European Expression - Issue 68

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 68 • 1ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2008

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 3

EΥΡΩΠΑΪΚΗ EΚΦΡΑΣΗ Τ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Υ

ΕτΟς ΙδΡυςης: 1989 • ISSN: 1105-8137 • 5 ΕΥΡΩ • ΧΡΟΝΟΣ 18 • ΤΕΥΧΟΣ 68 • ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2008

ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ:"ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ-ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΕΚΦΡΑΣΗ-ΘΕ-ςΜΟΙ", Μη Κερδοσκοπικό

ΣωματείοΟμήρου 54 - Αθήνα - 106 72

Τηλ.: +30 210 3643224Fax: +30 210 3646953

E-mail: [email protected]://www.ekfrasi.gr

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ: 1413

ΕΚΔΟΤΗΣ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΣςυΜΦΩΝΑ ΜΕ τΟ ΝΟΜΟ:

Νίκος Γιαννής

ΑΡΧΙςυΝτΑΞΙΑ:Σταματίνα Ξεφτέρη

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ:Κατερίνα Ανδρωνά

Στο τεύχος αυτό συνεργάστηκαν:

Θεόδωρος Γεωργίου, Νίκος Γιαννής, Μαρία Γιαννιού,

Γιάννης Μαυρίκος, Άγγελος Μπενόπουλος , Στέφανος

Ξεφτέρης, Βερονίκη-Βασιλική Παπαϊωάννου, Σπύρος Παπ-

πάς, Εβίτα Τεσσερομάτη, Ιωάννης Χάσκος, Δημήτρης

Χρυσοχόου.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚδΟςης:Εκδόσεις: «ΗΛΙΑΙΑ»

ΔΗΜ. ΣΧΕΣΕΙΣ:iForce Επικοινωνίες Α.Ε.

Ευρώπη αντί εθνικισμού, πειθαρχία αντί υποταγής 4 .............................................................5Νίκος Γιαννής

QUO VADIS EUROPA?

H Ευρώπη ως ομοσπονδία: ανοιχτά ερωτήματα 4 ...................................................................6Θεόδωρος ΓεωργίουΕυρωπαϊκή Ένωση και Ιδεολογία 4 ............................................................................................10Γιάννης ΜαυρίκοςΟ ρόλος της Ευρώπης στο παγκόσμιο περιβάλλον 4 ............................................................14Εβίτα ΤεσσερομάτηΗ Κοινωνία των πολιτών ως λύση για την κρίση των ευρωπαϊκών κοινωνιών 4 ...........17Ιωάννης ΧάσκοςΗ ευρωπαϊκή προοπτική μετά τη Λισσαβόνα 4 ....................................................................21Δημήτρης Χρυσοχόος

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Η κοινωνία πολιτών, επιχειρηματικός, ανταγωνιστικός και βιώσιμος 4 ............................23 συνέταιρος στον ευρυζωνικό κόσμοΝίκος ΓιαννήςΕυρωπαϊκή Ένωση και η ελευθερία του λόγου στα blogs 4 .................................................27Στέφανος ΞεφτέρηςPublic Hearing on Data protection on the Internet Google-DoubleClick 4and other case studies ...............................................................................................................29παρέμβαση του Σπύρου Παππά

ΕΓΓΡΑΦΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ

Η κοινοτική μέθοδος 4 ................................................................................................................30

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Η ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή: ποιος ο ρόλος 4για την Ευρωπαϊκή Ένωση μετά τη διάσκεψη της Annapolis; .........................................35Μαρία Γιαννιού

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΛΙΤΩΝ

Το Μέλλον της Ε.Ε και οι ελληνικές Μ.Κ.Ο 4 ........................................................................38Βερονίκη-Βασιλική Παπαϊωάννου

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το ενεργειακό 4 ............................................................................................................................41Άγγελος Μπενόπουλος

ΜΟΝΙΜΕΣ ΣΤΗΛΕΣ

Βιβλιοπ 4 αρουσίαση .....................................................................................................................45Τα Νέα της Έκφρασης 4 ...............................................................................................................46

4


C o N t E N t S

EvroPAIkI EkFrASSI q u A r t E r l y E D I t I o N o N E u r o P E A N I S S u E S

First Published: 1989 • ISSN: 1105-8137 • Euro 5 • yEAr 18 • vol. 68 • JANouAry -FEBrouAry-MArCH 2008

ProPrIEtor - EDItIoN:

"European Society, Politics, Ex-

pression, Institutions", non Profit

Making Company

54 omirou St., Athens 106 72

tel.: +30 210 3643224

Fax: +30 210 3646953

E-mail: [email protected]

http://www.ekfrasi.gr

EDItor - PuBlISHEr By lAW:

Nicos yannis

PuBlISHING DIrECtor:

Stamatina Xefteri

DIrECtIoN:

katerina Androna

CoNtrIButorS:

Aggelos Benopoulos, Dimitris

Chrysochoou, theodoros

Georgiou, Ioannis Haskos,

Ioannis Mavrikos, Spyros

Pappasvassiliki-veroniki

Papaioannou, Evita tesseromati,

Stefanos Xefteris, Nicos yannis,

Maria yianniou

tECHNICAl ADvISor:

Hliea

PuBlIC rElAtIoNS

iForce Epikinonies SA

Εurope instead of nationalism, discipline instead of subjugation 4 .....................................5N. Yannis

QUO VADIS EUROPA?

Europe as a federation: open questions 4 ...................................................................................6 Th.GeorgiouEuropean union and Ideology 4 .................................................................................................10 I.Mavrikos The role of Europe in the global environment 4 .....................................................................14E.TesseromatiCivil society as a solution to the crisis of the European societies 4 .....................................17I.HaskosThe European prospective after the lisbon treaty 4 .............................................................21D.Chrysochoou

INTERNET

Civil society: the enterprising, competitive and viable partner 4in the broadband world .............................................................................................................23Nikos YannisEuropean union and the freedom of speech in blogs 4 .........................................................27 S.XefterisPublic Hearing on Data protection on the Internet - Google-DoubleClick 4and other case studies ..............................................................................................................29intervention by S.Pappas

DOCUMENTATION PAPERS

The Community method 4 ..........................................................................................................30

FOREIGN POLICY

The pacificatory process in Middle East: which is the role of Eu 4after the Annapolis conference? ..............................................................................................35M.Yianniou

EUROPEAN UNION AND CIVIL SOCIETY

The future of Eu and the greek NGos, 4 V.Papaioannou ...................................................... 38

ENVIRONMENT

The energy matter 4 ......................................................................................................................41A.Benopoulos

PERMANENT COLUMNS

Book presentation 4 ......................................................................................................................45“European Expression” news 4 ..................................................................................................46

5


E D I t o r I A l

Ευρώπη αντί εθνικισμού, πειθαρχία αντί υποταγής

Οσο η ευρωπαϊκή ενοποίηση προχωρά και ακόμη και η μεταρρυθμιστική συνθήκη είναι μέρος αυ-τής της πορείας, οι εκλάμψεις εθνικισμού από καιρού εις καιρόν είναι εδώ για να μας θυμίζουν

ότι οι μοναρχίες και, κατόπιν, τα κράτη – έθνη συνδέονται τόσο στενά με τόσους πολέμους και τόσους ποταμούς αίμα-τος. Η κυριαρχία των μοναρχών και κατόπιν η εθνική κυριαρ-χία βρίσκονται στη βάση τόσο της κατάπνιξης κάθε ιδιαίτερης ταυτότητας, γλωσσικής, εθνικής ή θρησκευτικής μειονότητας, στο εσωτερικό των κρατών, όσο και της τάσης προς επικάτη-ση με κάθε μέσο στον εξωτερικό κόσμο. Αντιθέτως η δοκιμα-σμένη και επιτυχημένη συνύπαρξη στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, όπου διαφορετικά επίπεδα αρμοδιοτήτων και λήψης αποφά-σεων αλληλοσυμπληρώνονται και διαφορετικά δικαιώματα και υποχρεώσεις προβλέπονται για τους πολίτες που απορρέουν από την τοπική, εθνική ή ευρωπαϊκή τους ταυτότητα, δείχνει ότι το αίσθημα του ανήκειν για τον αναδυόμενο ευρωπαϊκό λαό δεν βασίζεται σε μια, ούτως ή άλλως φαντασιακή, εθνική, φυλετική, γλωσσική ή θρησκευτική ομοιομορφία, αλλά σε μια κοινή πεποίθηση σχετικώς με ένα κοινό σχέδιο συμπόρευσης και σε ένα κοινό αίσθημα δημιουργίας και ισότιμης συμμετο-χής σε μια νέα πολιτική κοινότητα που είναι φορέας βιώσιμων και οικουμενικά αποδεκτών αξιών. Αν η Ευρώπη διέθετε ένα Σύνταγμα θα μπορούσαμε να μιλάμε για έναν ευρωπαϊκό συ-νταγματικό πατριωτισμό.

Φυσικά οι αντιστάσεις του καταρρέοντος εθνικισμού θα είναι ισχυρές. Σκοπίμως δε θα επιδιώκεται ο σφετερισμός της φιλοπατρίας των καλών ανθρώπων, της υγιούς αγάπης προς την πατρίδα, την ιστορία, τις παραδόσεις, τα ήθη και έθιμα, που δεν στρέφεται εναντίον των άλλων, των μεταναστών, των γειτόνων, των «ξένων», εκείνων που διεκδικούν ισότιμη συμμε-τοχή στον ίδιο μύθο και στην ίδια κοινή μοίρα. Οι απλουστευ-τικές συνταγές ως αντιπρόταση στα πολύπλοκα προβλήματα της πολυσύνθετης εποχής μας θα συνεχίσουν για ένα διάστη-μα, εν ελλείψει ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων και ικανο-τήτων στον σύγχρονο κόσμο, να χρησιμοποιούν τις πατρίδες κατά βούληση και κατ’ επάγγελμα. Αυτός είναι ο ορισμός της δημαγωγίας και του λαικϊσμού. Αλλά μήπως τα θεμέλια της ευρωπαϊκής ενοποίησης δεν βρίσκονται ακριβώς στις στάχτες του ολοκληρωτισμού, με αφετηρία τη συντριβή του φασισμού που δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα ένοπλος λαϊκισμός;

Στον σύγχρονο κόσμο δοκιμάζεται η ικανότητα μακροπρό-θεσμης ενατένισης και υπεύθυνου σχεδιασμού που αντιπαλεύει το ευκαιριακό. Συστηματικής, οργανωμένης, εξειδικευμένης, λεπτομερούς και σιωπηρής εργασίας που αντιπαλεύει την προχειρότητα, την πολυπραγμοσύνη και την επίδειξη. Ο εν-συνείδητος σεβασμός των κανόνων-κράτος δικαίου, η νομιμο-φροσύνη σε αρχές και η αξιοπρεπής πορεία στη ζωή που αντι-παλεύουν την έλλειψη συνείδησης, ατομικής και κοινωνικής ευθύνης. Η προσήλωση στην αξία του δημόσιου χώρου και τη δημοκρατική και κοινωνική αλληλεγγύη που αντιπαλεύουν την υφαρπαγή, το εύκολο κέρδος και το πλιάτσικο. Το σφρίγος μιας κοινότητας δρώντων και όχι απλώς ζώντων, με άλλα λόγια μιας κοινωνίας πολιτών που αντιπαλεύει την κοινωνία των πε-λατών και των «κολλητών». Η ηθική επιδίωξη του κέρδους και η αυτεξούσια ύπαρξη που αντιπαλεύουν τον παρασιτισμό, τα κοινωνικά ιδεολογήματα και τους επαγγελματίες επαναστάτες και πατριώτες, που λαθροβιούν στο όνομα του λαού και του έθνους, όπου να’ ναι και του φυσικού περιβάλλοντος!

η Ελλάδα μετά από 27 χρόνια ως ισότιμο μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας έχει διανύσει μια μεγάλη απόσταση επιτυχούς εξωτερικής προσαρμογής. Όμως ο βαθύτερος εξευρωπαϊσμός παραμένει το

μεγάλο ζητούμενο: η ανταμοιβή επί τη βάση του μόχθου, του κινδύνου και της καινοτομίας και η απομόνωση της «μαγκιάς», η μετατόπιση της αξίας της ισχύος προς την πλευρά της αξίας του δικαίου, η πειθαρχία στη θεσμική λειτουργία, τη συλλογι-κή εργασία, την τήρηση χρονοδιαγραμμάτων, την εποικοδο-μητική κριτική και σε ελάχιστες αρχές και αξίες και όχι η ισο-πεδωτική υποταγή στην προσωπική στρατηγική των εκάστοτε ανωτέρων, η πολιτική παρά η πελατειακή, η μικροκομματική και παραπολιτική δραστηριότητα, η ψυχο-πνευματική ανωτε-ρότητα αντί της φθήνιας. Όσοι δεν μπορούν με αυτήν την έν-νοια να πειθαρχήσουν αναγκαστικά υποτάσσονται και οδεύ-ουν στην παρακμή. Όπως είπε ο Ισοκράτης που άφησε αυτόν τον κόσμο το 338 π.Χ. «Η Δημοκρατία μας αυτοκαταστρέφε-ται διότι κατεχράσθη το δικαίωμα της ελευθερίας και της ισό-τητας, διότι έμαθε τους πολίτες να θεωρούν την αυθάδεια ως δικαίωμα, την παρανομία ως ελευθερία, την αναίδεια του λό-γου ως ισότητα και την αναρχία ως ευδαιμονία.»

Νίκος Γιαννής

q u o v A D I S E u r o P A ?6


I. Οι συνταγματικές προοπτι-κές

της Ευρωπαϊκής Ένωσης:

η σημερι-νή μορ-φή της Ευρώ-

πης ως πολιτικής και οικονομικής οντότη-τας έχει τις ρίζες της στις πραγματολογι-

κές συνθήκες των πρώτων δεκαετιών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ακό-μη και η πρόσφατη μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισαβόνας φαίνεται πως ενώ θέτει τα όρια ενός πολιτικού ρεα-λισμού σε σχέση με το μέλλον της Ευ-ρωπαϊκής Ενώσεως, στην πραγματι-κότητα αντλεί την οραματική δυναμι-κή της από την εποχή των δύο κόσμων (Δύση και Ανατολή - φιλελευθερισμός και σοσιαλισμός). Κανείς δεν τρέφει αμφιβολίες όσον αφορά την ιστορική προοπτική της ιδέας της Ευρώπης ως

πολιτικής και οικονομικής οντότητας, η οποία διεκδικεί για τον εαυτό της με-ρίδιο εξουσίας στον διεθνή καταμερι-σμό της δύναμης και της ισχύος.

Μετά το επαναστατικό έτος 1989 (από τον Habermas το 1989 έχει ονο-μασθεί έτος αποκαταστάσεως των αστικών επαναστάσεων του 19ου αιώ-να) όλα έχουν αλλάξει σε διεθνές επί-πεδο. Δεν έχουμε να κάνουμε μόνον με την κατάρρευση των σοσιαλιστικών καθεστώτων ούτε με την παντοκρατο-ρία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμε-ρικής, αλλά με τη διαμόρφωση νέων δυναμικών διεθνούς ισχύος στην προ-οπτική μιας πολυκεντρικής παγκόσμι-ας πολιτικής κοινωνίας. Η μελλοντική μορφή της Ευρωπαϊκής Ενώσεως δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο εσω-στρεφών πολιτικών και οικονομικών διαδικασιών. Αντιθέτως θα πρέπει να προκύψει ως αποτέλεσμα των διεργα-σιών της υπό διαμόρφωση παγκόσμι-ας πολιτικής κοινωνίας. Ας σημειωθεί ότι μόνον η Ευρώπη αποτελεί κατά τον Husserl την ατελεύτητο έλλογη διαδοχή συνειδησιακών επιλογών σε αντιπαράθεση προς την Αμερική, την Κίνα ή την Ιαπωνία.

Πριν από μερικά χρόνια, ετέθη προς συζήτηση με πρωτοβου-λία του Υπουργού των Εξωτε-

ρικών της Γερμανίας Fischer το ζήτημα της θεσμικής οργάνωσης της Ευρωπα-ϊκής Ενώσεως ως πολιτικής Ομοσπον-δίας. Ο Fischer διετύπωσε τις ιδέες του για την ομοσπονδιακή Ευρώπη σε δι-άλεξη του στο Humbold -universitat (Berlin). Θα πρέπει αν σημειωθεί ότι με τα σημερινά δεδομένα οι ιδέες του Fischer είναι ριζοσπαστικές και θέτουν στην πραγματικότητα το ζήτημα μιας νέας συντακτικής πράξεως για την Ευ-ρώπη. «quo vadis Europa?». Αυτό εί-ναι το βασικό ζητούμενο στις νέες διε-θνείς συνθήκες, στη νέα διεθνή κατά-σταση των πραγμάτων. Όλοι αντιλαμ-βάνονται ότι οι υφιστάμενοι πολιτικοί θεσμοί και διοικητικοί μηχανισμοί της Ευρωπαϊκής Ενώσεως είναι ανεπαρ-κείς για να επωμισθούν τον ιστορικό ρόλο της διεκπεραίωσης των πολιτι-κών πραγμάτων στην διεθνή σκηνή. Οι ιδέες του Fischer έπεσαν όμως σε άγο-νο έδαφος. Ο Υπουργός Εσωτερικών της Γαλλίας Jean-Pierre Chevenement πρώτος έσπευσε να θέσει το ερώτημα : τι θέλει να πει ο Fischer; Η Γερμανία δεν έχει συνειδητοποιήσει τον «ιστο-ρικό εκτροχιασμό της προς τον να-ζισμό;». Ομολογουμένως η έκπληξη ήταν μεγάλη. Ποια σχέση άραγε έχει η ιδέα της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας με το ναζιστικό παρελθόν της Γερμα-νίας. Η διαπίστωση σύμφωνα με την

Η Ευρώπη ως ομοσπονδία:ανοιχτά ερωτήματα

του Θεόδωρου Γεωργίου, Δρ Φιλοσοφίας

Στο παρόν κείμενο συνοψίζονται ιδέες και απόψεις που ανέπτυξε ο ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΓΕ-ΩΡΓΙΟΥ στα σεμινάρια του Ινστιτούτου για την κοινωνική έρευνα, (Institut fur Sozialforschung) στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης κατά το δίμηνο Νοεμβρίου – Δεκεμβρίου 2007.

q u o v A D I S E u r o P A ? 7


οποία οι ευρωπαϊκοί θεσμοί ανταπο-κρίνονται στις ανάγκες της διακρατι-κής συνεννόησης και επικοινωνίας έξι (6) κρατών και όχι είκοσι επτά (27), όπως είναι σήμερα, αποτελεί μια αδι-αμφισβήτητη πραγματικότητα.

Εκείνο που έχει σημασία να συζη-τήσουμε στα στενά όρια που διαθέ-τουμε δεν είναι οι φαντασιώσεις του Chevenement σε σχέση με την αναβίω-ση του γερμανικού εθνικισμού με άλλη μορφή ούτε, εννοείται, και το πολιτικό του επιχείρημα, το οποίο είναι ούτως ή άλλως ασθενές. Σύμφωνα με την άποψη (απάντηση στον Fischer) του Chevenement οποιαδήποτε συζήτηση για τον μελλοντικό σχεδιασμό της Ευ-ρώπης δεν θα πρέπει να κινείται εκτός των ορίων του εθνικού δημοκρατικού πολιτικού κράτους. «Θα ακολουθή-σουμε το αμερικανικό μοντέλο;» ανα-ρωτιέται ο Chevenement. «Η Γερμανία θα είναι η Alabama και η Γαλλία θα γί-νει το kansas των Ηνωμένων Πολιτει-ών της Ευρώπης;» θέτει το ερώτημα. Η απάντηση στο πολιτικό επιχείρημα του Chevenement δεν μπορεί να είναι άλλη από αυτή που υπαγορεύουν οι διεθνείς προκλήσεις. Οπωσδήποτε έθνος και δημοκρατία αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος : της πολιτικής οντότητας που προέκυψε ιστορικά κατά τους τρεις τελευταίους αιώνες. Η πολιτική όμως αυτή οντότητα ούτε φυσική είναι ούτε αιώνια. Αντιθέτως ως ιστορικό δημιούργημα υπόκειται σε τροποποιήσεις και μετασχηματισμούς. Κατά συνέπεια εκείνο που αξίζει τον κόπο να συζητήσει κανείς με αφορμή τις προτάσεις του Fischer για τον ομο-σπονδιακό μετασχηματισμό της Ευρώ-πης είναι το ζήτημα των «καθολικών ιδεών», οι οποίες θα μπορούσαν ενδε-χομένως να αποτελέσουν την πραγμα-τολογική βάση της μετάβασης από την «ένωση των εθνικών κρατών» στην ομοσπονδιακή Ευρώπη. Η παρέμβαση Chevenement αποκαλύπτει ότι η πα-ραδοσιακή γαλλο-γερμανική διένεξη

αφορά στην αναζήτηση δεσμευτικών καθολικών αρχών και ιδεών στη ση-μερινή κατάσταση των ευρωπαϊκών πραγμάτων. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η αναζήτηση αυτή δεν είναι τυ-χαία. Συνδέεται άρρηκτα με το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα και τις προοπτικές του. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ως οικονομι-κή οντότητα και ως χρηματιστηριακή διαδικασία στη διεθνή κατάσταση επι-διώκει να παίξει έναν πρωταγωνιστι-κό ρόλο. Οι φόβοι είναι μεγάλοι όσον αφορά την λειτουργία του κοινού νομί-σματος ως επικοινωνιακού μέσου στην οικονομική συγκρότηση των ευρωπα-ϊκών κρατών.

ςτη διάλεξη και πολιτική πρό-ταση του Fischer διακρίνει κα-νείς μια προσπάθεια ανεύρε-

σης της «καθολικής ιδέας» της Ευρώ-πης. Και ο Fischer αναζητά αυτή την ιδέα εντός των ορίων του ευρωπαϊκού πολιτικού πολιτισμού. Αυτή η ιδέα δεν είναι άλλη από την «αρχή της επι-κουρικότητας» πράγμα που σημαίνει, όπως ο ίδιος τονίζει, «την διάκριση της κυριαρχίας της Ευρώπης και του εθνι-κού κράτους». Εάν ο Fischer αναζη-τά τα «universalia» της Ευρώπης στον υφιστάμενο πολιτικό κοινοβουλευτι-κό πολιτισμό της αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και άλλες μεθοδολογί-ες επινόησης και κατασκευής μέσω δι-ακρατικής επικοινωνίας και συνεννόη-σης μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών.

Βρισκόμαστε στη φάση του οικο-νομικού επικοινωνιακού μέσου των διακρατικών επικοινωνιών. Οι πα-γκόσμιες προκλήσεις όμως απαιτούν ριζική αναθεώρηση της ευρωπαϊκής προοπτικής. Δε μπορεί η Ευρωπαϊκή Ενωση να παραμένει επί δεκαετίες ένα σχέδιο οικονομικού επικοινωνιακού συστήματος. Ο πολιτικός μετασχημα-τισμός της θα πρέπει να στηριχθεί στα μείζονα στοιχεία της αυτοσυνειδήσεώς της. Αυτά είναι οι κοινές παραδόσεις, η γλώσσα, η επιστήμη, η φιλοσοφία και η

τεχνολογία. Πολλοί, ενδεχομένως, να αναρωτηθούν «μήπως τελικά η ένταξη στην κοινή ευρωπαϊκή ιστορική πορεία σημαίνει εγκατάλειψη των ιδιαίτερων στοιχείων του εθνικού αυτοπροσδιο-ρισμού;». Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι, χωρίς κανένα δισταγμό, αρνητική. Η Ελλάδα συμμετέχει στην κοινή ευρωπαϊκή ιστορική πορεία εδώ και χρόνια. Δεν ισχύει το ίδιο π.χ. για την Τσεχία ή την Πολωνία. Θα πρέπει βρεθεί ένα νέο καθολικό επικοινωνια-κό μέσο διακρατικών επικοινωνιών και τότε είναι βέβαιο ότι θα επιτευχθούν και οι δύο μείζονες πολιτικοί στόχοι της Ευρωπαϊκής Ενώσεως : πρώτον ο στόχος της διεύρυνσης και δεύτερον ο στόχος του θεσμικού μετασχηματισμού της.

Εάν υποθέσουμε ότι οι ευρω-παϊκοί λαοί θα μπορούσαν να βρουν νέα επικοινωνιακά μέσα

εκτός του νομίσματος, τότε το ερώτη-μα θα ήταν : θα μπορούσαν να συνεν-νοηθούν και να επικοινωνήσουν με-ταξύ τους σε πρώτη φάση και σε μια δεύτερη να επεξεργασθούν σχέδια δύναμης και ισχύος στο διεθνές επί-πεδο; Η γλώσσα τελικά ενώ κατά τον Hegel μοιάζει με το νερό του πνευμα-τικού βίου και του πολιτισμού δεν εί-ναι κοινό επικοινωνιακό μέσο διακρα-τικών συνεννοήσεων. Ο Δούναβης κυ-λάει μέσα από πολλές χώρες. Ο Ρήνος αποτέλεσε την διαχωριστική γραμμή του παρελθόντος. Το νερό που πίνουμε όλοι μας δεν έχει προσδιοριστικά χα-ρακτηριστικά καταγωγής. Η γλώσσα όμως είναι το κατεξοχήν συγκροτησι-ακό στοιχείο της αυτογνωσίας μας. Τι γίνεται άραγε με την θρησκεία; Η θρη-σκεία έχει γίνει εδώ και καιρό ιδιωτι-κή υπόθεση του ατόμου. Κατά συνέ-πεια από όλα τα στοιχεία του νεωτερι-κού ευρωπαϊκού πολιτικού πολιτισμού μόνο η πολιτική μπορεί, στο βαθμό που δεν καθίσταται διοικητική τεχνι-κή, να παίξει κάποιο ρόλο στην ανα-



ζήτηση των κοινών ευρωπαϊκών μέ-σων επικοινωνίας και συνεννόησης. Η «αρχή της επικουρικότητας» μπο-ρεί να αποτελεί την πραγματολογική βάση για τον μετασχηματισμό της Ευ-ρωπαϊκής Ενώσεως σε ομοσπονδία. Οι ορίζοντες είναι ανοιχτοί και όλα εξαρ-τώνται από την πολιτική βούληση των ευρωπαϊκών λαών.

ΙΙ. Σκέψεις για την πολιτική και την πολιτισμική ένωση της Ευρώπης

ςτις πολιτικές και επιστημο-νικές συζητήσεις που διεξά-γονται τα τελευταία χρόνια με αντικείμενο την Ευρω-

παϊκή Ενωση κυριαρχεί το ζήτημα της οικονομικής και νομισματικής ένωσης της Ευρώπης και αγνοείται ή σπορα-δικά ερευνάται το ζήτημα της πολιτι-κής και πολιτισμικής ένωσης. Το φαι-νόμενο αυτό μπορεί να εξηγηθεί, είτε επειδή πολλοί κρίνουν ότι η οικονομι-κή και νομισματική ένωση που έχει τε-θεί σε εφαρμογή αποτελεί την προϋπό-θεση για την πολιτική και πολιτισμική ενοποίηση και επομένως θα πρέπει να αναμείνει κανείς τα αποτελέσματα της, είτε επειδή ο ίδιος ο διάλογος της πολι-τικής δημοσιότητας φαίνεται πως εξα-ντλείται σε εφικτές ιστορικές προοπτι-κές και κρίνει ότι οποιαδήποτε αντιμε-τώπιση της Ευρώπης ως ενιαίας πολιτι-κής και πολιτισμικής οντότητας μοιά-ζει με απόμακρο οραματισμό.

Πάντως είτε αποδώσει κανείς την απουσία του προβληματισμού για την πολιτική και πολιτισμική ένωση της Ευρώπης στη γενικευμένη πεποίθηση : «να δούμε πως θα εξελιχθεί η οικονο-μική ένωση» είτε εξηγήσει το φαινόμε-νο με όρους παθολογίας της πολιτικής δημοσιότητας, είναι βέβαιο πως εάν δε συνδέσουμε την οικονομική ένωση με τις ιστορικές προοπτικές της πολιτι-κής και πολιτισμικής διεύρυνσης της Ευρώπης διαπράττουμε θεωρητικό και

ιστορικό λάθος, το οποίο υπονομεύει τον μετασχηματισμό των ευρωπαϊκών εθνικών κρατών σ’ αυτό που ονομά-ζουμε «Ηνωμένες πολιτείες της Ευρώ-πης». Ας σημειωθεί ότι ο ιστορικός με-τασχηματισμός της Ευρώπης σε ενιαία οικονομική, πολιτική και πολιτισμική οντότητα μπορεί να συντελείται κατά τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν αποτε-λεί μοναδική ιστορική - διαδικασία με-τεξελίξεως. Κατά τον 19° αιώνα έλαβαν χώρα παρόμοιοι μηχανισμοί ενοποίη-σης στην φάση της εθνογένεσης των ευρωπαϊκών λαών. Η ιστορική σχολή της εθνικής οικονομίας (κυριότερος εκπρόσωπος της υπήρξε ο Gustav von Schmoller) ανέλυσε διεξοδικά τις εθνογενετικές ενοποιητικές διαδικα-σίες του γερμανικού λαού. Η εγελιανή φιλοσοφία υπήρξε η θεωρητική συνεί-δηση της νέας πραγματικότητας του εθνικού κράτους στα όρια της νεωτε-ρικότητας.

Για να ερευνήσει κανείς την προο-πτική της πολιτικής και πολιτισμικής ενοποίησης της Ευρώπης θα πρέπει προηγουμένως να αποσαφηνίσει τα θεωρητικά εργαλεία που διαθέτει. Σή-μερα οι κοινωνικές θεωρίες διακρίνο-νται σε δύο τύπους : από την μια έχου-με τις κριτικές - ερμηνευτικές θεωρίες (π.χ. την θεωρία του Jurgen Habermas) που έχουν κανονιστικό προσανατολι-σμό και από την άλλη τις συστημικές - πραγματιστικές θεωρίες (π.χ. την θε-ωρία του Niklas luhmann) που έχουν λειτουργιστικό προσανατολισμό. Ο πρώτος τύπος από επιστημολογικής απόψεως είναι ο τύπος της προόδου και της ιστορικής δεσμευτικότητας, ενώ ο δεύτερος τύπος προσδιορίζεται κυρίως από τα πραγματολογικά και ενδεχομενικά στοιχεία συγκροτήσε-ως της νεωτερικής μορφής ζωής. Το ζήτημα δεν είναι ποια κοσμοεικόνα έχουν επεξεργασθεί οι σύγχρονες κοινωνικές θεωρίες σχετικά με τον μετασχηματισμό της Ευρώπης, αλλά εάν και σε ποιο βαθμό η Ευρώπη ως

οικονομική, πολιτική και πολιτισμική οντότητα μπορεί να αποτελέσει συ-στατικό στοιχείο των θεωριών αυτών. Επειδή θεωρία και ιστορική πράξη δεν αποτελούν ανεξάρτητα μεταξύ τους επίπεδα δεν θα ήταν υπερβολικό να ισχυρισθεί κανείς ότι οι επιστημο-λογικές προοπτικές των κοινωνικών θεωριών (κριτικών και συστημικών) εξαρτώνται από την προώθηση ή την «στασιμότητα» του ευρωπαϊκού μετα-σχηματισμού. (Εδώ θα πρέπει, να τονι-σθεί η σημαντική συμβολή του Jurgen Habermas, για να αποσαφηνισθούν οι πολιτικές προοπτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συμβολή αυτή καταγράφε-ται στο βιβλίο του που κυκλοφόρησε προσφάτως με τον τίτλο: Ach, Έκτορα – Frankfurt/M 2008).

Θα πρέπει εξ αρχής να τονισθεί ότι, όποιος αντιμετωπίζει την οικονομική ένωση της Ευρώπης ως μεμονωμένο φαινόμενο, εθελοτυφλεί. Η οικονομι-κή ένωση δεν θα πραγματοποιηθεί εάν δεν συντρέξουν και οι συνθήκες της πολιτικής και της πολιτισμικής ένω-σης. Η ιστορική πορεία του μετασχη-ματισμού της Ευρώπης κατά τον 21° αιώνα δεν εξαντλείται στη διαμόρφω-ση της ενιαίας αγοράς και του κοινού νομίσματος, αλλά περιλαμβάνει το σχέδιο για την δημιουργία της ενιαίας πολιτικής και πολιτισμικής Ευρώπης. Στην προοπτική αυτή αντιστέκεται με όσα αποθέματα διαθέτει η στάση του ευρωσκεπτικισμού. Ενώ κατά την ιστορική φάση της εθνογένεσης των ευρωπαϊκών λαών (εδώ συμπεριλαμ-βάνεται και η ελληνική εθνογενετική διαδικασία) τα τρία επίπεδα της ενο-ποίησης (οικονομικό, πολιτικό και πο-λιτισμικό) ακολουθούσαν παράλληλη πορεία, σήμερα στις συνθήκες της συ-νειδησιακής μετανεωτερικότητας και της οικονομικής παγκοσμιοποίησης η ευρωπαϊκή ενοποίηση συντελείται υπό διαφορετικούς ιστορικούς όρους. Το κριτήριο της πολιτικής οντότητας που ονομάζεται Ευρώπη δεν μπορεί



να είναι γραφειοκρατικό. Θα είναι μια πολιτική μορφή ζωής που θεμελιώνε-ται στον πολιτικό πολιτισμό των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων, του κράτους δικαίου και της κοινωνικής ισότητας. Ο κοινός πολιτικός πολιτισμός των ευ-ρωπαϊκών λαών έχει ήδη ένα παρελ-θόν δύο αιώνων. Αυτός ο πολιτισμός αποτελεί το θεμέλιο της πολιτικής Ευρώπης. Πρόκειται για έναν ανεξαρ-γύρωτο πολιτικό θησαυρό ο οποίος κατακτήθηκε με θυσίες και αίμα. Τα κράτη της Ευρώπης αντιμετωπίζουν μια ιστορική πρόκληση : να δημιουρ-γήσουν την ενιαία πολιτική και διοι-κητική δομή μέσω της οποίας θα γίνει δυνατή η κοινή διακυβέρνηση.

Όσον αφορά την πολιτισμική ένω-ση της Ευρώπης τα πράγματα εμφα-νίζονται σε υψηλό βαθμό πολύπλοκα. Εξ άλλου, κατά την συστημική θεωρία, η πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοι-νωνιών είναι εκείνη που εμποδίζει την κατασκευή «κανονιστικών» στάσεων. Το ερώτημα που τίθεται μπορεί να δια-τυπωθεί ως εξής : για ποιόν πολιτισμό μιλάμε, για τον καθημερινό πολιτισμό των Βοημών, των Βαυαρών, των Δα-νών, των Ελλήνων, ή για την πολιτι-στική βιομηχανία (kulturindustrie) του κινηματογράφου, της μουσικής, του θεάτρου; Αναφερόμαστε στον γλωσσικό πολιτισμό των Ελλήνων ή στον επιστημονικό πολιτισμό των Γερμανών και των Γάλλων; Μπορεί άραγε να βρεθεί ένα γενικό ισοδύνα-μο στο σύστημα του πολιτισμού όπως έχουμε βρει στο οικονομικό (το χρήμα) και στο πολιτικό (ο πολιτικός διαφω-τισμός);

Δε μπορεί κανείς εύκολα να παρα-δεχθεί ότι η οικονομική και νομισμα-τική ένωση της Ευρώπης συντελείται ερήμην των άλλων διαδικασιών ενο-ποίησης. Οι οικονομικές συναλλαγές των Ευρωπαίων πολιτών μέσω του κοινού νομίσματος διαμορφώνουν μακροπρόθεσμα και τις πραγματο-λογικές συνθήκες της πολιτισμικής

ισοτιμίας. Επί δύο αιώνες οι λαοί της Ευρώπης δημιούργησαν τα εθνικά κράτη και ταυτόχρονα κατέκτησαν τον κοινό πολιτικό πολιτισμό του δη-μοκρατικού κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σ’ αυτή τη φάση ενδεχομένως να ανιχνεύεται μια ιστορική αμηχανία σχετικά με την διοικητική έκφραση του πολιτικού δι-αφωτισμού ως ενιαίας ευρωπαϊκής πο-λιτικής οντότητας. Στην ιστορία όμως δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Η Ευρώπη κατά την φάση του πολιτικού και πο-λιτισμικού μετασχηματισμού της δεν έχει να αντιμετωπίσει τον εαυτό της. Εντάσσεται στην παγκόσμια κοινωνία και λειτουργεί με τους όρους της πα-γκοσμιοποίησης. Οι προοπτικές της ενοποίησης υπερβαίνουν τις επιμέ-ρους εθνικές και κοινωνικές διενέξεις μετανεωτερικού τύπου. Όπως κατά τον 18° και τον 19° αιώνα άνθρωποι και κοινωνικές ομάδες απέκτησαν στα πλαίσια της εθνογένεσης συνεκτικούς δεσμούς αυτοπροσδιορισμού έτσι και τώρα κατά τον ευρωπαϊκό μετασχημα-τισμό, άνθρωποι, κράτη και κοινότη-τες καλούνται να επεξεργασθούν νέες αντιλήψεις συνειδησιακής οργάνω-σης. Η νέα οντότητα της ενιαίας πο-

λιτικής οικονομικής και πολιτισμικής Ευρώπης δεν θα είναι μια οργάνωση «ιστορικού και γεωγραφικού χώρου», αλλά θα είναι μια συνείδηση αυτο-προσδιορισμού του ανθρώπου στην πλανητική κοινωνία.

Στον Hussel χρωστάμε τον ορισμό της Ευρώπης. Γράφει λοιπόν ο Hussel ότι η Ευρώπη είναι: «η ιστορική τελο-λογία ατελεύτητων ελλόγων ιδεών και στόχων». Η μετάβαση επομένως από τα ευρωπαϊκά εθνικά κράτη στην ενι-αία πολιτική μορφή ζωής και στο κοινό σύστημα ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι ένα βήμα στην ιστορική αυτή τελο-λογία. Οσοι αντιτείνουν, όπως π.χ. ο luhmann, ότι η ιστορία δε συνδέεται με την πρόοδο και την εσχατολογία μπορεί κανείς να τους απαντήσει ότι η πολιτική ένωση της Ευρώπης δεν αποτελεί εσχατολογική διαδικασία που υπόκειται στην ιδέα της προό-δου, αλλά μηχανισμό υπεράσπισης του πολιτικού διαφωτισμού, για τον οποίο μόχθησαν εκατομμύρια άνθρω-ποι στην Ευρώπη. Η υπό διαμόρφωση πολιτική δομή της Ευρώπης δεν είναι παρά μια διαδικασία διαφύλαξης του πολιτικού διαφωτισμού στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης.

Ο γάλλος φιλόσοφος Jacques Derrida τονίζει ότι «η παλαιά Ευρώ-πη έχει εξαντλήσει την προβληματική γύρω από την ταυτότητα της». Πράγ-ματι η Ευρώπη των εθνικών κρατών δε θα μπορέσει να παίξει κανένα ρόλο στην πλανητική εποχή της παγκο-σμιοποίησης. Χρειάζεται να υποστεί ριζικούς μετασχηματισμούς. Η οικο-νομική ένωση έχει τεθεί σε εφαρμογή. Είναι απαραίτητο να γίνουν τα επό-μενα βήματα : η πολιτική και πολιτι-σμική ένωση, δηλαδή η δημιουργία μιας οντότητας, μιας ιστορικής δομής η οποία θα είναι σε θέση να υπερασπι-σθεί τον πολιτικό πολιτισμό του δια-φωτισμού προκειμένου να επιβιώσει η Ευρώπη στο ανταγωνιστικό πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.

“Δε μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να παραμένει

επί δεκαετίες ένα σχέδιο οικονομικού επικοινωνιακού

συστήματος. Ο πολιτικός μετασχηματισμός της

θα πρέπει να στηριχθεί στα μείζονα στοιχεία της

αυτοσυνειδήσεώς της. ”



Κάθε είδους ανθρώπινη κοι-νωνία, δηλαδή κάθε μορ-φής συμβίωση ατόμων, προκειμένου να υπάρξει,

αναπτύσσει συνεκτικούς δεσμούς που να συγκρατούν τα μέλη της ενω-μένα. Οι συνεκτικοί δεσμοί ανάμεσα στα μέλη κάθε ομάδας είναι αυτοί που επιτρέπουν παρά την ποικιλομορφία των ατομικών περιπτώσεων, τη δημι-ουργία ενιαίας οντότητας και συλλο-γικής έκφανσης της ομάδας. Κάθε τέ-τοια συλλογική ενιαία οντότητα απο-τελεί «κοινωνία».

Οι δεσμοί που συνέχουν την κοι-νωνία είναι καταρχήν καταναγκα-στικοί. Η ομάδα δηλαδή επιβάλλει αναγκαστικές συμπεριφορές στα μέλη της. Κάθε παράβαση αυτών των συμπεριφορών προκαλεί αλγεινές συνέπειες στη σφαίρα της προσω-πικότητας κάθε μέλους. Οδυνηρές δηλαδή συνέπειες, είτε εις βάρος της σωματικής ακεραιότητας, είτε εις βά-ρος της περιουσίας, είτε εις βάρος των σχέσεων του ατόμου με τους υπόλοι-πους «συν-κοινωνούς». Ο φόβος των συνεπειών είναι αυτός που αναγκά-ζει το άτομο να φέρεται κοινωνικά, να ακολουθεί δηλαδή συγκεκριμένες, μη αποκλίνουσες συμπεριφορές που απειλούν την συνοχή της ομάδας. Ο τρόπος όμως αυτός «αρμολόγησης» των κοινωνιών έχει ένα σημαντι-κότατο μειονέκτημα. Προϋποθέτει αποτελεσματικούς θεσμούς ελέγχου και κύρωσης. Εάν η κοινωνία δεν είναι σε θέση να εντοπίσει και να τιμωρή-σει την αποκλίνουσα συμπεριφορά,

υπάρχει ο κίνδυνος της διάρρηξης του κοινωνικού ιστού και του τραυ-ματισμού της κοινωνικής οντότητας. Η δημιουργία τέτοιων θεσμών ελέγ-χου και κύρωσης απαιτεί ανάλωση ενός μεγάλου μέρους του κοινωνικού δυναμικού, είναι δηλαδή δαπανηρή, γραφειοκρατικά δυσκίνητη και το κυριότερο, η δράση της δημιουργεί παράπλευρες απώλειες, επί μέρους δηλαδή κοινωνικές αντιδράσεις, είτε στον τομέα του θυμικού, είτε στο πε-δίο της δράσης, αναπαράγει δηλαδή αντικοινωνικές συμπεριφορές και ως εκ τούτου δεν είναι πλήρως αποτελε-σματική.

Πιο αποτελεσματικοί είναι οι δε-σμοί που δεν είναι αναγκαστικοί, αλλά εκούσιοι. Δημιουργούν δηλαδή στον κοινωνό ένα είδος εσωτερικής δέσμευσης, μιας ηθικής υποχρέωσης για την ορθή τήρηση της κοινωνικής συμπεριφοράς. Ο καταναγκασμός συνεχίζει να υπάρχει, αλλά εκφρά-ζεται με μορφή εσωτερικής πίεσης που εξασκεί στον κοινωνό ο εαυτός του. Η αποτελεσματικότητα εδώ εί-ναι πλέον εξασφαλισμένη αφενός διότι εξουδετερώνεται η αντίδραση, αφετέρου επειδή κυριαρχεί η αίσθη-ση ότι η συμπεριφορά δεν είναι προ-ϊόν καταναγκασμού αλλά ελεύθερης ατομικής επιλογής. Η «ορθή» δηλαδή η επιθυμητή κοινωνική συμπεριφορά έχει πρώτα αναχθεί σε ηθική αξία που αξίζει να πραγματωθεί επειδή η πραγ-ματοποίησή της υλοποιεί την επίτευξη ενός αγαθού σκοπού. Μετατρέπεται δηλαδή η επιθυμητή συμπεριφορά

σε πραγμάτωση ιδανικού. Από την κατηγορία του εξαναγκασμού μετα-κινούμαστε στο πεδίο των ευγενών αξιών. Το σύνολο αυτών των αξιών στις οποίες αποσκοπεί μια τέτοια συ-μπεριφορά αποτελεί την ιδεολογία. Η ιδεολογία λοιπόν είναι ένα σύστημα αξιών στην πραγμάτωση των οποίων κατατείνει η «σωστή» κοινωνική συ-μπεριφορά.

Είναι φανερό ότι κάθε κοινω-νική οντότητα, ανεξάρτητα από το μέγεθός της και τη φύση της «παράγει» ιδεολο-

γία. Αναδεικνύει δηλαδή ένα σύνολο αξιών που με κάθε πρόσφορο τρόπο τις ενστερνίζονται και τις προπαγαν-δίζουν τα μέλη της με σκοπό την ανα-παραγωγή τους.

Οι θρησκευτικές κοινότητες ανα-δεικνύουν ένα σύνολο κανόνων ηθι-κής που συνήθως αναγράφονται στα ιερά τους βιβλία. Η χριστιανική ηθική π.χ. δεν είναι τίποτα παραπάνω από την ιδεολογία του καλού χριστιανού, η συμπεριφορά του οποίου «οφείλει» να συνάδει με τις επιθυμίες της τρισυ-πόστατης θεότητας.

Ιδεολογία παράγει κάθε κοινω-νική μονάδα παρόλο ότι αυτό δεν είναι άμεσα αντιληπτό. Ένα σχολείο φερ’ ειπείν καλλιεργεί στους μαθητές του ένα αίσθημα «κοινής ιδιαιτερό-τητας». Οι παλαιότεροι θυμόμαστε ότι στις μαθήτριες του Αρσακείου ο όρος «αρσακειάδες» παρέπεμπε σε συγκεκριμένη φρόνιμη, χριστιανική και πολιτικά «ορθή» συμπεριφορά,

Ευρωπαϊκή Ένωση και Ιδεολογίατου Γιάννη Μαυρίκου, Νομικού



που εννοούσε ότι οι συγκεκριμένες αξίες ήταν κατεξοχήν γνώρισμα του συγκεκριμένου σχολείου.

Η ιδεολογία για να είναι εύκολα αναγνωρίσιμη εκφράζεται όσο αυτό είναι δυνατό και με εξωτερικά χα-ρακτηριστικά. Οι χριστιανοί κάνουν τον σταυρό τους σαν «ένδειξη» της «ιδεολογίας» τους, οι μαθητές ενός σχολείου φορούν ιδιαίτερη στολή, πράγμα που αποδεικνύει ότι η σχολι-κή ενδυματολογική ομοιομορφία δεν είναι ιδεολογικά ουδέτερη, κάθε άλλο μάλιστα, ή έχουν στο στήθος τους ιδι-αίτερες κονκάρδες.

Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθ-μός των μελών μιας κοινωνίας τόσο ισχυρότεροι οφείλουν να είναι οι συ-νεκτικοί δεσμοί προκειμένου να είναι αποτελεσματικοί. Γι’ αυτό και οι κρα-τικές ή οι «εθνικές» οντότητες έχουν ευδιάκριτη και ισχυρή ιδεολογία. Από την στιγμή που υπήρξε ανάγκη αντι-παράθεσης κοινωνικών συνόλων και προκειμένου να κατισχύσει το ένα σύνολο σε βάρος των υπολοίπων, βρέθηκαν ιδεολογικά σημεία. Υπενθυ-μίζω το αξιακό πρόταγμα «Έλληνες» σε αντιδιαστολή με το «βάρβαροι» που πρότεινε την «ελληνική παιδεία» ή τα «κοινά ήθη των προγόνων» σαν συνεκτικό δεσμό των κατοίκων του Ελληνικού χώρου (Ισοκράτης- Ηρό-δοτος).

Συνεκτικός κοινωνικός δεσμός ενόσω ο μεσογειακός-ευρωπαϊκός κόσμος ήταν ενιαίος ήταν η ιδιότη-τα του Ρωμαίου πολίτη, ιδανικό στο οποίο έτειναν οι κοινωνικοπολιτικοί αγώνες στο πλαίσιο του αχανούς ρω-μαϊκού κράτους.

Από την στιγμή όμως της δημιουρ-γίας των «εθνικών» κρατών, όταν οι κοινωνικές ομάδες είχαν ν’ ανταγωνι-στούν πολλές ομοειδείς ομάδες εγκα-ταστημένες σε γειτονικές περιοχές, οι συνεκτικοί δεσμοί όφειλαν να γίνουν ισχυρότεροι, ώστε να εξοπλισθεί κάθε κράτος με συνεκτικότερη κοινωνία

και να είναι ισχυρότερο στον διεθνή ανταγωνισμό. Υπήρξε δηλαδή ανά-γκη για ισχυρές και σαφώς διακριτές «εθνικές» ιδεολογίες. Τα επί μέρους ιδεολογήματα ποικίλλουν ανάλογα με τα κοινά σημεία κάθε λαού, που χρη-σιμοποιήθηκαν για να σχηματίσουν ιδεολογία. Ανάλογα με τη φύση του κράτους αναδείχθηκαν και τα ιδεολο-γήματα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής π.χ. κρατική οντότητα που στους κόλπους της περιέλαβε λαούς ποικίλους με διαφορετικά πιστεύω, δεν ήταν δυνατό να χρησιμοποιήσει το ιδεολόγημα της κοινής καταγωγής. Αντίθετα προτάχθηκε η δυνατότητα συμβίωσης του ετερόκλητου πλήθους με την ανοχή της κάθε ιδιαιτερότητας, η οποία έπρεπε να γίνει αποδεκτή. Αυτό εξηγεί την έννοια της ελευθερί-ας σαν αξιακό πρόταγμα της αμερικά-νικης ιδεολογίας.

η περίπτωση του ελληνι-κού κράτους είναι τε-λείως διαφορετική. Εδώ είναι πρόσφορη η ανά-

δειξη άλλων ιδεολογικών προταγ-μάτων. Το μικρό μέγεθος του ελληνι-κού κράτους και ο αναγκαστικός δια-

χωρισμός των αλύτρωτων ελληνικών πληθυσμών επέτρεψε αφενός μεν την ανάδειξη της ομοιογένειας του πλη-θυσμού, η οποία εκφράζεται στις κοι-νές ρίζες, στο κοινό ιστορικό παρελ-θόν, στην κοινή- λίγο, πολύ- γλώσσα και θρησκεία και αφετέρου στην αξίω-ση ενσωμάτωσης των αλύτρωτων που έδωσε τροφή στο πρόταγμα της «Με-γάλης Ιδέας». Η βίαιη συνειδητοποί-ηση της οριστικής συντριβής της Με-γάλης Ιδέας με τα τραγικά γεγονότα της καταστροφής του 1922, ανάγκα-σε την ελληνική ιδεολογία να προσα-νατολισθεί σε μετριοπαθέστερες κο-ρώνες. Έτσι οι εδαφικές αξιώσεις πε-ριορίστηκαν σήμερα στην διεκδίκη-ση της βόρειας Ηπείρου – έννοια που κατασκευάστηκε για να εξυπηρετήσει το λανθάνον δυναμικό της εδαφικής επέκτασης, ενώ τονίστηκαν εξ αντα-νακλάσεως αξίες που η ανάδειξή τους δεν προϋποθέτει σύγκρουση. Τέτοιες αξίες είναι η κοινή ιστορία, η κοινή θρησκεία και η εξιδανίκευση των κοι-νωνικών δομών της αγροτικής ζωής π.χ. οι οικογενειακοί δεσμοί.

Η εξιδανίκευση και η ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων κάθε λαού μέσα στα όρια του εθνικού κράτους και η τοποθέτηση των ιδιαιτεροτήτων αυ-τών στο βάθρο των κοινωνικών αξιών σαν υλικών της κρατικής ιδεολογίας έχει και εξωτερικά γνωρίσματα εύ-κολα διακριτά για να είναι εύληπτα από τους κοινωνούς ανεξάρτητα από μορφωτικό επίπεδο. Τα γνωρίσμα-τα αυτά υλοποιούνται στα σύμβολα. Ένα τέτοιο σύμβολο είναι η σημαία. Το εξωτερικό αυτό γνώρισμα κάθε κράτους φορτίζεται συναισθηματι-κά με όλα τα στοιχεία της κρατικής ιδεολογίας και όλη την μυθολογία που χρειάζεται προκειμένου ακριβώς να λειτουργήσει σαν σύμβολο. Εξ ου και η ιερή συγκίνηση που αισθάνεται ή οφείλει να αισθάνεται κάθε μέλος της κοινωνίας μπροστά στη σημαία. Κάθε κοινωνός που αντικρίζει την ση-

“Η αγωνία της διατήρησης του εθνικού

κράτους «αλώβητου» στο πλαίσιο

της υπερκρατικής ένωσης έχει κατά τη γνώμη μου χαρακτηριστικά μάχης

οπισθοφυλακών μιας συντηρητικής νοοτροπίας. ”



μαία οφείλει να βιώνει το βάθος του κοινωνικού δεσμού που ενώνει το εθνικό κοινωνικό σύνολο και τονίζει την ιδιαιτερότητά του απέναντι στα γειτονικά και εξ ορισμού απειλητικά κοινωνικά σύνολα. Ο διαχωρισμός και η ενδιάθετη εχθρότητα είναι συστατι-κά στοιχεία της ύπαρξης των εθνικών κρατών και εκεί πάνω δομούν αυτά την ιδεολογία τους.

Η ενιαία Ευρώπη είτε υπό το πρί-σμα μιας Ομοσπονδιακής λογικής (όπως θέλουν να την βλέπουν οι θια-σώτες της Ευρώπης των πολιτών –ορ-γανωμένων σε λαούς- καταχρηστικά θα έλεγα «υπό μια αριστερή ματιά») είτε υπό το πρίσμα μιας διακυβερνητι-κής λογικής ή μιας λογικής της ενιαί-ας αγοράς (πάλι καταχρηστικά «υπό μια δεξιά σκοπιά»), έχει τα χαρακτη-ριστικά ενός νέου, πρωτοεμφανιζό-μενου ενωσιακού φαινομένου, ενός sui generis μορφώματος, «μετακρα-τικού» κατά τον Δ. Χρυσοχόου, που τείνει άλλοτε με γοργά και άλλοτε με βαρειά βήματα να καταλάβει ιστορι-κά τη θέση των σαφώς αποχωρούντων από το ιστορικό προσκήνιο και για 4 αιώνες κραταιών «εθνικών» κρατών. Η αγωνία της διατήρησης του εθνι-κού κράτους «αλώβητου» στο πλαί-σιο της υπερκρατικής ένωσης έχει κατά τη γνώμη μου χαρακτηριστικά μάχης οπισθοφυλακών μιας συντηρη-τικής νοοτροπίας. Η Ευρώπη άρχισε να ενώνεται σαν να υπαγορεύεται αυτό από ιστορική νομοτέλεια και η ολοκλήρωση της ενωσιακής πορείας θα γίνει (άγνωστο με ποια κατάληξη και άγνωστο πότε). Το ενωσιακό φαι-νόμενο υπαγορεύουν ιστορικές ανά-γκες και η πορεία φαίνεται να είναι μη αναστρέψιμη, ανεξάρτητα από τις ατομικές βουλήσεις των πολιτών. Το πρόβλημα είναι ποιο θα είναι το πρό-σωπο της Ενωμένης Ευρώπης. «Ποια Ευρώπη;» που σημαίνει ακριβώς αυτό: τι είδους ιδεολογία θα παράγει η Ένω-ση;

Είναι προφανές ότι η Ενιαία Ευρώπη σαν νέο μόρφω-μα κρατικό ή υπερκρατικό- εξαρτάται από το πώς βλέ-

πει κανείς το μέλλον της Ευρώπης– για να επιβιώσει σαν οντότητα χρειά-ζεται μια νέα ιδεολογία. Για να παρα-μείνει οντότητα ενιαία θα πρέπει να βρει τρόπους να κάνει τα μέλη της – και αναφέρομαι στους πολίτες της – να νοιώσουν ότι κοινά ιδανικά ενώ-νουν τις τύχες τους και την καθημερι-νή τους ύπαρξη και δράση στο πλαί-σιο του νέου κοινωνικοπολιτικού φο-ρέα. Άλλωστε η ΣυνθΕΕ ζητάει ευθέ-ως από τα πολιτικά κόμματα του Ευ-ρωπαϊκού Κοινοβουλίου να προάγουν την ευρωπαϊκή συνείδηση. Η σημερι-νή ιδεολογία που παράγουν τα εθνικά κράτη-μέλη είναι σαφώς απαγορευ-τική. Ενίοτε ενδεχομένως και ακόμη παραπέρα: είναι καθαρά αντιευρω-παϊκή.

Με τον τονισμό της ιδιαιτερότητας και την ανάδειξή της σαν υπέρτερη αξία, με την αναγωγή των γειτονικών ιδιαιτεροτήτων στην θέση επίβουλου ανταγωνιστή, η ιδέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορεί να πάει μακριά. Η επιδίωξη της δημιουργίας ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου στο πλαίσιο του οποίου θα σφυρηλατηθούν σχέσεις συνεργασίας και συνύπαρξης των διαφορών και θα τονίζονται τα κοινά στοιχεία των πολιτών, απαιτεί να δια-πλαστεί νέα ευρωπαϊκή συνείδηση και να προταχθούν νέες αξίες λανθάνου-σες ή ανύπαρκτες σήμερα. Παράλλη-λα θα πρέπει να υπάρξει πολιτική εξα-σθένισης των αξιών που μέχρι σήμερα αναδεικνύουν την διαφορά και την αντιπαλότητα. Η διατύπωση αυτής της πρότασης δείχνει από μόνη της πόσο δύσκολος είναι ο δρόμος για την κατάκτηση του ευρωπαϊκού στόχου. Κάθε τέτοια ιδέα είναι λίαν ευάλωτη σε πολεμική, είναι παρεξηγήσιμη. Δι-ότι εγείρει άμεσα τα αντανακλαστικά

της αμυντικής θέσης της προάσπισης των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών των κρατών, επισείει τον κίνδυνο εξαφάνι-σης των παραδοσιακών πολιτιστικών στοιχείων και επομένως καθίσταται ύποπτη. Η αμυντική στάση απέναντι στις ιστορικές νομοτέλειες δεν είναι όμως εποικοδομητική και ασφαλώς η συντηρητική πρακτική του υψώματος αναχωμάτων δεν θα έχει τύχη. Οι συ-ντηρητικές θέσεις κερδίζουν μάχες μα χάνουν τους πολέμους. Πρέπει κατά την άποψή μου να είμαστε θαρραλέοι και να παραδεχτούμε ότι η ευρωπαϊ-κή ενοποίηση έχει κόστος. Ναι, στην διαδρομή αυτή θα χαθούν πολιτιστι-κά στοιχεία. Δεν πρέπει να μας τρο-μάζει όμως αυτό. Ήδη η μίμηση του αμερικάνικου τρόπου ζωής σε όλα τα Ευρωπαϊκά κράτη έχει προξενήσει απείρως σημαντικότερη καταστροφή στοιχείων παράδοσης των πατρίδων μας χωρίς τις συνέπειες που προλέ-γουν οι εθναμύντορες.

Ο βαθμός όμως της υπο-χώρησης των ιδιαιτερο-τήτων θα εξαρτηθεί από το είδος και το βάθος

της ενοποίησης. Στον βαθμό που το ενωσιακό φαινόμενο τείνει να γίνε-ται συγκεντρωτικότερο και αποβλέ-πει στην δημιουργία ενός είδους Ομό-σπονδου κράτους, θα υποχωρούν οι εθνικές ιδιαιτερότητες. Αντίθετα εάν η ενωσιακή πορεία τείνει να λάβει χαρακτηριστικά συμπολιτείας, αφή-νεται έδαφος για την επιβίωση ιδιαί-τερων πολιτιστικών στοιχείων. Επει-δή η ενωσιακή διαδρομή έχει να συ-γκεράσει διαφορετικές νοοτροπίες και να συνθέσει διαμετρικά αντίθε-τες πρακτικές και αποκλίνουσες δυ-νάμεις, πιθανότερο σήμερα εμφανίζε-ται το ενδεχόμενο του σχηματισμού της συμπολιτείας. Θα απομείνει δηλα-δή χώρος για την ύπαρξη και δραστη-ριοποίηση των κρατών-μελών και συ-νεπώς θα έχουμε μια Ευρώπη εμπλου-



τισμένη με πολιτιστικές ιδιαιτερότη-τες, πράγμα που θα την κάνει άλλω-στε και πιο συναρπαστική. Το βάθος της ένωσης όμως δεν αρκεί. Ο πολιτι-στικός πλουραλισμός εξαρτάται κυρί-ως από το είδος της ένωσης. Και τούτο διότι υπάρχουν δυνάμεις που αντιμά-χονται τις πολιτιστικές διαφορές. Κυ-ριότατη τέτοια δύναμη είναι η λογική της αγοράς. Η επεκτατική δύναμη της αγοράς απαιτεί ομοιογενές αγοραστι-κό κοινό. Όσο περισσότερο ομοιογε-νές γίνεται το αγοραστικό κοινό, τόσο επιτυχέστερα εφαρμόζονται οι νόμοι της αγοράς. Οι επιμέρους ιδιαιτερό-τητες ενδέχεται να αποτελέσουν μη υπολογίσιμες παραμέτρους, οι οποί-ες με την σειρά τους θα ορθώσουν εμπόδια στην επιβολή των νόμων της αγοράς. Είναι π.χ. ευκολότερα προ-σβάσιμο το αγοραστικό κοινό εάν μι-λάει μία μόνον γλώσσα ή είναι επικίν-δυνη η κυκλοφορία προϊόντος όταν η λογική της χρήσης του έρχεται αντι-μέτωπη με ηθικές ή άλλου είδους πο-λιτισμικές απαγορεύσεις. Το αντίθετο θα συμβεί εάν το ενωσιακό φαινόμε-νο προχωρήσει λαμβάνοντας υπόψη του παραμέτρους άσχετες με την επί-τευξη άμεσου κέρδους αλλά συμβατές με την διατήρηση αξιών που προσφέ-ρουν ποιότητα στην πολιτική, κοινω-νική, οικονομική και καθημερινή ζωή των πολιτών.

Είναι λοιπόν φανερό ότι η επιβίω-ση των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων και συνεπώς ο πλουραλισμός ιδεών εξαρτάται άμεσα από την επιλογή ανάμεσα στην Ευρώπη της αγοράς ή την Ευρώπη των πολιτών. Έχει καίρια σημασία για την υπό διαμόρφωση ιδεολογία το να προτάξει αυτή την εξιδανίκευση του πλουραλισμού ιδε-ών, δηλαδή την ιδέα της ελευθερίας της σκέψης. Διότι μια τέτοια επιλογή θα δημιουργήσει πιέσεις για την δη-μιουργία πολυπολιτισμικής Ευρώπης. Αλλά και αντίστροφα: εάν επιλεγεί το μοντέλο της Ενωμένης Ευρώπης σαν

μια καταρχήν ευκαιρία επέκτασης της αγοράς, ο αυριανός Ευρωπαίος θα εμπνέεται από τον καταναλωτισμό και θα μάθει να μην θεωρεί πρώτιστη αξία τον σεβασμό των ιδιαιτεροτήτων. Μια ιδεολογία με παρόμοιο περιεχόμενο μπορεί με την σειρά της να επιτρέψει ανάπτυξη φαινομένων αυταρχισμού ή φασισμού.

Οι αξίες, που θα προτα-χθούν σαν κυρίαρχα ιδε-ολογικά στοιχεία, δεν θα απέχουν ασφαλώς από

το ήδη ευρωπαϊκό κεκτημένο στον ευρωπαϊκό αξιακό κόσμο. Έτσι δε θα πρέπει να είναι ξένες προς την ευρω-παϊκή ιδεολογία οι ανθρωπιστικές και οι κοινωνικές αξίες. Η ιδεολογία πρέ-πει να εναρμονίζεται με την αενάως εξελισσόμενη κοινωνική πραγματι-κότητα. Η κοινωνική πραγματικότη-τα όμως στην Ευρώπη που τόσο πλη-γώθηκε μέχρι να ενωθεί πρέπει να έχει επικεφαλής της ιδεολογίας της πρώ-τιστα την αξία της ανοχής. Η ιστορι-κή πορεία των εθνικών κρατών υπήρ-ξε ένα σχεδόν συνεχές αιματοκύλισμα και μετέβαλε την ευρωπαϊκή γή σε το-πίο ολέθρου ακριβώς γιατί έλειψε η

ανοχή. Η ευρωπαϊκή ομοψυχία αντί-θετα οφείλει να στηρίζεται στην ανο-χή. Ανοχή σε κάθε μορφής ιδιαιτερό-τητα: πολιτική, φυλετική, θρησκευτι-κή, σεξουαλική, ανοχή στον διαφορε-τικό τρόπο ζωής και σκέψης. Λαοί επί χρόνια διαιρεμένοι και δασκαλεμένοι να υπερέχουν δεν μπορούν να συμβι-ώσουν και να συνεργαστούν αν δεν μάθουν, αν δεν τους γίνει συνείδηση, να ανέχονται και να προσπαθούν να καταλάβουν τον διπλανό τους. Με τέ-τοια προμετωπίδα της η Ευρωπαϊκή Ιδεολογία, μια ιδεολογία με κεντρικό πυρήνα την ανοχή, θα ανταποκρίνε-ται άξια στην ιδεολογία της Ευρωπα-ϊκής Συμπολιτείας, όπως την προτεί-νει ο σπουδαίος Δημήτρης Τσάτσος. Η όποια συμβολή μου στην συζήτη-ση δεν μπορεί να αποφύγει ένα καυ-τό για το καθημάς θέμα. Είναι λογικό να αποτελεί αξιακό πρότυπο της ευ-ρωπαϊκής ιδεολογίας η ανεξιθρησκία. Αυτό θεωρητικά είναι αποδεκτό από όλους τους Έλληνες. Θα είναι όμως δύσκολο για εμάς να απεμπολήσου-με την συναισθηματικά φορτισμέ-νη στάση μας απέναντι στην Ορθο-δοξία. Αλλά ιδεολογία δεν αποτελεί η θεωρητική μόνον παραδοχή φιλε-λεύθερων αξιών. Ιδεολογία στον χώρο της θρησκείας σημαίνει ότι η αξία της πίστης του άλλου γίνεται συναισθη-ματικό βίωμα. Όπως τοποθετούμα-στε σήμερα συναισθηματικά απένα-ντι στην Ορθοδοξία, παρόμοια συ-ναισθηματική άποψη θα πρέπει να αποκτήσουμε και για την θρησκευτι-κή θέση του διπλανού μας απέναντι σε άλλο δόγμα. Στον βαθμό δηλαδή που πληγώνεται ο συναισθηματικός μας κόσμος όταν προσβάλλονται θέ-σεις της Ορθοδοξίας, θα πληγώνεται και όταν βάλλονται θέσεις των άλλων δογμάτων. Μόνο τότε η ανεξιθρησκία από θεωρητική στάση γίνεται ιδεολο-γία. Το πόσο δύσκολο είναι αυτό δεί-χνει και το μέτρο δυσκολίας του εγ-χειρήματος.

“Η ιστορική πορεία των εθνικών κρατών υπήρξε

ένα σχεδόν συνεχές αιματοκύλισμα και μετέβαλε

την ευρωπαϊκή γη σε τοπίο ολέθρου

ακριβώς γιατί έλειψε η ανοχή.

Η ευρωπαϊκή ομοψυχία αντίθετα οφείλει

να στηρίζεται στην ανοχή. ”



Η Ευρώπη έως σήμερα

η λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πόλεμου έμεινε ανεξίτηλη στη μνήμη των λαών ως ο πιο καταστρεπτικός πόλε-

μος που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα με απώλειες τόσο σε κοινωνικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Η απάντηση των λαών της Ηπείρου στα ερείπια που άφησε ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος και στη διαίρεση της Ευρώπης υπό το φά-σμα του ανταγωνισμού μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, ήταν η δημιουργία ενός θεσμικά ενιαίου χώρου που διασφαλί-ζει μέσω της συνεργασίας των κρατών, την ευημερία ,την δημοκρατία και ειρή-νη μεταξύ των λαών. Πάνω σε αυτές τις αξίες στηρίχτηκε και το όραμα των τότε ηγετών για μια ενωμένη Ευρώπη.

Σήμερα που η πολιτική συγκυρία καθώς και παγκόσμιες εξελίξεις είναι τέτοιες, βρίσκουν έδαφος να αναπτυ-χθούν ερωτήματα. Όπως για παράδειγ-μα ερωτήματα για την οργάνωση του πολιτικού γενικά, καθώς και τον τρόπο λήψης των αποφάσεων πάνω στα σύγ-χρονα προβλήματα, που οι διαστάσεις τους είναι τέτοιες που ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα. Και όπως η εμπειρία καταδεικνύει η λύση τους μπορεί να εξασφαλιστεί μέσω της ευρύτερης συ-νεργασίας των κρατών.

Με αφορμή τον εορτασμό από τη συμπλήρωση πενήντα ετών από την γέννηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πέρα των ανωτέρων ερωτημάτων, γεννιού-νται και μια σειρά από άλλα ειδικότερα ερωτήματα .Όπως ποιο είναι το μέλλον της Ευρώπης, ποιο ρόλο καλείται να διαδραματίσει η ίδια στο παγκόσμιο

περιβάλλον σήμερα, πόση Ευρώπη θέλουμε, αλλά και τι Ευρώπη θέλουμε. Μιας και που παρόλο την κοινά παρα-δεδεγμένη πετυχημένη πορεία της και τα πολλαπλά οφέλη που είχε για τους λαούς της, δεν κατέστη δυνατό να επι-λύσει κάποιες από τις εν γένει αδυναμί-ες της. Αδυναμίες που τα σημάδια της φάνηκαν σε μια σειρά από γεγονότα όπως την κρίση που προκάλεσε στους κόλπους της ο πόλεμος στο Ιράκ και με αποκορύφωμα φυσικά την άρνηση για την κύρωση της ψήφισής της συνθήκης για το ευρωπαϊκό σύνταγμα.

Τι Ευρώπη θέλουμε

Παρότι κατά τον μισό αιώνα του βίου της η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κατά κανόνα επιδιώξει

την ισοτιμία και την ομοιομορφία στην μεταχείριση των κρατών-μελών της, οι καινούργιες προοπτικές, καθώς και η δυνατότητα επέκτασης της μέσω και των μελλοντικών διευρύνσεων της δημι-ουργούν δυσκολίες που συνδέονται με τη βιωσιμότητα της, την απορροφητικό-τητα της, αλλά και τη δημιουργικότητα της. Όπως είδαμε και από την ιστορική μας αναφορά οι πρωτεργάτες της ένω-σης με τη δημιουργία της ΕΚΑΧ έβαλαν πρωτίστως τα θεμέλια για την ίδρυση μιας οικονομικής ένωσης για την ανά-πτυξη και οικοδόμηση της Ευρωπαϊκής Ηπείρου και όχι μιας πολιτικής ένωσης και αυτό είναι που κατά βάση στοιχειο-θετεί μια από τις εν γενεί αδυναμίες της. Καθώς και οι ανάγκες, αλλά και οι συν-θήκες δεν ήταν ώριμες για την περαιτέ-ρω παραχώρηση αρμοδιοτήτων (δηλα-δή άσκηση εξουσίας σε τομείς που ως τώρα παραδοσιακά ασκούσαν τα εθνι-κά κράτη). Αυτό γιατί ,όταν ξεκίνησε η

διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, δεν υπήρχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα δημοκρατικά της εχέγγυα, με την ευρω-παϊκή κοινότητα να βασίζεται στην επο-νομαζόμενη «συγκαταβατική συναίνε-ση» δηλαδή τη σιωπηρή συμφωνία των πολιτών στις ευρωπαϊκές επιλογές των εθνικών ηγεσιών.(1) Με αποτέλεσμα η νομιμοποίηση της κοινότητας να προ-ερχόταν ως επιβράβευση για τους τα-χύτατους ρυθμούς μεγέθυνσης και ανά-πτυξης που επιτυγχάνονταν στο οικο-νομικό κυρίως επίπεδο. Γι΄ αυτό η Ένω-ση αποτελεί ένα υβριδικό μόρφωμα(2) που περιλαμβάνει στοιχεία τόσο υπε-ρεθνικού, όσο διακυβερνητικού οργα-νισμού σε ό,τι αφορά τον τρόπο λήψης των αποφάσεων.

Με αποτέλεσμα να υπάρχουν αρ-μοδιότητες που ανήκουν στον κοινοτι-κό τομέα δηλ. τομείς δραστηριότητας όπου τα κράτη-μέλη έχουν αποφασίσει να εκχωρήσουν την κυριαρχία τους και να αναθέσουν εξουσίες λήψης αποφά-σεων στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα (π.χ την άσκηση της οικονομικής και δημοσιονομικής πολιτικής από την Ευ-ρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα). Ο τομέας αυτός αποτελεί τον «πρώτο πυλώνα» της ευρωπαϊκής ένωσης-υπερεθνικό χαρακτηριστικό. Στο πλαίσιο της απο-καλούμενης «διακυβερνητικής συνερ-γασίας» τα κράτη-μέλη σε ένα μεγάλο αριθμό τομέων δεν έχουν εκχωρήσει τις εξουσίες τους, άλλα απλά συνερ-γάζονται αποτελώντας τον «δεύτερο» και τον «τρίτο πυλώνα» (εδώ ανήκουν ενδεικτικά η ΚΕΠΠΑ, η Αστική και Δι-καστική συνεργασία σε ποινικές υποθέ-σεις που ασκούνται από το Συμβούλιο). Από τα ανωτέρω συνάγεται ότι η κοινο-τική μέθοδος που ακολουθείται παρου-

Ο ρόλος της Ευρώπης στο παγκόσμιο περιβάλλοντης Εβίτας Τεσσερομάτη, μεταπτυχιακής φοιτήτριας

στο «Marketing και επικοινωνία με νέες τεχνολογίες» (ΑΣΟΕΕ)



σιάζει στοιχεία συνομοσπονδίας, δηλα-δή τη συνένωση μεταξύ διαφορετικών πολιτικών οργανωμένων κρατών, χωρίς αυτά να χάνουν την εθνική τους ταυ-τότητα ή κυριαρχία. Όμως μια τέτοια παραδοχή συνιστά μια ένωση κρατών και άρα αντίκειται στις ιδρυτικές της συνθήκες και ευρύτερο όραμα για μια ένωση λαών.

Με αφετηρία τα αρνητικά αποτελέ-σματα σε Γαλλία και Ολλανδία για την κύρωση της Συνταγματικής Συνθήκης η Ευρώπη βρίσκεται σε μία περίοδο προβληματισμού για τη σύνταξη ενός οδικού χάρτη που άφορα το μέλλον της αλλά και τα μετέπειτα βήματα της. Φέρνοντας στο προσκήνιο προτάσεις και συζητήσεις για μορφές που στηρί-ζονται στην λογική της Διαφοροποιη-μένης Ολοκλήρωσης και προκαλούν ενδιαφέρον. Άλλες φορές εμπλουτίζο-ντας τη συζήτηση και άλλες φόρες προ-καλώντας μάλλον, θα λέγαμε, σύγχυση στο ήδη ασαφές τοπίο που έχει δημι-ουργηθεί.

Η Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων:

η μέθοδος της σταδιακής επί-τευξης των στόχων της ολο-κλήρωσης από όλα τα κράτη

ήταν ταυτόχρονα αποτελεσματική όσο καιρό η ολοκλήρωση αφορούσε σε ένα ομογενές σύνολο. Η αυξανόμενη ετε-ρογένεια της κοινότητας ως αποτέλε-σμα των διευρύνσεων κατέστησε ανα-γκαία την προσαρμογή της κοινοτικής μεθόδου ολοκλήρωσης σε τρόπους, ώστε τα κράτη που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να προχωρούν με τους ρυθ-μούς της πλειοψηφίας να μην εμπο-δίζουν την πρόοδο της ολοκλήρωσης. Η θέση αυτή, αν και εκ πρώτης όψε-ως εμφανίζεται φιλική προς την ολο-κλήρωση εμπεριέχει κινδύνους από-ολοκλήρωσης. Η άκριτη αποδοχή της θα οδηγούσε σ’ ένα πολλαπλασιασμό των ειδικών καθεστώτων και εξαιρέσε-ων ο οποίος θα αποδυνάμωνε ένα από

τα θεμέλια της ολοκλήρωσης που είναι η κοινότητα δικαίου. Η συζήτηση για τις πολλαπλές ταχύτητες άρχισε μετά την πρώτη διεύρυνση το 1973. Η αρχι-κή τοποθέτηση υπέρ της διαφοροποιη-μένης ολοκλήρωσης διατυπώθηκε από τον Βέλγο Πρωθυπουργό tindemans στην Έκθεση για την Ευρωπαϊκή Ένω-ση που υπέβαλε το 1975 στο Ευρωπα-ϊκό Κοινοβούλιο και συνοψίζεται στη φράση «όσες χώρες μπορούν, προχω-ρούν και οι υπόλοιπες ακολουθούν μό-λις το επιτρέψουν οι συνθήκες». Η θέση αυτή αφήνει απλώς περιθώρια για προ-σωρινές παρεκκλίσεις λόγω αδυναμίας συμμετοχής σε συγκεκριμένες πολιτι-κές, όπως π.χ το Ευρωπαϊκό Νομισμα-τικό Σύστημα (ΕΝΣ) που υπήρξε ο προ-πομπός της ΟΝΕ.(3)

Η Ευρώπη της μεταβλητής γεωμετρίας ή Ευρώπη ‘a la carte :

ςύμφωνα με τη βρετανική αντί-ληψη, η οποία θεμελιώθηκε επι-στημονικά από τον taylor μετά

την ένταξη της Βρετανίας στην κοινό-τητα, διαπιστώνεται πως δεν υπάρχει συναντίληψη μεταξύ των κρατών με-λών και πρέπει τα κράτη που το επιθυ-μούν να είναι ελεύθερα ν’ αναπτύξουν συνεργασίες εντός ή και εκτός του κοι-νοτικού θεσμικού πλαισίου. Όπως πα-ραδείγματος χάρη, το Συμβούλιο των σκανδιναβικών χωρών το όποιο δε συ-γκεντρώνει νομοθετικό μηχανισμό .Όμως εάν υιοθετήσουμε μια τέτοια πρόταση για την από εδώ και πέρα πο-ρεία της Ευρώπης θα οδηγηθούμε στο να αποδυναμώσουμε τον στόχο της ενοποίησης.(4)

Η Ευρώπη του σκληρού πυρήνα και η Ευρώπη της εμπροσθοφυλακής:

Αντίθετος προς τις βρετανικές προθέσεις ήταν οπωσδήπο-τε ο σκοπός των θεωρητικών

του γερμανικού Χριστιανοδημοκρατι-

κού Κόμματος, όταν τον Σεπτέμβριο του 1994 διαμόρφωσαν την πρόταση τους για την Ευρώπη του σκληρού πυ-ρήνα (kerneuropa). Σύμφωνα με αυτήν την πρόταση ή Ένωση πρέπει να δεχτεί το ταχύτερο στους κόλπους της τις χώ-ρες τις ΚΑΕ.(5)

Ταυτόχρονα όμως, πρέπει να προ-ωθηθεί η εμβάθυνση της ολοκλήρωσης με τις χώρες που είναι σε θέση και επιθυ-μούν να συμμετάσχουν στο εγχείρημα. Το 1994 κάνεις δεν είχε πιστέψει ότι στο ενιαίο νόμισμα θα συμμετείχαν τελικά ένδεκα χώρες και η πρόταση κατονό-μασε πέντε χώρες κατάλληλες να συ-ναποτελέσουν τον σκληρό πυρήνα της ευρωπαϊκής ομοσπονδίας. Στην ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ του Βερολίνου στις 12 Μαΐου 2000,ο υπουρ-γός Εξωτερικών της Γερμανίας, Φίσερ, τροποποίησε την πιο πάνω πρόταση. Αναφερόμενος στην ανάγκη δημιουρ-γίας μιας εμπροσθοφυλακής ή ενός «κέντρου βάρους» διευκρινίζοντας ότι αυτό θα περιλαμβάνει λίγα κράτη μέλη πιστά στα ιδανικά της Ενωμένης Ευρώπης και τα οποία θα είναι σε θέση να προωθήσουν την ευρωπαϊκή ολο-κλήρωση. Ο Φίσερ άφηνε αναπάντητα δύο καίρια ερωτήματα: αφ’ ενός ποιος θα συμμετάσχει στο εγχείρημα και αφ’ ετέρου αν το προαναφερόμενο κέντρο βάρους θα δημιουργηθεί εντός ή εκτός του πλαισίου των Συνθηκών .Στο ζήτη-μα πάντως της Συμμετοχής τόνισε ότι κανένα σχέδιο για την Ευρώπη δε θα επιτευχθεί χωρίς τη στενή συνεργασία μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας . Ανέφερε εξάλλου ως ενδεχόμενο τη συμμετοχή στο εγχείρημα των χωρών που συμμε-τέχουν στην ΟΝΕ, τονίζοντας όμως ότι η εμπροσθοφυλακή δεν πρέπει να εί-ναι κλειστή. (6)

Η Ευρώπη των ομόκεντρων κύκλων:

Μέχρι τώρα οι προτάσεις για διαφοροποιημένη ολοκλή-ρωση που παρουσιάσαμε δι-

αφοροποιούνται στα έξης δύο σημεία :



η μεν βρετανική εκδοχή συνεπαγόταν την επιλεκτική συμμετοχή των κρα-τών-μελών στις ευρωπαϊκές πολιτικές , εντός του θεσμικού πλαισίου της Ένω-σης, ενώ η γερμανική εκδοχή συνεπα-γόταν τη δημιουργία θεσμικού πλαισί-ου στενότερου από αυτού της Ένωσης (7). Κάτι τέτοιο όμως κατά την άποψη μας θα καταστήσει την Ένωση ένα χώρο όπου θα μπορούν να ενισχύονται κάθε είδους ηγεμονίες (οικονομικές ή πολι-τικές) έναντι των μικρότερων χώρων και άρα περιθωριοποίηση των δεύτε-ρων μέσα από θεσμοποιούμενους μη-χανισμούς αυτήν την φόρα.

Σύμφωνα τώρα με μια τρίτη αντί-ληψη, γνωστή και ως «Ευρώπη των Ομοκέντρων Κύκλων» , μπορούν να γίνουν δεκτές εξαιρέσεις από ορισμέ-νες πολιτικές υπό τον όρο ότι η Ευρω-παϊκή Ένωση θα βρίσκεται στο κέντρο της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής και θα εποπτεύει όλες τις επιμέρους συνεργα-σίες. Η αντίληψη για την Ευρώπη των ομοκέντρων κύκλών πιστώνεται στον πρώην Πρόεδρο της Επιτροπής Ντελόρ και αποτέλεσε τη βάση των μεταγενέ-στερων διατάξεων των συνθηκών για την ενισχυμένη συνεργασία (αναφέρο-μαι στη Συνθήκη της Νίκαιας). Η άπο-ψη αυτή διασφαλίζει την ενότητα του θεσμικού πλαισίου, αλλά επιτρέπει τον πολλαπλασιασμό των διαφοροποιήσε-ων στο χώρο εφαρμογής των συνθηκών και μπορεί να οδηγήσει στον κατακερ-ματισμό των πολιτικών της Ένωσης.

Από την άλλη πλευρά όμως είναι προφανές πως η θέσπιση ανυπέρβλη-των εμποδίων στις ενισχυμένες συνερ-γασίες εντός του πλαισίου της Ένωσης μπορεί να οδηγήσει τα ενδιαφερόμενα κράτη να καταφύγουν σε συνεργασίες εκτός αυτού του πλαισίου.(8)

Εμβαθύνοντας θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι με τις επερχόμενες διευρύνσεις ,η ανάγκη προσφυγής στις ενισχυμένες συνεργασίες ενδέχεται να καταστεί απαραίτητη έτσι ώστε να μην είναι όλοι υποχρεωμένοι να προχωρούν

με το ρυθμό των βραδύτερων.Ενδεικτικά και συνοψίζοντας θα λέ-

γαμε ότι στα υπέρ της ευελιξίας είναι ότι οι αποφάσεις μπορούν να λαμβάνονται με ευχέρεια σε μια διευρυμένη Ευρώπη δεδομένου ότι πολλά κράτη θα μπορούν να προχωρούν χωρίς να εμποδίζονται από κάποια άλλα. Με τον τρόπο αυτό επιτρέπεται η διατήρηση της δυναμι-κής της ευρωπαϊκής οικοδόμησης, ενώ τα κράτη αποτρέπονται να αναπτύξουν συνεργασίες έκτος πλαισίου της Συν-θήκης. Όμως η ενισχυμένη συνεργασία πρέπει να εφαρμοσθεί υπό την προϋ-πόθεση ότι η δεύτερη ομάδα κρατών συμφωνεί να ενωθεί το συντομότερο με την πρώτη ομάδα. Πρέπει δηλαδή να είναι μια βραχυπρόθεσμη εναλλακτι-κή λύση προκειμένου σε πρώτη φάση η διεύρυνση της Ένωσης να μην καθυστε-ρεί το σύνολο των κρατών εκείνων που θέλουν να προχωρήσουν με πιο γρήγο-ρους ρυθμούς (φόβος μπλοκαρίσματος μετά τη διεύρυνση που θα έχει ως απο-τέλεσμα μια μη ανταγωνιστική Ευρώπη έναντι των Η.Π.Α).(9) Αυτή η ενισχυμένη συνεργασία πρέπει να αποσκοπεί σε μια μεγαλύτερη πολιτική ολοκλήρωση υπό την προοπτική μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης. Στον αντίποδα θα μπορούσα-με να πούμε ότι η ευελιξία και οι μορφές ενισχυμένης συνεργασίας εκλαμβάνο-νται ως ένα μέσο αποκλεισμού ή ως μια μέθοδος αντίθετη με τις ιδρυτικές αρχές της κοινότητας που αποδυναμώνει την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών και διαβρώνει τη θεσμική ενότητα της Ένωσης. Υπάρχει φόβος ότι η Ευρώπη θα τεθεί υπό την προεδρία διευθυντηρί-ου κρατών. Οι πολίτες της κρατών του Νότου εκφράζουν ειδικότερα τον φόβο ότι θα αμβλυνθούν οι διαφορές μεταξύ των προηγμένων και λιγότερο ανεπτυγ-μένων κρατών της Ευρώπης. Προβάλλε-ται έτσι ένας ριζοσπαστικός ισχυρισμός κατά της Ευρώπης “a la carte”, θεωρώ-ντας ότι τα κράτη-μέλη που αντιτίθενται στις σημαντικές πτυχές της κοινοτικής πολιτικής πρέπει να αποχωρήσουν ολο-

κληρωτικά από την Ε.Ε.Η άποψη μας είναι σύμφωνη με αυ-

τήν των Nelen, Alexander και Stubb οι οποίοι υποστηρίζουν ότι για να μπορέ-σει ή Ένωση να διατηρήσει την ικανό-τητα της για δράση , οι προσεγγίσεις της μεταβλητής γεωμετρίας και των πολλών ταχυτήτων , έπρεπε να εντα-χθούν στο θεσμικό πλαίσιο της Ε.Ε και να υιοθετηθούν από κάποιες συνθήκες, παρά τις όποιες νομικές και πρακτικές δυσκολίες , διαφορετικά είναι βέβαιο ότι η Ε.Ε θα οδηγηθεί σε μια Ευρώπη “a la carte” εξαιτίας των πολλών προ-κλήσεων που έχει να αντιμετωπίσει. Ακόμα και να δημιουργηθεί ο περίφη-μος σκληρός πυρήνας, σκοπός αυτού πρέπει να είναι να δώσει στην Ένωση τη δυνατότητα να αναπτύξει ένα δυνατό κέντρο που να αντιμετωπίσει τις φυ-γόκεντρες δυνάμεις της διευρύνσεως.(10) Οι χώρες πρέπει να πείσουν όλα τα κράτη-μέλη για την πρόθεσή τους, να τους συμπεριλάβουν, μόλις ξεπεράσουν τα τυχόν προβλήματά τους. Ο σχηματι-σμός του πυρήνα δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά ένα μέσο αντιμετώπισης των δυο αντιφατικών στόχων της εμβάθυνσης και της διεύρυνσης.

Προσωπική μας εκτίμηση είναι ότι εάν οι ενισχυμένες συνεργασίες καθιε-ρωθούν δεν έχει κυριαρχική σημασία. Αυτό που θα καθορίσει την μορφή της Ε.Ε. είναι η θέληση των Ευρωπαίων ηγετών αλλά και των λαών.

Οι ενισχυμένες συνεργασίες προά-γουν τη μετεξέλιξη της Ένωσης στη βάση που ενόψει της διεύρυνσης και των μεγά-λων διαφορών σε επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης, η δυνατότητα δημιουργίας μιας τέτοιας συνεργασίας μεταξύ mini-mum οκτώ κρατών (πιθανότερο είναι να δούμε ενισχυμένες συνεργασίες μεταξύ 12 κρατών του ευρώ), υποχρεώνει τις άλ-λες χώρες να κάνουν μεγαλύτερες προ-σπάθειες και ίσως άλματα προκειμένου να μπορέσουν να συμμετάσχουν στην ενισχυμένη συνεργασία.(11)

Ένα πιθανό σενάριο θα μπορούσε



να είναι το εξής : να έχουμε μια διευ-ρυμένη ένωση η οποία θα δομείται από ομόκεντρους κύκλους, όπου στο εσω-τερικό θα υπάρχει ο πιο σκληρός πυ-ρήνας κρατών. Ο πυρήνας αυτών των κρατών θα είναι ιδιαίτερα δυνατός και ομοσπονδιακά δομημένος με μια εσω-τερική κλειστή αγορά, ένα κοινό νόμι-σμα. Θα είναι μια πολιτική ένωση με μια κυβέρνηση για την οικονομική πολιτι-κή.(12) Κατ’ αυτόν τον τρόπο σταδιακά θα μπορέσουμε να οδηγηθούμε σε μία ομοσπονδιακή λύση που θα σχηματο-ποιήσει ένα νέο κράτος, το Ευρωπαϊκό Ομοσπονδιακό κράτος, προσδίνοντας έτσι στην έως σήμερα Ε.Ε κύρος και δυ-ναμική καθιστώντας αξιότιμο παίχτη και δυνατή να αναλάβει ένα κυρίαρχο και εξισορροπητικό ρόλο στο παγκό-σμιο περιβάλλον.

Αντί επιλόγου

η ενωμένη Ευρώπη επέδειξε ως σήμερα μια αξιόλογη πο-ρεία και επιτεύγματα. Αυτήν

τη στιγμή όμως βρίσκεται σε μια αρκε-τά κρίσιμη καμπή για την ίδια γι’ αυτό οι ηγέτες της πρέπει και οφείλουν στο πλαίσιο του διαλόγου που έχει ξεκινή-σει, να αναλάβουν ώριμες πρωτοβου-λίες και όχι λύσεις, που θα έχουν σκο-πό την εκτόνωση της κρίσης. Οι πρωτο-βουλίες που θα αναληφθούν θα πρέπει να διαγράφουν και να εξασφαλίζουν την μελλοντική της πορεία στρατηγι-κά ως ένας παγκόσμιος παίκτης που θα ηγείται των εξελίξεων και θα αποτελεί έναν πόλο ειρήνης και ανάπτυξης.

Διαφορετικά φοβούμαι ότι και πάλι θα οδηγηθούμε σε δράσεις βραχύβιας λογικής με τα γνωστά αποτελέσματα. Καθώς η συζήτηση για το μέλλον της θα εκληφθεί ως μία ακόμη υπόθεση εργασίας, χωρίς να προσθέτει κάτι και-νούργιο και ο διάλογος αυτός θα κα-ταλήξει σε ένα φρικτό και άνευ ουσίας μονόλογο. Με μετάθεση της λύσης σε μια καινούργια τελικά περίοδο προ-βληματισμού.

Η κρίση των εθνικών ταυτο-τήτων και η παγκοσμιοποίηση και οι συνέπειες για την Ενω-μένη Ευρώπη

η τελευταία φάση της παγκοσμι-οποίησης σχετίζεται άμεσα με «κρίση των ταυτο τή των», που

θεωρείται από πολλούς ως μια διαδικα-σία που λαμβάνει μέρος στις μέ ρες μας και σχετίζεται με την ευρύτερη αλλα-γή και αποδιοργάνωση των «παλαιών ταυτοτήτων» στις σύγ χρονες κοινωνί-ες. Ιδιαίτερα οι εθνικές - πολιτιστικές ταυτότη τες σήμερα επηρεάζονται ή κα-τακερματίζο νται στα πολιτιστικά πεδία της τάξης, των φυλών, των εθνοτήτων. Οι εθνικές ταυτότητες που ήταν κάποτε κεντρικές, είχαν συ νοχή και ήταν ακέ-ραιες, σήμερα αποδιαρ θρώνονται από τις διαδικασίες της παγκο σμιοποίησης. Είναι συνεπώς ορατό ότι αυτοί οι μετα-σχηματισμοί υπονομεύουν και μεταβάλ-λουν τις προσωπικές ταυτότητες μας, υποσκά πτοντας την αίσθηση του εαυ-τού μας ως ολοκληρωμένου υποκειμέ-νου. Έτσι βρισκόμαστε μπροστά σε μια αποδι οργάνωση του ατόμου, καθώς εκτοπίζεται από τον κοινωνικό και πο-λιτιστικό του κό σμο.

Σε αυτή την κρίση η Ενωμένη Ευρώ-πη καλείται να πάρει θέση. Δηλαδή, αυτό που αποτελεί το μείζον θέμα της Ευρω-παϊκής Ένωσης σήμερα, είναι ο επανα-προσδιορισμός αυ τού που ονομάζουμε Ευρωπαϊκή Ταυτότητα, με άλλα λόγια

η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να είναι η ανάκλαση της Ευρωπαϊκής Ταυτότητας. Τουτέστιν μια νέα διάρθρωση, που θα βα σίζεται σε ένα ευρύ φάσμα στόχων με βασική προτεραιότητα την ευρωπαϊκή ενσωμάτωση, τον επαναπροσδιορισμό και την ταυτοποίηση του «ευρωπαϊκού εαυτού», του ήθους και ύφους της Ενω-μένης Ευρώπης.

Σύνδεση πολιτικήςκαι κοινωνίας πολιτών, η λύση στην κρίση της ένωσης

η κρίση που μαστίζει την Ένωση, οφείλεται όπως όλα δείχνουν στο γεγονός ότι η Ευρώπη βα-

σίζεται στις αξίες του μεγάλου οικονο-μικού κέρδους, παρεκκλίνοντας από τις σταθερές αξίες που συνθέτουν αυτό που αποκαλούμε ευρωπαϊκό πολιτισμό. Σε αυτές τις θεμελιακές αρχές θα βασισθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση για να ξεπεράσει τη σημερινή βαθειά κρίση και περισυλλο-γή. Το πλεονέκτημα για να ξεπεράσει η Ένωση την κρίση βρίσκεται στον ευρω-παϊκό πολιτισμό εν γένει. Με κλειδί τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, θα υπάρξει ο συν-δυασμός της παράδοσης με την νεωτε-ρικότητα, ομογενοποιώντας την ασυμ-μετρία που χα ρακτηρίζει την Ένωση, εξάλλου η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υπήρ-ξε ποτέ μια στρατιωτική δύ ναμη, αυτό που την έκανε και την κάνει ισχυρή στο παγκόσμιο στερέωμα είναι οι αξίες της και η εφαρμογή τους.

Για να μπορέσει η Ευρωπαϊκή Ένω-

Η Κοινωνία των πολιτώνως λύση για την κρίση

των ευρωπαϊκών κοινωνιώντου Ιωάννη Χάσκου, Ειδικού σε θέματα ευρωπαϊκού πολιτισμού



ση να επαναφέρει σε ενέργεια την επα-ναστατική δημιουργική φαντασία, με ανοιχτό και ελεύθερο πνεύμα, εναλλα-κτικά οράματα και θάρρος στη επίλυση των προβλημάτων που μαστίζουν την Ένωση, πρέπει να υπάρξει ένα ρεαλι-στικό σχέδιο το οποίο να συναρτά την συσσωρευμένη ιστορική εμπειρία με τις σύγχρονες εξελίξεις των καιρών.

Το κράτος στην εποχή της παγκο-σμιοποίησης, μπορεί να προσλάβει, λιγότερο ή πε ρισσότερο κοινωνικές ιδι-ότητες, αναλόγως τις δυνάμεις εκείνες της κοινωνίας που κυριαρ χούν. Μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον ο αστικός χώ-ρος παράγει μια καινοτόμο πολιτική πρω τοβουλία, παραγόμενη σε διάφορα πεδία (κοινωνικά, εκπαιδευτικά, τεχνο-λογικά). Μέσα σε αυτό το περιβάλλον τα πολιτικά υποκείμενα πληθαίνουν (συνδικαλιστές, τοπική αυτοδιοί κηση, εθελοντές, ερευνητές), μέσα σε ένα νέο πλαίσιο κοινωνικής διαπραγμάτευσης, που προάγει την δημοκρατία.1

Στόχος των νέων κοινωνικών κινημά-των πρέπει είναι η δραστική μείωση της ανισό τητας, καθώς και η αλλαγή του κα-ταναλωτικού τρόπου ζωής που έχει επι-βάλλει η παγκο σμιοποιημένη οικονομία. Ένα τρόπο ζωής που θα βασίζεται στην ισορροπία ανθρώπου και φύσης. Η επι-τυχία των στόχων αυτών εξαρτάται άμε-σα από τη συμμετοχή του πολίτη στη δι-αδικασία λήψης αποφάσεων. Η κοινωνία των πολιτών στην «νέα οικονομική πολι-τική» αντιπαραθέτει τις νέες κοινωνικές σχέσεις και τις σχέσεις μας με την φύση. Τα κινήματα οι κολογίας και αειφόρου ανάπτυξης στοχεύουν στη διεύρυνση των κοινωνικών σχέσεων με την φύση, αλλά και στην κα τάργηση της κυριαρ-χίας του ανθρώπου πάνω στην φύση. Ο κα θορισμός των κοινωνικών αυ τών ρευ-μάτων είναι η κοινωνική, πολιτική και οικονομική αυτο νομία των ατόμων στα

1 Αντιγόνη Λυμπεράκη και Αλίκη Μουρίκη (1996), Η Αθόρυβη Επανάσταση: Νέες μορφές οργάνωσης της παραγωγής και της εργασίας, Αθήνα: Gutenberg, σελ 43

πλαί σια της αποκεντρωμένης κοινωνίας που θα αυτοκαθορίζεται. Στην «Ευρώπη των λαών» οι κοινωνικές πολιτικές και οι οικονομικές λειτουργίες θα ελέγχο νται μέσω άμε σων δημοκρατι κών διαδικασι-ών και συλλογικών μορφών διακυβέρ-νησης και διαχείρισης των λεγόμενων «εθνι κών πλούτων». Οι βασικοί άξονες του ευρωπαϊκού οράμα τος σε μια νέα δημοκρατική Ευ ρώπη είναι η κοινωνική δικαιοσύνη, η αειφόρος ανάπτυξη και ο αυτοκαθορι σμός των ατόμων.

Η επίτευξη της «Ευρώπης των λαών» θα βασισθεί λοιπόν σε εκείνες τις πο-λιτικές και οικονομικές δομές που θα κάνουν δυνατή τη μείωση της εξάρτη-σης των περιφερειών από το κέντρο. Οι πολιτικές αποφάσεις θα βασίζονται στην αποκέντρωση με βασικό άξονα τη δη μιουργία εκείνων των δομών που θα επιτρέπουν την λήψη όλο και περισσότε-ρων αποφάσεων από την βάση, δηλαδή άμεσα από τους πολίτες της Ευρώπης. Η τεχνολογία μπορεί να κα ταστεί το μέσο για την όλο και λιγότερο αντιπροσώ-πευση και περισσότερη αμεσότητα στη λήψη αποφάσεων από τους πολίτες στο τοπικό επίπεδο, σε μία επιστροφή στις ρίζες της δη μοκρατίας. Σε μια «Ευρώπη των λαών» οι επαγγελματίες πολιτικοί θα έχουν πολύ λιγότερη συμμετοχή στις αποφάσεις που θα αφορούν τους Ευρω-παίους πολίτες. Σε μια τέτοια Ευ ρώπη τα εθνικά κοινοβούλια και το Ευρωπαϊ-κό Κοινοβούλιο, θα έχουν ρόλο εγγυητή της νομιμότητας και των διαδικασιών. Οι διάφορες οργανώσεις (εθελοντικές, συνδικαλιστικές, πολιτιστικές), θα έχουν ρόλο στην νέα μορφή διακυβέρνησης. Αυτό βέβαια προϋποθέτει την αλλαγή στην δομή και την λειτουργία των μέ-σων ενημέρωσης και επικοινωνίας, ήδη σε αυτό το επίπεδο μια αλλαγή φαίνεται να εφαρμόζεται μέσω των «blog» sites, καθώς οι πολίτες για πρώτη φορά έχουν υπό έλεγχο ένα τμήμα μαζικής ενημέ-ρωσης, με το οποίο μπορούν να ασκούν πίεση και να εκφέρουν δημόσια τις από-ψεις τους.

Σε αυτήν τη δημοκρατική ευρω-παϊκή κοινωνία, τα επίπεδα διακυβέρ-νησης, τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, παγκόσμιο κ.α., θα είναι αμοιβαία και συμπληρωματικά. Ενώ παράλ ληλα οι θεσμοί θα έχουν την δική τους αυτο-νομία μέσα στις αρμοδιότητες τους. Ο πολίτης της «Ευρώπης των λαών», θα έχει την ανάλογη κουλτούρα, η οποία προϋποθέτει την μεγι στοποίηση της πρόσβασης στις εκπαιδευτικές ευκαι-ρίες και τον τερματισμό συγκέντρωσης και ελέγχου της επιστημονικής και τε-χνολογικής γνώσης σε μια ελίτ. Ανοικτά εκπαιδευτικά συστήματα για όλους με πολιτικές όπως η εξ’ αποστάσεως εκπαί-δευση, τα σχολεία δεύτερης ευκαιρίας, επιδοτήσεις ή φορολογικές απαλλαγές για εκμάθηση ξένων γλωσσών και χει-ρισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών. Όλα αυτά προϋποθέτουν ότι στην «Ευρώπη των λαών» οι τοπι κές κοινωνίες θα δι-αθέτουν το μέγιστο δυνατό έλεγχο της κοινής τους ιδι οκτησίας, ώστε να γίνει δυνατή η οικονομική τους ανάπτυξη.

Η οικονομική ανάπτυξη, όπως είναι φυσικό, συνδέεται άμεσα με την κοινω-νική δικαιο σύνη. Μια δίκαιη ευρωπαϊκή κοινωνία θα αναγνωρίζει τις ιδιαιτερό-τητες των ατόμων και θα ικανοποιούν την αναγνώριση των ιδιαιτεροτήτων των ατόμων, των κοινωνικών ομά δων και των περιφερειών. Η κοινωνική δικαιο-σύνη απαιτεί την όλο και δικαιότερη κα-τανομή των εισοδημάτων, καθώς και τη ριζική αναμόρφωση του εμπορίου. Ενός εμπορίου, όπου ο ρυθμιστής δεν θα είναι ο άναρχος «νόμος της αγοράς», που κυ-ριαρχεί σήμερα με όλες τις επιπτώσεις. Η νέα εμπορική πολιτική θα εγγυάται τη δίκαιη κατανομή του εισοδήματος με πολιτικές που θα βοηθήσουν στην αύξη-ση της παραγωγικότητας χώρων όπου χρειάζεται ή την μείωση της ασύστολης κατανάλωσης. Ο έλεγχος της υπερκατα-νάλωσης θα οδηγήσει τις κοινωνίες μας σε άλλες αντιλήψεις τρόπου ζωής, πιο ανθρώπινους. Οι άνθρωποι δεν πρέπει να ζουν για να καταναλώνουν, άλλα να



καταναλώνουν για να ζουν καλύτερα. Αυτό σημαίνει ότι η κατανάλωση θα πρέπει να βασίζεται απλά στην ικανο-ποίηση αναγκών και όχι στην υπερκα-τανάλωση. Μια νέα αντίληψη που θα βοηθήσει τον κόσμο να προσδώσει αξία σε χρήσιμες δραστηριότητες όπως, πολι-τιστικές, κ.α. Μια ποιοτική ανάπτυξη με κύριο άξονα τη συντήρηση των πλουτο-παραγωγικών πηγών και τη διατήρηση του περιβάλλοντος.

Η οικονομική ανάπτυξη των διαφό-ρων περιοχών της Ευρώπης θα βασίζεται στην ικανότητα και στις δυναμικές της κάθε περιοχής. Κάθε περιοχή θα μπο-ρεί να χρησιμοποιεί προς όφελος της τα πλεονεκτήματα της. Μέσα σε αυτό το οικονομικό κλίμα, οι διάφορες περι-φέρειες θα συνεργάζονται μεταξύ τους, με στόχο την κοινή οικονομική ευημε-ρία. Τέ τοια οργάνωση θα μπορούσε να συνδέσει άμεσα πολλές υποανάπτυκτες και προβληματικές περιοχές με της ανα-πτυγμένες τεχνολογικά και οικονομικά περιοχές.

Η αλλαγή των ευρωπαϊκών κοινωνι-ών θα γίνει σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Η «νέα Ευρώπη των λαών», προϋποθέτει κοινωνίες, όπου οι σχέσεις παραγωγής και κατανάλωσης θα μεταβληθούν προς όφελος όλων και όχι προς την συντήρη-ση ενός συστήματος, όπως γίνο νται σή-μερα. Σε αυτήν την αλλαγή το κράτος δε μπορεί εκ των προτέρων να έχει ρόλο η αλλαγή θα έλθει μέσω της πολιτιστικής επανάστασης. Το πλεονέκτημα της Ευ-ρώπης είναι ο πολιτισμός της και μέσω του πολιτισμού της θα μπορέσει να έλθει η αλλαγή από την «Ευ ρώπη της μειοψη-φίας», στην «Ευρώπη των λαών».

Η γλώσσα, η λογοτεχνία, το θέατρο, ο κινηματογράφος, η αρχιτεκτονική, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κάθε μορφής εικαστική τέχνη, μπορούν να αποτελέσουν μέρος της πολιτισμικής ποικιλομορφίας του ευρωπαϊκού πολι-τισμού. Η υπεράσπιση της πολιτισμικής διαφορετικότητας αποτελεί επιτυχώς τη βασική αρχή, γύρω από την οποία η Ευ-

ρωπαϊκή Ένωση οφείλει να αναπτύξει τις πολιτιστικές πολιτικές της και πάνω στην οποία εδράζεται η ευρωπαϊκή ταυ-τότητα των πολιτών της.

Με βάση αυτή την πολιτική, (του σεβασμού του κάθε πολίτη), η ένωση οφείλει να βοηθήσει να διατηρηθούν οι τέχνες και οι παραδόσεις, που η κατα-ναλωτική κοινωνίας μας δεν μπορεί να υποστηρίξει. Όπως κάθε μορφής παρα-δοσιακή τέχνη, που αποτελεί μέρος της πολιτιστικής κληρονομίας του κάθε τό-που (γλυπτική, ξυλογλυπτική, κέντημα, χειροποίητη ύφανση, κ.α.). Η δημιουρ-γία σχολών για αυτές τις παραδοσιακές τέχνες, καθώς και εκθέ σεων ή φεστιβάλ, με την χρηματοδότηση ενός ευρωπαϊκού οργανισμού για την προώθηση και την προστασία αυτών των τεχνών και πα-ραδόσεων, θα ήταν μια καλή ιδέα. Είναι απαραί τητο ο πολιτισμός μας να διατη-ρηθεί και να προστατευθεί σε όλες του τις μορφές, αποτελώντας παράλληλα και μοχλό ανάπτυξης, για τις κοινωνίες που επιμένουν να διατηρή σουν τις πα-ραδόσεις τους.

Η τηλεόραση, ο κινηματογράφος και γενικότερα ο πολιτισμός αποτελούν πα-ράγο ντες κοινωνικό-οικονομικής ανά-πτυξης και τομείς οικονομικής σπουδαι-ότητας κι αφε τέρου η κινηματογραφική εικόνα αποτελεί αναπόσπαστο στοι-χείο της ευρωπαϊκής ταυ τότητας και κουλτούρας. Τα πολιτιστικά προϊόντα πρέπει να είναι απαραίτητα συστατικά της εθνικής ταυτότητας και αναντικα-τάστατο εργαλείο της εθνικής της επι-βεβαίωσης. Ο ευρωπαϊκός πο λιτισμός οφείλει να επιδιώκει με κάθε τρόπο να προστατεύσει την ιδιαιτερό τητα της κάθε ταυτότητα από τις σειρήνες της αμερικανικής κουλτούρας οι οποίες απειλούν με πλήρη αφα νισμό τις γλωσ-σικές και των πολιτισμικές ιδιομορφίες, ιδιαιτέρα σε οπτι κοακουστικά πολιτι-στικά προϊόντα.

Μια ευρωπαϊκή ταυτότητα θεμελιω-μένη πάνω στην αρχή της ετερότητας, στο σε βασμό της μοναδικότητας του

κάθε πολιτισμού και στην εκτίμηση και την ανεκτικότητα του διαφορετικού. Εί-ναι ωφέλιμο να συνειδητοποιήσουμε ότι η εντατικοποίηση και ο πολλαπλα σιασμός πολιτιστικών ανταλλαγών, μεταξύ των ευρωπαϊκών κοινωνιών, θα επιταχύνει τη σφυρηλάτηση ενός συλλογικού ευρωπα-ϊκού φαντασιακού, κοινών πολιτισμικών αναφορών και αξιών, αποτελώντας την εσωτερική ενδυνάμωση και ορμή της ευ-ρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Ομοίως η γλωσσική διαφοροποίηση, η γλωσσική πολυμορφία είναι σύμφυτη με τον ίδιο τον άνθρωπο και το περι-βάλλον του, θα αποτελεί βασική προ-ϋπόθεση στην «Ευρώπη των λαών». Τη γλωσσική πολυμορφία, που αποτελεί και τη μεγαλύτερη πολιτιστική πρόκληση της Ε.Ε., πρέπει να την διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού και να την αξιοποι-ήσουμε επι κοινωνιακά και πολιτιστικά για μια αμοιβαία ουσιαστική γνωριμία των λαών της Ε.Ε. που αναγκαστικά περνά μέσα από τη γλώσσα. Γιατί η γλώσσα ενός λαού, πέρα από βασικό στοι χείο ταυτότητας, είναι συγχρόνως και αναπόσπαστο τμήμα τής πολιτι-στικής κληρονο μιάς του, ως ιστορία των λέξεων, ως λογοτεχνία, ως τραγού-δι, ως λαϊκές αφηγήσεις, ως μέ ρος της επιστημονικής προόδου κάθε λαού και γενικότερα ως τρόπος έκφρασης κάθε συναι σθήματος.

Έτσι πρέπει να δοθούν ευκαιρίες, με τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού δικτύου εκμάθησης γλωσσών, ώστε να μάθουν, ιδίως οι νέοι, περισσότερες και διαφορετικές γλώσσες της Ε.Ε., μεταξύ των οποίων, αν θέλουν, και τις γνωστές ως «ολιγότερο ομιλούμενες» γλώσ σες, με κίνητρα όπως η φοροαπαλλαγή των διδάκτρων, η επιδότηση των μαθημάτων για χα μηλόμισθους κ.α.. Η γλώσσα είναι ο καλύτερος τρόπος να γνωρίσεις και να εκτιμήσεις έναν άλλο πολιτισμό, δι-ότι μαζί με την γλωσσά αντιλαμβάνεσαι και τον τρόπο σκέψης του. Είναι λοιπόν απαραίτητη η κοινωνία των πολιτών να είναι πολύγλωσση.



Για να το επιτύχει αυτό ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, οφείλει να είναι προσιτός σε όλους, μέσω συγκεκριμένων δράσεων, όπως: οργάνωση διαδραστικών πολι-τιστικών, εκδη λώσεων κάθε είδους, σε κάθε γωνία της Ένωσης, ώστε οι πολίτες να έρθουν σε όσο το δυνα τόν μεγαλύ-τερη επαφή με τους επιμέρους εθνικούς πολιτισμούς. Τη δημιουργία μιας ενιαί-ας αγοράς πολιτιστικών αγαθών καθώς την πολιτιστική συνεργασία μεταξύ εθνών, περιφερειών, ακόμα και χωριών και γειτονιών. Ο πολιτισμός μπορεί να οδηγήσει περιοχές πόλεων που σήμε-ρα αποτελούν «γκέτο» μεταναστών, σε παραγωγικές περιοχές εμπλουτισμού του επιμέ ρους το πικού και εθνικού πολιτισμού, βοηθώντας τα αισθήματα αλληλοκατανόησης και συμβίωσης, αλλά και της ελευθερίας ανάμεσα στις μειονότητες. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να βοηθηθούν οι κάθε μορφής μειονό-τητες ώστε να εκφραστούν. Σημαντικό βήμα σε αυτή την κατεύθυνση πρέπει να αποτελέσει η οικονομοτεχνική βοήθεια σε κάθε μορφής πολιτιστικό σύλλογο κα θώς και η δημιουργία ραδιοφωνι-κών σταθμών, εφημερίδων, περιοδικών ακόμα και τηλεο πτικών προγραμμάτων που θα βοηθούν αυτές τις μειονότητες, (πολιτιστικες, εθνι κές ή γλωσσικές) να εκφρασθούν όπως επιθυμούν.

Σε μια «Ευρώπη των λαών», τα έθιμα και οι ιδιαίτερες παραδόσεις κάθε περιο-χής θα προωθούνται και θα προβάλο-νται, αναδεικνύοντας την πολιτισμική ποικιλομορφία των λαών της Ευρώπης, σε αντιδιαστολή με την επιβαλλόμενη ομογενοποίηση της παγκο σμιοποίησης. Σε αυτό το υγιές πολιτιστικό περιβάλ-λον, η τηλεόραση δεν θα είναι μέσο προώθησης του υπερκαταναλωτικού παγκοσμιοποιημένου πρότυπου. Αλλά ένα μέσο προώ θη σης της κοινής ευρω-παϊκής συνείδησης. Σ’ αυτό θα μπο-ρούσε να βοηθήσει η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού καναλιού, με υπότιτλους σε όλες τις γλώσσες, το οποίο θα εκπέμπει πολυ πολιτισμικά προγράμματα ακόμα

και ταινίες που θα προάγουν την αρμο-νική συμβίωση των ευρωπαίων λαών.

Η εκπαίδευση, ένας άλλο τομέας του πολιτισμού, μπορεί να βοηθήσει σημα-ντικά την «κοινωνία των πολιτών». Η εκπαίδευση στην «Ευρώπη των λαών», πρέπει να στοχεύει στην εξισορρόπηση της κοινωνικής ανισότητας στην πρό-σβαση στην εκπαίδευση, η προώ θηση της εκπαίδευσης ενηλίκων και της διά βίου εκπαίδευσης. Επίσης πρέπει να εν-θαρρυνθεί η κινητικότητα καθηγητών και φοιτητών μεταξύ πανεπιστημίων και ερευνητικών ιδρυμάτων σε όλη την Ευρώπη. Παράλληλα είναι απαραίτη-το η δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού πι στοποιητικού προσόντων, ώστε να αποδεσμευτούν οι πολίτες από μια κα-τάσταση αποκλει σμού, που βιώνουν πολλοί άνθρωποι με πολλές ικανότη-τες, αλλά χωρίς πτυχίο, η «Ευρώπη των λαών» πρέπει να είναι μια Ευρώπη που θα αποκλείει τους αποκλεισμούς και θα επι διώκει την ανάπτυξη δεξιοτήτων, τη δημοκρατική συμμετοχή και κοινωνική ένταξη που κάθε ένας δικαιούται, πολύ περισσότερο οι ευάλωτες κατηγορίες πολιτών. Όλα τα προ γράμ ματα, εκπαι-δευτικά και άλλου είδους, που απευθύ-νονται στους νέους της Ευρώπης, συμ-βάλλουν στη διαμόρφωση μίας γενιάς που βιώνει τι σημαίνει να είσαι ενεργό μέρος της ευρωπαϊκής συλ λογικότητας και αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι υπάρ-χει η δυνατό τητα συμμετοχής της στις διαδικασίες της Ενωμένης Ευρώπης

Ιδιαίτερα ένας συγκεκριμένος το-μέας της εκπαίδευσης, η διδαχή της ιστορίας, μπορεί να αποτελέσει μέσο για την απαλοιφή των ιστορικών και εθνικών διχασμών, που η ιστορία των πολιτικών ελίτ διαιωνίζει. Η εγκατάλει-ψη της γραμμικής εξέλιξης στην ιστορία επιφέρει γενικότερες αλ λαγές. Η ιστορία πλέον δεν αντιμετωπίζεται «ως ενιαία» στην βάση. Τα εθνο λογικά στοι χεία των πλη θυσμών παραμερίζονται. Έτσι εγκα-ταλείπεται και η πίστη της ανω τερό-τητας των ευρωπαϊκών εθνών και κουλ-

τούρας. Συνεπώς «η ιστορία λαών», δεν θα ασχο λείται με ένα κράτος ή έθνος, αλλά θα είναι υπερεθνική.

Στην «Ευρώπη της κοινωνίας των πολιτών» οι χριστιανικές εκκλησίες έχουν και αυ τές ρόλο. Διότι είναι ανα-πόσπαστα τμήματα του πολιτισμού μας και μπορούν να μετασχη ματιστούν μέσα από τις κοινωνικές απαιτήσεις. Η κοινω-νία των πολιτών θα απαιτήσει και τελικά θα μπορέσει να καταφέρει να μετασχη-ματίσει τις ευρωπαϊκές εκκλησιές σε φορείς αγάπης και ενότητας. Ο χριστια-νισμός στην Ενωμένη Ευρώπη των πολι-τών, έχει ένα ευρύ ρόλο. Σε μια κοινωνία πολιτών η εκκλησία δεν θα αποτελεί τον ηθικό νομιμοποιητή μιας μειοψηφίας δι-οικούντων, όπως γίνεται σήμερα. Αλλά θα αποτελεί το στήριγμα της πλειοψη-φίας. Έτσι οι χριστιανικές εκκλησίες θα αφουγκραστούν τις φωνές των λαών για ειρηνική συ νύπαρξη με τις άλλες θρη-σκείες. Συνεπώς θα διαδραματίσουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην προώθηση του διαλόγου με τον ισλαμικό κόσμο και στην περαιτέρω βελτίωση των σχέσεων σε μια κρίσιμη περίοδο. Οι χριστιανικές εκκλησίες μέσω των ισχυρών κοινω-νικών ερεισμάτων που διαθέτουν στις ευρωπαϊκές κοινωνίες είναι σε θέση να επηρεάσουν σημα ντικά, θετικά ή αρνητι-κά, στερεότυπα διακρίσεων ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες, ομοθρή σκους και αλλόθρησκους, «ξένους» και «δικούς» μας, «λευκούς» και «έγχρωμους».

Ως εκ τούτου σε μία «ενωμένη Ευ-ρώπη των λαών», θεσμοί που σήμερα έχουν τον κυρίαρχο ρόλο στις κοινω-νίες μας (όπως θρησκεία, νομο θε σία, λο γοτεχνία, τέχνες κ.α.), θα αποτελούν την κινητήρια δύναμη μετεξέλιξης και προόδου. Ως ακολούθως η κουλ τούρα θα αποβάλει την παλιά έννοια της, δεν θα ορίζεται ως ο αισθητικός χώρος μιας προ νομιακής ελίτ, αλλά το σύνολο δια-βίωσης των ευρωπαίων πολιτών. Κάτω από ένα αρμονικό κοινό ευ ρωπα ϊκό πολιτισμό με πολλά επιμέρους τοπικά, περιφερειακά και εθνικά στοιχεία.



Αν και ατελέσφορο, το πρό-σφατο συνταγματικό εγ-χείρημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε) οδήγησε σε

έναν γόνιμο δημόσιο προβληματι-σμό γύρω από το πολιτικό μέλλον της Ευρώπης. Το τελικό αποτέλεσμα της πρόσφατης αναθεωρητικής διαδικασί-ας ήταν η «διάσωση» σειράς θεσμικών μεταρρυθμίσεων που προέβλεπε η Συ-νταγματική Συνθήκη στη Συνθήκη της Λισσαβόνας (ΣτΛ), η οποία υπεγράφη στις 13 Δεκεμβρίου 2007 και αναμένε-ται να τεθεί σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2009, δηλαδή πριν από τη νέα σύνθε-ση της Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι, πλην της Ιρλανδίας, όλα τα υπό-λοιπα κράτη-μέλη προτίθενται να επι-κυρώσουν τη νέα Συνθήκη μέσω της συμβατικής κοινοβουλευτικής οδού προς αποφυγήν του παραδείγματος των απορριπτικών δημοψηφισμάτων στη Γαλλία και την Ολλανδία, όπως έλαβαν χώρα τον Μάϊο και τον Ιούνιο του 2005 αντίστοιχα.

Ανιχνεύοντας κανείς την ποιο-τική συμβολή της ΣτΛ στη θεσμική και πολιτική εξέλιξη της ευρωπαϊκής συγκρότησης, προβάλλει για πρώ-τη ίσως φορά η εικόνα ενός τελικού ενοποιητικού προϊόντος: η σημερινή Ε.Ε, έχοντας μόλις υπερβεί τη σημα-ντικότερη κρίση της πεντηκονταετούς ιστορίας της, κλείνει με τη νέα Συν-θήκη ένα μεγάλο κύκλο συστημικών μεταβολών. Πώς μπορούμε, όμως, να απεικονίσουμε εννοιολογικά το δια-φαινόμενο τελικό προϊόν; Μια πιθανή απάντηση είναι ότι η ΣτΛ αποτυπώνει την πολιτική φύση της Ε.Ε ως θεσμο-θετημένου συστήματος οργανωμένης

συγκυριαρχίας ή, ακριβέστερα ίσως, «συναρχίας». Λόγω, όμως, της έντονης κατά την τελευταία τουλάχιστον δεκα-ετία πολιτικοποίησης της ενοποιητικής άσκησης, αλλά και της παράλληλης αποδυνάμωσης της κάποτε επαρκούς «συγκαταβατικής συναίνεσης» των ευρωπαϊκών κοινωνιών, το όραμα για τη διαμόρφωση μιας κοινής δημόσιας σφαίρας αναδεικνύεται ως η πλέον κρίσιμη επιλογή για την Ευρώπη.

Αναφορικά με τα ποιοτικά χαρα-κτηριστικά της ΣτΛ, θα έλεγε κανείς ότι η «υπόσχεση» της Λισσαβόνας αναφέρεται στην ανάγκη συγκερα-σμού της εύρυθμης θεσμικής λειτουρ-γίας της Ε.Ε των 27 με παράλληλη ενί-σχυση των αρμοδιοτήτων των κοινών θεσμών και, εν γένει, της Κοινοτικής Μεθόδου. Μια πρώτη γενική διαπί-

στωση γύρω από την ταυτότητα της ΣτΛ, η οποία τροποποιεί χωρίς να ενοποιεί τις Συνθήκες και, άρα, χωρίς να τις καθιστά περισσότερο εύληπτες ή προσιτές στους πολίτες, είναι ότι απο-φεύγει τους συνταγματικούς συμβολι-σμούς της Συνταγματικής Συνθήκης, χωρίς να μεταβάλλει τις υφιστάμενες θεσμικές ισορροπίες. Ειδικότερα:

Καταργεί το σύστημα της «κυκλι- 4κής» προεδρίας ανά εξάμηνο και θεσμοθετεί θέση μονίμου Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου με θη-τεία 2,5 χρόνια. Εισάγει από το 2017 μια απλουστευ- 4μένη διαδικασία ειδικής πλειοψηφί-ας, που απαιτεί το 55% των κρατών-μελών με αντιστοιχία πληθυσμού στο 65%.Προνοεί μετά το 2014 ο αριθμός 4

Η Ευρωπαϊκή Προοπτική μετά τη Λισσαβόνατου Δημήτρη Ν. Χρυσοχόου, Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστημίου Κρήτης



των Επιτρόπων να μειωθεί στα 2/3 του αριθμού των κρατών (15 από 27), και υιοθετεί την αρχή της εναλ-λαγής.Επαναπροσδιορίζει το ρόλο του 4Ύπατου Εκπροσώπου για θέµατα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλει-ας, θέση που συγχωνεύεται με αυτή του Επιτρόπου για τις Εξωτερικές Σχέσεις, αποφεύγοντας τη θέσπιση Υπουργού Εξωτερικών Ε.Ε. Καθιερώνει ρήτρα αμοιβαίας συν- 4δρομής και θεσπίζει Υπηρεσία Ευ-ρωπαϊκής Εξωτερικής Δράσης για την υποστήριξη του Ύπατου Εκ-προσώπου.Καταργεί την αρνησικυρία σε περί- 4που 40 περιπτώσεις, όπως στους το-μείς καταπολέμησης της τρομοκρα-τίας, του οργανωμένου εγκλήματος και της παράνομης μετανάστευσης (κρίσιμη εδώ είναι η επέκταση της δικαιοδοσίας του ΔΕΚ, με πρόνοια για αναβολή απόφασης αν ένα κράτος-μέλος θεωρήσει ότι αυτή η απόφαση αντιβαίνει σε θεμελιώ-δεις αρχές του δικαστικού του συ-στήματος με πρόνοια αυτόματης παραπομπής στο Ευρωπαϊκό Συμ-βούλιο). Εξαιρούνται η Βρετανία και η Ιρλανδία (μετανάστευση, σύνορα, αστυνομική και ποινική συνεργα-σία) μέσω μιας νέας διαδικασίας προεπιλογής. Αποδίδει νομική ισχύ στον Χάρτη 4των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, με τα θεμελιώδη δικαιώματα να ανα-γνωρίζονται πλέον ως μέρος των γενικών αρχών του δικαίου της Ε.Ε, χωρίς όμως να ενσωματώνει το Χάρτη στη νέα Συνθήκη.Αναβαθμίζει τη διαδικασία τήρησης 4της αρχής της επικουρικότητας, με τα εθνικά κοινοβούλια να απο-κτούν το δικαίωμα να προβάλλουν αντίρρηση σε πρόταση νομοθετικής πράξης της Επιτροπής μέσω αιτιο-λογημένης γνώμης, αναγκάζοντας την Επιτροπή να επανεξετάσει το

σχετικό σχέδιο νόμου. Επεκτείνει την εφαρμογή της διαδι- 4κασίας συναπόφασης σε κρίσιμους τομείς όπως αυτοί των εσωτερικών υποθέσεων και δικαιοσύνης.Προβαίνει στην απόδοση ενιαί- 4ας νομικής προσωπικότητας στην Ε.Ε.Θεσπίζει ρήτρα εξόδου αν ένα μέ- 4λος επιθυμεί να αποχωρήσει από την Ε.Ε. Ταξινομεί τις αρμοδιότητες σε απο- 4κλειστικές, συντρέχουσες, υποστη-ρικτικές. Απλοποιεί την ενεργοποίηση των 4ενισχυμένων συνεργασιών και προ-βλέπει ότι για τη μόνιμη διαρθρω-μένη συνεργασία απαιτείται ειδική πλειοψηφία.Αναφορικά με την αποτύπωση μιας

συνολικής εικόνας της Ε.Ε, ακόμη και μετά τη ΣτΛ, θα εξακολουθήσει να αποτελεί ένα υβριδικό μόρφωμα, απο-δίδοντας με τον τρόπο αυτό νέο πο-λιτικό (ή ακόμη και πολιτειολογικό) περιεχόμενο στην έννοια της συναρ-χίας: στη συγκρότηση, δηλαδή, βάσει της αρχής της πολιτικής συνδιάθεσης, μιας κοινότητας συγκυρίαρχων δρώ-ντων. Με την Ε.Ε, όμως, να μην εμφο-

ρείται στο βαθμό ενδεχομένως που θα όφειλε από τη λογική της «φυγής προς τα εμπρός», προβάλλει η ανάγκη δι-ασφάλισης ενός συνεκτικού θεσμικού ιστού με αυξημένες όμως εγγυήσεις συμμετοχής των ευρωπαίων πολιτών στο δημόσιο βίο της Ε.Ε.

Αν στόχος μας είναι η ενίσχυση των συμμετοχικών αρετών της ενοποίησης, προκύπτει η ανάγκη για μια συζήτηση in tandem με τις ευρωπαϊκές κοινωνί-ες, προκειμένου να αναδειχτούν νέες ποιοτικές επιλογές για το μέλλον της Ε.Ε ως κοινότητας αξιών, στη βάση ενός κοινού δημόσιου πολιτισμού. Αυτό θα συνέδεε την ενοποίηση με νέες κατηγορίες «διακυριαρχικής» οργάνωσης, επαναφέροντας στη συζή-τηση την ανάγκη κατανόησης της Ε.Ε ως «μεταπολιτειολογικής» τάξης. Ως συναρχία, η Ε.Ε δεν συνιστά έναν νέο τύπο κράτους πέραν ή εις βάρος του εθνικού, ούτε συντείνει σε μια ενιαία δημόσια εξουσία. Κι αυτό γιατί εδρά-ζεται σε πολιτειακά διακριτούς και ιστορικά διαμορφωμένους λαούς: σε ένα πλαίσιο συνδιαμόρφωσης κοινών «τόπων» που επιτρέπουν την άσκηση μιας κοινής ευρωπαϊκής κυριαρχίας.

Ενδεικτική βιβλιογραφίαJ. Habermas, Ο Μεταεθνικός Αστε-

ρισμός, Αθήνα: Πόλις, 2003.Ν. Μαραβέγιας και Μ. Ι. Τσινισιζέ-

λης (επιμ.), Η Νέα Ευρωπαϊκή Ένωση: Οργάνωση και Πολιτικές, Αθήνα: Θε-μέλιο, 2007.

Κ. Α. Στεφάνου et al. (επιμ.), Εισα-γωγή στις Ευρωπαϊκές Σπουδές: Ενο-ποιητική Δυναμική, Διακυβέρνηση, Δικαιοταξία, Αθήνα: Ι. Σιδέρης, 2006.

Δ. Θ. Τσάτσος, Ευρωπαϊκή Συμπο-λιτεία, 2η έκδοση, Αθήνα: Καστανιώ-της, 2007.

Z-M. Ferry, Το Ζήτημα του Ευρω-παϊκού Κράτους, Αθήνα: Παπαζήσης, 2006.

Δ. Ν. Χρυσοχόου, Σχεδίαση Μετα-κρατικής Πολιτείας, Αθήνα: Παπαζή-

“Η σημερινή Ε.Ε,

έχοντας μόλις υπερβεί τη

σημαντικότερη κρίση της

πεντηκονταετούς ιστορίας της,

κλείνει με τη νέα Συνθήκη ένα

μεγάλο κύκλο συστημικών

μεταβολών. ”

δ Ι Α δ Ι Κ τ υ Ο 23


σης, 2007.1. Τι είναι η Κοινωνία Πολιτών

The world is a dangerous place, not because of those who do evil, but because of those who look on and do nothing - Albert Einstein

Καταρχήν να δώσουμε έναν ορι-σμό της Κοινωνίας Πολιτών: η Κοινω-νία Πολιτών είναι ο αυτοτελής χώρος μεταξύ της ιδιωτικής σφαίρας (προ-σωπικής-οικογενειακής ζωής και ιδι-ωτικής οικονομίας) και των επίσημων πολιτικών θεσμών μιας κοινωνίας, τους οποίους αναπόδραστα συμπληρώνει χωρίς να υποκαθιστά, μέσα στον οποίο διασφαλίζεται η ποιότητα και το βάθος μιας συμμετοχικής και αλληλοελεγχό-μενης δημοκρατίας και καταξιώνεται

ένα κοινωνικώς υπεύθυνο και ατομικώς ανεξάρτητο άτομο, με πλήρη συνείδηση της οικουμενικότητας των κοινών προ-βλημάτων, της τοπικότητας της συλλο-γικής μας δράσης και του φθαρτού άρα ηθικού προορισμού του καθενός μας, ένας συνειδητός και ενεργός όχι απλώς ανά τετραετία πολίτης1.

Η Κοινωνία Πολιτών ως τρίτος τομέας της οικονομίας συμμετέχει στην παραγωγή πλούτου. Ενώ στις ΗΠΑ κυμαίνεται μεταξύ 12-14% του ΑΕΠ, συμπεριλαμβάνοντας τους μη κρατικούς και μη κερδοσκοπικούς φορείς ανώτατης εκπαίδευσης, τους αντίστοιχους φορείς υγείας, έρευνας, προστασίας του περιβάλλοντος κ.α., στη Γαλλία, Γερμανία και Ιταλία κυ-

1 Νίκος Γιαννής, «Τι είναι η κοινωνία πολι-τών», Κίνηση Πολιτών, 2002.

μαίνεται περί το 4%, ενώ στην Ελλάδα εν απουσία σχετικής μελέτης φαίνεται πως δεν ξεπερνά το1-1,5%.

Οι πολίτες στην κοινωνία πολιτών δεν είναι ούτε πελάτες ούτε, ακόμη χει-ρότερα, θεατές, είναι ενεργά κύτταρα στο πλαίσιο μιας καθημερινής δημο-κρατίας. Γιατί η δημοκρατία, όπως και η αλήθεια, περισσότερο κι από τη δια-στρέβλωση κινδυνεύει από τη σιωπή. Οι πολίτες της Κοινωνίας Πολιτών εί-ναι φορείς δικαιωμάτων αλλά και υπο-χρεώσεων, τις οποίες οι πολίτες εκπλη-ρώνουν στον μέγιστο δυνατό βαθμό ενσυνείδητα. Αν η αγορά περιέχει μια έκφραση –έστω έμμεσου- καταναλω-τικού καταναγκασμού και το κράτος μια έκφραση -έστω έμμεσου- νόμιμου καταναγκασμού, τότε η Κοινωνία Πο-λιτών είναι ένας αδιάκοπος άμεσος αγώνας του νου και της καρδιάς ενά-ντια σε κάθε μορφή καταναγκασμού.

Η κοινωνία πολιτών επιτελεί τέσ-σερις λειτουργίες:

(1) Άμεση συμμετοχή στην αντι-μετώπιση και επίλυση προβλημάτων. Συνεισφορά στην προαγωγή κοινω-φελών στόχων με αποτελεσματικό-τητα, ταχύτητα και υψηλή διαφάνεια. Συμβολή στη διατήρηση και βελτίωση του ανθρωπογενούς και του φυσικού περιβάλλοντος δια της προσφοράς

Η κοινωνία πολιτών,επιχειρηματικός, ανταγωνιστικός

και βιώσιμος συνεταίροςστον ευρυζωνικό κόσμο

του Δρ Νίκου Γιαννή, Καθηγητή ευρωπαϊκής πολιτικής, Αναπλ. Βουλευτή Περιφέρειας Αττικής

Εισαγωγή. Με βάση το άρθρο 5 παρ. 2 του ελληνικού Συντάγματος: «Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρο-νικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους».

Πρώτον: Τι είναι η Κοινωνία Πολιτών. Δεύτερον: Κοινωνία Πολιτών και ευρυζωνικότητα. Τρίτον: θέματα ευρυζωνικού προσανατολισμού για την Κοινωνία Πολιτών. Τέταρτον, «ευρυζωνικά» συμπεράσματα Κοινωνίας Πολιτών.

δ Ι Α δ Ι Κ τ υ Ο24


κυρίως κοινωνικών και περιβαλλοντι-κών υπηρεσιών. Υποκατάσταση ή συ-μπλήρωση λειτουργιών της πολιτείας (ό,τι δεν θέλει ή δεν μπορεί να κάνει το κράτος).

(2) Άσκηση επιρροής ως προς τη λήψη και την εφαρμογή αποφάσεων. Έλεγχος εκείνων που λαμβάνουν ή εφαρμόζουν αποφάσεις, πίεση για λήψη νομοθετικών μέτρων ή αλλαγή του νόμου και ρύθμιση τομέων και θεμάτων, απαίτηση εφαρμογής του νόμου με έμφαση στην επιλεκτική επίκλησή του από τους ισχυρούς ή από όσους ενδιαφέρονται μόνο για το συμφέρον τους.

(3) Δεξαμενή σκέψης, καινοτο-μικών, πρακτικών, εποικοδομητικών ιδεών και προτάσεων, οι οποίες είναι πολύ πιο δύσκολο να γεννηθούν μέσα στα κόμματα υπό καθεστώς περιορι-σμένης ελευθερίας έκφρασης και στη δημόσια γραφειοκρατία που υπερα-σπίζεται κεκτημένα, κινείται δια της αδράνειας, αποστρέφεται το καινούριο και την ευθύνη.

(4) Επιμορφωτική αποστολή και παιδαγωγικός ρόλος που αν και πιο μακροπρόθεσμης απόδοσης προσφέ-ρουν νέα θετικά πρότυπα και είναι σε θέση να επιδρούν στην αλλαγή της νοοτροπίας και της συμπεριφοράς των ανθρώπων.

2. Κοινωνία Πολιτών

και ευρυζωνικότητα(1) Καθολική υπηρεσία. Η Εθνική

Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών και Ταχυ-δρομείων και οι πάροχοι, με πρώτο τον ΟΤΕ, οφείλουν να αντιληφθούν το γρήγορο Ίντερνετ ως καθολική υπη-ρεσία. Ν’ αποτελεί δηλαδή υποχρέωση για την πολιτεία και ατομικό δικαίωμα, αναγόμενο στη συνταγματική ισότη-τα, για όλους όσους κατοικούν ή δια-μένουν στην Ελλάδα. Δικαίωμα στην πληροφόρηση, τη διάδοση και τη δημι-

ουργία. Το κόστος παραμένει μεγάλο στην Ελλάδα και πρέπει να μειωθεί.

(2) Διαβούλευση. Η ενεργός και συνεχής συμμετοχή των ΜΚΟ στη Διαβούλευση για την Ψηφιακή Στρα-τηγική στην Ελλάδα και ευρύτερα στη διαμόρφωση της κοινωνίας της πληρο-φορίας στο ευρωπαϊκό και το διεθνές πλαίσιο

(3) Κίνητρα. Πολιτικές κινήτρων ή διευκόλυνσης από τις αυτοδιοικη-τικές, εθνικές και ευρωπαϊκές αρχές. Μειωμένα κοστολόγια σύνδεσης στο διαδίκτυο.

(4) Επικοινωνία με το δημόσιο. Καλύτερη διάδραση με τις δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς διαμέσου της βελτίωσης της ψηφιακής διακυβέρ-νησης από την πλευρά του κράτους. Π.χ. διαδικτυακή έκδοση τιμολογίων – αποδείξεων και άλλων παραστατικών από το κράτος.

(5) Ακώλυτη πρόσβαση στα ΦΕΚ. Να εισαχθεί η δυνατότητα αναζήτησης με λέξεις – κλειδιά καθώς και εκτύ-πωσης των ΦΕΚ που περιλαμβάνουν νόμους και διατάγματα και που εκδί-δονται από το Εθνικό Τυπογραφείο. Αυτό θα συμβάλλει στη βελτίωση της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Επί-σης συνιστά έμπρακτη εφαρμογή της αρχής πως ο πολίτης γνωρίζει τον νόμο και ως υπηρεσία περιέχεται στη φορο-

λογική του υποχρέωση, επιτρέποντας και στον οικονομικά αδύνατο να έχει πρόσβαση σε αυτό που δεν του επιτρέ-πεται να μην γνωρίζει.

(6) Κατάρτιση και αντεπίθεση. Παροχή βασικών γνώσεων της ψηφι-ακής τεχνολογίας και επικοινωνίας προς τους πολίτες, ιδιαίτερα στους διαθέσιμους ενεργούς πολίτες και τα στελέχη των ΜΚΟ, καθώς και στα άτο-μα πάνω από κάποια ηλικία, ο αναλ-φαβητισμός των οποίων επιδεινώνει το ισοζύγιο της προσφοράς τους στα κοινά αλλά και της δημιουργικότητας κατά τη συντάξιμη περίοδο της ζωής. Να γίνει υποχρεωτική η χρήση του σε ορισμένες λειτουργίες επικοινωνίας με το δημόσιο, μετασχηματίζοντας έτσι ολόκληρη την κοινωνία.

(7) Γονεϊκός έλεγχος. Χρηστικές δυνατότητες στους γονείς να ελέγ-χουν την πρόσβαση των παιδιών τους σε υπηρεσίες που απευθύνονται απο-κλειστικά σε ενήλικες, μέσω υπηρεσιών γονικού ελέγχου, ελέγχουν τις κλήσεις των παιδιών τους προς τηλεφωνικούς αριθμούς προστιθέμενης αξίας. η ΚΟΣΜΟΤΕ, ο “Ελληνικός Κόμβος για την Ασφαλή χρήση του Διαδικτύου” www.saferinternet.gr, και η κάρτα safe click της Altectelecoms έχουν πολύτι-μο έργο να επιδείξουν εν προκειμένω, αν και η απόσταση που μένει για να διανυθεί είναι μεγάλη.

(8) Η προστασία των προσωπικών δεδομένων, της ιδιωτικής ζωής, η ενί-σχυση της ασφάλειας των συναλλα-γών, η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων των συγγραφέων και δημιουργών και η μη διακίνηση αρ-χείων προσβλητικών για την ανθρώ-πινη αξιοπρέπεια, ώστε να μειωθεί η ανασφάλεια, τα αρνητικά στερεότυπα ή και οι δεισιδαιμονίες οι σχετικές με τις νέες τεχνολογίες και να αυξηθεί η εμπιστοσύνη και η θετική στάση στο μέσον που βρίσκεται πλέον σε φάση υψηλής διείσδυσης, φιλικότητας και εκλαΐκευσης

“Τόσον όσον αφοράτην ηλεκτρονική

διακυβέρνηση, όσο και όσον αφορά την ηλεκτρονική

δημοκρατία, ο ρόλος των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων σήμερα ενδυναμώνεται και αποκτά αυθυπαρξία.”



(9) Η δημιουργία Πύλης Λογο-δοσίας Δημοσίων Πολιτικών (Public Accountability Portal for Citizens) στο πλαίσιο π.χ. του Έργου Πολιτών. Να αναρτήσουμε στο διαδίκτυο όλες τις δημοσιοποιήσιμες ωστόσο μη εύ-κολα προσβάσιμες πληροφορίες του δημοσίου και ταυτόχρονα να υποχρε-ώσουμε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες να απελευθερώσουν στον κυβερνο-χώρο την καθημερινή εργασία τους, τις υπηρεσίες που παρέχουν, τις επι-λογές προμηθευτών και αναθέσεις έρ-γων, την κατανομή του προσωπικού, τα καθήκοντα και τις ενέργειες κάθε υπαλλήλου κ.λπ. με βάση τους ισχύο-ντες νόμους και κανόνες.

(10) Government’s Digital task Force. Να ενισχυθεί η συλλογική λει-τουργία της κυβέρνησης με τη δημι-ουργία μιας πολυδύναμης ηλεκτρο-νικής γραμματείας της κυβέρνησης, η οποία θα μπορεί να εξασφαλίσει αφενός τη συστηματική παρακολού-θηση και ενότητα όλων των πεδίων των δημοσίων πολιτικών, αφετέρου τη διασφάλιση της απαιτούμενης σήμερα ενημέρωσης των πολιτών, της κοινωνι-κής διαβούλευσης και συναίνεσης. Οι δημόσιες πολιτικές καλό θα ήταν να ομαδοποιηθούν κατ’ αναλογία σε γενι-κές γραμμές με την κατανομή της ύλης των ευρωπαϊκών πολιτικών (Επίτρο-πος-Υπουργός, Γεν.Δ/νση Επιτροπής-Υπουργείο), δεδομένου ότι η ενεργός συμβολή στη διαμόρφωση πολιτικών στο πλαίσιο της ΕΕ αποτελεί σήμερα προϋπόθεση επιτυχούς άσκησής τους και στην Ελλάδα. Μια τέτοια προσαρ-μογή της κυβερνητικής λειτουργίας θα είχε ως κεντρικό άξονα την ηλεκτρονι-κή διακυβέρνηση.

3. Θέματα ευρυζωνικού προσανατολι-σμού για την κοινωνία πολιτών

Οι δύο στρατηγικοί στόχοι της ψη-φιακής στρατηγικής, η παραγωγικό-

τητα και η ποιότητα ζωής, ανάγονται στον πολίτη και συνακόλουθα σε όλες τις ανάγκες, απαιτήσεις και προσδοκί-ες του. Έτσι το κύριο στοιχείο που πρέ-πει να υποστηρίζει τους δύο αυτούς στρατηγικούς στόχους της ψηφιακής στρατηγικής, αφορά την ισχυροποίη-ση του πολίτη και των οργανώσεων του (ΜΚΟ), αφενός κατά τη χρήση προηγ-μένων ψηφιακών υπηρεσιών που αυτός κάνει και από τις οποίες επωφελείται, αφετέρου από τη συμμετοχή του στον διάλογο και τη διαμόρφωση δημοσίων επιλογών στην τοπική, στην εθνική και τέλος στη διεθνή/υπερεθνική κλίμακα. Αυτές οι λειτουργίες συντελούνται δια-μέσου (1) της ηλεκτρονικής διακυβέρ-νησης (e-governance) και (2) της ψηφι-ακής δημοκρατίας (e-democracy).

Ως ηλεκτρονική διακυβέρνηση ορίζουμε μια πλήρη οργανική και λει-τουργική μεταρρύθμιση του κράτους. Η ανάπτυξη και διάδοση της ηλεκτρο-νικής διακυβέρνησης είναι ιδιαίτερα σημαντική, δεν μπορεί όμως να περι-ορίζεται στην αυξημένη χρήση νέων τεχνολογιών και -αν μη τι άλλο- στην ύπαρξη ενός υπολογιστή σε κάθε γρα-φείο δημοσίου υπαλλήλου και αντί-στοιχα την πρόβλεψη μιας ηλεκτρο-νικής διεύθυνσης (αμφίβολο αν αυτό έχει επιτευχθεί στο ελληνικό δημόσιο σήμερα και όπου υπάρχει είναι άγνω-

στο τι χρήση γίνεται). Η ενημέρωση των σχετικών διαδικτυακών τόπων των δημοσιών υπηρεσιών πρέπει να είναι διαρκής και σε πραγματικό χρόνο. Η ηλεκτρονική διακυβέρνηση πρέπει οπωσδήποτε να συμπεριλαμβάνει τον ευρύτερο αναπροσανατολισμό του δημοσίου τομέα προς την πιο αποτε-λεσματική παροχή υπηρεσιών σε μια πελατοκεντρική και όχι πελατειακή βάση, καθώς επίσης η δημόσια διοί-κηση να τείνει περισσότερο ευήκοον το ους προς τις πρωτοβουλίες πολιτών για συμμετοχή στο κυβερνητικό έργο (τόσον όσον αφορά τη διαβούλευση όσο και όσον αφορά τη συμμετοχή στις αποφάσεις). Είναι αξιοσημείωτο ότι έρευνες δείχνουν πως η απουσία υπηρεσιών γενικώς από πλευράς δη-μοσίου αναφέρεται ως ένας από τους κυριότερους παράγοντες της χαμηλής διείσδυσης του Διαδικτύου.

η ψηφιακή δημοκρατία συμπε-ριλαμβάνει κάθε μορφή ηλεκτρονικής συμμετοχής (e-participation) στη δια-μόρφωση κυβερνητικών πολιτικών, σε τοπικό, εθνικό ή διεθνές/υπερεθνικό πλαίσιο: δικτύωση μεταξύ οργανωμέ-νων ομάδων (ΜΚΟ, Σύλλογοι κ.λπ., μεταξύ πολιτών), ενημέρωση, διάλο-γος και ανταλλαγή ιδεών (διαμέσου chats, blogs, E-forums κ.λπ.), κοινο-ποίηση προτάσεων και επιστημονικών μελετών, διάδραση κοινωνίας πολιτών με τους θεσμούς της αντιπροσωπευ-τικής δημοκρατίας και τις δημόσιες αρχές, ηλεκτρονικές ψηφοφορίες για διάφορα θέματα, ηλεκτρονικό δημο-ψήφισμα, σύστημα συνεχούς λήψης αποφάσεων, τηλεδιάσκεψη πολιτών, συλλογή υπογραφών για θέματα δι-καιωμάτων, προστασίας περιβάλλο-ντος κ.λπ., σε τελευταία ανάλυση η ψηφιακή δημοκρατία προσφέρει τη δυνατότητα για παράκαμψη των πα-ραδοσιακών και εδραιωμένων μέσων επικοινωνίας που πολλές φορές θέ-τουν περιορισμούς, δημιουργούν εξαρ-τήσεις ή βάζουν όρους στη διακίνηση

“Εκτός από την παραδο-ξότητα να γράφει κάποιος σε blog

το πόσο επικίνδυνομπορεί να γίνει το διαδίκτυο, αναιρώντας έτσι την ίδια του

την ύπαρξη, φαίνεται ότι η ανάπτυξη και των ελληνικών ιστολογίων άρχισε να ενοχλεί χώρους εξουσίας - δημόσιους και ιδιωτικούς, πολιτικούς και

επιχειρηματικούς. ”



της πληροφορίας. Δεν αρκεί να παρά-γει κανείς γνώση και ιδέες, πρέπει και να τα μοιράζεται.

Πώς παλιότερα θα μπορούσε μια μικρή ομάδα με ιδέες ή προτάσεις που εμφανίζονται σκόπιμα ως ακραίες ή ανεδαφικές ή ένα μεμονωμένος πο-λίτης που διαμαρτύρεται εν δικαίω, να έχει πρόσβαση σε ένα τόσο μεγά-λο ακροατήριο μερικών εκατομμυρί-ων χρηστών, ακόμη και παθητικών; Ήδη κινήματα σκέψης ξεφυτρώνουν στο διαδίκτυο και μεταλαμπαδεύο-νται στην off line κοινωνία. Ο John Gilmore, ιδρυτής της Οργάνωσης για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων στον Κυβερνοχώρο, «Electronic Frontier Foundation», έχει πει ότι «Το Διαδί-κτυο βλέπει τη λογοκρισία ως βλάβη και την παρακάμπτει...»

Τόσον όσον αφορά την ηλεκτρονι-κή διακυβέρνηση (η πολιτική ως άσκη-ση δημόσιας εξουσίας), όσο και όσον αφορά την ηλεκτρονική δημοκρατία (η πολιτική ως συμμετοχή στα κοινά), ο ρόλος των Μη Κυβερνητικών Οργα-νώσεων σήμερα ενδυναμώνεται και αποκτά αυθυπαρξία.

Στην Ελλάδα και αλλού συνεχίζει να χύνεται πολύ μελάνι σχετικώς με το τι πρέπει να κάνουν οι δημοσιογράφοι γύρω από τα εθνικά θέματα, με την κοι-νή στάση όλων των κομμάτων και πο-λιτών σε θέματα εθνικού συμφέροντος, με τη σημασία της μυστικότητας στην εξωτερική πολιτική. Παραβλέπουμε ότι στο «σύμπαν της ενημέρωσης» δεν είναι δυνατόν να παραμείνουμε μόνοι και ανεξέλεγκτοι. Νέοι παράγοντες συντελούν στην ενημέρωση εντελώς αυτόνομα χωρίς παραδοσιακές δε-σμεύσεις.

Έτσι εξηγείται πρόσφατη αρθρο-γραφία για την επικινδυνότητα των blogs. Εκτός από την παραδοξότητα να γράφει κάποιος σε blog το πόσο επικίνδυνο μπορεί να γίνει το διαδί-κτυο, αναιρώντας έτσι την ίδια του την ύπαρξη, φαίνεται ότι η ανάπτυξη και

των ελληνικών ιστολογίων άρχισε να ενοχλεί χώρους εξουσίας - δημόσιους και ιδιωτικούς, πολιτικούς και επιχει-ρηματικούς. Πόσο μάλλον δε που το διαδίκτυο εξελίσσεται σε εργαλείο μη κομματικά ελεγχόμενης και μη οικο-νομικά χειραγωγούμενης πολιτικής συμμετοχής, ήτοι ανεξάρτητης ενημέ-ρωσης, συζήτησης, προβληματισμού, παρέμβασης, διακίνησης βέλτιστων πρακτικών, μεταξύ ενεργών πολι-τών. Αυτό το διαδίκτυο αποθαρρύνει τον αναχωρητισμό, την ιδιώτευση, τη συγγραφή ημερολογίων και αυτοβιο-γραφιών, το αίσθημα ότι όλα μπορούν να συγκαλυφθούν ή εξαγορασθούν. Καθιστά όλο και πιο ακριβή την επέν-δυση στην πολιτική των ιδιοτελώς υποκινούμενων πολιτικών καθώς και μιας πολιτικής αριστοκρατίας άνευ ουσιαστικής εργασίας. Η συνθετότητα των κοινωνικών προβλημάτων, η πο-λυπλοκότητα της πολιτικής και οι σύγ-χρονοι όροι άσκησης αποτελεσματικής διοίκησης με τη διαρκώς αυξανόμενη απαίτηση διαφάνειας, έχουν οδηγήσει στη σταδιακή αναίρεση του προτύπου τής αφ’ υψηλού άσκησης πολιτικής. Η διαμόρφωση πολιτικών προσανατο-λισμών, αυτό που κατά σύμβαση απο-καλούμε πολιτική ηγεσία, προϋποθέτει τη γνώση των τεχνικών πτυχών των πολιτικών και της διοίκησης.

Από την άλλη η ανεύθυνη, διαστρε-βλωτική και συκοφαντική χρήση του διαδικτύου δεν μπορεί να είναι ανεκτή, κατά προτεραιότητα όμως αυτό πρέπει να το αξιολογούν οι ίδιοι οι πολίτες.

4. Ευρυζωνικά» συμπεράσματα κοινωνίας πολιτών

Η ταχεία, χαοτική και ελεύθερη επι-44κοινωνία δια του διαδικτύου έδωσε μια τρομακτική ώθηση στις ΜΚΟ –ενώσεις πολιτών– ιδρύματα, κα-θώς και στους καθ’ έκαστον πολίτες. Κοινωνία Πολιτών και διαδίκτυο εί-

ναι πια άρρηκτα συνδεδεμένα.Το διαδίκτυο διαβρώνει τόσο την 44εσωτερική όσο και την εξωτερική κυριαρχία των κρατών που κατά παράδοση γνωρίζουμε. Το διαδίκτυο δεν είναι απλώς ένας 44αγωγός αλλά και ένας παραγωγός πολιτισμού (τόσο με την έννοια της τέχνης όσο και με την έννοια της καθημερινής συμπεριφοράς). Η κοινωνία πολιτών συμβάλλει 44στην προαγωγή του διαδικτύου, τον εμπλουτισμό και την ανανο-ηματοδότηση της χρήσης του και αντίστροφα: το διαδίκτυο τροφο-δοτεί την κοινωνία πολιτών, όπως ο αέρας τη φωτιά, συμβάλλοντας στη συγκρότηση της νέας δημόσιας σφαίρας στην ανοιχτή κοινωνία. Το διαδίκτυο επιταχύνει τη σχημα-44τοποίηση συμμαχιών με κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενο. Η ψηφιακή τεχνολογία και η διαδι-44κτυακή επικοινωνία διαμορφώνουν μια νέα αλληλεγγύη, οικειοθελή αυτή τη φορά: την ψηφιακή και δι-αδικτυακή αλληλεγγύη της οικου-μενικής κοινωνίας πολιτών.Μόνο τα επώνυμα μηνύματα και 44διάδοση πληροφορίας πρέπει να λαμβάνονται υπόψη. Η ανωνυμία πρέπει να θεωρείται ως μη έχουσα αξία ή έστω να μας καθιστά εκ προ-οιμίου πολύ επιφυλακτικούς. Από «τρελό και από τυφλό μαθαίνεις την αλήθεια», αλλά επωνύμως!Το διαδίκτυο δεν αντικαθιστά το 44λειτούργημα της δημοσιογραφί-ας, ούτε τον εθελοντισμό και την ιδιότητα του ενεργού πολίτη, τα υποστηρίζει και τα αναδεικνύει. Η blogόσφαιρα δεν αποδεσμεύει ανευ-θυνότητα, ούτε καταργεί τα ΜΜΕ και τις ΜΚΟ. Είναι όμως οικουμενι-κή, άρα μας επιβάλλει να διατυπώ-νουμε θέσεις και να διαμορφώνουμε στάσεις επί τη βάσει αρχών. Σήμερα, στην ψηφιακή εποχή, οι δικαιολο-γίες προς τη συνείδηση μας ελατ-



τώνονται.

ςτις μέρες μας, αυτό που κά-ποτε ήταν το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης εί-ναι πλέον μια καθημερινή

πραγματικότητα. Βιώνουμε την ου-σιαστική κατάργηση των συνόρων, έχουμε κοινό νόμισμα, διαμορφώνο-νται κοινές πολιτικές σε ζωτικούς το-μείς και ακόμα οργανώνεται από κοι-νού η επιστημονική έρευνα σε καινο-τόμα θέματα.

Μερικοί όμως θα διαφωνούσαν στο κατά πόσον “ουσιαστική” είναι αυτή η Ένωση, όχι σε επίπεδο πολι-τικής και οικονομίας, αλλά καθαρά σε επίπεδο λαών. Σε απόλυτα ατομι-κό επίπεδο, δηλαδή προσωπικά για τον καθένα από εμάς, ενδεχομένως η Ευρωπαϊκή Ένωση να είναι απλά μια σχετικώς απόμακρη, ίσως και ασαφής οντότητα. Διότι αυτό που οι περισσό-τεροι πολίτες καταννοούν ως “ένω-ση” είναι η επαφή και η επικοινωνία με τους υπόλοιπους πολίτες. Η κοινή πορεία, ο κοινός προβληματισμός, η κοινή χαρά, οι κοινοί στόχοι και τα όνειρα, τα οποία όλοι μοιράζονται, η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων και η ανταλλαγή όλων αυτών. Και τι συνιστούν όλα αυτά; Πληροφορίες. Πληροφορίες και επικοινωνία, αθροι-ζόμενα μέσω της τεχνολογίας, κατα-λήγουν αβίαστα στο διαδίκτυο.

Πριν εννέα χρόνια, το διαδίκτυο τουλάχιστον στην Ελλάδα περνούσε ακόμη την παιδική του ηλικία. Ο κό-σμος επικοινωνούσε δειλά δειλά στην αρχή, μέσω διαφόρων fora ή μέσω

mailing lists. Την ίδια εποχή στην Αμε-ρική έκανε την εμφάνισή του το πρώτο blog, όρος που όμως δεν υπήρξε μέχρι το 1999.

Τα σύγχρονα blogs ουσιαστικά αποτελούν εξέλιξη των πρώιμων δι-αδικτυακών ημερολογίων, στα οποία από το 1994 οι χρήστες απλώς περιέ-γραφαν την καθημερινή τους ζωή. Με την πάροδο του χρόνου και την άνοδο της δημοτικότητάς τους αναδείχθηκαν ως ένα δυναμικό –με την τεχνολογική έννοια του όρου– μέσο έκφρασης, ένα νέο τρόπο επικοινωνίας, μια νέα οδό αλληλεπίδρασης των χρηστών μεταξύ τους αλλά και με την περιβάλλουσα πραγματικότητα.

Ένα blog εξακολουθεί να είναι ουσι-αστικά ένα ημερολόγιο. Ένα δημόσιο, προσβάσιμο σε όλους, ημερολόγιο. Σε αυτό το σημείο έγκειται η τεράστια δύναμη και κρυφή αδυναμία του.

Τα τελευταία χρόνια η “μόδα” των

blogs έχει σαρώσει όχι μόνο την Ευ-ρώπη, αλλά όλο τον κόσμο. Όλο και περισσότερα blogs ανοίγουν καθη-μερινά. Τα θέματά τους ποικίλλουν. Από την περιγραφή της προσωπικής ζωής έως την κοινωνική πολιτική της χώρας του γράφοντος, από την μου-σική μπαρόκ μέχρι τη φιλοσοφία των μαθηματικών, από την τέχνη μέχρι την ψυχιατρική. Κάθε μέρα οι aggregators (προγράμματα συλλογής τίτλων νέων δημοσιεύσεων) κατακλύζονται από τίτλους. Με ένα κλικ μπορούμε να διαβάσουμε θέματα- πραγματικά- επί παντός επιστητού.

Σε αυτό ανάγεται η ατομική και πλέον άμεση επικοινωνία μεταξύ των πολιτών των κρατών μελών της Ευ-ρωπαϊκής Ένωσης. Εκεί εντοπίζεται η ουσία της ενοποίησης, όχι σε οικο-νομικοπολιτικό επίπεδο, ούτε σε ένα δημοσιογραφικά κοινωνικό, αλλά σε ουσιαστικά και βαθειά ανθρώπινο. Με

Ευρωπαϊκή Ένωση& η ελευθερία του λόγου στα Blogs

του Στέφανου Ξεφτέρη, Μαθηματικού, blogger



λίγα λόγια, ο Κώστας στην Αθήνα μπο-ρεί στις μέρες μας να γνωρίσει την κα-θημερινότητα του Jean στο Παρίσι και η kristine στις Βρυξέλλες να μιλήσει για τα όνειρά της στους αναγνώστες της από την Ισπανία, τη Βρεττανία, τη Γερμανία και –φυσικά– κατ’ επέκταση σε όλο τον κόσμο.

Είναι πολύ ευχάριστο για άτομα που προέρχονται από διαφορετικές κουλτούρες και νοοτροπίες, από δι-αφορετικές χώρες, να αποδεικνύουν καθημερινά και στους εαυτούς τους και στους συμπολίτες τους, ότι τους χωρίζουν ελάχιστα και τους ενώνουν ακόμα περισσότερα από όσα φαντά-ζονταν. Όταν διαβάζεις για παράδειγ-μα ένα προσωπικό blog, συνειδητο-ποιείς ότι ακόμα και στην παγωμένη Φιλανδία, ο συνομήλικός σου εκεί, σκέφτεται παρόμοια με σένα, τρέφει αντίστοιχους στόχους με σένα και έχει το ίδιο άγχος με σένα κάθε πρωί που πηγαίνει στη δουλειά του. Έχει παρό-μοιο χιούμορ και θέλει να διασκεδά-σει όπως ο καθένας μας. Προπάντων, θέλει όλα αυτά να τα μεταδώσει γύρω του όπως και συ. Ίσως γιατί ορισμένες φορές αισθάνεται πνιγμένος από τα προβλήματά του και θέλει να ξεσπά-σει. Ίσως υπάρχουν φορές που αισθά-νεται μεγάλη χαρά και θέλει να τη μοι-ραστεί με πολλούς ανθρώπους. Είναι μαγεία να ξέρεις ότι αφήνεις ένα γρα-πτό κάπου, σε έναν εικονικό τοίχο και ο καθένας να μπορεί να αφουγκραστεί μέσω αυτού το συναίσθημα το οποίο είχες την ώρα που έγραφες.

Φυσικά, όπως τίποτα σε αυτόν τον κόσμο δεν είναι ιδανικό ή τέλειο έτσι και τα blogs περνάνε ακόμα κάποιες “παιδικές ασθένειες”. Ο Κάλβος έγρα-ψε κάποτε “θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία”, σήμερα ίσως να προσέθε-τε “θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία του λόγου”. Ένα blog, όντας ουσιαστι-κά κάτι μεταξύ προσωπικής σελίδας αλλά και διαδικτυακού καφενείου, μιας και κάθε αναγνώστης μπορεί

να αφήσει το σχόλιό του εκεί, μπορεί πολλές φορές να δημιουργήσει προ-σωπικά και ευρύτερα προβλήματα. Οι πιο ελαφρές περιπτώσεις είναι ,για παράδειγμα, όταν κάποιος δημοσιεύει μια γνώμη η οποία εναντιώνεται στην επικρατούσα λογική, οπότε αντιμετω-πίζει συνήθως την οργή των αναγνω-στών (σε ένα καφενείο, είναι συνήθεις άλλωστε οι διαπληκτισμοί, ειδικά σε θέματα πολιτικής και... ποδοσφαί-ρου). Οργή που οδηγεί πολλές φορές σε αμέτρητες αντι-δημοσιεύσεις και αντι-σχόλια σε “γειτονικά” blogs. Αυ-τές είναι όμως φυσιολογικές ανθρώ-πινες αντιδράσεις και δεν αποτελούν ανησυχητικά δείγματα, αν σκεφτούμε τη «φύση» και την ιδιαιτερότητα που διαπνέει τα blogs. Αντιθέτως είναι η απτή απόδειξη, ότι πλέον οι πολίτες συμπεριφέρονται εντός του διαδικτυ-ακού ημερολογίου, όπως θα συμπε-ριφέρονταν και στην “κανονική”τους ζωή. Αν και απεχθάνομαι τον χαρα-κτηρισμό “κανονική” ζωή, τον χρησι-μοποιώ εδώ κατ’ οικονομία.

Παρά ταύτα, υπάρχουν και οι πε-ριπτώσεις, όπου μέσω της συνήθους ανωνυμίας των συγγραφέων μπορεί να κηλιδωθούν υπολήψεις, να διαδο-θούν ψέμματα μέσω αληθινών γεγο-νότων, ακόμα και να στηθούν πολιτικά και οικονομικά παιχνίδια. Δυστυχώς το εν λόγω φαινόμενο συνιστά μία από τις «παρενέργειες» της ελευθε-ρίας του λόγου και του δικαιώματος στην ανωνυμία -που πρέπει και οφεί-λουμε να διατηρούμε, αν θέλουμε να υπερηφανευόμαστε για την ποιότητα της δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Προτάσεις που ακούστηκαν πρόσφατα και στη χώρα μας περί “αυτορρύθμισης” δε μπορούν να αντιστοιχούν στην πραγματικότητα ενός ευνομούμενου και δημοκρατικού κράτους. Μια τέτοιου είδους επεμβα-τική τακτική, που άλλωστε αποτελεί ουσιαστικά μια φτιασιδωμένη μορφή λογοκρισίας, απλά θα κατέστρεφε τις

ιδιότητες που κάνουν τα blog τόσο δη-μοφιλή στο ευρύ κοινό των χρηστών του διαδικτύου: Τον γηπεδικό ενίοτε ενθουσιασμό, την σκληρή και κυνική πολλές φορές ειλικρίνεια και την απο-λαυστική σάτιρα που τα διαπνέει. το μεγαλύτερο μέρος των bloggers, όντας ανεξάρτητοι από συμφέροντα και επαγγελματικές πιέσεις, πραγματικά σκιαγραφούν την κοινωνία του σήμε-ρα με πινελιές που μπορεί να ενοχλούν πολλούς, αλλά σίγουρα είναι ως επί το πλείστον ειλικρινείς και ανερυθρίαστα καυστικές. Μια νομική δαμόκλειος σπάθη πάνω από το κεφάλι των χρη-στών αυτών απλά θα τους αποθάρρυ-νε από το να εκφραστούν ελεύθερα και θα αποδυνάμωνε αυτό που πλέον έχει εξελιχθεί κυριολεκτικά ως ένα βήμα για τον απλό πολίτη να εκθέσει σε κοι-νή κριτική τις πιο βαθιές του σκέψεις και ανησυχίες. Ούτως ή άλλως, σε μια εποχή, όπου –τουλάχιστον– η Ελλάδα κυριαρχείται από τη μάστιγα της δικο-μανίας, θα ήταν πραγματικά τραγελα-φικό να οδηγούνται σε δίκες πολίτες μόνο και μόνο επειδή εξέφρασαν μια , έστω έντονη και ενδεχομένως άκομψη, γνώμη επί συγκεκριμένου προσώπου ή ζητήματος. Άλλωστε εμείς οι ίδιοι οι Έλληνες, bloggers και μη, κατακρί-νουμε και λοιδορούμε ενίοτε τέτοιες “ρυθμιστικές” πρακτικές όταν εφαρ-μόζονται σε άλλες χώρες. Φυσικά όλα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν μέσα στα πλαίσια μιας a priori υπόθεσης των εντίμων προθέσεων και της καλοπιστί-ας του χρήστη. Όταν αυτές δε παύουν να υπάρχουν και ο χρήστης από απλός εκφραστής μιας γνώμης μετατρέπεται ,παραδείγματος χάριν, σε αυτουργό πραγματικής και αδιαμφισβήτητης συκοφαντικής δυσφήμισης, τότε όντως είναι η σειρά του νόμου να επέμβει, χω-ρίς όμως γενικεύσεις και προχειρότη-τες εναντίον όλων των χρηστών ή όλων των bloggers.

Το δικαίωμα της ανωνυμίας και της ελευθερίας του λόγου είναι παγιωμέ-



the proposed merger of Google and DoubleClick goes beyond the typical competition concerns. It poses the political and policy question of how the European union will and is willing to protect its citizens’ personal data and thus safeguard a sustainable economic development while rais-

ing the quality of life.The databases of these two major internet players can be of great use but at the

same time of great danger. Putting them together may generate important synergies which may help the new internet ad generation to take off. However, allowing only these two companies to build upon this resource would probably mean that the other players are excluded from this emerging market. This would amount to pro-hibited market foreclosure. A possible remedy would be to consider the combined database as an ‘essential facility’ for market players and provide indiscriminative access to them.

However, opening this data platform to market players requires a strong con-sumer protection mechanism to be placed on top of it. According to article 153 EC treaty, the Community shall contribute to protecting the health, safety and economic interests of consumers, as well as to promoting their right to informa-tion, education and to organize themselves in order to safeguard their interests. Also, consumer protection requirements must be taken into account in defining and implementing other Community policies. Furthermore, the lisbon treaty will incorporate the Charter of Fundamental rights of the European union, whose ar-ticle 8 explicitly states: “Everyone has the right to the protection of personal data concerning him or her. Such data must be processed fairly for specified purposes and on the basis of the consent of the person concerned or some other legitimate basis laid down by law.”

As in all public policies, Community decisions should be the result of a holistic approach that is, in fact, ensured in an exemplary manner at the Commission’s level by the interservice consultation. Hopefully, DG Justice, Freedom and Security and DG Health and Consumer Affairs will react at this stage and present their legiti-mate concerns which will then be taken into account by DG Comp. For article 2 of the EC treaty clearly stipulates that the “sustainable development of economic activities” is a task of the Community next to “the raising of the standard of living and quality of life”. In order to be faithful to the treaties, we therefore have to look at the challenges posed by the transaction at hand by more than one perspective. I firmly believe that an interdisciplinary, inter-services approach will deliver the best results. All Eu bodies concerned, most notably DG Comp, DG SANCo, DG JlS, Members of the European Parliament, the European Data Protection Supervisor and the Article 29 Working Party should consort and come up with an acceptable solution which will safeguard market access and effective competition on one hand and consumer welfare on the other.

Public Hearing on Data protection on the Internet Google-DoubleClick and other case studies

Intervention by Spyros A. PappasAttorney-at-Law, former Director General in the European Commission

νο στη σύγχρονη δημοκρατία. Από κει και πέρα πρέπει όμως προφανώς και ο πολίτης να έχει συνείδηση ότι πλέον η φωνή του έχει δύναμη και ακούγεται πολύ περισσότερο από όσο ήταν εφικτό παλαι-ότερα. Η ελευθερία του έχει πλέον αντίκρισμα και αντίκτυ-πο στους συμπολίτες του και όχι μόνο σε αυτούς εντός των εθνικών συνόρων. Είναι ίσως λίγο τρομακτικό να καταλά-βει κανείς ότι πλέον έχει ένα είδος εξουσίας πάνω στους συμπολίτες του, ένα είδος εξουσίας αντίστοιχης με αυτής του Τύπου (και ίσως γι’ αυτό εκπρόσωποί του αντέδρασαν πρόσφατα εναντίον των blogs με πύρινους λόγους περί δια-φθοράς και σήψης).

Η ελευθερία του λόγου και η επικοινωνία μεταξύ των πολι-τών της Ενωμένης Ευρώπης και τελικά όλου του κόσμου, μπορεί να είναι αναφαίρετο δικαίωμα όλων, αλλά η πλειοψηφία δεν κατανοεί τη βαριά πραγματικά ευθύνη που έχει ο καθένας για το είδος και την ποιότητα του λόγου που θα εκφέρει. Την αβά-σταχτη ευθύνη που εναποθέτει η δημοκρατία και η ελευθερία στις πλάτες του, αφήνοντάς τον να διαδίδει και να μεταδίδει τις ιδέες του στον κόσμο ,αλλά μυ-στικά ψιθυρίζοντας του να είναι άξιός τους.

Η Ενωμένη Ευρώπη των πολιτών, ακόμα χτίζεται. Τώρα πλέον καθημερινά, ατομικά οι πολίτες της χτίζουν στα blogs τους τις γέφυρες μεταξύ τους. Γέφυρες που μπορεί να είναι φτιαγμένες από bits και bytes ,αλλά όταν εδραιωθούν, απο-δεικνύονται πιο στέρεες και από ατσάλινες.

Ε Γ Γ Ρ Α Φ Α Τ Ε Κ Μ Η Ρ Ι Ω Σ Η Σ30


Οι συζητήσεις της Συνέλευ-σης αναφέρονται πολύ συ-χνά στην «κοινοτική μέ-θοδο». Η κοινοτική μέθο-

δος είναι όντως το πιο πρωτότυπο στοι-χείο και το βασικό στοιχείο της επιτυ-χίας του ευρωπαϊκού σχεδίου που ξεκί-νησε τη δεκαετία του ’50 με τη Δήλωση του robert Schuman και τις συνθήκες για την ίδρυση των τριών Κοινοτήτων: της ΕΚΑΧ, της ΕΟΚ και της ΕΥΡΑΤΟΜ. Βασιζόμενες στην ανάγκη να δημιουρ-γηθεί νέα μορφή σχέσεων, εντελώς δι-αφορετικών απ’ ό,τι στο παρελθόν, αυ-τές οι συνθήκες προβλέπουν τη δημι-ουργία αυτόνομης έννομης τάξης, διοι-κούμενης από αυτόνομα θεσμικά όργα-να τα οποία καλούνται να δρουν - το καθένα σύμφωνα με τα ειδικά καθήκο-ντα του - στο πλαίσιο ενός ισορροπημέ-νου συστήματος για την εξυπηρέτηση ενός κοινού ύψιστου συμφέροντος.

Ύστερα από πενήντα χρόνια, η κοι-νοτική μέθοδος εξακολουθεί να είναι το ουσιαστικό στοιχείο για την καλή λει-τουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εί-ναι πρωταρχικής σημασίας, αφενός, να ενισχυθεί και να εφαρμόζεται ορθά και, αφετέρου, να επεκταθεί σε ορισμένους τομείς στους οποίους δεν εφαρμόζεται ακόμη, για την υλοποίηση πράγματι κοι-νών πολιτικών και ενεργειών. Η Επιτρο-πή εξέφρασε αυτές τις πεποιθήσεις της στο λευκό βιβλίο της για την ευρωπαϊκή διακυβέρνηση, της 25ης Ιουλίου 2001, κατόπιν στην ανακοίνωση της σχετικά με το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της 5ης Δεκεμβρίου 2001 και πρόσφα-τα στην ανακοίνωση της σχετικά με το σχέδιο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, της 22ας Μαΐου 2002. Πολλοί αρχηγοί κρα-

τών ή κυβερνήσεων, καθώς και σημαντι-κός αριθμός μελών της Συνέλευσης και άλλες εξέχουσες προσωπικότητες δια-τύπωσαν παρόμοιες απόψεις.

Ωστόσο οι υπό εξέλιξη συζητήσεις σχετικά με το μέλλον της Ένωσης δεί-χνουν ότι υπάρχουν μερικές φορές αμ-φιβολίες, ή και παρανοήσεις όσον αφο-ρά το πεδίο και τα χαρακτηριστικά αυτής της μεθόδου. Αυτό οφείλεται κυ-ρίως στην έλλειψη ακριβούς ορισμού της έννοιας της «κοινοτικής μεθόδου» καθώς και στο γεγονός ότι οι συνθήκες προβλέπουν πολλούς τρόπους λειτουρ-γίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ανάλογα με τους τομείς. Το αποτέλεσμα είναι ότι η απλή αναφορά στην κοινοτική μέθο-δο είναι ανεπαρκής διότι μπορεί να κα-τανοηθεί, ανάλογα με τους συνομιλη-τές, κατά τρόπο αρκετά διαφορετικό.

Για το λόγο αυτό εκτιμούμε ότι εί-ναι χρήσιμο να διασαφηνίσουμε αυτό το θέμα με την παρούσα εισήγηση μας. Στο πρώτο μέρος θα προσδιορισθούν τα στοιχεία που συνιστούν την έννοια της «κοινοτικής μεθόδου», κατόπιν θα πα-ρουσιασθούν ορισμένα χαρακτηριστι-κά, κυρίως στο πλαίσιο συγκεκριμένων εμπειριών.

1. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ «ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ»

1.1. Η «καθαρή» κοινοτική μέθοδος

Η κοινοτική μέθοδος δηλώνει τη δι-αδικασία λήψης αποφάσεων στο πε-δίο εφαρμογής της συνθήκης ΕΚ, ειδι-κότερα, τη συνύπαρξη των θεσμικών οργάνων στο πλαίσιο αυτής της διαδι-

κασίας.Σήμερα, λαμβάνοντας υπόψη τις δι-

άφορες τροποποιήσεις που έγιναν στις συνθήκες όσον αφορά τους ρόλους των θεσμικών οργάνων στη διαδικασία λή-ψης αποφάσεων, η «καθαρή» κοινοτι-κή μέθοδος αντιστοιχεί σε σύστημα στο οποίο η Επιτροπή - θεσμικό όργανο που εκπροσωπεί το γενικό ευρωπαϊκό συμ-φέρον - έχει το αποκλειστικό δικαίωμα ανάληψης νομοθετικών πρωτοβουλι-ών, δηλαδή υποβολής προτάσεων νο-μοθετικών πράξεων, και το Συμβούλιο - θεσμικό όργανο αποτελούμενο από τους εκπροσώπους των κυβερνήσεων των κρατών μελών - και το Ευρωπαϊ-κό Κοινοβούλιο - θεσμικό όργανο που εκπροσωπεί τους ευρωπαϊκούς λαούς - εγκρίνουν αυτές τις πράξεις ακολου-θώντας τη διαδικασία συναπόφασης. Ειδικότερα, το Συμβούλιο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία, ενώ η ομοφω-νία απαιτείται όταν επιθυμεί να τροπο-ποιήσει πρόταση της Επιτροπής.

Όταν οι πράξεις που εγκρίνονται κατά τον τρόπο αυτό πρέπει να εφαρ-μοστούν σε κοινοτικό επίπεδο, οι αντί-στοιχες αρμοδιότητες ανατίθενται κα-νονικά στην Επιτροπή, η οποία τις ασκεί με τη βοήθεια επιτροπών αποτελούμε-νων από εκπροσώπους των κρατών με-λών και υπό τον έλεγχο του Συμβουλίου και, σε ένα ορισμένο βαθμό, του Ευρω-παϊκού Κοινοβουλίου.

Το σύστημα συμπληρώνεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο - ανεξάρτη-τη δικαστική εξουσία, που εξασφαλίζει κατά τρόπο ολοκληρωμένο το σεβασμό του κανόνα δικαίου στις διάφορες δια-δικασίες που προβλέπονται για το σκο-πό αυτό.

Η κοινοτική μέθοδοςΕισήγηση των κ.κ. Barnier και Vitorino, μελών της Συνέλευσης,

στην Ευρωπαϊκή Συνέλευση της 3ης Σεπτεμβρίου 2002

Ε Γ Γ Ρ Α Φ Α Τ Ε Κ Μ Η Ρ Ι Ω Σ Η Σ 31


1.2. Ο προσαρμογές της κοινοτικής μεθόδου και η διακυβερνητική μέθο-δος στο σύστημα των συνθηκών

Η “καθαρή” κοινοτική μέθοδος δεν είναι η μόνη δυνατή προσέγγιση για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επειδή οι συνθήκες προβλέπουν άλ-λους τρόπους ανάλογα με τον τομέα. Συγκεκριμένα, η συνθήκη ΕΚ προβλέ-πει διάφορες διαδικασίες λήψης απο-φάσεων, που αποτελούν προσαρμογές της κοινοτικής μεθόδου. Έτσι στον τίτλο της συνθήκης ΕΚ σχετικά με τις θεωρή-σεις διαβατηρίων, το άσυλο, τη μετανά-στευση και άλλες πολιτικές που συν-δέονται με την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων και μάλιστα μέχρι την 1η Μαΐου 2004, η Επιτροπή δεν έχει αποκλειστικό δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας, αλλά το ίδιο δικαίω-μα έχουν και τα κράτη μέλη. Εξάλλου, πολλές νομικές βάσεις περιορίζουν τη συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβου-λίου στη διαδικασία έγκρισης των πρά-ξεων στην απλή διαβούλευση. Επίσης το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποκλείε-ται από τη διαδικασία λήψης αποφάσε-ων όσον αφορά ορισμένες ενέργειες για τις οποίες χρειάζονται πράξεις νομοθε-τικού χαρακτήρα, όπως είναι, εν μέρει, η κοινή εμπορική πολιτική και η κοινή αγροτική πολιτική. Επιπλέον, περισσό-τερες από πενήντα νομικές βάσεις της συνθήκης ΕΚ, για παράδειγμα στους τομείς της φορολογίας, της κοινωνικής πολιτικής, της ελεύθερης κυκλοφορί-ας των προσώπων και του δικαιώματος ψήφου, επιβάλουν τη λήψη αποφάσεων με ομοφωνία στο Συμβούλιο. Τέλος, ο γενικά αναγνωρισμένος ρόλος του Ευ-ρωπαϊκού Συμβουλίου αποτελεί ένα νέο στοιχείο σε σχέση με τη θεσμική δυνα-μική που χαρακτηρίζει την «καθαρή» κοινοτική μέθοδο.

Εξάλλου, ορισμένες αποφάσεις, όπως ο καθορισμός των εδρών των θε-σμικών οργάνων καθώς και ο διορισμός των μελών του Δικαστηρίου ή του Δι-

οικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, λαμβάνονται σα-φώς σε διακυβερνητικό επίπεδο, από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών.

Το σύστημα και οι διαδικασίες λή-ψης αποφάσεων στο δεύτερο και τρί-το πυλώνα της συνθήκης ΕΕ, που αφο-ρούν αντίστοιχα την κοινή εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλει-ας και την αστυνομική και δικαστική συνεργασία σε ποινικά θέματα, έχουν επίσης ουσιαστικά διακυβερνητικό χαρακτήρα. Ακόμα και αν η εφαρμο-γή κατάλληλων ενεργειών σε αυτό τον τομέα αποτελεί συνολικά αρμοδιότητα των κοινοτικών θεσμικών οργάνων, η Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβού-λιο διαδραματίζουν αρκετά δευτερεύ-οντα ρόλο σε σχέση με τα καθήκοντα που ανατίθενται στο Συμβούλιο, στα όργανα του (την προεδρία, το Γενικό Γραμματέα - Ύπατο Εκπρόσωπο για την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας), ή απευθείας στα κράτη μέλη. Επίσης το Δικαστήριο διαθέτει περιο-ρισμένες αρμοδιότητες στον τρίτο πυ-λώνα και δεν έχει καμία αρμοδιότητα σε ό,τι αφορά το δεύτερο πυλώνα.

2. ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Η κοινοτική μέθοδος εξασφαλίζει τη διαφάνεια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, κυρίως μέσω της συμμε-τοχής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθώς και τη συνοχή κάθε ενέργειας με τις αρχές του συστήματος και τις άλ-λες ενέργειες, μέσω του ρόλου που δι-αδραματίζει η Επιτροπή καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας λήψης απο-φάσεων. Επιτρέπει τη σύνθεση των κλαδικών συμφερόντων, μέσω μηχα-νισμών προετοιμασίας και διαβουλεύ-σεων σε διάφορα στάδια της διαδικασί-ας λήψης αποφάσεων. Εξασφαλίζει την αποτελεσματικότητα της λήψης απο-φάσεων χάρη στην εφαρμογή της αρχής της λήψης της αποφάσεων με πλειοψη-

φία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και με ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο, εξα-σφαλίζοντας ταυτόχρονα την ίση μετα-χείριση όλων των κρατών μελών και τη συνεκτίμηση των θέσεων των κρατών που μπορεί να αποτελούν μειοψηφία, κυρίως χάρη στην υποχρέωση της λή-ψης απόφασης με ομοφωνία στο Συμ-βούλιο όταν αυτό επιθυμεί να αποκλίνει από την πρόταση της Επιτροπής. Τέ-λος, διασφαλίζει το σεβασμό του κα-νόνα δικαίου, μέσω των εξουσιών του Δικαστηρίου.

2.1. Σύγκριση με τη διακυβερνητι-κή μέθοδο

Ορισμένοι προβάλλουν το ενδιαφέ-ρον που θα παρουσίαζε η διακυβερνη-τική μέθοδος, με άξονα μια διαδικα-σία λήψης αποφάσεων που βασίζεται καταρχήν σε διπλωματικές διαπραγ-ματεύσεις μεταξύ κυρίαρχων κρατών μελών. Η μέθοδος αυτή θα επέτρεπε την πλήρη διαφύλαξη της κυριαρχίας των κρατών μελών. Εξάλλου αυτή η μέθοδος θα εξασφάλιζε τη δυνατότητα εφαρμογής πιο ευέλικτων μορφών συ-νεργασίας και, συνεπώς, το συνδυασμό της προστασίας των εθνικών συμφερό-ντων με την ανάπτυξη συντονισμένων πρωτοβουλιών στους «ευαίσθητους» πολιτικούς τομείς.

Η διακυβερνητική μέθοδος παρου-σιάζει κάποιο ενδιαφέρον στους τομείς συνεργασίας μεταξύ των κρατών με-λών για τους οποίους το επίπεδο ολο-κλήρωσης παραμένει, προς το παρόν, ασήμαντο. Δεν τίθεται θέμα ανταγωνι-σμού, ούτε ασυμβατότητας μεταξύ αυ-τής της μεθόδου και της κοινοτικής με-θόδου, εφόσον η κάθε μία έχει τα δικά της πλεονεκτήματα.

Εξάλλου είναι σημαντικό να υπο-γραμμιστεί ότι η κοινοτική μέθοδος έχει αναμφισβήτητο νόμιμο χαρακτήρα και σέβεται τις δημοκρατικές αρχές, εφό-σον οι αποφάσεις λαμβάνονται από τους εκπροσώπους των εθνικών κυ-βερνήσεων στο πλαίσιο του Συμβουλί-



ου των Υπουργών και από τους εκλεγ-μένους αντιπροσώπους των διαφόρων ευρωπαϊκών λαών. Το σύστημα λήψης αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία και, συνεπώς, η δυνατότητα να ληφθεί από-φαση αντίθετη από τη βούληση ενός κράτους μέλους, δεν θίγει κατά κανένα τρόπο τη νομιμότητα αυτής της από-φασης, αλλά αποτελεί, αντίθετα, την υπέρτατη έκφραση της αρχής της δη-μοκρατίας σε μια σύγχρονη κοινότητα. Τέλος, η κοινοτική μέθοδος μπορεί να συνυπάρξει με ευέλικτες μορφές δρά-σης. Εάν χρησιμοποιείται, αφενός, για την έκδοση νομικά δεσμευτικών απο-φάσεων, δεν αποκλείει, αφετέρου, τη λήψη ευέλικτων μέτρων όταν το απαι-τεί η κατάσταση: η δυνατότητα ενι-σχυμένης συνεργασίας, η εφαρμογή της ανοικτής μεθόδου συντονισμού, η χρήση ορισμένων μορφών από κοι-νού ρύθμισης, αποτελούν παραδείγμα-τα που το αποδεικνύουν.

2.2. Συγκεκριμένες εμπειρίες

Το τελευταίο διάστημα η Ευρωπα-ϊκή Ένωση επικρίθηκε κυρίως λόγω της έλλειψης απτών αποτελεσμάτων σε ορισμένους τομείς δράσης. Εννο-είται ότι αυτές οι κριτικές επικεντρώ-νονται σε τομείς στους οποίους η Ένω-ση δεν μπορεί να δράσει σύμφωνα με την «καθαρή» κοινοτική μέθοδο και στους οποίους επικρατούν στοι-χεία διακυβερνητικού χαρακτήρα, για παράδειγμα στην εξωτερική πολιτική ή ακόμη στην αστυνομική και δικαστική συνεργασία σε υποθέσεις ποινικού χα-ρακτήρα. Αυτές οι επικρίσεις οδηγούν στη σύσταση για την ευρύτερη χρήση της κοινοτικής μεθόδου ώστε να επι-τυγχάνονται αποδοτικά αποτελέσμα-τα σε ανοικτό και δημοκρατικό πλαί-σιο. Αυτό ισχύει ακόμα περισσότερο στο πλαίσιο της διευρυμένης Ένωσης. Πρέπει να λαμβάνεται πράγματι υπόψη η πείρα πενήντα ετών ευρωπαϊκής ολο-κλήρωσης. Πράγματι, τα παραδείγματα που αναφέρονται παρακάτω δείχνουν

ότι η κοινοτική μέθοδος μπορεί να φέ-ρει ουσιαστικά και σταθερά αποτελέ-σματα, ανταποκρινόμενη ταυτόχρονα στις επιταγές της δημοκρατίας και της νομιμότητας.

2.2.1. Κοινοτική δράση και διακρατική συνεργασία

Η ανάλυση των διαφόρων μορφών διεθνούς συνεργασίας μεταξύ κρατών δείχνει σαφώς ότι οι συνεργασίες που βασίζονται σε ανεξάρτητο ρυθμιστικό σύστημα, με αυτόνομα όργανα επιφορ-τισμένα με την εξασφάλιση της καλής λειτουργίας σε μόνιμη βάση, επηρεά-ζουν κανονικά πολύ περισσότερο τη συ-μπεριφορά των συμβαλλομένων μερών απ’ ό,τι οι κλασσικές διεθνείς συνεργα-σίες. Σε αυτό το θέμα αρκεί να συγκρι-θούν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν ορισμένες διεθνείς συνθήκες, ακόμη και μερικές αρκετά πρόσφατες, των οποίων η εφαρμογή εξαρτάται ουσιαστικά από την καλή θέληση των συμβαλλομένων χωρών (βλ. για παράδειγμα το Πρωτό-κολλο του Κιότο), με τις αδιαμφισβή-τητες επιτυχίες της συνθήκης ΕΚ, η οποία βασίζεται σε ισχυρά θεσμικά όρ-γανα με πραγματικές εξουσίες. Άλλες περιπτώσεις το καταδεικνύουν με με-γαλύτερη σαφήνεια. Η οργάνωση των διασυνοριακών δραστηριοτήτων τη-λεοπτικής μετάδοσης αποτέλεσε, ου-σιαστικά ταυτόχρονα, αντικείμενο μιας κλασσικής σύμβασης δημοσίου δικαί-ου στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευ-ρώπης και μιας κοινοτικής οδηγίας1: η οδηγία εφαρμόζεται σε όλα τα κράτη μέλη από την 3η Οκτωβρίου 1991, ενώ η σύμβαση εφαρμόζεται μόνον σε επτά κράτη μέλη και σε ορισμένα από αυτά μόνον από το 1998 λόγω καθυστερή-σεων ή επειδή δεν έγινε η απαιτούμε-νη επικύρωση.

Ένα ακόμη σημαντικότερο σημείο είναι ότι η κοινή δράση που βασίζεται στην κοινοτική μέθοδο είναι πολύ απο-τελεσματικότερη απ’ ,τι η απλή συνερ-γασία μεταξύ των κρατών μελών στα

ίδια θέματα με τη βοήθεια άλλων με-θόδων που προβλέπονται στις συνθή-κες. Σχετικά με το θέμα αυτό υπενθυ-μίζεται το παράδειγμα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις. Μια τέτοια συνεργασία ήταν ήδη δυ-νατή σε διακυβερνητικό πλαίσιο από την αρχή της συνθήκες ΕΚ (άρθρο 220 της συνθήκης ΕΚ, το οποίο έγινε άρθρο 293 ΕΚ). Αυτή η δυνατότητα επεκτάθη-κε μέσω της συνθήκης του Μάαστριχ, στο πλαίσιο του τρίτου πυλώνα (άρθρο k.3 της συνθήκης ΕΕ που έγινε άρθρο 31 ΕΕ). Παρ’ όλα αυτά, μόνο δύο συμ-βάσεις τέθηκαν σε ισχύ, λόγω των δυ-σκολιών διαπραγμάτευσης και επικύ-ρωσης των πράξεων αυτού του τύπου και των πράξεων που τις τροποποιούν2. Από τότε όμως που το θέμα αυτό κοι-νοτικοποιήθηκε σύμφωνα με τη συνθή-κη του Άμστερνταμ, δηλαδή από την 1η Μαΐου 1999, εκδόθηκαν ήδη πέντε ειδι-κοί κανονισμοί και τέθηκαν σε ισχύ (ή θα τεθούν σύντομα σε ισχύ), σύμφωνα με την επιθυμία των ενδιαφερομένων κύκλων που ανέμεναν για μεγάλο χρο-νικό διάστημα την κοινή ρύθμιση αυ-τών των θεμάτων3.

Η περίπτωση του συστήματος που εφαρμόζεται για τις πτωχεύσεις και aλλες διαδικασίες αφερεγγυότητας

Δύο σχέδια σύμβασης αποτέλεσαν - αντικείμενο διαπραγματεύσεων με-ταξύ των κρατών μελών, το 1970 και το 1980 αντίστοιχα, αλλά το Συμ-βούλιο διέκοψε την εξέταση τους λό-γω πολιτικής ασυμφωνίας το 1985.Το 1999 συνάφθηκε σύμβαση στο - πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώ-πης, αλλά δεν τέθηκε σε ισχύ επειδή δεν επικυρώθηκε όπως απαιτείται.Πραγματοποιήθηκαν διαπραγμα-- τεύσεις και συνάφθηκε σύμβαση βάσει του άρθρου 220 της συνθή-κης ΕΚ μεταξύ των κρατών το 1995, αλλά δεν τέθηκε ούτε αυτή σε ισχύ επειδή ένα κράτος μέλος αρνήθηκε να την υπογράψει.

Ε Γ Γ Ρ Α Φ Α Τ Ε Κ Μ Η Ρ Ι Ω Σ Η Σ 33


Ύστερα από την κοινοτικοποίηση της δικαστικής συνεργασίας σε αστικά θέματα, ο κανονισμός (ΕΚ) 1346/2000 εγκρίθηκε από το Συμβούλιο στις 29 Μαΐου 2000· η διαδικασία έγκρισης δι-ήρκεσε λιγότερο από ένα έτος· ο κα-νονισμός τέθηκε σε ισχύ στις 31 Μαΐ-ου 2002.

Ένα άλλο εντυπωσιακό παράδειγ-μα είναι εκείνο της προστασίας των οικονομικών συμφερόντων της Κοι-νότητας. Στο πλαίσιο της συνθήκης ΕΚ δημιουργήθηκε σύστημα ανταλλαγής πληροφοριών, συνεργασίας και έρευ-νας για την καταπολέμηση της απά-της, το οποίο παρουσιάζει αρκετά με-γάλη συνοχή και αποτελεσματικότητα4, ενώ στον τρίτο πυλώνα, η συνεργασία σε διακυβερνητικό επίπεδο σε ποινι-κές υποθέσεις παρουσιάζει ακόμη ελ-λείψεις επειδή δεν έχουν επικυρωθεί οι συμβάσεις που έχουν συναφθεί μεταξύ των κρατών μελών5.

Εκτός της μεγαλύτερης αποτελε-σματικότητας της, η κοινοτική μέθο-δος αποδεικνύεται επίσης διαφανής και ανοικτή. Αυτό αποδεικνύεται σα-φώς από τη δράση για την καταπολέ-μηση της απάτης, που πραγματοποιεί-ται τόσο στο πλαίσιο της συνθήκης ΕΚ όσο και του τρίτου πυλώνα. Ειδικότερα, σε αυτό το τελευταίο πλαίσιο, η εν λό-γω δράση χαρακτηρίζεται όχι μόνο από πολύ μικρή συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη νομοθετική διαδικα-σία, αλλά και από αρκετά ατελείς μη-χανισμούς ελέγχου. Για παράδειγμα, ενώ οι δραστηριότητες της EuroPol ελέγχονται μόνο από το διοικητικό της συμβούλιο - αποτελούμενο από εκπρο-σώπους των κυβερνήσεων των κρατών μελών - οι δραστηριότητες της Ευρω-παϊκής Υπηρεσίας για την Καταπολέ-μηση της Απάτης (olAF), που ενεργεί στο πλαίσιο της συνθήκης ΕΚ, ελέγχο-νται κυρίως από το Ευρωπαϊκό Κοινο-βούλιο, το Ελεγκτικό Συνέδριο, το Δι-καστήριο και την επιτροπή εποπτείας της olAF.

2.2.2. Το δικαίωμα πρωτοβουλίας της Επιτροπής

Μια βασική συνιστώσα της κοινοτι-κής μεθόδου είναι το αποκλειστικό δι-καίωμα πρωτοβουλίας της Επιτροπής. Όπως τονίστηκε ήδη, αυτό το στοι-χείο αποτελεί εγγύηση συνοχής, εφό-σον η Επιτροπή εξασφαλίζει την εναρ-μόνιση κάθε πρότασης με το πολιτικό και νομικό πλαίσιο αναφοράς. Επιπλέ-ον - και κυρίως - εξασφαλίζει τη συνε-κτίμηση και τον συνυπολογισμό όλων των συμφερόντων, κυρίως των κρα-τών για τα οποία είναι δυσκολότερο να ακουσθεί η φωνή τους σε διακυβερνη-τικό πλαίσιο ή τα οποία υπάρχει κίν-δυνος να αποτελέσουν μειοψηφία στη διαδικασία λήψης αποφάσεων με ειδι-κή πλειοψηφία, λόγω του ότι το Συμ-βούλιο είναι υποχρεωμένο να λαμβά-νει αποφάσεις ομόφωνα όταν σκοπεύει να αποκλίνει από την πρόταση της Επι-τροπής. Πολλά παραδείγματα εξηγούν τα σημεία αυτά. Όσον αφορά τον κίν-δυνο έλλειψης συνοχής, μπορεί να ανα-φερθεί ο τομέας του χώρου ελευθερί-ας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, όπου τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν σε μεγά-λο βαθμό την κοινή τους δυνατότητα να λαμβάνουν νομοθετικές πρωτοβουλίες. Ειδικότερα, μπορεί να αναφερθεί η αύ-ξηση του αριθμού των δικτύων και άλ-λων ελάχιστα διαρθρωμένων μορφών συνεργασίας που είναι το αποτέλεσμα αυτών των εθνικών πρωτοβουλιών των οποίων η θεσμική δομή, ο τρόπος λει-τουργίας και χρηματοδότησης και με-ρικές φορές η ίδια η χρησιμότητα είναι αρκετά αμφίβολα6.

2.2.3. Λήψη αποφάσεων με εδική πλειοψηφία και με ομοφωνία

Ένας άλλος βασικός παράγοντας της επιτυχίας της «καθαρής» κοινοτικής με-θόδου είναι η λήψη αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο, που επιτρέ-πει να αποφευχθούν κίνδυνοι αδιεξόδου στο σύστημα λήψης αποφάσεων με ομο-

φωνία, να συνεχισθεί η ολοκλήρωση και να επιτευχθούν πιο συγκεκριμένα απο-τελέσματα, εξασφαλίζοντας ταυτόχρο-να ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται εκφράζουν την πολιτική βούληση των εκπροσώπων της μεγάλης πλειοψηφίας των ευρωπαίων πολιτών.

Συνεπώς, η μετάβαση από τη λή-ψη αποφάσεων με ομοφωνία στη λήψη αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία ήταν, στους σημαντικούς τομείς, μια πραγ-ματική καμπή στην κοινοτική δράση. Το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα εί-ναι αναμφίβολα εκείνο της προσέγγι-σης των εθνικών νομοθεσιών για την υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς. Τα πρώτα τριάντα χρόνια της ύπαρξης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, το σχέδιο για την υλοποίηση της εσωτερικής αγο-ράς δεν ολοκληρώθηκε επειδή η νομο-θεσία - που εκδόθηκε με νομική βάση το άρθρο 100 της συνθήκης ΕΚ, που προ-βλέπει τη λήψη αποφάσεων με ομοφω-νία7- δεν κατόρθωνε πάντοτε να εξαλεί-ψει αποτελεσματικά τα ρυθμιστικά και τεχνικά εμπόδια στις συναλλαγές και να προσεγγίσει τους αντίστοιχους εθνι-κούς νόμους. Μετά την εισαγωγή από την ενιαία ευρωπαϊκή πράξης της νομι-κής βάσης του άρθρου 100 A της συν-θήκης ΕΚ, που έγινε το άρθρο 95 ΕΚ, το οποίο προβλέπει τη λήψη αποφάσε-ων με ειδική πλειοψηφία - και ύστερα από τη νέα ώθηση που έδωσε το λευ-κό βιβλίο για την ολοκλήρωση της εσω-τερικής αγοράς το 1985 - η νομοθετική δράση επέτρεψε την επίτευξη του σημε-ρινού επιπέδου ολοκλήρωσης, μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της ευρωπαϊ-κής οικοδόμησης σε οικονομικό επίπε-δο8. Μπορούν να αναφερθούν και άλλα παραδείγματα, όπως το περιβάλλον: η μετάβαση από τη λήψη αποφάσεων με ομοφωνία στη λήψη αποφάσεων με ειδι-κή πλειοψηφία με νομική βάση την πα-ράγραφο 1 του άρθρου 130 S της συν-θήκης ΕΚ, που έγινε το άρθρο 175 ΕΚ, που επικυρώθηκε από τη συνθήκη του Μάαστριχ, συμπίπτει με το ξεκίνημα και



την ενίσχυση της κοινής δράσης σε αυ-τό τον τομέα, πράγμα που ικανοποίησε τους πολίτες και την κοινωνία των πο-λιτών.

Αντιθέτως, στον τομέα στον οποίο οι νομικές βάσεις εξακολουθούν να προβλέπουν την λήψη αποφάσεων με ομοφωνία στο Συμβούλιο, διαπιστώ-θηκε μερικές φορές στασιμότητα της κοινοτικής δράσης, ή επιστροφή σε διακρατικές μορφές συνεργασίας, οι οποίες, αφενός, δεν παράγουν συγκε-κριμένα και διαρκή αποτελέσματα και, αφετέρου, δεν εξασφαλίζουν διαφά-νεια ούτε συνοχή της δράσης. Το θέμα αυτό μπορεί να αναφερθεί στον τομέα της φορολογίας, του οποίου η νομι-κή βάση είναι το άρθρο 99 της συνθή-κης ΕΚ, που έγινε το άρθρο 93 ΕΚ. Σε αυτό τον τομέα, με εξαίρεση το φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) και τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης, η Ευ-ρωπαϊκή Κοινότητα δεν κατάφερε να αναπτύξει οργανικές και συνεκτικές ρυθμίσεις, παρά τα επίμονα αιτήματα των ενδιαφερόμενων οικονομικών κύ-κλων. Μια τέτοια κατάσταση δημιούρ-γησε ακόμη και τον πολλαπλασιασμό πολιτικών μορφών συνεργασίας των κρατών μελών εκτός του κοινοτικού πλαισίου, οι οποίες αυξάνουν την πο-λυπλοκότητα και την αδιαφάνεια του συστήματος, αλλά οπωσδήποτε όχι την αποτελεσματικότητά του9. Ωστό-σο, ο βασικός λόγος αυτού του αδιεξό-δου είναι η ανάγκη λήψης αποφάσεων με ομοφωνία, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι ορισμένες νομοθετικές προτάσεις εκκρεμούσαν ενώπιον του Συμβουλίου λόγω της αντίθεσης ενός μόνο κράτους μέλους.

Στη γνώμη της του Ιανουαρίου 2000 για τη διακυβερνητική διάσκε-ψη, που ολοκληρώθηκε με τη συνθήκη της Νίκαιας, η Επιτροπή είχε υποστη-ρίξει ότι η λήψη αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο πρέπει να γίνει γενικός κανόνας στις συνθήκες και η λήψη αποφάσεων με ομοφωνία

να ισχύει για ορισμένες κατηγορίες ει-δικών αποφάσεων, τις οποίες προσδιό-ρισε10. Οι συλλογισμοί στους οποίους βασίζεται αυτό το αίτημα εξακολου-θούν να ισχύουν όπως φαίνεται από τα συγκεκριμένα παραδείγματα που αναφέρονται παραπάνω.

Υποσημειώσεις1. Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τη Διασυνορι-

ακή Τηλεόραση, Στρασβούργο, 5 Μαΐου 1989, οδηγία 89/552/CEE Eok του Συμβουλίου της 3ης Οκτωβρίου 1989 για το συντονισμό ορισμέ-νων νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητι-κών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την άσκηση τηλεοπτικών δραστηριοτήτων.

2. Οι δύο εν λόγω πράξεις είναι η σύμβαση των Βρυξελλών του 1968, για τη διεθνή δικαιο-δοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση απο-φάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, και η σύμβαση της Ρώμης του 1980 για το εφαρμο-στέο δίκαιο στις συμβατικές υποχρεώσεις. Επι-σημαίνεται ότι εκδόθηκαν άλλες τρεις πράξεις αυτού του τύπου μερικές φορές ύστερα από μα-κροχρόνιες διαπραγματεύσεις, αλλά δεν τέθη-καν σε ισχύ επειδή δεν επικυρώθηκε από όλα τα κράτη όπως απαιτείται: η σύμβαση σχετικά με τις διαδικασίας αφερεγγυότητας του 1995, η σύμβαση σχετικά με την επίδοση και κοινοποί-ηση δικαστικών και εξωδικαστικών πράξεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις στην Ευρωπαϊ-κή Ένωση του 1997, και η σύμβαση για τη διεθνή δικαιοδοσία, αναγνώριση και εκτέλεση αποφά-σεων σε γαμικές υποθέσεις του 1998.

Πρέπει επίσης να συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι σε κάθε προσχώρηση οι συμβάσεις στηρίζο-νται στο άρθρο 200 ΕΚ πρέπει να τροποποιού-νται με νέα σύμβαση, πράγμα που έχει ως συ-νέπεια νέες πολύ μεγάλες προθεσμίες (συχνά πολλά έτη) προτού αρχίσει να εφαρμόζεται το ίδιο κείμενο σε όλη την Κοινότητα.

3. Κανονισμός (ΕΚ) 1346/2000 του Συμ-βουλίου, της 29ης Μαΐου 2000, περί των δια-δικασιών αφερεγγυότητας. Κανονισμός (ΕΚ) 1347/2000 2000 του Συμβουλίου, της 29ης Μα-ΐου 2000, περί της διεθνούς δικαιοδοσίας, ανα-γνώρισης και εκτέλεσης αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας έναντι των κοινών τέκνων των συζύγων. Κανονισμός (ΕΚ) 1348/2000 του Συμβουλίου, της 29ης Μαΐ-ου 2000, περί επιδόσεως και κοινοποιήσεως στα κράτη μέλη δικαστικών και εξώδικων πράξεων σε αστικές ή εμπορικές υποθέσεις. Κανονισμός (ΕΚ) 44/2001 του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμ-βρίου 2000, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την ανα-γνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστι-κές και εμπορικές υποθέσεις. Κανονισμός (ΕΚ) 1206/2001 του Συμβουλίου της 28ης Μαΐου 2001 για τη συνεργασία μεταξύ των δικαστηρίων των κρατών μελών κατά τη διεξαγωγή αποδείξεων σε αστικές ή εμπορικές υποθέσεις.

4. Βλ. κυρίως τον κανονισμό (ΕΚ) 2988/95

σχετικά με την προστασία των οικονομικών συμ-φερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων τον κα-νονισμό (ΕΚ) 2185/96 του Συμβουλίου της 11ης Νοεμβρίου 1996 σχετικά με τους ελέγχους και εξακριβώσεις που διεξάγει επιτόπου η Επιτρο-πή με σκοπό την προστασία των οικονομικών συμφερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων από απάτες και λοιπές παρατυπίες· τον κανο-νισμό (ΕΚ) 515/9797 του Συμβουλίου της 13ης Μαρτίου 1997 περί της αμοιβαίας συνδρομής μεταξύ των διοικητικών αρχών των κρατών με-λών και της συνεργασίας των αρχών αυτών με την Επιτροπή με σκοπό τη διασφάλιση της ορ-θής εφαρμογής των τελωνειακών και γεωργικών ρυθμίσεων · τον κανονισμό (ΕΚ) 1073/99του Ευ-ρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 25ης Μαΐου 1999, σχετικά με τις έρευνες που πραγματοποιούνται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (olAF) .

5. Η σύμβαση της 26ης Ιουλίου 1995 για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και τα πρωτόκολ-λα της 27ης Σεπτεμβρίου 1996, της 29ης Νοεμ-βρίου 1996 και της 19ης Ιουνίου 1997.

6. Ευρωπαϊκή Αστυνομική Ακαδημία (EEEk l 336 της 30.12.00)· Ευρωπαϊκ δίκτυο πρόληψης της εγκληματικότητας (EEEk l 153 της 8.6.01)· δίκτυο κατάρτισης δικαστικών (EEEk C 18 της 19.1.01)· σχέδιο για δίκτυο προστασίας υψη-λών προσώπων (έγγρ. Συμβουλίου 5361/02 ENFoPol 9)· σχέδιο για δίκτυο αρμόδιων αρ-χών για τις υπηρεσίες ιδιωτικής ασφάλειας (έγγρ. Συμβουλίου 5135/02 ENFoPol 5)· σχέ-διο σχετικά με ινστιτούτο αστυνομικών μελετών υπό μορφή δικτύου (έγγρ. Συμβουλίου 5133/02 ENFoPol 4)·σχέδιο για δίκτυο για τη δικαιοσύ-νη που προωθεί την αποκατάσταση.

7. Εγκρίθηκαν περίπου 560 οδηγίες με βά-ση αυτό το άρθρο αλλά ένας σημαντικός αριθ-μός αφορούσε μόνο πολύ τεχνικές πτυχές ή ήταν απλώς ενημέρωση προηγούμενων οδηγιών.

8. Συγκεκριμένα, σε διάστημα 7 ετών, έως το ορόσημο του 1992, εγκρίθηκαν 280 πράξεις (κανονισμοί, οδηγίες και αποφάσεις) που επέ-τρεψαν να υλοποιηθεί το μεγαλύτερο μέρος της εσωτερικής αγοράς. Βεβαίως η νομοθετική δρά-ση συνεχίσθηκε με σκοπό να συμπληρωθεί και να εξασφαλισθεί η καλή λειτουργία του όλου συ-στήματος.

9. Ο κώδικας της φορολογίας των επιχειρή-σεων· η ομάδα φορολογικής πολιτικής· η ομάδα εργασίας υψηλού επιπέδου στο πλαίσιο της φο-ρολογικής δέσμης.

10. Πρόκειται για πέντε κατηγορίες αποφά-σεων: αποφάσεις που πρέπει να «επικυρωθούν» από τα κράτη μέλη σύμφωνα με τους συνταγ-ματικούς τους κανόνες· ουσιαστικής σημασίας θεσμικές αποφάσεις και αποφάσεις που επηρε-άζουν τη θεσμική ισορροπία· αποφάσεις στους τομείς της φορολογίας και της κοινωνικής ασφά-λισης που δεν συνδέονται με την καλή λειτουρ-γία της εσωτερικής αγοράς· παραλληλισμός μεταξύ των εσωτερικών και εξωτερικών αποφά-σεων αποφάσεις που παρεκκλίνουν από τους κοινούς κανόνες της συνθήκης.

Ε Ξ Ω τ Ε Ρ Ι Κ η Π Ο Λ Ι τ Ι Κ η 35


η πρόσφατη διάσκεψη της Annapolis, το Νοέμβριο του 2007, έδωσε αναντιρ-ρήτως νέα ώθηση στην ει-

ρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανα-τολή. Έπειτα από επτά έτη ουσιαστικής απραξίας και αδράνειας, Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι αποφάσισαν από κοινού την έναρξη νέων των διαπραγματεύσε-ων με σκοπό την εξεύρεση αμοιβαίως αποδεκτής λύσης.

Τα ενδιαφερόμενα μέρη δεσμεύθη-καν να διεξάγουν συζητήσεις, σε διμε-ρές επίπεδο, επί όλων των εκκρεμών θεμάτων, συμπεριλαμβανομένων των θεμάτων του οριστικού καθεστώτος με στόχο να συναφθεί ειρηνευτική συμ-φωνία πριν από το τέλος του τρέχο-ντος έτους. Παράλληλα, συμφώνησαν να εφαρμόσουν τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τον Οδικό Χάρτη του 20031 που συνέταξε και προώθησε η Τετραμερής (ΕΕ, ΗΠΑ, ΟΗΕ, Ρωσία).

Σε αυτό το κλίμα επιφυλακτικής αι-σιοδοξίας που έχει δημιουργηθεί τους τελευταίους μήνες, ποιος οφείλει να είναι ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Για την Ευρώπη η εξεύρεση συνολικής και διαρκούς ειρήνης στη Μέση Ανα-τολή αποτελεί στρατηγικό στόχο2. Όντως, το 2003, η Ευρωπαϊκή Στρατη-γική Ασφάλειας όριζε το διακανονισμό

1 «A Performance-Based roadmap to a Perma-nent two-State Solution to the Israeli-Palestin-ian Conflict», in uS Department of State, http://www.state.gov/r/pa/prs/ps/2003/20062.htm 2 Βλ. πρόσφατη από κοινού δημοσίευση του Ύπατου Εκπροσώπου Εξωτερικής πολιτικής, κ. Javier Solana και της Επιτρόπου Εξωτερικών Σχέσεων κας Benita Ferrero-Waldner, “State-building for peace in the Middle East: an Eu ac-tion strategy”, S378/07, σελ.1.

της αραβο-ισραηλινής σύρραξης ως στρατηγική προτεραιότητα για την ΕΕ3. Το ζωτικό συμφέρον της Ευρώπης στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, και της Μεσογείου γενικότερα, είναι αδιαμφισβήτητο και αυτό διαφαίνεται από τις πρωτοβουλίες περιφερειακής συνεργασίας που προωθεί η ΕΕ στο γειτονικό της περιβάλλον (Διαδικασία της Βαρκελώνης, Πολιτική Γειτονίας). Οι πρωτοβουλίες αυτές διασφαλίζουν στη Γηραιά Ήπειρο ένα σχετικό βαθμό ορατότητας στη διεθνή σκηνή. Όμως, όσον αφορά στην ειρηνευτική διαδικα-σία, η Ευρώπη συχνά κατηγορείται για την έλλειψη ικανότητας να αποκτήσει λόγο και να διαδραματίσει ουσιαστικό πολιτικό ρόλο στην περιοχή.

Η επανέναρξη της ειρηνευτικής διαδικασίας δεν αποτελεί διόλου εύκο-λο εγχείρημα. Η Ευρώπη καλείται να συνεισφέρει στη βελτιστοποίηση των συνθηκών που θα εξασφαλίσουν την ομαλή διεξαγωγή των διμερών δια-πραγματεύσεων. Ωστόσο, οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει η ειρηνευτική διαδι-κασία είναι προφανείς: περιορισμένο χρονοδιάγραμμα, αδύναμη πολιτική ηγεσία και στα δύο μέρη, ενδοπαλαι-στινιακή πολιτική κρίση, γεωγραφική διαίρεση των κατεχόμενων, εκτόξευση πυραύλων από τη λωρίδα της Γάζας στο Ισραήλ, αλλεπάλληλες στρατιωτικές επεμβάσεις του ισραηλινού στρατού στα παλαιστινιακά εδάφη, ανέγερση ισραηλινών οικισμών, αδυναμία αραβι-κών κρατών να επέμβουν ουσιαστικά,

3 «Μια ασφαλής Ευρώπη σ’έναν καλύτερο κό-σμο. Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας», Βρυ-ξέλλες, 12 Δεκεμβρίου 2003, σελ.9.

οικονομική εξαθλίωση των πληθυσμών στα παλαιστινιακά εδάφη κλπ.

Από την άλλη μεριά, η διάσκεψη της Annapolis έθεσε τις βάσεις για την έναρξη μιας διαδικασίας επίπονης, η οποία ενδεχομένως να αποτελέσει και την τελευταία ευκαιρία για τη δημιουρ-γία ενός παλαιστινιακού κράτους. Δεν υπάρχει άνεση χρόνου: η νέα αμερικανι-κή κυβέρνηση, που θα ορκιστεί τον Ια-νουάριο του 2009, σίγουρα θα χρειαστεί κάποιο διάστημα για να προσδιορίσει την πολιτική που θα ακολουθήσει στη Μέση Ανατολή. Παράλληλα, ο ολοένα και αυξανόμενος εποικιστικός επεκτατι-σμός στα κατεχόμενα εδάφη, θέτει υπό αμφισβήτηση την πιθανότητα ίδρυσης ενιαίου, ανεξάρτητου και οικονομικά βιώσιμου παλαιστινιακού κράτους.

Για αυτούς τους λόγους, η στρατηγι-κή που καλείται να ακολουθήσει η Ευ-ρώπη οφείλει να είναι ευκρινής και δί-χως ενδοιασμούς. Πρέπει να βασίζεται στην επιβολή συγκεκριμένων μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, όπως άλ-λωστε υποστηρίζει και η πρώτη φάση του Οδικού Χάρτη, η οποία αφορά στην πάταξη της τρομοκρατίας και της βίας και στην δόμηση παλαιστινιακών θε-σμών. Προτεραιότητα της Ευρώπης είναι, λοιπόν, να ωθήσει τα ενδιαφε-ρόμενα μέρη να σεβαστούν πλήρως τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τον Οδικό Χάρτη.

Το 1991, όταν συνεκλήθη η διά-σκεψη της Μαδρίτης για την ειρηνευ-τική διαδικασία στη Μέση Ανατολή, η Ευρώπη ήταν απούσα. Οι ανεπαρκείς επιδόσεις της στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου, καθώς επίσης και το γεγονός

Η ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή: ποιος ο ρόλος για την Ευρωπαϊκή Ένωση μετά τη διάσκεψη της Annapolis;

της Μαρίας Γιαννιού, Δρ Ιστορίας Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστημίου Paris III Sorbonne Nouvelle

Ε Ξ Ω τ Ε Ρ Ι Κ η Π Ο Λ Ι τ Ι Κ η36


ότι εκείνη την περίοδο οι Ευρωπαίοι ηγέτες ήταν σε αναζήτηση ενός νέου συστήματος κοινής εξωτερικής πολι-τικής, οδήγησαν στον αποκλεισμό της Γηραιάς Ηπείρου από τις διπλωματικές διεργασίες στη Μέση Ανατολή.

Σήμερα, δεκαέξι χρόνια μετά, η ΕΕ κατάφερε να αποκτήσει ουσιαστικό ρόλο στην περιοχή; Ποιες είναι οι προ-οπτικές εξέλιξης της ευρωπαϊκής εξω-τερικής δράσης στο εγγύς μέλλον;

Η διπλωματική δράση της Ευρώ-πης αναφορικά με την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύρραξη ορίζεται βάσει δύο σταθερών αξιών: α) την πολιτική υποστήριξη της ειρηνευτικής διαδικα-σίας μέσω της δημοσίευσης επίσημων κειμένων στα πλαίσια των ευρωπαϊκών θεσμών και β) την αθρόα οικονομική βο-ήθεια προς τα παλαιστινιακά εδάφη.

Για πάρα πολλά χρόνια, η εξωτερική δράση της Ευρώπης στη Μέση Ανατολή περιοριζόταν, κατά κύριον λόγον, στη σύνταξη κειμένων πολιτικού περιεχο-μένου. Πράγματι, το σύστημα κοινής ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής ενθάρρυνε τη δημοσίευση επίσημων δηλώσεων ως πρωτεύον διπλωματικό εργαλείο. Παρά ταύτα, η έντονη χρήση του δεν κατάφερε να εξασφαλίσει στην Ευρώπη σημαντικό ρόλο στην περιοχή. Ωστόσο, η πληθώρα ευρωπαϊκών δημο-σιεύσεων έθεσε τα θεμέλια μιας ενιαίας και κοινής ευρωπαϊκής αντίληψης ανα-φορικά με την επίλυση της διαμάχης μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων.

Συνοψίζοντας, οι σημαντικότερες αρχές στις οποίες βασίζεται η στάση της ΕΕ είναι οι ακόλουθες:

α) η δημιουργία ενός ανεξάρτητου, δημοκρατικού, βιώσιμου παλαιστινια-κού κράτους με εδαφική συνέχεια, στη Δυτική Όχθη και στη Γάζα, αποτελεί τελικό στόχο των διαπραγματεύσεων.

β) η συμμετοχή των Αράβων εταί-ρων στην ειρηνευτική διαδικασία (Αρα-βική Πρωτοβουλία για την Ειρήνη) είναι απαιτούμενη.

γ) η ανέγερση οικισμών στα κατε-

χόμενα εδάφη είναι παράνομη δυνάμει του διεθνούς δικαίου. Βάσει του Οδικού Χάρτη, οι εν λόγω οικισμοί πρέπει να κατεδαφιστούν.

δ) όλες οι πράξεις βίας (εκτόξευ-ση πυραύλων στο ισραηλινό έδαφος, στρατιωτικές επεμβάσεις στα κατεχό-μενα, κλπ.) είναι καταδικαστέες.

ε) όλα τα σημεία διέλευσης πρέπει να παραμένουν ανοικτά τόσο για αν-θρωπιστικούς όσο και για εμπορικούς σκοπούς.

Οι αξίες αυτές είναι το αποτέλεσμα έντονων και χρονοβόρων εσωτερικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των κρατών μελών της Ευρώπης. Ας σημειώσουμε, ενδεικτικά, ότι οι ευρωπαίοι ηγέτες χρειάστηκαν σχεδόν τριάντα ολόκληρα χρόνια για να συμφωνήσουν ότι μόνο η δημιουργία δύο αυτόνομων κρατών (Ισραήλ και Παλαιστίνη) με ασφαλή και σαφή σύνορα θα εξασφαλίσει την ειρη-νική επίλυση του προβλήματος4.

Ο πολιτικός εξοστρακισμός της Ευ-ρώπης από την ειρηνευτική διαδικασία στη δεκαετία του ενενήντα, την οδήγησε στον επαναπροσδιορισμό των προτε-ραιοτήτων της στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Μέσα σε λίγα μόνο χρόνια η Ευρώπη έγινε ο σημαντικότερος χρη-ματοδότης των Παλαιστινίων, δεσμεύ-οντας σημαντικά ποσά για τη δημιουρ-γία θεσμών και την κοινωνικό-πολιτική ανάπτυξη των κατεχόμενων εδαφών.

Από το 2000, όταν εκδηλώθηκε η δεύτερη Ιντιφάντα του παλαιστινια-κού λαού, μέχρι σήμερα, η χρηματική βοήθεια της Ευρώπης έχει ως στόχο να ανακουφίσει τους πληθυσμούς στα πα-λαιστινιακά εδάφη που υποφέρουν από οικονομική εξαθλίωση. Από το 2000 έως το 2006, η Ευρωπαϊκή Ένωση χορήγησε σχεδόν 2 εκ. ευρώ στον παλαιστινιακό

4 Η πρώτη επίσημη ευρωπαϊκή δήλωση έγινε το Νοέμβριο του 1973. Τότε οι ευρωπαίοι ηγέ-τες αναφέρθηκαν στα «θεμιτά δικαιώματα» του παλαιστινιακού λαού. Είκοσι επτά χρόνια μετά, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Βερολίνου, το Μάρτιο του 1999, πρότειναν για πρώτη φορά τη «λύση των δύο κρατών».

λαό για προγράμματα που αφορούσαν κυρίως υποδομές, θεσμούς, ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών, ανθρωπι-στική βοήθεια, άμεση χρηματοδότη-ση της Παλαιστινιακής Αρχής, καθώς και οικονομική υποστήριξη εκτάκτου ανάγκης (ΤΙΜ)5. Μόνο για το 2007, η ΕΕ έχει δεσμεύσει 550 εκ. ευρώ για την χρηματοοικονομική στήριξη των πα-λαιστινιακών εδαφών6. Πάνω από τα μισά (350 εκ. ευρώ) χρησιμοποιήθηκαν για τη χρηματοδότηση του διεθνούς προσωρινού μηχανισμού (ΤΙΜ) που δημιουργήθηκε στις αρχές του 2006 –μετά την εκλογή της Χαμάς– και έχει ως σκοπό την διοχέτευση άμεσης βοή-θειας στον παλαιστινιακό λαό.

Στις 17 Δεκεμβρίου του 2007, συνε-κλήθη διάσκεψη δωρητών στο Παρίσι, όπου η Παλαιστινιακή Αρχή (ΠΑ) πα-ρουσίασε πρόγραμμα μεταρρυθμίσε-ων και ανάπτυξης των κατεχόμενων εδαφών (PrDP)7. Η διεθνής κοινότητα υποστήριξε ένθερμα την παλαιστινι-ακή πρωτοβουλία και δεσμεύθηκε να χορηγήσει 7,7 δισ. δολάρια σε περίοδο τριών ετών. Με βάση το ανωτέρω πρό-γραμμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέσπι-σε νέο χρηματοδοτικό μηχανισμό, τον PEGASE8, που έχει ως σκοπό την οικο-νομική ενίσχυση του παλαιστινιακού λαού στην προσπάθειά του να θέσει τις βάσεις ενός ανεξάρτητου και βιώσιμου κράτους.

Η διάσκεψη της Annapolis δεν σή-μανε μονάχα την έναρξη παρατεταμέ-νων και επίπονων διαπραγματεύσεων (ήδη οι διμερείς επαφές διακόπηκαν το Φεβρουάριο για δύο μήνες και ξα-νάρχισαν στις αρχές Απριλίου κατό-

5 Αναλυτικά βλ. επίσημη ιστοσελίδα Ευρω-παϊκής Ένωσης, http://ec.europa.eu/external_relations/occupied_palestinian_territory/ec_assistance/eu_support_pa_2000_2006_en.pdf 6 Αναλυτικά βλ. επίσημη ιστοσελίδα Ευρω-παϊκής Ένωσης, http://ec.europa.eu/external_relations/occupied_palestinian_territory/ec_assistance/eu_support_pa_2007_en.pdf 7 Palestinian reform and Development Plan.8 Mécanisme Palestino-Européen de Gestion de l’Aide Socio-Economique.

Ε Ξ Ω τ Ε Ρ Ι Κ η Π Ο Λ Ι τ Ι Κ η 37


πιν της επίσκεψης στην περιοχή της αμερικανίδας Υπουργού εξωτερικών, Condoleezza rice), πρόσθετα, αποτέ-λεσε και αποφασιστική καμπή για την περαιτέρω εξέλιξη του ευρωπαϊκού ρόλου στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύρραξη. Πρόκειται για μια ευκαιρία που η Ευρώπη οφείλει να αδράξει.

Βασικός στόχος της Ευρώπης εί-ναι η δημιουργία ενός δημοκρατικού παλαιστινιακού κράτους ικανού να αποτελέσει αξιόπιστο γείτονα για το Ισραήλ. Για αυτό το λόγο, η ΕΕ πρέπει να επικεντρώσει τις προσπάθειές της στην ανοικοδόμηση παλαιστινιακού κράτους και στην παροχή ουσιαστικής υποστήριξης κατά τη διάρκεια της με-ταβατικής περιόδου.

Πιο συγκεκριμένα:

Πρέπει να υπάρξει ένας σαφής δια-44χωρισμός ρόλων μεταξύ της Ευρώπης και της Αμερικής. Οι ΗΠΑ πρέπει να επωμιστούν τα βασικά εποπτικά καθή-κοντα της ειρηνευτικής διαδικασίας, ενώ η ΕΕ οφείλει να αναλάβει το ρόλο που της ταιριάζει απόλυτα – και τον οποίο άλλωστε γνωρίζει καλά: οικο-νομική ανόρθωση και ανοικοδόμηση κράτους.

Η Ευρώπη πρέπει να λάβει ρητή 44εντολή τόσο από την Τετραμελή όσο και από τα ίδια τα ενδιαφερόμενα μέρη για το ρόλο που πρέπει να διαδραμα-τίσει στην περιοχή. Η εντολή αυτή θα μπορούσε, λόγου χάρη, να αφορά στο συντονισμό και την επίβλεψη, από την ΕΕ, όλων των πρωτοβουλιών σχετικά με την ανοικοδόμηση ανεξάρτητου κρά-τους και την οικονομική ανάπτυξη στα παλαιστινιακά εδάφη.

Η αδιάλειπτη ευρωπαϊκή οικονο-44μική βοήθεια προς τα κατεχόμενα εδάφη δεν επιδέχεται αμφισβήτησης. Ωστόσο, η ΕΕ πρέπει να συνδέσει τη χρηματοοικονομική υποστήριξη με την τήρηση, από τα ενδιαφερόμενα μέρη, ορισμένων προϋποθέσεων. Όντως, το 1998, η αναθεώρηση του χρηματοδο-

τικού μέσου της διαδικασίας της Βαρ-κελώνης, MEDA, εισήγαγε την επιβο-λή προϋποθέσεων για τη χορήγηση κεφαλαίων στα κατεχόμενα. Έκτοτε, η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση χορηγείται με βάση την πρόοδο που σημειώνεται στις μεταρρυθμίσεις στα παλαιστινιακά εδάφη. Μέσα στα πλαίσια της Πολιτι-κής Γειτονίας, η ΕΕ και η ΠΑ συνέταξαν από κοινού σχέδιο δράσης, το Μάιο του 2005, που ορίζει ως προτεραιότητα την προώθηση μεταρρυθμίσεων αναφορικά με τον εκδημοκρατισμό, τη χρηστή δι-ακυβέρνηση, την οικονομική ανάπτυξη και το εμπόριο.Η εφαρμογή του σχεδίου δράσης δεν υπήρξε ικανοποιητική, εξαιτίας, κυρίως, των πολιτικών αναταραχών στη λωρί-δα της Γάζας κατά τη διάρκεια του 2006 και των πρώτων μηνών του 20079.

Ωστόσο, η Ευρώπη δεν έχει κατα-44φέρει ακόμα να ασκήσει ουσιαστικές πιέσεις στο Ισραήλ για τη συμμόρφω-σή του με τους κανόνες του διεθνούς δικαίου. Παρά τις εκκλήσεις των ευρω-παίων ηγετών για την κατεδάφιση των οικισμών στα κατεχόμενα εδάφη και για το σεβασμό βασικών δικαιωμάτων του ανθρώπου, η ισραηλινή ηγεσία δεν μοιάζει να είναι διατεθειμένη να λάβει τα απαιτούμενα μέτρα. Γεγονός είναι ότι η Ευρώπη, για πάρα πολλά χρόνια – και ίσως ακόμα – δεν θεωρείτο αξιό-πιστος διαμεσολαβητής στην ισραηλι-νο-παλαιστινιακή σύρραξη. Βέβαια, το σχέδιο δράσης ΕΕ-Ισραήλ, στα πλαίσια της Πολιτικής Γειτονίας, έθεσε τις βά-σεις για την έναρξη πολιτικού διαλόγου σχετικά με την ειρηνευτική διαδικασία, τη γενικότερη κατάσταση στη Μέση Ανατολή, τον περιορισμό των διακινή-σεων στα κατεχόμενα κλπ. Στόχος της Ευρώπης είναι να βρει τρόπους να πεί-σει το Ισραήλ να λάβει μέτρα οικοδόμη-

9 Για λεπτομερή εξέταση της προόδου βλ. «Implementation of the European Neighbour-hood Policy in 2007. Progress report the occu-pied Palestinian territory», European Commis-sion, SEC(2008) 400, Brussels, 3 April 2008.

σης εμπιστοσύνης. Σίγουρα, η συνεχώς αυξανόμενη συνεργασία ΕΕ-Ισραήλ σε πολλούς τομείς εγκαθιστά σταδιακά την Ευρώπη ως σημαντικό παράγοντα στην περιοχή.

Τον Ιανουάριο του 2006, η εκλογική 44νίκη της Χαμάς έθεσε νέα δεδομένα στη Μέση Ανατολή. Επιπλέον, η κατάληψη της Λωρίδας της Γάζας από τη Χαμάς, τον Ιούνιο του 2007, βύθισε τα κατεχό-μενα εδάφη σε οξύτατη πολιτική κρί-ση. Η τακτική απομόνωσης της Χαμάς εμπεριέχει ένα βασικό κίνδυνο: την απομόνωση της Γάζας και την επακό-λουθη οικονομική εξαθλίωση του πλη-θυσμού της. Παράλληλα, οι επιθέσεις που πραγματοποιεί το Ισραήλ στη Γάζα επιδεινώνουν την ήδη έκρυθμη κατά-σταση. Η ΕΕ οφείλει να επινοήσει διαύ-λους επικοινωνίας με τη Χαμάς, για να αποφύγει την κατάρρευση ολόκληρης της ειρηνευτική διαδικασίας.

Τέλος, είναι προς το συμφέρον της 44ΕΕ η προβολή ενιαίας και συνεκτικής εικόνας στη διεθνή σκηνή. Συχνά, Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι καλού-νται να συνομιλήσουν με αρκετούς ευρωπαίους αντιπροσώπους: Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ, Επίτροπο για τις εξωτερικές σχέσεις, εκάστοτε Υπουρ-γό εξωτερικών της χώρας μέλους που έχει την προεδρία, ειδικό εντεταλμένο της ΕΕ, κ.ά. Η Συνθήκη της Λισαβόνας προσφέρει στην ΕΕ τη δυνατότητα να βελτιώσει την εκπροσώπησή της κα-θώς ο Ύπατος Εκπρόσωπος για θέμα-τα εξωτερικής πολιτικής πρόκειται να αναλάβει και καθήκοντα Αντιπροέδρου της Επιτροπής, αποκτώντας έτσι νέο θεσμικό ρόλο με διττή αρμοδιότητα. Η Ευρώπη μέσω των πολιτικών που ανα-πτύσσει στη Μεσόγειο αποκτά ολοέ-να και σημαντικότερο διεθνές κύρος. Επιλέγοντας τις κατάλληλες κινήσεις, μπορεί να αποκτήσει ουσιαστικό ρόλο και να συνεισφέρει δυναμικά στην ανοικοδόμηση ενός ανεξάρτητου, δη-μοκρατικού και οικονομικά βιώσιμου παλαιστινιακού κράτους.

Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Π Ο Λ Ι τ Ω Ν38


η ΚτΠ, ως έκφραση πο-λιτισμού, δε χρειάζεται συνταγματικές, νομοθε-τικές και άλλες κανονι-

στικές προστατευτικές ρυθμίσεις, οι οποίες την καθιστούν αναπλήρωμα ή και υποχείριο κυβερνητικών ή κομ-ματικών σκοπιμοτήτων. Η σύγχρονη αποτελεσματική δράση των Μ.Κ.Ο στην Ελλάδα –και την ΕΕ- απαιτεί την καλλιέργεια μιας καθημερινής εθελο-ντικής συνείδησης όλων των πολιτών. Η ΚτΠ αποτελεί, πάνω από όλα, μια κουλτούρα ανυστερόβουλης συμμετο-χής στα κοινά, η οποία αμφισβητεί από μόνη της το μονοπώλιο της επιδίωξης υλικού κέρδους, ως της αποκλειστικής πηγής ικανοποίησης για τον άνθρωπο –γι’ αυτό, ακριβώς, και δεν είναι δυνα-τόν να επιβληθεί άνωθεν. Ως πυλώνες μιας αρμονικής πολιτικής συνέργειας σε μια σύγχρονη, δημοκρατική και ευ-ημερούσα κοινωνία στην Ευρώπη, σή-μερα, θα ήταν δυνατόν να προσδιορι-στούν οι ακόλουθοι:

μια ανοιχτή, ανεκτική και συνεκτική κοινωνία, με εύρυθμη και ανταγωνι-στική λειτουργία της οικονομίας της αγοράς (ελεύθερη οικονομική δημο-κρατία),

μια αποτελεσματική, διαφανής, κοντά στον πολίτη, δημόσια σφαί-ρα συντεταγμένων λειτουργιών, μια ομοσπονδιακή Ευρώπη, μια συλλο-γική δημοκρατία αποτελούμενη από (εθνικές- περιφερειακές) δημοκρατίες (αντιπροσωπευτική δημοκρατία) και,

μια ισχυρή και ανεξάρτητη από ιδι-ωτικές, κομματικές ή κυβερνητικές

επιρροές, ΚτΠ (συμμετοχική δημο-κρατία).

Η ομοσπονδιακή εμβάθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται να υλοποιείται, πλέον, ταυτόχρονα με τη διαμόρφωση από την ΚτΠ, ενός Eυρω-παϊκού δήμου, καθώς και τη σταδιακή δημιουργία μιας συνείδησης πολιτι-στικής και πολιτικής κοινότητας στον ευρωπαϊκό χώρο. Έτσι η Ευρώπη, ως ένα γόνιμο παράδειγμα ενοποίησης per se, θα συνεχίζει να επιδιώκει μια, με ηθικά χαρακτηριστικά, οικουμενική διακυβέρνηση, μια πολιτικοποίηση της παγκοσμιοποίησης, μια διεθνοποίηση της δημοκρατίας, μια συνολική βιώσι-μη ανάπτυξη, συμβάλλοντας, έτσι, στη σταδιακή δημιουργία μιας παγκόσμιας διακυβέρνησης και προτείνοντας την υιοθέτηση ομοσπονδιακών αρχών, σε συνδυασμό με την ΚτΠ, ως τον πλέον κατάλληλο οδηγό δημοκρατικής ορ-γάνωσης όλων των τύπων πολιτικών κοινοτήτων.

Ο πολίτης, στην Ελλάδα και την ΕΕ, δε δείχνει να κατανοεί από ποιούς -ευρωπαϊκούς, εθνικούς, περιφερεια-κούς- φορείς λαμβάνονται οι αποφά-σεις που τον αφορούν. Αυτό οφείλε-ται, όμως, περισσότερο στην έλλειψη διαφάνειας κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και, λιγότερο, στην έλλει-ψη επιμερισμού αρμοδιοτήτων μεταξύ της Ευρωπαικής Ένωσης και των κρα-τών μελών (ένας ενδεχόμενος επιμερι-σμός δε μπορεί, πάντως, να αποτελέσει ευκαιρία για απόπειρες επανεθνικο-ποίησης των κοινοτικών πολιτικών)1. Σήμερα, τόσο η Ελλάδα όσο και η Ευρώπη, είναι αντιμέτωπες με ένα

πιεστικό δίλημμα: Ευρωπαϊκό Σύ-νταγμα ή μια Ευρώπη –χώρος αντα-γωνισμού και αντιπαράθεσης των εθνικών συμφερόντων; Έχει μετα-τραπεί σε ευρωπαϊκό το εθνικό ή το αντίθετο; Επιθυμούν οι πολίτες της Ευρώπης μια Ευρώπη με τη μορφή προστατευτικού και αναδιανεμητι-κού υπερ-κράτους, μια Ευρώπη με δυνητικές φιλοδοξίες μιας (ακόμα) αλαζονικής και ανεξέλεγκτης υπερ-δύναμης -συγκαλυμμένης πίσω από μια φιλελεύθερη ομοσπονδία-, με προμετωπίδα την εσωτερική ευημε-ρία και την ανάδειξη σε παράγοντα διεθνούς ειρήνης, ανάπτυξης, ελευ-θερίας και σταθερότητας2;

Μια Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία θα αποτελούσε ένα παράδειγμα ειρηνι-κής υπέρβασης των αντιθέσεων και μόνιμης συμβίωσης3.

Eφόσον θα έχει προηγηθεί η, ανα-γκαία, δημοκρατική διαπραγμάτευση του Συντάγματος στο πλαίσιο της Συνέλευσης, μια πιθανή (δεύτερη) δι-απραγμάτευση μέσω της διπλωματι-κής διαδικασίας, θα ήταν, θεωρούν οι ελληνικές ΜΚΟ, απαράδεκτη4. Έτσι, τα μέλη της Συνέλευσης διατηρούν τον έλεγχο της συντακτικής διαδικα-σίας, αλλά, ταυτόχρονα, αποκλείουν τις άτυπες και αδιαφανείς διαπραγ-ματεύσεις, οι οποίες συντελέστηκαν στις διακυβερνητικές του Maastricht, Amsterdam και Nice. Η Συνέλευση είναι ο μόνος πολιτικός τόπος στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου εκφράζονται όλες οι συντακτι-κές δυνάμεις, τόσο σε εθνικό (εθνικές κυβερνήσεις και κοινοβούλια), όσο και

Το Μέλλον της Ε.Εκαι οι ελληνικές Μ.Κ.Ο

της Βερονίκης-Βασιλικής Παπαϊωάννου, Υπ. Δρ τμήματος ΠΕΔΔ, Πανεπιστημίου Αθηνών

Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Π Ο Λ Ι τ Ω Ν 39


σε ευρωπαϊκό (Ευρωπαϊκό Κοινοβού-λιο, Ευρωπαϊκή Επιτροπή) επίπεδο. oι αρχηγοί κρατών οφείλουν να περι-ορισθούν σε μια συμφωνία ή διαφωνία στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ενώ η δη-μοκρατική νομιμοποίηση θα προκύψει από την κύρια πηγή κυριαρχίας, δηλα-δή τους πολίτες, μέσω δημοψηφισμά-των. Αρκετοί από εκείνους οι οποίοι, έως τις αρχές του 2003, θεωρούσαν ανέφικτη –ουτοπική την πολιτική ενο-ποίηση της Ευρώπης, σήμερα υπό την πίεση της ΚτΠ, μεταβάλλουν τις από-ψεις τους5. Την προσεχή δεκαετία ενδεχομένως το δίλημμα κυβέρνη-ση ή διακυβέρνηση θα αποτελεί την κεντρική διαχωριστική γραμμή για τις βασικές πολιτικές δυνάμεις του μέλλοντος. Η εισχώρηση των ΜΚΟ στο Σύνταγμα και στην χάραξη πο-λιτικής ενδέχεται να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στη σχέση κρά-τους-πολιτών και κομμάτων εξου-σίας-αντιπολίτευσης και έτσι να νο-ηματοδοτηθεί και επί της ουσίας.

Υποσημειώσεις

1. Η υιοθέτηση ενός Ευρωπαϊκού Συ-ντάγματος ή μιας Συνταγματικής Συνθή-κης -απλής, σύντομης και κατανοητής- κρί-νεται, πλέον, ως απαραίτητη. Οι ελληνικές ΜΚΟ στηρίζουν μια μετεξέλιξη της Ευρω-παϊκής Επιτροπής σε ευρωπαϊκή κυβέρνη-ση και του Συμβουλίου σε μια Ευρωπαϊκή Συνέλευση των Κρατών (Άνω Βουλή), ενώ ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα πρέπει να αποκτήσει την ευρύτερη δυνατή δημοκρατική νομιμοποίηση. Το Ευρωπα-ϊκό Κοινοβούλιο πρέπει να αναλάβει την πλήρη νομοθετική και ελεγκτική ευθύνη σε όλους τους τομείς αρμοδιότητας της ΕΕ, ενώ στα θέματα διακυβερνητικής συνερ-γασίας να ενισχυθεί ο ρόλος των εθνικών Κοινοβουλίων. Επιπλέον, θα ήταν χρήσιμη η σύγκληση της Συνέλευσης στις περιπτώ-σεις θεσμικής αναθεώρησης, προσχώρησης νέων μελών και ενδεχομένως στην εκλογή Προέδρου της Επιτροπής. Οι ελληνικές ΜΚΟ πιστεύουν ότι, στον βαθμό που θα προκύψει με μεγάλη πλειοψηφία από αυτή τη Συνέλευση, ένα Σχέδιο Ευρωπαϊκού Συ-ντάγματος -ή έστω μια βασική (Συνταγμα-

τική) Συνθήκη-, αυτό θα πρέπει να τεθεί στην κρίση των πολιτών με τη διεξαγωγή πανευρωπαϊκού δημοψηφίσματος.

2. Στο όνομα της ειρήνης ή στο όνομα του ρόδου; Ο πόλεμος στο Ιράκ κατέστησε σαφή, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, στους Ευρωπαίους πολίτες την ανάγκη πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης, τόσο που ήδη αυτό να ακούγεται ως κοινοτοπία –προφανώς, ήταν ανάγκη να φτάσουμε ως εκείνο το σημείο, έτσι ώστε να γίνει κοινή συνείδηση μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών η ταύτιση αξιών, αντιλήψεων και συμφε-ρόντων.

3. Η οπτική μέσα από την οποία το Ην.Βασίλειο αντιμετώπιζε ανέκαθεν την προοπτική ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι γνωστή. Το πρόβλημα όμως, που εξηγεί εν μέρει και τις πρόσφατες εξελίξεις στο Ιράκ, είναι η αδυναμία της Γαλλίας να συμφιλιωθεί με τον ιστορικό της ρόλο, ο οποίος την εμποδίζει να αντιμετωπίζει με μεγαλύτερη ευρύτητα, γενναιοδωρία και δυναμισμό το εθνικό της συμφέρον. Η πρόταση για τη διπλή Προεδρία στο πλαίσιο της ΕΕ, την οποία κατά συμβιβα-σμό αποδέχεται η Γερμανία, επιβεβαιώνει την εμμονή της Γαλλίας στη souveraineté nationale/ national sovereighnty και στο διακυβερνητικό χαρακτήρα της ΕΕ. Η δη-μιουργία μιας κοινής αμυντικής πολιτικής (και πολιτικής ασφάλεια) εκτός του κοινο-τικού πλαισίου θα ήταν μια θετική εξέλιξη προς την κατεύθυνση της ομοσπονδίωσης. Η ύφανση του ομοσπονδιακού ιστού της Ευρώπης ίσως προϋποθέτει την ύπαρξη μιας κρίσης -σαν κι αυτή του Ιράκ. Από την άλλη πλευρά, η οικοδόμηση μιας, πολιτικά ενοποιημένης, Ευρώπης είναι προτιμότε-ρο να συντελεσθεί ως μια συνέχεια μιας εσωτερικής οικειοθελούς παραίτησης από τα στενά νοούμενα εθνικά/ κρατικά συμ-φέροντα. Έτσι, θα καταστεί πιο δύσκολη η ανάπτυξη ενός ευρωπαϊκού εθνικισμού, αλλά και θα επιταχυνθεί η εδραίωση μιας Ευρώπης, η οποία συνδυάζει, στη βάση ει-ρηνικής διαχείρισης της ισχύος της, τόσο την ελευθερία και ευημερία στο εσωτερικό της, όσο και την αλληλεγγύη με τον υπό-λοιπο κόσμο.

4. Βλ. επιστολή προσωπικοτήτων σε Σημίτη- Παπανδρέου για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα (Βρυξέλλες, 28 Mαΐου 2003):

Αξιότιμε κύριε Πρωθυπουργέ, αξιότιμε κύριε Υπουργέ Εξωτερικών

Ως πολίτες της Ένωσης σας προτεί-

νουμε ένα άλλο χρονοδιάγραμμα για το Σύνταγμα της Ένωσης. Προερχόμενοι από διαφόρους τομείς της ευρωπαϊκής σωμα-τειακής δράσης και συμμετέχοντας δρα-στήρια στη συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης, δεν επιθυμούμε να ζήσουμε την επανάληψη των εμπειριών των διακυβερ-νητικών διασκέψεων της Νίκαιας και του Άμστερνταμ.

Σε αυτό το πνεύμα σας ζητούμε να σκε-φθείτε επί των προτάσεών μας προτού λά-βετε μια απόφαση όσον αφορά το χρονο-διάγραμμα του Συντάγματος της Ένωσης, τις οποίες ζητούμε να υποβάλλετε στους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των υποψηφίων χωρών.

Ένα άλλο χρονοδιάγραμμα για το Σύ-νταγμα της Συνέλευσης

Το Προεδρείο της Συνέλευσης υπο-βάλλει στην Ολομέλεια της ένα προσχέ-διο Συντάγματος της Ένωσης, σφαιρικό και συνεκτικό. Αυτό το προσχέδιο περιέ-χει: τις συνταγματικές διατάξεις (Μέρος Ι), τον Χάρτη των Δικαιωμάτων ( Μέρος ΙΙ), τα θεμελιώδη στοιχεία των πολιτικών της ΕΕ (Μέρος ΙΙΙ) και τις τελικές και γενικές διατάξεις (Μέρος Ιv).

Η Συνέλευση υιοθετεί ένα προσχέδιο επί του Συντάγματος της Ένωσης (11-12-13 Ιουνίου 2003). Ο Πρόεδρος Ζισκάρ Ντ’ Εστέν υποβάλλει το προσχέδιο αυτό στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης (20 και 21 Ιουνίου 2003) και στην Ολομέ-λεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 1-3 Ιουλίου στο Στρασβούργο.

Η Συνέλευση επεξεργάζεται ένα σχέ-διο επί του Συντάγματος, λαμβάνοντας υπόψη τις συζητήσεις στους κόλπους του Συμβουλίου και του Κοινοβουλίου. Αυτό το σχέδιο οριστικοποιείται από τη Συνέλευση στη βάση της ολοκληρωμένης σύνταξης του τρίτου τμήματος και μιας συνολικής ανασκόπησης του κειμένου προκειμένου να εξασφαλισθεί η συνοχή, η σαφήνεια και η αποτελεσματικότητα. Τα μέλη της Συνέλευσης προσδιορίζουν τη στάση τους βάσει των προσανατολισμών που θα καθο-ρισθούν από τα εθνικά τους κοινοβούλια (Ιούλιος 2003).

Ο Πρόεδρος Ζισκάρ Ντ’ Εστέν υπο-βάλλει αυτό το σχέδιο σε μια έκτακτη Σύ-νοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των υποψηφίων χωρών, που θα λάβει χώρα στη Ρώμη πριν το τέλος Δεκεμβρίου 2003.

Με την ευκαιρία αυτής της συνόδου κορυφής, οι Κυβερνήσεις των κρατών με-λών και των υποψηφίων χωρών αποφασί-

Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Α Π Ο Λ Ι τ Ω Ν40


ζουν να θέσουν το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα υπό την κρίση ενός ευρωπαϊκού δημοψη-φίσματος, που θα διεξαχθεί στις 10-13 Ιου-νίου 2004, ταυτοχρόνως με τις ευρωπαϊκές εκλογές.

Στη βάση των αποφάσεων του Ευ-ρωπαϊκού Συμβουλίου, το Σύνταγμα της Ένωσης τίθεται σε ισχύ σε εκείνα τα κράτη μέλη στα οποία η πλειοψηφία των πολι-τών θα έχει εκφράσει τη συμφωνία της. Αυτές οι διατάξεις θα έχουν άμεση ισχύ, εκτός από εκείνες που αναφέρονται στη σύνθεση και τις προϋποθέσεις συγκρότη-σης των θεσμικών οργάνων, οι οποίες θα αρχίσουν να εφαρμόζονται από το 2009 (τέλος 2004).

Αυτό το χρονοδιάγραμμα, που απαιτεί μια επιμήκυνση της εντολής της Ευρωπα-ϊκής Συνέλευσης, δεν θα πρέπει να εκλη-φθεί από τα μέλη της ως μια αποτυχία της Συνέλευσης. Αντιθέτως, θα αποτελέσει το μόνο μέσο που θα τους επιτρέψει να δι-ατηρήσουν τον έλεγχο της συντακτικής διαδικασίας, να αποφύγουν τον κίνδυνο του «παγώματος» που απαιτούν ορισμένα κράτη μέλη και να αποκλείσουν τα σκοτει-νά παζάρια των διακυβερνητικών διασκέ-ψεων του Άμστερνταμ και της Νίκαιας.

Ύστερα από περισσότερο από δεκα-πέντε μήνες εργασιών επιτεύχθηκε ένας σημαντικός αριθμός κεκτημένων και προ-όδου, προκαλώντας τη συναίνεση της με-γάλης πλειοψηφίας των μελών της Συνέ-λευσης καθώς και των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών που παρακολουθούν από κοντά τη Συνέλευση. Το Σύνταγμα προσέλαβε μια αξία συγκε-κριμένη, καθόσον θα ενσωματωθεί σε αυτό ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, θα αναγνωρισθεί η νομική προσωπικότητα της Ένωσης, θα καταργηθεί η παράλογη δομή σε πυλώνες, θα απλοποιηθεί η νο-μοθετική διαδικασία.

Οι εργασίες της Συνέλευσης έθεσαν στο προσκήνιο τις απαιτήσεις για διευ-κρίνιση της κατανομής των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στην Ένωση και στα κράτη μέλη και για ταυτόχρονη ενίσχυση του ρόλου των θεσμικών οργάνων της Ένωσης στους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής δι-άστασης, του πεδίου της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης και της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφαλείας, περιλαμβανομένης της στρα-τιωτικής διάστασης. Αυτά τα κεκτημένα και η πρόοδος, που παγιώθηκαν στα συ-μπεράσματα της πλειοψηφίας των ομά-δων εργασίας, αναθεωρήθηκαν από ένα μεγάλο μέρος τροποποιήσεων που πα-

ρουσιάσθηκαν επί των σχεδίων άρθρων του Συντάγματος που επεξεργάσθηκε το Προεδρείο, επιβεβαιώνοντας τη βούληση καινοτομίας που εκφράσθηκε στους κόλ-πους της Συνέλευσης. Το προσχέδιο που θα υιοθετηθεί τον Ιούνιο θα πρέπει να εί-ναι σύμφωνο με το πνεύμα που διέπνευσε τη Συνέλευση και να εκφράζει τους γενι-κούς προσανατολισμούς που προέκυψαν από τις συζητήσεις μεταξύ των μελών της Συνέλευσης.

Όντας δεσμευμένη από τις απαιτή-σεις του χρονοδιαγράμματος και από την αρχή της συναίνεσης, η Συνέλευση κιν-δυνεύει να εμπλακεί στην αναζήτηση του ελάχιστου κοινού παρονομαστή. Αυτός ο κίνδυνος είναι σήμερα προφανής στους τομείς των οικονομικών της Ένωσης, της εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας, της οικονομικο-κοινωνικής διάστασης του μοντέλου της ευρωπαϊκής κοινωνίας και του συνόλου της δημοκρατι-κής ζωής: αντιπροσωπευτικής, συμμετοχι-κής, ισότιμης και με εγγύτητα (του πολίτη στις αποφάσεις).

Αντίθετα, μια διαδικασία σε δύο φάσεις –προσχέδιο τον Ιούνιο και προσχέδιο το φθινόπωρο- θα επιτρέψει επίσης την πρό-οδο σε αυτά τα ζητήματα καθώς και την προσεκτική περισυλλογή σχετικά με τον ρεαλισμό ορισμένων προτάσεων –προ-φανώς τολμηρών- όπως αυτή της άμεσης εκλογής του Προέδρου της Ένωσης.

Έχοντας κατά νου αυτόν τον κίνδυ-νο και όντας πεπεισμένοι για το ιστορικό φορτίο που φέρει η Συνέλευση, η Ελληνι-κή Προεδρία και το Ευρωπαϊκό Συμβού-λιο στο σύνολο του, πιστεύουμε ότι ήλθε η ώρα για την αποσαφήνιση των ερωτη-μάτων – κλειδιών που είναι συνδεδεμένα με τη μέθοδο της Συνέλευσης και για την επίδειξη τόλμης στους τομείς όπου είναι εμφανής η αντίσταση που προβάλλουν οι υπερασπιστές της αδράνειας.

Υπερασπιζόμενοι αυτό το χρονοδιά-γραμμα, εκτιμούμε ότι δεν θα πρέπει να ξεχνούμε τις ακόλουθες αρχές: Ένα Σύ-νταγμα απότοκο μιας δημοκρατικής με-θόδου

Η Συνέλευση είναι ο μόνος πολιτικός τόπος στο πλαίσιο της Ένωσης, όπου εκ-φράζονται όλες οι συντακτικές δυνάμεις και σε εθνικό επίπεδο (Κυβερνήσεις και Κοινοβούλια) και σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Επιτροπή). Αφότου έγινε δημοκρατική διαπραγμά-τευση του Συντάγματος στους κόλπους της Συνέλευσης, μια δεύτερη διαπραγμά-τευση μέσω μιας διπλωματικής διαδικασί-

ας θα ήταν απαράδεκτη. Κατά συνέπεια, το κείμενο που θα προκύψει από τη Συ-νέλευση θα πρέπει να υποβληθεί στο Ευ-ρωπαϊκό Συμβούλιο που βρίσκεται στην πηγή της εντολής του laeken προς τη Συνέλευση, όμως οι αρχηγοί Κρατών και Κυβερνήσεων πρέπει να αποφασίσουν εάν είναι έτοιμοι να αποδεχθούν το σχέδιο της Συνέλευσης.

Η Συνέλευση δεν είναι ένα σώμα με συντακτικές εξουσίες και οι προτάσεις της έτυχαν επεξεργασίας ad referendum. Η δημοκρατική νομιμοποίηση του Συ-ντάγματος δεν θα προκύψει μέσω των αποφάσεων των Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων, αλλά από την πηγή της κυριαρχίας, δηλαδή από τους λαούς μέσω δημοψηφισμάτων.

Το Σύνταγμα δεν είναι μια διεθνής συνθήκη. Εάν οι αρχηγοί Κρατών και Κυ-βερνήσεων εκτιμούν ότι υπάρχει λόγος να επιφέρουν μείζονες τροποποιήσεις στο κείμενο που θα προκύψει από τη Συνέ-λευση, μια καινούργια εντολή θα πρέπει να δοθεί σε αυτήν, προκειμένου να δια-βουλευθεί και να λάβει τις αποφάσεις που επιβάλλονται.

Σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων για την προσοχή που θα αφιερώσετε στις προτάσεις μας.

5. Ίσως, στο σύντομο μέλλον, οι φεντε-ραλιστές θα υπερασπίζονται τη σημασία των κρατών μελών στην Ένωση απέναντι στους νέο-ευρωπαϊστών, οι οποίοι σπεύ-δουν, σήμερα, να οικειοποιηθούν την ευρωπαϊκή ιδέα και να αναθεμελιώσουν, στο όνομα της ειρήνης, το ηγεμονικό περιεχόμενο των πολιτικών τους αντιλή-ψεων, δηλαδή, την οικοδόμηση ενός ευ-ρωπαϊκού υπερ-κράτους. Στο βαθμό που η ουσία της αντίθεσης στην αμερικανική επέμβαση στο Ιράκ ήταν ο εξαιρετικά πε-ριοριστικός προσδιορισμός του εθνικού συμφέροντος από την κυβέρνηση Bush, θα ήταν λογικό να περιμένει κανείς από τους επικριτές αυτής της επέμβασης στην Ευρώπη έναν ευρύτερο προσδιορισμό του εθνικού συμφέροντος εντός της ΕΕ και μια οικουμενικότερη θεώρηση των ευρωπαϊ-κών ζητημάτων. Ως προς το πρώτο, είμα-στε όλοι αντιμέτωποι -η Γαλλία ίσως πε-ρισσότερο- με το δίλημμα της υπέρβασης της εθνικής κυριαρχίας και της εδραίωσης μιας ομοσπονδιακής πολιτείας. Ως προς το δεύτερο, η Ευρώπη καλείται ήδη να το-ποθετηθεί υπέρ μιας μελλοντικής παγκό-σμιας ομοσπονδίας -υβρίδιο της οποίας ήταν, μόνο, ο ΟΗΕ.

Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν 41


1. Η ανθρώ-πινη ευημερία και οι άνετες συνθήκες δι-αβίωσης στις ανεπτυγμένες χώρες, που αντι-προσωπεύουν το 20% του πα-γκόσμιου πλη-θυσμού, προϋ-

ποθέτουν τη μεγαλύτερη δυνατή ανά κάτοικο κατανάλωση πρωτογενούς και ηλεκτρικής ενέργειας. Το υπόλοιπο 80% του παγκόσμιου πληθυσμού προ-σπαθεί, αλλού με ταχύτερο (Κίνα) και αλλού με βραδύτερο ρυθμό, να βελτιώ-σει τις συνθήκες ζωής και να εξαλείψει την φτώχεια.

2. Η προσπάθεια αυτή αυξάνει την κατανάλωση πρωτογενούς ενέργει-ας, που σε συνδυασμό με την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού οδηγεί αφ’ ενός στην ταχεία εξάντληση των πα-γκόσμιων αποθεμάτων καυσίμων, αφ’ ετέρου στην επιδείνωση του φαινο-μένου του θερμοκηπίου με συνέπεια ανησυχητική μεταβολή των καιρικών συνθηκών.

3. Παγκόσμιοι οργανισμοί έχουν ασχοληθεί και εκπονήσει μελέτες για τις επερχόμενες, επικίνδυνες για την ανθρωπότητα, μεταβολές των καιρι-κών συνθηκών και προτείνουν σειρά μέτρων, λαμβάνοντας βέβαια υπόψη ότι είναι δεδομένη η συνεχώς αυξανό-μενη ζήτηση ενέργειας. Η διεθνής περι-βαλλοντική οργάνωση WWF έχει εκ-πονήσει τη μελέτη “Climate Solutions, WWF’s vision for 2050”, με την οποία

υποστηρίζει ότι, παρά τον αναμενόμε-νο διπλασιασμό της σημερινής κατανά-λωσης πρωτογενούς ενέργειας και την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού στα 9 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050, είναι δυνατή η αποφυγή της υπερθέρ-μανσης του πλανήτη άνω των 2°C. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι τα 2° C είναι το ανώτατο όριο πέρα από το οποίο οι με-ταβολές των κλιματικών αλλαγών δεν θα είναι αναστρέψιμες. Στη βάση αυτή η WWF προτείνει τα εξής :

α) Να βελτιωθεί η απόδοση των ενεργειακών εγκαταστάσεων από την παραγωγή μέχρι τη χρήση ενέργει-ας, με αποτέλεσμα τη μείωση της κατα-νάλωσης πρωτογενούς ενέργειας, ώστε το 2020-2025 να υπάρχει μείωση κατά 39% ετησίως, αποτρέποντας εκπομπές 9,4Gt Co2 και αερίων θερμοκηπίου ανά έτος το 2050.

β) Να σταματήσει η καταστροφή των δασών, ιδιαιτέρως στις τροπικές χώρες.

γ) Να αυξηθούν παραλλήλως οι τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών, όπως είναι η Αιολική, η υδραυλική, η ηλιακή-Φωτοβολταϊκή και η Θερμική Βιοενέργεια πάντοτε βεβαίως εντός των περιβαλλοντικών και κοινωνικών περιορισμών. Μέχρι το 2050 είναι δυνα-τόν αυτές οι τεχνολογίες να καλύψουν το 70% της υπόλοιπης αύξησης πρω-τογενούς ενέργειας μετά την εφαρμογή της βελτιωμένης ενεργειακής απόδο-σης των σημερινών εγκαταστάσεων, εξοικονομώντας ετησίως 10,2Gt Co2.

δ) Να αναπτυχθούν ευέλικτα καύ-σιμα, αποθήκευση ενέργειας και νέα υποδομή για μετατροπή της Αιολικής

και ηλιακής ενέργειας σε μεταφερόμε-νο καύσιμο, όπως το Η2.

ε) Να αντικατασταθούν καύσιμα με υψηλό ποσοστό περιεκτικότητας άνθρακα με καύσιμα χαμηλής πε-ριεκτικότητας άνθρακα, δηλαδή να αντικατασταθούν τα στερεά καύσιμα με φυσικό αέριο χωρίς, όμως, να προ-ξενείται ανασφάλεια στην προμήθειά του (!)

στ) Να εξασφαλισθεί δέσμευση, μεταφορά και αποθήκευση του διο-ξειδίου του άνθρακα, όσο το δυνατόν περισσότερων εγκαταστάσεων, εάν οι θερμικοί σταθμοί παραγωγής ηλεκτρι-κής ενέργειας είναι ακόμα σε λειτουρ-γία μέχρι το 2050.

Η παραπάνω μελέτη αποδεικνύει τελικά ότι εάν δεν γίνεται δέσμευση, η συμμετοχή των θερμικών σταθμών το 2050 στο μείγμα της παραγωγής θα πρέπει να περιοριστεί στο 15% εάν εί-ναι με στερεά καύσιμα ή στο 30% εάν είναι με φυσικό αέριο, από το 80% που είναι σήμερα.

4. Από όλες αυτές τις σημαντικές προτάσεις μπορούν άμεσα να υλο-ποιηθούν στη χώρα μας τα εξής:

α) Αύξηση της χρήσης του φυ-σικού αερίου σε όλους τους τομείς κατανάλωσης πρωτογενούς και ηλε-κτρικής ενέργειας, στο μέτρο που δεν επηρεάζεται δυσμενώς η ασφάλεια τροφοδότησης της χώρας εξαιτίας των αυξημένων αναγκών προμήθειας. Ήδη η ισχύς των μονάδων παραγωγής ηλε-κτρικής ενέργειας από φυσικό αέριο «εν λειτουργία» και «υπό κατασκευ-ήν», υπερβαίνει τα 4.000MW, ενώ είναι σε αδειοδοτική ωριμότητα 2.500MW

ΤΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΑπαιτείται άμεσος, σαφής και μακροπρόθεσμος

Εθνικός προγραμματισμός για την ορθολογική χρήση εγχώριων και εισαγομένων Ενεργειακών πόρων

του Άγγελου Μπενόπουλου, Μέλους Δ.Σ. του Ομίλου «Ευρωπαϊκή Έκφραση»

Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν42


(ΔΕΗ Μεγαλόπολης, Motor-oil, ΗΡΩΝ, Edison, Enelco). Η συνολική αυτή ισχύς των 6.500MW είναι το 50% της αναμενόμενης αιχμής του συστήματος το 2010 και υπολογίζεται ότι η κατανάλωση φυσικού αερίου θα υπερβαίνει κατά πολύ τις κατοχυ-ρωμένες (συμβολαιοποιημένες) συμ-βάσεις ποσότητες προμήθειας αλλά και τις δυνατότητες μεταφοράς του συστήματος. Το κυριότερο όμως είναι η αξιοπιστία της προμήθειας και μετα-φοράς του μέχρι τα σύνορα. Αυτό επι-βάλλει εγρήγορση και ιδιαίτερη προ-σοχή, ώστε να αποφευχθεί η εξάρτηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ένα μόνο καύσιμο, του οποίου ενδεχόμενη έλλειψη θα οδηγούσε σε ενεργειακό αδιέξοδο τη χώρα.

β) Αντικατάσταση των μονάδων λιγνίτη παλαιάς τεχνολογίας με νέες μονάδες τελευταίας τεχνολογίας, που θα επιφέρουν μείωση των εκπομπών του Co2 κατά 25% και πολλαπλάσια μείωση των ρύπων σωματιδίων (So2, NoX).

γ) Εγκατάσταση σύγχρονων μο-νάδων εισαγόμενου λιθάνθρακα, με δυνατότητα δέσμευσης του Co2, όταν η ανάπτυξη της τεχνολογίας το επιτρέ-ψει, περί το 2025, όπως αναφέρει και η μελέτη της WWF.

Η εγκατάσταση των μονάδων εισα-γόμενου λιθάνθρακα δεν γίνεται μόνο εξαιτίας των μικρότερων εκπομπών ρύ-πων και Co2 ανά παραγόμενη kWh ηλεκτρικής ενέργειας σε σχέση με τις μονάδες λιγνίτη, αλλά και εξαιτίας των ανεπαρκών αποθεμάτων λιγνίτη. Στη Μεγαλόπολη υπάρχει λιγνίτης για 25 χρόνια για μέση ισχύ 450MW. Οι δύο μονάδες 2x125MW θα σταματήσουν το 2011, η τρίτη 300MW θα σταματή-σει το 2015 και η τέταρτη το 2030 από έλλειψη λιγνίτη. Στη Δυτική Μακε-δονία τα αποθέματα επαρκούν για 35 χρόνια, με την σημερινή εγκατεστημέ-νη ισχύ των μονάδων της ΔΕΗ, ενώ το κόστος εξόρυξης θα διπλασιασθεί εξαι-τίας της αλλαγής στη σχέση «υπερκει-μένου» προς «εξορυσσόμενο» λιγνίτη. Ουσιαστικά η χώρα έχει καθυστερήσει

στην ένταξη μονάδων εισαγόμενου λι-θάνθρακα, τα παγκόσμια αποθέματα του οποίου αρκούν για σημερινή πα-γκόσμια κατανάλωση 200 ετών. ςημει-ώνεται επίσης ότι το φυσικό αέριο έχει παγκόσμιο απόθεμα για 50 χρόνια. Η Ελλάδα των 11 εκατομμυρίων κατοίκων είχε το 2005 συνολικά πιστοποιημένες εκπομπές Co2 71,2Mt από τις οποίες οι 52Mt ήταν από την παραγωγή ηλε-κτρικής ενέργειας, ενώ η Ε.Ε. των 25 χωρών, των 500 εκατομμυρίων κατοί-κων, είχε συνολικά 1.995,7Μt. H υψηλή ανά κάτοικο 6,5t ετήσια εκπομπή Co2 της Ελλάδας οφείλεται στη χρήση του λιγνίτη, έναντι των 4t ετησίως του μέ-σου όρου της Ε.Ε.

Η ένταξη νέων μονάδων υψηλής τεχνολογίας, με ετοιμότητα δέσμευ-σης Co2, θα επιφέρει μείωση της υψη-λής ανά κάτοικο εκπομπής Co2 στη χώρα.

Επειδή τελευταία στην Ελλάδα παρατηρείται το περίεργο να ενοχο-ποιούν τον λιγνίτη ως το κύριο αίτιο που προκαλεί την επιβάρυνση του περιβάλλοντος, πρέπει να υπενθυμί-σουμε ότι στο λιγνίτη οφείλουμε την φθηνότερη ηλεκτρική ενέργεια που προσφέρεται εδώ και πολλές δεκαε-τίες στους Έλληνες καταναλωτές, σε σχέση με τους αντίστοιχους της Ε.Ε. Ακόμη πιο περίεργο όμως είναι το γε-γονός ότι «φωνάζουν» όλοι εκτός από αυτούς που κατοικούν στην περιοχή της Πτολεμαΐδας, οι οποίοι διαμαρτύ-ρονται και αγωνιούν για ενδεχόμενη κατάργηση των μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, διότι θα χάσουν τις θέσεις εργασίας τους. Αυτό το τε-λευταίο συνιστά ακόμη μία παράμετρο που ποτέ δεν πρέπει να αγνοείται, ενώ πρέπει να καταβάλλεται ταυτοχρόνως κάθε προσπάθεια προστασίας του πε-ριβάλλοντος, με μείωση των εκπομπών ρύπων με τον εκσυγχρονισμό αυτών των μονάδων.

δ) Τέλος, όσον αφορά την ανάπτυ-ξη των ΑΠΕ και την εξοικονόμηση ενέργειας, η νέα πλέον Ευρωπαϊκή Πολιτική για την ενέργεια και το κλί-μα, που αποφασίστηκε στο Συμβούλιο

Κορυφής το Μάρτιο του 2007 έχει ήδη διαμορφωθεί σε μία ολοκληρωμένη δέσμη προτάσεων και δεσμεύσεων, θε-σμικού χαρακτήρα, από την Ευρωπαϊ-κή Επιτροπή (Ιανουάριος 2008). Έτσι οι δύο αυτές ενεργειακές παράμετροι έχουν αναχθεί σε βασικούς πυλώνες της Ευρωπαϊκής ενεργειακής στρα-τηγικής.

5. Οι ποσοτικές Κοινοτικές δε-σμεύσεις που εκφράζονται με τα τρία «20άρια» : 20% ΑΠΕ στη συνολική κατανάλωση ενέργειας, 20% εξοι-κονόμηση ενέργειας και 20% μείωση των εκπομπών CO2, μέχρι το 2020, δημιουργούν νέα δεδομένα, τα οποία επηρεάζουν σε καθοριστικό βαθμό τη σύνθεση του ενεργειακού “μίγματος” παραγωγής στα κράτη – μέλη. Για πα-ράδειγμα, η απαίτηση για συμμετοχή των ΑΠΕ κατά 18% στη συνολική ενερ-γειακή κατανάλωση της χώρας μας μέχρι το 2020 ισοδυναμεί, σύμφωνα με συντηρητικούς υπολογισμούς, με την εγκατάσταση και λειτουργία πάνω από 10.000 MW ΑΠΕ.

Η χωροθέτηση, αδειοδότηση, υλοποίηση και αποδοτική λειτουργία της πραγματικά εντυπωσιακής αυτής εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ, και μάλι-στα σε ένα «σφιχτό» χρονικό ορίζοντα 13ετίας (2008 – 2020), απαιτούν τερά-στιες προσπάθειες εκ μέρους όλων των εμπλεκομένων (Πολιτείας, Δημοσίων Ενεργειακών Φορέων και Αρχών Τοπι-κής Αυτοδιοίκησης, πολιτών, επενδυ-τών, Ελληνικής Βιομηχανίας κ. ά) και αυτό, αφ’ ενός, για να επιλυθούν όλα τα τεχνικά, χωροταξικά και διάφορα άλλα θέματα που συνδέονται με μία τέτοια διείσδυση μεγάλης κλίμακας των ΑΠΕ στο εθνικό ενεργειακό μας σύστημα και αφ’ ετέρου, για να υπάρξει η μέ-γιστη δυνατή ωφέλεια για την εθνική μας οικονομία και την κοινωνία από τα πολλαπλά και διεθνώς καταφανή πλε-ονεκτήματα (περιβαλλοντικά, ενεργει-ακά, οικονομικά, τοπικής ανάπτυξης, απασχόλησης, κ.α.) που έχουν οι ΑΠΕ ως εγχώριες και ανεξάντλητες ενεργει-ακές πηγές ενέργειας.

6. Από τις σκέψεις που προηγήθη-

Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν 43


καν μπορούμε να συμπεράνουμε τα εξής:

α. Είναι αναμφισβήτητο ότι χρεια-ζόμαστε συνεχώς όλο και περισσότε-ρη ενέργεια. Θα πρέπει λοιπόν να την διασφαλίσουμε με πολλούς τρόπους, πάντοτε μέσα στα πλαίσια της περι-βαλλοντικής συνείδησης και πρόβλε-ψης, αφού πλέον όλα τα μεγέθη που επηρεάζουν το περιβάλλον, θετικά ή αρνητικά, είναι γνωστά και ποσοτικά υπολογίσιμα.

β. Γνωστή και ποσοτικά υπολογί-σιμη όμως, είναι και η απαιτούμενη ηλεκτρική ενέργεια που χρειαζόμαστε, σήμερα και στο μέλλον, την οποία, και πάλι επισημαίνομε, πρέπει να διασφα-λίσουμε με μια σύγχρονη – ορθολο-γικά κατανεμημένη εκμετάλλευση των διεθνώς διαθεσίμων πόρων.

γ. Θα πρέπει εδώ να θυμίζουμε πάντοτε ότι και η προστασία του πε-ριβάλλοντος εξαρτάται κατά πολύ από την επάρκεια της ηλεκτρικής ενέργειας.

Είναι προφανές ότι ειδικά στις με-γαλουπόλεις βασικοί θετικοί συντε-λεστές στην μείωση της ρύπανσης της ατμόσφαιρας είναι τα φιλικά προς το περιβάλλον μέσα μαζικών μεταφορών, τα οποία περιορίζουν δραστικά την χρήση του αυτοκινήτου, όπως το μετρό, το τραμ, το τρόλεϋ, οι «ελαφροί» σιδηρόδρομοι (όπως είναι ο προαστιακός), που όμως από την τεχνολογία τους είναι εξαιρετικά «ενεργοβόροι μηχανισμοί». Πρέπει να διασφαλίσουμε λοιπόν ενέργεια για να κινήσουμε όλα αυτά τα μέσα. Για παράδειγμα η κατασκευή της νέας γραμμής του μετρό προς τον Πειραιά και οι υπόλοιπες επεκτάσεις του, που πολιτεία και πολίτες ομόφωνα και δι-ακαώς επιθυμούν, απαιτούν τεράστιες καταναλώσεις ηλεκτρικού ρεύματος, που πρέπει να διασφαλίσουμε. Οι εγ-χώριοι πόροι (ΑΠΕ και Λιγνίτης) δεν επαρκούν για την σύγχρονη Ελλάδα.

δ. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι η Ελλάδα δεν είναι μια χώρα με ισχυρές δικλείδες ασφαλείας, που μπορεί να δι-ακινδυνεύσει παραγωγή ενέργειας μό-

νον για παράδειγμα από φυσικό αέριο, επειδή αυτό έχει μικρότερες εκπομπές ρύπων και Co2 (μικρότερες, όχι μηδε-νικές όπως οι ΑΠΕ). Η εξοικονόμηση ενέργειας μέσω της λογικής χρήσης - κατανάλωσης και η ανάπτυξη των ΑΠΕ, ιδίως των Αιολικών που είναι σήμερα η πιο ώριμη τεχνολογία ΑΠΕ, η πλέον οικονομική, αλλά και η μόνη που μπορεί να προσφέρει μονάδες μεγάλης κλίμακος, αυτονόητα είναι η βασική προτεραιότητά μας, αλλά από τη φύση τους οι επιλογές αυτές χρει-άζονται συμπληρωματικά μέτρα και καύσιμα, για τη συνολική λύση του ενεργειακού προβλήματος της χώρας.

ε. Η εγκατάσταση σύγχρονων μονάδων συμβατικών καυσίμων και εισαγόμενου λιθάνθρακα (με ταυτό-χρονη τήρηση των αυστηρών οδηγιών για εκπομπές ρύπων της Ε.Ε. και δυ-νατότητα δέσμευσης του Co2 όταν η τεχνολογία αναπτυχθεί σε επίπεδο εφαρμογής), είναι δεδομένη διότι, όπως αναλυτικά προαναφέρθηκε, τα κοιτάσματα λιγνίτη της χώρας είναι περιορισμένα, όπως δεδομένη είναι και η παράλληλη εγκατάσταση μονάδων φυσικού αερίου, που δεν θα θέτουν, όμως, σε κίνδυνο την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της χώρας εξαιτίας πιθανής έλλειψης καυσίμων, είναι μία λύση συμβατή στα πλαί-σια της συνθήκης του Κυότο και της δέσμευσης της Ελλάδoς έναντι των αποφάσεων της Ε.Ε.

7. Στο σημείο αυτό θα ήταν λάθος και υποκρισία να μην εκφράσουμε με-ρικές σκέψεις και προβληματισμούς για την πυρηνική ενέργεια.

α. Στην Ελλάδα δεν έχουμε μιλήσει ποτέ για παραγωγή ηλεκτρικής ενέρ-γειας από πυρηνικούς αντιδραστήρες και αυτό αποτελεί μέχρι σήμερα εθνι-κή στρατηγική ενεργειακού σχεδιασμού της χώρας. Ενας από τους λόγους είναι ότι μας φοβίζει πάντοτε η σεισμικότητα του ελληνικού χώρου που γενικά εκφρά-ζεται η άποψη ότι ενέχει πιθανότητα ατυχήματος –αν και αυτό κατασκευα-στικά στην εποχή μας μπορεί να καλυ-φθεί απόλυτα σε επίπεδο ασφάλειας- ,

αλλά και ότι ως πολιτεία ή κοινωνία είμαστε γενικά αντίθετοι σε οποια-δήποτε μορφή χρήσης της πυρηνικής ενέργειας.

β. Σήμερα όμως η πυρηνική ενέρ-γεια προωθείται ως λύση στο πρόβλη-μα του διοξειδίου του άνθρακα και των κλιματικών αλλαγών και αρκετά κράτη υποστηρίζουν πλέον την ανάπτυξή της, κυρίως λόγω του υψηλού κόστους των άλλων καυσίμων και της εξάρτησης στην προμήθειά τους. Στην Βουλγαρία ξεκινά η κατασκευή πυρηνικού σταθμού 1.000 ΜW στο Μπέλεντε, ενώ προ-γραμματίζονται ανάλογες κατασκευές νέων πυρηνικών αντιδραστήρων στην ΠΓΔΜ, στη Ρουμανία στο Τσερναβόντα, στην Ευρωπαϊκή πλευρά της Τουρκίας και στην Αλβανία.

Αν υπολογίσουμε και τα πυρηνικά προγράμματα στην Αφρική που έχουν ανακοινώσει η Αίγυπτος, η Λιβύη, η Τυ-νησία, το Μαρόκο και η Αλγερία, τότε θα διαπιστώσουμε ότι γύρω μας υπάρχουν παντού πυρηνικοί αντιδραστήρες. Είναι πλέον γεγονός για την παγκόσμια κοι-νότητα η ύπαρξη 439 πυρηνικών αντι-δραστήρων, 34 «υπό κατασκευήν» και 158 «υπό σχεδιασμόν». Τα εργοστάσια παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στην Αλβανία και η ΠΓΔΜ χωροθετούνται κυριολεκτικά δίπλα μας, ενώ σε κοντι-νή απόσταση θα είναι και το εργοστάσιο στην Ευρωπαϊκή πλευρά της Τουρκίας και οι δύο πυρηνικοί αντιδραστήρες στο Μπέλεντε της Βουλγαρίας, που θεωρη-τικά ανήκουν στην ίδια «γειτονιά».

Η στροφή στην παραγωγή ενέρ-γειας μηδενικών εκπομπών CO2 από πυρηνικούς σταθμούς είναι παγκόσμιο πλέον φαινόμενο. Πολλοί δε μιλούν για «πράσινη» ενέργεια. Ο πολιτικός φόβος που προκαλεί η συγκρουσιακή συζήτηση για τη πυρηνική ενέργεια στην Ελλάδα πρέπει να μετατραπεί σε συνεχή προβληματισμό. Δεν έχει πλέον σημασία το ότι η χώρα μας δεν έχει πυρηνικό πρόγραμμα, αφού στην ίδια γεωγραφική περιοχή θα υπάρξουν σύντομα πυρηνικοί σταθμοί. Εάν υπάρ-χουν ή υπάρξουν προβλήματα σ’ αυτές τις χώρες, οι συνέπειές τους θα είναι οι

Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν44


ίδιες ακριβώς και στη χώρα μας. Άρα καιρός είναι να αρχίσει ένας γενικό-τερος, ειλικρινής, επιστημονικός και στρατηγικός προβληματισμός. Τουλάχι-στον θα πρέπει να έχουμε όλα εκείνα τα γνωστικά εφόδια για να διαμορφώσου-με εθνική άποψη και, αν είναι δυνατόν, να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις εκείνες για απαιτήσεις και παρεμβάσεις, μέσα πάντοτε από τους θεσμοθετημέ-νους διεθνείς κανόνες, στις γειτονικές τουλάχιστον χώρες, διότι η γεωγραφική γειτνίαση μας επηρεάζει άμεσα από τέ-τοιου είδους ενέργειες. Ένα εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας, είτε βρίσκεται 50 χλμ μέσα από τα σύνορά μας, είτε 50 χλμ έξω από αυτά, σε γειτονική χώρα, πρέπει να μας απασχολεί το ίδιο. Με την μόνη διαφορά ότι δεν μπορούμε να παρέμβουμε το ίδιο εύκολα και το ίδιο αποφασιστικά στις αποφάσεις, τον σχεδιασμό, τη λειτουργία και το επίπεδο ασφάλειας ενός τέτοιου σταθμού σ’ ένα ξένο κράτος. Και επειδή μιλάμε, απ’ ό,τι φαίνεται, για έναρξη μιας νέας «ατομι-κής εποχής» πρέπει να προβληματιζό-μαστε για τον τρόπο και τη στρατηγι-κή αντιμετώπιση του υπαρκτού πλέον φαινομένου, δηλ. του διαμορφούμενου «πυρηνικού κλοιού» γύρω από τη χώρα μας.

γ. Στην Ελλάδα, ως κοινωνία ή ως πολιτεία, δεν μας έχει απασχολήσει ποτέ η παραγωγή ενέργειας από πυ-ρηνικό αντιδραστήρα. Το πρόβλημα είναι ότι έχουμε μηδενική γνώση – τε-χνογνωσία, ως χώρα, ακόμα και για να συζητήσουμε το θέμα. Αν θεωρήσουμε ότι πρέπει να μας απασχολήσει ακόμα και για να καταλήξουμε στην ίδια στρα-τηγική που μέχρι σήμερα έχουμε υιοθε-τήσει, γενικά, ως χώρα, απαιτείται μία δεκαετία γνώσεων και ωρίμανσης, για να μην είμαστε απόντες από τα θεσμι-κά όργανα της Ε.Ε και γενικά της πα-γκόσμιας κοινότητας, για την ενίσχυση της αυστηρότητας των όρων ανάπτυξης εργοστασίων ενέργειας από πυρηνικούς αντιδραστήρες.

Πρέπει τελικά να έχουμε «λόγο», δι-ότι η κατασκευή πυρηνικών σταθμών δεν αφορά μόνο το κράτος που τους

υλοποιεί. Αφορά μια ευρύτερη περιοχή πολλών κρατών και άμεσα κάθε γειτονι-κό κράτος. Ισχύει ό,τι ισχύει και για το περιβάλλον: οι κλιματολογικές αλλαγές και το φαινόμενο του θερμοκηπίου δεν «διακρίνουν» σύνορα κρατών. Ομοίως, η παραγωγή ενέργειας από τους πυ-ρηνικούς αντιδραστήρες μας αφορά, όσο μας αφορά και η συμπεριφορά της παγκόσμιας κοινότητας απέναντι στο περιβάλλον. Πρέπει να «μιλάμε» γι’ αυτήν, ώστε να διαχειριστούμε σωστά την πραγματικότητα.

δ. Η παραγωγή ενέργειας στην Ελλάδα από πυρηνικούς αντιδρα-στήρες, δεν φαίνεται σαν σοβαρό ενδεχόμενο τουλάχιστον για την επόμενη δεκαετία, για πολλούς λό-γους, κυρίως επειδή βρίσκεται εκτός της «φιλοσοφίας ζωής» των περισσο-τέρων Ελλήνων.

8. Συμπερασματικά πρέπει κοιτάζο-ντας την πραγματικότητα «στα μάτια» να δεχθούμε ότι μόνον με τα Αιολικά Πάρκα, τις άλλες ΑΠΕ και το φυσι-κό αέριο, που τα θεωρούμε τις πλέον ευμενείς περιπτώσεις για το περιβάλ-λον, δεν μπορούμε να καλύψουμε ενεργειακά την χώρα. Οφείλουμε να διασφαλίσουμε την απαιτούμενη για τη χώρα μας ενέργεια από πηγές γνωστής τεχνογνωσίας, βασισμένοι πρωτίστως στους εγχώριους πόρους (ΑΠΕ –σε πρώτη προτεραιότητα- και Λιγνίτη), συνεπικουρούμενους, όμως, υποχρεωτικά από επαρκή και διαφο-ρετικής προέλευσης εισαγόμενα καύ-σιμα, όπως είναι το Φυσικό Αέριο, ο Λιθάνθρακας.

9. Αυτή την παραδοχή για τον ενερ-γειακό προγραμματισμό της χώρας μας, οφείλουμε να την αποδεχθού-με όχι μόνον ως κράτος αλλά και ως κοινωνία. Ο έγκαιρος και ορθολογικός ενεργειακός προγραμματισμός είναι προϋπόθεση μιας μακροπρόθεσμης πε-ριβαλλοντικής πολιτικής μιας χώρας. Γι’ αυτό πολιτεία, αρχές, φορείς αλλά και επιχειρήσεις που εμπλέκονται στον ενεργειακό τομέα, θα πρέπει να παρέ-χουν στους πολίτες σωστή και ολοκλη-ρωμένη ενημέρωση για την ενέργεια

και για όλες εκείνες τις δεσμεύσεις που αφορούν την προστασία του περιβάλ-λοντος, προκειμένου να αισθάνεται ασφαλής για το μέλλον.

10. Η Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 κρατών – μελών, επίσης θα πρέπει να δημιουργήσει περιβάλλον ασφάλειας σε κάθε Ευρωπαίο πολίτη, με παγκό-σμια επιρροή στα θέματα προστασί-ας του περιβάλλοντος και σ’ έναν από τους κύριους παράγοντες ανθρωπογε-νούς επίδρασης σ’ αυτό, την παραγωγή ενέργειας η οποία όμως και αποτελεί αδιαμφισβήτητο παράγοντα της αν-θρώπινης διαβίωσης και ευημερίας.

11. Μέσα από τολμηρές και άμε-σες παρεμβάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος και την απειλή για την μεταβολή του κλίματος, θα πρέ-πει να δημιουργηθούν λειτουργικές συνέργειες (πλαίσια) μεταξύ κρα-τών – μελών της ίδιας γεωγραφικής ενότητας αλλά και με τα γειτονικά κράτη εκτός Ε.Ε., που θα οδηγήσουν σε αμοιβαία αποδεκτούς ενεργειακούς εθνικούς προγραμματισμούς, κοινά αποδεκτούς στα πλαίσια της παγκό-σμιας ενεργειακής πολιτικής της Ευρω-παϊκής Ένωσης. Μια τέτοια ρύθμιση ή πλαίσιο, οφείλει να κατευθύνει κάθε κράτος – μέλος σε ορθολογική χρή-ση των ενεργειακών του πόρων.

12. Το ενεργειακό πρόβλημα και η προστασία του περιβάλλοντος δεν είναι αντικείμενο κρίσης, αποδοχής ή απόρριψης, μιας τοπικής κοινωνί-ας που στην ευρύτερη περιοχή της θα παράγεται ενέργεια. Οι περιοχές αυτές μπορεί να εκμεταλλεύονται τα οφέλη της τοπικής οικονομίας (ανάπτυξη, θέσεις εργασίας, κλπ), αλλά όποια επι-βάρυνση αφορά το περιβάλλον αφορά άμεσα μια τεράστια γεωγραφική περιο-χή και άμεσα ή έμμεσα την παγκόσμια κοινότητα. Επομένως είναι απολύτως αναγκαία μια εθνική ενεργειακή πο-λιτική, μέσα στα πλαίσια μιας ενερ-γειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα επιδιώκει ως Ένωση ουσιαστική συμμετοχή στο παγκό-σμιο διάλογο, με αξίωση να τον συν-διαμορφώσει.

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η 45


Μαριαννα Βιλδιριδη

Παιδί – Παιχνίδι – Παιδεία – ΠολιτισμόςΤο παιχνίδι μέσα στο χρόνο

Παιχνίδια μοναδικά και χειρο-ποίητα από υλικά απλά και αγνά, παιχνίδια της Ελληνι-

κής μας παράδοσης, του Πολιτισμού μας και της Ιστορίας μας, παιχνίδια που γυρίζουν το χρόνο πίσω και ξυ-πνούν μνήμες του παρελθόντος.

Αφορμή για τη συγγραφή του βι-βλίου στάθηκε ο Πανελλήνιος Δια-γωνισμός-Έρευνα με αντικείμενο το “Ελληνικό Χειροποίητο Παιχνίδι”, που διοργάνωσε η συγγραφεύς του βιβλίου Δρ. Παιδαγωγικής Μαριάννα Βιλδι-ρίδη – Χατζητόλιου το 2003 υπό την αιγίδα της Νομαρχίας Θεσσαλονίκης. Κατά τη διάρκεια του διαγωνισμού συγκεντρώθηκαν 5.000 παιχνίδια των οποίων η κατασκευή κάλυπτε χρονικά τα τελευταία 150 χρόνια. Όλα αυτά τα μοναδικά παιχνίδια κα-ταγράφονται αναλυτικά το καθένα ξε-χωριστά, στις σελίδες της πρωτότυπης έκδοσης με θέμα το παιχνίδι από την αρ-χαιότητα ως σήμερα. Εκτός όμως από την καταγραφή της τερά-στιας αυτής συλλογής παιχνιδιών, το βιβλίο φιλοδοξεί να αποτελέ-σει αφορμή για περαι-τέρω έρευνα με σκο-πό τη διαφύλαξη του πολιτισμού μας, της ελληνικής παράδοσης και μνήμης. Επιπλέον,

οι καινούργιες προτάσεις σε συνδυ-ασμό με τα παραδοσιακά παιχνίδια, έχουν ως στόχο να παρακινήσουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να προκαλέσουν τον προβληματισμό του για το “πιο ποιοτικό” σύγχρονο παιχνί-δι για τα παιδιά μας.

νικοΣ ΠαναγιωτοΠουλοΣ

H απομάγευση του κόσμου

Πολλές από τις μορφές κρίσης που

αναδύονται σε διά-φορους κοινωνικούς χώρους τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας (κρίση της γλώσσας, α-πολιτικοποίηση, κρίση της οικογένειας, κρίση εθνικής ταυτό-τητας, κρίση του σχο-λείου κτλ.) δεν είναι συχνά τίποτα περισ-σότερο παρά συλλογικές οδύνες θέ-σης. Οι οδύνες αυτές, οι οποίες απο-

τελούν παραγνωρι-σμένες εκφάνσεις μιας αίσθησης προσβολής που βιώνουν σήμε-ρα μια σειρά άνθρω-ποι που είτε κατέχουν κυριαρχούμενες, δευ-τεραγωνιστικές, άση-μες και αφανείς θέσεις στην εσωτερική ιεραρ-χία μιας ομάδας, είτε εκτιμούν πως κατέ-χουν μια αναντίστοι-χη με τις προσδοκίες

τους θέση, έρχονται να προστεθούν στις γνωστές ιδιαίτερες οδύνες κατά-στασης μιας συγκεκριμένης τάξης.

Σήμερα είναι διάχυτη η εμπειρία της συνεχώς αυξανόμενης συλλο-γικής τάσης απογοήτευσης από την πολιτική. Πολλοί άνθρωποι, που βιώ-νουν διάφορες μορφές οδύνης, έχουν όλο και περισσότερο την αίσθηση ότι η κοινωνική τους δυσφορία δεν έχει χώρο για να εκφρασθεί, πως κανείς δεν τους ακούει, πως καμιά εξουσία

δεν επιμελείται, και μάλιστα χωρίς καμία πολιτική αιδώ, τη δυ-σφορία που βιώνουν. Όλο και περισσότεροι πολίτες έχουν σήμερα την αίσθηση όχι μόνο πως δεν έχουν τόπο για να μιλήσουν και να εκφράσουν αυ-τές τις οδύνες αλλά και ότι δεν υπάρχει τρόπος για να ακου-σθούν.

Μέσα σε τέτοια συμφραζόμενα και θέλοντας να έρθει σε ρήξη με την «τύφλωση» και την «κώφωση» όσων μιλούν γι’ αυτές τις κρίσεις και τις οδύνες στηριζόμενοι σε μια σειρά κατασκευασμένων αριθμών και σφυγμομετρήσεων, ανερμάτιστων «ποιοτικών» ερευνών και επιπόλαιων ρεπορτάζ, η παρούσα έρευνα απο-σκοπεί να φέρει στο φως ορισμένες «μαρτυρίες», ορισμένες από τις (απ-)όψεις αυτών των μορφών οδύνης οι οποίες συνήθως λογοκρίνονται, αυ-τολογοκρίνονται και απωθούνται, με τέτοιο τρόπο ώστε να τους προσδώσει ταυτόχρονα επιστημονική, κοινωνική και πολιτική, με την ευρεία έννοια, λει-τουργία.

Το βιβλίο

τ Α Ν Ε Α τ η ς Ε Κ Φ Ρ Α ς η ς46


ηΜεριδα

O ρόλος της Ευρώπης στο Παγκόσμιο Περιβάλλον-Σκέψου Ολικά, Δράσε Τοπικά

Με επιτυχία πραγματοποιήθη-κε την Παρασκευή 28 Μαρ-

τίου 2008 στα Εκπαιδευτήρια Γείτο-να Βάρης, η Ημερίδα Βράβευσης των Νικητών του Διαγωνισμού Δοκιμίου που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Έκφρα-ση, με την υποστήριξη της Ευρωπαϊ-κής Ένωσης και του Υπουργείου Απα-σχόλησης και Κοινωνικής Προστασί-ας, με θέμα : «Ο ρόλος της Ευρώπης στο Παγκόσμιο Περιβάλλον». Χαιρε-τισμό απηύθυνε ο Δημοτικός Σύμβου-λος και πρ. Δήμαρχος Βάρης κ. Δημή-τρης Αναστασίου. Την εκδήλωση άνοι-ξε με την εισήγησή του για την ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και την αξία συμμετοχής των πολιτών και ει-δικά των νέων στην κοινωνία των πο-λιτών και στην οικοδόμησή της, ο κα-θηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Αν. Βουλευτής Περιφέρειας Αττικής Δρ Νίκος Γιαννής, ο οποίος είχε και την ευθύνη συντονισμού της ημερί-δας. Ακολούθησαν οι εισηγήσεις των κ. Ελευθέριου Γείτονα, Προέδρου των Εκπαιδευτηρίων Γείτονα Βάρης, για την Ευρωπαϊκή Διάσταση του Ελλη-νικού Σχολείου, της κ. Λίλας Λεοντί-δου, Καθηγήτριας Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου στο αντικείμενο Γεω-γραφία και Ευρωπαϊκός Πολιτισμός για τις συνεχείς μεταβολές που υφί-στανται τα σύνορα της Ευρώπης, του κ. Λεωνίδα Αντωνακόπουλου, Εκπρο-σώπου Τύπου του Ευρωπαϊκού Κοινο-βουλίου στην Ελλάδα για το ρόλο και τη δυναμική του Ευρωπαϊκού Κοινο-βουλίου και του κ. Δημήτρη Ν. Χρυ-σοχόου όσον αφορά στην κοινοποίηση και προβολή στο ευρύ κοινό των αλ-λαγών που επιφέρει η Μεταρρυθμιστι-κή Συνθήκη της Λισσαβόνας. Η Ημε-ρίδα συνεχίστηκε με τη βράβευση της πρώτης νικήτριας του Διαγωνισμού κ.

Τεσσερομάτη Εβίτας από τον κ. Λεωνί-δα Αντωνακόπουλο και του κ. Ιωάννη Χάσκου, δεύτερου νικητή του Διαγω-νισμού Συγγραφής Δοκιμίου της Ευ-ρωπαϊκής Έκφρασης με θέμα «Ο ρό-λος της Ευρώπης στο Παγκόσμιο Πε-ριβάλλον-Σκέψου Ολικά, Δράσε Τοπι-κά» από τον κ. Ελευθέριο Γείτονα, ενώ έκλεισε με την παρουσίαση του Δοκι-μίου της Πρώτης Νικήτριας με τίτλο «Τι Ευρώπη και Πόση Ευρώπη θέλου-με» από την ίδια τη συγγραφέα.

εκδηλωΣη

Βράβευση Νέων Ποιητών

ςτις 17 Μαρτίου 2008, στο Λαύ-ριο ολοκληρώθηκε ο «Διαγωνι-

σμός νέων ποιητών με θέμα τους με-τανάστες και τους πρόσφυγες» με μία εκδήλωση βράβευσης που διοργάνω-σε η Ευρωπαϊκή Έκφραση – Ανατολι-κή Αττική. Χαιρετισμό απηύθυναν ο κ. Σταύρος Παπασταυρόπουλος, Νο-μαρχιακός Σύμβουλος Ανατολικής Ατ-τικής, Συντονιστής Τομέα Υγείας, κα-θώς και ο Δρ Νίκος Γιαννής, καθηγη-τής Ευρωπαϊκής Πολιτικής, ο οποίος σήμανε την έναρξη της ημερίδας με την εισήγησή του, ενώ είχε και την ευ-θύνη συντονισμού της τελετής.

Μετά την παρουσίαση του σχεδίου

δράσης από την κ. Παναγιώτα Σακελ-λάρη, Επικοινωνιολόγο, Στέλεχος της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, ακολούθη-σαν οι εισηγήσεις του κ. Κώστα Γκού-να, Ψυχολόγου, Λογοτέχνη, Επίτιμου Πρόεδρου Πανελλήνιας Ένωσης Λο-γοτεχνών και Πρόεδρο της Κριτικής Επιτροπής του Διαγωνισμού, για την ποίηση και την προσφορά της στους νέους ποιητές του Διαγωνισμού και στο κοινωνικό σύνολο, όπως επίσης και η εισήγηση της κ. Μαρίας Ματο-πούλου, Καθηγήτριας Δ.Ε. Φιλόλογο, Θεωρητ. Λογοτεχνίας (MSc), Εμπει-ρογνώμονα ΥΠ.Ε.Π.Θ. στην Ε.Ε., η οποία αναφέρθηκε στην συνεισφορά του προγράμματος, μέσω του οποίου μαθητές και μαθήτριες ασχολήθηκαν με την ποίηση και το βιβλίο, στην επο-χή της εικόνας που διανύουμε, με ένα καίριο ζήτημα δε, τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, δύο κοινωνικές ομάδες με έντονη παρουσία στην πε-ριοχή του Λαυρίου. Παράλληλα, έγινε αναφορά και στα δύο δίωρα «Δημι-ουργικά και Βιωματικά Εργαστήρια» που έλαβαν χώρα, στο πλαίσιο του προγράμματος, με τη συμμετοχή και της κ. Βάλιας Μιχαήλ, Καθηγήτριας Ξένων Γλωσσών, Δημοσιογράφου και Συγγραφέως, στα οποία οι διαγωνιζό-μενοι μαθητές ανακάλυψαν εσωτερι-

τ Α Ν Ε Α τ η ς Ε Κ Φ Ρ Α ς η ς 47


κά - με κατάλληλο τεχνικό τρόπο - τα προσωπικά εκείνα συναισθηματικά νήματα μέσα τους, ‘ξετύλιξαν’ τα βιώ-ματά τους και αποτύπωσαν με παρρη-σία την προσωπική τους αισθητική με τρόπο, ωστόσο, μοναδικό και ιδιαίτε-ρο, όπως αρμόζει στην ξεχωριστή τους προσωπικότητα.

Στο κλείσιμο της εκδήλωσης έγινε ανάγνωση του πρακτικού της Κριτικής Επιτροπής από την κ. Παναγιώτα Σα-κελλάρη και η Βράβευση των μαθητών με τιμητικούς Επαίνους-Βραβεία και εκπαιδευτικά δώρα, ενώ οι βραβευμέ-νοι νέοι ποιητές απήγγειλαν τα ποιή-ματά τους.

Μέσω του προγράμματος επιτεύ-χθηκε η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και ειδικά των παιδιών στην προσέγγιση του ζητήματος της κοινω-νικής ένταξης των παιδιών των προ-σφύγων και των μεταναστών, ενώ το πρόγραμμα συνέβαλε στην επαφή των παιδιών με τον εσωτερικό τους κόσμο και την ανάπτυξη της δημιουργικότη-τας και της έκφρασής τους, μέσω της οποίας μοιράσθηκαν συγκίνηση, συ-ναισθήματα, αγάπη, σεβασμό, ανοχή, επικοινωνία.

Οι μαθητές/-τριες που βραβεύθη-καν είναι οι:

Δημοτικά Σχολεία: Βασιλοπούλου Ουρανία - Α΄ Βραβείο Ποίησης, Ζα-μπέλης Πέτρος - Β΄ Βραβείο Ποίησης, Στασινοπούλου Σεμέλη - Γ΄ Βραβείο Ποίησης. Γυμνάσια: . Σουλιώτη Νάντια - Α΄ Βραβείο Ποίησης, Τριανταφύλλου Κων/να - Β΄ Βραβείο Ποίησης, Σταυ-γιανουδάκης Χρήστος - Γ΄ Βραβείο Ποίησης.

Την κριτική Επιτροπή του Διαγω-νισμού αποτέλεσαν οι: Κωνσταντίνος Γκούνας, Αριστοτέλης Παπανικολάου, Μαρία Ματοπούλου, Ανθή Γεωργιά-δου και η Πηνελόπη Κουλούρη, Εκ-παιδευτικός, Υπεύθυνη Πολιτιστικών θεμάτων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής.

ηΜεριδα

Αρχαιολογία, Γεωγραφία και Οικολογία στο Μαραθώνα

Με θέμα: «Αρχαιολογία, Γεωγρα-φία και Οικολογία στο Μαρα-

θώνα», η Ημερίδα που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Έκφραση σε συνεργασία με το Δήμο Μαραθώνα, στο Κέντρο Προ-βολής Μαραθωνίου Δρόμου, την Πέ-μπτη 13 Μαρτίου 2008, συγκέντρω-σε το ενδιαφέρον των προσκεκλημέ-νων, θίγοντας ζητήματα περιβάλλο-ντος και πολιτιστικής κληρονομιάς σε τοπικό επίπεδο. Χαιρετισμό απηύθυ-ναν ο Δήμαρχος Μαραθώνα κ. Σπύρος Ζαγάρης και ο καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής Δρ Νίκος Γιαννής, ο οποίος είχε την ευθύνη συντονισμού της ημε-ρίδας. Οι δράσεις που πραγματοποιή-θηκαν στο πλαίσιο του εν λόγω προ-γράμματος παρουσιάστηκαν από την κ. Αλεξάνδρα Κόλια. Η έναρξη των ει-σηγήσεων έγινε με την εισήγηση του κ. Κίμωνα Χατζημπίρου, Αναπληρωτή Καθηγητή του Εθνικού Μετσόβιου Πο-λυτεχνείου στον Τομέα Υδάτινων Πό-ρων και Πρόεδρο του Φορέα Διαχεί-ρισης του Εθνικού Πάρκου Σχινιά, ο οποίος αναφέρθηκε στα έργα που έγι-ναν στην περιοχή μετά την ανακήρυ-ξή της σε Εθνικό Πάρκο και στο πως αυτά μπορούν να αξιοποιηθούν σω-

στά. Ακολούθησαν οι εισηγήσεις των κ. Αντώνη Λαζαρή, βιολόγου, συμμε-τέχοντα στο Δίκτυο Σχολείων Σχινιά, ο οποίος παρουσίασε το «Δίκτυο Σχι-νιάς-Περιβαλλοντικό και Πολιτιστι-κό μονοπάτι : Ακτογραμμή Ραμνούς-Βραυρών» που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Εκπαί-δευσης, κ. Βασίλη Δελαγραμμάτικα, Διευθυντή Λυκείου Μαραθώνα, Προ-έδρου του Συλλόγου Φίλοι του Αρχαι-ολογικού Μουσείου, για τις πρωτοβου-λίες των πολιτών για την προστασία και την προβολή της αρχαιολογικής πολιτιστικής κληρονομιάς του Μαρα-θώνα, κ. Δημήτρη Σπυρόπουλου, Δι-ευθυντή Γυμνασίου Μαραθώνα για το πώς επιδρά ο ιστορικός και περιβαλ-λοντικός πλούτος στην καθημερινότη-τα των κατοίκων του Μαραθώνα. Τις ανησυχίες των μαθητών για το μέλ-λον του Εθνικού Πάρκου Σχινιά εξέ-φρασε μαθήτρια της Περιβαλλοντικής Ομάδας της Γ' τάξης Γυμνασίου Μα-ραθώνα, στην οποία επικεφαλής εί-ναι η εκπαιδευτικός κ. Μαρία Μαλε-φάκη. Ακολούθησαν οι εισηγήσεις των κ. Γεωργίου Σφήκα, φυσιοδίφη, επίτι-μου Προέδρου της Ελληνικής Εται-ρείας Προστασίας της Φύσης για τη φύση του Μαραθώνα χθες και σήμε-ρα, τη βλάστηση και τη χλωρίδα του Σχινιά, κας Κυριακής Σκαλίδου, νομι-

τ Α Ν Ε Α τ η ς Ε Κ Φ Ρ Α ς η ς48


κού, τέως Υπαλλήλου του Αρχαιολο-γικού Μουσείου Μαραθώνα για την ευρωπαϊκή πολιτιστική πολιτική που ασκείται σε επίπεδο Δήμων, κας Μαρί-ας Μήλα, γεωπόνου, μέλους Ευρωπαϊ-κής Έκφρασης Ανατολικής Αττικής και άλλων τοπικών συλλόγων Αν. Αττικής για τις τοπικές πρωτοβουλίες στην πε-ριοχή της Ανατολικής Αττικής.

Στην ημερίδα παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά ο Οδηγός «Αρχαιολογία, Γεωγραφία και Οικολογία στο Μα-ραθώνα» που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Έκφραση-Ανατολική Αττική με σκο-πό την ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσμού για την κληρονομιά του τόπου τους, αλλά και την ενημέρωση επισκεπτών, μαθητών, εκπαιδευτικών και μελών συλλόγων για το έντονο οι-κολογικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει η περιοχή. Ο Οδηγός, όπως και όλες οι δράσεις του προγράμ-ματος «Αρχαιολογία, Γεωγραφία και Οικολογία στο Μαραθώνα» υπάρχουν στην ιστοσελίδα του προγράμματος www.projectmarathon.gr

ΠεριΒαλλον

Αναδάσωση στο Παιδοψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (Π.Ν.Α.)

την Παρασκευή 21 Μαρτίου 2008 η Ευρωπαϊκή Έκφραση-

Ανατολική Αττική σε συνεργασία με το Παιδοψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (Π.Ν.Α.) και την Εταιρεία Bayer Ελλάς ΑΒΕΕ προέβη σε φύ-τευση-αναδάσωση 1.000 περίπου δενδρυλλίων μέσα στον χώρο του νοσοκομεί-ου, σε περιοχή η οποία έχει πληγεί από συνεχείς πυρ-καγιές τα τελευταία χρό-νια. Η εκδήλωση εντάσσε-ται στο πλαίσιο του Σχε-δίου Δράσης «Περιβαλ-λοντικές Δράσεις Άρσης του Κοινωνικού Αποκλει-σμού στο Παιδοψυχια-

τρικό Νοσοκομείο Αττικής» με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας.

Στην αναδάσωση έλαβαν μέρος εθελοντές από την τοπική κοινωνία, οι εργαζόμενοι του Π.Ν.Α., εργαζόμε-νοι της Bayer Ελλάς ΑΒΕΕ και παιδιά-έφηβοι φιλοξενούμενοι στους ξενώ-νες του Π.Ν.Α. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η ταχύτερη άρση του κοινωνικού αποκλεισμού και η ένταξη των αποασυλοποιημένων παιδιών και εφήβων με ψυχιατρικές διαταραχές στην τοπική κοινωνία μέσω κοινών δραστηριοτήτων. Επιπλέον στόχος είναι η αποκατάσταση του δάσους στην καμένη περιοχή του Νοσοκομεί-ου αλλά και η ευαισθητοποίηση των κατοίκων σε κοινωνικά και περιβαλ-λοντικά θέματα. Το φυτευτικό υλικό (πεύκα, κυπαρίσσια, πικροδάφνες, ροδιές, συκιές, κ.α.) και η συντήρηση του (ποτίσματα ) είναι χορηγία της εταιρείας Bayer. Στο πλαίσιο της άρσης του κοινωνικού αποκλεισμού θα ακο-λουθήσουν και άλλες δραστηριότητες με τα παιδιά-εφήβους τους φιλοξενού-μενους των ξενώνων.

Αναδάσωση στη Νέα Μάκρη

η Ε υ ρ ω π α ϊ κ ή Έ κ φ ρ α σ η -Ανατολική Αττική συνεπικου-

ρούμενη από το Δήμο της Ν. Μάκρης πραγματοποίησε αναδάσωση την Κυ-ριακή 30 Μαρτίου στη θέση Αγριλίκι

η οποία βρίσκεται κοντά στο σταθμό μεταφόρτωσης του Δήμου, τον οποία συναντάμε κατευθυνόμενοι από την Ανατολή προς τον Άγιο Πέτρο. Το μέ-ρος αυτό έχει πληγεί από αλλεπάλλη-λες πυρκαγιές τα τελευταία χρόνια.

Στην αναδάσωση συμμετείχαν εθε-λοντές και εθελόντριες από την Ευρω-παϊκή Έκφραση- Ανατολική Αττική, από το σώμα Ελληνικού Οδηγισμού Ν. Μάκρης,, από τους τοπικούς συλ-λόγους Μάτι, Ν. Βουτζά και Γεροτσα-κούλι. Στην αναδάσωση συμμετείχαν ο αναπλ. Βουλευτής Νίκος Γιαννής, ο Δήμαρχος Ν. Μάκρης Ιορδάνης Λου-ϊζος και ο αντιδήμαρχος Β. Κουλου-μπής. Φυτεύτηκαν περίπου 300 δασικά δέντρα, τα οποία θα ποτίζονται για τα πρώτα τρία χρόνια της ζωής τους.

Στόχος του προγράμματος ήταν η αποκατάσταση του δάσους, αλλά και η ευαισθητοποίηση των κατοίκων σε περιβαλλοντικά θέματα.

Forum:

Ευρωπαίος Πολίτης,στο πλαίσιο του Money Show

Με μεγάλη επιτυχία πραγματο-ποιήθηκε στις 2 & 3 Φεβρου-

αρίου 2008, στο Ζάππειο Μέγαρο & την Αίγλη Ζαππείου, το «Forum: Ευ-ρωπαίος Πολίτης», που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Έκφραση, στο πλαίσιο του Money Show, του μεγαλύτερου χρημα-τοοικονομικού και επενδυτικού πολυ-συνεδρίου στα Βαλκάνια.

Στο πλαίσιο του «Forum: Ευρωπαίος Πολίτης» πραγ-ματοποιήθηκαν ανάμεσα σε πολλές άλλες οι παρα-κάτω εκδηλώσεις: Ευρω-παϊκή Έκφραση -“Φόρουμ Ευρωπαίος Πολίτης: Μια Καινοτομία Ευθύνης”, Ελ-ληνικό Κέντρο Τέχνης Και Πολιτισμού- “Η Συμβολή της Τέχνης Και του Πολι-τισμού στην Δημιουργία

τ Α Ν Ε Α τ η ς Ε Κ Φ Ρ Α ς η ς 49


Ευρωπαϊκής & Ελληνικής Ταυτότη-τας”, Υπουργείο Εσωτερικών - “Αυτο-διοίκηση και Πολίτες στη Σύγχρονη Ευρώπη” , Καμπάνια ΜΚΟ Για Το Σύ-νταγμα- “ΜΚΟ Και Σύνταγμα” , Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς -“Νέα Γενιά σε Δράση”, Βήμα Για Την Δημοκρατία Πολιτών -“Ευρωπαϊκοί Θεσμοί Άμεσης Δημοκρατίας”, Ελληνική Ένωση Για Τα Δικαιώματα Του Ανθρώπου -“Το Συμ-βούλιο της Ευρώπης και η Προστασία των Δικαιωμάτων”, Σκουρής – Τροβά & Σια - “Ευρωπαϊκή Ταυτότητα – Πρό-σφυγες - Μετανάστες - Πολιτικές για την Αντιμετώπιση του Προσφυγικού Ζητήματος", ΕΣΥΝ- “Τοπικές - Εθνι-κές - Διεθνείς Δομές Νεολαίας”, Δήμος Κερατέας -“Επενδύσεις στην Προστα-σία Περιβάλλοντος. Πόσο Αξιόπιστες Είναι οι Επιλογές Ελλάδας – Ε.Ε: το Παράδειγμα των Εγκαταστάσεων Δια-χείρισης Απορριμμάτων στην Αττική”, Πρωτοβουλία Της Βουλευτού Έλσας Παπαδημητρίου, Αντιπροέδρου Της Βουλής Των Ελλήνων “Δημοσιοποίη-ση της Νέας Μεταρρυθμιστικής Συν-θήκης: Ο Νέος Ρόλος των Εθνικών Κοινοβουλίων”, Ελληνική Πανεπιστη-μιακή Ένωση Ευρωπαϊκών Σπουδών -“Μεταρρυθμιστική Συνθήκη Λισ-σαβόνας”, Ένωση Πολιτών Για Την Παρέμβαση -“Ο Δεκάλογος Του Ευ-ρωπαίου Πολίτη”, Κεαν-" Ευρωπαϊκές Οργανώσεις Και Ελληνική Νεολαία”, ΟΝΝΕΔ Δυτικής Αττικής -“ΜΜΕ και Όρια Δημοσιογραφίας”, Ευρωπαϊκή Έκφραση- “Ευρωπαίος Πολίτης – Έλ-ληνας Πολίτης”.

Στις εκδηλώσεις αναπτύχθηκαν θεματικές σχετικές με το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, καθώς και την δράση της κοινωνίας πολιτών στο πλαίσιο αυτό, τη νεολαία και τις δραστηριότητές της, το ρόλο της Ελλάδας στην Ευρώπη. Μέσα από τις ομιλίες και τη συζήτηση έγινε ενημέρωση γύρω από τα θέματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και το ρόλο του Έλληνα στις εξελίξεις, ενώ δημιουργήθηκαν ερεθίσματα για έναν

γόνιμο προβληματισμό και συμμετοχή, σε καίρια ζητήματα.

Το παρόν έδωσαν προσωπικότη-τες από τον χώρο της πολιτικής, των ΜΚΟ, κάτοικοι δήμων Αττικής, αλλά και εκπρόσωποι φορέων όλης της Ελ-λάδας.

ΠαρουΣιαΣη ΒιΒλιου

«Κυανός Σταυρός»,του συγγραφέα Μητς Μήτση

την Τρίτη 1η Απριλίου 2008, στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου

Αθηναίων, παρουσιάστηκε το τελευ-ταίο βιβλίο του γνωστού συγγραφέα, λαογράφου, ποιητή Μητς Μήτση, «Κυανός Σταυρός» σε εκδήλωση που οργάνωσε η Ευρωπαϊκή Έκφραση.

Τα έσοδα από τις πωλήσεις του βι-βλίου, τα οποία ανήλθαν στο ποσό των €1.370, θα διατεθούν διαμέσου της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Φ.Κ.Π. Ανοιχτή Αγκαλιά» στη δημιουργία μονάδας επειγόντων περιστατικών για παιδιά στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης.

Ο εκδότης κ. Παναγιώτης Αναστα-σόπουλος, ο κ. Βασίλης Βενέτης, επ. Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιώς και η κ. Γιολάντα Βλάχου, Πρόεδρος της Μ.Κ.Ο «ΦΚΠ Ανοιχτή Αγκαλιά» τίμησαν τον συγγραφέα με την παρουσία τους. Τη συζήτηση συ-ντόνισε ο Δρ Νίκος Γιαννής. Ανάμεσα σε άλλους για το βιβλίο μίλησαν η κ. Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου, βου-λευτής Α΄Αθηνών, η κ. Έλενα Κου-

ντουρά, πρ. βουλευτής και πρόεδρος της Μ.Κ.Ο «Φροντίδα». Η ατμόσφαι-ρα που επικράτησε στην εκδήλωση ήταν πραγματικά συγκινητική, με κορύφωση την ομιλία ,τις ευχαριστίες και την εξομολόγηση του συγγραφέα Μητς Μήτση.

Την εκδήλωση πλαισίωσαν η χορω-δία της Ομοσπονδίας Μουργκάνας, η χορωδία της Πανηπειρωτικής Συνο-μοσπονδίας Ελλάδος, οι «Λαλητάδες» και ο μουσικοσυνθέτης Δημήτρης Εμ. Κωνσταντίνου, με τα τραγούδια των οποίων αυτή ολοκληρώθηκε.

οΜιλιεΣ

Ενημέρωση της τρίτης ηλικίας

Ενημερωτικές ομιλίες που αφο-ρούν στην τρίτη ηλικία υλοποι-

ήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Έκφρα-ση κατά τους μήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο. Σε διαδοχικές συναντήσεις με τους ηλικιωμένους του 1ου, 2ου και 3ου ΚΑΠΗ Αχαρνών, δόθηκε η ευκαι-ρία σε αυτούς να συζητήσουν για τις ψυχολογικές δυσκολίες που αντιμε-τωπίζουν οι ηλικιωμένοι και τους τρό-πους με τους οποίους μπορούν να ξε-περαστούν αυτές, να τους γνωστοποι-ηθεί η παροχή υπηρεσιών από το πρό-γραμμα της Ευρωπαϊκής Έκφρασης και τέλος να μελετηθούν οι κρίσεις και αλ-λαγές κατά την τρίτη ηλικία ,οι διάφο-ροι τύποι προσωπικοτήτων σε συσχε-τισμό με τα στερεότυπα και να αναλυ-θεί η αναγκαιότητα της ψυχολογικής υποστήριξης σε αυτά τα άτομα.

50

Σκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση διαφο-ρετικών απόψεων –αρκεί να μην εκφέρονται αυθαίρετα– και η δημιουργία κατάλληλου πλαισίου διαλόγου και ανταλλαγής ιδεών με

επίκεντρο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ελληνική συμμετοχή σ’ αυτήν. Οι απόψεις που εκφράζο-νται δεν δεσμεύουν αποκλειστικά την ιδιοκτησία, τον εκ-δότη ή την σύνταξη.

Τα άρθρα τα οποία δημοσιεύονται στην Ευρω-παϊκή Έκφραση, επιλέγονται από τη σύνταξη με κριτήρια την επιστημονική εγκυρότητα,

την ποιότητα, τη θεματική κάθε τεύχους, την πρωτοτυπία και επικαιρότητα. Μπορεί να δημοσιευθεί κείμενο και σε ξένη γλώσσα (κυρίως αγγλικά ή γαλλικά) κατόπιν συνεννόησης. Η έκταση του κειμένου δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 900 λέξεις.

Όσον αφορά τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, υποβάλλονται οποτεδήποτε, σε τρία αντίτυ-πα, υπακούουν στις διεθνείς προδιαγραφές επιστημονικής μεθοδολογίας, δεν έχουν δημο-

σιευθεί ούτε με παραπλήσια μορφή ή περιεχόμενο σε άλ-λα έντυπα, κρίνονται από μέλη της Επιστημονικής Επι-τροπής της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, με πλήρη διασφάλιση της αντικειμενικής κρίσης (ανωνυμία του κρινομένου και

των κρινόντων, ο κρινόμενος πληροφορείται βέβαια ολό-κληρη την κρίση) και η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ 2000 - 3000 λέξεων. Ο υποψήφιος αποστέλλει σύντομο βιογραφικό σημείωμα.

Σε όλες τις περιπτώσεις μαζί με κάθε υποβολή κειμένου συμπεριλαμβάνεται και περίληψη στα γαλλικά ή στα αγγλικά (100-200 λέξεις).

Το κείμενο θα πρέπει να αποστέλλεται και σε δισκέτα PC ώστε να αποφεύγονται οι αδυναμίες της δακτυλογράφησης και γενικά να επιτυγχάνεται η έκδο-ση. Καλό είναι επίσης να αποστέλλεται φωτογραφία του συγγραφέα. Χειρόγραφα, δισκέτες και άλλα πρωτότυπα δεν επιστρέφονται.

Απαγορεύεται αυστηρά η μερική ή ολική ανα-δημοσίευση ή αναδιανομή με οποιονδήποτε τρόπο, εκτός αν υπάρχει έγγραφη άδεια του εκδότη. Οι συγγραφείς, μετά την ανακοίνωση

σ’ αυτούς της θετικής κρίσης για μελλοντική δημοσίευση του άρθρου στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, δεσμεύονται αυτό να μην δημοσιευθεί οπουδήποτε αλλού. Οι συγγραφείς λαμβάνουν δωρεάν δύο αντίτυπα του οικείου τεύχους. Η ιδιοκτησία διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα να διανέμει με οποιουσδήποτε όρους, άρθρα, περιλήψεις και ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Έκφραση διαμέσου του δικτύου Ίντερνετ.

1

2

3

4

Επιθυμώ να γραφτώ συνδρομητής στο περιοδικό “Ευρωπαϊκή Έκφραση”Ετήσια Διετής

Τακτικός Συνδρομητής 20 Ευρώ 35 ΕυρώΔημόσιοι Οργανισμοί,Τράπεζες, Βιβλιοθήκες,ΑΕΙ, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ, Εταιρείες,Σύλλογοι 50 Ευρώ 100 ΕυρώΕυρώπη 25 Ευρώ 45 ΕυρώΆλλες ήπειροι 30 Ευρώ 55 ΕυρώΦοιτητής, σπουδαστής,στρατιώτης 15 Ευρώ 25 ΕυρώΣυνδρομή ενίσχυσης-υποστήριξης 50 Ευρώ 90 Ευρώ

ΔΕΛΤIΟ ςυΝδΡΟΜητΟυ

Όνομα........................................................................................

Επώνυμο ...................................................................................

Διεύθυνση .................................................................................

Ταχ. Κώδικας ............................................................................

Πόλη ..........................................................................................

Τηλέφωνο: ................................................................................

E-mail: .......................................................................................

Επάγγελμα: ..............................................................................

Ημερομηνία Υπογραφή

Έτος ίδρυσης: 1989 Ομήρου 54, 106 72, Αθήνα,τηλ: 210 3643224, fax: 210 3646953, e-mail: [email protected]

5

δηΜΟςΙΕυςΕΙς ςτηΝ ΕυΡΩΠΑϊΚη ΕΚΦΡΑςη

ΕυΡΩΠΑϊΚηΕΚΦΡΑςη

Ε υ Ρ Ω Π Α ϊ Κ η Ε Κ Φ Ρ Α ς η

Οι συνδρομές καταβάλλονται στα γραφεία της Έκφρασης 9π.μ. - 5 μ.μ.,

με ταχυδρομική επιταγή, ή τέλος στην Εθνική Τράπεζα (αρ. λογαριασμού 701/29600287)

✂

European Expression - Issue 68

Documents

Transcript of European Expression - Issue 68