ΕΡΓΑΣΙΑ 2η 12ΕΛΠ

ΔιδάσκωνΣουέρεφΚωνσταντίνος

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 30 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2011

Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΚΑΙ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

ΚΑΛΑΜΑΡΑ ΕΛΙΣΑΒΕΤ

1

Περιεχόμενα

Εισαγωγή………………………………………………….……………………….…..3

1. Καλλιτεχνική πρωτοπορία της Κωνσταντινούπολης……………………………….4

2. Μνημειακή ζωγραφική της Κωνσταντινούπολης …..……………………………...4

2.1 Πρώιμη βυζαντινή περίοδος…………………………………...…….……..…5

2.2 Μέση βυζαντινή περίοδος………………………………………………….…6

2.3 Ύστερη βυζαντινή περίοδος……………………………………………….….8

Συμπεράσματα………………………………………………………………………...9

Βιβλιογραφία…………………………………………………………………………11

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Κωνσταντινούπολη, η «βασιλεύουσα πόλις», η «Πόλις των Βυζαντινών»,

κτισμένη στο σταυροδρόμι της Ευρώπης και της Ασίας, του Εύξείνου Πόντου και της

Μεσογείου, πρωτεύουσα του ανατολικού, ελληνορωμαϊκού κόσμου, σύμβολο του

Χριστιανισμού, πρωτεύουσα της βυζαντινής αυτοκρατορίας για πάνω από 10 αιώνες

υπήρξε ηγέτης σε θέματα τέχνης. Οχυρωμένη με θαυμάσια τείχη, κοσμημένη με

δημόσια κτίρια, αγορές και εκκλησίες, αντανακλούσε την εικόνα του Θεού αλλά και

του αντιπροσώπου του επί της γης, του αυτοκράτορα. Αυτό το γεωπολιτικό κέντρο

της αυτοκρατορίας, μαζί με τις επιδράσεις που δεχόταν από τις γειτονικές πόλεις της

Μ.Ασίας αλλά και την κλασσική παράδοση, δεχόταν ανά τους αιώνες πληθώρα

καλλιτεχνών που την κατέστησαν διαχρονικά ως πρωτεύον καλλιτεχνικό και

πολιτιστικό κέντρο.1

Στην παρακάτω εργασία θα σχολιάσουμε τους λόγους στους οποίους

οφείλεται η καλλιτεχνική πρωτοπορία της Κωνσταντινούπολης, θα αναφερθούμε στη

μνημειακή ζωγραφική και θα περιγράψουμε τρία έργα διαφορετικής περιόδου της

Πόλης. Αναλύοντας τεχνοτροπικά2 τα παρακάτω έργα και το μέρος που βρίσκονται,

θα τα συνδέσουμε με τις κυρίαρχες καλλιτεχνικές τάσεις της εποχής τους.

1 Ν.Σβορώνος, , Τομ. Ζ΄,Βυζαντινός Ελληνισμός και πρωτοβυζαντινοί χρόνοι στο: «Ιστορία του Ελληνικού

Έθνους», Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1996, σ. 6

2 Mε τον όρο τεχνοτροπία εννοούμε το ιδιαίτερο τρόπο, με τον οποίο αποδίδεται μια μορφή σε κάθε εποχή και σε

κάθε πολιτισμό, το ύφος ή το στυλ ενός καλλιτέχνη και η τάση που διέπει ένα έργο.3

1. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

Η Κωνσταντινούπολη ως κέντρο της αυτοκρατορίας και της οικούμενης υπό

το πέπλο του χριστιανισμού διατήρησε για πολλούς αιώνες ακέραια την πολιτιστική

της ακτινοβολία. Στο πνεύμα του χριστιανισμού και στις ανάγκες της χριστιανικής

λατρείας μεγάλοι θεωρητικοί του χριστιανισμού, είδαν την τέχνη ως παιδαγωγικό

μέσο που συμπληρώνει το κατηχητικό έργο της Εκκλησίας. Οι χριστιανοί αυτοί

μετασχημάτισαν την τέχνη που ήδη προϋπήρχε σε χριστιανική δίνοντας της νέο

ιδεολογικό περιεχόμενο. Ωστόσο στην αρχή ο χριστιανισμός δεν ήταν συμφιλιωμένος

με την τέχνη διότι υπήρχε κίνδυνος επιστροφής στην ειδωλολατρία. Παρόλα αυτά

όμως ο τρόπος ζωής που είχε αναπτυχθεί στην Κωνσταντινούπολη, μια πόλη που

κυριαρχούσε στην πολιτιστική ζωή της οικουμένης και η οικονομική της ευμάρεια

δεν μπορούσαν να σταματήσουν την ανάπτυξη μιας τέχνης που κρατούσε τις

πολιτιστικές αξίες του αρχαίου ελληνικού κόσμου αλλά ήταν προσηλυτισμένη στον

Χριστιανισμό.

Σε όλη σχεδόν την διάρκεια της αυτοκρατορίας η Κωνσταντινούπολη έμεινε

απόρθητη και αυτό συντέλεσε στο να αναπτυχθούν αμέτρητα καλλιτεχνικά

εργαστήρια και τεχνικές τόσο στις εικαστικές τέχνες όσο και στην αρχιτεκτονική.

Από τα εργαστήρια αυτά βγήκαν σπουδαίοι καλλιτέχνες στην πλειοψηφία τους

ανώνυμοι, οι οποίοι στην προσπάθεια τους να πλάσουν μια μνημειακή τέχνη ικανή να

εκφράσει με εικόνες τις αφηρημένες ιδέες των δογμάτων της Εκκλησίας, άφησαν

υπέροχα έργα τόσο στην Κωνσταντινούπολη άλλα και σε άλλες μεγάλες πόλεις που

επηρεάστηκαν από την τέχνη και τον πολιτισμό του Βυζαντίου. 3

2. ΜΝΗΜΕΙΑΚΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Με τον όρο μνημειακή ζωγραφική εννοούμε τη μνημειώδης τέχνη της

ζωγραφικής που αποτελούνταν από ψηφιδωτά(επιδαπέδια και εντοίχια),

τοιχογραφίες, εικόνες, χειρόγραφα. Λόγω των εξελίξεων της αρχιτεκτονικής και της

ίδρυσης ολοένα και περισσοτέρων λαμπρών εκκλησιών, αναπτύχθηκε και η

3 Ν.Σβορώνος, ο.π., ,σ.354-356

4

μνημειακή ζωγραφική που ήταν απαραίτητη για να εκφραστούν οι θεμελιώδεις αρχές

του Χριστιανισμού μέσα και έξω από αυτές.4

Η μνημειακή ζωγραφική κυριάρχησε στην Κωνσταντινούπολη και η

πλειονότητα των σωζόμενων βυζαντινών έργων τέχνης απεικονίζουν θρησκευτικά

θέματα 5

που κοσμούσαν όχι μόνο το εσωτερικό των ναών αλλά και των σπιτιών.

Οι καλλιτέχνες προσπάθησαν συνειδητά να απομακρύνουν την βυζαντινή τέχνη από

το νατουραλισμό και της προσδώσουν αφαιρετικό χαρακτήρα έτσι ώστε ο θεατής να

μπορέσει να διαβάσει ένα έργο με τα «μάτια του πνεύματος» και να διακρίνει ένα

κόσμο αόρατο, θαυμάσιο, μοναδικό πέρα από τις ανθρώπινες αισθήσεις.6

2.1. ΠΡΩΙΜΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Η λαμπρότερη μορφή μνημειακής ζωγραφικής στη πρωτοβυζαντινή περίοδο

είναι τα ψηφιδωτά, παρόλο που σήμερα από το αρχικό πλήθος των ψηφιδωτών δεν

σώζονται παρά μόνο τμήματα.

Με τα ψηφιδωτά κοσμούσαν ως επί το πλείστον τα ανώτερα τμήματα των

τοίχων και τους θόλους στων ναών. Η κατασκευή τους ήταν χρονοβόρα και

απαιτούσε εξειδικευμένους τεχνίτες, τα υλικά ήταν ακριβά για τους λόγους αυτούς

κοσμούσαν σημαντικά κτίρια(παλάτι, εκκλησία). Παρόλο που στο Παλάτιο της

Κωνσταντινούπολης υπήρχαν και επιδαπέδια ψηφιδωτά με θεματολογία όμως που

άνηκε στην όψιμη κλασσική τέχνη, σταδιακά σταμάτησαν να κατασκευάζονται λόγω

του ότι πρόκειται να πατηθούν και δεν μπορούσαν να απεικονίζουν θέματα από τη

Βίβλο.7

4 Στο ίδιο, σ.368

5 Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλά έργα τέχνης παραγγέλλονταν από τους πιστούς, ως δώρο προς το Θεό, με σκοπό

την προστασία του αλλά και την εύνοια του κατά την Δευτέρα Παρουσία. Αυτό αποδεικνύεται από τις επιγραφές

που τα συνοδεύουν. Επίσης οι πιστοί πίστευαν ότι κάθε έργο ταυτίζονταν με το πρωτότυπο του και είχε την ίδια

υπόσταση με τον άγιο που απεικόνιζε και είχε και θαυματουργικές ιδιότητες. Βλέπε: Τζ.Αλμπάνη , Τέχνες Ι, Τομ.

Β΄, Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Τέχνη, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 1999,σ.20

6 Τζ.Αλμπάνη , Τέχνες Ι, Τομ. Β΄,Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Τέχνη, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 1999,σ.19-23

7 Στο ίδιο, σ.77-79

5

Εικόνα 1: Ψηφιδωτό δάπεδο ιερού παλατιού στην Κωνσταντινούπολη π.7ο αιώνα.8

Περιγραφή : Στο επιδαπέδιο ψηφιδωτό περιγράφεται μια σκηνή αγροτικής

καθημερινής ζωής. Βλέπουμε στη δεξιά πλευρά του ψηφιδωτού έναν νεαρό

γεροδεμένο άνδρα να κρατάει τα γκέμια μιας καμήλας και να την τραβάει προς το

μέρος του. Στο άλλο του χέρι κρατάει ένα ξύλο, ραβδί . Φοράει λευκό κοντό χιτώνα

και αποκαλύπτεται μεγάλο μέρος του γυμνού σώματος του. Στην καμήλα επάνω είναι

δυο μικρά παιδιά τα οποία επίσης φοράνε κοντούς χιτώνες και έχουν στα χέρια τους

επάνω πουλιά. Από την αριστερή μεριά του ψηφιδωτού απεικονίζεται ένα δέντρο.

Βρίσκεται στο Ιερό παλάτι ή Μέγα Παλάτι, την αυτοκρατορική κατοικία

μέχρι τον 11ο αιώνα, η οποία αποτελούνταν από μία σειρά αίθουσες, περίπτερα και

εκκλησίες, που επικοινωνούσαν μεταξύ τους με διαδρόμους και διαχωρίζονταν με

κήπους. Περιλάμβανε ένα μνημειώδη προθάλαμο, τη Χαλκή, που έβλεπε προς τη

Μέση, στα νοτιοανατολικά της Αγίας Σοφίας. Η πτέρυγα με τις κατοικίες του

παλατιού, η Δάφνη, επικοινωνούσε με το αυτοκρατορικό θεωρείο στον ιππόδρομο.

Ένα καταπληκτικό ψηφιδωτό δάπεδο του 6ου- 7ου αιώνα, το μόνο σωζόμενο δείγμα

κοσμικής ψηφιδωτής διακόσμησης στην Κωνσταντινούπολη, κοσμεί τις αυλές του

παλατιού με θέματα φυτά, ζώα και εικόνες από την καθημερινή ζωή.9

Τεχνοτροπία: Το συγκεκριμένο μνημείο ακολουθεί τους κανόνες της τέχνης που

αναπτύχθηκε στην κλασική αρχαιότητα. Βλέπουμε ότι οι ανθρώπινες μορφές αλλά

και η καμήλα, τα πουλιά και το δέντρο απεικονίζονται με φυσιοκρατικό τρόπο10. Το

θέμα όπως αναφέραμε δεν είναι θρησκευτικό λόγω του ότι απεικονίζονταν στο

δάπεδο και επρόκειτο να πατηθεί, αλλά είναι θέμα ειδωλολατρικής τέχνης

ακολουθώντας την τάση της εποχής του πρώιμου Βυζαντίου όπου τα θέματα αλλά και

η τεχνική ήταν ίδια με τους ελληνορωμαϊκούς χρόνους.

2.2 ΜΕΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Όπως αναφέραμε και παραπάνω το ψηφιδωτό αποτελούσε το σπουδαιότερο

επίτευγμα της βυζαντινής τέχνης. Κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο που ακολουθεί την

8 Για το έργο αυτό βλ. Τζ.Αλμπάνη , ο.π., σ.25, εικ.5.

9 Μ. Bardill: «Το μεγάλο παλάτι των βυζαντινών αυτοκρατόρων και των ανασκαφών εμπιστοσύνης

περιπατητών». Σε: Περιοδικό της ρωμαϊκής αρχαιολογίας 12 (1999), σ. 216-230.

10 Νατουραλισμός

6

εικονομαχία11, η τεχνική του εντοίχιου ψηφιδωτού έχει εξελιχθεί σε ύψιστο βαθμό

ενώ το επιδαπέδιο αντικαταστάθηκε από μαρμάρινες πλάκες. Η περίοδος αυτή είναι η

«χρυσή εποχή» της βυζαντινής τέχνης. 12

Οι νικηφόρες εκστρατείες της δυναστείας των Μακεδόνων αύξησαν το

γόητρο της αυτοκρατορίας και σε συνδυασμό με την οικονομική ανάπτυξη που

σημειώθηκε , η τέχνη γνώρισε εξαιρετική ανάπτυξη.13

Εικόνα 2: Αυτοκράτορας σε προσκύνηση - Εντοίχιο Ψηφιδωτό στην Αγία Σοφία

π.912 14

Περιγραφή : Στη μέση του επιτοίχιου αυτού ψηφιδωτού απεικονίζεται ο Χριστός

ένθρονος, σοβαρός, επιβλητικός να κάθεται σε μεγάλο πολυτελή θρόνο. Στο αριστερό

του χέρι κρατάει ένα ανοιχτό ευαγγέλιο στο οποίο αναγράφεται «Ειρήνη υμίν, εγώ

ειμί το φως του κόσμου». Με το άλλο του χέρι ευλογεί. Στο αριστερό μέρος

βρίσκεται πιθανότατα ο αυτοκράτορας Λέων ΣΤ΄ να τον προσκυνάει πεσμένος στο

έδαφος. Αριστερά και δεξιά από τον Χριστό και μέσα σε στηθάρια15, βρίσκεται η

Παναγιά και ένας αρχάγγελος που πιθανόν παραπέμπει στον Ευαγγελισμό. Η στάση

προσκύνησης του αυτοκράτορα δηλώνει πλήρη υποταγή και μετάνοια.

Το ψηφιδωτό αυτό βρίσκεται στην Αγία Σοφία και έχει εξέχουσα σημασία

λόγω της τοποθέτησης του στην είσοδο του ναού, πάνω από τη «βασίλειον πύλην»

του νάρθηκα η οποία οδηγεί στον κυρίως ναό. Η Αγία Σοφία στην

Κωνσταντινούπολη αποτελούσε το σημαντικότερο ναό της αυτοκρατορίας και ένα

απαράμιλλο αρχιτεκτονικό επίτευγμα και για το λόγο αυτό αρκετοί αυτοκράτορες

αναλάμβαναν να διακοσμήσουν το ναό με ψηφιδωτά τα οποία απεικόνιζαν τους

ίδιους με το Χριστό ή την Παναγία. Μεγάλο μέρος από το εσωτερικό διάκοσμο

σώζεται μέχρι σήμερα .16

11 725 -843 μ.Χ. Διαμάχη γύρω από την λατρεία των εικόνων.

12 Τζ.Αλμπάνη, ο.π., σ.104

13 Στο ίδιο,σ.70

14 Για το έργο αυτό βλ. Ν.Χατζηδάκη, Ελληνική Τέχνη, Βυζαντινά ψηφιδωτά, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1985,

σ.57 εικ.33

15 Ανθρώπινη μορφή σε προτομή μέσα σε μετάλλιο.(επίπεδη κυκλική επιφάνεια)

16 Τζ.Λάουντεν, Πρώιμη Χριστιανική και Βυζαντινή Τέχνη,μτφ.Μ.Αγγελίδου,εκδ.Καστανιώτη,Αθήνα,1999, σ.67-

707

Τεχνοτροπία: Η τέχνη αυτής της εποχής έχει κύριο χαρακτηριστικό την αφαίρεση

και απομακρύνεται πλήρως από την κλασική παράδοση. Η ανθρώπινη μορφή

απεικονίζεται επίπεδη, στατική και άκαμπτη και οι αναλογίες των σωμάτων είναι

ασύμμετρες. Οι πτυχές των ενδυμάτων ελάχιστα αποκαλύπτουν σημεία του σώματος.

Η έκφραση είναι αυστηρή, σοβαρή χωρίς να αφήνει να αποκαλύπτονται αισθήματα.

Κατά την μεσοβυζαντινή περίοδο ακολουθήθηκε ένας σταθερός εικονογραφικός

τύπος ο οποίος ήταν αντιφυσιοκρατικός.17

2.3. ΥΣΤΕΡΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Σε αυτούς τους τελευταίους αιώνες της αυτοκρατορίας, της δυναστεία των

Παλαιολόγων η τέχνη στην Κωνσταντινούπολη θα ξαναπάρει την πιο εκλεπτυσμένη

μορφή της με αναδρομές σε περασμένες εποχές και με κλασικίζουσες τάσεις.18 Τα

ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες αυτής της περιόδου χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη

εκλέπτυνση και σε αντίθεση με την προηγούμενη περίοδο αποδίδεται συναίσθημα και

κίνηση με δυνατό χαρακτήρα και ανθρώπινο πάθος.19

Εικόνα 3: Τοιχογραφία παρεκκλησίου, Παναγία Γλυκοφιλούσα, Μονή της Χώρας,

π.130020

Περιγραφή : Η τοιχογραφία απεικονίζει την Θεοτόκο, ψηλή, λεπτή καλυμμένη με

πλούσια σκούρα φορέματα να κρατάει τρυφερά στα χέρια της τον μικρό Χριστό

σκύβοντας προς το μέρος του. Ο Χριστός με το ένα χέρι του, σφίγγει το ένδυμα της

Παναγιάς και στο άλλο χέρι κρατάει ειλητάριο21. Το ένα του πόδι είναι γυμνό ως το

γόνατο και το άλλο έχει ανεστραμμένο το πέλμα και σταυρώνουν μεταξύ τους. Το

κεφάλι του είναι σηκωμένο προς το μέρος της Παναγιάς και την κοιτάζει τρυφερά

ενώ η Παναγία με απόμακρο και θλιμμένο βλέμμα, κοιτάζει προς το ιερό.

17 Τζ.Αλμπάνη , ο.π.,σ.122

18 Ν.Σβορώνος, ,Τομ.Θ’, Βυζαντινός Ελληνισμός, μεσοβυζαντινοί και υστεροβυζαντινοί χρόνοι, στο: «Ιστορία

του Ελληνικού ΄Εθνους,» Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1996, σ.423.

19 Μ.Αχειμάστου-Ποταμιανού, Ελληνική Τέχνη ,Βυζαντινές τοιχογραφίες ,Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1994, σ.25

20 Για το έργο αυτό βλ. Μ.Αχειμάστου-Ποταμιανού, ο.π., σ 152, εικ.131

21 Στενή, επιμήκης λωρίδα περγαμηνής που τυλιγόταν γύρω από κυλινδρικό ξύλο(κοντό), ώστε να μπορεί να

ξεδιπλώνεται και να διπλώνεται.8

Το έργο βρίσκεται μπροστά στην αψίδα του ιερού, στη νότια πλευρά της

Μονής της Χώρας, στο ταφικό παρεκκλήσιο στο οποίο σώθηκε ο μεγαλύτερος

αριθμός τοιχογραφιών από όλους τους αιώνες. Τη Μονή έχτισε πιθανά τον 7ο αιώνα ο

γαμπρός του Φωκά, Κρίσπος και ανακαίνισε ο μέγας λογοθέτης Θεόδωρος

Μετοχίτης. Ο Μετοχίτης πρόσθεσε στη νότια πλευρά του καθολικού22 της Μονής,

ένα παρεκκλήσιο το οποίο και γέμισε με τοιχογραφίες μεγαλειώδης σύνθεσης.23

Τεχνοτροπία: Η τεχνοτροπία του μνημείου είναι ανάλογη της εποχής των

Παλαιολόγων. Η «παλαιολόγια» τέχνη ήταν εμπλουτισμένη με την αίσθηση του

δράματος και τη λυρική πνοή με σκηνές γεμάτες συναίσθημα εξαφανίζοντας την

αυστηρότητα της προηγούμενης βυζαντινής τέχνης. Η Παναγιά κοιτάζει με θλιμμένο

βλέμμα προς το κενό δείχνοντας τον πόνο της λόγω του μελλοντικού Πάθους αλλά

και με μητρική στοργή και αγάπη. Τα θέματα που κυριάρχησαν αυτή την εποχή είναι

ο κύκλος του Πάθους24, ο κύκλος της Ανάστασης 25, ο βιογραφικός κύκλος της

Παναγίας, ο κύκλος προεικονίσεων της Παναγίας, ο Ακάθιστος ύμνος, ο βιογραφικός

κύκλος άλλων αγίων, μηνολόγια26 και η Ουράνια Λειτουργία. 27

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τα παραδείγματα μνημειακής ζωγραφικής που περιγράψαμε

αντικατοπτρίζουν τις αξίες και τα ήθη των εποχών από όπου προέρχονται με κύριο

θέμα πάντα το χριστιανικό ιδεώδες. Στη πρώιμη εποχή κυριαρχεί το ψηφιδωτό,

επιδαπέδιο και εντοίχιο. Στη μεσοβυζαντινή εποχή ή αλλιώς «Χρυσή Εποχή»

απογειώνεται το εντοίχιο ψηφιδωτό ενώ στην ύστερη περίοδο και λόγω των

περιορισμένων οικονομικών εγκαταλείπεται το ψηφιδωτό και αναπτύσσεται η

τοιχογραφία.

22 Ο κύριος ναός ενός μοναστηριού

23 Μ.Αχειμάστου-Ποταμιανού, ο.π., σ.28

24 Οι κύριες φάσεις του θείου δράματος, ο Μυστικός Δείπνος, ο Νιπτήρ, η Προσευχή στο Όρος των Ελαίων, η

Προδοσία του Ιούδα, η Κρίση των Αρχιερέων και του Πιλάτου, η Μαστίγωση, ο Δρόμος προς το Γολγοθά, η

Ανάβαση στον Σταυρό, η Σταύρωση, η Αποκαθήλωση, ο Θρήνος.

25 Η Εις Άδου Κάθοδος, οι Μυροφόρες στο Μνήμα, το «Χαίρετε» των Μυροφόρων, η Ψηλάφιση, το Δείπνο στους

Εμμαούς, η Θαυμαστή Αλιεία.

26 Μαρτύρια αγίων κατά την ημερολογιακή σειρά.

27 Τζ.Αλμπάνη , ο.π.,σ.129

9

Η βυζαντινή τέχνη κατέχει μια μοναδική θέση στο μεσαιωνικό κόσμο. Μέσα

σε αυτή ενσωματώθηκε η «εικονιστική» τέχνη της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας και

το πνεύμα του χριστιανισμού και χάρη σε αυτήν συντελέστηκε η αναγέννηση της

ευρωπαϊκής τέχνης κατά τον Μεσαίώνα. Αν αναλογιστεί κανείς ότι εκτός του

Βυζαντίου αλλά κέντρα εικονιστικής τέχνης πλησιέστερα στην Ευρώπη δεν υπήρχαν,

εκτός από την Ινδία και τη Κίνα., είναι αναμφίβολη η αξία και η προσφορά της

βυζαντινής τέχνης προς τον ευρωπαϊκό πολιτισμό.28

 

28 Στο ίδιο, σ.41

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Τζ.Αλμπάνη, Τέχνες Ι, Τομ. Β΄,Βυζαντινή και Μεταβυζαντινή Τέχνη, εκδ. ΕΑΠ,

Πάτρα 1999.

Μ.Αχειμάστου-Ποταμιανού, Ελληνική Τέχνη, Βυζαντινές τοιχογραφίες, Εκδοτική

Αθηνών, Αθήνα, 1994.

Τζ.Λάουντεν, Πρώιμη Χριστιανική και Βυζαντινή Τέχνη, μτφ. Μ.Αγγελίδου,

εκδ.Καστανιώτη, Αθήνα, 1999.

Ν.Σβορώνος, , Τομ. Ζ΄,Βυζαντινός Ελληνισμός και πρωτοβυζαντινοί χρόνοι στο:

«Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», Εκδοτική Αθηνών, 1996.

Ν.Σβορώνος, ,Τομ.Θ’, Βυζαντινός Ελληνισμός, μεσοβυζαντινοί και υστεροβυζαντινοί

χρόνοι, στο: «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1996.

Ν.Χατζηδάκη, Ελληνική Τέχνη, Βυζαντινά ψηφιδωτά, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα,

1985

M.Bardill, «Το μεγάλο παλάτι των Βυζαντινών ανακτόρων και των ανασκαφών

εμπιστοσύνης περιπατητών», σε Περιοδικό της ρωμαϊκής αρχαιολογίας

τομ.12(1999),σ.216-230

11

ΕΙΚΟΝΑ 1

12

ΕΙΚΟΝΑ 2

13

EIKONA 3

14