1

ΕΠΟ 41

ΠΡΩΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ – ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΦΑΣΟΗ

ΘΕΜΑ:

«Παρουσιάστε Κριτικά τις Απόψεις του Μαρξ καθώς και τις Απόψεις ή του

Ντούρκχαιμ ή του Ζίμελ για τη Νεωτερικότητα»

«…Ας επανέλθουμε στην «οίησιν»: σε ένα χωρίο (απ. 131) ο Ηράκλειτος λέει για αυτή ότι

σημαίνει ανάσχεση της προόδου…» (Καστοριάδης 2007, σ. 348)

Έχουμε συνηθίσει να ταυτίζουμε τον όρο Νεωτερικότητα με τη σύγχρονη

εποχή, αλλά, τελικά, ο όρος είναι διαχρονικός και αποτελεί ένα σταθερό

ζητούμενο του φιλοσοφικού στοχασμού. Συνήθως, ταυτίζεται με τη σημασία

των εννοιών του σύγχρονου, του επίκαιρου, αλλά και του επερχόμενου.

Οπωσδήποτε, σχετίζεται με τη δυναμική μιας προοδευτικής πάντοτε εξέλιξης.

Με τη σημασία αυτή είναι προφανές ότι εύκολα καταλήγει στη συνωνυμία της

προόδου. Παραμένει ενδιαφέρον το γεγονός, ότι χωρίς να περιορίζεται σε

ακριβές χρονικό πλαίσιο, καταλαμβάνει μια εξέχουσα θέση στην ιστορία και

την πρακτική πολλών σημαντικών, συμπληρωματικών ή και αντιφατικών

ενδεχομένως, εκδηλώσεων του κοινωνικού συνόλου, από την εποχή του

Διαφωτισμού τουλάχιστον και μέχρι τις μέρες μας. Νεωτερικότητα υπάρχει

στην τέχνη για παράδειγμα, από περίοδο σε περίοδο, αλλά η Νεωτερικότητα

υπάρχει και ως μέγεθος, στις ιδέες, τις επιστήμες, την εκπαίδευση, την

οικονομία, την πολιτική, καθώς και πολλούς άλλους τομείς του πολιτισμικού

ενδιαφέροντος. Τέλος, η Νεωτερικότητα αναφέρεται πρωτίστως σε ποιότητες

τόσο της μορφής όσο και του περιεχομένου.

Η Νεωτερικότητα στην κοινωνιολογία έχει ταυτιστεί με την εμφάνιση, την

εξέλιξη και την οργάνωση της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας. Κάθε μεταβολή

στη σύγχρονη εποχή, πραγματοποιείται και ερμηνεύεται με γνώμονα τις

νεωτεριστικές συνισταμένες που επιφέρει στη μετατόπιση του παρόντος. Η

Νεωτερικότητα είναι μια τομή, πάντοτε.

2

(Σημείωση του γράφοντος: Κατ’ αυτή την έννοια, η ιστορία του δυτικού γίγνεσθαι μοιάζει

περισσότερο με ιστορία των ανατροπών, παρά με ιστορία των συνεχειών.)

Μέσα σε ένα γενικευμένο πλαίσιο κοινωνιολογικής διερεύνησης, η

Νεωτερικότητα θα μπορούσε να ορισθεί ως το ενδιάμεσο ανάμεσα σε δύο

κυρίαρχα ιστορικά συστήματα, καθώς και η ζωτική απόσταση που ουσιαστικά

διαχωρίζει, αλλά και ενοποιεί, συνενώνει δύο ολοκληρωμένα πολιτισμικά

παραδείγματα, κατά το πρότυπο των μεγάλων μετασχηματισμών της Ιστορίας.

Με την εργασία αυτή θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε:

- καταρχήν, τις απόψεις του Μαρξ για τη νεωτερικότητα. Ουσιαστικά τις όψεις

και τα συμπεράσματα μιας μαρξικής θεώρησης που απορρέουν από τις

βασικές εννοιολογικές θέσεις του επιστημονικού σοσιαλισμού σχετικά με τους

κοινωνικούς προσανατολισμούς του περιεχομένου της νεωτερικότητας. Εδώ,

η νεωτερικότητα αντιμετωπίζεται ως εργαλείο μετασχηματισμού και

αναδόμησης της σύγχρονης κοινωνίας, ένα περιεχόμενο δηλαδή που

διαπλάθει τα μορφολογικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής υπόστασης του

ατόμου,

- και εν συνεχεία, να παραθέσουμε τις πολυδιάστατες, και έως ένα βαθμό,

διαφορετικές απόψεις του Ζίμελ με το ίδιο αντικείμενο. Αλλά εδώ πλέον, η

νεωτερικότητα αντιμετωπίζεται ως σύνθετη έκφραση μιας ανολοκλήρωτης

εξατομικευμένης αφήγησης του κοινωνικού περιεχομένου που, σε

αντιδιαστολή με το μαρξικό πρότυπο, διαμορφώνεται σε πολυσχιδή και

κατακερματισμένη εκδοχή της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Η κριτική μετατόπιση που παράγεται από τη μεταξύ τους διασταύρωση προς

τον κοινό στόχο, -αυτόν της νεωτερικότητας-, θέτει κρίσιμα ζητήματα για τη

θεσμοθέτησή της στο σύγχρονο κόσμο, καθώς και την εφαρμογή της ως

ενιαίο και παγκόσμιο μηχανισμό ανάπτυξης και προόδου στη δυτική κοινωνία.

3

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ

Θα μπορούσαμε εύκολα να εντοπίσουμε τη λέξη «καπιταλισμός» ή

«κεφαλαιοκρατία» μέσα σε οποιοδήποτε μαρξικό κείμενο και, εν συνεχεία, να

την αντικαταστήσουμε με τη λέξη «νεωτερικότητα», χωρίς να αλλάξει

ουσιαστικά ή δραστικά κάτι από το νόημα της εκάστοτε μαρξικής σκέψης. Όσο

και αν υπάρχει μια υπερβολή σε αυτό το εγχείρημα, εν τούτοις, αυτό

συμβαίνει ακριβώς διότι, η σημασία της νεωτερικότητας στον Μαρξ, αποτελεί

μορφή και περιεχόμενο της , ένα είδος ταυτόσημης έννοιας, αλλά και το

ευρύτερο πλαίσιο εντός του οποίου επιτρέπεται η γένεση, η ανάπτυξη και η

ολοκλήρωση του κεφαλαιοκρατικού οικονομικού υποδείγματος, καθώς και της

κοινωνίας που το στηρίζει με έμψυχο υλικό και κατάλληλη τεχνική υποδομή. Η

νεωτερικότητα αποτελεί μηχανισμό και προορισμό ταυτόχρονα για τη

μαρξιστική θεώρηση.

Ας εντοπίσουμε ορισμένα σημεία της μαρξιστικής κριτικής που στοιχειοθετούν

την παραπάνω θέση.

1. Η ολιστική και συστημική επιστημονική προσέγγιση, βάσει της οποίας η

μαρξιστική θεώρηση ερμηνεύει την πορεία της ιστορίας και τους προορισμούς

της, ανήκει στην εγελιανή φιλοσοφική παράδοση και εμπλουτίζεται με την

υλιστική προτεραιότητα των ζωτικών της πόρων. Η κοινωνία είναι

ανταγωνισμός κοινωνικών τάξεων και η ιστορία ένας ταξικός αγώνας

διαρκείας. Το κυρίαρχο χαρακτηριστικό που καθορίζει τη δυναμική της

κοινωνίας προκύπτει ως αποτέλεσμα ενός και μόνο συνδυασμού: της

καθοριστικής σχέσης ανάμεσα στις οικονομικές παραγωγικές δυνάμεις και

τους τρόπους οικονομικής παραγωγής. Αυτό μεταλλάσσει διαρκώς κάθε

κοινωνική υπόσταση και κάθε κοινωνική υπόσταση με τη σειρά της επενεργεί

στο κυρίαρχο αυτό χαρακτηριστικό. Η κοινωνία φέρει το στίγμα του

οικονομικού της υποδείγματος. Στη σύγχρονη κοινωνία, η αστική

κεφαλαιοκρατία είναι το οικονομικό υπόδειγμα με στόχο την εξάπλωση της

εμπορευματικής αγοράς και την επαύξηση του κέρδους.

4

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γ. ΜΟΛΥΒΑΣ, ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΤΟΜΟΣ Β’,

ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΙΘ’

ΑΙΩΝΑ, ΠΑΤΡΑ 2002

2. ΠΑΣΧΑΛΗΣ Κ. ΚΙΤΡΟΜΗΛΙΔΗΣ, ΝΕΟΤΕΡΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ, ΤΡΙΤΗ ΕΚΔΟΣΗ, Α. Ν.

ΣΑΚΚΟΥΛΑ, ΑΘΗΝΑ-ΚΟΜΟΤΗΝΗ, 1996

3. EMILE BOTTIGELLI, Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ, ΠΑΝΟΡΑΜΑ,

ΑΘΗΝΑ, χχ

4. ROBERT L. HEILBRONER, ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΤΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, ΚΡΙΤΙΚΗ, χχ

5. ΦΡΙΝΤΡΙΧ ΕΝΓΚΕΛΣ, ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ, ΟΥΤΟΠΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ, ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΟ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ, ΑΘΗΝΑ, 2006

6. MICHEL LALLEMENT, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΙΔΕΩΝ, ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, ΑΘΗΝΑ

2004

7. ROBERT OWEN, ΜΙΑ ΝΕΑ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ, χχ

8. ΚΑΡΛ ΠΟΛΑΝΥΙ, Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ, ΝΗΣΙΑ, ΑΘΗΝΑ, χχ