που συνιστά τη θεσμική εγγύηση ίδρυσης και λειτουργίας των πολιτικών κομμάτων (Τσάτσος, Ζώρας),

3. Η προσθήκη ειδικής πρόβλεψης στο ά. 21 (που προβλέπει την υποχρέ-ωση του κράτους να μεριμνά για την υγεία των πολιτών, να προστατεύει την οικογένεια, τον γάμο, τη μητρότητα την παιδική ηλικία, τη νεότητα, τα γηρατειά και την αναπηρία και να φροντίζει για την απόκτηση κατοικίας) (Τσακυρά-κης),

4. προσθήκης στο άρθρο 12 (Σωτη-ρέλης).

Θεωρούμε ότι η τελευταία άποψη εμφανίζει τα περισσότερα πλεονεκτή-ματα για τους ακόλουθους λόγους (θε-τικά και αρνητικά διατυπωμένους):

1. Η ΚτΠ αποτελεί συνάρθρωση των ΜΚΟ, οι οποίες ιδεοτυπικά, όχι μόνον υπάγονται αλλά και δεοντολο-γικά οφείλουν να παράγονται και να λειτουργούν με βάση το γενικό δικαίω-μα του συνεταιρίζεσθαι. Η κανονιστική αυτή συνεπαγωγή στηρίζεται στην αξι-ολόγηση ότι η αυτονομία (ατομική και συλλογική) συνεχίζει να είναι -και έτσι πρέπει να παραμείνει- το θεμέλιο της δράσης των ΜΚΟ, ακόμη και όταν αυ-τές αναλαμβάνουν δημόσιες δράσεις.

2. Η ΚτΠ αναπτύσσει μια αναζωο-γονητική για το δημοκρατικό μας πο-λίτευμα επίδραση στο βαθμό που δεν ταυτίζεται ούτε με την ιδιωτική κοινω-νία και την αγορά αφενός, ούτε με το Κράτος και την πρόσβαση στην εξου-σία αφετέρου. Παρά το γεγονός ότι και τα κόμματα αποτελούν καταρχήν και ιδεοτυπικά οργανώσεις της ΚτΠ, η βα-σική τους αποστολή παραμένει η κατά-ληψη της εξουσίας, ενώ η διάρρηξη του ομφάλιου λώρου τους με την κοινωνία καταγράφεται στα κατεξοχήν αρνητικά φαινόμενα της σύγχρονης δημοκρατί-ας. Η διάκριση των δύο μορφών συλ-λογικών υποκειμένων, κομμάτων και ΜΚΟ, στηρίζεται στο ότι τα κόμματα στοχεύουν άμεσα στην κατάληψη της εξουσίας μέσω της συμμετοχής τους στις εκλογές και στην αναντικατά-στατη συνεισφορά τους στη λειτουρ-γία της κοινοβουλευτικής αρχής. Από την άλλη, βέβαια, οι ΜΚΟ έρχονται να μοιραστούν με τα κόμματα το δημόσιο χώρο και ως συλλογικά υποκείμενα να συντελέσουν στην καλύτερη επικοινω-νία μεταξύ κράτους και κοινωνίας. Η άποψη τοποθέτησης συνεπώς προσθή-κης στο ά. 29 δεν είναι αβάσιμη, θεωρώ, ωστόσο, ότι η λογική του Πολιτεύματος ως αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας με στοιχεία συμμετοχικής και η διάκριση των ρόλων ΜΚΟ και πολιτικών κομμά-

των σκόπιμο είναι να αποτυπωθεί και στο συνταγματικό κείμενο με την το-ποθέτηση της συνταγματικής αναγνώ-ρισης της ΚτΠ εγγύτερα στην κανονι-στική μήτρα του άρθρου 12 (δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι).

3. Η πρόταση του ά. 21, παρότι ανταποκρίνεται ίσως σε μια από τις αποστολές των ΜΚΟ, θα λειτουργούσε μάλλον περιοριστικά.

4. Το ά. 12 Σ δίνει ήδη διαφορετικές διαστάσεις κοινωνικών οργανώσεων και θα μπορούσε να φιλοξενήσει μια ακόμη παράγραφο, όπου θα αναγνω-ριζόταν η συμμετοχή των ΜΚΟ στη διαβούλευση, η συναπόφαση σε μερι-κές περιπτώσεις και η συνεργασία στην υλοποίηση δημοσίων πολιτικών και η αρμοδιότητα του νομοθέτη να θέτει το σχετικό ρυθμιστικό πλαίσιο υπό την αναφαίρετη προϋπόθεση της εγγύησης της αυτονομίας των ΜΚΟ.

5. Τέλος, σε περίπτωση υιοθέτησης της πρότασης για πρόβλεψη λαϊκής νομοθετικής πρωτοβουλίας και πρό-κλησης δημοψηφίσματος με συλλογή υπογραφών, αναφορά στην ΚτΠ θα μπορούσε να γίνει και στα αντίστοιχα άρθρα που τυχόν θα προέβλεπαν αυτές τις θεσμικές καινοτομίες.

ΕπιλογικάΣε κάθε περίπτωση η συνταγματική

αναγνώριση της ΚτΠ ως τρίτου πόλου μεταξύ και σε συνεργασία με το Κράτος και την ιδιωτική κοινωνία, αποτελεί όχι μόνον κανονιστική, και δη στο ανώτατο επίπεδο, αναγνώριση μιας εμπειρικής πραγματικότητας που ακόμη δεν έχει βρει τη συνταγματική της αποτύπωση, αλλά και εργαλείο ώθησης προς την κατεύθυνση ανάπτυξης του τρίτου αυ-τού χώρου, με σκοπό το μπόλιασμα της αντιπροσωπευτικής μας δημοκρατίας με συμμετοχικά στοιχεία και την ανα-ζωογόνηση των διαύλων επικοινωνίας αλλά και των μηχανισμών συνάρθρω-σης κράτους – κοινωνίας.



1. To ερώτημα που προβάλλεται σχετικά με την κατοχύρωση

του ρόλου της κοινωνίας των πολιτών και των μη κυβερνητικών οργανώσε-ων στο Σύνταγμα προκαλεί, σε αρκε-τές περιπτώσεις, έντονο σκεπτικισμό. Συνήθως προβάλλεται το επιχείρημα ότι, μετά το τελευταίο αναθεωρητικό εγχείρημα που πρόσθεσε σημαντικό αριθμό διατάξεων στο κείμενο του Καταστατικού μας Χάρτη, καλό θα ήταν να αναλογιστούμε την αξία ενός λιτού και επιγραμματικού Συντάγμα-τος. όταν το τελευταίο δεν ασχολείται με λεπτομέρειες και επιμέρους ζητήμα-τα, αποφεύγεται ο ζημιογόνος για το κύρος και την κανονιστική εμβέλεια του Πρώτου Νόμου της Πολιτείας «συνταγματικός πληθωρισμός». Επι-πλέον, υποστηρίζεται ότι τα θέματα της κοινωνίας των πολιτών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων ήδη ρυθμί-ζονται ως προς επιμέρους πτυχές τους ή έμμεσα στις υφιστάμενες διατάξεις του Συντάγματος (λ.χ. στο άρθρο 12 για το δικαίωμα σύστασης ενώσεων από τους πολίτες). Τι θα προσέθετε, λοιπόν, μια γενική ρύθμιση για την κοινωνία των πολιτών και τις κυβερ-νητικές οργανώσεις;

2. Είναι γεγονός ότι ο Καταστα-τικός μας Χάρτης διατυπώθηκε

κατά τη δεκαετία του εβδομήντα και διαπνέεται από τις κυρίαρχες αντιλή-ψεις της εποχής αλλά και της πολιτικο-

ιδεολογικής συγκυρίας στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης, με αποτέλεσμα να τονίζεται ιδιαίτερα σε σειρά διατά-ξεων ο ρόλος του «Κράτους» και μά-λιστα συχνά σε σχέση με την ιδιωτική σφαίρα. έτσι, άλλοτε διευκολύνεται ο κρατικός παρεμβατισμός (λ.χ. μέσω των διατάξεων για τον οικονομικό προγραμματισμό στο άρθρο 106, ή για την πολεοδομία και την χωροτα-ξία στο άρθρο 24) και άλλοτε προ-βάλλει η μέριμνα για την διασφάλιση των ιδιωτικών ελευθεριών (λ.χ. στο άρθρο 5 για την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας ή στο άρθρο 9 για το άσυλο της κατοικίας). Εξάλλου, ως προς τη συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, το Σύνταγμα του 1975 περιο-ρίστηκε σε ορισμένες γενικού χαρα-κτήρα ρυθμίσεις (λ.χ. άρθρο 5 παρ. 1), ενώ αναγνώρισε παράλληλα τον ρόλο των κομμάτων, ο οποίος πρόβαλε ως ιδιαίτερα σημαντικός κατά τη δεκα-ετία του εβδομήντα, μετά την πτώση της στρατιωτικής δικτατορίας, η οποία είχε μάλιστα προσπαθήσει να αντλή-σει εθνοσωτήρια νομιμοποίηση από τη δαιμονοποίηση των κομμάτων.

3. Από την εποχή όπου ψηφίστηκε το Σύνταγμά μας, πολλά έχουν

αλλάξει στην χώρα μας αλλά και δι-εθνώς. Ιδιαίτερα σημαντική φαίνεται να είναι η υποχώρηση της κρατικής εξουσίας ή πάντως η αναμόρφωση του τρόπου και των σχημάτων συγκρότη-

σης και λειτουργίας της. Το Σύνταγ-μα, δεν είναι βέβαια δυνατό να αγνοεί αυτού του είδους τις εξελίξεις και την αναδιάταξη των αντίστοιχων κοινω-νικο-πολιτικών συσχετισμών. έτσι, κατά την προηγούμενη αναθεώρηση κατοχυρώθηκαν στον ίδιο τον Κατα-στατικό μας Χάρτη οι πολυσυζητη-μένες «ανεξάρτητες αρχές» παρά τις έντονες ανησυχίες για υπόσκαψη της πολιτικο-δημοκρατικής ευθύνης και νομιμοποίησης της κρατικής εξουσί-ας. Είχε βέβαια προηγηθεί η επιτυχής δοκιμασία ανεξάρτητων αρχών σε το-μείς όπου τα παραδοσιακά σχήματα άσκησης της κρατικής εξουσίας είχαν αποτύχει (λ.χ. προστασία του πολίτη από την κακοδιοίκηση, προσλήψεις στο δημόσιο τομέα κ.λπ.), ενώ οι πιέ-σεις εξορθολογισμού εντείνονταν.

4. Παρόμοιες εξελίξεις καταγρά-φονται και ως προς τον ρόλο

των μη κυβερνητικών οργανώσεων και γενικότερα της κοινωνίας των πολιτών σε τομείς και αντικείμενα όπου η κρα-τική εξουσία αδυνατεί να ανταποκριθεί στις κοινωνικές ανάγκες. έτσι, λ.χ., ως προς την από-ασυλοποίηση, την αντι-μετώπιση της μάστιγας των ναρκωτι-κών, τη διαχείριση προστατευόμενων, περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών, ορισμένες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών φαίνεται να υποκαθι-στούν το κράτος που αδυνατούσε να ανταποκριθεί. Παράλληλα, μια σειρά

ΚΟΙνΩνΙΑ ΤΩν ΠΟλΙΤΩν,μΗ ΚυΒεΡνΗΤΙΚεΣ ΟΡΓΑνΩΣεΙΣ

ΚΑΙ ΣυνΤΑΓμΑΤου Ν. Χλέπα, Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών



από δημόσιες πολιτικές, ιδίως στον κοινωνικό τομέα, εφαρμόζονται χάρη στη συνεργασία των κρατικών (ή δημοτικών/ νομαρχιακών κλπ.) υπηρεσιών με τις οργανώσεις της κοι-νωνίας των πολιτών που διαθέτουν γνώση, εμπειρία, κίνητρα και ένα αναντικατάστατο κεφάλαιο εθελοντισμού.

5. Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά, οι περιπτώσεις όπου οι δραστηριότητες

οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών καταπνίγονται από την κρατική γραφειο-κρατία και τις στενόμυαλες προσεγγίσεις του νομικισμού και του συγκεντρωτισμού που εξακολουθούν να κυριαρχούν στις νο-οτροπίες των πολιτικο-διοικητικών ελίτ της χώρας μας. Φαίνεται ότι υπάρχει ο κίνδυνος να είναι τα πολυσυζητηθέντα (αλλά ελά-χιστα κατανοηθέντα) «μη κερδοσκοπικά Πανεπιστήμια» το πρώτο (και ενδεχομένως το μοναδικό) άνοιγμα του νέου Συντάγμα-τος προς τη κοινωνία των πολιτών. Την ίδια ώρα, ο ευρύτερος χώρος της εκπαίδευσης όπου μια «ποικιλία φυτών κάθε είδους» θα έπρεπε να ανθίζει, φαίνεται να εγκλωβίζεται από τη νομοθεσία μας στο δίλημμα «ή κρα-τικό ή ιδιωτικό».

6. Οι πολλαπλές λειτουργίες που ανα-πτύσσει η κοινωνία των πολιτών στον

ενδιάμεσο χώρο μεταξύ δημόσιου και ιδιωτι-κού, αλλά και αυτός ο ίδιος ο ενδιάμεσος χώ-ρος, δεν έχουν, συνεπώς, απασχολήσει τον συνταγματικό/αναθεωρητικό μας νομοθέτη στον βαθμό που επιβάλλεται από τις εξελί-ξεις της εποχής. Εδώ δεν πρόκειται για ένα επιμέρους ή λεπτομερειακό θέμα, αλλά για ένα βασικό ζήτημα με πολλαπλές επιπτώσεις που θα έπρεπε να βρει τη θέση του στον Κα-ταστατικό Χάρτη μιας σύγχρονης δημοκρα-τικής Πολιτείας. Ζητούμενο δεν θα πρέπει να είναι απλά η κατοχύρωση μιας –συχνά εξιδανικευμένης- κοινωνίας των πολιτών και των οργανώσεών της, αλλά η επεξερ-γασία ρυθμίσεων που θα ευνοούν τα θετικά και θα περιορίζουν τα αρνητικά φαινόμενα που αναπτύσσονται σε αυτό τον «ενδιάμεσο χώρο» της κοινωνίας των πολιτών και των μη κυβερνητικών οργανώσεων.

Η αναθεώρηση του Συντάγματος πρέ-πει στην απαιτητική εποχή μας να επιχει-

ρείται με εντελώς διαφορετικούς όρους από ότι στο παρελθόν. Ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη και ανα-γκαία είναι η συμμετοχή της κοι-νωνίας των πολιτών σε ένα τόσο σύνθετο πολιτικό εγχείρημα. Με τη συμμετοχή της θα απελευθε-ρωθούν δημιουργικές δυνάμεις του λαού μας για την ανανέωση των θεσμών και του πολιτικού συστήματος. Είναι καιρός να συ-νειδητοποιηθεί ότι η αναθεώρηση του Συντάγματος δεν είναι μόνο υπόθεση των πολιτικών, είναι και υπόθεση της κοινωνίας.

Τρεις είναι οι περιοχές, στις οποίες η συμβολή της κοινωνίας των πολιτών θα μπορούσε εν προ-κειμένω να αποδειχθεί καίρια: - η ενίσχυση της συμμετοχικής δη-

μοκρατίας,- η προστασία των δικαιωμάτων,

και- η ανανέωση του πολιτικού συ-

στήματος.Κοινό τόπο αποτελεί ότι η δη-

μοκρατία μας στηρίζεται ακόμη κυρίως σε αντιπροσωπευτικούς θεσμούς. Οι συμμετοχικοί θε-σμοί παραμένουν, παρά τη μικρή πρόοδο που έχει συντελεσθεί, μάλλον ισχνοί. Πρέπει, γι’ αυτό, να επεξεργασθούμε προτάσεις συνταγματικής πολιτικής που θα ενισχύσουν και θα εμπλουτίσουν

τη συμμετοχική δημοκρατία και θα την καταστήσουν βάθρο της δημοκρατίας μας.

Το ενδιαφέρον μας μπορεί επίσης να στραφεί στα δικαιώμα-τα των πολιτών. Στην προστασία και την πραγμάτωση πολλών δι-καιωμάτων άλλωστε η συμβολή της κοινωνίας των πολιτών είναι καθοριστική. Πρέπει γι’ αυτό να αναζητήσουμε με φαντασία λύσεις που θα ήταν σε θέση, στην απαι-τητική και προκλητική εποχή μας, να οδηγήσουν στην επαύξηση των δικαιωμάτων του πολίτη αλλά και κάθε ανθρώπου που ζει στη χώρα μας.

Επιτακτική είναι, τέλος, η ανα-νέωση του πολιτικού συστήματος. Πολλοί θεσμοί παρουσιάζονται κουρασμένοι και δεν είναι πια σε θέση να εκπληρώσουν την απο-στολή τους. Οι δίαυλοι επικοινω-νίας της κοινωνίας των πολιτών με τους πολιτικούς θεσμούς είναι συ-χνά ανύπαρκτοι. Οι κυβερνώντες διακατέχονται από αλαζονεία. Η γιγάντωση των μέσων μαζικής ενημέρωσης στρεβλώνει συχνά τους όρους με τους οποίους λει-τουργεί η δημοκρατία. Ο εκσυγ-χρονισμός της διοίκησης παρα-μένει ακόμη αίτημα που χρονίζει. Θα ήταν λοιπόν ιδιαίτερα χρήσιμο να διατυπωθούν σκέψεις που θα συνέβαλαν στην αναζωογόνηση των θεσμών και του πολιτικού συ-στήματος.

Αναθεώρηση του Συντάγματος και κοινωνία των πολιτών

Του Γιώργου ΠαπαδημητρίουΚαθηγητή Πανεπιστημίου

Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν & Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α�0


1. Το πλαίσιο συζήτησης

Σήμερα υπάρχουν διάφοροι ορι-σμοί της Κοινωνίας των Πολιτών. Θα έπρεπε να καταλήξουμε σε ορισμό; Και μάλιστα κοινό;

Άποψη 1: «Κοινωνία των Πολιτών είναι η κοινωνική δυναμική έκφρασης συλλογικών ή και ατομικών προσπα-θειών που δεν κατευθύνονται από την έννοια του κέρδους (όπως αυτή γίνεται κατανοητή από την ιδιωτική επιχειρη-ματική δραστηριότητα) και δεν ασκεί κάποια μορφή κανονιστικής και υπο-χρεωτικής (με την αυστηρά νομική τους έννοια) αρμοδιότητας».

Η παραπάνω άποψη θεωρούμε ότι αποτελεί έναν ορισμό που εμμένει όχι τόσο στα μορφολογικά στοιχεία και την τυπολογία (που τόση συζήτηση έχει γίνει με βάση αυτά) αλλά στην ου-σία της «θεσμικής λειτουργίας» (sic) ( αγγλικά : functionality) της.

Ο ορισμός πιο πάνω είναι μια βάση για εμπλουτισμό και παραπάνω διευ-κρίνηση.

Αν όμως αποδεχτούμε μια λειτουρ-γική προσέγγιση της ΚτΠολιτών τότε διευκολυνόμαστε να προχωρήσουμε στον εννοιολογικό της προσδιορισμό στη δημόσια σφαίρα.

Αν σήμερα αποδεχόμαστε ότι υπάρχουν 2 σφαίρες : δημόσια και ιδι-ωτική και άρα βλέπουμε την όλη οργά-νωση του δημόσιου χώρου ως δίπολο, τότε η Κοινωνία των Πολιτών αποτελεί μια νέα μορφή του ιδιωτικού χώρου; Ή αποτελεί έναν τρίτο πόλο; Επειδή ο λειτουργικός ορισμός πιο πάνω δεν απαντά σε ερωτήματα ιδεολογικά, φι-

λοσοφικά και νομικά, θα έλεγα, ότι και μόνο για την οικονομία της συζήτησης στο παρόν κείμενο ιδεών, η άποψή μου είναι :

Άποψη 2 : «Η Κοινωνία των Πολι-τών έχει υβριδική μορφή αφού λετουρ-γικά ακολουθεί σε κάποιες εκφάνσεις της κρατικές λειτουργίες (κυρίως πα-ροχή υπηρεσιών δημόσιας ωφέλειας) και σε κάποιες άλλες λειτουργίες της αγοράς (κυρίως παροχή συμβουλευτι-κής στήριξης ή διεκδίκησης προστασί-ας δικαιωμάτων)».

Πάλι σε μια αυστηρά λειτουργική προσέγγιση, η πρακτική ερμηνεία της παραπάνω άποψης μας οδηγεί στο συ-μπέρασμα ότι δεν απαιτείται μια ιδιαί-τερη νομοθετική ρύθμιση της ίδιας της ύπαρξης της, αλλά οι λειτουργίες της (δράσεις;) θα πρέπει να ρυθμίζονται κατάλληλα από το υπάρχον νομικό οπλοστάσιο και κατά περίπτωση.

Για να ενισχύσω την άποψη αυτή θα ανέφερα, ότι επειδή οι λειτουργικοί ορισμοί από τη φύση τους δεν μπορούν να αποτελούν ένα κλειστό θεωρητικό σχήμα -αφού αποτελούν δυναμική ανάλυση της κοινωνιολογικής διάστα-σης του προβλήματος και επιδέχονται ερμηνείες πολλαπλά υποκείμενες στο φιλοσοφικό και ιδεολογικό πλαίσιο (άρα και κατ’ επέκταση πολιτικό) του ερμηνευτή τους- ότι οποιαδήποτε νομική ρύθμιση του σήμερα θα ξεπε-ραστεί σχεδόν νομοτελειακά από την κίνηση και την εξέλιξη (evolution and not development) μέσα στην κοινωνία. Άρα οι νομικές ρυθμίσεις μέχρι σήμερα αποφεύγουν τους νομικούς ορισμούς αφού δεν μπορούν σε αυτούς να συ-μπεριλάβουν όλες τις πιθανές περι-

πτώσεις. Αυτή η δυναμική ερμηνεία του φαινομένου έχει ως αποτέλεσμα :

Α. Την αγωνία του κράτους να ρυθ-μίσει τις σχέσεις του προσπαθώντας να περιορίσει τη σφαίρα επιρροής της Κοινωνία των Πολιτών, η οποία επιρ-ροή αυξάνεται γεωμετρικά σε όλο και ευρύτερους και πρωτότυπους (original) χώρους.

Β. Την απελεύθερωση της Κοινωνί-ας των Πολιτών, ώστε να αναπτυχθεί περαιτέρω και άρα να καλύψει όλους τους χώρους που θεωρεί η ίδια η κοι-νωνία χρήσιμη. Εξ’ άλλου με βάση την άποψη 1 η Κτπολιτών κρίνεται όχι από τα πολιτικά σώματα της αντιπροσω-πευτικής δημοκρατίας αλλά από την κοινωνική «αποτελεσματικότητα» του έργου. δεν κρίνεται με βάση το μέγε-θος (που είναι η βασική αρχή της αντι-προσωπευτικής δημοκρατίας) αλλά από άλλα 2 βασικά κοινωνικά χαρα-κτηριστικά: την τοπικότητα της δρά-σης (locality) και την λειτουργικότητά της (functionality). Βέβαια οι κλασσι-κές έννοιες προς χρήση θα ήταν συ-νάφεια και αποδοτικότητα (relevance and efficiency).

Οι 2 έννοιες που χρησιμοποιώ εί-ναι ίσως υπάλληλες στις άλλες 2, αλλά προσθέτουν 2 βασικά χαρακτηριστικά της συλλογικής ή ατομικής δράσης της Κοινωνίας των Πολιτών :

Τοπικότητα είναι η συνάφεια της δράσης με τον χώρο (πάλι με την έν-νοια του χώρου ως λειτουργία και όχι ως γεωγραφικής έννοιας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν έχει και γεωγραφική διάσταση, αλλά όχι μόνο) που επιλέγει ο φορέας ανάπτυξης της.

Λειτουργικότητα είναι η συνάφεια

Η Αναδιάταξη του Δημόσιου Χώρουκαι η Κοινωνία των Πολιτών

Ιδέες και σκέψεις προς συζήτηση

Του Σωτήρη Κούκιου

Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ω Ν & Σ Υ Ν Τ Α Γ Μ Α �1


της δράσης με το πρόβλημα που καλεί-ται να λύσει πολλές φορές στηριζόμενη σε κριτήρια και συσχετίσεις de facto και χωρία πρότερη θεωρητική τους ανάλυ-ση.

Και τα 2 παραπάνω χαρακτηρι-στικά θα μπορούσαν να διατυπωθούν και μέσω άλλων όρων για αυτό και δεν διεκδικούν πρωτοτυπία. Αλλά εν-νοιολογικά τα θεωρώ συνεπή με αυτό που πραγματικά συμβαίνει και εμείς προσπαθούμε να το θεωρητικοποιή-σουμε.

Βέβαια μια αντίθεση στην παρα-πάνω επιχειρηματολογία θα ήταν ότι μετά την αναγνώριση από το κράτος και τη ρύθμιση των σχέσεων (έστω και πρωτόλειας στο ΥΠΕΞ) ΚτΠ και αυτού, οι οργανώσεις πολλαπλασιά-στηκαν και εξελίχθηκαν σύμφωνα με αυτό το πλαίσιο και λειτουργία που ήταν λειτουργικά δημόσια. Απαντώ προκαταβολικά ότι αν ανατρέξουμε στα αρχεία του ΥΠΕΞ θα δούμε ότι έαν σημαντικό ποσοστό οργανώσεων προϋπήρχε της ρύθμισης των σχέσε-ων αυτών, λειτουργούσε στον δικό της «χώρο» και ότι απλώς ο νέος «χώρος» δράσης προβλήθηκε και τράβηξε εν-διαφέρον και όχι η διαμόρφωση της Κοινωνίας των Πολιτών. Βέβαια θεσμι-κά η ύπαρξη πλαισίου επηρρέασε και άλλες κρατικές δομές να ρυθμίσουν ή να επαναπροσδιορίσουν τις σχέσεις τους με την Κοινωνία των Πολιτών και σίγουρα διευκόλυνε την έναρξη ενός δημόσιου διαλόγου.

Με βάση τώρα όλα τα παραπάνω οδηγούμαστε σε μια σειρά από ερωτή-ματα σχετιζόμενα με το φιλόδοξο τίτλο του παρόντος κειμένου :

2. Τα ερωτήματα και η πρώτη προσπάθεια απάντησης

Χρειάζεται αναδιάταξη του δημό-σιου χώρου μόνο και μόνο για να χωρέ-σει την Κοινωνία των Πολιτών ;

Απάντηση 1 : Κατ’ αρχήν κάποιος θε έλεγε όχι. Πρακτικά όμως, με βάση τα καθημερινά βιώματά μας η απάντη-ση είναι σαφώς ναι. Γιατί όμως; Γιατί η Κοινωνία των Πολιτών δημιουργεί

μέσω της επανάληψης δικών της εσω-τερικών, ρυθμιστικών, κανονιστικών και πολιτισμικών συμπεριφορών μαι «θεσμική λειτουργία» σαφώς διακριτή από τις άλλες 2. Θα έλεγα μάλιστα ότι είναι σαφώς διακριτή και από άλλες παραδοσιακές μορφές συλλογικής δρά-σης (συνδικάτα,πολιτιστικά σωματεία κλπ)

Επίσης οι συμπεριφορές αυτές αρχίζουν να δημιουργούν και μια νέα βάση διάκρισης σε παγκόσμιο επίπεδο. Εδώ θα θίξω μόνο ορισμένα πρόσθετα ερωτήματα που χρήζουν ξεχωριστής επιστημονικής έρευνας : ορισμός των συμπεριφορών αυτών με αναλυτικές επιστημονικές μετρήσεις, μιμιτισμός ιδιωτικού/ δημόσιου τομέα ή sui generic ανάπτυξη μορφολογικών χαρακτηρι-στικών, τρόπος μέτρησης και ποσοτι-κής ανάλυσης σε παγκόσμιο επίπεδο και πολλά άλλα.

Εκείνο που ίσως δεν χρειάζεται αναδιάταξη είναι το αυστηρά κρατι-κό νομικό και διοικητικό πλαίσιο. Θα έλεγα από άποψη δικαίου θα έπρεπε να ακολουθήσουμε την αρχή της λει-τουργικής ανάλυσης της δραστηριό-τητας ώστε να καταλήξουμε αν η υπο συζήτηση χρήση κανονιστικής ρύθμι-σης υπάγεται στο διοικητικό ή αστικό δίκαιο. Αν δεν αποδεχθούμε αυτή την αρχή τότε αναφερόμαστε σε ένα νέο «Δίκαιο της Κοινωνίας των Πολιτών», με δικές του αρχές/αξιώματα και άρα με την ύπαρξη όλων των άλλων χαρακτη-ριστικών τομέα δικαίου; (δικονομικοί κανόνες,δικαιοδοτικά όργανα κλπ).

Αν χρειάζεται η αναδιάταξη του δημόσιου χώρου με διακριτό ρόλο της Κοινωνίας των Πολιτών, πως θα εκ-φραστεί ;

Απάντηση 2: με βάση τα στοιχεία που βάλαμε ως πλαίσιο στο κεφάλαιο 1, οποιαδήποτε συλλογική προσπάθεια της Κοινωνίας των Πολιτών για μια υπερσυλλογική έκφραση είναι αποτυ-χημένη εκ προοιμίου. Και όμως δεν εί-ναι έτσι. Βέβαια καμία προσπάθεια δεν θα μπορέσει να καλύψει όλες τις δυ-νατές περιπτώσεις ρύθμισης και πρό-βλεψης και ειδικά για τις μελλοντικές μορφές της. Αλλά από την άλλη μεριά

θα μπορούσε να διαμορφώσει ένα αρχι-κό πλαίσιο επιστημονικών παραδοχών με μορφή θεωρητικών αξιωμάτων και να προχωρήσει και τροφοδοτήσει την περαιτέρω έρευνα και ανάλυση ενός διακριτού πλαισίου ύπαρξης.

Και μόνο από την παραπάνω πα-ράγραφο η θέση που εκφράζω εδώ πε-ρίπου αξιωματικά (όχι ότι δεν υπάρχει επαρκής επιστημονική τεκμηρίωση αλλά εκφεύγει του πλαίσιου αυτού του κειμένου) είναι ότι η Κοινωνία των Πολιτών λόγω και του λειτουργικού ορισμού πιο πάνω, θα αυτορυθμιστεί. Αλλιώς φοβάμει ότι οποιοσδήποτε ετε-ροπροσδιορισμός θα αμφισβητηθεί και de jure και de facto.

Αν ο ρόλος της Κοινωνίας των Πο-λιτών είναι τελικά διακριτός ποιες θα είναι οι σχέσεις της «θεσμικά» με τις άλλες 2 σφαίρες δράσεις (κράτος/ιδι-ωτική σφαίρα);

Απάντηση 3 : Η απάντηση εδώ δεν μπορεί να είναι τελική από κάνεναν. Επίσης η οποιαδήποτε απάντηση για αν είναι πλήρης πρέπει να έχει οριστεί με βάση απαντήσεις στα προηγούμενα ερωτήματα. Για τη συνέπεια όμως της σειράς ερωτημάτων που έχουμε ανα-πτύξει πιο πάνω συνοπτικά θα έλεγα ότι στο πλαίσιο αυτορύθμισης η Κοινω-νία των Πολιτών θα αποφασίσει σε ποιά θέματα θα ορίσει το διακριτό της ρόλο και τι ακριβώς θα διεκδικήσει για τον εαυτό της. Και πως θα γίνει αυτό θα επι κάποιος; Από ποιό αντιπροσωπευτικό της όργανο; Μέσω ποιού θεσμικού ορ-γάνου θα διαπραγματεύεται με τις άλ-λες 2 σφαίρες;

Η Κοινωνία των Πολιτών δεν ενο-ποιείται εύκολα σε συλλογικά σχήματα όσο και αν καταφέρουμε να διαμορφώ-σουμε ένα «ελάχιστο» συλλογικής της έκφρασης. Στην πράξη αυτό που γίνεται σήμερα είναι ότι διαφορετικοί «χώροι» συλλγικής δράσεις έχουν επιλέξει/δι-εκδικήσει και πετύχει τους δικούς τους τρόπους διαπραγμάτευσης με τις άλλες 2 σφαίρες. Αυτό στην ουσία θα γίνεται και στο άμεσο μέλλον. Θα είχε όμως ενδιαφέρον πειραματικά τώρα και πιο μορφοποιημένα αργότερα να παρθούν

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Ν Ω Σ Η �2


πρωτοβουλίες συλλογικού διαλόγου. Ουσι-αστικά σαν έαν ταξίδι χωρίς πυξίδα, αλλά με συγκεκριμένο προορισμό. Οι μέθοδοι λείπουν. Η «μηχανική» του διαλόγου. Όχι οι στόχοι. Και για μένα οι στόχοι είναι η διαμόρφωση «Δικαίου της Κοινωνίας των Πολιτών».

Το δίκαιο αυτό θα είναι μια συστημική προσέγγιση του λειτουργικού ορισμού 1 και θα αφήσει στην ίδια τη Κοινωνία των Πολιτών έστω και σε μικρότερο ή περιορι-σμένο αριθμό τα εργαλεία ανάλυσης, την μέθοδο αυτορύθμισης και όλα τα υπόλοιπα που έχουν αναφερθεί πιο πάνω : Ξεχωρι-στό δικαιικό πλαίσιο, δικονομικοί κανόνες, δικαιοδοτικά όργανα. Ακούγεται ιδιαίτερα φιλόδοξο; Κι όμως ήδη γίνεται. Μια καλύ-τερη μελέτη των δικτύων οργανώσεων σε διεθνή κλίμακα θα μας βοηθούσε να αναλύσουμε αυτό που ήδη συμβαίνει. Τα σπέρματα ενός δικαιικού συστήματος αυ-τορύθμισης.

Συμπερασματικά και κλείνοντας :1. Το παρόν κείμενο παίρνει θέση αλλά

αφήνει πολλά σημεία για διευκρίνιση αφού δεν έχουμε ακόμα και τα απαραίτητα επι-στημονικά ευρήματα.

2. Αποτελεί κείμενο πρώτης προσέγγι-σης που δεν παραθετεί όλη την πλούσια βιβλιογραφία που έχει συγκεντρωθί καθώς και κάποια αρχικά συμπεράσματα επιστη-μονικής έρευνας.

3. Προσπαθεί να δώσει ένα ενιαίο με-θοδολογικό πλαίσιο ανάλυσης. Και βέβαια θα υπάρξουν πολλές οπτικές γωνίες και απόψεις.

4. Στρατηγικοί εταίροι στη διαμόρφω-ση των μελλοντικών θεωρητικών κειμέ-νων είναι η ακαδημαϊκή κοινότητα αλλά και οι συναδελφοί μας σε διεθνές επίπεδο. Η διατύπωση ενός πια συστημικού πλαι-σίου ρύθμισης αλλά με παραδοχή των πιο πάνω αρχών την θεωρώ προσωπικά αναπό-φευκτη και αναγκαία διεκδίκηση της κοι-νωνίας των πολιτών όπως προσωπικά τη βλέπω να διμαορφώνεται σήμερα διεθνώς και που επιτυγχάνει την αμφισβήτηση του παρόντος θεσμικού πλαισίου, οραματίζεται ένα νέο κίνημα με σαφή πολιτικά χαρακτη-ριστικά και θέτει όχι μόνο ένα νέο πλαίσιο αξιών σε ιδεολογικό επίπεδο αλλά και λει-τουργικών αξιών στη δημιουργία θεσμών.

Your Excellency, Prime Minister,Distinguished guests, Kalispera, [Good Evening]

Iné megáli mou timí, pou vrískome mazí sas sé aftín tín simantikí epé-tio. [It is a great honour for me to find myself (be) with you on this significant anniversary.]

We are gathered here today to celebrate the twenty five years of Greece’s

membership of the European Union. As the EU’s tenth mem-ber, Greece has, I believe, gained much from Europe. But, above all, Europe has gained much from Greece.

Twenty-five years is a long time. Europe has changed. Greece has changed. Today, Greece has a solid democracy that fully enjoys the privileges of EU partnership. It is a member of the eurozone, a member of the Schengen area and a respected neighbour and influ-ential actor in the region and on the international scene.

In fact, Greece has given a new dimension to the European Union, opening it farther south and east And - along with Portugal and Spain’s accession five years later - Greece has, centuries later, again contributed to the spread of de-mocracy. In fact, we can say that these three countries of Southern Europe - after consolidating their

democratic regimes following long dictatorships and while in-tegrating fully into the European Union - have been, through their example, influential in the global movement towards democracy, which then extended to Latin America and later contaminated the countries of Central and East-ern Europe.

In the last twenty-five years, Greece has been the vanguard of the European Union in this re-gion of Europe. We are grateful for what it has done to promote peace and stability in the region, particularly in the Western Bal-kans. Indeed, Greece is playing a positive and constructive role as a great example and inspiration for other countries in this part of Europe.

And, what has Europe brought Greece? Economic growth and de-velopment, and, of course, greater prosperity. For example, infra-structure has changed the profile of Greece over the last twenty five years, greatly facilitated the life of Greek citizens and improved the competitiveness of your econo-my. Motorways, airports, ports, metro, tram and many other big and small projects have been co-funded by the European Union as a concrete expression of solidar-ity.

But, of course, the European Union is not just about funds. First and foremost it is about unit-ing for peace, freedom and de-mocracy. And this is exactly what

Dialogue, debate, democracy:

Greece’s gift, Europe’s challengeJosé Manuel Barroso

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Ν Ω Σ Η ��


the EU and Greece have benefited from in its twenty five years of membership.

Greek citizens fully recognise these achievements. Recently, a special Eurobarometer was undertaken, as-sessing twenty five years of Greek membership in the Eu-ropean Union. The results were clear. A full 81 per cent of Greek citizens feel their country has benefited from membership. Greece’s participation in the European Un-ion is a success story and we are all proud of it.

Ladies and gentlemen,

It is a privilege to be amongst you today to celebrate a great and historic moment for Greece and it is a special honour to do so at this equally great and his-toric location.

Words cannot easily describe how it feels to deliver a speech in exactly the same place where Themistocles, Pericles and Demosthenes, used to speak. Thank you for offering me this opportunity.

Twenty five centuries ago, on this very spot, Pnyka, the free citizens of Athens were debating their ideas through dialogue - and thus democracy was born.

Europe is, first and foremost, a creation of culture and we should never forget that what unites us is, above all, the commonality of values - values such as, freedom, democracy and justice that have their roots in Ancient Greece.

Today, we have the European Union dealing with more aspects of our citizens’ daily lives than ever before; the EU provides the foundations for lasting peace, prosper-ity and stability. The European Union has set ambitious goals and targets. The single market, the creation of the euro, the completion of the biggest enlargement ever are, certainly, great achievements.

Europe is indeed a success story. Of course, two negative referenda on the new Treaty

have put Europe in a challenging position, but at the same time this has sparked an open and frank debate with citi-zens on what kind of Europe they want for the future. As the ancient Greeks said: “Udén kakón amigés kalú” (No evil comes without a blessing!).

This is indeed an opportunity to re-engage European citizens and re-energise the pursuit of our European project. In fact, some of our citizens are not sceptical because they want less Europe, but because they want a better Europe. A Europe with the power to combat un-employment. A Europe with more solidarity and more security. A Europe that creates growth and jobs. A Eu-rope with a common foreign policy. A stronger Europe, defending our common values in a globalised world.

Our common journey towards a united Europe con-tinues; as it must.

And, Ladies and Gentlemen, it is a great and exciting journey. Let me turn to one of the great 20th Century poets, your countryman, Konstantinos Kaváfis. Please forgive my translation. I had to do it from my Portuguese version, translated in turn by another great poet, the Por-tuguese, Jorge de Sena.

Here are some lines that mean a lot me:

If one day you leave for Ithaca, Then hope that the journey will be a long one, full of adventure, full of wisdom. .....Always have Ithaca on your mind.You are destined to reach there......Ithaca gave you a beautiful journey.Without her you would not have begun the voyage,More than this she cannot give.If you think her poor, then Ithaca did not deceive you.You have become wise, someone with experience,and now you know the meaning of Ithaca.

Ladies and gentlemen,

A united Europe is our Ithaca and by enjoying the journey towards that destination, we are also building our common project. And for be-ing a great companion on this exciting jour-

ney, I say to Greece:

“Sas efharistó” (Thank you)

Greece’s gift, Europe’s challengeJosé Manuel Barroso



Στις 5 Μαρτίου, ο Franco Frattini, αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανακοίνωσε την έναρξη του

Ευρωπαϊκού διαγωνισμού για τα δι-καιώματα του Παιδιού.

Το δικαίωμα στην προστασία και τη φροντίδα, το δικαίωμα της ελεύθε-ρης έκφρασης απόψεων, το δικαίωμα να γίνονται σεβαστά τα δικαιώματά τους, το δικαίωμα να διατηρούν την άμεση επαφή και με τους δύο γονείς… όλα αυτά τα δικαιώματα που απολαμ-βάνονται από τα παιδιά και τους νέους στην Ευρωπαϊκή ένωσης προσδιορί-ζονται στο άρθρο 24 του Χάρτη των Θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρω-παϊκής ένωσης.

Αλλά τα δικαιώματα είναι αποτε-λεσματικά μόνο όταν οι άνθρωποι τα γνωρίζουν, τα διεκδικούν και τα προ-στατεύουν.

όμως, αφού όλοι οι άνθρωποι έχουν δικαιώματα, γιατί θα πρέπει να μας ενδιαφέρει η προαγωγή και ο σε-βασμός , συγκεκριμένα, των δικαιωμά-των των παιδιών;

Πρέπει να μας ενδιαφέ-ρει επειδή τα δικαιώματα των παιδιών στην Ε.Ε., όπως αυτά ορίζονται στο Άρθρο 24 της Χάρτας των Θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊ-κής ένωσης, ισχύουν μόνον όταν όλοι μας τα γνωρίζουμε, τα διεκδικούμε και τα υπερα-σπιζόμαστε.

Φέρνω στο μυαλό μου, για παράδειγμα, το δικαίωμα

των παιδιών στην προστασία και τη φροντίδα, το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης των απόψεών τους, το δικαί-ωμα να λαμβάνονται πάντα υπόψη τα συμφέροντά τους, ή, το δικαίωμα να διατηρούν άμεση επαφή και με τους δυο γονείς τους.

Από τα πενήντα τέσσερα (54) άρ-θρα της Χάρτας των Θεμελιωδών δι-καιωμάτων της Ευρωπαϊκής ένωσης, τα δεκαεννέα (19) αφορούν τα παιδιά. Κάθε ένα από τα δεκαεννέα αυτά δι-καιώματα αποτελεί αντικείμενο μίας τουλάχιστον δράσης που έχει αναλά-βει η Ευρωπαϊκή ένωση.

Ενόσω ερευνούσατε το θέμα των δικαιωμάτων των παιδιών πριν ξεκι-νήσετε τον σχεδιασμό της αφίσας σας, είναι πολύ πιθανόν να διαβάσατε τις Οδηγίες, τις Συστάσεις, τις Πράσινες Βίβλους και τα Προ-γράμματα της Ε.Ε. Αυτά είναι τα εργα-λεία που χρησιμο-ποιεί η Ευρωπαϊκή ένωση, είτε για να εγγυηθεί νομικά τα

δικαιώματα των παιδιών (ή να υπο-δείξει ότι θα πρέπει να υπάρξει αυτή η νομική εγγύηση), ή για να μετασχη-ματίσει τα δικαιώματα σε συγκεκριμέ-νες δράσεις.

Συγκεκριμένα, οι Οδηγίες αποτε-λούν το νομικό κείμενο που υιοθετείται σε επίπεδο Ε.Ε. από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είναι δε-σμευτικές για όλα τα κράτη - μέλη και πρέπει να τίθενται σε εφαρμογή μέσω της εθνικής νομοθεσίας εντός προκα-θορισμένης χρονικής περιόδου.

Προκειμένου να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να θεσπίσουν νόμους ή να εφαρμόσουν συγκεκριμένες δράσεις, η Ε.Ε. συχνά υιοθετεί Συστάσεις. Μολο-νότι δεν πρόκειται για νομικά δεσμευ-τικά εργαλεία, οι Συστάσεις αντικα-τοπτρίζουν την πολιτική βούληση

των κρατών με-λών και το ρόλο που έχει η Ε.Ε. προκειμένου να τα βοηθήσει να ανταποκριθούν σε σημαντικές προκλήσεις. Η Σύσταση δεν έχει

νομική ισχύ, έχει όμως πολιτική βα-ρύτητα. Αποτελεί όργανο έμμεσης δράσης που ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να νομοθετήσουν σε ένα συ-γκεκριμένο πεδίο.

Πριν λάβει αποφάσεις επί σημα-ντικών πολιτικών και επί θεμάτων νομοθεσίας, η Επιτροπή παρουσιά-ζει συνήθως Πράσινες Βίβλους. Με τον τρόπο αυτό ενθαρρύνει τους

ευρωπαϊκός Διαγωνισμόςγια τα δικαιώματα του παιδιού

Της Αθηνάς Μπάη



πολίτες και τις ενώσεις πο-λιτών να συμμετέχουν στον πολιτικό διάλογο και μας βοηθά να βρίσκουμε τις κα-λύτερες αποκρίσεις στα διά-φορα προβλήματα.

Συγκεκριμένα, τα τελευ-ταία πέντε χρόνια, υιοθε-τήθηκαν περισσότερες από τριάντα Οδηγίες, Συστάσεις και Πράσινες Βίβλοι προκει-μένου να αντιμετωπιστούν ζητήματα που σχετίζονται με τα δι-καιώματα των παιδιών όπως η ευθύ-νη των γονέων και η επανένωση της οικογένειας.

Την ίδια χρονική περίοδο, έχει ξε-κινήσει η υλοποίηση περίπου δώδεκα Προγραμμάτων της Ε.Ε. προκειμένου να αντιμετωπισθεί συγκεκριμένα το ζήτημα της βίας εναντίον των παιδι-ών, η εμπορία ανθρώπων σε σχέση με τα παιδιά, η σεξουαλική εκμετάλλευση των παιδιών από τουρίστες, η χρήση του διαδικτύου για τη διακίνηση παι-δικής πορνογραφίας και η παροχή πρόσβασης στην εκπαίδευση για όλα τα παιδιά, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες.

όμως, μολονότι, αφενός η νομοθε-σία προστατεύει τους ανθρώπους και, αφετέρου, η πληροφόρηση προάγει τη συνειδητοποίηση, ούτε η μία ούτε η άλλη μπορούν να πετύχουν τον σκο-πό τους χωρίς την εκπαίδευση.

Αυτός είναι ο λόγος που πήρα την πρωτοβουλία και ζήτησα απ’ τις υπη-ρεσίες να οργανώσουν αυτόν τον δια-γωνισμό που αποτελεί την πρώτη από-πειρα αντιμετώπισης του ζητήματος εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

ένας διαγωνισμός σαν αυτόν απο-τελεί σημαντικό εργαλείο που ενθαρ-ρύνει την εκπαίδευση για τα δικαιώμα-τα του πολίτη γενικά, και των παιδιών ειδικότερα, σε σχολεία και οργανώσεις νέων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή ένωση.

Γι’ αυτό το λόγο όλοι οι ενδιαφερόμενοι νέοι και οι δάσκαλοι στην Ευρωπαϊκή ένωση προσκαλούνται να λάβουν μέρος στον διαγω-νισμό.

Παιδιά και έφηβοι κλή-θηκαν να οργανωθούν σε ομάδες, το λιγότερο, 4 ατόμων και να φτιάξουν μια αφίσα (ζωγραφίζοντας, με υπολογιστή, σχεδιάζοντας, με κολάζ...... όλα τα καλλιτεχνικά είδη είναι αποδε-κτά). Υπήρχαν δύο κατηγορίες ηλικιών: 10-14 και 15-18! Αυτό, το οποίο ζητή-θηκε από τα παιδιά και τους εφήβους ήταν να δημιουργήσουν τη δική τους αφίσα, συμπεριλαμβανομένου λογο-τύπου και να απεικονίσουν την ιδέα της προστασίας, του σεβασμού και της προώθησης των δικαιωμάτων των παι-διών στην Ευρωπαϊκή ένωση.

Η ανταπόκριση των παιδιών στην Ελλάδα ήταν πολύ μεγάλη. Στον δι-αγωνισμό έλαβαν μέρος 78 ομάδες από όλη την Ελλάδα (διπλάσιες από τον στόχο που είχε τεθεί από την ΕΕ!). Μετά από τη συνεδρίαση της Επιτρο-πής στις 27/4/2006 που απαρτιζόταν από εκπροσώπους του Υπουργείου δικαιοσύνης (κος Κάδμος δρίτσας), του Υπουργείου Παιδείας (κος Πολυ-δεύκης Παπαδόπουλος), του Γραφείου της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα (κα Μαρία Κανελλοπούλου), από έναν δημοσι-ογράφο (κα Χριστίνα δαμουλιάνου, δημοσιογράφος της «Καθημερινής»,

η οποία ασχολείται με θέ-ματα για τα παιδιά) και από έναν εκπρόσωπο νεολαίας (κα Ευαγγελία Τουφεξή), ανάμεσα στον μεγάλο αριθμό ποιοτικών αφισών, επιλέχθηκαν οι έξι καλύ-τερες αφίσες, οι οποίες και βραβεύτηκαν στην Εθνική

Τελετή Βράβευσης, που πραγματοποι-ήθηκε με μεγάλη επιτυχία την Τρίτη 9 Μαίου 2006 στην Αί-γλη Ζαππείου.

Οι έξι ομάδες, οι οποίες βραβεύθηκαν, είναι:

Κατηγορία Α. 10-14 ετών

1ο Βραβείο: Αθλητικό Γυμνάσιο Λάρισας

Βασιλόπουλος Ιωάννης, Ζαφει-ράκης Χρήστος, Ευαγγελίδης Κων-σταντίνος, δασκαλόπουλος Γιώργος, Υπεύθυνη καθηγήτρια: Θωμαίδου Ολυμπία

2ο βραβείο: Ελληνογαλλική Σχολή Ουρσουλινών

Σκοβολά Ελευθερία, Μιχαηλίδου Μαριάννα, Νικολαίδου Ελένη, Μαυ-ρουδέας Νίκος, Υπεύθυνοι καθηγητές: Γαραντζιώτη Ιφιγένεια, Ξενοπούλου δήμητρα

3ο βραβείο: Ελληνικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης

Μπατζογιάννη Λήδα, Μιχαήλ δη-μήτρης, Γεωργιάδης δημήτρης, Γεωργι-άδης Χρήστος,Υπεύθυνη καθηγήτρια: Πετράδη Πασχαλίνα

Κατηγορία Β. 15-18 ετών

1ο βραβείο: Ελληνογαλλική Σχολή Ουρσουλινών

Ανθούλη Νάντια, Καραγιάννη Αλεξάνδρα, Παπαβασιλείου Ιουστίνη, Αραπάκη Ελισάβετ, Νάνου Κατερίνα, Υπεύθυνοι καθηγητές: Γαραντζότη Ιφι-



Κανείς δεν μπορεί να πα-ραμείνει απαθής με τα γεγονότα που διαδραμα-τίζονται τους τελευταίους

μήνες στην Γαλλία. δυστυχώς υπάρχει η τάση από

ορισμένα ΜΜΕ να καταγράφουν με διάχυτο ρομαντισμό οποιαδήποτε μορφή αμφισβήτησης, ακόμα και εάν αυτή εξυπηρετεί ορισμένα συμφέρο-ντα προνομιούχων ομάδων. Τα συνδι-κάτα απλώς έπεισαν τους φοιτητές ότι τα συμφέροντα τους ταυτίζονται, και όλοι μαζί παρέλυσαν την χώρα. όλα αυτά σε συνδυασμό με την υποχώρη-ση της κυβέρνησης συνηγορούν στο να μην αλλάξει τίποτα σε μία χώρα που μαστίζεται από χαμηλούς ρυθ-μούς ανάπτυξης και υψηλό δείκτη ανεργίας.

Αυτήν τη στιγμή στη Γαλλία συμ-βαίνουν τα εξής. Η Ανεργία καλπά-ζει με ρυθμό 10%, ο δημόσιος τομέας εμφανίζεται διογκωμένος, τα ¾ των νέων ονειρεύονται μια σίγουρη θέση στο δημόσιο. Στον υπόλοιπο κόσμο λαμβάνει χώρα η παγκοσμιοποίηση, κυριαρχούν οι νόμοι της ελεύθερης αγοράς και πραγματοποιούνται διε-θνείς επενδύσεις.

Οι ταραχές που συμβαίνουν στη χώρα αυτή λανθασμένα συγχέονται με τον Μάη του ‘68, την αμφισβήτηση ενός πολιτικού κατεστημένου και τη μεταρρύθμιση. Αντίθετα το σημερινό κίνημα στη Γαλλία αποσκοπεί στη δι-ατήρηση του υπάρχοντος κατεστημέ-νου και ενάντια στην μεταρρύθμιση την οποία η χώρα χρειάζεται.

Το υπάρχον νομικό πλαίσιο που διέπει την αγορά εργασίας δΕΝ βο-ηθά τους νέους να βρουν εργασία. Απλά προστατεύει αυτούς που έχουν ΗδΗ σίγουρη εργασία. Η δημιουργία επιπλέον θέσεων εργασίας καθίσταται πλέον ασύμφορη και οι επιχειρήσεις δεν τις δημιουργούν.

Η επιβίωση των επιχειρήσεων και η επιβίωση των εργαζομένων είναι αλληλένδετες και εξίσου σημαντικές. όταν οι επιχειρήσεις κλείνουν, αυτό επηρεάζει και τους εργαζόμενους.

Με νοοτροπία περασμένων αι-ώνων που θέλει επιχειρήσεις και ερ-γαζόμενους μονίμως σε διαμάχη, η Ευρώπη θα βυθίζεται ολοένα και πε-ρισσότερο στην οικονομική ύφεση και δεν θα μπορέσει να παίξει έναν ισχυρό πολιτικό ρόλο στον κόσμο.

Ως ελεύθεροι Ευρωπαίοι πολίτες είμαστε υπέρ της εργασιακής ειρήνης στην Ευρώπη και θεωρούμε τον διά-λογο σαν το μόνο θεμιτό μέσο επίλυ-σης τέτοιων κρίσεων – τον οποίον η κυβέρνηση Ντε Βιλπέν ζήτησε και τα συνδικάτα του τον αρνήθηκαν. Χρε-ώνουμε πάντως και στην κυβέρνηση της Γαλλίας ότι προσπάθησε με λαν-θασμένο τρόπο – και ύφος να περάσει το επίμαχο νομοσχέδιο.

Σε κάθε περίπτωση ο εξοστρακι-σμός της ψυχραιμίας και η πρόκληση τέτοιου είδους ταραχών μπορεί να εξυπηρετούν τα συμφέροντα ορισμέ-νων, βλάπτουν όμως το κοινωνικό σύνολο. Τα γεγονότα της περασμένης άνοιξης στην Γαλλία κάθε άλλο παρά οδηγούν σε μια καλύτερη Ευρώπη.

ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΕΞΕΓΕΡΣΗ:

ΕΛΛΑΣ ΓΑΛΛΙΑ ΣΥ-ΜΩΡΙΑΤου Νίκου Κομσέλη

γένεια, Ξενοπούλου δήμητρα2ο βραβείο: Ελληνικό Συμβούλιο

για τους ΠρόσφυγεςAbbas Golbas, rahmad Mohammedi,

Merhdad khansary, Nadeer Soltani, Waqar Ahmed, Υπεύθυνος καθηγητής: Naimatullah Hassan

3ο βραβείο: 10o Λύκειο ΛάρισαςΛογιωτάτου Κώστας, Λαγγούρα

Μαλβίνα, Λέτσιος Βασίλης, Κυριακο-πούλου Μαρία, Υπεύθυνος καθηγητής:Καρασίμος Ζήσης

Την εκδήλωση εισήγαγε και συ-ντόνισε ο κ. Νίκος Γιαννής, (Ευρωπαϊκή έκφραση) και

ομιλητές ήταν ο κ. Ιερόθεος Παπα-δόπουλος, εκτελών χρέη διευθυντού της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα, ο κ. Πολυ-δεύκης Παπαδόπουλος, εκπρόσωπος του Υπουργείου Παιδείας, η κα Χριστί-να Δαμουλιάνου, δημοσιογράφος της «Καθημερινής» και η κα Αθηνά Μπάη, υπεύθυνη του διαγωνισμού, οι οποίοι πραγματοποίησαν και τις βραβεύσεις.

Οι δύο πρώτες νικήτριες ομάδες κέρδισαν ένα ταξίδι στις Βρυξέλλες, στην καρδιά της Ευρώπης, όπου τους δόθηκε η ευκαιρία να ξεναγηθούν στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και να έρ-θουν σε επαφή με νέους και νέες από τα υπόλοιπα 24 κράτη-μέλη της ΕΕ.

Τα παιδιά πέρασαν ένα αξέχαστο διήμερο και έδωσαν ραντεβού με τους νέους φίλους του για του χρόνου, κα-θώς ο Ευρωπαϊκός διαγωνισμός για τα δικαιώματα του παιδιού, μετά την επι-τυχία που σημείωσε σε όλες τις ευρω-παϊκές χώρες θα πραγματοποιηθεί και τα επόμενα χρόνια.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως στα πλαίσια του διαγωνισμού πραγματο-ποιήθηκε την Τρίτη 21 Ιουνίου 2006, σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού υπό την αιγίδα της Νομαρχίας Ανατολικής Αττικής, εκδήλωση αφιερωμένη στα δικαιώμα-τα των παιδιών.

Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Ε Ι Σ ��


Το «Διεθνές Πανόραμα»στην Πάτρα«...συνεργασία για το όνειρο.. »

Το «Διεθνές Πανόραμα Ανε-ξάρτητων Δημιουργών Φιλμ και Βί-ντεο» (www.independent.gr) έχοντας συμπληρώσει επτά συνεχή χρόνια , παραμένει ένα πανόραμα κινηματο-γράφου, φιλοδοξώντας να παρουσιά-ζεται ένας χείμαρρος από ήχους, ένα μωσαϊκό από εικόνες που ευνοούν την πολυσυνθετότητα και τη διαφορετι-κότητα, με στόχο τη συνέχιση «ενός ονείρου ελευθερίας της τέχνης».

Στο 8ο Διεθνές Πανόραμα, τα χέρια θα ανταμώσουν το ένα το άλλο, τα δά-χτυλα θα πλεχτούν, οι λέξεις θα αρμε-νίσουν, οι εικόνες θα αγκαλιάσουν, και για μια ακόμη φορά ένα πολυπολιτι-σμικό γεγονός θα δώσει το παρόν στη πόλη που της αξίζει μακριά από το πλαστό star system, σε μια εποχή που τα μηνύματα της παγκοσμιοποίησης ηχούν μέσα από τις πολεμικές μηχανές των «προστατών» μας, σε μια εποχή που η ελευθερία της έκφρασης δεν είναι αυτονόητη.

Η Οργανωτική Επιτροπή του δι-εθνούς Πανοράματος ξεκίνησε την συνεργασία της με τον «Πολυχώρο Πολιτισμού και Ψυχαγωγίας ΙΝΤΕ-ΑΛ» (www.inteal.gr) στην Πάτρα στο πλαίσιο πραγμάτωσης του 8ου Πανο-ράματος.

Tο INTEAΛ στον κεντρικό πεζό-δρομο της Αγίου Νικολάου, των Πα-τρών καθημερινό σημείο διέλευσης χιλιάδων Πατρινών και επισκεπτών της πόλης, ήταν το πρωτοπόρο σημείο αναφοράς των κινηματογραφικών δρώ-μενων της πόλης. Ξεκίνησε το 1912 σαν η πρώτη αποκλειστικά κινηματο-γραφική κλειστή αίθουσα και συνδέ-θηκε με την επέκταση και την άνθη-ση του σινεμά στην πόλη της Πάτρας, λάμποντας ιδιαίτερα την εποχή που οι ταινίες α’ προβολής αποτελούσαν κο-σμικό γεγονός. Το ΙΝΤΕΑΛ έχει πια μετατραπεί σε ένα μοναδικά ευέλικτο πολυχώρο πολιτισμού και ψυχαγωγίας 1.500 τ.μ. με σύγχρονες ευρωπαϊκές

προδιαγραφές και στοιχεία που εναρ-μονίζονται με την ιστορική κουλτούρα του συγκεκριμένου κτιρίου. Απευθύ-νεται σε ανθρώπους όλων των ηλικιών έχοντας ταυτόχρονα προβλέψει την εύκολη πρόσβαση και στα άτομα με ειδικές ανάγκες.

Το 8ο Διεθνές Πανόραμα θα διε-ξαχθεί από τις 23/9 έως τις 30/9/2006 στην Πάτρα, με απώτερο σκοπό να εδραιωθεί σαν το Διεθνές Κινημα-τογραφικό Φεστιβάλ Πάτρας. Μια πόλη με γνώση και ιστορία σε διεθνή φεστιβάλ και ποικίλες εκφάνσεις στο πολιτιστικό γίγνεσθαι δίνει το ραντεβού της και στο χώρο του κι-νηματογράφου....

Στις συμμετοχές περιλαμβάνονται ταινίες μεγάλου μήκους, μικρού μή-κους, κινούμενα σχέδια, animation, ντοκιμαντέρ, video art, video clips, καθώς και πειραματικές ταινίες του διαδικτύου, το διαγωνιστικό τμήμα διαιρείται σε ελληνικό και διεθνές. Το πρόγραμμα θα χωρίζεται σε 5 ενότητες: Μεσόγειος, θάλασσα ειρή-νης», «Ελληνικό Πανόραμα», «Στα πέρατα της γης», «Περιδιαβαίνοντας την Ευρώπη», «Βαλκανική γειτονιά». Ήδη συμμετοχή έχουν καταθέσει 200 δημιουργοί από 46 χώρες και την Ελ-λάδα.

Πιστεύοντας στην ελεύθερη έκ-φραση και στο δικαίωμα της κατά-θεσης άποψης του κάθε δημιουργού στο φεστιβάλ απουσιάζει η προκρι-ματική επιτροπή και προβάλλεται απρόσκοπτα η κάθε συμμετοχή, χωρίς αποκλεισμούς και μικροσυ-ντεχνιακές σκοπιμότητες σεβό-μενοι την κουλτούρα και τις άξιες κάθε λαού και του κάθε δημιουργού ξεχωριστά

Διεθνές Πανόραμα Ανεξαρτήτων Δημιουργών Φιλμ και Βίντεο

Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Φιλαρέτου 122, ΤΚ 17676Καλλιθέα-Αθήνατηλ. 210 9594931fax 210 9594936web site www.independent.gre-mail [email protected]

Tα «Παιδιά εν Δράσει» παρουσιάζουν‘’Creativity III – Love & Unity’’, Καβάλα, 06-18 Σεπτεμβρίου 2006

Είστε νέοι ηλικίας από 18-35 ετών;

Είστε έτοιμοι για πραγματική δρά-ση για 12 ημέρες;

Θέλετε να έρθετε σε επαφή με πε-ρισσότερους από 200 νέους από ολό-κληρο τον κόσμο;

έχετε τη διάθεση να εκφραστείτε δημιουργικά μέσα από την τέχνη ;

Αν, σας ενδιαφέρουν τα παραπάνω και είστε έτοιμοι για δημιουργία, συ-νεργασία, κέφι και επικοινωνία…

Τότε πάρτε μέρος και εσείς στο creativity III ,στελεχώνοντας ένα από τα καλλιτεχνικά εργαστήρια,(θέατρο δρόμου, τσίρκο, φωτογραφία, μουσική, χορός, video art, multimedia, comics) και δημιουργήστε για την <<Αγάπη και την Ενότητα>>!

Για περισσότερες πληροφορίες που αφορούν το creativity και τη συμμετο-χή σας περιμένουμε να επικοινωνήσετε μαζί μας

Παιδιά εν ΔράσειΛαγκαδά 12 τηλ: 2310 552655, [email protected] ή επισκεφτείτε τις ηλεκτρονικές μας διευθύνσεις: www.kidsinaction.grwww.creativity.Gr

Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Ε Ι Σ��


Με πρωτοβουλία της Μη Κυ-βερνητικής Οργάνωσης (Μ.Κ.Ο.) «Βήμα για δημο-

κρατία Πολιτών», ο δήμος Ροδίων και Οργανώσεις της Κοινωνίας των δη-μοτών Ρόδου, υλοποίησαν για πρώ-τη φορά στην Ελλάδα την εκδήλωση «Γιορτή («Άμεσης») δημοκρατίας». ένα πρωτοποριακό πολιτιστικό και πολιτικό (δίχως παραταξιακό χρώμα) εγχείρημα, για άμεση ευαισθητοποί-ηση και συμμετοχή των δημοτών σε θέματα της τοπικής κοινωνίας, έτσι ώστε να έχουν αποφασιστικό λόγο

στη δραστηριότητά τους ως πολίτες. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε

το βράδυ της Παρασκευής 14/07/2006 στο Ρωμαϊκό Ωδείο Ρόδου, με σημα-ντική προσέλευση κοινού και εντυπω-σιακή συμμετοχή, όσον αφορά τις καί-ριες παρεμβάσεις πολλών δημοτών, με κυρίαρχα θέματα αυτά του περιβάλλο-ντος, του πολιτισμού, των συγκοινωνι-ών, της κοινωνικής πρόνοιας, της ερ-γασίας και απασχόλησης, της επικοι-νωνίας των δημοτών με τις δημοτικές αρχές και της εκπαίδευσης.

Τη βραδιά άνοιξε ο εκπρόσωπος του Πολιτιστικού Οργανισμού δήμου Ροδίων (που συνδιοργάνωσε την εκδή-λωση) κ. Ι. Μηνατσής και ακολούθως ο εκπρόσωπος της Μ.Κ.Ο. «Βήμα για δημοκρατία Πολιτών», Γιώργος Κόκ-κας, κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναφορά στη 12ετή δράση της στον ελληνικό και στο διεθνή χώρο και το-νίζοντας τις αξίες και την αναγκαιότη-τα της εφαρμογής, σήμερα, της άμεσης δημοκρατίας, τόσο σε επίπεδο τοπικών κοινωνιών – δήμων, όσο και στην πα-γκόσμια κοινότητα, μέσω της υγιούς χρήσης των σύγχρονων τεχνολογιών.

Η εκδήλωση συνδυάστηκε αρμονι-κά σε δύο επίπεδα:

Το πολιτιστικό μέρος περιλάμβανε τη θεατρική παράσταση «Ο Ρωμηός» του Γεωργίου Σουρή, από τη «Θεα-τρική έξοδο Αιγαίου» σε σκηνοθεσία Νίκου Παροίκου και τη μουσική παρά-σταση «Μουσικές του Κόσμου» από τις «Μορφές έκφρασης», σε σκηνοθε-σία Θωμά Κινδύνη.

Το πολιτικό σκέλος της εκδήλωσης, εμπνευσμένο από την αρχαία ελληνι-κή Εκκλησία του δήμου περιλάμβανε πολλές και υψηλού επιπέδου τοποθε-τήσεις από το κοινό, κυρίως από τη νε-ολαία, που με θετικό και κριτικό τρόπο εντόπισαν τις προτεραιότητες, αλλά και τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας,

Η «άμεση δημοκρατία» κέρδισε το στοίχημαδημιουργώντας ένα ζωντανό βήμα δια-λόγου και ένα σημαντικό προηγούμενο για μελλοντικές ανάλογες συνέργιες.

Οι Αρχές της πόλης, στην πρώ-τη γραμμή του θεάτρου, δέχτηκαν με πραγματικό ενδιαφέρον την κριτική των πολιτών, τις προτάσεις τους και ανέπτυξαν μαζί τους έναν ειλικρινή διάλογο, βάζοντας σε προτεραιότητα ουσιαστικά ζητήματα πέρα από παρα-ταξιακές αντιλήψεις.

Για τέσσερις ώρες οι πολίτες ήταν οι πρωταγωνιστές μιας «μεγάλης παρά-στασης» που είχε παλμό, πρωτότυπο λόγο, έντονους διαλόγους, μουσική, χορό, θέατρο, αλλά και συγκινητικές στιγμές. Ανάμεσα στις εκπλήξεις της βραδιάς ξεχώρισε η στιγμή, όπου με την εμφάνιση του φεγγαριού, ο συντονιστής του πολιτιστικού μέρους της εκδήλω-σης, Θέμης Ροδαμίτης, παρότρυνε τον κόσμο και όλο το θέατρο τραγούδησε το «Χάρτινο το φεγγαράκι» του Μάνου Χατζιδάκι!!

Στη λήξη της εκδήλωσης ανακοι-νώθηκαν τα αποτελέσματα των ψηφι-σμάτων των δημοτών για την ιεράρχηση και τον τρόπο αντιμετώπισης των προ-βλημάτων που θα ήθελαν και πρέπει να απασχολήσουν εκτενώς τη νέα δημοτι-κή Αρχή.

όλο αυτό το περιβάλλον λειτούρ-γησε καταλυτικά, ώστε να απελευθε-ρωθούν δυνάμεις , όπως η έμπνευση και η φαντασία από τους πολίτες και να αναπτυχθεί ένας διάλογος εξαιρε-τικά υψηλού επιπέδου, που ανέδειξε έναν πρωτοποριακό δρόμο σύγχρονης πολιτικής δραστηριότητας και για άλ-λες πόλεις της Ελλάδας και γιατί όχι..., ίσως μια οικουμενική εμπνευσμένη απάντηση του Ελληνισμού στον οδο-στρωτήρα της Παγκοσμιοποίησης, την ημέρα ακριβώς , που όλη η Ευρώπη και ο Κόσμος γιόρταζε τη Γαλλική Επανά-σταση !

ΒΗΜΑ ΓΙΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΟΛΙΤΩΝΙπποκράτους 42, Αθήνα 10680 • τηλ.:

2103648300 • fax: 2103610882 • e-mail: [email protected]

Commission adopts Communication on youth participation and information in view of promoting young people’s active citizenship

In a communication adopted at 20.07.2006, the commis-sion emphasises the need

to improve the information for and participation of the young in order to get their full involve-ment in democratic life at both national and European level. The communication is a follow-up to the 2003 White paper on a “New Impetus for European youth”. It calls upon the Member States to pursue their actions aiming at procuring better information, at encouraging civic participa-tion among the young and at in-troducing a structured dialogue with young people on the Euro-pean Agenda.

http://ec.europa.eu/youth/index_en.html

��


9ο ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟΤΟΥ ΕΣΥΝ ΣΤΑ ΓΙΑΝΝΕΝΑ

Λαµβάνοντας υπόψη το άρθρο 5.3.3 του καταστατικού του Εθνικού Συµβουλίου Νεολαίας

και την σχετική απόφαση της Εκτελε-στικής Επιτροπής πραγματοποιήθηκε στα Γιάννενα 1-4 Ιουνίου το 9ο Συνέ-δριο του Εθνικού Συμβουλίου Νεολαί-ας που ορίστηκε ως καταστατικό. Στο Συνέδριο συμμετείχε η Νεολαία Ευρω-παϊκή Έκφραση με εκπροσώπους τους Θ. Κοσσίδα, Γ. Αστρακά και Π. Κέσλευ, συγκεκριμένα ο Θέμης Κοσσίδας συμ-μετείχε ως πρόεδρος του Συνεδρίου. Στο Συνέδριο συζητήθηκε η πρόταση της Εκτελεστικής Επιτροπής ως προς τα άρθρα του καταστατικού και μετά από ψηφοφορία ορίστηκε το νέο κα-ταστατικό.

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ-ΚΟΡΩΠΙ21 ΙΟΥΝΙΟΥ 2006

Με μεγάλη επιτυχία πραγματο-ποιήθηκε η εκδήλωση για τα δικαιώματα του Παιδιού στις

21 Ιουνίου 2006, παγκόσμια ημέρα της μουσικής και μεγαλύτερη μέρα του χρόνου, στο Ελληνικό Κέντρο Τέ-χνης και Πολιτισμού στο Κορωπί, με διοργανωτές την Ευρωπαϊκή Έκφραση και το Ελληνικό Κέντρο Τέχνης και Πο-λιτισμού υπό την αιγίδα της Νομαρχίας Ανατολικής Αττικής.

Η υπέροχη βραδυά άρχισε και έκλεισε με μουσική (από τον Σωτήρη, τον Χάρη και τον Οδυσσέα). Η Βάσω Κιούση (Ε.Κ.Τ&Π) καλωσόρισε τους πα-ρευρισκόμενους και αναφέρθηκε στον

σκοπό της εκδήλωσης που ήταν το Παι-δί καθώς τα παιδιά είναι το μέλλον της ανθρωπότητας κι αν δεν φροντίσουμε εμείς οι μεγάλοι για μια πολιτισμένη κοινωνία μέσα στην οποία θα μεγαλώ-σουν και θα αναπτυχθούν σωστά πως να μπορέσουμε να πιστέψουμε στην ίδια την ύπαρξη της ανθρωπότητας και πόσο μάλλον στην κοινωνική και πνευ-ματική εξέλιξη της. Ο Νίκος Γιαννής (Ευρωπαϊκή Έκφραση) αναφέρθηκε στον χάρτη των δικαιωμάτων του αν-θρώπου και συγκεκριμένα στο άρθρο 24 που αναφέρεται στα δικαιώματα του παιδιού και στη δράση της Ευρωπαϊκής Έκφρασης καθώς και στον διαγωνισμό αφίσας που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Ένωση για τα δικαιώματα του παιδιού στην Ελλάδα (συντονιστής για την Ελ-λάδα ήταν η Ευρωπαϊκή Έκφραση). Η εκπρόσωπος της Νομαρχίας Ανατ. Αττικής Αγγελική Γκιόκα, νομαρχιακή σύμβουλος και γραμματέας της νομαρ-χιακής επιτροπής και με την ιδιότητα της ως εκπαιδευτικού αναφέρθηκε στην ανατροφή των παιδιών, στο πόσο εύπλαστα είναι και πόσο υπεύθυνοι είμαστε εμείς οι μεγάλοι στην διαμόρ-φωση του χαρακτήρα τους. Επίσης με-τέφερε τους χαιρετισμούς του Νομάρχη κ. Λεωνίδα Κουρή και των υπόλοιπων νομαρχιακών συμβούλων. Η Μαρία Βεσκούκη από το «Χαμόγελο του Παι-διού», παρουσίασε τους σκοπούς και τη δράση της οργάνωσης.

Η Μαρία Χοχλιού υποδιευθύντρια του 1ου Γυμνασίου Κορωπίου και η κα Μαριλένα Γύπαρη καθηγήτρια του 1ου Γυμνασίου Κορωπίου εξήγησαν τις δυνατότητες που έχουν τα παιδιά να ασχοληθούν με πολιτιστικά προγράμ-ματα μέσα στο σχολείο (πρόγραμμα ολυμπιακής παιδείας, συνεργασία με άλλα σχολεία, παραδοσιακοί χοροί κλπ.), πόσο σημαντικός είναι ο πολι-τισμός στην ανάπτυξη των παιδιών (σώμα, πνεύμα, ψυχή) και τη συνεργα-σία που έχει το 1ο Γυμνάσιο Κορωπίου

με το Ε.Κ.Τ.Π. το οποίο ερευνά και κα-ταγράφει την πολιτιστική κληρονομιά των Μεσογείων.

Η Κατερίνα Αργυρού απήγγειλε το ποίημα της που πήρε το 1ο βρα-βείο στον Παμεσογείτικο Μαθητικό Διαγωνισμό Ποίηση. Μαθητές από την Ελληνογαλλική σχολή Ουρσουλίνων και το 1ο Γυμνάσιο Κορωπίου συζήτησαν σε στρογγυλό τραπέζι με συντονίστρια την Α. Ραγκούση από την εφημερίδα Ρεπόρτερ. Οι μαθητές απάντησαν πως θα ήθελαν να είναι ο κόσμος σήμερα και στο μέλλον, αν μπορεί να υπάρχει ισότητα σ ‘όλο τον κόσμο, δικαιώματα και υποχρεώσεις, πως πρέπει να αντι-μετωπίζουμε τους αλλοδαπούς, τη βία μεταξύ παιδιών και στα γήπεδα, τι λείπει από την κοινωνία και την οικο-γένεια, τη διατήρηση της παράδοσης, σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων κ.λπ. Τα συμπεράσματα θα διαβιβασθούν στους αρμόδιους φορείς.

Στην εκδήλωση παρευρέθησαν ο Δημ. Κιούσης υποψήφιος Δήμαρχος Κορωπίου, εκπρόσωποι του συλλό-γου γυναικών Κορωπίου «η Στοργή», εκπρόσωποι του Συλλόγου Γυναικών Σπάτων, ο Σωτήρης Παπασπυρόπου-λος, πρώτος πρόεδρος των Γιατρών χωρίς Σύνορα στην Ελλάδα, η Αθηνά Ραψωτάκη, υποψήφια δημ. σύμβου-λος Πικερμίου, οι συζύγοι των πολιτι-κών Στ. Παπασταυρόπουλου, Σπ. Ζούκα από το Λαύριο και Σπ. Νανοπούλου από την Παιανία.

ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΕΟΛΑΙΑΣ ΔΗΜ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ 1-2 ΙΟΥΛΙΟΥ 2006

Στο Φεστιβάλ Νεολαίας συμμε-τείχε η Ευρωπαϊκή Έκφραση με περίπτερο, στις 1 και 2 Ιουλίου

2006 στην Κεντρική Πλατεία της Ν.

Σμύρνης. Κατά τη διάρκεια του φεστι-βάλ πραγματοποιήθηκαν συναυλίες, διαγωνισμός γκράφιτι και ενημέρωση των νέων σχετικά με τον Εθελοντισμό. Στο φεστιβάλ συμμετείχαν ΜΚΟ οι οποίες ενημέρωναν τους νέους για τις δράσεις τους και την προσφορά τους.

ΕΚΘΕΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ-ΓΛΥΠΤΙΚΗΣ-ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ

Την Παρασκευή 7 Ιουλίου 2006 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης Ζωγραφικής, Γλυ-

πτικής, Φωτογραφίας η οποία πραγ-ματοποιήθηκε από το Ελληνικό Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού στο Κορωπί.

Στα εγκαίνια της έκθεσης προ-λόγισε ο κ. Νίκος Γιαννής-Καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής-Τμήμα Ευρω-παϊκού Προσανατολισμού και η ομιλία του είχε θέμα Πολιτισμός-Κουλτούρα-Τέχνη. Πλήθος κόσμου της περιοχής επισκέφτηκε την έκθεση και θαύμασε τα εκθέματα.

ΤΡΙΗΜΕΡΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΗΣ Ο.Ν.ΝΕ.Δ. ΣΤΗ ΛΕΥΚΑΔΑ

Στη Λευκάδα έγινε φέτος το φεστι-βάλ της Ο.Ν.ΝΕ.Δ. 14-16 Ιουλίου. Οι κεντρικοί θεματικοί άξονες της

διοργάνωσης ήταν ο Πολιτισμός και η Περιφερειακή Ανάπτυξη. Το τριήμερο εκδηλώσεων περιλάμβανε μεταξύ άλ-λων πολιτικές συζητήσεις, παράσταση αρχαίας κωμωδίας, εκθέσεις ζωγραφι-κής, βιβλίου, φωτογραφίας. Στο χώρο των εκδηλώσεων υπήρχαν περίπτερα των ΜΚΟ, καθώς και της Ευρωπαϊκής Έκφρασης η οποία συμμετείχε στο φεστιβάλ με εκπροσώπους τους Θ. Κοσσίδα, Ε. Φάκα. Δ. Ρηγάτου.

Τ Α Ν Ε Α Τ Η Σ Ε Κ Φ Ρ Α Σ Η Σ

�0

Σκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση διαφο-ρετικών απόψεων –αρκεί να μην εκφέρονται αυθαίρετα– και η δημιουργία κατάλληλου πλαισίου διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών με

επίκεντρο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ελληνική συμμετοχή σ’ αυτήν. Οι απόψεις που εκφράζο-νται δεν δεσμεύουν αποκλειστικά την ιδιοκτησία, τον εκ-δότη ή την σύνταξη.

Τα άρθρα τα οποία δημοσιεύονται στην Ευρω-παϊκή έκφραση, επιλέγονται από τη σύνταξη με κριτήρια την επιστημονική εγκυρότητα,

την ποιότητα, τη θεματική κάθε τεύχους, την πρωτοτυπία και επικαιρότητα. Μπορεί να δημοσιευθεί κείμενο και σε ξένη γλώσσα (κυρίως αγγλικά ή γαλλικά) κατόπιν συνεννόησης. Η έκταση του κειμένου δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 900 λέξεις.

όσον αφορά τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, υποβάλλονται οποτεδήποτε, σε τρία αντίτυ-πα, υπακούουν στις διεθνείς προδιαγραφές επιστημονικής μεθοδολογίας, δεν έχουν δημο-

σιευθεί ούτε με παραπλήσια μορφή ή περιεχόμενο σε άλ-λα έντυπα, κρίνονται από μέλη της Επιστημονικής Επι-τροπής της Ευρωπαϊκής έκφρασης, με πλήρη διασφάλιση της αντικειμενικής κρίσης (ανωνυμία του κρινομένου και

των κρινόντων, ο κρινόμενος πληροφορείται βέβαια ολό-κληρη την κρίση) και η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ 2000 - 3000 λέξεων. Ο υποψήφιος αποστέλλει σύντομο βιογραφικό σημείωμα.

Σε όλες τις περιπτώσεις μαζί με κάθε υποβολή κειμένου συμπεριλαμβάνεται και περίληψη στα γαλλικά ή στα αγγλικά (100-200 λέξεις).

Το κείμενο θα πρέπει να αποστέλλεται και σε δισκέτα pc ώστε να αποφεύγονται οι αδυναμίες της δακτυλογράφησης και γενικά να επιτυγχάνεται η έκδο-ση. Καλό είναι επίσης να αποστέλλεται φωτογραφία του συγγραφέα. Χειρόγραφα, δισκέτες και άλλα πρωτότυπα δεν επιστρέφονται.

Απαγορεύεται αυστηρά η μερική ή ολική ανα-δημοσίευση ή αναδιανομή με οποιονδήποτε τρόπο, εκτός αν υπάρχει έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι συγγραφείς, μετά την ανακοίνωση

σ’ αυτούς της θετικής κρίσης για μελλοντική δημοσίευση του άρθρου στην Ευρωπαϊκή έκφραση, δεσμεύονται αυτό να μην δημοσιευθεί οπουδήποτε αλλού. Οι συγγραφείς λαμβάνουν δωρεάν δύο αντίτυπα του οικείου τεύχους. Η ιδιοκτησία διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα να διανέμει με οποιουσδήποτε όρους, άρθρα, περιλήψεις και ολόκληρη την Ευρωπαϊκή έκφραση διαμέσου του δικτύου Ίντερνετ.

1

2

3

4

Επιθυμώ να γραφτώ συνδρομητής στο περιοδικό “Ευρωπαϊκή έκφραση” Ετήσια διετής

Τακτικός Συνδρομητής 20 Ευρώ 35 Ευρώδημόσιοι Οργανισμοί,Τράπεζες, Βιβλιοθήκες,ΑΕΙ, ΝΠδδ, ΝΠΙδ, Εταιρείες,Σύλλογοι 50 Ευρώ 100 ΕυρώΕυρώπη 25 Ευρώ 45 ΕυρώΆλλες ήπειροι 30 Ευρώ 55 ΕυρώΦοιτητής, σπουδαστής,στρατιώτης 15 Ευρώ 25 ΕυρώΣυνδρομή ενίσχυσης-υποστήριξης 50 Ευρώ 90 Ευρώ

δΕΛΤIΟ ΣΥΝδΡΟΜΗΤΟΥ

όνομα........................................................................................

Επώνυμο ...................................................................................

διεύθυνση .................................................................................

Ταχ. Κώδικας ............................................................................

Πόλη ..........................................................................................

Τηλέφωνο: ................................................................................

E-mail: .......................................................................................

Επάγγελμα: ..............................................................................

Ημερομηνία Υπογραφή

έτος ίδρυσης: 1989 Ομήρου 54, 106 72, Αθήνα,τηλ: 210 3643224, fax: 210 3646953, e-mail: [email protected]

✂

5

δΗΜΟΣΙΕύΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉ ΕΚΦΡΑΣΗ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΕΚΦΡΑΣΗ

Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Η Ε Κ Φ Ρ Α Σ Η

Οι συνδρομές καταβάλλονται στα γραφεία της Έκφρασης 9 π.μ. - 5 μ.μ.,με ταχυδρομική επιταγή, ή τέλος στην Εθνική Τράπεζα (αρ. λογαριασμού 701/29600287)

European Expression - Issue 61

Documents

Transcript of European Expression - Issue 61