European Expression - Issue 84

Οικονομικήκρίση

ΑΦΙΕΡΩΜΑ:

Ψ ή φ ι σ μ ατης Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης

Ευρωπαϊκή Έκφρασησχετικά με την

Ευρωπαϊκή Προοπτική της ΕλλάδαςΑθήνα, 1/3/2012

Η Ευρωπαϊκή προοπτική της Ελλάδας κερδίζεται και χάνεται καθημερινά

ΜΕ την υπΕρψηφιση της νέας δανειακής σύμβασης από την Ελλη-νική Βουλή το βράδυ της 12ης φεβρουαρίου 2012 και την επίτευ-ξη συμφωνίας για τη διαχείριση του χρέους και τη μακροπρόθε-σμη στήριξη της Ελλάδας στο Eurogroup της 19ης φεβρουαρίου 2012, έγινε ένα βήμα προς την αποτροπή μιας άτακτης χρεωκοπί-ας που θα οδηγούσε την Ελλάδα σε έξοδο από την Ευρωζώνη και θα έβαζε σε δοκιμασία τις σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση ανοίγοντας τον δρόμο σε ανιστόρητους και επικίνδυνους πολιτι-κούς πειραματισμούς.

η στάση πληρωΜων και οι συνακόλουθοι περιορισμοί στις πάσης φύσεως πληρωμές είναι ασυμβίβαστα με την παραμονή της χώ-ρας στο Ευρώ και θα “θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αυταρ-χικά μέτρα που θα δικαιολογούσαν την αναστολή δικαιώματος ψήφου και ‘οικειοθελή’ αποχώρηση της Ελλάδας, σε μία εποχή μεγάλης αστάθειας και σε μια ευαίσθητη περιοχή με ανερχόμε-νες περιφερειακές υπερδυνάμεις. Μαγικές και ευχάριστες λύσεις δεν υπάρχουν και όσοι το αποκρύπτουν δεν υπηρετούν τα συμ-φέροντα της χώρας.

η ΕυρωπάϊΚη πΟρΕιά όμως δεν είναι δεδομένη. Οι κίνδυνοι παρα-μένουν. υπάρχουν πολλά που θα πρέπει ν’ αλλάξουν, όχι μόνο στον τομέα της οικονομίας, αλλά και σ’ αυτόν της κρατικής δι-οίκησης, ώστε να πούμε ότι μια αργή διαδικασία έχει εν πολλοίς ολοκληρωθεί.

η άντιληψη ότι η ισότιμη μεταχείριση των κρατών – μελών προ-ϋποθέτει μια εύρωστη δημοσιονομική και οικονομική κατά-σταση δεν είναι δημοκρατικά ορθή και απειλεί να δυναμιτί-σει το κοινό ευρωπαϊκό μέλλον, όπως ακριβώς από την άλλη και η συνεχής επίκληση από ελληνικής πλευράς περί ιδιαιτε-ρότητας, που ουσιαστικώς συνίσταται στην άρνηση θεμελιω-δών εννοιών και πρακτικών, όπως είναι ο σεβασμός των νό-

μων, η διαφάνεια, η λογοδοσία, η ελεγξιμότητα, και η αποτε-λεσματικότητα.

Κάτά συνΕπΕιά όσοι υπερασπίζονται την ευρωπαϊκή πορεία και το κοινό ευρωπαϊκό μέλλον της Ελλάδας, αλλά ενδίδουν σε μία από τις παραπάνω εσφαλμένες απόψεις, οδηγούνται στο ακριβώς αντίθετο, δηλαδή, στο κλείσιμο των κοινωνιών και στην εξασθέ-νιση των ευρωπαϊκών αξιών, που δεν είναι άλλες από τη σύζευξη της ελευθερίας με την ατομική υπευθυνότητα μέσα στο πλαίσιο μιας κοινωνίας ενεργών πολιτών, που διαλέγονται και δίνουν λύ-σεις στα προβλήματα με σκοπό την κοινή ευημερία και ασφάλεια.

η ΟιΚΟνΟΜιΚη Κριση, παγκόσμια, ευρωπαϊκή και ιδιαίτερα ελληνι-κή, θέτει σε δοκιμασία την προσήλωση όλων στους κοινούς στό-χους και αξίες που ορίζουν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, την ευ-ρωπαϊκή ταυτότητα, την ουσία της ίδιας της έννοιας της Ευρώ-πης, τόσο μεταξύ των Ελλήνων όσο και των λοιπών Ευρωπαίων.

η ΕυρωπάϊΚη πΟρΕιά τησ Ελλάδάσ είναι αναγκαία για λόγους δια-τήρησης και διεύρυνσης των δημοκρατικών θεσμών μακριά από ολέθριες πρακτικές του παρελθόντος, που συνέβαλαν και στην εξασθένιση της οικονομικής βιωσιμότητας της. Εξίσου όμως ανα-γκαία είναι η ενίσχυση των ευρωπαϊκών αντιπροσωπευτικών θε-σμών και η επιτάχυνση της πολιτικής ενοποίησης με την υιοθέ-τηση ενός ευρωπαϊκού συντάγματος για μια ομοσπονδιακή, δη-μοκρατική και αλληλέγγυα Ευρώπη, ώστε, μεταξύ άλλων, να μην στοχοποιούνται λαοί και κοινωνικές ομάδες άδικα και να εμπεδώ-νεται η εμπιστοσύνη των πολιτών στο κοινό ευρωπαϊκό μέλλον.

η ΕυρωπάϊΚη ΕΚφράση αγωνίζεται για την άρση των υπονομευτι-κών για το κοινό ευρωπαϊκό μέλλον προκαταλήψεων και θεωρεί υποχρέωσή της να επισημάνει τους σοβαρούς κινδύνους, απευ-θυνόμενη τόσο στους πολίτες όσο και στους πολιτικούς εντός και εκτός Ελλάδας.

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 3

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ • τ. 84 • 1ο ΤΡΙΜΗΝΟ 2012

EΥΡΩΠΑΪΚΗ EΚΦΡΑΣΗΤ Ρ Ι Μ Η Ν Ι Α Ι Α Ε Κ Δ Ο Σ Η Ε Υ Ρ Ω Π Α Ϊ Κ Ο Υ Π Ρ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Υ

ΕτΟς ΙδΡυςης : 1989 • ISSN: 1105-8137 • 5 ΕΥΡΩ • ΧΡΟΝΟΣ 22 • ΤΕΥΧΟΣ 83 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2011

ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΕΚΔΟΤΗΣ:"ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ-

ΠΟΛΙΤΙΚΗ-ΕΚΦΡΑΣΗ-ΘΕςΜΟΙ", Μη Κερδοσκοπικό

ΣωματείοΟμήρου 54 - Αθήνα - 106 72

Τηλ.: +30 210 3643224Fax: +30 210 3646953

E-mail: [email protected]://www.ekfrasi.gr

ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ: 1413

ΕΚΔΟΤΗΣ- ΥΠΕΥΘΥΝΟΣςυΜΦΩΝΑ ΜΕ τΟ ΝΟΜΟ:

Νίκος Γιαννής

ΑΡΧΙςυΝτΑΞΙΑ:Ελένη ΚατσαμπούκαΓιώργος Παντελιάς

Μαρία Φανού

δΙΕυΘυΝςη:Κατερίνα Ανδρωνά

Στο τεύχος αυτόσυνεργάστηκαν:

Γ. Αλεξιάς Κ. Βολίκας

Μ. ΓιαννάκουΠ. ΓκάτζιοςΜ. Κοππά

Τ. ΠαπαδοπούλουΜ. Πεγκλής

Μ. ΣαρλήΡένα Σιμοπούλου

B. BarthalayV. Sukup

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚδΟςης:Εκδόσεις: «ΗΛΙΑΙΑ»

ΔΗΜ. ΣΧΕΣΕΙΣ:iForce Communications Α.Ε.

4 Εισαγωγικό σημείωμα εκδότη…...............................................................................................5

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Ευρωπαϊκό Έτος Ενεργούς Γήρανσης και Αλληλεγγύης μεταξύ των Γενεών

4Our ageing world; our world is ageing fast ............................................................................6 4 Ευρωπαϊκό έτος 2012 – Ευρωπαϊκό Έτος Ενεργούς Γήρανσης ..........................................8 4 Providing data to support the relationship between care practice and quality .............9 4 of care in long term care facilities in Europe 4 Steve Jobs: Stanford Commencement 2005 ....................................................................... 10 4 2012 Ευρωπαϊκό Έτος Ενεργούς Γήρανσης και Αλληλεγγύης μεταξύ των Γενεών ... 13 4του Κ. Βολίκα 4Η ποιότητα στην υγεία και η γήρανση ως παράγοντες – απαιτήσεις ........................ 14 4 εκσυγχρονισμού των Ευρωπαϊκών Συστημάτων Υγείας. Του Γ. Αλεξιά 4 Ελληνική Τράπεζα Αναμνήσεων. Της Μ. Σαρλή .............................................................. 17

ΒΡΑΒΕΙΟ ΖΑΧΑΡΩΦ 2011

4 Ελευθερία της σκέψης και ανθρώπινα δικαιώματα. Της Μ. Γιαννάκου ...................... 18 4Τα ανθρώπινα δικαιώματα στις εξωτερικές σχέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης: ........ 20 4Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Της Μ. Κοππά 4 Εκτός από τη ρεάλ πολιτίκ υπάρχουν και τα ανθρώπινα δικαιώματα ......................... 22Τ. Παπαδοπούλου

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: ΕλλΑδΑ – ΑΡΓΕντΙνή (ΜΕΡΟς 1ο)

4Το λάθος της Ελλάδας; B. Barthalay, (μετάφραση: Ρένα Σιμοπούλου) ........................ 24 4Greece and its Euro Nightmare: What are the lessons from Argentina? ..................... 28V. Sukup

ΕΠΙΚΑΙΡΟτήτΑ

4 European parties in the post – Lisbon reality. Του Μ. Πεγκλή ..................................... 32 4Οι αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 8ης – 9ης Δεκεμβρίου 2011 ........... 38Π. Γκάτζιος

ΜΟΝΙΜΕς ςτηΛΕς

4Τί τρέχει στην Ευρώπη ........................................................................................................... 40 4Τα Νέα της Έκφρασης ............................................................................................................ 42 4ΜΚΟ .......................................................................................................................................... 44 4Παρουσίαση Βιβλίου .............................................................................................................. 45

4


C O N t E N t S

EvrOPAIkI EkFrASSIq u A r t E r L y E d I t I O N O N E u r O P E A N I S S u E S

F I r S t P u b L I S h E d : 1 9 8 9 • I S S N : 1 1 0 5 - 8 1 3 7 • E u r O 5 • y E A r 2 2 • v O L . 8 3 • O C t O b E r - N O v E M b E r - d E C E M b E r 2 0 1 1

PrOPrIEtOr - EdItION:"European Society, Politics, Ex-

pression, Institutions", non Profit Making Company

54 Omirou St., Athens 106 72tel.: +30 210 3643224Fax: +30 210 3646953

E-mail: [email protected]://www.ekfrasi.gr

EdItOr - PubLIShEr by LAW:Nicos yannis

PubLIShING dIrECtOr:Eleni katsampoukaGiorgos Pantelias

Maria Fanou

dIrECtION:katerina Androna

CONtrIbutOrS:

G. Alexiasb. barthalayP. GkatziosM. koppa

t. PapadopoulouM. PeglisM. Sarli

rena Simopoulouv. Sukup

M. yannakouk. volikas

tEChNICAL AdvISOr:hliea

PubLIC rELAtIONSiForce Communications SA

4 Editorial… .....................................................................................................................................5

EuropEan YEar for activE agEing and SolidaritY bEtwEEn gEnErationS

4Our ageing world; our world is ageing fast ............................................................................6 4 European year 2012 – European year for Active Ageing ....................................................8 4 Providing data to support the relationship between care practice and quality ..............9 4 of care in long term care facilities in Europe

4 Steve Jobs: Stanford Commencement Speech 2005 ......................................................... 10 4 2012: European year for Active Ageing and Solidarity between Generations ............ 13 4k. volikas

4quality in health and ageing as key factors for the modernization ............................. 14 4 of European health care systems. by G. Alexias

4Greek bank of Memories. by M. Sarli ................................................................................. 17

SaKHarov priZE 2011

4 Freedom of Thought and human rights. by M. yannakou ............................................ 18 4human rights in external relations of the European union: ......................................... 20 4The role of the European Parliament. by M. koppa

4Aside from realpolitik there are human rights as well. by t. Papadopoulou ............. 22grEEcE-argEntina (part 1)

4Greece’s fault? b. barthalay, translation from French into Greek: rena Simopoulou 24 4Greece and its Euro Nightmare: What are the lessons from Argentina? ..................... 28 4V. Sukup

LAtESt NEWS

4 European parties in the post – Lisbon reality. by M. Peglis .......................................... 32 4decisions of the European Council, 8-9th december 2011 ........................................... 38 4 P. Gkatzios

PErMANENt COLuMNS

4What’s going on in Europe .................................................................................................... 40 4 European Expression News .................................................................................................. 42 4NGO .......................................................................................................................................... 44 4 bOOk PrESENtAtION ...................................................................................................... 45

E d I t O r I A L 5


η ευρωπαϊκή ιδέα ήταν εξαρχής και από τη φύση της, ως οικειοθελής προσχώρηση σε έναν κόσμο ισότητας δια της διαφο-ρετικότητας, ένα μακροπρόθεσμο σχέ-διο. Επομένως πάντοτε οι καιροσκόποι

του εφήμερου κέρδους, όπως και οι φορείς ολοκληρωτικών κοσμοαντιλήψεων και απλουστευτικών απαντήσεων εύρι-σκαν πρόσφορο έδαφος επιτιθέμενοι εναντίον της. Όσοι έχουν «λιανική» αντίληψη του συμφέροντος τους, άτομα και συλλογικότητες κυριαρχούμενα ακόμη από ζωώδη και οριακώς μεταζωώδη ένστικτα, εκείνοι δηλαδή που δεν πα-ραχωρούν σπιθαμή στον άλλο άνευ άμεσης ανταπόδοσης στο όνομα του ρεαλισμού, αυτοί επομένως που οδήγησαν την Ευρώπη και τον κόσμο σε δύο αιματηρότατους πολέ-μους κατά τον 20ο αιώνα και σε πολλούς άλλους ων ουκ έστι αριθμός τους προηγούμενους αιώνες, οι επαγγελματί-ες κήρυκες του μίσους αντί της αγάπης, της αλληλεγγύης, της ανεκτικότητας, της ποιότητας και του πολιτισμού, αυ-τοί λοιπόν τώρα πάλι «μιζάρουν» στην έξοδο από ή στη γε-νική κατακρήμνηση του Ευρώ και στην απόσυρση της Ευ-ρώπης από το ιστορικό προσκήνιο. "Μιζάρουν" υπέρ μιας ανέφικτης ανάκτησης, ωστόσο προσωρινά και προσωπικά προσοδοφόρας, του φαντασιακού εθνικού υπερεγώ. Αυτή η διαπίστωση είναι εξίσου ισχυρή τόσο για τους αδύνατους "χοίρους" της Μεσογείου (PIGS), όσο και για τον ακμαίο, εξαγωγικό και ανταγωνιστικό βορρά. Όμως ίσως να μην είχαμε οδηγηθεί σε αυτό το σημείο της κρίσης αν η Ευρώπη είχε επιτύχει μέχρι το 2004 να εγκαθιδρύσει μια ομοσπονδι-ακή, άρα δημοκρατική και αλληλέγγυα Ευρώπη, κάτι που προβλέφθηκε στο Μάαστριχτ και στο Λάεκεν, σχεδιάστη-κε με μια αρκετά δημοκρατική Συνέλευση, αποφασίστηκε από τα 15 κράτη, αλλά τελικώς αναβλήθηκε περιοριζόμε-νη στη συνθήκη της Λισαβώνας.

Με την παρουσία των 12 νέων κρατών και χωρίς συνταγματικό ιστό ο σκοπός της ευρωπαϊκής ενοποίησης ξεθώριασε. Αρκετές από τις νέες

χώρες δείχνουν να μην καταλαβαίνουν ότι ο σκοπός είναι η οριστική συμφιλίωση των εθνών και λαών της Ευρώπης, εν ελευθερία, ευημερία και αλληλεγγύη και η προβολή του ιστορικά μοναδικού ευρωπαϊκού προτύπου βιώσιμης ειρή-νης στον υπόλοιπο κόσμο. Δείχνουν ότι τα βαθύτερα κίνη-τρα της παρουσίας τους στην ΕΕ βρίσκονται στην ευρωπα-ϊκή χρηματοδότηση, στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας των δυτικών χωρών και στην απόκτηση συγκριτικών πλε-ονεκτημάτων σ' ένα άγονο και αναχρονιστικό ανταγωνι-σμό με τους γείτονες τους, γι' αυτό θεωρούν ότι η θέση τους ισχυροποιείται από τους Επιτρόπους παρά την υπερεθνική αποστολή που αυτοί πρέπει να έχουν, τους Ευρωβουλευτές τους και φυσικά στο πλαίσιο του διακυβερνητικού Συμβου-λίου. Διαστρέβλωση του ευρωπαϊκού ιδεώδους!

Ποιος είναι ο οδικός χάρτης λοιπόν; Να τεθεί το δί-λημμα με πλήρη ειλικρίνεια και ευθύτητα στους Ευρωπαίους πολίτες κι εκείνοι ν' αναλάβουν τις

ευθύνες τους. Ακόμη κι αν ελλοχεύει ο κίνδυνος ενός πα-νικού ανάλογου με αυτόν που κατέλαβε σχεδόν τους πά-ντες όταν το φθινόπωρο του 2011 για ελάχιστες έστω μέ-ρες οι Έλληνες που μέχρι τότε ζητούσαν στις πλατείες την πραγματοποίηση δημοψηφίσματος, βρέθηκαν και στην πραγματικότητα αντιμέτωποι με αυτήν την ύψιστη πολι-τική υποχρέωση και προσωπική ευθύνη της άμεσης επι-λογής. Η Ευρώπη δεν είναι ένα πηγάδι από το οποίο δεν μπορείς να βγεις. Αν κάποιοι το αντιλαμβάνονται έτσι τότε πρέπει να είναι σαφές ότι διαθέτουν τη σκάλα για ν' ανέ-βουν επάνω και να φύγουν. Όσοι επιθυμούν να προχωρή-σουν πιο γρήγορα πρέπει να αφεθούν να το κάνουν. Η Ελ-λάδα πρέπει να επιδιώξει να είναι σ' αυτούς, ακόμη μπορεί. Έτσι ξεκίνησε κι έτσι εξελίχθηκε η ΕΕ. Η απόρριψη αυτής της δυνατότητας στο όνομα τη μη δημοκρατικής έννοιας της ομοφωνίας στην πραγματικότητα θέλει να αποκλείσει κάθε νέα πρόοδο. Μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων προβάλ-λει ως σχεδόν αναπόφευκτη, για ένα μεταβατικό διάστη-μα τουλάχιστον.

Προς τις Ηνωμένες Πολιτείεςτης Ευρώπης;Ποτέ δεν είναι αργά.του Νίκου Γιαννή

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Η Κ Ρ Ι Σ Η ( μ έ ρ ο ς 2 ο )6


Ευρωπαϊκήκρίση & διανόηση

›› του Χρίστου Σ. Αλεξόπουλου

Παραφράζοντας έναν ευρωπαίο συντηρητικό πολιτικό, τον γερμανό helmut kohl, θα μπορούσε κάθε Έλληνας και ιδιαιτέρως όταν κινείται στο χώρο της διανόησης, να πει: «Η Ελλάδα είναι η πατρίδα μας και η Ευρώπη το μέλλον μας». Το ίδιο ισχύει για κάθε πολίτη και σκεπτό-

μενο άνθρωπο όλων των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Ιδιαιτέρως μάλιστα σε μια επο-χή που η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια κρίση, η οποία απειλεί να θέσει στη συνείδη-ση των πολιτών σε αμφισβήτηση το εγχείρημα της ενοποίησης.

Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός όμως δεν ανιχνεύεται τόσο στη λαϊκή συνείδηση όσο και στην πνευματική της ηγεσία, διότι η σύγχρονη διανόη-ση οριοθετείται και εξαρτάται από την επιρροή της, στον όποιο δημόσιο διά-λογο αναπτύσσεται, από τη λογική της κοινωνίας του θεάματος και τους δίαυ-λους επικοινωνίας στις σύγχρονες μα-ζικές κοινωνίες.

Το τεχνολογικό καπιταλιστικό πλαίσιο

τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και η λογική του θεάματος δεν συμβάλλουν στην ενημέρωση,

ευαισθητοποίηση των πολιτών για το γίγνεσθαι στα διάφορα κοινωνικά συ-στήματα και στη συμμετοχή στο δημό-σιο διάλογο, όπως θα έπρεπε. Αυτό γί-νεται μόνο στις περιπτώσεις που η δια-νόηση αναπαράγει την εσωτερική λογι-κή του συστήματος. Με αυτό τον τρό-πο όμως συντελούν στην απομάκρυν-ση των πολιτών από την πολιτική και την προοπτική διεργασιών σε κοινωνι-κή βάση, ενώ τους εκθέτουν στη μαζι-κή διαφήμιση, η οποία παρουσιάζει μια ωραιοποιημένη, πλασματική πραγματι-κότητα. Σε αυτήν κυριαρχούν η άκριτη κατανάλωση και η εντύπωση που προ-καλείται με βάση τυποποιημένα, επιφα-νειακά κριτήρια, χωρίς να αναζητείται η

αφετηρία μιας πράξης και οι στοχεύσεις της. Αρκεί να υπάρχει ανταπόκριση στα κριτήρια, τα οποία είναι έξω από το άτο-μο και καλύπτουν συστημικές, όχι ατο-μικές ανάγκες. Στο άτομο-πολίτη μένει μόνο η αίσθηση της αναγνωρισιμότη-τας. Ο βαθμός της δε εξαρτάται στην περίπτωση της διανόησης από τη σχέ-ση του όποιου δημιουργού με το σύστη-μα μαζικής επικοινωνίας.

Η νέα γενιά του πνεύματος περισ-σότερο θέτει ερωτήματα και λιγότερο παράγει γνώσεις. Δεν είναι τυχαίο, ότι σπανίζουν οι ιδέες, που οδηγούν στη δη-μιουργία «σχολών σκέψης».

Η διανόηση ασχολείται με τη λει-τουργικότητα, χωρίς να θέτει ερωτήμα-τα για την πραγματικότητα αναφοράς της. Οι έννοιες, οι οποίες αποτελούν αντικείμενο προβληματισμού, είναι σκοπός, μέσο και χρόνος. Δεν είναι το γίγνεσθαι στη δυναμική του προβολή σε σχέση με τις επιπτώσεις του στον άν-θρωπο και το νόημα που του προσδίδει.

Αυτό είναι το αίτιο της μετατόπισης σε σημαντικό βαθμό του κέντρου βά-ρους της πνευματικής αναζήτησης από τη λογική και τη γλώσσα, τα σύμβολα και τις έννοιες στον άνθρωπο ως σωμα-τική ύπαρξη.

Η ανάπτυξη της βιοηθικής βασίζεται στο ερώτημα, τι σημαίνει συγκεκριμέ-

να να έχει ο άνθρωπος σώμα και ταυτο-χρόνως να είναι σώμα. Γι’αυτό έχει μεγα-λύτερη αξία η αυτοπεποίθηση από την εμπιστοσύνη στους άλλους. Σε αυτή την κατεύθυνση λειτουργεί με τον κα-λύτερο τρόπο η διαφήμιση. Αρκεί να κι-νείται το άτομο σύμφωνα με τη λογική της προβολής των διαφόρων προϊόντων για να γίνεται αποδεκτό και να αποκτά αυτοπεποίθηση.

Ο σύγχρονος τεχνολογικός καπι-ταλισμός διαμορφώνει τις προϋποθέ-σεις, ώστε η πραγματικότητα να προ-σεγγίζεται νοητικά και ηθικά ως πεδίο βίωσης μιας αντίφασης με έντονο συμ-βολισμό, αυτήν της αναίρεσης της ορα-τής και αντικειμενικής ύπαρξης από την ψηφιακή και μιντιακή φαντασίωση. Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης το σύγ-χρονο marketing δεν στοχεύει στην ορ-θολογική πληροφόρηση αλλά σε συναι-σθήματα και αντίληψη, που βασίζεται στις αισθήσεις. Και αυτό γίνεται μέ-σω της μουσικής, του design και της οσμής. Ουσιαστικά πραγματοποιείται μαζική χειραγώγηση των ανθρώπινων αναγκών.

Η διαδικασία της κοινωνικοποίη-σης δεν συμπορεύεται με την κοινωνι-κή ελευθερία, η οποία ως ουσιαστική συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων αλλά και ως ατομική επιλογή συνεχώς συρ-ρικνώνεται. Με αυτή την έννοια δημι-ουργείται ένα πλαίσιο διαμόρφωσης και ισχύος κοινωνικών αξιών, οι οποίες επι-βάλλονται στις τοπικές κοινωνίες, χω-ρίς να καλύπτονται αναγκαστικά και κοινωνικές ανάγκες. Οπότε έχουμε ένα παράδοξο. Τίθενται αιτήματα για συ-μπαντικής ισχύος αξίες και ηθική και

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Η Κ Ρ Ι Σ Η ( μ έ ρ ο ς 2 ο ) 7


μάλιστα με απόλυτο τρόπο στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, τα οποία όμως εκφυλίζονται σε μια απάνθρωπη και αυ-στηρή καταναγκαστική ηθική.

Τα επιχειρήματα μάλιστα για τη νο-μιμοποίηση της αντλούν την ισχύ τους από ένα σύστημα αξιών, το οποίο έχει θεσμική αναφορά.

Αυτές οι συνθήκες συντελούν, ώστε να μειώνεται συνεχώς η δημοκρατική διαμόρφωση της βούλησης με αποτέλε-σμα τη συρρίκνωση της ατομικής ελευ-θερίας και της συμμετοχής στο δημό-σιο χώρο.

Εάν η κοινωνική ελευθερία αποτε-λεί και δημοκρατικό εθιμικό κανόνα, τό-τε από αυτήν πρέπει να προκύπτουν η ηθική και το δίκαιο.

Το ερώτημα, εάν υπάρχουν αξίες και κανόνες, που να ισχύουν πέρα και πά-νω από εθνικά και πολιτισμικά σύνορα, δεν είναι μόνο θέμα θεωρητικής αναζή-τησης.

Από τη δεκαετία του 90 οι ευρω-παϊκές χώρες κυρίως θεωρούν, ότι οι πλανητικές διαστάσεις της κλιματικής αλλαγής, η μεγάλη απόσταση Βορρά-Νότου καθώς και άλλα τέτοιας εμβέ-λειας προβλήματα απαιτούν λύσεις, οι οποίες ξεπερνούν τα εθνικά και όποια άλλα όρια. Εκπρόσωποι της οπτικής της «παγκόσμιας διακυβέρνησης» θε-ωρούν, ότι μια αποτελεσματική αντι-μετώπιση παγκόσμιων προβλημάτων πρέπει να θεμελιώνεται πάνω σε κοινές αξίες και παγκόσμια αποδεκτούς κανό-νες. Το ερώτημα είναι, εάν αυτό μπο-ρεί να πραγματοποιηθεί σε συνθήκες πολυπλοκότητας της σύγχρονης πολυ-διάστατης πραγματικότητας από τα ένα μέρος και από το άλλο έλλειψης κοινω-νικής ελευθερίας ιδιαιτέρως στις χώρες του Βορρά και της αδυναμίας ενεργο-ποίησης συμμετοχικών διαδικασιών στο επίπεδο της αντικειμενικής και όχι της εικονικής πραγματικότητας. Πολύ πε-ρισσότερο μάλιστα όταν η αντικειμενι-κή πραγματικότητα είναι σε πολύ υψη-λό βαθμό πολύπλοκη και εξελίσσεται με

ταχύτατους ρυθμούς, ώστε η επεξεργα-σία της σε νοητικό επίπεδο και η επα-κόλουθη δραστηριοποίηση του ατόμου καθίστανται προβληματικές παράμε-τροι σε σχέση με τη διαχείριση της.

Ετεροπροσδιοριζόμενος ελεύθερος χρόνος

Αυτά τα δεδομένα επιδρούν και στον ελεύθερο χρόνο του σύγ-χρονου ανθρώπου, ο οποίος

ετεροποπροσδιορίζεται, διότι γίνεται αντικείμενο διαχείρισης και εμπορευ-ματοποίησης από το οικονομικό σύ-στημα. Οι δυνατότητες πραγμάτωσης του περιεχομένου της ανθρώπινης υπό-στασης στον ελεύθερο χρόνο επιβάλλο-νται από τις ανάγκες αναπαραγωγής οι-κονομικών δομών και όχι προσωπικών, ανθρώπινων ψυχικών και σωματικών αναγκών.

Η δραστηριοποίηση του ανθρώπου στον ελεύθερο του χρόνο είναι ελλειμ-ματική και στο μεγαλύτερο βαθμό πλα-σματική, διότι η εικόνα και η προβολή της στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ υποκαθιστά την πραγματικότητα.

Πολλοί άνθρωποι μάλιστα έχουν άγχος να μείνουν μόνοι με τον εαυτό τους. Γι’αυτό παρατηρείται το φαινόμε-νο της συνεχούς διέγερσης. Είτε ακού-με συνέχεια μουσική, είτε είμαστε καρ-φωμένοι μπροστά στις τηλεοράσεις, είτε πηγαίνουμε στον κινηματογράφο, είτε υφιστάμεθα πλύση εγκεφάλου από την διαφήμιση.

Δημιουργείται η αίσθηση, ότι δεν υπάρχει εμπιστοσύνη στην ύπαρξη πε-ριεχομένου στο βάθος του εαυτού μας, εάν δεν γίνεται εισβολή από εξωγενείς παράγοντες.

Παρατηρείται επίσης το φαινόμε-νο της δημιουργίας εικονικών συνθη-κών προσωπικής απήχησης είτε μέσω τηλεόρασης είτε μέσω διαδικτύου και Facebook, ώστε να δημιουργείται η αί-σθηση της αναγνωρισιμότητας.

Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει την

εντύπωση, ότι πρέπει να είναι συνεχώς «online», διαθέσιμος και μάλιστα αγ-χώνεται μήπως του ξεφύγει κάτι. Μόνο που με αυτή τη στάση απεμπολεί την εσωτερική αυτονομία. Το αποτέλεσμα βέβαια είναι η πολυδιάσπαση λόγω της αναγκαστικής συνεχούς επεξεργασί-ας των ερεθισμάτων και της πληθώρας πληροφοριών στην καθημερινότητα του, καθώς και η απώλεια της αυτοσυ-γκέντρωσης.

Όλα αυτά διευκολύνουν την δυνα-τότητα χειραγώγησης ατόμων και ευρύ-τερων κοινωνικών ομάδων.

Το θεσμικό αδιέξοδο

το 1930 ο οικονομολόγος John Maynard keynes στο κείμενο του «Οικονομικές προοπτικές

για τα εγγόνια μας» πρόβλεψε, ότι θα έλθει η ώρα, που η καπιταλιστική οικο-νομία θα σταματήσει να αναπτύσσεται. Ο καπιταλισμός θα έχει εκπληρώσει την αποστολή του, να καλύψει όλες τις ελ-λείψεις και οι άνθρωποι θα είναι ευχα-ριστημένοι.

Φαίνεται πως τα εγγόνια είναι οι τυ-χεροί του ανεπτυγμένου Βορρά. Σε αυ-τούς ανήκουν και οι Ευρωπαίοι. Πράγ-ματι το κατά κεφαλήν εισόδημα στις ανεπτυγμένες βιομηχανικές χώρες έχει σχεδόν οκταπλασιασθεί, εάν το συγκρί-νουμε με την περίοδο που έγραψε αυτό το κείμενο ο keynes.

Το θέμα είναι όμως, ότι η όποια μορ-φή εξιδανίκευσης του οικονομικού συ-στήματος και ιδιαιτέρως του καπιταλι-σμού και μάλιστα στη νεοφιλελεύθερη εκδοχή του δεν επαληθεύεται στην προ-βολή του χρόνου. Από το Σεπτέμβρη του 2008 με τη Lehmann brothers και μετά η παγκόσμια οικονομία έχει εισέλ-θει σε μια μακρά περίοδο οικονομικής κρίσης και ύφεσης, με παράλληλη πτώ-ση του επιπέδου ζωής. Και αυτό δεν πε-ριορίζεται στην μείωση της κατανάλω-σης αλλά και στην πτώση της ποιότητας ζωής. Η ανάπτυξη οδηγεί στην σταδια-κή εξάντληση των φυσικών πόρων και



στην κλιματική αλλαγή, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον άνθρωπο και όχι μόνο. Το φυσικό οικοσύστημα απειλεί-ται από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Και η οικονομική κρίση δεν επιτρέπει την χρηματοδότηση της ανάπτυξης φι-λικών προς το περιβάλλον τεχνολογιών, διότι η σύνδεση της ποιότητας ζωής με τον καταναλωτισμό και τη συσσώρευση πλούτου σε συνθήκες άκρατου ανταγω-νισμού λειτουργούν απαγορευτικά.

Το πολιτικό σύστημα δε σε πλανη-τικό και ιδιαιτέρως ευρωπαϊκό επίπεδο αποδεικνύεται ανίκανο να διαχειρισθεί την κρίση με υπερβατικό τρόπο και να αναζητήσει διεξόδους, οι οποίες θα οδη-γούν σε βιώσιμες και με προοπτική λύ-σεις.

Αυτές οι αδιέξοδες συνθήκες δημι-ουργούν τις προϋποθέσεις για κοινωνι-κές αναταράξεις και αμφισβήτηση των θεσμών. Ήδη διαπιστώνεται έλλειψη νο-μιμοποίησης του πολιτικού συστήματος και των θεσμών της πολιτείας. Η δημο-κρατία απειλείται λόγω της αδυναμίας να ισορροπήσουν τα κοινωνικά συστή-ματα με λειτουργικό τρόπο καθώς και με κοινωνική δικαιοσύνη. Σε πολλές χώ-ρες εισέρχεται σε φάση κινδύνου η κοι-νωνική συνοχή.

Διαφαίνεται όλο και περισσότερο η ανάγκη υπερβάσεων. Ήδη άρχισε να αναπτύσσεται διάλογος για την ανα-γκαιότητα αναζήτησης ενός νέου συ-στήματος οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης, το οποίο θα ανατρέπει ή θα αποτελεί μετεξέλιξη του ισχύοντος καπιταλιστικού συστήματος.

Ο ρόλος της διανόησης

Αυτά τα δεδομένα, από τις επι-πτώσεις του τεχνολογικού κα-πιταλιστικού πλαισίου στην

κοινωνική οργάνωση και την οπτική προσέγγισης της πραγματικότητας από το άτομο μέχρι τον ετεροπροσδιορισμό του ελεύθερου χρόνου και το θεσμικό αδιέξοδο στις σύγχρονες ανεπτυγμένες κοινωνίες, οριοθετούν το ρόλο της δια-

νόησης. Ένα ρόλο, ο οποίος δεν διαθέ-τει πλούσια χρονικά αποθέματα, ώστε να ολοκληρωθεί με αποτελεσματικότη-τα ως προς το επόμενο βήμα των κοινω-νιών αυτού του πλανήτη.

Ο χρόνος γίνεται ανεπαρκής κυρίως για τρεις λόγους.Α. Αυξάνεται συνεχώς η τεχνολογική

επιτάχυνση με επιπτώσεις σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης (αυ-τοκίνητο ταχύτερο από ποδήλατο, email από γράμμα, ταχύτερη παρα-γωγή αγαθών και υπηρεσιών).

Β. Επιταχυνόμενες κοινωνικές αλλαγές (ταχύτερη εργασιακή κινητικότητα, αλλαγή κατοικίας).

Γ. Επιταχυνόμενος ρυθμός στη ζωή, με την έννοια της προσπάθειας διεκπε-ραίωσης δράσεων σε μικρότερο χρονι-κό διάστημα.

Η τεχνολογία πολλαπλασιάζει την περιεκτικότητα του χρόνου και επιβάλ-λει περισσότερη ενασχόληση με την επεξεργασία του περιεχομένου του, δη-λαδή των πολύ περισσότερων πληρο-φοριών. Ο χρόνος ανάπαυσης μειώνε-ται συνεχώς.

Η όποια ατομική ή συλλογική στρατηγική επιβράδυνσης αναγκαστι-κά αποτυγχάνει, όταν το σύνολο του κοινωνικού συστήματος είναι σε λογι-κή επιτάχυνσης. Το ίδιο ισχύει και στο πλαίσιο του πλανητικού κοινωνικού συ-στήματος. Όποια κοινωνία είναι αργή, καθυστερεί και υφίσταται τις επιπτώσεις αυτού του κανόνα. Κορυφαίο παράδειγ-μα είναι η εντεινόμενη όξυνση της κρί-σης στην Ευρωζώνη λόγω της βραδύτη-τας σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της.

Η διανόηση τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε πλανητικό επίπεδο οφείλει να υπερβεί κατεστημένα σχήματα και να λειτουργήσει ως αυτόνομο σύστημα στο πλαίσιο των κοινωνιών αναφοράς της αλλά και σε διεθνές επίπεδο. Αυτό σημαίνει, ότι πρέπει τόσο με την εξειδι-κευμένη όσο και με την διεπιστημονι-κή γνώση, την οποία διαθέτει, να γίνει καταλύτης υπέρβασης οικονομικών και

πολιτικών συμφερόντων και σκοπιμοτή-των και να υπηρετήσει με την ύψιστη υπευθυνότητα την βιώσιμη αξιοποίηση της γνώσης και πάντα προς όφελος του κοινωνικού συμφέροντος. Αυτό μπορεί να γίνει πραγματικότητα εάν αποκτή-σει θεσμικό χαρακτήρα η παραγωγή και διάθεση της γνώσης, ώστε να έχουν πρόσβαση σε αυτήν το σύνολο των κοι-νωνικών συστημάτων και όχι μόνο το οι-κονομικό και μάλιστα στο πλαίσιο οικο-νομικών συναλλαγών.

Αυτό σημαίνει ότι η παραγωγή της γνώσης είναι δημόσιο αγαθό, οπότε οι επιπτώσεις της αξιοποίησης της πρέπει να είναι κατανοητές από το κοινωνικό σύνολο, ώστε να είναι σε θέση να κρί-νει και να κάνει επιλογές ή να καλύπτει αισθητικές και άλλες ανάγκες στο χώ-ρο της τέχνης.

Στο μέτρο που η διανόηση μπορεί να κινηθεί με αυτή τη λογική, δημιουργού-νται οι προϋποθέσεις για την λειτουρ-γικότερη διαχείριση του ήδη πλουσιό-τερου σε περιεκτικότητα πληροφοριών χρόνου, διότι θα μειώνεται η πολυπλο-κότητα της σύγχρονης παγκοσμοποι-ημένης πραγματικότητας. Προοπτικά δε διαμορφώνονται αναχώματα για την υπερπήδηση της χειραγώγησης του θε-άματος και της διαφήμισης, διότι προ-ωθείται η ανάπτυξη της νόησης και της κριτικής σκέψης, ώστε τα μέλη της κοι-νωνίας να είναι πολίτες και όχι κατα-ναλωτές κάθε είδους αγαθών, από ιδέ-ες μέχρι υλικά προϊόντα του πολιτισμού μας. Για την επίτευξη αυτού του στόχου η διανόηση δεν μπορεί να επικοινωνεί με το κοινωνικό σώμα με τη χρήση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας. Προϋ-πόθεση είναι η ενεργοποίηση της στο πραγματικό γίγνεσθαι και όχι το εικο-νικό. Αυτό σημαίνει, ότι πρέπει να δρα-στηριοποιηθεί είτε σε υπάρχουσες κοι-νωνικές δομές είτε σε νέες, τις οποίες θα πρέπει να δημιουργήσει με τη συμμετο-χή και απλών πολιτών.

Αυτή η κίνηση πρέπει να αποκτή-σει και ευρωπαϊκή αναφορά με τη δη-



μιουργία δικτύων. Στο μέτρο που δια-μορφώνονται ευρωπαϊκά ή και ευρύτερα διεθνή συλλογικά υποκείμενα υπάρ-χει ελπίδα για την άσκηση πίεσης και επιρροής στην παγκοσμοποιημένη πλέ-ον πραγματικότητα. Ειδάλλως η όποια οικονομική ή και ευρύτερα πολιτισμική κρίση θα οδηγήσει την δυναμική της εξέλιξης σε αδιέξοδα, επικίνδυνα για τον άνθρωπο και την βιωσιμότητα αυ-τού του πλανήτη.

Εξάλλου η ευρωπαϊκή διανόηση ιδι-αιτέρως είναι αδήριτη ανάγκη να ενερ-γοποιηθεί και να κάνει διάλογο δημοσί-ως. Το θέμα δεν είναι μόνο η οικονομία, αλλά επεκτείνεται στην πολυπολιτισμι-κότητα και στην αυτοδιάθεση, στην δη-μιουργία ενός πολιτικού και πολιτισμι-κού χώρου, στην οποίο οι πολίτες δεν θα οριοθετούν τη ζωή τους με βάση τις ανάγκες αναπαραγωγής ενός οικονο-μικού συστήματος, το οποίο βασίζεται στο σκληρό ανταγωνισμό και στη συσ-σώρευση κεφαλαίου χωρίς κοινωνική δι-καιοσύνη, αλλά τις πραγματικές ανά-γκες του κάθε ατομικού και συλλογικού υποκειμένου. Ειδάλλως δεν θα αποφευ-χθεί η διατάραξη της κοινωνικής συνο-χής.

Στις σύγχρονες κοινωνίες η αυτο-πραγμάτωση μέσα από την αλληλοστή-ριξη των ατόμων είναι πλέον εφικτή μό-νο σε διαφανείς εθελοντικές κοινότητες. Εκεί μπορεί να υπάρξει η αναγκαία για το άτομο αναγνώριση καθώς και η συ-μπληρωματική λειτουργία των ατόμων ως κοινωνικών όντων. Και αυτό σε συν-θήκες κοινωνικής ελευθερίας.

ΕλλΗνΙκΗ κΡΙσΗ κΑΙ ΕλλΗνΙκΗ κΟΙνΩνΙΑ:

H συμμετοχήτων Ελλήνων πολιτών

›› Δρ Αθανασία Χάλαρη

Αυτό το άρθρο σκοπεύει να παρουσιάσει συνοπτικά τα αρχικά ευρή-ματα μιας εμπειρικής έρευνας αναφορικά με τον τρόπο που αλλά-ζει η Ελληνική κοινωνία, λόγω της κρίσης που βιώνει, και τον βαθ-μό συμμετοχής των πολιτών (και ιδιαίτερα της νέας γενιάς) σε αυ-

τήν. Σήμερα η Ελλάδα βιώνει μια σημαντική οικονομική, πολιτική και κοινωνική αλλαγή. Πολλά έχουν ειπωθεί για τις οικονομικό-πολιτικές προκλήσεις που η ελληνική κοινωνία οφείλει να αντιμετωπίσει. Όμως, το κομμάτι της κοινωνικής αλλαγής της Ελληνικής κοινωνίας δεν προσελκύει την ίδια προσοχή ή ανάλο-γη συστηματική ανάλυση. Η παρούσα έρευνα θα προσπαθήσει να χρησιμοποι-ήσει κοινωνιολογικές προσεγγίσεις αναφορικά με την κοινωνική αλλαγή ώστε να κατανοήσει τον τρόπο και τον βαθμό που αλλάζει η Ελληνική κοινωνία κα-θώς και η συμμετοχή των πολιτών σε αυτή.

Θεωρητικό πλαίσιο

η έννοια της κοινωνικής αλλα-γής έχει λάβει διάφορες ερ-μηνείες και μια από τις πιο

ξεκάθαρες είναι η ακόλουθη: «η κοι-νωνική αλλαγή αναφέρεται σε σχετικά μακρόχρονες μεταβολές κοινωνικών συστατικών στοιχείων όπως δομών, θεσμών, αξιών, πολιτισμικών παραγώ-γων και συμβόλων» (Silbereisen et al 2007: 73). Οι Pinquart και Silbereisen το 2004 επισημαίνουν ότι η κοινωνική αλλαγή παρουσιάζεται είτε σταδιακά είτε σαν το αποτέλεσμα απότομων και δραματικών κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών μεταβολών, όπως π.χ. η κατάρρευση της Ανατολικής Ευρώ-πης και της Σοβιετικής Ένωσης. Με ανάλογο τρόπο διαδραματίζεται και

η κοινωνική αλλαγή στην Ελλάδα η οποία ενδεχομένως να είναι η απαρ-χή μιας αλυσίδας κοινωνικών αλλαγών που πιθανόν να ακολουθήσουν στην Νότια και Νότιο Δυτική Ευρώπη όπου φοβίες για εκδήλωση ανάλογης κρίσης είναι υπαρκτές. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο οφείλουμε να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στην Ελληνική κρίση διότι πέρα από την οικονομική και πολιτι-κή σημασία της κρίσης, η κοινωνική δι-άσταση θα μας βοηθήσει να αντιμετω-πίσουμε ενδεχόμενες μελλοντικές «με-ταστάσεις» του προβλήματος. Ο τρό-πος να μελετήσουμε την κοινωνική αλ-λαγή εστιάζει στο να αναδείξουμε σε ποιο βαθμό υπάρχει κάποια μεταβο-λή στις δομές της εκάστοτε κοινωνίας στην διάρκεια του χρόνου. Η συγκε-κριμένη μελέτη ακολουθεί την θεωρία της κοινωνικής αλλαγής που σχετίζε-ται με τον αναστοχασμό (reflexivity) που υποστηρίζει ότι η κοινωνία αλλά-ζει διότι οι πολίτες αναστοχάζονται με διαφορετικό τρόπο, ή αλλιώς, διότι οι

Μετα-διδακτορική Ερευνήτρια A.C. Laskaridis Post Doctoral research Fellow Hellenic Observatory London School of Economics



πολίτες σκέπτονται διαφορετικά.Στην σύγχρονη κοινωνική θεω-

ρία η κοινωνική αλλαγή προσεγγίζε-ται μέσω της δυνατότητας των ατόμων να αναστοχάζονται (reflexivity) δηλα-δή, να αξιολογούν κριτικά τον εαυτό τους αλλά και την κοινωνία. Η Archer το 2007 και το 2010 ισχυρίζεται ότι αν δεν υπήρχε η ικανότητα των ατόμων να αναστοχάζονται τότε δεν θα υπήρ-χε και κοινωνία και οι Giddens και beck (1994) (αν και ακολουθούν διαφορετι-κές προσεγγίσεις) αναγνωρίζουν ότι ο μοντερνισμός γίνεται κατανοητός σε όρους αναστοχαστικού μοντερνι-σμού (reflexive modernity) ενώ ο beck (1992) συμπεριλαμβάνει και την διά-σταση των δομικών περιορισμών. Αυ-τές (και άλλες) προσεγγίσεις επιβε-βαιώνουν το γεγονός ότι η κοινωνική αλλαγή συνδέεται με την ικανότη-τα των πολιτών να αξιολογούν κριτι-κά τον εαυτό τους καθώς και την κοι-νωνική πραγματικότητα όπως και την θέση τους μέσα σε αυτήν. Το ερώτη-μα που τίθεται σε αυτό το σημείο είναι πώς αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό; Ο Μουζέλης το 2008 θεωρεί ότι προ-κειμένου να κατανοήσουμε την κοινω-νική αλλαγή, οφείλουμε να εστιάσου-με στο τρόπο με τον οποίο οι πολίτες χειρίζονται τις αντιφάσεις, πόσο συνει-δητοί είναι ως προς τις αντιθέσεις με-ταξύ των θεσμών, και με ποιον τρόπο διατηρούν ή ανατρέπουν το αντιφατι-κό status quo (Mouzelis, 2008: 99). Συ-νεπώς, η ικανότητα των πολιτών να γί-νουν αναστοχαστικοί μπορεί να γίνει κατανοητή εξετάζοντας τις αντιδρά-σεις τους στις αντικειμενικές δυσκολί-ες που αντιμετωπίζουν. Χρησιμοποι-ώντας την περίπτωση της Ελληνικής κοινωνίας σαν μια κοινωνία που μετα-βάλλεται σε παροντικό χρόνο λόγω των οικονομικών, πολιτικών και συγκυ-ριακών παραγόντων, είμαστε σε θέση να εξετάσουμε αν οι Έλληνες πολίτες συμβάλουν σε αυτή την αλλαγή με το να μεταβάλλουν οι ίδιοι τον δικό τους

τρόπο θεώρησης της Ελληνικής πραγ-ματικότητας.

Μέθοδος

η έρευνα αυτή βασίζεται σε ποιοτική / θεματική ανάλυ-ση 20 εκ βαθέων συνεντεύξε-

ων που πραγματοποιήθηκαν σε Αθή-να, Σύρο και Ερεσό στην διάρκεια του καλοκαιριού του 2011. Οι συμμετέχο-ντες ήταν 12 γυναίκες και 8 άνδρες ηλικίας 25-45, οι περισσότεροι προέρ-χονταν από μεσαία κοινωνικό - οικο-νομικά στρώματα και η μόρφωση τους ποίκιλε από αποφοίτους Λυκείου έως κατόχους μεταπτυχιακών. Οι περισ-σότεροι είναι εργαζόμενοι σε αστι-κά κέντρα ή στην περιφέρεια και κά-ποιοι ήταν γονείς. Οι συμμετέχοντες προσεγγίστηκαν μέσα από αλυσιδω-τή γνωριμία όπου ο ένας με οδηγού-σε στον επόμενο (snowball) και μέσω ατόμων που με βοήθησαν να εξασφα-λίσω εμπιστοσύνη με τους συμμετέχο-ντες (gatekeepers) (henn, Weinstein & Foard, 2009). Αν και οι εξελίξεις στην Ελλάδα είναι ραγδαίες θα προσπαθή-σω να αξιοποιήσω το παρόν υλικό έχο-ντας υπόψη ότι οι συνθήκες αλλάζουν ταχύτατα. Συγκεκριμένα αυτό το κεί-μενο θα εστιάσει στις υποκειμενικές εμπειρίες των συμμετεχόντων σε σχέ-ση με το παρόν (σημερινή κοινωνία), το παρελθόν (σε σχέση με την γενιά των γονιών μας) και το μέλλον (μελ-λοντική κοινωνία).

Παρόν

Οι Νέοι Έλληνες πλέον βιώ-νουν μια διαφορετική κοι-νωνική πραγματικότητα (σε

σχέση με παλαιότερες γενιές) η οποία χαρακτηρίζεται από ανασφάλεια, αστάθεια, κοινωνική κινητικότητα και την αδυναμία των πολιτών να καταλή-ξουν σε συγκεκριμένα πλάνα για την μελλοντική ζωή τους. Η περιγραφή των συμμετεχόντων ως προς την σύγ-χρονη συγκυρία στην Ελλάδα βασί-

στηκε στα χαρακτηριστικά της απαισι-οδοξίας, της απογοήτευσης, της ανα-σφάλειας, του φόβου, του θυμού και της μελαγχολίας. Ενδεικτικά κάποιοι συμμετέχοντες από την Σύρο είχαν να πουν τα ακόλουθα: «είναι άσχημη η κατάσταση, χαοτική» (Πέτρος, 30), «έχουμε χάσει το κουράγιο και την πί-στη μας, ζοριζόμαστε» (Μελίνα, 32), «Όλα είναι απρογραμμάτιστα, δεν εί-μαστε ανεξάρτητοι σαν χώρα» (Λίνα, 27), «δεν υπάρχει αξιοκρατία, δεν κοι-τάμε το συμφέρον της χώρας» (Αντώ-νης, 29) και «η Ελλάδα είναι φοβισμέ-νη, δεν είμαστε οργανωμένοι σαν άν-θρωποι» (Μάκης, 35). Διαπιστώνου-με λοιπόν ότι η παροντική κατάστα-ση στην Ελλάδα απεικονίζεται κυρί-ως με όρους ανασφάλειας και απαισι-οδοξίας.

Παρελθόν

Οι συμμετέχοντες αντιμετωπί-ζουν κριτικά την παλαιότερη γενιά και συνειδητοποιούν

ότι εγκαθιδρυμένες συμπεριφορές δεν βοηθούν πλέον όπως π.χ. οι πελατεια-κές σχέσεις, ο τρόπος που ψηφίζουν, η νοοτροπία του «μέσου» και της δι-ευκόλυνσης καθώς και του διογκωμέ-νου καταναλωτισμού. Στην ερώτηση «τι πρέπει να κάνουμε διαφορετικά σε σχέση με την γενιά των γονιών μας;», οι απαντήσεις είχαν μια προέκταση νοσταλγίας προς το παρελθόν αλλά ταυτόχρονα οι ερωτηθέντες έδειξαν μια πολύ κριτική διάθεση. Έτσι λοιπόν κάποιοι αναπολούσαν τα ιδανικά εκεί-νης της εποχής λέγοντας: «να εκμε-ταλλευτούμε την κληρονομιά των γο-νιών μας» (Γιάννα, 38), «Να μιμηθού-με την προσφορά τους» (Μήνα, 45), «μοιραία κάνουμε τα ίδια» (Μελίνα, 32). Οι περισσότεροι όμως είχαν άλλη οπτική: «να σταματήσουμε το βόλεμα» (Έμμα, 28), «να αλλάξουν οι πελατεια-κές σχέσεις» (Ήρα, 36), «να μην μεγα-λώσουμε και εμείς τα παιδιά μας θέτο-ντας τους ως στόχο το εύκολο χρήμα»



(Άμυ, 28), «να στηριζό-μαστε στα πόδια μας, να «μαστέ κριτικοί και ενεργοί πολίτες» (Καί-τη, 26), «να μην συνε-χίσουμε τα ίδια λάθη» (Χριστίνα, 36), «να μην ζούμε υπερκαταναλω-τικά» (Πέτρος, 30). Γί-νεται λοιπόν αντιληπτό ότι υπάρχει μια κριτική διάθεση ως προς τις συ-μπεριφορές που καθιε-ρώθηκαν στον παρελ-θόν όπως και διάθεση ανατροπής τους.

Μέλλον

Ο τρόπος που οι νέοι Έλλη-νες οραματί-

ζονται το μέλλον χα-ρακτηρίζεται από πολύ έντονη αβεβαιότητα και ανασφάλεια ενώ οι ίδιοι προσπαθούν να δημι-ουργήσουν άμυνες προ-κειμένου να αντιμετωπίσουν το άγνω-στο, ιδιαιτέρως αναφορικά με την ερ-γασία. Στην ερώτηση «τι μπορείς να κάνεις εσύ για να αλλάξουν τα πράγ-ματα;» οι απαντήσεις είχαν μια προ-σωπική συμβολή: «να προβάλλω το προσωπικό μου παράδειγμα» (Καίτη, 26), «να μην έχω κακή νοοτροπία, να κάνω σωστά τη δουλειά μου» (Χριστί-να, 36), «όσο μπορώ θέλω να 'μαι δί-καιη» (Λίνα, 27), «να αλλάξω νοοτρο-πία, μέσα από την οικογένεια» (Γεωρ-γία, 38) «συντήρηση δυνάμεων» (Θο-δωρής, 44) «να χρησιμοποιώ την κριτι-κή μου ικανότητα» (Αμυ, 38). Δηλαδή παρατηρούμε ότι η απαίτηση εξωτε-ρικής παρέμβασης εξασθενεί εφόσον κανείς από τους ερωτηθέντες δεν είπε ότι «περιμένω κάποιον άλλο να λύσει τα προβλήματα» ή «κάποιο κόμμα θα βρει τη λύση». Συνεπώς οι συμμετέχο-ντες δεν αντιλαμβάνονται τους εαυ-

τούς τους ως παθητικούς δέκτες εξω-τερικών αποφάσεων αλλά δείχνουν μια κριτική κατανόηση της πραγματι-κότητας και του εαυτού τους.

συμπεράσματα

Οι συμμετέχοντες της παρού-σας έρευνας εξέφρασαν αγα-νάκτηση, αβεβαιότητα, ανα-

σφάλεια για το παρόν και το άγνωστο μέλλον που τους περιμένει. Σαφώς και υπήρχαν εκτενείς αναφορές στην δυ-σλειτουργία του κράτους, στην έλλει-ψη δικαιοσύνης και ουσιαστικής παι-δείας, στο ελλιπές σύστημα υγείας και το κράτος πρόνοιας. Ένα κοινό χαρα-κτηριστικό που διέπει όλες τις συνε-ντεύξεις είναι αυτό της ωριμότητας το οποίο σηματοδοτείται από την τάση των συμμετεχόντων να αναγνωρίσουν το μερίδιο της ευθύνης που τους ανα-λογεί. Αυτό που παραμένει σημαντικό

είναι η ένδειξη μεταβολής στον τρόπο σκέψης των συμμετεχόντων οι οποί-οι είναι πλέον διατεθειμένοι να λά-βουν την θέση τους ως συμμετέχοντες στην δημιουργία όσο και στην λύση του προβλήματος. Συνεπώς η θεωρία του αναστοχασμού βρίσκει εφαρμο-γή στο παράδειγμα της Ελλάδας εφό-σον πράγματι υπάρχει τάση και διάθε-ση αλλαγής συμπεριφοράς και τρόπου σκέψης. Το πού θα καταλήξει αυτή η κριτική διάθεση παραμένει να φανεί στο μέλλον, αλλά η συμβολή των πο-λιτών στην αλλαγή της Ελληνικής κοι-νωνίας γίνεται εμφανής μέσα από την αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης της πραγματικότητας αλλά και του εαυτού τους.

ΠηγέςArcher, Μ., S. (2010) (Ed) Conversations

about Reflexivity. London: routledge

Archer, M., S. (2007) Making our Way Through the World. Cambridge university Press, Cambridge.

beck, ulrich (1992) Risk Society: Towards a New Modernity. New delhi: Sage. (translated from the German risikogesellschaft de:risikogesellschaft published in 1986)

beck, ulrich, Giddens, Anthony, Lash, Scott (1994) Reflexive Modernization. Politics, Tradition and Aesthetics in the Modern Social Order. Stanford university Press

henn, M., Weintein, M. and Foard, N. (2009) A Critical Introduction to Social Research. London: Sage

Mouzelis, N., P. (2008) Modern and postmodern social theorising: bridging and divide. Cambridge: CuP

Pinquart, M. and Silbereisen, r., k. (2004) “human development in times of social change: Theoretical considerations and research needs” International Journal of Behavioral Development 28: 289-298.

Silbereisen, r., k.; best, h. and haase, C. (2007) “Editorial: Agency and human development in times of social change” International Journal of Psychology 42 (2): 73-76



Ομοσπονδία χωρίς Δημοκρατία ›› Του Γιάννη Παπαγεωργίου*

Οι αποφάσεις της συνόδου κορυφής της 27ης Οκτωβρίου απασχόλη-σαν την ελληνική κοινή γνώμη σχεδόν αποκλειστικά από την οπτική γωνία των επιπτώσεων στο ελληνικό χρέος, ενώ βασικό ζήτημα απο-τελεί και ο βαθμός απώλειας εθνικής κυριαρχίας από την επιτήρηση

της ΕΕ και της τρόικας. Πολύ λιγότερο παρακολουθούμε τις ευρύτερες συνέπειες των αποφάσεων της συνόδου για την Ένωση και την μελλοντική της πορεία της. Ωστόσο μια πιο προσεκτική ματιά στο κείμενο των συμπερασμάτων των αρχη-γών κρατών και κυβερνήσεων της ζώνης του ευρώ («δήλωση της συνόδου κορυ-φής για το ευρώ») αποκαλύπτει ότι, στον τομέα της οικονομικής πολιτικής, υιο-θετούνται θέσεις που συνιστούν τη μεγαλύτερη εκχώρηση κυριαρχικών δικαιω-μάτων προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση από την εποχή του Μάαστριχτ. Ήδη στην πρώτη της παράγραφο, η δήλωση αναφέρει ότι «ο συντονισμός σε ενωσιακό επί-πεδο [των δημοσιονομικών και οικονομικών πολιτικών] λαμβάνει χώρα πριν από τη λήψη των εθνικών αποφάσεων». Αυτό με λίγα λόγια σημαίνει ότι ο Υπουργός Οικονομικών μιας χώρας δεν εφαρμόζει (και η εθνική Βουλή δεν ψηφίζει) τις πο-λιτικές για τις οποίες (και χάρις στις οποίες) εκλέχτηκε αυτός και το κόμμα του αλλά αυτές που καθορίζονται από κοινού από τους 17.

Το ίδιο κείμενο, στο παράρτημα Α, θεσπίζει στην πράξη ένα νέο όργανο, έξω από το υφιστάμενο θεσμικό πλαί-σιο της Συνθήκης της Λισσαβώνας, την σύνοδο κορυφής για το ευρώ. Η σύνο-δος αυτή, ένα Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των 17 στην πραγματικότητα, θα εκλέ-γει δικό της πρόεδρο, θα συναντάται τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο και θα χαράσσει τους στρατηγικούς προσα-νατολισμούς «για τη διεξαγωγή των οι-κονομικών πολιτικών» των χωρών. Θα διαθέτει γραμματεία και γραφειοκρατι-κό μηχανισμό και οι αποφάσεις της θα είναι ανέλεγκτες. Στις συναντήσεις της θα καλούνται ο πρόεδρος της Επιτρο-πής και της ΕΚΤ ενώ ο πρόεδρός της θα ενημερώνει απλώς το Ευρωπαϊκό Κοι-νοβούλιο για τις αποφάσεις που λή-φθηκαν. Ταυτόχρονα, η Ευρωομάδα (το Eurogroup δηλαδή) που θα αποτελεί το

εκτελεστικό όργανο της συνόδου κορυ-φής «θα συντονίζει ολοένα και στενό-τερα τις οικονομικές πολιτικές» ενώ θα «προάγει την ενισχυμένη εποπτεία των οικονομικών και δημοσιονομικών πολι-τικών των κρατών μελών», δίνοντας τις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωζώ-νης.

Η εξέλιξη αυτή, αποτέλεσμα της κρίσης χρέους της ευρωζώνης αποδέ-χεται, για πρώτη φορά, την «ανελέητη λογική» της νομισματικής ένωσης: για να λειτουργήσει η νομισματική ένωση, οφείλει (και δεν μπορεί να μην) συνο-δεύεται από οικονομική ένωση, ή κατ’ έλαχιστο, από μια κοινή οικονομική πο-λιτική. Ο νέος θεσμός ακολουθεί αυ-τή την ανελέητη λογική, την υλοποιεί, ωστόσο, μέσα σε ένα απόλυτα διακυ-βερνητικό πλαίσιο. Η σύνοδος κορυφής του ευρώ θα προωθεί και θα συντονίζει μια-αν όχι ενιαία, πάντως παρόμοια- οι-κονομική πολιτική στα κράτη της ευ-ρωζώνης, θα επιβάλλει κυρώσεις σε

παραβάτες και θα έχει τον κύριο λό-γο στην χρησιμοποίηση του 1 τρισ. του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτι-κής Σταθερότητας. Οι κυβερνήσεις των κρατών θα εφαρμόζουν τις βασικές οι-κονομικές γραμμές που θα αποφασίζο-νται εκεί και θα είναι υπόλογες απένα-ντι στο νέο αυτό όργανο σε περίπτωση αποτυχίας τους.

Η δήλωση δεν αναφέρει πουθενά τον όρο δημοσιονομικός φεντεραλι-σμός (λέξη άλλωστε που μετά τη συν-θήκη του Μάαστριχτ εθεωρείτο ταμπού στην ΕΕ) ούτε στον όρο πολιτική εμβά-θυνση – δείγμα ίσως του πόσο και πώς έχει προχωρήσει η ευρωπαϊκή ενοποί-ηση πέρα από τις παραδοσιακές θεω-ρίες του φεντεραλισμού και του λει-τουργισμού. Πρόκειται, ωστόσο, για το πλέον πρόδηλο ομοσπονδιακό κείμενο της τελευταίας εικοσαετίας. Με μια δια-φορά, ωστόσο: εκεί που οι πατέρες της ευρωπαϊκής ενοποίησης θεωρούσαν ότι η ομοσπονδιακή ενοποίηση θα στηρι-ζόταν στην λαϊκή βούληση, άρα στην επικύρωση των ενοποιητικών πολιτι-κών από τον ευρωπαϊκό λαό, οι σημε-ρινοί «ρεαλιστές» φεντεραλιστές αγνο-ούν παντελώς τόσο την υπερεθνική όσο και την δημοκρατική διάσταση της οι-κονομικής ένωσης.

Από τον καιρό της Magna Charta, βασικό χαρακτηρι-στικό και κύρια προϋπόθεση

του εκδημοκρατισμού των απολυταρ-χικών συστημάτων ήταν το δικαίωμα των κυβερνώμενων να ελέγχουν τους κυβερνώντες στις αποφάσεις τους, ιδί-ως και εν πρώτοις σε ό, τι αφορά την φορολογία. Το σύνθημα «no taxation without representation» (καμία φο-

* Λέκτορας Τμήμα Πολιτικών Επιστη-μών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσ-σαλονίκης.



ρολογία χωρίς αντιπροσώπευ-ση) αποτέλεσε βασικό κίνητρο της αμερικανικής επανάστασης κατά της Βρετανίας και συνιστά τη βάση του κοινοβουλευτικού συστήματος. Η ανάγκη να κα-λυφθεί αυτό το έλλειμμα λογο-δοσίας (που στην πραγματικό-τητα αποτελεί δημοκρατικό έλ-λειμμα) που προέκυπτε από την άσκηση, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, εθνικών οικονομικών πολιτικών ήταν ένα από τα κύρια αιτήματα των πρωτοπόρων της ευρωπαϊκής ενο-ποίησης: η οικονομική ενοποίηση όφει-λε να συνοδεύεται από πολιτική λογο-δοσία. Πολιτική λογοδοσία, ωστόσο, υπάρχει μόνο μέσω της πολιτικής ένω-σης, όπου ο (Ευρωπαίος) πολίτης έχει τη δυνατότητα να κρίνει το αποτέλε-σμα της οικονομικής πολιτικής και να επιβραβεύσει ή καταδικάσει τον δια-μορφωτή της – και να εκλέξει κάποιον άλλο που προτείνει άλλο, διαφορετικό μοντέλο. Σήμερα το taxation επιβάλλε-ται μέσω των αποφάσεων των 17, χωρίς ωστόσο να συνοδεύεται από ουσιαστι-κό ευρωπαϊκό representation. Τα υπό-λοιπα υπερεθνικά όργανα της Ένωσης, η Εκτελεστική Επιτροπή και το Ευρω-παϊκό Κοινοβούλιο αγνοούνται ή τίθε-νται στο περιθώριο και όλες οι καθο-ριστικές αποφάσεις λαμβάνονται από την Ευρωομάδα, την σύνοδο κορυφής για το ευρώ και τους συμβούλους τους. Ενώ η λογική που διαγράφει η δήλω-ση των 17 θυμίζει εν πολλοίς τις δια-μορφωμένες σχέσεις ανάμεσα στο ομο-σπονδιακό κράτος και τις πολιτείες των ΗΠΑ (όπως η υποχρέωση ισοσκελισμέ-νου προϋπολογισμού που συνταγματι-κά επιβάλλεται στις πολιτείες) απουσι-άζει κάτι βασικό που διαθέτει το αμε-ρικανικό σύστημα: ο δημοκρατικός έλεγχος. Η σύνοδος κορυφής εμφανί-ζεται ως μια δομή που στηρίζεται μόνο στην εθνική νομιμοποίηση των μελών της και που αποφασίζει χωρίς κανόνες. Όταν ωστόσο δεν υπάρχουν κανόνες,

επικρατεί η δύναμη του ισχυρότερου.

Ο πολυετής διασυρμός της γρα-φειοκρατίας των Βρυξελών από τους εθνικούς κυβερνώ-

ντες και τα μέσα ενημέρωσης και η με-τατροπή της Επιτροπής σε αιτία όλων των όποιων εθνικών δεινών, η μεγάλη διεύρυνση της Ένωσης αλλά και η τα-κτική να επιλέγονται για τη θέση του Προέδρου της αδύναμοι και «αβλα-βείς» πολιτικοί αποδυνάμωσαν τον παραδοσιακό ρόλο της, όχι μόνο ως κινητήριας δύναμης των νέων ενωσι-ακών πολιτικών αλλά και ως προστά-τη των μικρών κρατών. Η λυσσαλέα αντίσταση κατά της ομοσπονδιοποί-ησης της Ένωσης οδήγησε στο να ξε-χαστεί ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό του ομοσπονδιακού συστήματος: στο πλαίσιό του, οι μικρές και αδύναμες δο-μές προστατεύονται καλύτερα από ότι στο πλαίσιο ενός διακυβερνητικού συ-στήματος όπου η σχετική ισχύς μετρά πολύ περισσότερο από τους θεσμοθε-τημένους κανόνες. Το Νιου Χαμσάιρ έχει υποχρεώσεις και δικαιώματα βάσει του ομοσπονδιακού συντάγματος, δεν υποχρεώνεται ωστόσο να εφαρμόζει ό, τι είναι συμφέρον και ό, τι του επιβάλ-λει η Καλιφόρνια. Γνωρίζει ότι υπάρ-χουν τομείς πολιτικής όπου υπεύθυ-νος είναι ο κυβερνήτης της πολιτείας και για τους οποίους κρίνεται και το-μείς πολιτικής για τους οποίους είναι υπεύθυνος ο Ομπάμα. Για τους τελευ-ταίους θα τον κρίνουν αλλά πρώτα θα

τον εκλέξουν. Στην Ευρώπη συμβαίνει μόνο το πρώτο τμήμα της φράσης: οι πολίτες της Ελλάδας, της Ιταλίας αλλά και της Γερμανίας μαθαίνουν ότι υπάρ-χουν τομείς που δεν αποφασίζουν πλέ-ον οι δικοί τους εκλεγμένοι κυβερνήτες αλλά η ευρωζώνη, δεν μπορούν ωστό-σο να επιλέξουν, συνολικά ως Ευρώ-πη, την οικονομική μας πολιτική. Προ-σωπικά δεν θα είχα αντίρρηση να υπο-στηρίξω το οικονομικό πρόγραμμα του κυρίου Σόιμπλε, πρώτα όμως θα πρέ-πει να μου το παρουσιάσει και να ζητή-σει την υποστήριξή μου. Δεν θα με πει-ράξει αν βρεθώ στην μειοψηφία, εφό-σον όμως ξέρω ότι έχω τη δυνατότητα να αλλάξω την εκλογική ισορροπία με δημοκρατικό τρόπο σε άλλο χρόνο. Η επάνοδος της Ένωσης στην διακυβερ-νητική συνεργασία ούτως ή άλλως εξα-σθενίζει τον ρόλο και το βάρος των μι-κρών κρατών – και των πολιτών τους. Όταν αυτός ο διακυβερνητισμός επεμ-βαίνει σε ζητήματα τόσο κρίσιμα όσο η οικονομική (και μέσω αυτής η μισθολο-γική, φορολογική, επενδυτική) πολιτι-κή χωρίς λογοδοσία, δυναμιτίζονται τα θεμέλια της δημοκρατικής συνεργασί-ας σε ένα ενιαίο δημοκρατικό ευρωπα-ϊκό εγχείρημα.

η πολιτική της οικονομικής ένω-σης χωρίς λογοδοσία συνιστά ένα τεράστιο βήμα προς την

οικονομική ενοποίηση χωρίς δημοκρα-τικό έλεγχο. Τούτο συνιστά τεράστια ήττα για την πολιτική (και τους πολι-τικούς) και εξαιρετικά μεγάλο κίνδυνο για την Ευρώπη. Η επιβεβαίωση στους πολίτες της Ευρώπης ότι η Ένωση δεν αποφασίζει δημοκρατικά (και δεν συνι-στά δημοκρατία ή εκ των προτέρων συ-ναίνεση ούτε η εκ των υστέρων αποδο-χή ενός εθνικού κοινοβουλίου) υποσκά-πτει ό, τι έχει μείνει από την δημοκρατι-κή νομιμοποίηση της ευρωπαϊκής ενο-ποίησης. Το τίμημα θα είναι βαρύ ακό-μα και για τους σήμερα ισχυρούς.

Εκεί που οι πατέρες της ευρωπαϊκής ενοποίησης

θεωρούσαν ότι η ομοσπονδιακή ενοποίηση

θα στηριζόταν στην λαϊκή βούληση, οι σημερινοί «ρεαλιστές» φεντεραλιστές αγνοούν παντελώς τόσο την υπερεθνική όσο και την δημοκρατική διάσταση της οικονομικής ένωσης.



Oικονομική διακυβέρνησηΨηλαφώντας το “χαμένο” Σύνταγμα

›› του Δημήτρη Ν. Τριανταφύλλου*

η απογοήτευση όσων παρακολούθησαν από κο-ντά τις εργασίες της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης (2001-2003) οφείλεται στο ότι, παρά τις αρχι-κές διακηρύξεις και προσδοκίες, αυτή δεν κα-

τέληξε σε κατάρτιση ενός πραγματικού ευρωπαϊκού Συ-ντάγματος (το πρώτο «χαμένο» Σύνταγμα). Και αυτό όχι τόσο επειδή η Συνθήκη της Λισσαβώνας έπαψε να ονο-μάζεται «συνταγματική», αλλά κυρίως επειδή, και επί της ουσίας, δεν εγκαταλείφθηκε η συναινετική λογική του δι-εθνούς δικαίου που διέπει την αναθεώρηση των συνθηκών και απαιτεί τη συμφωνία όλων των κρατών μελών (άρθρο 48 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, ΣΕΕ). Αποτέ-λεσμα αυτής της λογικής ήταν, όπως ήταν αναμενόμενο, μια συμφωνία επί του «ελάχιστου κοινού παρονομαστή». Παρά τα θετικά βήματα που σημειώθηκαν, σε πολλά θέ-ματα δεν υπήρξε ιδιαίτερη πρόοδος, αφού υπήρχαν κράτη που δεν συμφωνούσαν συναφώς1. Χαρακτηριστικό παρά-δειγμα αποτελεί ο τομέας της οικονομικής πολιτικής, για την οποία σχεδόν τίποτε δεν προχώρησε, ώστε να ενισχυ-θεί η οικονομική διακυβέρνηση που έλειπε εξαρχής από την “Οικονομική και Νομισματική ένωση” (ΟΝΕ) με μόνη εξαίρεση την μετατροπή της απαραίτητης “σύστασης” της Επιτροπής για τη διαπίστωση υπερβολικού δημοσιονομι-κού ελλείμματος σε “πρόταση”2. Ούτε λόγος για θέσπιση αξιόλογου, για τα μεγέθη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προϋ-πολογισμού ούτε για θέσπιση ευρωπαϊκού φόρου (οι πό-ροι της Ένωσης πρέπει πάντοτε να αποφασίζονται ομό-φωνα και σύμφωνα με τους συνταγματικούς κανόνες των κρατών μελών, άρθρο 293, παρ. 1 ΣΛΕΕ). Αντίστοιχα, σε

1 Τριανταφύλλου, Το σχέδιο Συντάγματος της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης, Σάκκουλας 2003, σ. 127 επ.. 146 επ.

2 (άρθρο 126 παρ. 6 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένω-σης, ΣΛΕΕ) που συνεπάγεται ότι αυτή μπορεί να τροποποιηθεί μόνο με ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου. (άρθρο 293, παρ. 1).

μια αγορά όπου τα κεφάλαια κυκλοφορούν ελεύθερα, δεν υπήρξε ειδική πρόβλεψη για σχετικούς ευρωπαϊκούς επο-πτικούς θεσμούς (εκτός από τη δυνατότητα χορηγήσεως σχετικής αρμοδιότητας στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπε-ζα, άρθρο 127 παρ. 6 ΣΛΕΕ). Στην εποχή του laissez faire-laissez passer ούτε μια κοινή βιομηχανική πολιτική3 ούτε μια κοινή τραπεζική εποπτεία είχαν θέση. Ο ποσοτικός και ποιοτικός έλεγχος των πιστώσεων των τραπεζών είχε κατά βάση εκλείψει, από τότε που οι ευρωπαϊκές τράπεζες άρ-χισαν να συναγωνίζονται τις αμερικανικές, οι οποίες εί-χαν πλήρως εγκαταλείψει τη διάκριση μεταξύ τραπεζών καταθέσεων και τραπεζών επενδύσεων. Το ανεύθυνο των εποπτικών αρχών εξασφάλιζε σε πολλές περιπτώσεις την πλήρη ελευθερία των τραπεζιτών, με το άλλοθι των ταμεί-ων εγγυήσεων καταθέσεων να καθησυχάζει τους μικρο-καταθέτες4.

Έτσι η τραπεζοοικονομική κρίση του 2008-2009 βρήκε την Ευρώπη απροετοίμαστη. Τα κράτη μέλη της ΕΕ επε-νέβησαν υπέρ των τραπεζών με υψηλή χρηματοδότηση, η οποία είχε όμως ως συνέπεια να υπερχρεωθούν τα ίδια. Αυ-τή η υπερχρέωση δυσχέρανε, ως γνωστό, τη χρηματοδότη-σή τους από τις αγορές, καθιστώντας την, σε πολλές περι-πτώσεις, υπερβολικά ακριβή, δηλ. αδύνατη (μη “βιώσιμη”). Από τραπεζική στα τέλη του 2009-αρχές του 2010 η κρί-ση γίνεται δημοσιονομική, με τους οίκους αξιολόγησης να μεταθέτουν πλέον τις αναλύσεις τους στα ίδια τα κράτη, πολλά από τα οποία έπασχαν βέβαια και από άλλες ενδο-γενείς αδυναμίες. Και αυτή η πλευρά της κρίσης βρήκε την ΕΕ απροετοίμαστη.

3 bλ. άρθρο 6, στοιχείο β, ΣΛΕΕ.4 Triantafyllou, de l‘ Etat gendarme à l‘ Etat garant, rduE 2009, σ. 461

επ., του ιδίου die verantwortung des Staates für die Geldwirtschaft, Eur 2010, σ. 585 επ.

* Καθηγητής Παν/μίου του Würzburg, νομικού συμβούλου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εκ των ιδρυτικών μελών της Ευρωπαϊκής Έκφρασης. Το κείμενο αποδίδει ομιλία του συγγραφέα στον ελληνικό πολιτιστικό σύλλογο Βρυξελλών «Κύκλος» στις 5.2.2012 και εκφράζει μόνο τις προσωπικές απόψεις του γράφοντος.



Ι. Η φάση των πειραματικών αυτοσχεδιασμών (2010)

Στήριξη…

ςε πρώτη την Ελλάδα την άνοι-ξη του 20105, ακολουθούμενη λίγους μήνες μετά από την Ιρ-

λανδία και την Πορτογαλία6, η ΕΕ χρει-άστηκε να επέμβει επιδεικνύοντας «αλ-ληλεγγύη» προς τα κράτη μέλη της Ευ-ρωζώνης που δεν μπορούσαν πλέον να δανειστούν στις αγορές7. Αυτή η αλλη-λεγγύη εκδηλώθηκε πρώτα μέσω του Κανονισμού 407/2010 σχετικά με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Χρηματοοικο-νομικής Σταθερότητας,8 καθαρά “κοι-νοτικού” εργαλείου χρηματοδοτήσεως των αναξιοπαθούντων κρατών μέσω χο-ρηγήσεως δανείων που μπορούν να εκ-δίδονται με την εγγύηση της ΕΕ (πρό-γονο του ήδη ευρέως συζητούμενου κοι-νού ευρωομολόγου). Ως νομική βάση χρησιμοποιήθηκε το άρθρο 122, παρ. 2 ΣΛΕΕ, που προβλέπει χρηματοοικο-νομική βοήθεια της ΕΕ προς τα κράτη μέλη, όταν αυτή καθίσταται αναγκαία από γεγονότα πέραν του ελέγχου των ενισχυομένων κρατών. Ωστόσο ο κα-νονισμός αυτός αφορούσε ποσά περι-οριζόμενα στο υπόλοιπο των διαθέσι-μων ίδιων πόρων της Ενωσης, που δεν επαρκούσαν για την κάλυψη των σχε-τικών αναγκών. Γι’ αυτό συνοδεύτηκε στην αρχή από διμερή δάνεια των κρα-τών της Ευρωζώνης προς την Ελλάδα (συντονιζόμενα από την Επιτροπή), που

5 Απόφαση 2010/320, ΕΕ Λ 145 της 11.6.2010, που τροποποιήθηκε με τις αποφάσεις 2011/57, 2011/257 και 2011/486 και κωδικο-ποιήθηκε ήδη, βλ. υποσημ.13.

6 Αποφάσεις 2011/77 της 7.12.2010, ΕΕ Λ 30 της 4.2.2011 και 2011/344/ΕΕ της 30.5.2011, ΕΕ Λ 159 της 17. 6.2011, σ. 88, αντίστοιχα, που τροποποιήθηκαν με τις πρόσφατες αποφάσεις 2011/827 και 2011/541, αντίστοιχα)

7 Calliess, Perspektiven des Euro zwischen Soli-darität und recht, ZEuS 2011, σ. 213 επ. (268 επ.).

8 της 11.5.2010, ΕΕ Λ 118 της 12. 5. 2010. Αντίστοιχο νομοθέτημα προϋπήρχε για τα κράτη εκτός Ευρωζώνης.

έδωσαν γρήγορα τη θέση τους στο δι-ακρατικό Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρημα-τοοικονομικής Σταθερότητας, οργανι-σμό ιδιωτικού δικαίου που ανελάμβανε τη χρηματοδότηση των κρατών σε δυ-σχερή θέση με δάνεια εγγυημένα από τα κράτη της Ευρωζώνης. Στους ευρω-παϊκούς θεσμούς ήρθε να προστεθεί και το ΔΝΤ, ως φορέας “τεχνογνωσίας” και “αξιοπιστίας”.

Οι ενέργειες αυτές επικρίθηκαν από πολλούς, ιδίως στην Βόρειο Ευρώπη (Γερμανία), ως αντίθετες στην λεγόμε-νη “no bail out-clause”, όπως αντιλαμ-βάνονταν ορισμένοι την έλλειψη ευθύ-νης για τις υποχρεώσεις ενός κράτους μέλους εκ μέρους άλλων κρατών μελών ή της ίδιας της ΕΕ (άρθρο 125 ΣΛΕΕ)9. Ωστόσο, δεν αντίκεινται στο ίδιο το γράμμα του άρθρου αυτού, αφού ού-τε τα κράτη ούτε η ίδια η Ενωση ανα-λαμβάνουν τα χρέη των ενισχυομένων κρατών. Απλώς, αποφασίζουν αυτοβού-λως να συνδράμουν ad hoc τα κράτη μέ-λη που έχουν πρόβλημα με τα ποσά και υπό τους όρους που κρίνονται εκάστο-τε απαραίτητοι, ενώ οι παλαιότεροι δα-νειστές των κρατών που αντιμετωπίζουν δυσχέρειες δεν αντλούν δικαιώματα ού-τε από τους σχετικούς κανονισμούς ού-τε από τις σχετικές αποφάσεις.

Εν πάση περιπτώσει, λόγω των σχε-τικών αμφισβητήσεων προβλέφθηκε η προσθήκη στο άρθρο 136 ΣΛΕΕ μιας παραγράφου που προβλέπει ότι τα κρά-τη της Ευρωζώνης θεσπίζουν σχετικό μηχανισμό στήριξης που ενεργοποιεί-ται όταν αυτό απαιτείται για τη σταθε-ρότητα του Ευρώ, διευκρινίζοντας έτσι το αυτονόητο, ότι δηλ. τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης μπορούν να συνάψουν διακρατική συμφωνία μεταξύ τους10. Στηριζόμενη και στην επιβεβαίωση της δυνατότητας αυτής υπογράφεται έτσι

9 Ruffert, der rechtliche rahmen für gegen-seitige Nothilfe innerhalb des Euro-raumes (54. bitburger Gespräche, 12/13.1.2011; Kube/Reimer, Grenzen des Europäischen Staibilisie-rungsmechanismus, NJW 2010, σ. 1912.

10 Βλ. κατ. ΙΙΙ

τώρα και νέα διακρατική συμφωνία με-ταξύ των κρατών της Ευρωζώνης για την ίδρυση διεθνούς χρηματοοικονο-μικού μηχανισμού με το όνομα Ευρω-παϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, ο οποίος, με ολοένα αυξανόμενη δύναμη πυρός (ανάλογη με την κεφαλαιοποί-ησή του) θα μπορεί, πάντα υπό όρους που θα συμφωνούνται σε “μνημόνια”11, να παρεμβαίνει και στην πρωτογενή και στη δευτερογενή αγορά υπέρ των αναξιοπαθούντων κρατών12, συνεργα-ζόμενος και με την Ευρωπαϊκή Κεντρι-κή Τράπεζα, η οποία, λόγω του άρθρου 123 ΣΛΕΕ, μόνο στη δευτερογενή αγο-ρά μπορεί να παρεμβαίνει (όπερ και πράττει). h σειρά αυτή των μέτρων κα-ταδεικνύει την ύπαρξη ευρωπαϊκής αλ-ληλεγγύης-προστασίας, μολονότι αυτή πολύ απέχει ακόμη από μια ομοσπονδι-ακού τύπου εξισορρόπηση των ανισοτή-των μεταξύ κρατών μελών13.

Από όλα αυτά τα στοιχεία προκύ-πτει ότι η ΕΕ και η Ευρωζώνη ειδικότερα αισθάνονται την ανάγκη να εξασφαλί-σουν την ομαλή λειτουργία και σταθε-ρότητα της Ευρωζώνης, προκειμένου τα κράτη μέλη της να εξακολουθήσουν να συμμετέχουν σε αυτή με κοινό νόμισμα. Μολονότι δηλ. η ΕΕ (ή ορθότερα η Ευ-ρωζώνη) δεν ευθύνονται “τυπικά” για τις υποχρεώσεις των κρατών μελών (βλ. αν.), τα βήματα που προαναφέρθηκαν καταδεικνύουν ότι γίνεται αντιληπτή η ανάγκη γενικότερης “εγγυήσεως» του συστήματος της Νομισματικής Ενωσης. Διαφαίνεται δηλ. μια «γενική αρχή» του ευρωπαϊκού δικαίου, η οποία είναι σιω-πηρή ή τουλάχιστον άγραφη και τείνει να εξασφαλίσει τη διατήρηση του οικο-δομήματος του Ευρώ, ανεξαρτήτως των λοιπών απαγορεύσεων της Συνθήκης14.

11 Άρθρο 13 της σχετικής Συνθήκης, που παγι-ώνει έτσι την παρούσα πρακτική.

12 Κατά τα άρθρα 17 και 18 της σχετικής Συν-θήκης.

13 Έστω και αν ληφθούν υπόψη το Ταμείο Συ-νοχής, το Περιφερειακό και το Κοινωνικό Τα-μείο και η Κοινή Αγροτική Πολιτική.

14 Triantafyllou, Garantenstellungen und staat-



Υπό όρους…

Ωστόσο, αυτές οι εκφράσεις «αλληλεγγύης» ή «εγγυητι-κής θέσεως» εκ μέρους της

ΕΕ και των μελών της Ευρωζώνης συ-νοδεύονται από όρους γενικής πολι-τικής οι οποίοι επιβάλλονται, με ευθύ ή πλάγιο τρόπο, στα κράτη μέλη που προσφεύγουν στην ευρωπαϊκή χρη-ματοδότηση. Μετά τις όποιες δια-βουλεύσεις προηγούνται με τους δα-νειστές (Επιτροπή, ΕΚΤ, ΔΝΤ), τα χρηματοδοτούμενα κράτη πρέπει να αποδεχθούν σκληρούς όρους οικονο-μικής πολιτικής, που τείνουν να εξα-σφαλίσουν την εξυγίανση των οικο-νομικών τους και την επιστροφή των δανείων. Οι όροι αυτοί περιλαμβάνο-νται στη συνέχεια σε μονομερείς απο-φάσεις του Συμβουλίου των Υπουρ-γών Οικονομικών, οι οποίες παραπέ-μπουν για τις λεπτομέρειες (και ιδί-ως για το χρονοδιάγραμμα) στα σχε-τικά πρωτόκολλα συμφωνιών ή μνη-μόνια που συνάπτονται μεταξύ των δανειζομένων κρατών και των δημό-σιων δανειστών τους. Στην περίπτω-ση της Ελλάδας, οι αποφάσεις αυτές ελήφθησαν ως αποφάσεις ενισχύσεως της δημοσιονομικής πειθαρχίας βά-σει του άρθρου 126 παρ. 9 ΣΛΕΕ, που αναφέρεται σε «προειδοποίηση-όχλη-ση» εκ μέρους του Συμβουλίου για τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων αντιμε-τωπίσεως του υπερβολικού ελλείμμα-τος, αφού έχει προηγηθεί σχετική σύ-σταση (πάλι του Συμβουλίου) η οποία δεν ακολουθήθηκε από αποτελεσμα-τικά μέτρα. Στις περιπτώσεις της Ιρ-λανδίας και της Πορτογαλίας, οι σχε-τικές αποφάσεις ελήφθησαν ως απο-φάσεις χρηματοοικονομικής αρωγής σε εκτέλεση του προαναφερθέντος κοινοτικού κανονισμού αλληλεγγύ-ης 407/2010, προφανώς διότι τα κρά-τη αυτά πρόλαβαν και υπέβαλαν οικο-

liche Garantien in FS für Scheuing, Nomos 2011, S. 758 επ., 769 επ.

νομικά προγράμματα που εγκρίθηκαν, συμμορφούμενα εγκαίρως στις προη-γηθείσες συστάσεις του Συμβουλίου15. Γι’ αυτό και στις δύο τελευταίες περι-πτώσεις η περιγραφή των απαιτούμε-νων μέτρων είναι λιγότερο λεπτομερής απ’ ό,τι στην πρώτη περίπτωση.

Ωστόσο, παρά την επίκληση των σχετικών νομικών βάσεων, διαπιστώ-νεται ότι τα μέτρα που απαιτούνται-επιβάλλονται στα κράτη μέλη αφο-ρούν τομείς στους οποίους η ΕΕ είτε δεν έχει νομοθετήσει (ιδίως επειδή απαι-τούν ομόφωνη απόφαση του Συμβουλί-ου που δεν έχει επιτευχθεί) είτε δεν έχει καν αρμοδιότητα. Χαρακτηριστικό πα-ράδειγμα αποτελεί η φορολογία, για την εναρμόνιση της οποίας απαιτείται ομο-φωνία (άρθρα 113 και 114 ΣΛΕΕ), κά-τι που δεν εμπόδισε, όμως τις σχετικές αποφάσεις του Συμβουλίου να απαιτούν αυξήσεις συντελεστών τόσο για τους έμ-μεσους όσο και τους άμεσους φόρους, καταργήσεις φοροαπαλλαγών, αλλα-γές στη φορολογική κλίμακα, θέσπιση τεκμηρίων, φορολογία ακινήτων, εκτός από την καταπολέμηση της φοροδιαφυ-γής και την αναδιοργάνωση της Εφορί-ας. Εξίσου χαρακτηριστικό είναι και το παράδειγμα της κοινωνικής ασφάλισης, για την εναρμόνιση της οποίας απαιτεί-ται επίσης ομοφωνία (χωρίς να υφίστα-ται καν η προοπτική μελλοντικής με-τάβασης σε πλειοψηφικές αποφάσεις), για την οποία επίσης απαιτούνται με-ταρρυθμίσεις όπως η αύξηση του ορίου συνταξιοδότησης, η μείωση των συντά-ξεων, η κατάργηση κοινωνικών επιδο-μάτων. Και γενικότερα, στον τομέα των εργασιακών σχέσεων, απαιτείται ο πα-ραμερισμός των συλλογικών συμβάσε-ων, η μείωση του κατώτατου μισθού, η

15 Ας υπομνησθεί ότι το άρθρο 126 ΣΛΕΕ προ-βλέπει, μετά τη διαπίστωση του υπερβολικού ελλείμματος από το Συμβούλιο, συστάσεις του Συμβουλίου, που ακολουθούνται, σε πε-ρίπτωση μη συμμορφώσεως, από προειδοποί-ηση και κυρώσεις (βλ. και κανονισμό 1467/97, γνωστός ως μέρος του Συμφώνου Σταθερότη-τας και Ανάπτυξης).

διευκόλυνση των απολύσεων με τη μεί-ωση των σχετικών αποζημιώσεων κλπ., ενώ οι σχετικές αποφάσεις σε ευρωπα-ϊκό επίπεδο θα απαιτούσαν ομοφωνία (άρθρο 153, παρ. 2 ΣΛΕΕ). Αλλά και στο γενικότερο οικονομικό δίκαιο προβλέ-πονται αλλαγές, όπως το άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, ενώ και πέ-ραν αυτού, οι απαιτήσεις φθάνουν μέ-χρι το δίκαιο της χωροταξίας (νομιμο-ποίηση αυθαιρέτων) ή τη διαχείριση των υδάτων, θέματα που κατά τη Συνθήκη έπρεπε να αποφασίζονται επίσης ομό-φωνα (άρθρο 192, παρ. 2 β ΣΛΕΕ). Ακό-μη περισσότερο, οι απαιτήσεις των σχε-τικών αποφάσεων αφορούν και τομείς στους οποίους η Ενωση δεν έχει καν αρ-μοδιότητα, όπως τη νοσοκομειακή πε-ρίθαλψη (εισιτήριο εξωτερικών ιατρείων, φαρμακευτικές δαπάνες και είδος φαρ-μάκων) (πρβλ. άρθρο 168, παρ 7 ΣΛΕΕ), την εκπαίδευση (με τον εξορθολογισμό της) (πρβλ. άρθρο 165 ΣΛΕΕ), τη δημό-σια διοίκηση (με αριθμημένο περιορι-σμό των προσλήψεων υπαλλήλων και μείωση των αποδοχών τους) τις αμυ-ντικές δαπάνες (με πλαφόν δαπανών) ή την εκποίηση δημόσιας περιουσίας και δημοσίων επιχειρήσεων (με αναφο-ρά του τιμήματος που πρέπει να επιτευ-χθεί), παρά το ότι το ιδιοκτησιακό κα-θεστώς είναι εθνικό ζήτημα (άρθρο 345 ΣΛΕΕ), όπως και η εθνική άμυνα (μέχρις συστάσεως κοινής ευρωπαϊκής άμυνας-βλ. άρθρο 42 ΣΕΕ)16.

Με άλλους λόγους, μέσω των απο-φάσεων για την επιβολή δημοσιο-νομικής πειθαρχίας και έναντι του απαραίτητου ανταλλάγματος της χρη-ματοοικονομικής αρωγής η Ενωση εμ-

16 Βλ. την κωδικοποιητική απόφαση 2011/734/ΕΕ, ΕΕ Λ 296 της 15.11.2011, σ. 38, που ήδη τροποποιήθηκε με την απόφαση 2011/791/ΕΕ, ΕΕ Λ 320 της 3.12.2011, σ. 28 επ. και ανα-φέρεται στη μονιμοποίηση του εκτάκτου τέ-λους επί των ακινήτων, εκκαθάριση συγκεκρι-μένων δημοσίων οργανισμών, ιδιωτικοποίηση άλλων στοιχείων (συμμετοχών) του Δημοσί-ου, νέο μισθολόγιο των δημοσίων υπαλλήλων, αναδιοργάνωση των Εφοριών, ηλεκτρική συ-νταγογράφηση φαρμάκων κλπ.



φανίστηκε παναρμόδια για να ρυθμίσει πλήρως τις υποθέσεις των κρατών με-λών που αντιμετωπίζουν χρηματοοικο-νομικές δυσχέρειες, αγνοώντας την έλ-λειψη γενικών νομοθετικών κειμένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο ελλείψει ομοφωνί-ας ή και ελλείψει αρμοδιότητας. Χά-ριν της επιτεύξεως ποσοτικοποιημένων δημοσιονομικών στόχων οι απαιτήσεις των σχετικών αποφάσεων υπερβαίνουν σαφώς τη σφαίρα του δημοσιονομικού δικαίου17, υποτάσσοντας το “γενικό” ουσιαστικό (φορολογικό, κοινωνικό, ερ-γατικό, εμπορικό, διοικητικό) δίκαιο στις δημοσιονομικές απαιτήσεις και στη λο-γιστική λογική, σύμφωνα με τους όρους που θέτουν οι δανειστές18, όπως ομολο-γείται στην αιτιολογία της αποφάσεως σχετικά με την Ελλάδα (“οι δανειστές αποφάσισαν να εξαρτήσουν τη βοήθειά τους από την τήρηση της παρούσας”).

Παρά την τήρηση των τυπικών αρ-μοδιοτήτων (άρθρο 126, παρ. 9 ΣΛΕΕ και κανονισμός 407/10)19 η καθολική αυτή επέμβαση στη σφαίρα των κρα-τών μελών χρήζει ιδιαίτερης δικαιολό-γησης, η οποία θα μπορούσε να ανα-ζητηθεί στην κατάσταση ανάγκης στην οποία περιήλθαν τα δανειζόμενα κρά-τη μέλη και, κατ’ επέκταση, η ίδια η Ευ-ρωζώνη, η οποία έπρεπε να αντιμετω-πιστεί με κάθε τρόπο. Τα ευρωπαϊκά όργανα «υποκαταστάθηκαν» κατά κά-ποιον τρόπο στα εθνικά που δεν είχαν ενεργήσει τα δέοντα (όπως έχει συμβεί μεμονωμένα και στο παρελθόν, όταν στο αδρανές Συμβούλιο υπεκατεστά-θη η Επιτροπή ή τα κράτη μέλη20), και

17 την οποία επίσης, δικαιολογημένα, ρυθμί-ζουν (ως προς τις στατιστικές αρχές, το δη-μόσιο λογιστικό, τον περιορισμό των δημο-σίων επενδύσεων, τον συντονισμό τους με άξονα τα κοινοτικά προγράμματα κλπ.)

18 Πρόκειται καταρχήν για τους δημόσιους δανειστές (κράτη μέλη, Επιτροπή, ΔΝΤ), οι οποίοι βέβαια δεν λειτουργούν ανεξάρτητα από τις αγορές που τους δανείζουν.

19 Σημειωτέον ότι οι σχετικές αποφάσεις εκφεύ-γουν, καταρχήν, του δικαστικού ελέγχου (παρ. 126, παρ. 10 ΣΛΕΕ), εκτός του ότι δεν αφο-ρούν κανένα ιδιώτη άμεσα και ατομικά.

20 Στον τομέα της γεωργίας και της αλιείας, βλ.

κατ’ εφαρμογή της περίφημης αρχής της “επικουρικότητας”, προέβησαν σε “διοί-κηση αλλοτρίων»21 χάριν της σωτηρίας των κρατών που ήταν σε κίνδυνο και της Ευρωζώνης/ΕΕ γενικότερα. Δεν χρειά-ζεται να αναφερθεί ότι η σκέψη αυτή μπορεί να οδηγήσει και σε άλλες παρεμ-βάσεις εάν αυτό κριθεί αναγκαίο λόγω της αδράνειας των ενισχυομένων κρα-τών, ιδίως κατά την εκτέλεση των σχε-τικών αποφάσεων. Η συνεπακόλουθη απώλεια της κυριαρχίας αποτελεί επί-σης ένα “χαμένο Σύνταγμα» σε εθνικό, αυτή τη φορά, επίπεδο22.

Ωστόσο, η μαζική αυτή παρέμβα-ση στη σφαίρα των ενισχυομένων κρα-τών μελών παρέμενε αποσπασματική και “εμβαλωματική”. Ηταν προφανής η ανάγκη να υπάρξει γενικότερη ρύθμι-ση για τις περιπτώσεις αυτές, ώστε να υπάρχει εφεξής ένα γενικότερο πλαί-σιο δράσης, το οποίο θα οδηγούσε σε εξορθολογισμό των οικονομικών πολι-τικών, σύμφωνα μάλιστα με το λεγόμε-νο Σύμφωνο για το Ευρώ του Μαρτίου 2011, που προσέφερε “ιδέες” για σύγκλι-ση μέσω του (εθελοντικού) “ανοιχτού” συντονισμού σε τομείς όπως η φορολο-γία, η κοινωνική πολιτική, τα εργασιακά θέματα κλπ. και χαράσσοντας τη γενι-κή κατεύθυνση για την πολιτική που θα έπρεπε να ακολουθηθεί επί της ουσίας…

ΙΙ. Η νομοθετική φάση (2011)

ςχεδιάστηκε έτσι η σχετική νο-μοθεσία-πλαίσιο που θεσπί-στηκε το φθινόπωρο του 2011

και είναι γνωστή ως το «πακέτο των 6» (six pack) νομοθετημάτων των σχετι-κών με την οικονομική διακυβέρνηση. Εκτός από μια ενημέρωση του υφιστά-

ΔΕΚ, kirk, 63/83, Συλλ. 1984, σ. 2689 (2717), Pluimveeslachterijen/ van Miert, 47, 48/83, Συλλ. 1984, σ. 1721 (1738 επ.), dietz-Metti, C-158/99, Συλλ. 1990, I-2013.

21 Βλ. Pechstein, die Mitgliedstaaten der EG als „Sachwalter des gemeinsamen Interesses, No-mos 1987.

22 που επισύρει και περιστολή της δημοκρατι-κής αρχής, η οποία προϋποθέτει κυριαρχία.

μενου συμφώνου σταθερότητας (ιδίως του κανονισμού 1467/97)23, που διευ-κρινίζει τα στάδια της διαδικασίας του άρθρου 126 ΣΛΕΕ για την αντιμετώ-πιση του υπερβολικού ελλείμματος, το πρώτο ζεύγος κανονισμών αναφέρεται στη δημοσιονομική πειθαρχία και σύ-γκλιση/συντονισμό των οικονομικών πολιτικών στο πλαίσιο του “ευρωπαϊ-κού εξαμήνου”, το οποίο αρχίζει με τη θέσπιση, κατά σύσταση της Επιτρο-πής, των γενικών κατευθύνσεων της οικονομικής πολιτικής και των κατευ-θυντηρίων γραμμών για την απασχό-ληση από το Συμβούλιο (πρβλ. άρθρο 121 ΣΛΕΕ). Λαμβάνοντας υπόψη αυ-τές τις κατευθύνσεις (και για τον προ-ϋπολογισμό τους) τα κράτη μέλη κα-ταρτίζουν μέχρι τον Απρίλιο προγράμ-ματα σταθερότητας/σύγκλισης καθώς και μεταρρυθμιστικά προγράμματα, τα οποία εξετάζονται στη συνέχεια από την Επιτροπή και το Συμβούλιο. Στη συνέχεια η Επιτροπή, αφού προειδο-ποιήσει τα κράτη μέλη, μπορεί να συ-στήσει στο Συμβούλιο να απευθύ-νει συστάσεις στα κράτη μέλη για τη λήψη μέτρων. Εάν αυτά δεν συμμορ-φωθούν, τότε το Συμβούλιο αποφαί-νεται, συστάσει της Επιτροπής, ότι δεν ελήφθησαν τα αναγκαία μέτρα24. Στα πλαίσια της Ευρωζώνης, η μη συμ-μόρφωση στη σύσταση του Συμβουλί-ου επισύρει την κύρωση της έντοκης κατάθεσης, ενώ η περαιτέρω μη συμ-μόρφωση που συνεπάγεται υπερβολι-κό έλλειμμα επισύρει την κύρωση της άτοκης κατάθεσης. Εάν δε το κράτος μέλος εξακολουθεί να μη λαμβάνει τα συνιστώμενα διορθωτικά μέτρα, τότε του επιβάλλεται και πρόστιμο25(που

23 Από τον κανονισμό 1177/2011 για την επι-τάχυνση και διασαφήνιση της διαδικασίας για το υπερβολικό έλλειμμα, ΕΕ Λ 306 της 23.11.2011, σ. 33 επ.

24 Κανονισμός 1175/2011 για την ανάπτυξη δη-μοσιονομικής εποπτείας και εποπτείας/συ-ντονισμού της οικονομικής πολιτικής (τρο-ποποιητικός του κανονισμού 1466/97), ΕΕ Λ 306 της 23.11.2011, σ. 12 επ..

25 Κανονισμός 1173/2011 για την αποτελεσμα-



επιβάλλεται και στην περίπτωση χει-ραγώγησης των στατιστικών). Ολες οι κυρώσεις επιβάλλονται κατόπιν συ-στάσεως της Επιτροπής και ο αυτο-ματισμός τους έγκειται στο ότι μόνο μια ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο μπορεί να ανατρέψει τις σχετικές συ-στάσεις (“αντίστροφη πλειοψηφία”), κάτι που αυξάνει σημαντικά τον ρόλο και το κύρος της Επιτροπής στη δια-δικασία (ανεξαρτήτως του οικονομικά σκόπιμου της επιβολής τους).

Το σχετικό νομικό οπλοστάσιο περι-λαμβάνει όμως και ένα άλλο νέο σκέλος (ζεύγος κανονισμών), που αναφέρεται στην καταπολέμηση των μακροοικονο-μικών ανισορροπιών, δηλ. μακροοικο-νομικών εξελίξεων (ισοζύγιο πληρωμών, εμπορικό ισοζύγιο, ιδιωτικό δανεισμό, αγορά των ακινήτων κλπ.) που επηρε-άζουν αρνητικά την οικονομική κατά-σταση των κρατών μελών. Με βάση ει-δικούς δείκτες και τις σχετικές εκθέσεις και απολογισμούς της Επιτροπής (μηχα-νισμός προειδοποίησης) προβλέπονται κι εδώ συστάσεις προς τα κράτη μέλη (ύστερα από σύσταση της Επιτροπής), καθώς και ενδεχόμενες τελικές απο-φάσεις περί μη συμμορφώσεως26. Στην περίπτωση της Ευρωζώνης, ο δεύτερος κανονισμός του ζεύγους προβλέπει επι-βολή κυρώσεων (έντοκη κατάθεση και, ελλείψει συμμορφώσεως στη δεύτερη σύσταση, πρόστιμα), πάλι με σύσταση της Επιτροπής, που μπορεί να ανατρα-πεί μόνο με αντίθετη ειδική πλειοψηφία στο Συμβούλιο27.

Στους προαναφερθέντες κανονι-σμούς προστίθεται και μια οδηγία που καθορίζει το γενικό δημοσιονομικό πλαίσιο που πρέπει να υφίσταται στα

τική εφαρμογή της δημοσιονομικής εποπτεί-ας στην Ευρωζώνη, ΕΕ Λ 306 της 23.11.2011, σ. 1.

26 Κανονισμός 1176/2011 προς πρόληψη και διόρθωση μακροοικονομικών ανισορροπιών, ΕΕ Λ 306 της 23.11.2011, σ. 25 επ.

27 Κανονισμός 1174/2011 για τα εκτελεστικά μέτρα διορθώσεως των υπερβολικών μακρο-οικονομικών ανισορροπιών στην Ευρωζώνη, ΕΕ 306, της 23.11.2011, σ. 8.

κράτη μέλη και περιλαμβάνει αξιόπι-στες στατιστικές, δημόσιο λογιστικό, μεσοπρόθεσμους αριθμημένους στό-χους, παρακολούθησή τους κλπ., προ-κειμένου να σχετικά μεγέθη να μην ξε-φεύγουν από τον έλεγχο28.

Η σοβαρότητα των προβλημάτων οδήγησε μάλιστα την Επιτροπή να προ-τείνει, στα τέλη του 201129, περαιτέρω ενίσχυση της οικονομικής διακυβέρνη-σης, που θα περιλαμβάνει την υποβο-λή των σχεδίων των εθνικών προϋπολο-γισμών τον Οκτώβριο κάθε έτους στην Επιτροπή για διατύπωση γνώμης πριν από την ψήφισή τους, καθώς και τη στε-νότερη παρακολούθηση και προσαρ-μογή των οικονομικών των κρατών που αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσχέρειες, ιδίως επειδή έχουν λάβει χρηματοοικο-νομική βοήθεια, παρακολούθηση που συνεχίζεται μέχρις αποπληρωμής του 75% της ενισχύσεως που έλαβαν.

Μολονότι συνεπάγεται γραφειο-κρατική επιβάρυνση, πρόκειται για ένα αξιόλογο οπλοστάσιο που εξασφαλίζει τον συνεχή έλεγχο των οικονομικών και των δημοσιονομικών των κρατών με-λών και την αποτροπή προβλημάτων στο μέλλον, που θα ήταν αφάνταστος προ ολίγων ετών και δεν ευρίσκει, κατά τους επικριτές του, επαρκή ρητά ερεί-σματα στη Συνθήκη, παρά την επίκλη-ση των σχετικών άρθρων της Οικονομι-κής και Νομισματικής Ενωσης (άρθρα 121, 126, 136 ΣΛΕΕ)30. Επειδή ακριβώς ο σχετικός έλεγχος επηρεάζει άμεσα τη δημοσιονομική και, γενικότερα, την οι-κονομική πολιτική των κρατών μελών, θεωρήθηκε ότι θα έπρεπε και το πρω-τογενές δίκαιο να περιέχει κάποια σχε-τικά στοιχεία, κάτι που έφερε πάλι στο προσκήνιο την ανάγκη αναθεωρήσεως των Συνθηκών.

28 Οδηγία 2011/85 για τις απαιτήσεις για τα δη-μοσιονομικά πλαίσια των κρατών μελών, ΕΕ Λ 306 της 23.11.2011, σ. 41.

29 Βλ. ανακοίνωση της 23.11.2011, ΜΕΜΟ/11/822.

30 Βλ. Ruffert, The European debt crisis and Eulaw, CMLr, 2011, σ. 1777 επ.

ΙΙΙ. Η «συνταγματική» φάση (2012)

Όσοι τάχθηκαν υπέρ της ανα-θεωρήσεως των Συνθηκών (ιδίως Γερμανία και Γαλλία)

προσέκρουσαν, όπως ήταν αναμενό-μενο, στην αντίρρηση ορισμένων κρα-τών που παραδοσιακά δεν επιθυμούν την εκχώρηση περισσοτέρων αρμοδι-οτήτων στην ΕΕ (ιδίως η Μεγάλη Βρε-τανία). Μολονότι ο αριθμός αυτών των κρατών εμφανίζεται πολύ περιο-ρισμένος, η αντίρρησή τους ήταν αρ-κετή για να μη μπορεί να γίνει τυπική αναθεώρηση των συνθηκών, που απαι-τεί επικύρωση από όλα τα κράτη μέλη ή, έστω, ομόφωνη απόφαση, προκει-μένου για το Πρωτόκολο 12 περί στα-θερότητας και ανάπτυξης31 (το οποίο προβλέπει, ως γνωστό, το όριο του 3% του ΑΕΠ για το ετήσιο έλλειμμα και το όριο του 60% του ΑΕΠ για το δημόσιο χρέος). Η μοναδική διέξοδος για μια επιπλέον “κατοχύρωση” της οικονομι-κής διακυβέρνησης στο “πρωτογενές” δίκαιο ήταν μια “Συνθήκη εντός της Συνθήκης”, με άλλους λόγους μια “ενι-σχυμένη συνεργασία” σε “συνταγμα-τικό” επίπεδο32. Υπενθυμίζεται ότι το δημόσιο διεθνές δίκαιο δεν απαγορεύ-ει σε ορισμένα από τα συμβαλλόμενα μέρη μιας συνθήκης να συνάψουν με-ταξύ τους άλλη συνθήκη, εφόσον αυτή δεν θίγει τα δικαιώματα των μερών της αρχικής που δεν συμμετέχουν στην νε-ώτερη συνθήκη (άρθρο 41 της Συνθή-κης της Βιέννης για το δίκαιο των συν-θηκών). Αυτή η οδός ακολουθήθηκε εν προκειμένω, έτσι ώστε να καταρτι-στεί μια Συνθήκη για τη σταθερότητα, τον συντονισμό και τη διακυβέρνηση στην ΟΝΕ33, η οποία εν πολλοίς επι-

31 Βλ. άρθρο 126, παρ. 14 ΣΛΕΕ.32 Βλ. Triantafyllou, Les procédures d’ adop-

tion et de révision du traité constitutionnel in: Genèse et destinée de la Constitution eu-ropéenne, σ. 223 επ.

33 Βλ. δήλωση των κρατών της Ευρωζώνης της 30ης Ιανουαρίου 2012 (στον διαδικτυακό τόπο



καλύπτει την οικονομική διακυβέρνη-ση που είχε αποφασισθεί από τον νο-μοθέτη, προσθέτοντάς της όμως δύο ακόμη στοιχεία.

το πρώτο είναι ο “χρυσός κα-νόνας» του ετήσιου διαρθρω-τικού ελλείμματος του 0,50%

του ΑΕΠ34 –ως μεσοπρόθεσμου στό-χου- (λαμβανομένου υπόψη του οικο-νομικού κύκλου, όχι όμως εφ’ άπαξ ή εκτάκτων δεδομένων) με δυνατότητα αποκλίσεων σε περίπτωση εξαιρετι-κών περιστάσεων που εκφεύγουν του ελέγχου των κρατών μελών35. Ο κα-νόνας αυτός (που θα υφίσταται παράλ-ληλα με το όριο του 3% του πρωτοκόλ-λου 12) πρέπει να κατοχυρωθεί από τα κράτη μέλη σε συνταγματικό επίπεδο ή σε ανάλογο κείμενο (πχ. οργανικό ή εφ’ άπαξ εκδιδόμενο νόμο), ώστε να μη μπορεί να τροποποιηθεί με απλή πλει-οψηφία από τον εθνικό νομοθέτη, και να συνοδεύεται από κάποιον διορθωτι-κό μηχανισμό που θα τίθεται αυτομάτως σε λειτουργία σε περίπτωση αποκλίσε-ων. Το ίδιο σχέδιο συνθήκης προβλέ-πει ότι τα κράτη μέλη που έχουν χρέ-ος άνω του 60% του ΑΕΠ τους πρέπει να στοχεύουν στη μείωσή του κατά το 1/20 (τιμή αναφοράς) κατ’ έτος36. Η τή-ρηση της υποχρεώσεως θεσπίσεως του χρυσού κανόνα (με διορθωτικό μηχανι-σμό) στα εθνικά συντάγματα θα μπορεί να ελέγχεται από το Δικαστήριο της Ευ-ρωπαϊκής Ενωσης ύστερα από προσφυ-γή κάποιου κράτους μέλους37. Εξάλλου, το ίδιο κείμενο κατοχυρώνει την “αντί-στροφη πλειοψηφία», που θέσπισε ήδη ο νομοθέτης, για όλες τις προτάσεις και συστάσεις της Επιτροπής (δηλ. και για

του Συμβουλίου).34 Κατά το γερμανικό Schuldenbremse, βλ. C.

Soulay, La règle d’ or des finances publiques en France et en Allemagne: convergence au-delà des différences? rFFP 2010, σ. 3061 επ.

35 Άρθρο 3 της Συνθήκης αυτής.36 Άρθρο 4 της Συνθήκης αυτής.37 Ύστερα από σχετική έκθεση της Επιτροπής,

που δεν είναι όμως κι απαραίτητη (άρθρο 8 της Συνθήκης αυτής).

τη διαπίστωση του υπερβολικού ελλείμ-ματος)38 κάτι που ενδυναμώνει περαι-τέρω τον ρόλο της Επιτροπής στη δια-δικασία. Μόνο τα κράτη που επικυρώ-νουν τη Συνθήκη αυτή θα έχουν πρό-σβαση στον μόνιμο Ευρωπαϊκό Μηχα-νισμό Σταθερότητας (υπό ίδρυση).

Ενόψει του προϋπάρχοντος Πρω-τοκόλλου 12 που επισυνάπτεται στη ΣΛΕΕ και της νομοθεσίας που ήδη θε-σπίστηκε για την οικονομική διακυ-βέρνηση εκφράστηκαν δικαιολογημέ-νες απορίες ως προς την προστιθέμενη αξία της νέας αυτής Συνθήκης. Αναμ-φισβήτητα προσδίδει πρόσθετο κύρος στην οικονομική διακυβέρνηση, πρό-σθετο έρεισμα στα οικεία νομοθετήμα-τα, στα οποία και επανειλημμένα παρα-πέμπει. Η εγγραφή του χρυσού κανόνα σε υπέρτερο εθνικό δίκαιο θα καταστή-σει εναργέστερη την ανάγκη τηρήσεως δημοσιονομικής πειθαρχίας από τη νο-μοθετική και εκτελεστική εξουσίας και, εφόσον ο διορθωτικός μηχανισμός λει-τουργεί σωστά, αυτή θα εξασφαλίζεται ήδη σε εθνικό επίπεδο. Το σημαντικό-τερο όμως είναι ότι, ανεξαρτήτως του οικονομικά σκόπιμου των σχετικών πε-ριοριστικών ορίων και στόχων39, η Συν-θήκη αυτή αποτελεί ένα σημαντικό προηγούμενο για την πρόοδο της ευ-ρωπαϊκής ολοκλήρωσης με παράκαμ-ψη της ομοφωνίας όλων των κρατών με-λών. Προβλέπεται ότι και η ίδια αυτή η Συνθήκη θα αρχίσει άλλωστε να ισχύ-ει όχι όταν όλα τα υπογράφοντα κράτη την επικυρώσουν, αλλά ήδη μόλις δώ-δεκα από αυτά το πράξουν40. Οι αντιρ-ρήσεις των ολίγων παρακάμπτονται και η ολοκλήρωση προχωρεί και εμβαθύνε-ται με όσους το επιθυμούν41. Η ίδια αυ-

38 Άρθρο 7 της Συνθήκης αυτής.39 Δεν είναι εδώ ο κατάλληλος τόπος για να

αντιπαρατεθεί η μονεταριστική με την κεϋν-σιανή θεωρία.

40 Άρθρο 14 της Συνθήκης αυτής.41 Το ίδιο συμβαίνει και με την Συνθήκη που

ιδρύει τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερό-τητας, που θα τεθεί σε ισχύ αφής επικυρωθεί από τα κράτη που αντιπροσωπεύουν τον 90% του κεφαλαίου της (άρθρο 48).

τή Συνθήκη παρωθεί μάλιστα τα μέρη της να οργανώσουν ενισχυμένες συνερ-γασίες σε όλους τους τομείς που αυτό κρίνεται αναγκαίο, κάτι που σαφώς ευ-νοεί τον συντονισμό σε όλα τα θέματα που άπτονται της οικονομίας (φορολο-γία, κοινωνική ασφάλιση κλπ.)42.

Ετσι η “οικονομική διακυβέρνη-ση” θα αποκτήσει σφαιρικότερο και θα ξεφύγει από τον εποπτι-

κό- τιμωρητικό της χαρακτήρα. Η μειο-ψηφία δεν θα εμποδίζει την πλειοψηφία να προχωρήσει, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο προς μια “συνταγματική” λογι-κή, που απομακρύνεται από εκείνη του διεθνούς δικαίου. Η αρχή της πλειοψη-φίας, που δεν είχε ακολουθηθεί κατά την κατάρτιση της ελπιζόμενης “συ-νταγματικής συνθήκης” (που γι’ αυτό δεν ήταν καν “συνταγματική”), κερδί-ζει έτσι έδαφος, με αφορμή τη διάσωση της Ευρωζώνης. Και στις Ηνωμένες Πο-λιτείες, άλλωστε, η ομοσπονδιοποίηση αποφασίστηκε (κατά παράβαση των ιδρυτικών της Συνομοσπονδίας κειμέ-νων43) αρχικά από πλειοψηφία κρατών, στην οποία προστέθηκαν αργότερα και τα υπόλοιπα. Έτσι και η νέα Συνθήκη δεν επιδιώκει την παγίωση “δύο ταχυ-τήτων”, αλλά προβλέπει (μετά πάροδο πενταετίας) να ενταχθεί και αυτή στο κεκτημένο της ΕΕ44 (κάτι που προϋπο-θέτει την ένταξη και των προς το παρόν διαφωνούντων κρατών)45.

42 Άρθρο 9 της Συνθήκης αυτής, ενώ σε ορι-σμένες περιπτώσεις θα αρκεστούν σε ανοιχτό (εθελοντικό) συντονισμό (άρθρο 11).

43 Αrticles of Confederation, βλ. Ackermann, Our unconventional founding, univ. of Chicago Law review, άνοιξη 1995 (τα εν λόγω άρθρα προέβλεπαν επίσης ομοφωνία για την αναθεώρησή τους, τροποποιήθηκαν όμως από τη Συνέλευση της Φιλαδέλφειας καθ’ υπέρβαση εντολής, κάτι που έγινε ανεκτό από το διακρατικό Continental Congress –πρβλ. την ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλί-ου της 30ης Ιανουαρίου 2012).

44 Άρθρο 16 της Συνθήκης αυτής45 Πρβλ. Some thoughts concerning the draft

treaty on a reinforced Economic union, (Editorial), CMLr 2012, σ. 1 επ.



συμφωνίεςστο πλαίσιο της Ε.Ε.

για την αντιμετώπιση της κρίσης χρέους και η επίδρασή τουςστην κοινωνική ασφάλιση

›› της Όλγας Αγγελοπούλου*

1. Μνημόνιο, «Δημοσιονομικό σύμφωνο» και κοινωνική Ασφάλιση

το «Μνημόνιο» έχει σημάνει τη σημαντικότερη μεταβο-λή στην ιστορία του σύγχρο-

νου ελληνικού κοινωνικού κράτους. Ο όρος «Μνημόνιο» χρησιμοποιείται για να δηλώσει την πληθώρα των δηλώ-σεων, αποφάσεων και συμφωνιών που αφορούν στο οικονομικό πρόγραμμα που οφείλει να ακολουθεί η χώρα μας ως όρου για την καταβολή των δόσε-ων των δανείων που έχει συνάψει με τα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο1.

1 Αναλυτικά για τη διάσταση αυτή, της “conditionality” της δανειακής στήριξης από την εφαρμογή εκ μέρους της δανειζόμενης χώ-ρας ορισμένου οικονομικού προγράμματος που οφείλει να εξασφαλίζει τόσο την δυνατό-τητα αποπληρωμής του χρέους όσο και την χρησιμοποίηση των πόρων για τους σκοπούς για τους οποίους χορηγούνται, Π. Γκλαβίνης, Το Μνημόνιο της Ελλάδος στην ευρωπαϊκή, τη διεθνή και την εθνική έννομη τάξη, 2010, σελ. 50 επ., ο οποίος αναφέρει ότι η χρηματο-δότηση συνδέεται με την υλοποίηση συγκε-

Πέραν όμως του Μνημονίου της Ελλάδος, επίδραση θα ασκήσει στην κοινωνική ασφάλιση μέσο- μακροπρό-θεσμα και η νέα δημοσιονομική και οι-κονομική πολιτική της ΕΕ, η οποία διαρθρώνεται γύρω από τον μόνιμο Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότη-τας (European Stability Mechanism, ESM)2. Ως αντιστάθμισμα προβλέ-πεται η υπογραφή από τα κράτη μέ-λη της ευρωζώνης του λεγόμενου «Δημοσιονομικού Συμφώνου» ή, κατ’ ακριβολογία, της «Συνθήκης για τη Σταθερότητα, τον Συντονισμό και τη

κριμένων προγραμμάτων όχι μόνον επί δα-νείων αλλά και επί βοήθειας (aid).

2 Την 25.3.2011 το Συμβούλιο εξέδωσε από-φαση για την τροποποίηση του άρθρου 136 ΣΛΕΕ και την προσθήκη τρίτης παραγράφου με αντικείμενο τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (EMS). Ο EMS θα συνεχίσει τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Διευ-κόλυνσης Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (European Financial Stability Fund, EFSF) και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοοικο-νομικής Σταθεροποίησης (European Financial Stability Mechanism EFSM). Στον EFSF βα-σίστηκε η βοήθεια προς την Ιρλανδία και την Πορτογαλία. Για την Ελλάδα δημιουργήθηκε αυτοτελής μηχανισμός στήριξης.

Επίλογος

η εμφάνιση αυτή της συνταγμα-τικής λογικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί έτσι μια «φε-

ντεραλιστική» προσέγγιση που θα ενι-σχύσει την οντότητα της Ένωσης κατά τα συνταγματικά πρότυπα. Ωστόσο, δεν πρέπει να λησμονείται ότι στη συνταγ-ματική ιστορία, θεωρία και ορολογία ο όρος «Σύνταγμα» (Constitution) συν-δυάζεται με τη δημοκρατική αρχή και τη λαϊκή κυριαρχία. Στο σημείο αυτό, τα κείμενα της οικονομικής διακυβέρ-νησης από γενέσεως χωλαίνουν, αφού στόχος τους είναι ακριβώς η τιθάσευση της τάσεως των κοινοβουλίων να ψη-φίζουν δαπάνες υπεράνω των εσόδων. Μολονότι τα σχετικά νομοθετήματα θε-σπίστηκαν με συναπόφαση, η εφαρμογή τους στην πράξη που θα καθορίζει την οικονομική πολιτική των κρατών μελών δεν προβλέπει ιδιαίτερο ρόλο για τα κοι-νοβούλια. Η πρόσκληση των εκπροσώ-πων της Επιτροπής και του Συμβουλί-ου στην αρμόδια επιτροπή του Ευρω-παϊκού Κοινοβουλίου που προβλέπουν ή η πρόσκληση του Προέδρου του Ευ-ρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Συμβού-λιο των αρχηγών των κρατών της Ευ-ρωζώνης ή, για τα σημαντικότερα θέμα-τα, όλων όσων κυρώσουν τη νέα συν-θήκη ή και η συνδιάσκεψη μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των εκ-προσώπων των εθνικών κοινοβουλίων που αυτή η συνθήκη προβλέπει έχουν περισσότερο ενημερωτικό χαρακτήρα και ασφαλώς δεν σημαίνουν δημοκρα-τική «συναπόφαση». Ακόμη ένα χαμένο «Σύνταγμα» προς αναζήτηση… που θα έδινε άφηνε όμως εξαρχής μεγαλύτερο περιθώριο για δημοκρατικό διάλογο και για κάποιες εναλλακτικές προσεγγίσεις της οικονομίας46.

46 Βλ. και την εξισορροπητική δήλωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 30.1.2012 για την καταπολέμηση της ανεργίας και τη χρηματοδότηση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων). * Δικηγόρος Δ.Ν.



Διακυβέρνηση στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση» (ΣΣΣΔ). Έτσι από την 1.1.2013 προϋπόθεση για την προσφυγή στον EMS είναι η προηγού-μενη κύρωση της ΣΣΣΔ3.

Στο πλαίσιο της πρώτης δέσμης μέτρων του Μνημονίου, δηλαδή των μέτρων που ανέλαβε να εκπληρώσει η χώρα ενόψει της 1ης, από 8.5.2010, Δανειακής Σύμβασης και των σχετι-κών με αυτήν κειμένων [ήτοι τον Ν. 3845/2010, την από 8.5.2010 Συμφω-νία μεταξύ των Πιστωτών της Ελλά-δος και την από 8.6.2010 απόφαση του Συμβουλίου της ΕΕ (2010/320/ΕΕ)]4, υπήρξαν πολλές επεμβάσεις στην κοι-νωνική ασφάλιση. Η πιο γνωστή είναι η κατάργηση των δώρων εορτών και του επιδόματος αδείας στις συντάξεις. Επιπλέον υλοποιήθηκε η μεταρρύθμι-ση του ασφαλιστικού συστήματος με τους νόμους 3863/10 και 3865/105.

3 Μερικές από τις πιο σημαντικές ρυθμίσεις της ΣΣΣΔ είναι οι εξής: (α) ότι τα κράτη μέλη της ευρωζώνης υποχρεούνται να ενσωματώσουν σε εθνικές ρυθμίσεις δεσμευτικού και μόνιμου χαρακτήρα, κατά προτίμηση συνταγματικού, τους κανόνες περί ισοσκελισμένου προϋπο-λογισμού (β) κατά κράτους μέλους που πα-ραβιάζει τις υποχρεώσεις από τη ΣΣΣΔ χωρεί προσφυγή ενώπιον του ΔΕΕ επ’ απειλή χρη-ματικής ποινής που δεν μπορεί να ξεπερνά το 0,1% του ΑΕΠ. Σχετικά, Δ. Σκιαδάς, Σύνταγ-μα και Δημοσιονομικοί Κανόνες: μία δύσκολη σχέση, ΕφημΔΔ 2011, 11 επ., Β. Τζέμος, Δημο-κρατικό κράτος δικαίου, δυσχερή οικονομικά δεδομένα και συνταγματική ρήτρα «χρεόφρε-νου», ΘΠΔΔ 2011, σελ. 496 επ.

4 Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L 145-6 της 11.6.2010. Αυτή η απόφαση τρο-ποποιήθηκε από την από 7.9.2010 απόφαση του Συμβουλίου (2010/486/ΕΕ), Επίσημη Εφη-μερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης L241/12 της 14.9.2010.

5 Βλ. σχετικά τις μελέτες που δημοσιεύθηκαν στην ΕΔΚΑ 2010 του Μ. Ματσαγγάνη, της Π. Παπαρρηγοπούλου, του Δ. Μπούρλου, της Α. Πετρόγλου. Με τον Ν. 3996/11 τροποποιήθη-κε ο Ν. 3863/10. Ο νέος νόμος κατακρίθηκε, πρώτον, διότι κατήργησε κατά τρόπο ανα-δρομικό δικαιώματα σε σύνταξη τα οποία εί-χαν μόλις αναγνωριστεί με τον Ν. 3863/2010 και είχαν υποβληθεί σχετικές αιτήσεις χω-ρίς όμως να έχουν εκδοθεί οι επ’ αυτών απο-φάσεις, Γ. Κατρούγκαλος/ Χ. Μορφακίδης, Law in books and law in action: Η αβεβαιό-τητα στην εφαρμογή του δικαίου κοινωνικής ασφάλισης μετά την ασφαλιστική μεταρρύθ-

Τον Ιούλιο του 2011 η χώρα υιοθέ-τησε το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δη-μοσιονομικής Στρατηγικής 2012-2015, με την ψήφιση των Ν. 3985/2010 και Ν. 3986/2011. Με τους νόμους αυτούς, μεταξύ άλλων προστέθηκαν ακόμα πε-ρισσότερες «κρατήσεις» στις συντά-ξεις τόσο στις κύριες όσο και στις επι-κουρικές, ενώ μειώθηκαν οι ορισμένες εφάπαξ παροχές. Ακολούθησε ο Ν. 4024/2011, ο οποίος υλοποίησε σημα-ντικές δεσμεύσεις του Μνημονίου: πε-ραιτέρω μείωση των συντάξεων, ενι-αίο μισθολόγιο δημοσίων υπαλλήλων, προσυνταξιοδοτική διαθεσιμότητα/ εργασιακή εφεδρεία6.

Στο πλαίσιο της επόμενης δέσμης μέτρων που ενσωματώνονται στη 2η Δανειακή Σύμβαση, η οποία κυρώθη-κε με τον Ν. 4046/127 προβλέπονται,

μιση του 2010-2011, ΕΔΚΑ 2011, 657 επ., Χ. Μορφακίδη, Η «μικρή» μεταρρύθμιση της κοι-νωνικής ασφάλισης με τον Ν. 3996/2011. Η άρση των εκκρεμοτήτων, ο περιορισμός των προσδοκιών και η αναδρομική ανατροπή δι-καιωμάτων, ΕΔΚΑ 2011, 809 επ. Και δεύτερον διότι ενώ καταργούσε δικαιώματα, για άλλες κατηγορίες ασφαλισμένων προέβλεπε νέα, Α. Πετρόγλου, Η κοινωνικοασφαλιστική μεταρ-ρύθμιση του Ν. 3996/2011. Η αναδρομικότη-τα των ρυθμίσεων και το έλλειμμα δικαιοσύ-νης και νομιμοποίησης, ΕΔΚΑ 2011, 672 επ.

6 Και ο νόμος αυτός ήταν ιδιαίτερα σκληρός: σε ότι αφορά στις συντάξεις προέβλεψε ση-μαντικότατες περικοπές, όχι πλέον με τη μορ-φή εισφοράς ή κράτησης, αλλά ακριβώς με τη μορφή περικοπής. Έτσι περικόπηκε κατά 20% το τμήμα της σύνταξης άνω των 1200 ευρώ, ενώ αν ο συνταξιούχος ήταν νεώτερος των 55 η μείωση έφθανε στο 40% και δη στο ποσό αυτής άνω των 1000 ευρώ. Επιπλέον, μειώ-θηκαν πολλές επικουρικές συντάξεις και το μέρισμα του ΜΤΠΥ, ενώ αυξήθηκαν οι μει-ώσεις των εφάπαξ του προσωπικού της ΔΕΗ και των δημοσίων υπαλλήλων. Παράλληλα, επιδράσεις στην κοινωνική ασφάλιση υπήρ-ξαν και ως εκ του θεσμού της προσυνταξιοδο-τικής διαθεσιμότητας/ εργασιακής εφεδρείας, ο οποίος εφαρμόστηκε στην πράξη με τρό-πο ευθέως αντίθετο με την αρχή του κράτους δικαίου. Αναλυτικά, Ό. Αγγελοπούλου, Προ-συνταξιοδοτική διαθεσιμότητα – Εργασιακή Εφεδρεία & Κοινωνική Ασφάλιση, υπό δημο-σίευση στην ΕΔΚΑ 2012.

7 «Έγκριση των Σχεδίων Συμβάσεων Χρηματο-δοτικής Διευκόλυνσης μεταξύ του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (Ε.Τ.Χ.Σ.), της Ελληνικής Δημοκρατίας και της

μεταξύ άλλων, περαιτέρω μειώσεις των συντάξεων, ενοποίηση των επικουρι-κών ταμείων, η εξάλειψη των οφειλών και των ελλειμμάτων στα ταμεία εφά-παξ, η περικοπή των κοινωνικών δα-πανών για την εξοικονόμηση πόρων ίσων με 1% του ΑΕΠ, η ενίσχυση της είσπραξης των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, η μείωση των συντάξεων αναπηρίας σε ποσοστό 10% σε σχέση με το σημερινό, κ.α.

Λίγες μόνον ημέρες μετά από την ψήφιση του Ν. 4024/2011 και προκειμέ-νου για την εκταμίευση της εκκρεμού-σας δόσης του δανείου, ψηφίστηκε ο Ν. 4051/2012 (Α’ 40/29.2.2012), εισήγαγε τις εξαγγελθείσες μειώσεις των κύριων και επικουρικών συντάξεων. Με τον Ν. 4052/2012 (ΦΕΚ Α’ 41/1.3.2012) προ-βλέφθηκε η συγχώνευση όλων σχε-δόν των επικουρικών ταμείων στο Ενι-αίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης. Με τον ίδιο νόμο εφαρμόζονται και τα μέτρα για τη μείωση της φαρμακευτι-κής δαπάνης. Τέλος, με την ΠΥΣ 7 της 28.12.2012 (ΦΕΚ Α» 39/29.2.12) προ-βλέπεται η κατάργηση της Εργατικής Εστίας και του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας8.

Τράπεζας της Ελλάδος, του Σχεδίου του Μνη-μονίου Συνεννόησης μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Τράπεζας της Ελλάδος και άλλες επείγου-σες διατάξεις για τη μείωση του δημοσίου χρέ-ους και τη διάσωση της εθνικής οικονομίας», (ΦΕΚ Α΄28/14.02.2012). Η δανειακή σύμβα-ση κυρώθηκε με ΠΝΠ (ΦΕΚ Α’ 55/14.3.2012), η οποία με τη σειρά της κυρώθηκε με νόμο που ψηφίστηκε μόλις την 20.3.2012.

8 Επιπτώσεις στην κοινωνική ασφάλιση πιθανό-τατα θα υπάρξουν και ως εκ της κυρώσεως της ΣΣΣΔ από τη χώρα μας. Η χώρα μας, η οποία αντιμετωπίζει πολύ σοβαρότερα προβλήματα με το έλλειμμα και το χρέος από άλλα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ εύλογο είναι ότι θα δυσκολευθεί πολύ να τηρήσει τις δεσμεύσεις της συμφωνίας. Ένα ζήτημα είναι τι θα ισχύσει για τη χώρα μας για όσο χρόνο βρίσκεται υπό το Μνημόνιο και το εφαρμόζει, εάν δηλαδή σε αυτήν την περίπτωση, η Ελλάδα θα κινδυνεύ-ει να υποστεί τις κυρώσεις του άρθρου 8 της ΣΣΣΔ (παραπομπή στο ΔΕΕ) ή όχι, δεδομέ-νου ότι είναι ήδη γνωστές οι δυνατότητές της να μειώσει το χρέος και το έλλειμμά της.



2. Μία κριτική προσέγγιση

τα θέματα που θέτει ο Μνημό-νιο, αλλά και η ΣΣΣΔ και άλ-λες ρυθμίσεις ή συμφωνίες, εί-

ναι πολλά και σύνθετα. Στα νομικά ζη-τήματα συγκαταλέγονται:

(α) Η φύση του Μνημονίου και των επιμέρους κειμένων που το συνθέτουν ως διεθνούς σύμβασης9 ή ως ρύθμισης άλλου είδους10.

(β) Η αδιαφάνεια και η έλλειψη δη-μοκρατικής νομιμοποίησης στη δικαι-οπαραγωγική διαδικασία που οδήγησε στο Μνημόνιο, αλλά και στις άλλες ευ-ρωπαϊκές συμφωνίες11.

(γ) Η συνύπαρξη κανόνων του δι-εθνούς δικαίου με κανόνες του ενω-σιακού και του εθνικού δικαίου, ιδίως με τη μορφή διακρατικών συμφωνι-ών (όπως οι συμφωνίες για τους EFSF, EFSM, ESM ή και η ίδια η ΣΣΣΔ) που όμως τα συμβαλλόμενα κράτη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ σκοπεύουν να αναγάγουν σε κανόνες του πρωτογε-νούς κοινοτικού δικαίου (π.χ. η τροπο-ποίηση του άρθρου 136 ΣΛΕΕ για την πρόβλεψη του μόνιμου ESM).

(δ) Η ανάγκη οι διατάξεις του Μνημονίου και κάθε άλλης ευρωπα-ϊκής συμφωνίας να μην παραβιάζουν το ενωσιακό δίκαιο (ακόμα και όταν

9 Ε. Δικαίου, Το ζήτημα της νομικής φύσης του «Μνημονίου» και οι συνέπειές του, ΕφημΔΔ 2011, 21 επ., Α. Μπρεδήμα, Η «συμφωνία» δανεισμού της Ελλάδος από το ΔΝΤ: θε-σμικά και νομικά ζητήματα, http://www.constitutionalism.gr. Π. Παυλόπουλου, Πα-ρατηρήσεις ως προς την νομική φύση και τις έννομες συνέπειες του «Μνημονίου», http://www.constitutionalism.gr.

10 Τμήματα των κειμένων για το Μνημόνιο δεν είναι κάν κανόνες δικαίου αλλά “soft law”, G. Mather, Is soft law taking over? The perils and benefits of non-traditional legislation, A Paper for the Progress Foundation, Switzerland, 20 Oktober 2010.

11 Α. Γέροντα, Το Μνημόνιο και η δικαιοπαρα-γωγική διαδικασία, ΕφημΔΔ 2010, σελ. 705 επ., Κ. Γιαννακόπουλου, Μεταξύ εθνικής και ενωσιακής έννομης τάξης: το «Μνημόνιο» ως αναπαραγωγή της κρίσης του κράτους δικαί-ου, http://www.constitutionalism.gr.

τα κράτη μέλη συνάπτουν διακρατι-κές συμφωνίες στο πλαίσιο της ΕΕ ή του Eurogroup).12

(ε) Η ανάγκη οι διατάξεις του Μνη-μονίου να μην παραβιάζουν το δίκαιο των κρατών μελών που εμπλέκονται σε αυτό ως δανειστές13, ως δίκαιο δε νοείται το εθνικό Σύνταγμα, το πρω-τογενές ενωσιακό δίκαιο και ιδίως το Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ14 και οι διεθνείς συμβάσεις που προστατεύουν τα κοινωνικά δικαιώ-ματα, με έμφαση στην ΕΣΔΑ (άρθρο 1 ΠΠΠ ΕΣΔΑ), στις διεθνείς συμβάσεις εργασίας και στον Ευρωπαϊκό Κοινω-νικό Χάρτη.15

(στ) Η ανάγκη οι διατάξεις του Μνημονίου να μην παραβιάζουν το δί-καιο της Ελλάδας, η οποία είναι ο δα-νειολήπτης και καλείται να τηρεί κά-θε όρο του οικονομικού προγράμματος που εφαρμόζει ως όρο για την εκτα-μίευση κάθε δόσης του δανείου της.16

12 Ακόμα και όταν στην 1η Δανειακή Σύμβαση ορίζεται το αγγλικό δίκαιο ως εφαρμοστέο, δεν σημαίνει ότι η σύμβαση και η εκτέλεσή της δεν διέπεται από το ευρωπαϊκό δίκαιο, Π. Γκλαβί-νης, όπ.π., Μ. Περάκης, Μελέτη του Μνημονί-ου Συνεννόησης και της Δανειακής Σύμβασης μεταξύ Ελλάδος και κρατών μελών της ευρω-ζώνης με σημείο αναφοράς το δίκαιο της Ευ-ρωπαϊκής Ένωσης: διαπιστώσεις και κριτική, Χρηματοπιστωτικό Δίκαιο 2010, σελ. 160 επ.

13 Βλ. Την από 7.9.2011 απόφαση του Γερμα-νικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δι-καστηρίου για την μη αντίθεση της παροχής οικονομικής βοήθειας προς την Ελλάδα στο Θεμελιώδη Νόμο της Βόννης, 2 bvr 987/10, 2 bvr 1485/10, 2 bvr 1099/10 και το σχόλιο της Β. Χρήστου επ’ αυτής στην ΕφημΔΔ 2011, σελ. 792 επ.

14, Τ. Ηλιοπούλου-Στράγγα, Ο Χάρτης Θεμελι-ωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης: από τη Νίκαια στη Λισσαβώνα, Ευρωπαίων Πολιτεία, 2008, σελ. 91 επ., Γ. Παπαδημητρί-ου, Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευ-ρωπαϊκής Ένωσης, σε: Παγκόσμια Διακυβέρ-νηση, Διεθνές Δίκαιο & Διεθνείς Σχέσεις στην αυγή του 21ου αιώνα, 2006, σελ. 97 επ.

15 Για τη σχέση ΕΣΔΑ και ευρωπαϊκού δικαί-ου, Ε. Πρεβεδούρου, Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: σχέση ανταγωνισμού ή αλληλο-συμπλήρωσης, ΕφημΔΔ 2011, σελ. 279 επ.

16 Με την απόφαση του ΣτΕ 669/2012 κρίθηκε ότι το Μνημόνιο δεν είναι αντισυνταγματικό.

Είναι προφανές ότι όλα τα ανω-τέρω έχουν σημασία και όταν ερω-τάται, εάν ορισμένο ασφαλιστικό δι-καίωμα έχει περιοριστεί κατά τρόπο αντίθετο στο Σύνταγμα και στο πρω-τογενές ενωσιακό δίκαιο. Οι επεμβά-σεις του Μνημονίου στην κοινωνική ασφάλιση συνιστούν, ως προελέχθη όρους (conditions) για την καταβολή του ποσού του δανείου. Τέτοιοι όροι εί-θισται να συνομολογούνται όταν συ-νάπτονται δανειακές συμβάσεις σε δι-εθνές επίπεδο και ως τέτοιοι πρέπει να αξιολογούνται και από νομική άποψη. Καταρχήν λοιπόν το επιτακτικότατο δημόσιο συμφέρον εξασφάλισης της επιβίωσης της χώρας σαφώς και μπο-ρεί να δικαιολογήσει τον περιορισμό δικαιωμάτων κοινωνικής ασφάλισης. Το ερώτημα είναι όμως: με ποιόν τρό-πο μπορούν να περιορίζονται τα ασφα-λιστικά δικαιώματα και έως τίνος ση-μείου;

Από τους όρους του Μνημονίου διακρίνονται ορισμένοι που γεννούν σοβαρούς κινδύνους17. Αυτοί είναι οι

Για την επιχειρηματολογία υπέρ της αντισυ-νταγματικότητας του Μνημονίου, Γ. Κατρού-γκαλος, Memoranda sunt servanda? Η συ-νταγματικότητα του νόμου 3845/2010 και του μνημονίου για τα μέτρα εφαρμογής των συμ-φωνιών με ΔΝΤ, ΕΕ και ΕΚΤ, ΕφημΔΔ 2010, σελ. 5 επ., του ιδίου, Το «παρασύνταγμα» του μνημονίου και ο άλλος δρόμος, http://www.constitutionalism.gr, Β. Τζέμος, Η δεσμευτικό-τητα και η αγωγιμότητα των θεμελιωδών κοι-νωνικών δικαιωμάτων, ΝοΒ 2012, σελ. 32 επ., Οι δημοσιευθείσες ομιλίες των Γ. Κασιμάτη, Κ. Χρυσόγονου και Ξ. Κοντιάδη, στην εκδή-λωση του ΔΣΑ της 15.6.2010, «Μνημόνιο», Σύνταγμα, Ευρωπαϊκή Συνθήκη και ΕΣΔΑ, Γ. Κασιμάτη, Οι συμφωνίες δανεισμού της Ελ-λάδα με την ΕΕ και το ΔΝΤ, 2010. Στα κεί-μενα αυτά αναλύεται και το ζήτημα του πε-ριορισμού της εθνικής κυριαρχίας της χώρας διά του Μνημονίου. Για το θέμα αυτό βλ. ακό-μα, Γ. Κατρούγκαλου, Δανειακή Σύμβαση και εθνική κυριαρχία, Α. Μανιτάκης, Το φάντα-σμα του Μνημονίου και η εθνική κυριαρχία, Π. Γκλαβίνης, Όταν συνταγματολόγοι πλέ-ουν σε διεθνή ύδατα, όλα δημοσιευμένα στο http://www.constitutionalism.gr.

17 Το Μνημόνιο περιέχει και εύλογους όρους. Έτσι λ.χ. η ενίσχυση της είσπραξης των εισφο-ρών κοινωνικής ασφάλισης δεν είναι, βεβαί-ως, αρνητικό αλλά θετικό μέτρο. Το ίδιο ισχύ-



εξής:(1) Όροι σκληροί, όπως η θέση σε

προσυνταξιοδοτική διαθεσιμότητα/εργασιακή εφεδρεία σε περίοδο οξύ-τατης ανεργίας ή η άμεση και άνευ άλ-λου τινός κατάργηση της ΕΕ και του ΟΕΚ, ή ενδεχομένως στο άμεσο μέλ-λον η κατάργηση της επικουρικής σύ-νταξης του εφάπαξ

(2) Όροι που συνδέονται με την εξοικονόμηση υπέρογκων ποσών ή μεγάλων μειώσεων. Αναρωτιέται κα-νείς λ.χ. αν τελικώς μετά τον καθορι-σμό επιπρόσθετων μέτρων ύψους 1% του ΑΕΠ για τις κοινωνικές δαπάνες θα εξακολουθούν να υπάρχουν στοι-χειώδεις κοινωνικές παροχές, ή επίσης ποιοι ανάπηροι θα παύσουν να λαμ-βάνουν σύνταξη όταν θα έχει μειωθεί ο αριθμός των συντάξεων αναπηρίας στο 10%.

(3) Όροι που περιορίζουν το κοινω-νικό δικαίωμα με διαφαινόμενη πρό-θεση απλώς να το καταργήσουν διότι συνιστά «πολυτέλεια», χωρίς να προ-κύπτει ότι η κατάργηση του δικαιώμα-τος συμβάλει αποφασιστικά στην εξυ-γίανση των οικονομικών της χώρας ή χωρίς να ρύθμιση να μας πείθει ότι έχει καταβληθεί μία προσπάθεια διατηρή-σεως του μεγαλύτερου δυνατού βαθ-μού προστασίας (π.χ. η κατάργηση (;) της επικουρικής σύνταξης)

(4) Όροι που περιορίζουν το κοι-νωνικό δικαίωμα με μόνιμο κριτήριο το «εύκολο κόψιμο». Δεν είναι δηλα-δή δυνατόν να μειώνονται διαρκώς και μάλιστα με τρόπο εντελώς αδιαφανή οι συντάξεις, μόνον και μόνον επειδή αυτός είναι ο πιο γρήγορος τρόπος για να συλλέξει χρήματα το Κράτος.

(5) Όροι που «τιμωρούν» με βαριές «ποινές» εκ των υστέρων τους δικαι-ούχους των παροχών, διότι το Κράτος προέβη σε νέα εκτίμηση παλαιότερης ρύθμισης. Η πολύ υψηλότερη μείωση

ει και με την καταγραφή των συνταξιούχων ή των ληπτών προνοιακών επιδομάτων που δεν δικαιούνται τις παροχές που λαμβάνουν.

του ποσού της σύνταξης του νεώτε-ρου συνταξιούχου είναι, κατά τη γνώ-μη μου, άδικη, μεταξύ άλλων, και διότι έμμεσα αποδίδει απαξία στην επιλο-γή για πρόωρη συνταξιοδότηση. Ο πο-λίτης πρέπει να μπορεί να εμπιστεύε-ται το κράτος και τη νομοθεσία χωρίς να φοβάται ότι θα τιμωρηθεί αργότερα για το λόγο αυτό. Νομίζω ότι μία ανα-λογική και ισορροπημένη μείωση των συντάξεων θα συνέβαλε περισσότερο στη διάσωση της χώρας διότι θα καλ-λιεργούσε αίσθημα δικαιοσύνης και ισότιμης συμμετοχής στα βάρη της δι-άσωσής της.

Προσωπικά δεν βλέπω το λόγο που εμποδίζει έστω και τώρα τον έλληνα νομοθέτη να με-

ταρρυθμίσει την κοινωνική ασφάλι-ση με τρόπο που αρμόζει στη συγκυ-ρία που αντιμετωπίζουμε. Με τον συ-νολικό επανασχεδιασμό του συστήμα-τος κοινωνικής ασφάλισης, την πλή-ρη απλοποίησή του, την εφαρμογή του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας και της αρχής της χρηστής διοίκησης, το σεβασμό του δικαιώματος ενημέρω-σης του ασφαλισμένου, αλλά και με τη δημιουργία ενός ορθολογικού συστή-ματος τόσο από πλευράς κανόνων όσο από πλευράς χρηματοδότησης.

Οι όροι του οικονομικού προγράμ-ματος που η χώρα ανέλαβε να εφαρμό-σει για την έξοδό της από την παρού-σα πρωτοφανή κρίση, το Μνημόνιο, δεν μπορούν, εξάλλου, να έρχονται σε αντίθεση με το πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο, συμπεριλαμβανομένων των δι-ατάξεων του Χάρτη Θεμελιωδών Δι-καιωμάτων της ΕΕ, το οποίο δεσμεύ-ει τα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ που μας δανείζουν αλλά και την Ευ-ρωπαϊκή Επιτροπή. Με άλλα λόγια οι πιστωτές της χώρας δεν μπορούν, προφανώς, να ζητήσουν την εφαρμο-γή οιουδήποτε όρου, αλλά μόνον όρου συμβατού με τη ΣΛΕΕ και το διεθνές δίκαιο. Ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβί-

ωσης και η προστασία της υγείας πρέ-πει να εξασφαλίζονται ακόμα και εάν η χώρα βρίσκεται υπό το Μνημόνιο18. Η κοινωνική ασφάλιση, που στη χώρα μας είναι συνταγματικά κατοχυρωμέ-νος θεσμός, πρέπει να διασωθεί και δεν πρέπει να μετατραπεί σε ένα ελλειμμα-τικό και στρεβλό σύστημα εξασφάλι-σης μίας ελάχιστης «σύνταξης». Τέλος η κρίση μας υπενθυμίζει ότι οι συντά-ξεις είναι ένα μόνον μέρος ενός απο-τελεσματικού συστήματος κοινωνικής ασφάλειας: η χώρα εισήλθε στην κρίση και στο Μνημόνιο χωρίς να έχει ανα-πτύξει ένα αποτελεσματικό σύστη-μα προστασίας από τη φτώχεια όλων των κατηγοριών του πληθυσμού που αντιμετωπίζουν μία κατάσταση ανά-γκης, και όχι μόνον των ηλικιωμένων, με αποτέλεσμα η προσαρμογή να είναι ακόμα σκληρότερη για τις πλέον ευπα-θείς ομάδες του πληθυσμού19.

18 Βλ. σχετικά Σ. Τέμμιγκ-Δαβίλλα, Το ατομι-κό δικαίωμα προς εξασφάλιση ενός ελάχιστου επιπέδου αξιοπρεπούς διαβίωσης κατά τη νο-μολογία του Γερμανικού Συνταγματικού Δι-καστηρίου, ΕΔΚΑ 2011, σελ. 401 επ., όπου η αξιοπρεπής διαβίωση ορίζεται ως αναφερό-μενη σε ένα πραγματικά ανεκτό επίπεδο δι-αβίωσης, και Σ. Κτιστάκη, Η προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων υπό το πρίσμα της ΕΣΔΑ. Οι προοπτικές της νομολογίας του Δι-καστηρίου του Στρασβούργου, ΕΔΚΑ 2011, σελ. 481 επ., με αναφορά στη νομολογία του ΕΔΔΑ που έκρινε ότι η κατάσταση του άστε-γου αποφυλακισθέντος δεν συνιστά παραβί-αση της ΕΣΔΑ.

19 Στην έκθεση του ISSA “Coping with the cri-sis: Managing social security in uncertain times. The ISSA Crisis Monitor Project”, 2012, αναφέρονται τα εξής: “Given the perceived need for fiscal consolidation of national debts and deficits, many countries have begun to im-plement austerity measures. In spite of this sig-nificant pressure, the constitutionally guaran-teed right to social security was preserved in some cases. Legally enshrining the right to so-cial security can protect against the inclination of governments to cut benefits in times of crisis. Importantly, from a Human Rights perspective, constitutionally guaranteeing the right to social security means the principle of ‘non-retrogres-sion’ is respected. From this perspective, states cannot use the economic damage caused by the crises to justify actions, omissions or backtrack-ing that amount to violations of basic human rights obligations (United Nations, 2011)”.

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Η Κ Ρ Ι Σ Η - Σ Υ Γ Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η24


H κρίση στην Ευρωζώνη και η

ελληνική περίπτωση ›› Jorge Remes Lenicov*

Μετάφραση (από τα ισπανικά): Μπέρτα Λέηβα

το 2012 υπολογίζεται ότι η παγκόσμια οικονομία θα αυξάνεται κατά 3,3% παρασυρόμενη από την Ασία (7,3%) και την Λατινική Αμερι-κή (3,6%). Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ιαπωνία θα αυξηθούν κατά ένα μικρό ποσοστό: 1,8%, ενώ η Ευρωζώνη περνάει μία πολύ δύσκο-

λη κατάσταση και θα μειωθεί 0,5%. Αξίζει να αναρωτηθούμε για τα αίτια της κα-τάστασης αυτής.

Καταρχήν, όταν δημιουργήθη-κε το ευρώ πριν από 11 χρόνια, δεν προβλεπόταν μία κοινή οι-

κονομική εξουσία ούτε ένας ομοσπον-διακός προϋπολογισμός, αλλά η λήψη των αποφάσεων από όλες τις χώρες με ομοφωνία. Δεν υπήρχαν μηχανισμοί ελέγχου ικανοί να λαμβάνουν υπόψη τις δημοσιονομικές παραμέτρους (έλ-λειμμα και χρέος) και τα πραγματικά ερωτήματα (εργασιακό κόστος ανά κά-τοικο, δημιουργικότητα, έλλειμμα στο ισοζύγιο) και παρατηρήθηκαν ελλεί-ψεις στην εσωτερική πειθαρχία με 68 παραβάσεις του συμφώνου Σταθερότη-τας και Ανάπτυξης να μετρώνται από το 2000 χωρίς την επιβολή οποιασδή-ποτε ποινής. Τέλος, παρόλο που υπήρ-χε σημαντική πρόοδος στην κοινή πο-λιτική, λείπει μία ενσωμάτωση των πα-ραγόντων της αγοράς, προϊόντων και υπηρεσιών προς διευκόλυνση της σύ-γκλισης των χωρών.

Κατά δεύτερο λόγο, πληρώ-νουμε το κόστος της κρίσης του 2008: εμφανίζεται έτσι μια

μεγάλη αύξηση του δημοσίου χρέους (κατά 30 μονάδες, ανάμεσα στο 2007 και το 2011, πλησιάζοντας το 90% του ΑΕΠ), αυξανόμενο έλλειμμα (το οποίο από το 0,9% του ΑΕΠ το 2007 ανήλθε στο 6% το 2011) και αποδυναμωμένες τράπεζες δεδομένου του υψηλού επι-πέδου του ιδιωτικού χρέους (230% του ΑΕΠ). Το ΑΕΠ, πλέον, εξακολουθεί να είναι πιο χαμηλό από το 2007, η ανερ-γία έφτασε σε επίπεδα ρεκόρ και ση-μειώθηκαν μεγάλες πολιτικές αλλαγές.

τρίτον, πρέπει να λάβουμε υπό-ψη το χαρακτήρα της στρατη-γικής που εφαρμόζεται. Υπήρ-

ξαν εκτεταμένες συνομιλίες μεταξύ της Γερμανίας και άλλων χωρών, οι οποίες υποστήριζαν έναν έντονο δη-μοσιονομικό και νομισματικό περιορι-σμό, με μια πρακτική ικανή να ερμη-νευθεί μόνο υπό το φως του όρου του “moral hazard”. Οι υπόλοιπες χώρες δεν ήθελαν να περιορίσουν την υπάρ-

χουσα ζήτηση, με αμφιλεγόμενα απο-τελέσματα: όταν ανέλαβε ο dragi την ΕΚΤ, μειώθηκε το επιτόκιο και διοχε-τεύτηκε απεριόριστη ρευστότητα για να αποφευχθεί ο οικονομικός πανικός και η πτώση των τραπεζών. Παρόλα αυτά έγινε προσπάθεια να τηρηθούν οι δεσμεύσεις περί μείωσης του ελλείμ-ματος, ελαστικοποίησης των εργασι-ακών σχέσεων και παγώματος ή μεί-ωσης των μισθών. Αυτή η πολιτική, εξηγεί την πτώση του ΑΕΠ που προ-βλεπόταν για αυτή την χρονιά, δεδο-μένης της δημοσιονομικής πολιτικής και της διστακτικότητας καταναλωτών και επιχειρηματιών λόγω της ανεργίας. Βάσει των ανωτέρω προβλέπεται κα-θυστέρηση τουλάχιστον 2 ετών για να φτάσουμε στα επίπεδα δραστηριότη-τας που υπήρχαν πριν από την κρίση (2007) και ακόμη περισσότερα χρόνια για να φτάσουμε στα επίπεδα ανεργί-ας της χρονιάς εκείνης.

τέταρτον, ανάμεσα στην Ευρω-ζώνη υπάρχουν βαθιές διαφο-ρές στην εξέλιξη του ανταγω-

νισμού, στο ύψος του δημοσίου και ιδι-ωτικού χρέους, στο έλλειμμα του προϋ-πολογισμού και στο επίπεδο ανεργίας. Σαφώς υπάρχουν χώρες με μεγαλύτερη δημοσιονομική άνεση και άλλες (ειδι-κά οι μεσογειακές) που αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες: με την Ελλάδα, την

* Πρώην Υπουργός Οικονομικών της Αργεντινής

Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ι Κ Η Κ Ρ Ι Σ Η - Σ Υ Γ Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Η Σ Η 25


Ιταλία, την Πορτογαλία και την Ισπα-νία να εμφανίζουνε φέτος σημαντική πτώση. Οι ανωτέρω χώρες απώλεσαν μέρος της ανταγωνιστικότητάς τους γιατί δεν τήρησαν μία βασική αρχή που πρέπει να ληφθεί υπόψη όταν μία χώρα μπαίνει σε σταθερή και κοινή συναλ-λαγματική πολιτική: oι τιμές, οι μισθοί και η δημιουργικότητα πρέπει κατά την αύξησή τους να ακολουθούν αναλογι-κώς τον μέσο όρο που σημειώνεται στη ζώνη. Αντίθετα, λαμβάνοντας ως βάση το 2001, σε Ιταλία, Ελλάδα και Πορτο-γαλία, το κατά κεφαλήν εργασιακό κό-στος αυξήθηκε 30% περισσότερο από την Γερμανία.

το άλλο πρόβλημα είναι η αύξη-ση του ελλείμματος και οι συ-νέπειές της στο χρέος: το χρέ-

ος της Ελλάδας ανέρχεται στο 160% του ΑΕΠ και της Ιταλίας στο 120% του ΑΕΠ. Στην περίπτωση της Ισπανί-ας το πρόβλημα είναι το ιδιωτικό χρέ-ος το οποίο υπερβαίνει το 200%. Πρέ-πει δε να αναλογιστούμε ότι αυτές οι χώρες έχουν λίγα διαθέσιμα εργαλεία: ο φόρος επί των εξαγωγών, η συναλ-λαγματική ισοτιμία, το επιτόκιο, και η νομισματική προσφορά διαμορφώνο-νται στις Βρυξέλλες. Μόνη διέξοδος που απομένει είναι η άσκηση πολιτι-κής επί δημοσιονομικών και εργασια-κών θεμάτων και αυτή βέβαια υπό τους όρους που τίθενται από το επιτακτι-κό αίτημα για μείωση του ελλείμματος, που καθιστά ακόμη δυσχερέστερη την επίτευξη στόχων όπως η αύξηση του ποσοστού απασχόλησης και της αντα-γωνιστικότητας.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ελλάδα, η οποία με την απώλεια ανταγωνιστικότητας, ποτέ δεν πέτυχε την μείωση του ελλείμματος. Στο όριο της χρεοκοπίας τον Μάιο του 2010, η Ε.Ε. έδωσε στην χώρα, για να αντιμε-τωπιστεί το δημόσιο χρέος, ένα δάνειο των 110 δισ. ευρώ (αντιστοιχεί στο 48% του ΑΕΠ) και πρόσφατα άλλο ένα του

ύψους των 130 δισ. ενώ ταυτόχρονα θα γίνει ένα ονομαστικό κούρεμα του 53% (75% πραγματικό) του χρέους στα χέρια των ιδιωτών. Είναι ένα αναγκαίο μέτρο το οποίο θα μειώσει το χρέος του 160% του ΑΕΠ στο 120% το 2020, δίνοντας σχετικό περιθώριο στα δημόσια οικο-νομικά και στο ισοζύγιο πληρωμών. Αλλά όσο συνεχίζονται οι πιέσεις για την λήψη αυστηρότερων δημοσιονο-μικών μέτρων και μείωσης των μισθών εν μέσω ύφεσης, η έξοδος από την κρί-ση φαντάζει ακόμη πιο μακριά. Για αυ-τό τον λόγο, το ΔΝΤ προβλέπει πτώση του ΑΕΠ και για το 2013 και η ανερ-γία που τώρα είναι της τάξεως του 18% (ήταν στο 9% το 2007) υπολογίζεται ότι θα αρχίσει να μειώνεται από το 2017. Αν δεν υπάρξει ανάπτυξη και βελτίω-ση της ανταγωνιστικότητας η μείωση του ελλείμματος θα είναι ακόμη πιο δυ-σχερής και το χρέος θα αυξηθεί ξανά.

Πολλοί βλέπουν ένα παραλλη-λισμό ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αργεντινή του 2001.

Τα κοινά στοιχεία είναι η σταθερή συ-ναλλαγματική ισοτιμία, το μη-βιώσιμο επίπεδο χρέους (επαναδιαπραγματευ-όμενο με ένα επιτόκιο 15% στην Αρ-γεντινή), το υψηλό έλλειμμα του προ-ϋπολογισμού και του ισοζυγίου. Πα-

ρόλα αυτά, η Αργεντινή ήταν σε ακόμα χειρότερη κατάσταση από την Ελλάδα γιατί είχε 3 νομίσμα-τα σε κυκλοφορία, φυγή καταθέσε-ων, γρήγορη μείωση των αποθεμά-των (κατά 60%) και ανυπαρξία πι-στωτών για παροχή δανείου ανά-γκης. Αλλά κατά βάθος, η συζήτη-ση στην Ελλάδα είναι παρόμοια με αυτήν της περιόδου 1998 - 2001: η κυβέρνηση της συμμαχίας έλεγε πως το πρόβλημα ήταν το δημοσι-ονομικό έλλειμμα και η εργασιακή ανελαστικότητα, παραβλέποντας τα πλέον σοβαρά ζητήματα, δηλ. αυτά της ελλειμματικής ανάπτυξης και της απουσίας ανταγωνιστικότητας.

Για αυτό τον λόγο εμφανίζονται και παρεμφερείς επιπτώσεις: στην Αργεντινή από την αρχή

της κρίσης (μέσα του 1998 μέχρι την κορύφωση της, τον Δεκέμβριο του 2001) το ΑΕΠ έπεσε κατά 16% και η ανεργία έφτασε το 18%, ίδια επίπεδα με αυτά που σημειώθηκαν στην Ελλά-δα ανάμεσα στο 2008 και το 2012. Η μεγάλη διαφορά έγκειται στην οικο-νομική πολιτική που κάθε χώρα ακο-λούθησε. Η Ελλάδα σκοπεύει να συ-νεχίσει την πολιτική σταθερής συναλ-λαγματικής ισοτιμίας και των δημο-σιονομικών μέτρων. Αντίθετα η Αρ-γεντινή το πρώτο τρίμηνο του 2002 μετέβαλε την πολιτική της και επικε-ντρώθηκε στην προσπάθεια για εξεύ-ρεση λύσης επί του δημοσιονομικού προβλήματος και αυτού της ανταγω-νιστικότητας μέσω της συναλλαγμα-τικής προσαρμογής και της πλήρης εφαρμογής ενός συνόλου μέτρων όπως η επιστροφή στο πέσο, το προ-σωρινό πάγωμα μισθών, η επιβολή φόρων στις εξαγωγές και η επαναδι-απραγμάτευση του χρέους. Τον Μάρ-τιο του 2002 σταμάτησε η πτώση και τον Απρίλιο ξεκίνησε, με εξαίρεση την χρονιά του 2009, μια δεκαετία συνε-χούς ανάπτυξης.



Λίγο μετά την κρίση του 2008, ξεκίνησε μια εκτενής φιλολογία στον διεθνή τύπο για τις ομοιότητες Ελλάδας-Αργεντινής. Υπερπηδώντας τρεις θάλασ-σες, δύο ημισφαίρια και μια δεκαετία, οι περισσότερες αναλύσεις βιάζονταν

να φτάσουν στο συμπέρασμα ότι αφού χρεοκόπησε η μία το 2001, θα χρεοκοπήσει και η άλλη. Το σενάριο παρομοιάζει τα τωρινά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας με την κατάσταση που επικρατούσε στην Αργεντινή πριν την κατάρρευση και κατα-λήγει στην προτροπή η Ελλάδα να εγκαταλείψει το Ευρώ έτσι ώστε να αποφύγει μια πολυέξοδη μάχη παραμονής που θεωρείται ότι δεν μπορεί να κερδίσει.

Αν και την περίοδο 2008-2011, στην ελληνική οικονομία μερικά κρίσιμα οι-κονομικά μεγέθη είχαν χειροτερεύσει σε βαθμό συγκρίσιμο με την Αργεντινή της περιόδου 2000-2001 ή και ακόμα μεγα-λύτερο, υπήρχαν και υπάρχουν ακόμα θεμελιώδεις διαφορές στην άσκηση και την αποτελεσματικότητα της πολιτικής στις δύο περιπτώσεις και καλό είναι να τις γνωρίζουμε γιατί τέτοια σενάρια θα συνεχίσουν να εμφανίζονται συχνά την επόμενη περίοδο.

Ας αρχίσουμε από τις ομοιότητες: Η Αργεντινή το 2001 βρέθηκε με δημόσιο χρέος 65% του ΑΕΠ σχεδόν διπλάσιο από το 35% που είχε στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Την ίδια περίοδο είχε εξωτερι-κό έλλειμμα 5% του ΑΕΠ και μηδενική ανάπτυξη. Η Ελλάδα το 2011 είχε χρέος δυόμισι φορές μεγαλύτερο και εξωτερικό έλλειμμα δύο φορές μεγαλύτερο από την Αργεντινή του 2001. Η ανάπτυξη της δεν ήταν καν μηδενική, αλλά έντονα αρνητι-κή πάνω από το -7%.

Παρόλα αυτά όμως υπήρχαν και άλ-

λες διαφορές που δημιουργούσαν ένα διαφορετικό βαθμό προστασίας στις κρίσεις των δύο χωρών. Πρώτη και σημα-ντικότερη το συναλλαγματικό καθεστώς, διότι στην Αργεντινή το πέσο εξακολου-θούσε να υπάρχει ως χωριστό εθνικό νό-μισμα. Η πολιτική πρόσδεσης του πέσο με το Δολάριο είχε μεν καταφέρει να δα-μάσει τον πληθωρισμό, οδήγησε όμως σε υψηλά επιτόκια που «έπνιξαν» τις παρα-γωγικές επενδύσεις και έπληξαν καίρια την ανταγωνιστικότητα όταν οι γειτονι-κές χώρες υποτίμησαν το δικό τους νόμι-σμα για να αυξήσουν τις εξαγωγές τους στις ΗΠΑ.

Αυτό οδήγησε πολύ σύντομα σε μία μαζική εκροή κεφαλαίων και καταθέσε-ων που πρώτα μετατράπηκαν σε Δολάρια και εν συνεχεία φυγαδεύτηκαν σε λογα-ριασμούς του εξωτερικού. Σε δύο χρόνια είχαν φύγει 100 δισ. δολάρια από την χώ-ρα όταν όλο το δημόσιο χρέος ήταν 170 δισ. δολάρια. Εκ των πραγμάτων αυτό έκανε ανέφικτη τη χρηματοδότηση του χρέους από εγχώριες πηγές και η Αργε-ντινή βρέθηκε να εξαρτάται υπερβολικά από τις ξένες τράπεζες.

Όταν ανέβηκαν τα διεθνή επιτόκια μετά τις αλλεπάλληλες κρίσεις της περι-όδου 1997-98, η Αργεντινή αρχικά κατέ-

φυγε σε δάνεια του ΔΝΤ αλλά σύντομα εξουθενώθηκε από τις υψηλές πληρω-μές τόκων. Κάνοντας δραστικές περικο-πές δαπανών για να μειώσει τον δανει-σμό της, επέτεινε κι άλλο την ύφεση και την ανεργία σε τόσο δραματικά επίπε-δα που όλοι περίμεναν κοινωνική έκρη-ξη και οι αγορές θεώρησαν ότι η κυβέρ-νηση αργά ή γρήγορα θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει το καθεστώς ισοτιμίας με το δολάριο. Σε λίγους μήνες το πέσο κα-τέρρευσε, αμέσως ακολούθησε κοινωνι-κή έκρηξη και η περαιτέρω εκτίναξη του χρέους που μερικοί νόμισαν ότι θα γλίτω-ναν με την εγκατάλειψη του νομισματι-κού καθεστώτος.

Στην Ελλάδα δεν υπάρχει καμία ομοι-ότητα με το τότε συναλλαγματικό καθε-στώς της Αργεντινής διότι απλούστατα εδώ - όπως και σε όλες τις χώρες της Ευ-ρωζώνης - δεν έχει διατηρηθεί εθνικό νό-μισμα και η αξιοπιστία του Ευρώ δεν κα-θορίζεται από μεμονωμένες οικονομίες, ιδίως όταν αυτές είναι μικρές. Συνεπώς τέτοια χρεοκοπία δεν μπορεί να συμβεί σε ένα κράτος που είναι στην Οικονομι-κή Ένωση του Ευρώ, απλούστατα διότι το κοινό νόμισμα δεν είναι εθνικό για να μπορεί μια χώρα να το υποτιμήσει ούτε υπάρχει μηχανισμός αποχώρησης ή εκδί-ωξης αν σε κάποιους τομείς η οικονομία της έχει πρόβλημα, ακόμη και σοβαρό.

Δεύτερον, δεν υπάρχει το καθεστώς μετατρεψιμότητας και έτσι δεν αναπτύσ-σεται στην ίδια έκταση ο μηχανισμός φυ-γής κεφαλαίων λόγω φόβου υποτίμησης. Παρά την μεγάλη διαφυγή καταθέσεων από την Ελλάδα, το μεγαλύτερο μέρος των αποταμιευτών παραμένει ψύχραιμο,

Το φόβητρο της αργεντινής και ο αληθινός κίνδυνος για την Ελλάδα

›› του Νίκου Χριστοδουλάκη*

* Καθηγητής Οικονομικού Πανεπιστημίου, πρώην υπουργός. Το άρθρο βασίζεται στο βιβλίο του συγγραφέα «Σώζεται ο Τιτανικός; Από το Μνημόνιο, ξανά στην Ανάπτυξη», εκδόσεις ΠΟΛΙΣ, 2011.



πράγμα που επιτρέπει να διατηρείται η εσωτερική ρευστότητα και η δανειακή ικανότητα των ελληνικών τραπεζών σε σημαντικά επίπεδα. Η μέχρι σήμερα φυ-γή περίπου δεκάδων δισ. Ευρώ από κατα-θέσεις σε ελληνικές τράπεζες οφείλεται – σε κάποιο βαθμό τουλάχιστον - στην επιπόλαιη απειλή αναδρομικής φορολό-γησης καταθέσεων και δεν είχε έντονα κερδοσκοπικά χαρακτηριστικά συναλ-λαγματικού χαρακτήρα όπως στην Αρ-γεντινή.

Παρομοίως δεν υπάρχει δυνατότη-τα ενορχηστρωμένης συναλλαγματικής επίθεσης εναντίον της Ελλάδας, όπως είχε γίνει με την Αργεντινή το 2001 και πιο πριν με την Μαλαισία και την Τα-ϋλάνδη το 1997 ή και την Βρετανία το 1976. Η Ελλάδα έχει πολλές παθογένει-ες στην οικονομία της, αλλά η αντιμετώ-πιση τους δεν βελτιώνεται αν θεωρούμε ότι μοιάζουν με άλλες διαφορετικές κα-ταστάσεις.

Στην Αργεντινή η απειλή και η πίε-ση ερχόταν απέξω, επειδή οι αγορές δεν ήθελαν να δανείζουν την χώρα και το ΔΝΤ δεν έστερξε στην χορήγηση νέας δανειακής βοήθειας. Αντίθετα στην Ελ-λάδα η πίεση ασκείται από το εσωτερι-κό καθώς πολλαπλασιάζεται η ανεργία και εντείνεται η μισθολογική συμπίεση των πολιτών, ιδιαίτερα στον ιδιωτικό το-μέα. Τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και το ΔΝΤ έστερξαν στην σημαντική διεύ-ρυνση της δανειακής βοήθειας, αν και με όρους που επιτείνουν παρά μειώνουν τους παράγοντες της κοινωνικής εξου-θένωσης. Έτσι το δίλημμα παραμονής ή εξόδου για την Ελλάδα δεν τίθεται για να βρεί δανειακά κεφάλαια, αλλά για να δει πώς θα αντιμετωπίσει καλύτερα την ύφεση και την συνολική της θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ας δούμε τα συν και πλην μιας πιθανής εξόδου από το Ευρώ πιο αναλυτικά:

Καταρχήν η ίδια η Ευρωζώνη δεν θα κλονιστεί ανεπανόρθωτα. Παρά τις επι-πλοκές που θα προκαλέσει στον τραπε-ζικό τους τομέα, η έξοδος της Ελλάδας

από την Ευρωζώνη μάλλον θα γίνει δε-κτή με ανακούφιση από τις παραμένου-σες χώρες. Αρκετοί μάλιστα πολιτικοί θα σπεύσουν να την αξιοποιήσουν οπορτου-νιστικά ως εξιλέωση στην διαρκώς δια-μαρτυρόμενη κοινή γνώμη τους για τα δάνεια που έδωσαν στους «αμετανόη-τους Έλληνες». Οικονομικά, είναι πολύ πιθανό να χρησιμοποιηθεί ως κορυφαίο επιχείρημα για την εμπέδωση του κυο-φορούμενου Γερμανικού μοντέλου δια-κυβέρνησης. Με βάση αυτό θα υπάρξει ένας διαχωρισμός σε ένα εσώτερο πυρή-να αξιοπιστίας και μια διαρκώς απειλού-μενη περιφέρεια στις χώρες της οποίας θα χρειάζεται να αυξηθεί η ένταση των υφεσιακών πολιτικών προσαρμογής.

Στο εσωτερικό της χώρας η έξοδος από το Ευρώ θα οδηγήσει σε μεγάλη υποτίμηση που θα αυξήσει μεν τις εξα-γωγές και θα μειώσει τις εισαγωγές, δεν είναι όμως καθόλου σίγουρο ότι θα οδη-γήσει σε αύξηση της απασχόλησης γιατί σύντομα η κοινωνία θα βρεθεί περιδεής και ανίσχυρη μπροστά σε ένα καταιγι-σμό οικονομικού δράματος που θα πυ-ροδοτήσει αυτή η κίνηση. Ανάλογα συ-νέβησαν και όταν η Ελλάδα εξήλθε από τον Κανόνα Χρυσού τον Μάρτιο 1932. Οι εξαγωγές αυξήθηκαν μεν και το εξω-τερικό έλλειμμα μετριάστηκε, η ανεργία όμως εξακολούθησε να ανεβαίνει και οδήγησε σε μεγάλες κοινωνικές ταρα-χές ώσπου τελικά επικράτησε η δικτα-τορία Μεταξά το 1936.

Όπως και τότε, έτσι και τώρα ο μηχα-νισμός θα είναι χρηματοπιστωτικός και θα εκδηλωθεί μέσα από τον αποκλεισμό των αγορών ως εξής: Καθώς ολόκληρο το ελληνικό χρέος είναι σε Ευρώ θα με-τατραπεί αμέσως σε εξωτερικό και τότε οι ομοιότητες με την Αργεντινή θα γί-νουν ανατριχιαστικές. Η ραγδαία υπο-τίμηση του νέου εθνικού νομίσματος θα κάνει την εξυπηρέτηση του σε ξένο πλέ-ον συνάλλαγμα (όπως θα είναι τότε το Ευρώ) ιδιαίτερα βεβαρημένη και η ανα-πόδραστη επόμενη κίνηση θα είναι η μα-ζική στάση πληρωμών.

Η αποκοπή από τις διεθνείς αγορές που θα προκαλέσει αυτή η κίνηση, θα κάνει απρόθυμους τους – ούτως ή άλ-λους σπανίζοντες – επενδυτές σε οτιδή-ποτε ελληνικό, ενώ ο χρηματοπιστωτι-κός πανικός στο εσωτερικό θα οδηγήσει σε παρατεταμένη έλλειψη ρευστότητας. Η πίεση που θα δέχεται η Ελλάδα από τις χώρες στήριξης για την αποπληρω-μή των δανείων τους, θα στερήσει αυ-τομάτως την χώρα από τα διαρθρωτι-κά κεφάλαια ανάπτυξης, θα ανοίξει νέα μέτωπα συγκρούσεων με τις Κοινοτικές Αρχές και θα τροφοδοτήσει την δυναμι-κή ολοκληρωτικής απαγκίστρωσης από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η εξέλιξη αυτή αρκεί από μόνη της για να επιβάλει μια στροφή στρατηγικής αδυνατίζοντας τις σχέσεις της Ελλάδας όχι μόνο εντός Ευ-ρώπης, αλλά και σε σχέση με τις υπάρ-χουσες εξω-ευρωπαϊκές επιλογές. Αυτό θα συμβεί απλούστατα γιατί και οι τε-λευταίες διαμορφώθηκαν επί δεκαετίες μέσα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ευρωπαϊ-κής επιρροής από το οποίο η Ελλάδα τό-τε θα αποξενωθεί.

Κατά συνέπεια το κόστος θα είναι τό-σο μεγάλο που μένει μόνο η επιλογή της παραμονής στην Ευρωζώνη. Η ενεργός επανενσωμάτωσης της χώρας στο ευρω-παϊκό γίγνεσθαι θα είναι τώρα πια μια δι-αδικασία - όχι μόνο επίπονη οικονομικά - αλλά και ψυχολογικά εξουθενωτική, κα-θώς θα επιχειρείται υπό την μνήμη της πρόσφατης λοιδορίας που υπέστη και των ανελέητων προτύπων που διαμορφώ-θηκαν εις βάρος της. Για να υπερνικηθούν οι βεβαρημένες συνθήκες, χρειάζονται συγκεκριμένες ενέργειες με ορατό ανα-πτυξιακό αποτέλεσμα σε προκαθορισμέ-νο χρόνο. Η ανάπτυξη θα είναι το κλει-δί για να μειωθούν οι ομοιότητες με την Αργεντινή και να ξαναγίνει το δημόσιο χρέος βιώσιμο και πάλι. Είναι κρίμα που ο παράγων αυτός αγνοήθηκε τόσο προ-κλητικά την προηγούμενη περίοδο και η οικονομία συρρικνώθηκε αθροιστικά κα-τά 15% και πλέον. Θα είναι όμως ολέθριο λάθος εάν επαναληφθεί και τώρα.



ΕλλαΔα-αργΕνΤινή:Οι νομικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης

›› της Ιωάννας Σ. Θωμά*

τα τελευταία δύομιση χρόνια πολλά έχουν γραφεί για τις ομοιότητες της οικονομικής κρίσης που αντιμετωπίζει η Ελλάδα σε σχέση με τα χαρακτηριστικά της οικονομικής κρίσης που έζησε η Αργεντινή την προηγούμενη δεκαετία. Το παρόν άρθρο έχει σκοπό να προσεγγίσει

την σύγκριση από την σκοπιά των νομικών συνεπειών των εν λόγω κρίσεων και να προσδιορίσει τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ τους.

Τόσο η Ελλάδα όσο και η Αργεντι-νή (2001-2005) μοιράζονται ένα κοι-νό χαρακτηριστικό: το εξωτερικό τους χρέος είναι και ήταν αντίστοιχα κυρίως σε ομόλογα. Σε αντίθεση με την Αρ-γεντινή όπου ένα μεγάλο μέρος των ομολόγων ήταν στα χέρια μη θεσμικών επενδυτών, οι δανειστές του ελληνικού χρέους είναι κατά κύριο λόγο θεσμι-κοί επενδυτές. Οι πρακτικές συνέπειες για την Αργεντινή ήταν ότι η διαδικα-σία αναδιάρθρωσης του χρέους ήταν περίπλοκη για το κράτος και τους δα-νειστές. Η αντίστοιχη διαδικασία ανα-διάρθρωσης και διαπραγμάτευσης με τους δανειστές για την ώρα τουλάχι-στον έχει αποδειχθεί λιγότερο επαχθής για την Ελλάδα.

Στην συνέχεια, στα τέλη της δεκαε-τίας του ‘80 η Αργεντινή υιοθέτησε τον νόμο της Μετατρεψιμότητας, σύμφω-να με τον οποίο το εθνικό νόμισμα (το αργεντίνικο πέσο) ήταν «κλειδωμένο» από πλευράς ισοτιμίας με το αμερικά-νικο δολλάριο. Ο νόμος αυτός επέβα-λε επιπλέον την δημιουργία κρατικών αποθεμάτων σε αμερικάνικα δολλά-ρια τα οποία έπρεπε να αντιστοιχούν σε αριθμό με τα πέσο που ήταν σε κυ-κλοφορία. Ταυτόχρονα, μια σειρά από

ιδιωτικοποιήσεις εταιριών κοινής ωφέ-λειας έλαβε χώρα υπό την μορφή πα-ραχωρήσεων σε αλλοδαπές κυρίως εταιρίες. Όλες οι συμβάσεις παραχώ-ρησης προέβλεπαν την πληρωμή των επενδυτών σε ρήτρες δολλαρίου. Πα-ράλληλα, προκειμένου να ελκύσει τους ξένουν επενδυτές η Αργεντινή υπέ-γραψε περίπυ 50 Διμερείς Επενδυτικές Συνθήκες κατά την δεκαετία του ‘90.

Όταν ξέσπασε η οικονομική κρίση στις αρχές του 2000, το κράτος αποφά-σισε να θέση σε εφαρμογή έναν έκτα-κτο νόμο σύμφωνα με τον οποίο το πέ-σο δεν ήταν πλέον «κλειδωμένο» με το δολάριο και ο νόμος της μετατρεψιμό-τητας καταργούνταν με αποτέλεσμα τα έσοδα των εταιρών κοινής ωφέλει-ας να είναι πολύ χαμηλότερα από ό,τι αρχικά είχε προβλεφθεί στις συμβά-σεις παραχώρησεις. Κατά συνέπεια, οι ξένοι επενδυτές θεώρησαν ότι η περι-ουσία τους είχε απαλλοτροιωθεί κι ότι οι επενδύσεις τους είχαν αποτελέσει αντικείμενο άνισης και άδικης μετα-χείρισης. Με βάση τα δικαιώματά τους, που προβλέπονταν στις Διμερείς Επεν-δυτικές Συνθήκες, οι επενδυτές προ-σέβαλαν τις ενέργειες της Αργεντινής ενώπιον των διαιτητικών δικαστηρίων του Διεθνούς Κέντρου Επίλυσης Επεν-δυτικών Διαφορών. Το Διεθνές Κέντρο

Επίλυσης Επενδυτικών Διαφορών και οι Διμερείς Επενδυτικές Συνθήκες κα-θιερώνουν ένα θεσμικό πλαίσιο βάσει του οποίου οι επενδυτές έχουν απευ-θείας ένδικα μέσα κατά των κρατών που θίγουν τα δικαιώματά τους χωρίς να χρειάζονται να επικαλεστούν την διπλωματική προστασία του κράτους προέλευσης τους.

Οι μισές από αυτές τις διαιτη-σίες αποτέλεσαν αντικείμενο συμβιβασμού. Οι άλλες μισές

στην πλειονότητά τους αποφάνθηκαν υπέρ των επενδυτών και κατά της Αρ-γεντινής. Εντούτοις η εκτέλεσή τους αποτέλεσε και αποτελεί αντικείμενο πολιτικής αντιπαράθεσης στην Αρ-γεντινή, ενώ παράλληλα οι επενδυ-τές αναζητούν την εκτέλεση των απο-φάσεων κατά περιουσιακών στοιχεί-ων της χώρας εκτός των κρατικών της ορίων.

Παράλληλα, άλλοι επενδυτές που δεν αποδέχτηκαν τους όρους της ανα-διάρθρωσης του χρέους το 2005 και το 2010 με την έκδοση νέων ομολόγων κί-νησαν δικαστικές διαδικασίες κατά της Αργεντινής ενώπιον αμερικανικών δι-καστηρίων. Μάλιστα, σε κάποιες πε-ριπτώσεις οι επενδυτές πούλησαν τις αξιώσεις τους σε εταιρίες που σκοπό έχουν την επιδίωξη παρόμοιων απαι-τήσεων κατά κρατών (vulture funds). Μια πρόσφατη απόφαση ενός αμερι-κανικού δικαστηρίου δικαίωσε αυτές τις εταιρίες. Απομένει να επιβεβαιω-θεί στο μέλλον η ορθότητα αυτής ή άλλων παρόμοιων αποφάσεων και να * Δικηγόρος Δ.Ν.



εκτιμηθούν οι πολιτικές συνέπειες της. Επιπλέον, σύμφωνα με πρόσφατα δη-μοσιεύματα στον τύπο προκύπτει ότι υπάρχουν σκέψεις να αφαιρεθούν από την Αργεντινή εμπορικές διευκολύν-σεις που της παρέχονται από τις ΗΠΑ στο πλαίσιο του προγράμματος του Γε-νικευμένου Συστήματος Προτιμήσεων αν κι εφόσον δεν συμμορφωθεί με τις αποφάσεις των διαιτητικών και κρατι-κών δικαστηριών που την έχουν κατα-δικάσει σε αποζημιώσεις σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν παραπάνω.

Από την άλλη, η Ελλάδα αντι-μετωπίζει την οικονομική κρί-ση με χειρισμούς που διαφέ-

ρουν της Αργεντινής καθώς έχει για την ώρα αποφύγει την μονομερή με-ταβολή των όρων που διέπουν τις αλ-λοδαπές επενδύσεις. Είναι αξιοσημεί-ωτο ότι το 90% των ελληνικών ομολό-γων του συνολικού ελληνικού χρέους διέπονται από το ελληνικό δίκαιο και μόλις το 10% από το αγγλικό δίκαιο. Το γεγονός ότι το ελληνικό δίκαιο διέπει το μεγαλύτερο κομμάτι του ελληνικού χρέους παρείχε θεωρητικά την δυνατό-τητα στο ελληνικό κράτος να επανα-προσδιορίσει μονομερώς τους όρους των ομολόγων μέσω της αλλαγής του ελληνικού δικαίου. Αυτές οι αλλαγές θα μπορούσαν να έχουν ως αντικείμε-νο την μεταβολή της αξίας, του εκπρό-θεσμου ή του αξιώσιμου των απαιτή-σεων των δανειστών. Συνήθως, αυτή η δυνατότητα υφίσταται για τα ισχυρά κράτη από οικονομικής άποψης, στα οποία οι δανειστές-επενδυτές έχουν εμπιστοσύνη ότι δεν θα επέμβουν νο-μοθετικά προκειμένου να απαλλαγούν του εθνικού τους χρέους.

Καμία χώρα στην θέση της Ελλά-δας δεν θα μπορούσε να προβεί αυτο-νόητα σε μια αλλαγή του δικαίου της προκειμένου να αντιμετωπίσει την πι-στωτική της κρίση για τους ακόλου-θους λόγους. Πρώτον, η αξιοπιστία της θα ήταν ισχυρά κλονισμένη σε πε-

ρίπτωση που θα επιχειρούσε να δανει-στεί στο μέλλον στις διεθνείς αγορές. Δεύτερον, μια δραματική τέτοια λύση θα μπορούσε να έχει επιπτώσεις στην αξιοπιστία των άλλων χωρών της ευ-ρωζώνης που αντιμετωπίζουν αντί-στοιχα προβλήματα. Τρίτον, μια τρο-ποποίηση τών όρων των ομολόγων μέσω νομοθετικής αλλαγής θα είχε νο-μικές συνέπειες αντίστοιχες με εκείνες που προαναφέραμε για την Αργεντινή.

Συγκεκριμένα, το άθρο 17 του ελ-ληνικού Συντάγματος προβλέπει ότι κανείς δεν πρέπει να στερείται της πε-ριουσίας του εκτός και αν εξυπηρε-τείται σκοπός δημοσίου συμφέροντος και αποδίδεται από το κράτος πλήρης αποζημίωση που αντιστοιχεί στην αξία της περιουσίας που απαλλοτροιώνεται. Στην συνέχεια, το άρθρο 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβα-σης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου προβλέπει το δικαίωμα στην ειρηνική απόλαυση της ιδιοκτησίας και περιο-ρισμοί είναι δυνατοί για λόγους δημο-σίου συμφέροντος και μόνο εφόσον τα μέσα δεν είναι επαχθή για τον ιδιώτη. Τέλος, οι ξένοι επενδυτές θα μπορου-σαν να αξιώσουν αποζημιώσεις μέσω των Διμερών Επενδυτικών Συνθηκών. Η Ελλάδα έχει υπογράψει περισσό-τερες από 40 τέτοιες συνθήκες, αντί-στοιχες εκείνων που υπέγραψε η Αρ-γεντινή την δεκαετία του ΄90. Σε μια πρώτη φάση, η Ελλάδα με την υποστή-ριξη του δημόσιου δανεισμού από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Ευρωπαϊκή Ένωση διαπραγματεύτη-κε την αναδιάρθρωση του χρέους της με τους πιστωτές, αποφεύγοντας την άτακτη πτώχευση ή εναλλακτικά τους ατέρμονους δικαστικούς/διαιτητικούς αγώνες που έζησε και εξακολουθεί να ζει η Αργεντινή. Θα φανεί στο μέλλον αν τελικά το ενδεχόμενο δικαστικών/διαιτητικών αντιπαραθέσεων έχει ορι-στικά αποφευχθεί, ιδίως σε σχέση με τα ομόλογα που διέπονται από το αγ-γλικό δίκαιο και τα οποία δεν εντάσ-

σονται στο σχέδιο της αναδιάρθρωσης του χρέους.

Με βάση τα παραπάνω καταλή-γουμε ότι οι περιπτώσεις των δύο χω-ρών είναι αρκετά διαφορετικές εφόσον προσεγγίσει κανείς το ερώτημα από την σκοπιά των νομικών χειρισμών που έλαβαν χώρα. Ενδεχομένως, θα μπο-ρούσε κανείς να πιθανολογήσει ότι το προηγούμενο της Αργεντινής υπήρ-ξε παράδειγμα προς αποφυγή για την Ελλάδα, η οποία απέφυγε να επιβά-λει μονομερώς μια λύση στο πρόβλη-μα του χρέους της και να δώσει έτσι αφορμή σε πληθώρα νομικών αξιώσε-ων, αλλά αντίθετα επιδίωξε την ανεύ-ρεση της συναίνεσης των επενδυτών με την προαπαιτούμενη πολιτική, οι-κονομική και θεσμική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Βιβλιογραφία

Faisal Ahmed, Laura Alfaro and Noel Maurer, Lawsuits and empire: in the en-forcement of sovereign debt in Latin America, Law and Contemporary Prob-lems (2010) 39-46

Lee buchheit and Mitu Gulati, re-structuring a nation’s debt, International Financial Law review (2010) 46-49

Stephen Choi, Mitu Gulati and Eric Posner, Pricing terms in sovereign debt contracts: a Greek case study with impli-cations for the European Crisis resolution mechanism, John M. Olin Law & Econom-ics Working Paper No 541 (2d series)

Paola di rosa, The recent wave of arbi-trations against Argentina, university of Miami Inter-merican Law review (2004) 41-74

Luis Andres henao, Argentine min-ister blasts uS judge’s order on defaulted debt, reuters, 6 March 2012

doug Palmer, uS eyes suspending trade benefits for Argentina, reuters, 5 March 2012

Nouriel roubini, Greece’s private cred-itors are the lucky ones, Financial times, 7 March 2012

Camila russo, Argentina ordered to pay interest on defaulted debt, Nacion says, bloomberg, 5 March 2012



ΕλλαΔα - αργΕνΤινή, 0-2:

Περί πολιτικής εμπιστοσύνης ›› Δρ Θεοφάνης Εξαδάκτυλος*

η Ελλάδα και η Αργεντινή αναμετρήθηκαν για πρώτη φορα ποδοσφαι-ρικά στα γήπεδα της Νότιας Αφρικής κατά τη διάρκεια του Παγκοσμί-ου Κυπέλλου το 2010. Όσο παράδοξη και να φαίνεται η αναμέτρηση αυτή σε ποδοσφαιρικό και γεωγραφικό επίπεδο τόσο παράδοξη ίσως

είναι και η σύγκριση των δύο χωρών στο πλαίσιο της κρίσης χρέους που η πρώ-τη αντιμετωπίζει τώρα μέσα στην Ευρωζώνη και της χρεοκοπίας που η Αργεντι-νή αντιμετώπισε το 2001. Το αποτέλεσμα του αγώνα όμως δεν αποτελεί κατά τη γνώμη του γράφοντος μέτρο σύγκρισης της επιτυχίας των προσπαθειών που κα-ταβάλουν οι χώρες αυτές για έξοδο από την κρίση.

Οι δύο χώρες δεν αποτελούν συ-γκρίσιμες περιπτώσεις ούτε ως προς τον τύπο της κρίσης και το ύψος της βοήθει-ας που τους παρείχαν διάφοροι διεθνείς παράγοντες, ούτε ως προς τα οικονομι-κά μεγέθη, το εμπόριο και την θέση τους στη παγκόσμια οικονομία. Η Αργεντινή μπορεί να θεωρηθεί ως μεμονωμένη πε-ρίπτωση χρεοκοπίας λόγω παρατεταμέ-νης οικονομικής αδράνειας, ενώ η Ελλά-δα είναι μέρος της παγκόσμιας ύφεσης που έχει χτυπήσει ακόμη και τις πιο με-γάλες και εύρωστες οικονομίες της γης καθώς και μέρος της κρίσης της Ευρω-παϊκής Ένωσης και της Ευρωζώνης, σχε-τικά με την πορεία του πολιτικού και οικονομικού προγράμματος της ευρω-παϊκής ολοκλήρωσης.

Πέραν των ειδοποιών διαφορών στην οικονομία που κάνουν τις δύο πε-ριπτώσεις μη συγκρίσιμες, θα ήθελα να σταθώ στο γεγονός ότι το πολιτικό και

κοινωνικό σύστημα είναι αυτό που κα-θορίζει την οικονομική πορεία μιας χώ-ρας, στη βάση του οποίου βρίσκεται η πολιτική εμπιστοσύνη. Το πολιτικό πα-ρελθόν των δύο χωρών παρουσιάζει λοι-πόν ιδιαίτερο ενδιαφέρον με συγκρίσι-μες παραμέτρους.

Ας εξετάσουμε την Αργεντινή. Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν μια από τις πλουσιότερες οικονομίες του κόσμου με υψηλότατους ρυθμούς ανάπτυξης, ανεκμετάλλευτες πλουτοπαραγωγικές πηγές (πολύτιμα μέταλλα) και κύματα μεταναστών που κυνηγούσαν το όνει-ρο μιας καλύτερης ζωής, ανάμεσά τους και πολλοί Έλληνες: la tierra argentina, η χώρα του ασημιού, όπως κατ’ ευφημι-σμόν ονομάστηκε. Παρ’ όλα αυτά, η Αρ-γεντινή στον απόηχο του αποικιοκρατι-κού της παρελθόντος, των δικτατορικών καθεστώτων και της μεταδικτατορικής της πορείας δεν κατάφερε ποτέ να ξε-περάσει τον συγκεντρωτισμό εξουσίας σε ένα πρόσωπο και διατηρούνται μέχρι και σήμερα απομεινάρια υπανάπτυξης (memorias de subdesarrollo).

Το κίνημα του Περονισμού (Pero-nismo) δημιούργησε μετά το 1946 μια δημαγωγική και πατερναλιστική κρα-τική δομή υπό το προπέτασμα της κοι-νωνικής δικαιοσύνης, της οικονομικής ανεξαρτησίας και της πολιτικής αυτο-διάθεσης. Ενστερνιζόμενο τις αρχές του κορπορατισμού το κίνημα κατά-φερε να ξεπεράσει τις πολιτικές γραμ-μές εν μέσω πολλών πραξικοπημάτων και να γίνει βασική αρχή του πολιτι-κού γίγνεσθαι της χώρας. Οι αντίπαλοι του κινήματος το χαρακτηρίζουν ως και απολυταρχικό, αφού δεν ήταν λίγες οι φορές σίγασης των αντιπολιτευόμενων φωνών ως μη πατριωτικές. Αυτή η ιδεο-λογία έχει ριζώσει στη πολιτική και κοι-νωνική νοοτροπία της Αργεντινής τόσο ώστε από τις δέκα προεδρικές εκλογές, οι οκτώ έχουν ανακηρύξει νικητές Πε-ρονιστές υποψηφίους (μεταξύ άλλων και του αποθανόντος συζύγου της τω-ρινής Προέδρου, Νέστορ Κίρχνερ).

Έτσι, το πολιτικό σύστημα της Αρ-γεντινής παραμένει προσωποκεντρικό στο αξίωμα του Προέδρου της χώρας ακόμη και σήμερα. Η κυρία Κριστίνα Φερνάντες ντε Κίρχνερ για παράδειγ-μα, δημοκρατικά εκλεγμένη πρόεδρος για δεύτερη θητεία, έχει δείξει έναν τύ-πο πυγμής στο περιφερειακό γεωγρα-φικό στερέωμα που υπογραμμίζει την δύναμη της Αργεντινής ως παράγοντα εξελίξεων στην περιοχή (σ.σ. Φώκλαντς και Βρετανία, σχέσεις με Βραζιλία και Χιλή). Γύρω από το αξίωμα του προέ-

* Λέκτορας Ευρωπαϊκής Πολιτικής, University of Surrey και Ερευνητής του Ελληνικού Παρατηρητηρίου, London School of Economics



δρου, που σημειωτέον, δεν είναι υπόλο-γος σε κάποιον κοινοβουλευτικό φορέα ή ελεγκτικό μηχανισμό, υπάρχει αρκε-τή διαφθορά. Όμως, οι προκαθορισμέ-νες περίοδοι διακυβέρνησης επιτρέπουν στο λαό να έχει υψηλή εμπιστοσύνη στο πρόσωπο το οποίο εκλέγει και στην πο-λιτική στρατηγική που αυτό εφαρμόζει, σε συνδυασμό με τον υπαρκτό πατερ-ναλιστικό χαρακτήρα της κρατικής μη-χανής.

Η Ελλάδα, από την άλλη, έχει και αυτή απομεινάρια υπανάπτυξης λόγω μιας μακρόχρονης οθωμανικής πολιτι-κής παράδοσης, η οποία δημιούργησε έναν σουλτανιστικό τύπο διακυβέρνη-σης (όπως θα έλεγε και ο Weber) που με την σειρά του παγίωσε μία κουλτού-ρα κατωτερότητας στο λαό. Όμως η χώ-ρα δεν κατάφερε ποτέ παρά τις εναλλα-γές πολιτικών συστημάτων (μοναρχίες, δικτατορίες και ενδιάμεσες δημοκρα-τικές παύσεις) να αποσχιστεί από αυ-τό το μοντέλο και να απεξαρτητοποι-ηθεί από τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ. Όσο και αν μας φαίνεται περίεργο, δεν μπορούμε παρά να παρατηρήσουμε ότι η οικογενειοκρατία, η πολιτική και κομματική ολιγαρχία και η πελατειακή αμοιβαία αντιμετώπιση της πολιτικής ελίτ και των μαζών (βλ. ψηφοφόρων) κρατεί από τα γενοφάσκια του σύγ-χρονου ελληνικού κράτους. Μέσα στα πλαίσια λοιπόν της πελατειακής αντί-ληψης του κράτους γεννήθηκε ο ελλη-νικού τύπου κοινοβουλευτισμός ο οποί-ος επιτρέπει την συγκέντρωση εξουσίας σε κόμματα, παρά σε πρόσωπα (σε αντί-θεση με την Αργεντινή).

Η κομματοκρατία, που είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι της κοινοβου-λευτικής μας πραγματικότητας, είναι αυτή που έχει μεταμορφώσει τα κόμ-ματα σε μηχανισμούς αιχμαλωσίας ψη-φοφόρων προς ίδιον όφελος, και με πα-ράδοξα αμφίδρομο χαρακτήρα: από την μια μεριά τα κόμματα προσβλέπουν στην διατήρηση της κυβερνητικής τους εξουσίας, και από την άλλη μια μεγά-

λη μερίδα ψηφοφόρων τα εμπιστεύο-νται στο να διατηρήσουν το status quo και να ωφεληθούν από διάφορες χάρες που θα τους επιτρέψουν να εκμεταλλευ-τούν το κρατικό σύστημα για λογαρια-σμό τους.

Με άλλα λόγια υπάρχει μεγάλο έλ-λειμα πολιτικής εμπιστοσύνης. Οι πολί-τες δεν εμπιστεύονται ότι οι εκλεγμένες τους κυβερνήσεις έχουν απαντήσεις στα προβλήματα της κοινωνίας και της οικο-νομίας ή της εξωτερικής πολιτικής που να είναι και εφαρμόσιμες και στοχευ-μένες στην καρδιά των προβλημάτων. Αντιθέτως υπάρχει ένα είδος οξύμωρης εμπιστοσύνης. Οι πολίτες εμπιστεύο-νται την ανικανότητα αλλά και το πο-λιτικό «βόλεμα» των κυβερνήσεων, με άλλα λόγια ότι δεν θα πειράξουν κεκτη-μένα και ότι δεν θα συγκρουστούν με καθιερωμένα συμφέροντα. Δηλαδή για πολλές δεκαετίες, οι ελληνικές κυβερ-νήσεις με την στήριξη των ενδιαφερο-μένων μερών άγγιζαν τα προβλήματα σε επιφανειακό επίπεδο, μεταθέτοντας την ευθύνη για την κατάσταση σε προ-ηγούμενες κυβερνήσεις και την ευθύνη για το μέλλον της χώρας στις επόμε-νες. Έτσι είχαμε έναν τύπο μορφόστα-σης (morphostasis) όπως ονομάζει την κατάσταση αυτή η Margaret Archer. Δηλαδή τα κοινωνικοοικονομικά υπο-δείγματα-τύποι που αναπαρήγαγαν οι ελληνικές δομές δεν άλλαζαν αλ-λά παρέμεναν ίδια – πιθανόν με ελά-χιστες διαφοροποιήσεις για να συνά-δουν με το πνεύμα της εποχής. Αντί λοιπόν να υπάρχει ο αντίποδας της μορφόστασης, η λεγόμενη μορφογένε-ση (morphogenesis), το βασικό πλαίσιο λειτουργίας του ελληνικού κοινωνικού και πολιτικού συστήματος δεν άλλαζε. Στην πραγματικότητα, όσες καινοτο-μίες εισήχθησαν στην ελληνική δημό-σια διοίκηση δεν ελάμβαναν ποτέ υπ’ όψιν την ελληνική πραγματικότητα αλ-λά ήταν κακώς εισαγόμενα μοντέλα με ισχνή εφαρμογή δημιουργώντας, στην καλύτερη περίπτωση, τερατουργήματα

που βοηθούσαν το δομικό σύστημα να αναπαράγεται αυτούσιο.

Η επιτυχία οποιωνδήποτε μεταρ-ρυθμίσεων βασίζεται πάνω απ’ όλα (και όχι μόνο) στην ικανότητα της πολιτικής ηγεσίας να εμφυσήσει εμπιστοσύνη σαν αποτέλεσμα των πολιτικών συνεπειών των πράξεων τους. Η απουσία εμπιστο-σύνης από τα ενδιαφερόμενα μέρη στην κυβερνητική ικανότητα να εντοπίζει τα προβλήματα, να προτείνει βιώσιμες λύ-σεις και να εφαρμόζει πλήρως τα μέτρα είναι σημαντικός παράγοντας στις απο-τυχίες των ελληνικών μεταρρυθμιστι-κών προγραμμάτων. Ωστόσο, συγχρό-νως, υπήρχε μεγάλη εμπιστοσύνη ότι οι κερδοσκοπικές και ψηφοθηρικές κυβερ-νήσεις θα προστάτευαν τα «κεκτημένα» ορισμένων κοινωνικών ομάδων και τις ευνοϊκές στρεβλώσεις της αγοράς για τις επαγγελματικές συντεχνίες. Αυ-τές οι ομάδες εν συνεχεία δρούσαν ως κλίκες χειραγωγώντας το πολιτικό σύ-στημα και εντείνοντας τις στρεβλώσεις. Στην τωρινή κρίση, το κοινωνικοπολιτι-κό σύστημα αντιμετώπισε συσσωρρευ-μένες δομικές δυσκαμψίες δεκαετιών. Ακόμη και τώρα λοιπόν, σε μια περίοδο αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας και λιτότητας, το πρότυπο προστασίας των «ειδικών» ή των εκλογικά νευραλ-γικών κοινωνικών και επαγγελματικών ομάδων παραμένει και είναι βαθιά ριζω-μένο στο κοινωνικό γίγνεσθαι και στο πολιτικό σύστημα.

Η μακροχρόνια υπεκφυγή απόδο-σης φόρων στο κράτος δείχνει ότι ακό-μη και αν υπάρχει κάποια κυβέρνηση που έχει τη θέληση να προωθήσει αλλα-γές θα σκοντάψει στην απειθαρχία ακό-μη και των καταναλωτών. Η παρατετα-μένη ευνοιοκρατία και ρουσφετολογία καθώς και η κατάχρηση της δημόσι-ας περιουσίας καθιέρωσε με προεκλο-γικές υποσχέσεις την ανεπάρκεια της δημόσιας διοίκησης. Κατά μια έννοια λοιπόν, το εκλογικό σώμα εμπιστευ-όταν την κυβέρνηση να μην ανακινή-σει διάφορες υποθέσεις. Η αιχμαλωσία



των πολιτικών παραγόντων καταβαρά-θρωσε κάθε έννοια εμπιστοσύνης με-ταξύ των κοινωνικών ομάδων και των πολιτικών κομμάτων και έτσι ήταν δε-δομένη η αποτυχία κάθε μεταρρυθμι-στικής προσπάθειας κατά των παγιω-μένων συμφερόντων.

Μια μεγάλη μερίδα της κοι-νωνίας καταλογίζει μεγά-λο μέρος του προβλήματος

στην διαφθορά που μαστίζει το σύστη-μα. Όμως (σύμφωνα με το παράδειγμα και της Αργεντινής), η εμπιστοσύνη εί-ναι πιο σημαντική από την εντιμότητα: η εμπιστοσύνη δεν αυξάνεται με την απομάκρυνση των ανέντιμων ηγετών ή της γραφειοκρατίας και με την αντι-κατάστασή τους από μια νέα άρχουσα τάξη. Αντιθέτως βοηθά η αλλαγή πο-λιτισμικών υποδειγμάτων που ενσω-ματώνουν την έννοια της εμπιστοσύ-νης μέσα στην διαδικασία εφαρμογής μιας πολιτικής. Ειδάλλως, ακόμη και αν η κοινωνία γίνει λιγότερο διεφθαρ-μένη δεν σημαίνει ότι αυξάνει το επί-πεδο πολιτικής εμπιστοσύνης.

Έτσι λοιπόν, μια στενότερη συνερ-γασία με τους ευρωπαϊκούς φορείς για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στο δεύτερο πακέτο στήριξης μπορεί να βοηθήσει στο να σπάσει ο κύκλος της διαφθοράς και στη δημιουργία εμπιστοσύνης. Μπορεί να υποδαυλίζει το αίσθημα αυτοδιάθεσης σε ένα βαθ-μό και να δίνει την ευκαιρία στους πολι-τικούς να επιρρίπτουν εκεί τις ευθύνες για την αποτυχία, αλλά είναι ίσως ο μό-νος τρόπος να επαναφέρουμε την εμπι-στοσύνη μεταξύ των κοινωνικών εταί-ρων και του πολιτικού συστήματος. Με λίγα λόγια το κλειδί της επιτυχίας για την σωτηρία της Ελλάδας, δεν είναι τό-σο το οικονομικό μέρος όπως στην Αρ-γεντινή, αλλά η ικανότητα της χώρας να εκπληρώσει τις πολιτικές υποσχέ-σεις της και να αλλάξει άρδην το κατε-στημένο. Έτσι, στο επόμενο Μουντιάλ ο αγώνας ίσως να είναι ισόπαλος.

Ελλάδα: Προς το

νέο μοντέλοΟικονομικής ανάπτυξης

›› Κώστας Αξαρλόγλου*

Το Παρόν Μοντέλο Ανάπτυξης της Ελληνικής Οικονομίας

ςτην πρόσφατη έκδοση (2011) IMd World Competitiveness yearbook (WCy), η Ελλάδα

κατατάσσεται 56η (μεταξύ 59 χωρών) σε όρους ανταγωνιστικότητας, και 58η, 56η και 53η αντίστοιχα σε όρους από-δοσης της οικονομίας, και αποδοτικό-τητας του δημόσιου και ιδιωτικού το-μέα. Η συγκεκριμένη αξιολόγηση, που δυστυχώς δεν είναι η μόνη, απεικονί-ζει ανάγλυφα τις παθογένειες της ελ-ληνικής οικονομίας σε όλους (σχεδόν) τους τομείς που οδηγούν στην δημι-ουργία μεγάλων δημοσιονομικών ελ-λειμμάτων (15,4% του ΑΕΠ το 2009) και ελλειμμάτων στο ισοζύγιο τρεχου-σών συναλλαγών (9,5% περίπου του ΑΕΠ το 2011). Τα ελλείμματα αυτά αντικατοπτρίζουν αντίστοιχα την ανα-ποτελεσματική λειτουργία του δημό-σιου τομέα και την χαμηλή ανταγωνι-στικότητα της ελληνικής οικονομίας, και η χρηματοδότησή τους οδήγησε σε υπέρμετρο δανεισμό και συσσώρευση χρέους ύψους 368 δις ευρώ (171% του ΑΕΠ το 2011).

Όμως, η λειτουργία της ελληνικής οικονομίας βασίζεται σε ένα μοντέλο ανάπτυξης που δημιουργήθηκε τα τε-λευταία τριάντα χρόνια και στηρίχτη-κε κυρίως:

■ Στην μεγάλη αύξηση της δημόσιας και ιδιωτικής κατανάλωσης που συ-νεισέφερε το 97% της αύξησης του ελληνικού ΑΕΠ την περίοδο 2000-08 (Mckinsey, 2011).

■ Στην αναιμική αύξηση των επενδύ-σεων (συνεισέφεραν μόλις το 15% της αύξησης του ΑΕΠ την περίοδο 2000-08).

■ Στο υψηλό έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο.

■ Στον προσανατολισμό του παρα-γωγικού ιστού της οικονομίας σε μη εμπορεύσιμα (διεθνώς) προϊό-ντα και υπηρεσίες και συνεπώς σε επιχειρηματική εσωστρέφεια1.

■ Σε ολιγοπωλιακές αγορές προϊό-ντων (έλλειψη ανταγωνισμού) και δύσκαμπτες αγορές εργασίας.

■ Σε αναποτελεσματικό και υπερτρο-φικό δημόσιο τομέα που οδηγεί σε τεράστια γραφειοκρατία και απο-τελεί τροχοπέδη για την λειτουργία της οικονομίας.

■ Σε αποδυναμωμένους θεσμούς της

1 to 87% του ελληνικού ΑΕΠ αποτελείται στη πλειοψηφία του από μη εμπορεύσιμες διε-θνώς υπηρεσίες.

* Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Δ.Ο.Σ.Α., Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Email: [email protected].



χώρας που δυσχεραίνουν την λει-τουργία της οικονομίας και οδη-γούν σε σημαντική παραοικονομία (αγγίζει το 30% του ΑΕΠ) και φο-ροδιαφυγή.

Η Διαχείριση της κρίσης

Προφανώς, η πρόσφατη δημο-σιονομική κρίση και η κρίση χρέους που βιώνει η ελληνι-

κή οικονομία αποδεικνύει με τον πλέ-ον εμφατικό τρόπο τον αδιέξοδο χα-ρακτήρα και την αποτυχία του μοντέ-λου ανάπτυξης της οικονομίας τις τε-λευταίες δεκαετίες. Ταυτόχρονα, η διαχείριση της κρίσης μοιάζει πολύ με την ανάλογη διαχείριση της κρί-σης χρέους της Αργεντινής την διε-τία 2000-02 (βλ. Saxton, 2003), μιας και τα μακροοικονομικά προβλήμα-τα της Αργεντινής την περίοδο 1996-2000 είναι ανάλογα με εκείνα της Ελ-λάδας (σε μικρότερο όμως βαθμό) την περίοδο 2006-2010.

Συγκεκριμένα, και στις δύο περι-πτώσεις, το μείγμα της οικονομικής πολιτικής που επιλέχθηκε περιλαμβά-νει μέτρα για δραστική δημοσιονομι-κή προσαρμογή (με αύξηση της φορο-λογίας και ταυτόχρονη περιστολή των δημοσιονομικών δαπανών), αναδιάρ-θρωση του δημόσιου χρέους προς του ιδιώτες πιστωτές (και στην περίπτω-ση της Αργεντινής ακόμα και στάση πληρωμών), υποστήριξη του τραπεζι-κού συστήματος και προσπάθεια για την εφαρμογή διαρθρωτικών αλλαγών (απελευθέρωση κλειστών επαγγελμά-

των, κλπ) και αποκρατικοποιήσεων.Όμως, το μείγμα της οικονομικής

πολιτικής που εφαρμόζεται την τριε-τία 2010-12 στην Ελλάδα αφενός μεν οδηγεί σε βαθιά ύφεση, κάτι ανάλο-γο έγινε άλλωστε και στην Αργεντι-νή την διετία 2001-02, και αφετέρου απλά διαχειρίζεται τα αποτελέσματα της λειτουργίας της οικονομίας χω-ρίς όμως να διορθώνει τις παθογένει-ες της. Όμως, όπως είναι εύκολα αντι-ληπτό, εάν δεν βελτιωθεί η λειτουργία της ελληνικής οικονομίας, τότε η χώ-ρα θα συνεχίζει να παράγει υψηλά ελ-λείμματα και μεγάλο δημόσιο χρέος. Συνεπώς, χρειάζεται άμεσα η ανάπτυ-ξη ενός νέου μοντέλου που θα προσ-

δώσει αναπτυξιακή προοπτική στην ελληνική οικονομία για τις επόμενες δεκαετίες.

Αργεντινή: Η Έξοδος από την κρίση

η έξοδος της Αργεντινής από την οικονομική κρίση (από το 2003 και μετέπειτα) αποτελεί

ενδιαφέρον παράδειγμα για την Ελλά-δα. Με δεδομένη την αδυναμία εφαρ-μογής οποιασδήποτε επεκτατικής δη-μοσιονομικής και νομισματικής πολι-τικής, η Αργεντινή προχώρησε σε δρα-στική υποτίμηση του πέσο (κατά 50% περίπου το 2002) που συνέβαλε άμεσα στην ανάκτηση τμήματος της χαμένης ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της χώρας.2 Ταυτόχρονα όμως, η υποτίμη-ση του πέσο συνέπεσε με την θεαματική αύξηση της τιμής βασικών εξαγώγιμων προϊόντων της Αργεντινής όπως πρώ-τες ύλες και σόγια (κατά 480% και 380% αντίστοιχα για την περίοδο 2002-2008). Αυτό επέφερε άμεσα σημαντική αύξη-ση της ζήτησης στην οικονομία με απο-τέλεσμα, το ΑΕΠ της χώρας, ενώ είχε μειωθεί κατά 10.9% το 2002, να αυξηθεί κατά 8.8% και 9.0% αντίστοιχα το 2003 και 2004. Οι μακροοικονομικές αυτές συνθήκες οδήγησαν σε πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και δημοσιονομικά πλεονάσματα για τα επόμενα χρόνια (βλ. IMF Country

2 Να σημειωθεί ότι η ανταγωνιστικότητα της Αργεντινής είχε υποχωρήσει την περίοδο 1998-2001 λόγω εξωτερικών παραγόντων όπως η υποτίμηση του νομίσματος της Βρα-ζιλίας και η ανατίμηση του δολαρίου με το οποίο ήταν συνδεδεμένο το πέσο.

The recent fiscal and debt crisis in Greece is the outcome of an ailing economy with a non-competitive

private sector and a malfunctioning pub-lic sector. This economy runs on a growth model that depends heavily on consump-tion and mostly non-tradable (internation-ally) goods/services. A new growth model should be developed based on the country’s resources and capabilities and new ones the country should develop. The new growth model should depend on an efficient pub-lic sector, liberalized and competitive mar-kets, trade openness and new capabilities (innovation, entrepreneurship, etc.) and val-ues (meritocracy, transparency, justice). To develop the new growth model, a strategic plan is necessary to streamline accordingly investments, structural reforms and the re-form of the public sector.

[…] σε μας ανήκει η καθοριστική ευθύνη να διαμορφώσουμε την πορεία της χώρας. να αλλάξουμε την οικονομία μας, να κρατήσουμε όρθια την κοινωνία μας, να υπερασπιστούμε την θέση μας στο ευρώ, να κερδίσουμε το μέλλον. Έχουμε μια νέα

μεγάλη ευκαιρία. ας μην την χάσουμε.– Λ. ΠΑΠΑΔΗΜΟΣ, Πρωθυπουργός της Ελλάδας, 09/03/2012.



report, 2005). Συνεπώς, η αναπτυξια-κή ώθηση για την Αργεντινή προήλθε αποκλειστικά από συγκεκριμένες ευνο-ϊκές συγκυρίες στην παγκόσμια αγορά.

Προς το νέο Μοντέλο Ανάπτυξης

η εμπειρία της Αργεντινής δεί-χνει ότι η μοναδική αναπτυ-ξιακή διέξοδος της Ελλά-

δας θα προέλθει από ένα νέο μοντέ-λο ανάπτυξης που θα δομηθεί πάνω στην αναπροσαρμογή του στρατηγι-κού προσανατολισμού της οικονομίας προς την παγκόσμια αγορά (εξωστρέ-φεια) μέσω της βελτίωσης της ανταγω-νιστικότητάς της.3 Όμως, η συμμετοχή της χώρας στην ζώνη του ευρώ απο-κλείει την περίπτωση της υποτίμησης του νομίσματος και συνεπώς η ανά-κτηση της χαμένης ανταγωνιστικότη-τας θα επιτευχθεί αποκλειστικά με την αναδιάρθρωση της ελληνικής οικονο-μίας (και συνεπώς ενός νέου μοντέλου ανάπτυξης) που θα πραγματοποιηθεί βέβαια σε βάθος χρόνου. Το νέο μο-ντέλο ανάπτυξης θα έχει τα εξής χα-ρακτηριστικά:1. Θα βασίζεται σε αξίες όπως αξιο-

κρατία, διαφάνεια και δικαιοσύνη.2. Θα στηρίζεται στην αξιοποίηση πα-

ραγωγικών πόρων και δεξιοτήτων της οικονομίας όπως:

■ Η εκμετάλλευση της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδας που προσιδιά-ζει, μεταξύ άλλων, στην ανάπτυξη επώνυμου τουριστικού προϊόντος και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

■ Η αξιοποίηση των δομών, παραγω-γικών πόρων και δεξιοτήτων όπως το καλό εκπαιδευτικό σύστημα πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (η Ελλάδα βρίσκε-ται στην 2-3η θέση στην κατάταξη του WCy), εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό (14η στην κατάταξη του WCy), και καλή ποιότητα από στε-

3 Η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονο-μίας υποχώρησε κατά περίπου 20% την περί-

οδο 2000-2009 (Malliaropulos, 2010).

λέχη επιχειρήσεων και μηχανικούς (15η στην κατάταξη του WCy).

3. Θα αναπτύξει νέους πόρους και δε-ξιότητες:

■ Βελτιώνοντας την λειτουργία της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (55η στην κατάταξη του WCy) δίνοντας έμφαση στην στενότερη της σχέση με την οικονομία.

■ Αλλάζοντας τον στρατηγικό προ-σανατολισμό του ιδιωτικού τομέα προς την παγκόσμια αγορά (εξω-στρέφεια), την καινοτομία, και την επιχειρηματικότητα.4

4. Θα βελτιώσει τις δομές της χώρας με:

■ Την δραστική αναδιάρθρωση και τον ορθολογικό σχεδιασμό του δη-μόσιου τομέα.

■ Την φιλελευθε-ροποίηση των αγορών προϊό-ντων και παρα-γωγικών συντε-λεστών.

■ Την ενδυνάμω-ση της λειτουρ-γίας των θεσμών στην χώρα.Το νέο μοντέ-

λο ανάπτυξης της ελληνικής οικονο-μίας θα οδηγήσει σε σταδιακή ανά-κτηση της χαμένης ανταγωνιστικότη-τας της οικονομίας όχι μόνο μέσω της συγκράτησης του κόστους, αλλά κυρί-ως με την διαφοροποίηση/αναβάθμιση των παραγόμενων προϊόντων και υπη-ρεσιών που θα είναι ελκυστικά στην παγκόσμια αγορά με αποτέλεσμα την έναρξη ενός «ενάρετου» κύκλου ανά-πτυξης της ελληνικής οικονομίας.

4 Ας σημειωθεί ότι στην μελέτη “The Atlas of Economic Complexity: Mapping Paths to Prosperity ”, η Ελλάδα κατατάσσεται δεύτε-ρη παγκοσμίως στην δυνατότητα να εξάγει πιο σύνθετα, και με μεγαλύτερη προστιθέμε-νη αξία, προϊόντα.

Υλοποίηση: στρατηγικός σχεδιασμός, Διαρθρωτικές Αλλαγές και Επενδύσεις

η υλοποίηση του νέου μοντέ-λου ανάπτυξης της οικονο-μίας θα επιτευχθεί με συγκε-

κριμένες δράσεις όπως:1. Η διατύπωση λεπτομερούς εθνι-

κού στρατηγικού προγράμματος όπου θα καθορίζονται οι στρατηγικοί στόχοι ανάπτυξης της χώρας, συγκεκριμένες δράσεις για την επίτευξη των στόχων αυτών και οι απαιτούμενοι πόροι που θα υποστηρίξουν την υλοποίηση των δράσεων αυτών.

2. Η υλοποίηση διαρθρωτικών αλ-λαγών στην οικονομία που θα φιλελευ-θεροποιήσουν την λειτουργία των αγο-

ρών, θα ενδυναμώσουν τους θεσμούς, και θα βελτιώσουν την λειτουργία του δημόσιου τομέα και των επιχειρήσεων με συνέπεια την ανάκτηση της χαμέ-νης ανταγωνιστικότητας της οικονο-μίας.

3. Η άμεση αύξηση των επενδύ-σεων, και μάλιστα σε συγκεκριμένους κλάδους της οικονομίας με στρατηγι-κή σημασία που θα οδηγήσουν όχι μό-νο στην δημιουργία νέων θέσεων εργα-σίας και εισοδήματος αλλά επίσης θα συνδράμουν στην ανάπτυξη και ενδυ-νάμωση απαραίτητων δεξιοτήτων στον παραγωγικό ιστό της χώρας όπως εξω-

Η υλοποίηση του νέου µοντέλου ανάπτυξης της οικονοµίας θα επιτευχθεί µε συγκεκριµένες δράσεις όπως:

1. Η διατύπωση λεπτοµερούς εθνικού στρατηγικού προγράµµατος όπου θα καθορίζονται οι στρατηγικοί στόχοι ανάπτυξης της χώρας, συγκεκριµένες δράσεις για την επίτευξη των στόχων αυτών και οι απαιτούµενοι πόροι που θα υποστηρίξουν την υλοποίηση των δράσεων αυτών.

2. Η υλοποίηση διαρθρωτικών αλλαγών στην οικονοµία που θα φιλελευθεροποιήσουν την λειτουργία των αγορών, θα ενδυναµώσουν τους θεσµούς, και θα βελτιώσουν την λειτουργία του δηµόσιου τοµέα και των επιχειρήσεων µε συνέπεια την ανάκτηση της χαµένης ανταγωνιστικότητας της οικονοµίας.

3. Η άµεση αύξηση των επενδύσεων, και µάλιστα σε συγκεκριµένους κλάδους της οικονοµίας µε στρατηγική σηµασία που θα οδηγήσουν όχι µόνο στην δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας και εισοδήµατος αλλά επίσης θα συνδράµουν στην ανάπτυξη και ενδυνάµωση απαραίτητων δεξιοτήτων στον παραγωγικό ιστό της χώρας όπως εξωστρέφεια, καινοτοµία και επιχειρηµατικότητα.

Συνολικά λοιπόν το νέο µοντέλο ανάπτυξης της ελληνικής οικονοµίας παρουσιάζεται στο Σχήµα 1.

Οικονομική Ανάπτυξη

Ανταγωνιστι-‐κότητα της

Οικονομίας

Νέο Μοντέλο

Ανάπτυξης

Δομές:

• Δημόσιος Τομέας

• Θεσμοί • Αγορές

Αξίες:

• Αξιοκρατία • Διαφάνεια • Δικαιοσύνη

Δεξιότητες:

• Εξωστρέφεια • Καινοτομία • Επιχειρηματικότητα

Πόροι:

• Επενδύσεις

Παγκόσμια Αγορά

ςχήμα 1.



ισλανδία και Ελλάδα

Βίοι παράλληλοι και …αποκλίνοντες

›› του Αντώνη Τσαμούλη

Τι πραγματικά έγινε στην Ισλανδία

το ξέσπασμα της Ισλανδι-κής κρίσης το 2008, συγκέ-ντρωσε τα επίμονα βλέμ-ματα της διεθνούς κοινό-

τητας μιας και αποτελεσε ένα από τα πρώτα της διεθνούς ύφεσης. Ένα κρά-τος, που κατά πολλούς είχε φτάσει στο «τέλος της ιστορίας», με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, κοινωνική ευημε-ρία, σχεδόν μηδενική εγκληματικότη-τα, περίπου 95% χρήση εναλλακτικών πηγών ενέργειας και υψηλούς ρυθμούς απασχόλησησης ξαφνικά κατέρρευ-σε υπό το βάρος των εγχώριων τρα-πεζικών πρακτικών αλλά και από την αδυναμία των ρυθμιστικών αρχών να ασκήσουν επαρκή ελέγχο στα χρημα-τοπιστωτικά ιδρύματα. Η χώρα ουσια-στικά χρεοκόπησε αλλά η αντίδρασή της υπήρξε εντυπωσιακή. Προχωρώ-ντας άμεσα σε εθνικοποίηση ορισμέ-νων τραπεζών, υποτίμηση της Ισλαν-δικής κορώνας και επιβάλλοντας πε-ριορισμό στην κίνηση κεφαλαίων προκειμένου να αποτρέψει τη μαζική τους φυγή προς ξένες αγορές, κατάφε-ρε μέσα σε σύντομο χρονικό διάστη-μα να ανακάμψει. Το 2011 έκλεισε με ανάπτυξη 3,1% ρυθμός αξιοζήλευτος

για τις περισσότερες χώρες της ευρω-ζώνης. Η ανεργία σταδιακά υποχωρεί πλέον κάτω από το 7%, η δε δημοσι-ονομική σταθεροποίηση έχει σχεδόν επιτευχθεί και οι οίκοι αξιολόγησης συνεχώς αναβαθμίζουν τις προοπτικές της οικονομίας. Το ΔΝΤ, ολοκλήρωσε την αποστολή του στη χώρα, και ήδη απολαμβάνει νωρίτερα την αποπλη-ρωμή του δανείου που εξέδωσε.1Πα-ράλληλα και ανεξάρτητα από την θε-τική εξέλιξη των πραγμάτων, ο πρώην πρωθυπουργός Geir haarde παραπέμ-φθηκε σε δίκη με την κατηγορία της εγκληματικής αμέλειας, καθώς φέρε-ται να μην έλαβε τα απαραίτητα μέτρα ώστε να αποτραπεί η ξέφρενη πορεία του τραπεζικού συστήματος.

Στον ελληνικό δημόσιο διάλογο οι αναφορές και ο θαυμασμός προς το Ισλανδικό μοντέλο διαχείρισης της κρίσης απάδουν. Δεν είναι λίγοι εκεί-νοι που με ευκολία επικαλούνται ως παράδειγμα προς μίμηση το λαό της Ισλανδίας. Κατά τα λεγόμενά τους δε, οι Ισλανδοί φέρονται να αρνήθηκαν το χρέος προς τους ξένους πιστωτές λαμ-βάνοντας γενναία απόφαση μέσω δη-μοψηφίσματος. Μόνο που η πραγματι-κότητα δεν είναι ακριβώς αυτή…

Ο πρωθυπουργός Geir haarde

1 http://www.imf.org/external/np/sec/pr/2012/pr1284.htm

στρέφεια, καινοτομία και επιχειρημα-τικότητα.

Συνολικά λοιπόν το νέο μοντέλο ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας παρουσιάζεται στο Σχήμα 1.

Συμπερασματικά, το εφαρμοζό-μενο μείγμα οικονομικής πολιτικής την τριετία 2010-12 στην Ελλάδα κυ-ρίως διαχειρίζεται τα αποτελέσματα της λειτουργίας της οικονομίας (ελ-λείμματα και χρέος) χωρίς όμως να βελτιώνει την λειτουργία αυτή και συνεπώς να προσφέρει αναπτυξιακή προοπτική στην χώρα. Ένα νέο μο-ντέλο ανάπτυξης της οικονομίας εί-ναι απαραίτητο, που θα βασίζεται σε αξίες όπως η αξιοκρατία και η διαφά-νεια, δεξιότητες όπως η εξωστρέφεια, η καινοτομία και η επιχειρηματικότη-τα, και θα υλοποιηθεί στα πλαίσια λε-πτομερούς στρατηγικού σχεδιασμού με την εφαρμογή διαρθρωτικών αλ-λαγών στην οικονομία και τον δημό-σιο τομέα και την πραγματοποίηση επενδύσεων στην χώρα. Αυτό το νέο μοντέλο ανάπτυξης αποτελεί την μο-ναδική αναπτυξιακή διέξοδο της ελ-ληνικής οικονομίας και θα πρέπει να αποτελέσει την κυρίαρχη προτεραιό-τητα της χώρας για τα επόμενα χρό-νια.

Βιβλιογραφία-Πηγές1. hausmann, r. et al. (2012). “The At-

las of Economic Complexity: Mapping Paths to Prosperity,” harvard univer-sity.

2. “Greece 10 years Ahead: defining Greece’s New Growth Model and Strategy,” Mckinsey&Co., 2011.

3. IMd World Competitiveness year-book 2011, http://www.imd.org/re-search/publications/wcy/index.cfm

4. IMF Country report 05/236, 2005.5. Malliaropulos, d. (2010). “how Much

did Competitiveness of the Greek Economy decline since EMu Entry?”, EFG Eurobank Economy and Markets, 5, 4.

6. Saxton, J. (2003). “Argentina’s Eco-nomic Crisis: Causes and Cures,” Joint Economic Committee, uS Congress. * Πολιτικού Επιστήμονα



παραιτήθηκε τον Ιανουάριο του 2009 αφού προηγουμένως η κυβέρνησή του προχώρησε σε εθνικοποίηση και εκ-καθάριση των «υπευθύνων» τραπε-ζών, των οποίων το συσσωρευθέν χρέ-ος ανερχόταν στο ιλιγγιώδες ποσό των 50 δις ευρώ, περίπου 7 φορές υψηλότε-ρο από το ΑΕΠ της χώρας. Ωστόσο το πρόβλημα δε σταμάτησε εκεί. Η ανά-πτυξη του Ισλανδικού τραπεζικού συ-στήματος είχε οδηγήσει στη ραγδαία επέκταση του πέραν των συνόρων, κα-θιστώντας της άσκηση ελέγχου ακόμα δυσχερέστερη. Χαρακτηριστικό παρά-δειγμα υπήρξε η λειτουργία του δια-δικτυακού καταθετικού fund Icesave που συσσώρευε και μόχλευε καταθέ-σεις Ολλανδών και Βρετανών επεν-δυτών. Η πτώχευσης της τράπεζας Landsbanki κάτω από την οποία λει-τουργούσε το Icesave, άφησε εκκρεμή την τύχη 400.000 καταθετών, προκα-λώντας έτσι έντονες αντιδράσεις από τις κυβερνήσεις της Ολλανδίας και της Μεγ. Βρετανίας. Μετά από αλλεπάλ-ληλες διμερείς διαπραγματεύσεις για τους όρους αποζημίωσης των κατα-θετών, επήλθε η πολυπόθητη πρώτη συμφωνία η οποία και τέθηκε στη λα-ϊκή ετυμηγορία στις 6 Μαρτίου 2010. Το αποτέλεσμα ήταν συντριπτικά κα-τά (93%) των όρων αποπληρωμής που προέβλεπε η προτεινόμενη συμφωνία. Η απόρριψη οδήγησε σε νέο γύρο δι-απραγματεύσεων με την Ισλανδική κυβέρνηση να πετυχαίνει επωφελέ-στερους όρους για αποπληρωμή του δανείου2.Η νέα συμφωνία απορρί-φθηκε και πάλι σε δημοψήφισμα στις 9 Απριλίου 2011. Όσοι βέβαια παρακο-λουθούν το Ισλανδικό πολιτικό σύστη-μα, γνωρίζουν πως η αρνητική έκβα-ση του δημοψηφίσματος ήταν προϊόν έλλειψης νομικής βεβαιότητας ότι η

2 Το δάνειο θα εκδιδόταν από Μεγ. Βρετανία και Ολλανδία για να καλύψει το ύψος των εγ-γυημένων επενδύσεων. Προβλεπόταν απο-πληρωμή από το 2016 εως το 2046 με σταθε-ρό επιτόκιο 3%

Ισλανδία ήταν υποχρεωμένη να αποζη-μιώσει τους επενδυτές του Icesave, και όχι στείρα αντίδραση προς την εξου-σία όπως σκοπίμως θέλουν να παρου-σιάζουν ορισμένοι.

Η Ισλανδία ωστόσο μας επεφύλασ-σε ακόμα μία έκπληξη. Η διαδικασία εκκαθάρισης της Landsbanki στα τέ-λη του 2011 έδειξε ότι η ρευστοποίη-ση των περιουσιακών στοιχείων της τράπεζας αρκούσε για να καλύψει το σύνολο των απαιτήσεων προτεραιό-τητας, όπως αυτές είχαν αναγνωρι-σθεί από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισλανδίας. Έτσι το Δεκέμβριο του 2011, η Ισλανδική κυβέρνηση, σε αντίθεση προς το αποτέλεσμα του δημοψηφί-σματος προέβη στην αποπληρωμή πο-σού το οποίο καλύπτει το 1/3 περίπου των αναγνωρισμένων απαιτήσεων.

Η ένταξη στην Ε.Ε: το αντίδοτο στην κρίση

η ταραχώδης εμπειρία της κρί-σης, θεωρείται σήμερα ένας από τους πρωταρχικούς λό-

γους για τον οποίο η Ισλανδική κυ-βέρνηση συνεργασίας υπέβαλλε αίτη-ση ένταξης στην Ε.Ε, τον Ιούλιο του 2009. Κατά πολλούς η πλήρης συμμε-τοχή στην ενιαία αγορά θα είναι πολ-λαπλά επωφελής για τη μικρή Ισλαν-δική οικονομία. Επίσης η προοπτική υιοθέτησης ενός σκληρού κοινού νο-μίσματος είναι συμβατή με την απώ-τερη προσδοκία πολλών στην Ισλαν-δία ότι αυτό θα είναι το αντίδοτο στην έντονη νομισματική αστάθεια που βα-σανίζει την Ισλανδία. Και όχι άδικα. Η ισλανδική κορώνα που υπέφερε περί-που 45% υποτίμηση τα τελευταία χρό-νια και ο υψηλός πληθωρισμός (περί-που 7%) παραμένουν τα αγκάθια της Ισλανδικής οικονομίας. Ωστόσο οι Ισλανδοί θα πρέπει απωλέσουν και σημαντικά προνόμια προκειμένου να απολαύσουν την πολυπόθητη σταθε-ρότητα τιμών που αναζητούν. Στην

πρόσφατη έκθεση προόδου της Ευρω-παϊκής Επιτροπής κατέστη σαφές ότι η Ισλανδία είναι μια χώρα με υψηλό βαθμό ενσωμάτωσης στην κοινή αγο-ρά λόγω κυρίως της συμμετοχής στην στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (EEA Agreement). Παρά ταύτα σε μια σειρά τομέων όπως η αλιεία, το περι-βάλλον, η γεωργία και οι χρηματοοι-κονομικές υπηρεσίες, οι προσπάθειες πρέπει να ενταθούν. Και αυτό σημαί-νει την εγκατάλειψη προστατευτικών ή προτιμησιακών πολιτικών που μέ-χρι σήμερα προσέδιδαν ανταγωνιστι-κή ώθηση στην Ισλανδική οικονομία, ή έχουν έντονο ιστορικό-κοινωνικό συμβολισμό. Η διαδικασία της έντα-ξης βρίσκεται πλέον σε προχωρημένο στάδιο, με το 1/3 των κεφαλαίων δια-πραγμάτευσης να έχει ανοίξει και το μεγαλύτερο μέρος αυτών να έχει ήδη κλείσει.

Γιατί η Ισλανδία και όχι η Ελλάδα;

ςτην Ελλάδα έντονη μνεία γί-νεται ιδίως στις αμεσοδημο-κρατικές μεθόδους και την

παραπομπή πολιτικών υπευθύνων στη δικαιοσύνη. Επικρατεί ένας ευ-ρύς θαυμασμός, κυρίως από το λεγό-μενο «αντι-μνημονιακό» μπλοκ, προς το δημοκρατικό μοντέλο της Ισλανδί-ας και τον ισχυρό ρόλο του λαού στη λήψη αποφάσεων. Η Ισλανδία είναι όντως ένα υπόδειγμα κοινοβουλευτι-κής δημοκρατίας. Τα πρόσφατα δη-μοψηφίσματα αναμφίβολα ενίσχυσαν τη διαπραγματευτική θέση της χώρας στη διμερή διαπραγμάτευση του χρέ-ους και ενδεχομένως παρέσχεσαν τη νομιμοποιητική βάση για να επιδιώξει η χώρα καλύτερους όρους αποπληρω-μής. Αλλά ακόμα και για την Ισλανδία ήταν μία πρωτόγνωρη διαδικασία τα τελεταία 70 χρόνια. Όχι βέβαια λόγω ανασφάλειας του πολιτικού συστήμα-τος να προσφύγει στη λαική βούλη-



ση, αλλά περισσότερο διότι τα δημο-ψηφίσματα ήταν μάλλον αχρείαστα σε μια χώρα όπου η κοινωνία των πολι-τών έχει ουσιαστικά εμπλοκή σε όλα τα στάδια διαμόρφωσης της δημόσι-ας πολιτικής. Η ύπαρξη ισχυρού κοι-νωνικού κεφαλαίου στην Ισλανδία έχει διαμορφώσει εδώ και δεκαετίες ένα πλαίσιο δημοσίου διαλόγου το οποίο εδράζεται σε αντικειμενικά δεδομένα και τείνει να προάγει λύσεις που αντι-προσωπεύουν το σύνολο της κοινωνι-κής βούλησης, αναζητώντας πάντο-τε τη μέγιστη κοινωνική συμφωνία. h έννοια του δημοσίου συμφέροντος στην Ισλανδία δεν αποτελεί μονοπώ-λιο κρατικών και κομματικών δομών ή ορισμένων μονάχα κοινωνικών συμ-φερόντων. Αντίθετα χαρακτηρίζεται από την έντονη παρουσία της κοινω-νίας των πολιτών, που σε όλα τα στά-δια της πολιτικής διαδικασίας συμμε-τέχει ισότιμα, συνεισφέρει προτάσεις και ασκεί γόνιμο έλεγχο στην πολιτι-κή εξουσία.

Αντίθετα στην Ελλάδα, όπου ο δημόσιος διάλογος εδώ και χρόνια διεξάγεται με όρους

κομματικού προσδιορισμού, κινείται στο επίπεδο του συναισθηματικού πα-ραληρήματος, των γενικών αφορισμών και της πρόταξης των ιστορικών εθνι-κών (αυτό)δικαίων, η επίτευξη ευρύτερων συμφωνιών είναι κάτι αδύνατο. Οι δε συνεπαγόμενες αποφάσεις αντανακλούν τον κα-τακερματισμό των συμφερόντων και ακριβώς τη μάχη για τη μη-επίτευξη ευρύτερης κοινωνικής συναίνεσης. Το μόνο που επι-τυγχάνεται βεβαίως είναι η αδυ-ναμία προσδιορισμού του δημο-σίου συμφέροντος και συγκρό-τησης εθνικής πολιτικής ακόμα και για τα αυτονόητα ζητήματα. Οι οπαδοί του Ισλανδικού μο-ντέλου, προτού να προβούν σε

γραμμικές αναλογίες, καλό θα ήταν να εξετάσουν σε βάθος τους μηχανι-σμούς που επέτρεψαν στην Ισλανδία να αντιδράσει και να ανακάμψει, όχι απλά εξυπηρετώντας το εξωτερικό της χρέος αλλά και αποκαθιστώντας την οικονομία σε θετικούς ρυθμούς μόλις μέσα σε 2 χρόνια από το ξέσπασμα της κρίσης. Θα ήταν επιπλέον επωφελές να κατανοήσουν ότι η ανάκαμψη της χώρας δεν οφείλεται στα δημοψηφί-σματα αλλά στη συνοχή της κοινωνί-

ας των πολιτών και την προσαρ-

μοστικότητα του πολιτικού συστήμα-τος στις διεθνείς συνθήκες. Οι εν Ελ-λάδι λάτρεις των αμεσοδημοκρατικών λύσεων, πρέπει επίσης να καταλάβουν ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί δεν είναι κάτι που μεταφέρεται με μηχανιστικό τρόπο από τη μία χώρα στην άλλη. Η ευδοκίμηση τους συσχετίζεται με την ιδιαίτερη ιστορική εξέλιξη των θεσμών σε κάθε κράτος και είναι άρρηκτα συν-δεδεμένη με το εύρος και τη συμμετο-χή της κοινωνίας των πολιτών στη δι-αδικασία λήψης αποφάσεων.

η Ισλανδία αποτελεί ένα μο-ναδικό φαινόμενο που με τη χρήση «ανορθόδοξων» οι-

κονομικών πολιτικών κατάφερε να ανακάμψει και να πείσει τις «ορθό-δοξες» δυνάμεις των διεθνών αγορών ότι υπάρχει και άλλος δρόμος. Μέχρι η Ελλάδα να αποκτήσει ζωντανή κοι-νωνία των πολιτών και κοινωνικό κε-φάλαιο ικανό να αρθρώσει συνεκτικά την εθνική στρατηγική, το Ισλανδικό μοντέλο διαχείρισης της κρίσης θα πα-ραμείνει ένα ελκυστικό αλλά καθόλα θεωρητικό κατασκεύασμα.

H έννοια του δημοσίου συμφέροντος

στην ισλανδία χαρακτηρίζεται από

την έντονη παρουσία της κοινωνίας των πολιτών, που σε όλα τα στάδια της πολιτικής διαδικασίας συμμετέχει ισότιμα, συνεισφέρει προτάσεις και ασκεί γόνιμο έλεγχο στην πολιτική εξουσία.



Greece is Not Lehman 2.0.

Investors simply do not understand the significance of Greece. Comparisons are being made to Lehman, but these

comparisons are moot for the following reason: Greece is a country not a private institution.

This is not a subtle difference. true, Lehman’s derivatives were spread throughout the global financial system just as Greek sovereign debt is. howev-er, investors are missing the true scope of the fall-out a Greek default would create.

First, let’s think about Lehman. When Lehman went under, half of the other institutions that were in trouble had already been merged with larger entities (bear Stearns, Merrill Lynch) or had been na-tionalized (Fannie and Fred-die). Those that were still stand-ing after Lehman went under, changed to bank holding com-panies (Morgan Stanley, Gold-man Sachs) in order to receive special access to Fed lending or were nationalized (AIG).

None of these options ex-ist regarding the sovereign cri-sis in Europe today. If Greece defaults, Portugal can’t merge with Spain. And Italy can’t be nationalized by Germa-ny or suddenly change itself to a new type of country that gets special treat-ment from the ECb (it’s already get-ting special treatment from the ECb by the way).

This cuts to the core issues for sov-ereign defaults in the Eu. here are the facts regarding those Eu countries on

the verge of collapse:1) you cannot solve a debt problem

with more debt2) Austerity measures slow eco-

nomic growth which in turn makes it harder to meet debt payments

This is simple basic common sense.

but these are the policies being pro-moted by Eu leaders: we’ll give you more money if you implement more austerity measures to get your financ-es in order.

The fact of the matter is that there is simply no way on earth that Greece can get its finances in order (short of a massive default). Greece has terrible age demographics, a lack of economic growth, and cultural issues (e.g. pay-ing taxes is for suckers) that make it impossible for the country to solve its financial problems.

In plain terms, Greece racked up too big of a tab and simply doesn’t have the means of paying it. End of story. The world needs to realize this. be-cause Greecewill default and it will de-fault in a big way,

The impact of this will be tremen-dous. For one thing, pretty much eve-ryone is lying about their exposure to Greece. Consider Germany for in-stance. According to the bank of In-ternational Settlements German bank exposure to Greece is only $3.9 billion (though they state this is only on an immediate borrower basis).

This is a bit odd as according to The Guardian German banks have nearly

8 billion Euros’ worth of ex-posure to Greek debt. And they only include 11 German banks in their analysis. howev-er, of those 11 banks, thrEE of them have Greek exposure equal to more than 10% of their total outstanding equity.

but even these numbers are far below the mark. by my own analysis, which I recently shared with subscribers of Pri-vate Wealth Advisory one of the

“strongest” banks in Germany alone, by its own admission, has twice the exposure to Greece that the Guard-ian claims. And this is one of the strongest banks in Germany.

So, when Greece defaults, the fall-out will be much, much larger than people expect simply by virtue of the fact that everyone is lying about their exposure to Greece.

Secondly, when Greece defaults, the other PIIGS (Italy, Ireland, Spain, and Portugal) will have

As I’ll Show You,

It’s Far Far Worse!

http://gainspainscapital.com/?p=1363February 16, 2012 By gpc1981



to ask themselves. “do we opt for austerity measures and more debt which obviously didn’t work for Greece and will only stifle our economies more? Or do we also default?”

That’s a very tough question to answer. but I’d wager more than one of them will opt for default. And if you think European bank exposure to Greece is understated, you don’t even want to know how bad exposure to Italy and Spain is (to give you an idea, the German bank I referred to earlier, again by its own admission, has total PIIGS exposure equal to 60% of its equity).

Folks, the European banking system is literally on the edge of the abyss. this won’t be Lehman 2.0. This is

going to be something far, far worse. Some of these countries are already sporting unemployment of 20%. What happens when their largest banks go under?

Also, remember that the Eu is:1) The single largest economy in

the world ($16.28 trillion)2) China’s largest trade partner3) Accounts for 21% of uS exports4) Accounts for $121 billion

worth of exports for South AmericaThe global impact of an Eu bank-

ing Crisis will be tremendous. And it’s clear the Eu is already heading in-to a recession without a banking cri-sis hitting. What do you think will be the impact when Europe as a whole experiences its own “2008” only on a sovereign level?

The answer is: we are literally on the eve of a Crisis that will make 2008 look like a picnic.

On that note, if you have not al-ready taken steps to prepare for the next round of the Crisis now is the time to do so while the system is still holding together.

Το μάθημα για την ΕΕ από το φιάσκο

της ιρλανδικής λιτότηταςΑφού η δημοσιονομική αυστηρότητα δεν πετυχαίνει

εκεί δεν θα πετύχει και πουθενά αλλού στην ευρωζώνη

›› Stephen Kinsella*

ςτις 2 Νοεμβρίου, ο Michael Noonan, υπουργός Οικονο-μικών της Ιρλανδίας, μίλη-σε ενώπιον του ιρλανδικού

κοινοβουλίου για να εξηγήσει γιατί η κυβέρνηση αποφάσισε να επιστρέψει ένα δισεκατομμύριο δολάρια - κεφά-λαια που δεν περίσσευαν στην Ιρλαν-δία – σε μη εξασφαλισμένους ομολογι-ούχους. Δεν ήταν ότι ήθελε να ξεπλη-ρώσει τα χρέη που προέκυψαν από την κλειστή πλέον ιρλανδική Anglo Irish bank, όπως υποστήριξε ο Noonan, αλλά δεν είχε άλλη επιλογή. Ο προκά-τοχός του είχε κάνει μια συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και ο νυν υπουργός ήταν υποχρεωμένος να την τιμήσει.

Ακριβώς ένα χρόνο νωρίτερα, ένας βουλευτής της αντιπολίτευσης είχε προειδοποιήσει ακριβώς για μια τέτοια «αδικαιολόγητη» και «αισχρή» κίνη-ση. «Τι νομική ή ηθική ανάγκη υπάρχει στην Ιρλανδία για να τιμήσει στο ακέ-ραιο το χρέος που προκύπτει από τις ιρλανδικές τράπεζες», ρώτησε, «όταν δεν υπήρχε κρατική συμμετοχή στις συμφωνίες αυτές; Αυτά τα δάνεια συ-νήφθησαν ελεύθερα από πρόθυμους δανειστές και δανειζόμενους… Το επι-

τόκιο που εφαρμόστηκε αντιπροσώ-πευε τον κίνδυνο εκείνη τη χρονική στιγμή και δεν υπήρξε ποτέ κρατική ευθύνη».

Αυτός ο άνθρωπος ήταν ο ίδιος ο Michael Noonan. Παρά την ανάλη-ψη της εξουσίας από το κόμμα του με μια πολιτική πλατφόρμα αλλαγών, με-ταρρυθμίσεων και νέων θέσεων εργα-σίας, από τα τέλη του 2011 άρχισε την αποπληρωμή των ομολογιούχων κλει-στών-πλέον- τραπεζών, βάζοντας στο ράφι τη μεταρρύθμιση των θεσμών της Ιρλανδίας και κάνοντας σχεδόν τίποτα για τον έλεγχο της ανεργίας. Εκείνη η ημέρα του Νοεμβρίου στο κοινοβούλιο της Ιρλανδίας ήταν χαρακτηριστική. Ο Noonan άπλωσε τα χέρια του σαν να έλεγε, «τί μπορώ να κάνω;».

Τί, πράγματι; Η Ιρλανδία λύγισε. Η αξία της παραγωγής της χώρας εί-ναι σχεδόν στάσιμη (στα περίπου 160 δισ. ευρώ) και το ΔΝΤ υπολογίζει ότι θα παραμείνει έτσι για τα επόμενα χρόνια. Εν τω μεταξύ, η ανεργία είναι στο 14,5% και περίπου το ήμισυ των ανέργων εί-ναι άνεργοι για ένα χρόνο ή και περισ-σότερο. Τα νοικοκυριά στην Ιρλανδία είναι από τα πιο χρεωμένα στον κόσμο. Αρκετοί δείκτες, όπως εκείνος της ΕΕ για το εισόδημα και τις συνθήκες δια-βίωσης, δείχνουν ότι οι φτωχότεροι στη χώρα πλήττονται και περισσότερο. Κα-

* Λέκτορας στα Οικονομικά στο Πανε-πιστήμιο του Limerick.



τά συνέπεια, οι αυτοκτονίες, η κατα-νάλωση αλκοόλ και τα βίαια εγκλήμα-τα έχουν όλα αυξηθεί από τότε που η «φούσκα» στην αγορά ακινήτων και τις κατασκευές πρωτοέσκασε το 2007. Αν και έχουν υπάρξει διαμαρτυρίες και σι-ωπηλή οργή μέσα στα σπίτια, ωστόσο, δεν εκδηλώθηκαν ταραχές σε κλίμακα ανάλογη με της Ελλάδας. Συνολικά, οι Ιρλανδοί σηκώνουν το σημαντικό βά-ρος της κρίσης αρκετά καλά.

Η ανθεκτικότητά τους είναι ιδιαί-τερα εντυπωσιακή δεδομένου ότι η ιρ-λανδική οικονομία είναι πολύ χειρότερη από αυτή της ευρωζώνης στο σύνολό της. Η ιδιωτική κατανάλωση στην ευ-ρωζώνη αναμένεται να αυξηθεί κα-τά 1,4% φέτος, αλλά στην Ιρλανδία θα αυξηθεί μόνο κατά 0,6%. Οι κυβερνή-σεις της ευρωζώνης θα προχωρήσουν σε αύξηση των δημοσίων δαπανών κα-τά 0,1%, αλλά η Ιρλανδία θα τις μειώσει κατά 3,1%. Από το 2007, οι επενδύσεις, όπως μετρώνται με τον ακαθάριστο σχηματισμό κεφαλαίου στην Ιρλανδία, έχουν μειωθεί κατά 74%, αλλά στη ζώνη του ευρώ έχουν μειωθεί μόνο κατά 11%.

Το έθνος είναι επίσης χρεωμένο. Το τρέχον δημοσιονομικό έλλειμμα ανέρ-χεται σε 16 δισ. ευρώ. Για να το καλύψει, το 2010 η Ιρλανδία δανείστηκε 67,5 δισ. ευρώ από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το ΔΝΤ και άλλους, με αντάλλαγμα την υποχρέωση να εφαρμόσει μέτρα αυστη-ρής λιτότητας. Η πρόσφατη συμφωνία της ΕΕ για την ενίσχυση της δημοσιο-νομικής της συγκρότησης πιθανότατα θα παρατείνει την περίοδο της λιτότη-τας στην Ιρλανδία. Ο Noonan δεν έχει τη δύναμη να ακολουθήσει μια άλλη οδό, όπως αδύναμος θα είναι και κάθε υπουργός οικονομικών που θα τον δια-δεχθεί. Μέσα σε τρία χρόνια, η Ιρλαν-δία δεσμεύεται να επιστρέψει σε συνθή-κες δημοσιονομικής βιωσιμότητας, να αναμορφώσει τον τραπεζικό τομέα της με δύο υψηλότατης κεφαλαιοποίησης τράπεζες - «πυλώνες» (με την εντολή να απομοχλεύσουν την αγορά) και να

απελευθερώσει προστατευόμενους το-μείς, όπως τα νομικά και ιατρικά επαγ-γέλματα.

Λόγω αυτών των μέτρων, το άμεσο μέλλον προοιωνίζεται ένα αργόσυρ-το τρόχισμα της οικονομίας. Το Τμήμα Οικονομικών Σχεδιασμών της Ιρλαν-δίας προβλέπει ότι τα δημόσια έσοδα θα παραμείνουν σταθερά - 39,9 δισε-κατομμύρια ευρώ το 2012, σε σύγκρι-ση με 39,2 δισεκατομμύρια ευρώ το 2011. Οι τρέχουσες εισπράξεις αναμέ-νεται να αυξηθούν το 2012 κατά 1,7% αλλά το ποσοστό αυτό βρίσκεται κοντά στο αναμενόμενο ποσοστό του πλη-θωρισμού. Με άλλα λόγια, οι επίσημες προβλέψεις δεν δείχνουν καμιά πραγ-ματική αύξηση εσόδων. Η εγχώρια οι-κονομία θα συνεχίσει να ξεφουσκώσει, με την ελπίδα ότι τελικά κάποτε θα αρ-χίσει να αναπτύσσεται και πάλι.

Αυτή η πολιτική του τύπου «περιέ-κοψε και φορολόγησε» ή αλλιώς πολι-τική της επεκτατικής δημοσιονομικής συστολής, μοιάζει εντυπωσιακά με εκεί-νη που θεωρείται ότι προκάλεσε την οι-κονομική ανάκαμψη της Ιρλανδίας στη δεκαετία του 1980. Η ιδέα είναι απλή: τακτοποίησε τα δημοσιονομικά του οί-κου σου με την εξισορρόπηση των λο-γιστικών βιβλίων και το άνοιγμα των αγορών εργασίας. Η εμπιστοσύνη του ιδιωτικού τομέα θα αυξηθεί. Οι επενδύ-σεις θα έρθουν, οδηγώντας στην αύξη-ση των φορολογικών εσόδων, τη μείω-ση της ανεργίας και κάνοντάς τα όλα εντάξει και πάλι.

Αλλά αυτή η ευτυχισμένη ιστορία αγνοεί κάποια σημαντικά ιστορικά ζη-τήματα – δηλαδή, δύο υποτιμήσεις του νομίσματος της Ιρλανδίας στη δεκαε-τία του 1980 και του 1990, τη δημιουρ-γία της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς, την άμεση διαθεσιμότητα των πόρων από την ΕΕ για να βοηθήσει στην κατα-σκευή δρόμων και Πανεπιστημίων, κα-θώς και ένα δημογραφικό πλεονέκτημα που συνίσταται στην ύπαρξη νέων, κα-λά μορφωμένων ανθρώπων πρόθυμων

να εργαστούν για πολύ μικρή αμοιβή. Επιπλέον, η φιλική προς τις επιχειρή-σεις φορολογική πολιτική της Ιρλανδί-ας και η προσέγγιση των άμεσων ξένων επενδύσεων μέσω ενός προγράμματος επιδοτήσεων βοήθησαν επίσης να ανα-ζωογονηθεί η οικονομία της χώρας. Σε λίγα μόλις χρόνια, η Ιρλανδία κατάφε-ρε να φτάσει τις άλλες ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες.

Άλλο ένα τέτοιο ιρλανδικό θαύμα δε φαίνεται στον ορίζοντα. Πρώτον, η δύναμη της Ιρλανδίας ως πόλος άμε-σων ξένων επενδύσεων θα διαβρω-θεί από την αυστηρότερη δημοσιονο-μική πειθαρχία που επιβάλλεται από τον πυρήνα της ευρωζώνης. Αν και οι προσπάθειες για την εδραίωση εταιρι-κής φορολογικής βάσης στην ευρωζώνη βρίσκονται σε αδιέξοδο αυτή τη στιγμή, νέες προσπάθειες στον τομέα αυτό θα σήμαιναν την απώλεια της βάσης της ιρλανδικής στρατηγικής για τη βιομη-χανική της ανάπτυξη από το 1950. Η Υπηρεσία Εγχώριου Εισοδήματος των ΗΠΑ μπορεί να συμβάλλει σε αυτό, εάν αποφασίσει να κλείσει τα προσοδοφό-ρα φορολογικά κενά για τις αμερικα-νικές πολυεθνικές, σε μια προσπάθεια να εξισορροπήσει τον επισφαλή προϋ-πολογισμό των Ηνωμένων Πολιτειών.

Δεύτερον, η έκταση του χρέους των ιρλανδικών νοικοκυριών αλλά και των επιχειρήσεων, σημαίνει ότι η χώ-ρα θα πρέπει να ζήσει μια μακρά πε-ρίοδο «ελαχιστοποίησης χρέους», σύμ-φωνα με τη φράση του οικονομολόγου richard koo. Αυτό θα έχει ως αποτέ-λεσμα να πιέσει την ανάπτυξη προς τα κάτω, καθώς τα χρήματα θα πηγαίνουν για την αποπληρωμή των χρεών και όχι στην κατανάλωση και τις επενδύσεις. Ήδη, τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι ο ιδιωτικός τομέας απομοχλεύεται, έτσι ώστε οποιαδήποτε προσπάθεια δημο-σιονομικής εξυγίανσης θα οδηγήσει σε αύξηση, και όχι μείωση, του δημοσιονο-μικού ελλείμματος.



Greece is ourvanguard

Economies look for differences, and they converge. by now we are so interconnected commercially that for us the fall of a minor economy threatens such a huge emotional and economic-financial shock that we will do anything to avoid it, so long as there is at least one straw to clutch at.

because of the two world wars that pushed Europe in-to a union – we’re not threatened by external attack, nor by famine, nor by “lack of living space” – we have begun to feel that we have lost the moral, political, economic, military and philosophical right to lead the world, and therefore to be a superpower.

Europe emerged from the dust and confusion of post-war reconstruction thanks to the substantial aid of the Marshall Plan. It was an American plan, to help the continent where the Second World War had broken out and from where it had spread across the whole world – and the aid came not as loans, but as gifts. Europe did get back on its feet and built something totally unprecedented out of its history: a free un-ion of nations, which don’t go to war with each other, but ne-gotiate and trade.

Increase in solidarity

Another precept, however, is more important: to ruin (or fail to help) economically stricken nations or re-gions is unwise. Once we thought that we could prof-

it only at the expense of someone else. but today the oppo-site is true. We can profit best working together, not against each other.

This is the beauty of economics: seeking out differences, and converging. We are so interconnected commercially to-day that the collapse of a small economy deals us such a huge emotional and economic-financial blow that we will do any-thing to avoid it, so long as there is at least a straw to clutch at.

And by the way, if the Greek (or hungarian or Irish) bank-ruptcy had happened sixty years or more ago, our strong-minded politicians and our bar-stool strategists would prob-ably have tried to work out one thing only: how to occupy the weakened country militarily as elegantly as possible. to-day we set out to help these nations with nearly all of our (re-maining) strength. One may object that we are helping them to help themselves. yes, perhaps, but that is a great thing.

Whether this increase in solidarity and checks on the waging of wars may be down to lessons from history, to an in-

crease in the European spirit or to the Eu institutions (which actually preclude the use of weapons of trade wars, such as devaluation, tariffs, protectionism), I will leave to the judge-ment of the reader. One thing only is certain: never has there been such a long period of peace in Europe. So if the project of an integrated Europe has been quite successful at its main goal, then we should be grateful for it, though it sometimes comes at a cost.

Common rules for the unindebted states

Greeks, just like in antiquity, are ahead of us. They went bankrupt about a decade earlier than Italy and Spain, and before us too – and even Germany. because if

we all continue on an unchanged course, as we have for a generation now, we’ll end up bankrupt ourselves. Markets, which appear to be too weak and too far behind the custodians who are watching over the size of the government debt, are simply unable to influence states in time to exercise prudence in their borrowing. A democratic nation, and its politicians, must also stand watch on their own.

As has been demonstrated clearly enough, we’re not ca-pable of that, and that’s why we need common rules for the unindebted states, and particularly rules on paying debt back in the good years. This was and is the whole point of the fis-cal compact that we recently turned down. The Czech re-public will have to come up with their own fiscal rule pret-ty quickly, because otherwise we’ll start to stand out. Just to make things amusing, I’ll bet that our rule will prove to be rather similar to the one we just rejected. And we, unlike the rest of the Eu, have major enforcement issues, because there is no Eu whip hand over us.

We’re actually fortunate that countries in Europe threatened with bankruptcy were themselves small economies. Perhaps this warning to us

(thanks to which, it’s quite possible, our current government won the last election) will be enough. how many other and bigger bankruptcies will we still need before we get it right?

τ Ι τ Ρ Ε Χ Ε Ι ς τ η Ν Ε υ Ρ Ω Π η42


σε τι διαφέρει η κρίσητης Πορτογαλίαςαπό της Ελλάδας;

η Πορτογαλία ποτέ δεν βρισκόταν στην πρώτη γραμμή της επικαιρότη-τας. Οι Πορτογάλοι μά-

λιστα πάντοτε εξοργίζονταν όταν η χώρα τους αποκλειόταν από τον ευ-ρωπαϊκό χάρτη με τις μετεωρολογικές προβλέψεις.

Δυστυχώς, το ότι βρίσκονται τώρα στο προσκήνιο οφείλεται σε δυσάρε-στους λόγους. Το επιτόκιο για τα ομό-λογα δεκαετούς διάρκειας που εξέδω-σε το υπουργείο Οικονομικών έφτασε στις αρχές του χρόνου το 17%. Όσο πε-ρισσότερη συζήτηση γίνεται για ενδε-χόμενη χρεοκοπία της Ελλάδας, τόσο πιο επιθετικοί γίνονται οι πιστωτές με την Πορτογαλία. Και κανείς δεν μπο-ρεί να τους πείσει ότι οι διαφορές ανά-μεσα στις δύο χώρες είναι μεγάλες.

Οι διαφορές όμως είναι πράγματι σοβαρές, γράφει στο τελευταίο του τεύ-χος ο Economist. Στις 11 Φεβρουαρί-ου, μια ημέρα πριν από τις εκτεταμένες ταραχές και τους εμπρησμούς κτιρίων στην Αθήνα, το μεγαλύτερο συνδικά-το της Πορτογαλίας οργάνωσε μια με-γάλη διαδήλωση εναντίον των περικο-πών. Οι διαδηλωτές πραγματοποίησαν πορεία στο κέντρο της Λισαβόνας, περ-νώντας μπροστά από την Avenida da Liberdade, με τα καταστήματα Gucci και Prada. Δεν έσπασε ούτε ένα τζάμι.

Την ίδια ώρα, η κυβέρνηση ολοκλήρω-νε τη μεταρρύθμιση της αγοράς εργα-σίας που είχε ζητήσει η Τρόικα.

Οι μεταρρυθμίσεις στην Πορτογα-λία υποστηρίζονται από τα δύο μεγά-λα κόμματα, που ψηφίζονται από τα 2/3 του πληθυσμού. Οι υπόλοιπες ψή-φοι πηγαίνουν σε ένα μίγμα εκκεντρι-κών μοναρχικών, κομμουνιστών και οικολόγων. Αλλά κι εκείνοι δεν σχεδιά-ζουν ακριβώς την επανάσταση. «Πρέ-πει να αποπληρώσουμε το χρέος μας, αλλά το χρονοδιάγραμμα και το επι-τόκιο δεν είναι ρεαλιστικά», τονίζει ο Ζόρζε Πίρες, μέλος του Πορτογαλικού Κομμουνιστικού Κόμματος.

Η συνοχή αυτή μπορεί πάντως σύ-ντομα να δοκιμαστεί. Το ΑΕΠ ανα-μένεται να μειωθεί κατά 3%, ίσως κι ακόμη περισσότερο, το 2012. Κι αυ-τό έρχεται ύστερα από μια οριζόντια περικοπή 20% στον δημόσιο τομέα. Η ανεργία, που έφτασε πέρυσι το 14%, μπορεί να ανεβεί κι άλλο. Θεωρητικά, η οικονομία στη συνέχεια θα ανακάμ-ψει και η χώρα θα επιστρέψει στις αγο-ρές το φθινόπωρο του 2013.

Λίγοι είναι όμως οι αναλυτές που πιστεύουν κάτι τέτοιο, καθώς η κυριό-τερη εξαγωγική αγορά της Πορτογα-λίας, η Ισπανία, αντιμετωπίζει κι αυτή προβλήματα. Η Citigroup εκτιμά ότι η ύφεση θα συνεχιστεί για τρία ακόμη χρόνια. Η Πορτογαλία θα χρειαστεί πι-θανότατα και δεύτερη βοήθεια.

Όπως και στην Ιταλία, η κρίση του χρέους έπληξε την Πορτογαλία ύστε-

ρα από μια τρομερή δεκαετία. Την πε-ρίοδο 2000-2010 η αύξηση του κατά κεφαλή ΑΕΠ δεν ξεπέρασε το 0,2%. Κι αυτό, επειδή οι Κινέζοι και οι Ανατολι-κοευρωπαίοι είχαν αρχίσει να ανταγω-νίζονται τις δύο μεγαλύτερες εξαγωγι-κές βιομηχανίες της Πορτογαλίας: τα υφαντουργικά προϊόντα και τα παπού-τσια. Και οι δύο τομείς έχουν αρχίσει να ανακάμπτουν.

Παράλληλα όμως, αυξήθηκε το εν-διαφέρον για τομείς όπως η δικηγορία, η υγεία ή το δημόσιο. «Όσοι σπούδα-σαν σκηνοθεσία κατέληξαν δημόσιοι υπάλληλοι», λέει ο Πέδρο Σάντα Κλά-ρα από το πανεπιστήμιο Nora της Λι-σαβόνας.

Το βιοτικό επίπεδο διατηρήθηκε στα ίδια επίπεδα χάρις σε χρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κι όταν ξέσπα-σε η κρίση, πολλοί ήταν εκείνοι που εξεπλάγησαν. Όταν η χώρα εντάχθη-κε στην ευρωζώνη, ο διοικητής της Κε-ντρικής Τράπεζας είχε προβλέψει ότι η βοήθεια από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ήταν κάτι που ανήκε στο πα-ρελθόν. Όμως τον Μάιο του 2011, το ΔΝΤ επέστρεψε.

Η κυβέρνηση πρέπει τώρα να προ-χωρήσει επειγόντως σε μεταρρυθμί-σεις. «Πριν από δέκα ή είκοσι χρό-νια, υπήρχε σ’ αυτή τη χώρα μέλλον για τους νέους ακόμη και χωρίς μεταρ-ρυθμίσεις», λέει ο υπουργός Ναυτιλί-ας Μανουέλ Πίντο ντε Απρέου. «Τώ-ρα αυτό πλέον δεν ισχύει». Το 10% των πτυχιούχων Πανεπιστημίου είναι άνεργοι.

«Προχωρούμε πλέον σε μια κοινω-νία της αβεβαιότητας», λέει ο κοινωνι-ολόγος Αντόνιο Μπαρέτο. Αντίθετα με τους Έλληνες, οι Πορτογάλοι δεν κα-τηγορούν τους ξένους για τα προβλή-ματά τους. Πιστεύουν ότι εκείνοι πρέ-πει να τα λύσουν. Όπως λένε, αντίθετα με τους Ισπανούς, στη δική τους χώρα τους ταύρους τους αντιμετωπίζουν και τους εξουδετερώνουν άοπλοι άνθρω-ποι, κλείνει το άρθρο του Economist.

Ηλεκτρονική πηγή: http://marketbeast.gr/oikonomia/4040-Σε-τι-διαφέρει-η-κρίση-της-Πορτογαλίας-από-της-Ελλάδας.html

τ Ι τ Ρ Ε Χ Ε Ι ς τ η Ν Ε υ Ρ Ω Π η 43


Ευκολότερες οι διασυνοριακές κληρονομιές

ςύμφωνα με τους νέους κα-νόνες που υπερψήφισε το ΕΚ, μια Ιταλίδα που πα-ντρεύεται έναν Γερμανό και

εγκαθίσταται στο Βέλγιο θα έχει τη δυ-νατότητα να επιλέξει αν θέλει να κλη-ρονομηθεί βάσει ιταλικού ή βελγικού δικαίου.

■ Οι ευρωβουλευτές ενέκριναν τη νομοθεσία με 589 ψήφους υπέρ, 21 κατά και 79 αποχές.

■ ή νέα νομοθεσία αναμένεται να προλάβει τυχόν νομικές διαμάχες επί των κληρονομιών.

■ Παρέχεται δυνατότητα επιλογής του εφαρμοστέου δικαίου βάσει

του τόπου καταγωγής ή του τόπου συνήθους διαμονής.Ο νέος ευρωπαϊκός κανονισμός

στοχεύει στην ευκολότερη διευθέτη-ση των διασυνοριακών κληρονομιών καθώς και στην αποφυγή διαφωνιών σε περιπτώσεις που κάποιος αποβιώ-σει αφήνοντας διαθήκη που διέπεται από νομικά συστήματα διαφορετικών κρατών μελών.

Σύμφωνα με τον εισηγητή του ΕΚ, kurt Lechner (ΕΛΚ, Γερμανία), οι δι-ασυνοριακές κληρονομίες αποτελούν το 10% του συνόλου των κληρονομι-κών διαδοχών στην ΕΕ αγγίζοντας τις 450.000 το χρόνο και αντιστοιχώντας

σε 123 δισ. ευρώ.Οι νέοι ευρωπαϊκοί κανόνες θα κα-

θιστούν σαφές ποιο νομικό σύστημα είναι εφαρμοστέο όταν η κληρονομιά δυνητικά υπάγεται σε νομοθεσία πε-ρισσότερων του ενός κράτους μέλους αποφεύγοντας έτσι τυχόν δαπανηρές νομικές διαμάχες και μειώνοντας τις γραφειοκρατικές διαδικασίες για τους κληρονόμους.

Ο κανονισμός προβλέπει επίσης τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού κληρονο-μητηρίου. Στόχος είναι τόσο η εξασφά-λιση της νομικής θέσης του προσώπου που συντάσσει τη διαθήκη όσο και η διασφάλιση των δικαιωμάτων των κλη-ρονόμων καθώς και τρίτων προσώπων όπως οι πιστωτές.

δυνατότητα επιλογής μεταξύ δύο νέων ρυθμίσεων

Ο προτεινόμενος κανονισμός θα εισαγάγει δύο νέες αρχές για την αντιμετώπιση των δι-

εθνών κληρονομικών διαδοχών.Πρώτον, αν κάποιος αποβιώσει σε

κράτος μέλος διαφορετικό της χώρας καταγωγής του, η διαδοχή κατ' αρχάς θα διαμορφωθεί με βάση το δίκαιο του κράτους της «συνήθους διαμονής» του και επομένως αρμόδια θα είναι τα δι-καστήρια και οι αρχές του εν λόγω κράτους. Έτσι θα αποφευχθεί η πιθα-νότητα σύγκρουσης αρμοδιοτήτων με-ταξύ κρατών μελών.

Δεύτερον, το άτομο που συντάσσει τη διαθήκη θα έχει τη δυνατότητα να επιλέγει το δίκαιο είτε του κράτους μέ-λους στο οποίο διαμένει είτε του κρά-τους μέλους από το οποίο κατάγεται. Σύμφωνα με τους ευρωβουλευτές η δυ-νατότητα αυτή παρέχει νέα δικαιώμα-τα στους Ευρωπαίους πολίτες, καθώς επιτρέπει σε κάθε πρόσωπο που δια-μένει οπουδήποτε εντός της ΕΕ να δια-τηρεί στενούς δεσμούς με την πατρίδα του, διασφαλίζοντας επίσης την τήρη-ση ειδικών εθνικών διατάξεων.

Στο παράδειγμα της Ιταλίδας που

παντρεύεται έναν Γερμανό και ζει για μεγάλο χρονικό διάστημα στο Βέλγιο, το Βέλγιο είναι πιο πιθανό να αποτε-λέσει το κέντρο των συμφερόντων της. Χωρίς τον προτεινόμενο νομοθετικό κανονισμό, θα ανέκυπτε σύγκρουση αρμοδιότητας μεταξύ των δικαστη-ρίων της πατρίδας των κληρονόμων (Γερμανία), της χώρας καταγωγής της κληρονομούμενης (Ιταλία) και τέλος της χώρας όπου βρίσκεται η περιου-σία (Βέλγιο).

ΤΙΤΡΕΧΕΙΣΤΗΝΕΥΡΩΠΗ

Ν Ε Α τ η ς Ε Κ Φ Ρ Α ς η ς44


› κΟΠΗ ΠΙΤΑσ ΓΙΑ ΤΟ 2012

Με μεγάλη επιτυ-χία πραγματο-ποιήθηκε η κοπή

πίτας της Ευρωπαϊκής Έκ-φρασης για το 2012 το Σάβ-βατο 4 Φεβρουαρίου 2012, στα γραφεία της στο Κολω-

νάκι.Κατά τη διάρκεια της εκ-

δήλωσης πραγματοποιήθη-κε παρουσίαση του ετήσιου απολογισμού για το 2011, η παρουσίαση της δράσης του Ομίλου Ευρωπαϊκή Έκφρα-

ση καθώς και η παρουσία-ση της δράσης της Νεολαί-ας Ευρωπαϊκή Έκφραση.

Στη συνέχεια ακολού-θησε η πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση στρογγυλής τρα-πέζης με θέμα «Η δημοσι-

ονομική κρίση στην ευρω-ζώνη: απειλή ή ευκαιρία για βαθύτερη ενοποίηση;» με συντονιστή τον Καθηγητή Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης Κωνσταντίνο Στεφάνου.

› ΕκλΟΓΕσ ΟΜΙλΟΥ ΕΥΡΩΠΑϊκΗ ΕκΦΡΑσΗ

ςτις 6 Φεβρουαρί-ου 2012, στις 16.00 πραγματοποιήθη-

κε η Γενική Συνέλευση του Ομίλου Ευρωπαϊκή Έκφρα-ση στα γραφεία του Ομίλου, Ομήρου 54, Αθήνα. Αφού δι-απιστώθηκε η ύπαρξη απαρ-τίας σύμφωνα με το κατα-στατικό ο Πρόεδρος της Γε-νικής Συνέλευσης ανακοί-νωσε τα θέματα της ημερή-σιας διάταξης όπως είχαν διατυπωθεί στην πρόσκλη-ση που είχε αποσταλεί στα μέλη και κάλεσε τα παρευ-ρισκόμενα μέλη της Γενικής Συνέλευσης να υιοθετή-σουν την ημερήσια διάτα-ξη, προτείνοντας ενδεχομέ-νως αλλαγές εφόσον το επι-

θυμούν, ως εξής: 1. Απολο-γισμός Δ.Σ., 2. Οικονομικός απολογισμός, 3. Πρόγραμμα δράσης, 4. Εκλογή νέου Δ.Σ.

Σε ότι αφορά την εκλογή του νέου ΔΣ, σε συνέχεια της ψηφοφορίας των Μελών του Ομίλου Ευρωπαϊκή Έκφρα-ση, ακολούθησε η συγκρό-τηση σε σώμα

Διοικητικό ΣυμβούλιοΟμίλου

Ευρωπαϊκή Έκφραση2012-2014

Τακτικά μέληΠρόεδρος

Δημήτρης Λεμονάκης,ΑντιπρόεδροςΓιώργος Λι-

γνός,

Γεν. ΓραμματέαςΝίκος Ραΐσης,

Ταμίας Θέμης Κοσσίδας,

ΜέληΧάρης Παπασωτηρίου

Ευαγγελία ΜπαλλάΧαρίλαος Χάρακας

Κωνσταντίνος ΣτεφάνουΝίκος Γιαννής

Αναπληρωματικά μέληΑντρέας ΑντωνιάδηςΚοσμάς Θεοδωρίδης

Αντουανέττα Οικονομο-πούλου

Σωτήρης Παπασπυρόπου-λος

Λίνα ΧριστοφόρουΠαύλος Κέσλευ

› ΕκΔΗλΩσΗ ΜΕ ΘΕΜΑ «ΑνΤΙΜΕΤΩΠΙζΟΥΜΕ ΤΗν κΟΙνΩνΙκΗ κΡΙσΗ»

η Ευρωπαϊκή Έκφραση συμμετείχε με περί-πτερο προς ενημέρω-

ση του κοινού για τη δράση της, στην εκδήλωση που δι-οργάνωσε η Ευρωβουλευτής και Αντιπρόεδρος του Ευρω-

παϊκού κοινοβουλίου Ρόδη Κράτσα με θέμα «Αντιμετω-πίζουμε την Κοινωνική κρί-ση με Αλληλεγγύη-Συνερ-γασία-Αποτελεσματικότη-τα». Η εκδήλωση πραγμα-τοποιήθηκε στις 30 Μαρτίου

2012, στον Πολυχώρο Πολι-τισμού Αθηναΐς.

Στην ημερίδα παρου-σιάστηκαν στοιχεία για τη δραματική αύξηση των αστέγων και των υποσιτιζό-μενων και τις πρωτοβουλίες

εθελοντών από όλους τους χώρους που παρέχουν ου-σιαστική προσφορά στους συνανθρώπους μας οι οποίοι πλήττονται από την κρίση.

ΝΕΑΤΗΣΕΚΦΡΑΣΗΣ

Ν Ε Α τ η ς Ε Κ Φ Ρ Α ς η ς 45


46

Σκοπός της έκδοσης είναι η παρουσίαση δια-φορετικών απόψεων –αρκεί να μην εκφέρο-νται αυθαίρετα– και η δημιουργία κατάλλη-λου πλαισίου διαλόγου και ανταλλαγής ιδε-

ών με επίκεντρο την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την ελληνική συμμετοχή σ’ αυτήν. Οι απόψεις που εκ-φράζονται δεν δεσμεύουν αποκλειστικά την ιδιοκτησία, τον εκδότη ή την σύνταξη.

Τα άρθρα τα οποία δημοσιεύονται στην Ευ-ρωπαϊκή Έκφραση, επιλέγονται από τη σύ-νταξη με κριτήρια την επιστημονική εγκυρό-

τητα, την ποιότητα, τη θεματική κάθε τεύχους, την πρωτοτυπία και επικαιρότητα. Μπορεί να δημοσιευ-θεί κείμενο και σε ξένη γλώσσα (κυρίως αγγλικά ή γαλ-λικά) κατόπιν συνεννόησης. Η έκταση του κειμένου δεν

πρέπει να είναι μεγαλύτερη από 900 λέξεις.

Όσον αφορά τις επιστημονικές δημοσιεύσεις, υποβάλλονται οποτεδήποτε, σε τρία αντίτυ-πα, υπακούουν στις διεθνείς προδιαγραφές

επιστημονικής μεθοδολογίας, δεν έχουν δημοσι-ευθεί ούτε με παραπλήσια μορφή ή περιεχόμενο σε άλλα έντυπα, κρίνονται από μέλη της Επιστημονικής Επιτρο-πής της Ευρωπαϊκής Έκφρασης, με πλήρη διασφάλιση της αντικειμενικής κρίσης (ανωνυμία του κρινομένου και

των κρινόντων, ο κρινόμενος πληροφορείται βέβαια ολό-κληρη την κρίση) και η έκτασή τους κυμαίνεται μεταξύ 2000 - 3000 λέξεων. Ο υποψήφιος αποστέλλει σύντομο βιογραφικό σημείωμα.

Σε όλες τις περιπτώσεις μαζί με κάθε υπο-βολή κειμένου συμπεριλαμβάνεται και περί-ληψη στα γαλλικά ή στα αγγλικά (100-200

λέξεις). Το κείμενο θα πρέπει να αποστέλλεται και σε δισκέτα PC ώστε να αποφεύγονται οι αδυναμίες της δακτυλογράφησης και γενικά να επιτυγχάνεται η έκ-δοση. Καλό είναι επίσης να αποστέλλεται φωτογραφία του συγγραφέα. Χειρόγραφα, δισκέτες και άλλα πρωτό-τυπα δεν επιστρέφονται.

Απαγορεύεται αυστηρά η μερική ή ολική ανα-δημοσίευση ή αναδιανομή με οποιονδήποτε τρόπο, εκτός αν υπάρχει έγγραφη άδεια του

εκδότη. Οι συγγραφείς, μετά την ανακοίνωση σ’ αυτούς της θετικής κρίσης για μελλοντική δημοσίευση του άρθρου στην Ευρωπαϊκή Έκφραση, δεσμεύονται αυτό να μην δημοσιευθεί οπουδήποτε αλλού. Οι συγγραφείς λαμβάνουν δωρεάν δύο αντίτυπα του οικείου τεύχους. Η ιδιοκτησία διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα να διανέμει με οποιουσδήποτε όρους, άρθρα, περιλήψεις και ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Έκφραση διαμέσου του δικτύου Ίντερνετ.

1

2

3

4

5

δηΜΟςΙΕυςΕΙς ςτηΝ ΕυΡΩΠΑϊΚη ΕΚΦΡΑςη

Ε υ Ρ Ω Π Α ϊ Κ η Ε Κ Φ Ρ Α ς η

Επιθυμώ να γραφτώ συνδρομητής στο περιοδικό “Ευρωπαϊκή Έκφραση” Ετήσια Διετής

Τακτικός Συνδρομητής 20 Ευρώ 35 ΕυρώΔημόσιοι Οργανισμοί,Τράπεζες, Βιβλιοθήκες,ΑΕΙ, ΝΠΔΔ, ΝΠΙΔ, Εταιρείες,Σύλλογοι 50 Ευρώ 100 ΕυρώΕυρώπη 25 Ευρώ 45 ΕυρώΆλλες ήπειροι 30 Ευρώ 55 ΕυρώΦοιτητής, σπουδαστής,στρατιώτης 15 Ευρώ 25 ΕυρώΣυνδρομή ενίσχυσης-υποστήριξης 50 Ευρώ 90 Ευρώ

ΔΕΛΤIΟ ςυΝδΡΟΜητΟυ

Όνομα........................................................................................

Επώνυμο ...................................................................................

Διεύθυνση .................................................................................

Ταχ. Κώδικας ............................................................................

Πόλη ..........................................................................................

Τηλέφωνο: ................................................................................

E-mail: .......................................................................................

Επάγγελμα: ..............................................................................

Ημερομηνία Υπογραφή

Έτος ίδρυσης: 1989 Ομήρου 54, 106 72, Αθήνα,τηλ: 210 3643224, fax: 210 3646953, e-mail: [email protected]

ΕυΡΩΠΑϊΚηΕΚΦΡΑςη

Οι συνδρομές καταβάλλονται στα γραφεία της Έκφρασης 9π.μ. - 5 μ.μ.,

με ταχυδρομική επιταγή, ή τέλος στην Εθνική Τράπεζα (αρ. λογαριασμού 701/29600287)

✂Ανανεώστε τη συνδρομή σας στην Ευρωπαϊκή Έκφραση

r e S O L u t I O N of the Greek NGO

European Expression- Evropaiki Ekfrasifor the

european prospect of GreeceAthens, 1/3/2012

Greece’s European perspective is daily put into questionON FEbruAry 12, 2012, the overwhelming vote by the Greek Par-

liament in favour of the new loan agreement and the terms re-garding repayment and long- term support of Greece - as decid-ed by the Eurogroup on February 19, 2012 -was a decisive step away from the threat of disorderly default. A default would have resulted in our exit from the Eurozone and would have jeopar-dized our subsequent relations with the European union as well as ushering in the risk of unprecedented political experimenta-tion on the national level.

ThE susPENsiON of payments and the ensuing limitations in our capacity to meet our obligations are incompatible with our con-tinuing membership as a Eurozone country and would inevita-bly lead to the passing of authoritarian measures that would warrant the suspension of voting rights and the ‘voluntary’ de-parture of Greece at a time of great instability and in a sensitive area of rising peripheral power players. Magical and agreeable solutions to our present predicament do not exist and those who gloss over the facts are not doing their country any favours.

ThE EurOPEAN PATh for Greece is not a given. The existing risks are tremendous. Many current practices have to change from a fiscal and administrative point of view so that we can credibly maintain that a slow process has already been implemented in its essentials.

ThE bEliEF ThAT EquAliTy OF TrEATMENT between member states is the (exclusive) privilege of states with a strong fiscal and eco-nomic performance is not democratically correct ( is a violation of the basic principles of representative government) and is a threat to our common European future; Equally menacing to such a future is the constant evocation, on our part, of Greek excep-tionalism which essentially demands an exemption from fun-

damentally held assumptions and practices such as the rule of law, transparency, accountability, verification and effectiveness.

ThErEFOrE all those who would defend the European future of Greece and the European perspective in general, but give into these mistaken preconceptions, lead us inevitably towards the opposite result; the implosion of society and the weakening of European values which are none other than the conjunction of freedom with personal responsibility within the framework of a community of engaged members who debate problems on hand and come up with solutions aspiring to the common good.

ThE wOrld EcONOMic crisis, on a European and particularly on the Greek level, has severely tested the commitment to com-mon goals and values that determine the nature of the Euro-pean construct, European identity and the very essence of the meaning of “Europe” as shared by the peoples of Greece and by the rest of Europe.

ThE PursuiT OF ThE EurOPEAN cOursE for Greece is essential in order to retain and expand the democratic ideal away from the disastrous practices of the past which have also contributed to the weakening of our economic viability. Equally indispensable is the reinforcing of representative practices within the Eu, through extended political unification and the adoption of a European constitution of a federal democratic and solidary Europe, so that peoples and social groups are not unfairly targeted and are for-tified in their confidence of a common European future.

AddrEssiNG iTsElF TO ThE ciTizENs and political class within Greece and abroad, European Expression ( Evropaiki Ekfrassi) is fighting against all preconceived ideas threatening our com-mon European future and feels obligated to emphasize the seri-ous menace these assumptions represent.

ΠΟΛΙΣ ΑΚΙΝΗΤΑOι άνθρωποί σας εάν σκέπτεστε να αγοράσετε ή να πουλήσετε ακίνητο

ΠΟΛΙΣ ΑΚΙΝΗΤΑ ΚΟΣΜΑΣ ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣΚανάρη 19, Πλατεία Κολωνακίου, Τ.Κ. 106 74, Αθήνα, Τηλ. 210 3626.726, Fax: 210 3626.734www.HPolis.gr, e-mail: [email protected]

ΕΜΠΙΣΤΕΥΤΕΙΤΕ ΤΟΥΣ ΕΙΔΙΚΟΥΣ

Το Ευρωπαϊκό Πρότυπο Μεσιτικών Υπηρεσιών EN15733 ήρθε και στην Ελλάδα. Η δημιουργία και εφαρ-μογή του Προτύπου έχει χαρακτηρισθεί «το σημαντικότερο γεγονός της σύγχρονης εποχής στο επάγ-γελμα των μεσιτών ακινήτων στην Ευρώπη». Συμμετείχαμε στη διαδικασία τυποποίησης του Ελληνικού Οργανισμού Τυποποίησης (ΕΛΟΤ) και του Συνδέσμου Ελλήνων Κτηματομεσιτών (ΣΕΚ), ως ένα από τα

τρία μέλη της Ομάδας Έργου από τον κλάδο των μεσιτών. Τώρα, πάμε ένα βήμα μπροστά, προχωρώντας στην εθελοντική προσαρμογή στις απαιτήσεις του Προτύπου.

Το Πόλις Ακίνητα – Κοσμάς Θεοδωρίδης και Συνεργάτες, ξεκινά την υιοθέτηση διαδικασιών και μεθό-δων, ώστε να επιτύχουν πλήρη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του Προτύπου, κάτι που θα προσφέρει:

• Ακόμη καλύτερη ποιότητα υπηρεσιών

• Ταχύτερη και ακόμη πιο αξιόπιστη εξυπηρέτηση των πελατών

• Ακόμη μεγαλύτερη παραγωγικότητα των συνεργατών

• Μηχανισμό καταγραφής και χειρισμού γραπτών παραπόνων

• Αξιόπιστη και γρήγορη συνεργασία με χιλιάδες πιστοποιημένα γραφεία της Ευρώπης

European Expression - Issue 84

Documents

Transcript of European Expression - Issue 84