Περίληψη 5ο Κεφάλαιο_Β_ ΕΛΠ 10

ΕΕΙΙΣΣΑΑΓΓΩΩΓΓΗΗ ΣΣΤΤΟΟΝΝ ΕΕΛΛΛΛΗΗΝΝΙΙΚΚΟΟ ΠΠΟΟΛΛΙΙΤΤΙΙΣΣΜΜΟΟ

Σημαντικοί Σταθμοί του

Ελληνικού Πολιτισμού

ΤΟΜΟΣ Β’

5ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ

Περίληψη κεφαλαίου από την Κωνσταντία Γιόρτσιου

Ακαδημαϊκό έτος 2008 - 2009

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ενότητα 5.1 – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ..................................................................................... 2

5.1.1 Ποίηση ή έμμετρος λόγος.............................................................................. 2 5.1.2 Πεζός λόγος ................................................................................................ 10

Ενότητα 5.2 – ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ............................................................................. 13 5.2.1 Καταγωγή του αρχαίου δράματος ............................................................... 13 5.2.2 Οργάνωση και χαρακτήρας του αρχαίου δράματος .................................... 13 5.2.3 Οι αρχαίοι Έλληνες δραματουργοί ............................................................. 17

Ενότητα 5.1 – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

5.1.1 Ποίηση ή έμμετρος λόγος

Έμμετρος λόγος => συνταγμένος σε ποιητικό λόγο, σε στίχους

Τα θέματα της αρχαίας ελληνικής ποίησης

Η αρχαία ελληνική ποίηση αντλούσε τα περισσότερα θέματά της από την ελληνική

μυθολογία.

Α’ ΑΞΟΝΑΣ Μεγάλο μέρος της μυθολογίας αφορούσε τις σχέσεις και τη δράση των θεών. Αυτοί

οι μύθοι εξηγούσαν την καταγωγή και τον χαρακτήρα του κόσμου των θεών.

Αιτιολογικοί Μύθοι: εξηγούσαν την αιτία για την οποία τελούνταν κάποια

θρησκευτική ιεροτελεστία. Τέτοιο όμως ήταν σπάνιο να υποδεικνύουν την καταγωγή

της ιεροτελεστίας, διότι η ιεροτελεστία ήταν παλιά και η καταγωγή της άγνωστη και

έτσι επινοήθηκε ένας μύθος για να τις εξηγήσει.

Β’ ΑΞΟΝΑΣ Δράση των ανθρώπων της ηρωικής εποχής. Τα πρόσωπα σ’ αυτούς τους

μύθους ήταν ήρωες, ημίθεοι, πρόσωπα που σχετίζονταν με τους θεούς.

Η Σημασία του μέτρου στην αρχαία ελληνική ποίηση

Έμμετρη ποίηση => δηλαδή λάμβανε υπόψη της για τη σύνταξη των στίχων ένα

μέτρο, το οποίο της έδινε ρυθμό.

Ο ρυθμός οφειλόταν στην εναλλαγή μακρόχρονων και βραχύχρονων συλλαβών

(προσωδία), προς την οποία έπρεπε να συμμορφώνονται οι λέξεις του ποιητή.

Στην προφορά της αρχαίας ελληνική γλώσσας αυτό που έχει σημασία δεν είναι ο

τόνος που έφερε η κάθε συλλαβή αλλά η χρονική της διάρκεια (μια μακρά συλλαβή

Σελίδα 2 από 21

διαρκούσε όσο δύο βραχείς), πράγμα που απαιτούσε το ανάλογο ύψος τόνου της

φωνής, που χάριζε μουσικότητα στις λέξεις.

Ο προσδιορισμός μιας μακρόχρονης ή βραχύχρονης συλλαβής γινόταν με βάση όχι

τον τονισμό της αλλά με το αν ένα φωνήεν είναι μακρό ή βραχύ στην προφορά ή αν

ένα κανονικά βραχύ φωνήεν ακολουθείται από δύο σύμφωνα, οπότε γινόταν μακρό.

Πόδες => διαίρεσαν ανά στίχο τις μακρόχρονες και βραχύχρονες συλλαβές σε

μετρικές μονάδες και τους έδωσαν διάφορα ονόματα

Επική Ποίηση => ΕΞΑΜΕΤΡΟ => αποτελείται από έξι μετρικούς πόδες (ανά στίχο):

-υυ-υυ-υυ-υυ-υυ- => ΔΑΚΤΥΛΟΣ (-υυ)=> ο καθένας από τους τέσσερις πρώτους

πόδες μπορούσε να είναι ένας δάκτυλος [μια μακρόχρονη συλλαβή ακολουθούμενη

από δύο βραχύχρονες (-υυ)], είτε ένας ΣΠΟΝΔΕΙΟΣ (--) -- -- -- -- -υυ – (δύο

μακρόχρονες συλλαβές --) ο πέμπτος ήταν κανονικά ένας δάκτυλος και ο έκτος ένας

σπονδείος.

Κατηγορίες της αρχαίας ελληνικής ποίησης

ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (εξάμετρο) 1) Ηρωικό Έπος

Αποτέλεσε το κατεξοχήν έπος και εξιστορούσε θαυμαστές πράξεις ηρώων και

θεών από το θρυλικό και απώτερο παρελθόν.

ΟΜΗΡΟΣ => Ιλιάδα και Οδύσσεια (2ο μισό 8ου αιώνα π.Χ.)

Ποιήματα προφορικής ποίησης => τα απήγγειλαν οι αοιδοί.

Ο αοιδός ή βάρδος συνθέτει προφορικά, αυτοσχεδιάζοντας και κάθε ποίημα

αποτελεί μια νέα δημιουργία.

Το χαρακτηριστικό αυτής της ποίησης είναι πως επαναλαμβάνει συνεχώς

πολλές λεκτικές «φόρμουλες» (λογότυπους). Αυτή η επανάληψη είναι το

εξέχον χαρακτηριστικό της ποίησης του Ομήρου και μπορούν να θεωρηθούν

με βεβαιότητα ως προφορική ποίηση. Μακρά παράδοση προφορικής ποίησης

που ανάγεται στην εποχή του χαλκού. Ο ίδιος ο Όμηρος έχει επίγνωση ότι οι


ήρωες του ανήκαν σε ένα μακρινό παρελθόν, που η χρήση του σιδήρου δεν

ήταν πολύ διαδεδομένη.

Τα ποιήματά του απαγγέλλονταν σε διάφορες γιορτές από ειδικούς

επαγγελματίες τους ραψωδούς. Τα ποιήματα του Ομήρου έπαιξαν σημαντικό

ρόλο στην ελληνική παιδεία. Όλοι οι Έλληνες τα γνώριζαν πολύ καλά και

μερικοί τα είχαν αποστηθίσει ολόκληρα. Ο Όμηρος θεωρήθηκε ο μεγαλύτερος

δάσκαλος της επικής ποίησης.

2) Διδακτικό έπος Οι αρχαίοι Έλληνες συνέδεσαν το διδακτικό έπος με τον ΗΣΙΟΔΟ (700 Π.χ.), ο

οποίος ήταν σχεδόν σύγχρονος του Ομήρου.

Τα έργα του θεωρούνται διδακτικά διότι είχαν σκοπό να διδάξουν και όχι να

συγκινήσουν.

Θεογονία => αφήγηση της καταγωγής, των γενεαλογικών σχέσεων και των

ιδιοτήτων των θεών.

Έργα και Ημέραι => ένα είδος γεωργικού ημερολογίου, περιέχει πρακτικές

και λεπτομερείς συμβουλές για τις ετήσιες γεωργικές εργασίες, αλλά και

διάφορες παραινέσεις και κανόνες για μια φιλόπονη, ευσεβή και ευτυχισμένη

ζωή.

Η χρήση έμμετρου λόγου σε τέτοιου είδους έργα ήταν δύσκολη, διότι δεν υπήρχε ο

πεζός, γραπτός λόγος και η ποίηση ήταν η μόνη μορφή λογοτεχνικής δημιουργίας.

Πλεονέκτημα της έμμετρης απαγγελλόμενης ποίησης => αυτό το είδος ποίησης

συγκρατείται ευκολότερα στη μνήμη, καθώς στα τέλη του 8ου αι. π.Χ. η γραφή μόλις

είχε αρχίσει να διαδίδεται

ΕΛΕΓΕΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (εξάμετρο + πεντάμετρο => δύο ατελή μισά εξάμετρα)

Αυτά τα ποιήματα [μερικά ψάλλονταν, ίσως με συνοδεία αυλού (πνευστό όργανο,

είδος διπλής φλογέρας κατασκευασμένο από καλάμια)] χαρακτηρίζονταν από

συντομία και αποτελούνταν από ένα ή περισσότερα δίστυχα.

Αποτελείται από ένα εξάμετρο και ένα πεντάμετρο, αλλά ουσιαστικά το «πεντάμετρο»

είναι δύο ατελή μισά ενός εξάμετρου. Αυτό το χαρακτηριστικό το έκανε λιγότερο βαρύ


από το επικό εξάμετρο και του έδινε έναν πιο ευκίνητο ρυθμό, περισσότερο

κατάλληλο για τα ποικίλα θέματα της ελεγείας.

Αγαπήθηκε πολύ από τους ποιητές και χρησιμοποιήθηκε για μια χιλιετία περίπου

πράγμα που δε συνέβη με κανένα άλλο μέτρο.

Η ελεγεία διακρίνεται σε: 1) Παραινετική (πολιτική, πολεμική, γνωμική) 2) Συμποτική, ερωτική και προσωπική 3) Θρηνητική (από την οποία αναπτύχθηκε αργότερα το επιτάφιο επίγραμμα) 4) Αναθηματική 5) Φιλοσοφική

Παρά τη θεματική πολυμορφία της, δε ξέφυγε από την ισχυρή επίδραση του έπους,

εφόσον χρησιμοποιούσε: τη γλώσσα του και ένα πολύ συγγενικό μέτρο, πράγμα που

της έδινε επίσημο χαρακτήρα

Τυρταίος (650 π.Χ.) => στρατιωτικά εμβατήρια => παρότρυνε τους Σπαρτιάτες να

μάχονται γενναία στον αγώνα υπέρ της πατρίδας.

Σόλων (604 π.Χ.) => με την ελεγειακή ποίηση συμβούλευε τους συμπολίτες του σε

θέματα σχετικά με τον πόλεμο και την πολιτική.

Φωκυλίδης (544 π.Χ.) και Θέογνης (490 π.Χ.) => γνωμικές ελεγείες => περιείχαν

διάφορες παραινέσεις και αποφθέγματα ή γνωμικά (γνώμαι) για τη ζωή και του

ανθρώπους.

Αρχίλοχος ο Πάριος (650 π.Χ.) => προσωπική => περιέγραφε με χαρακτηριστικό,

εξαιρετικά προσωπικό τόνο, διάφορες εμπειρίες της ζωής του για να προσφωνεί τους

φίλους του. Έκανε τα προσωπικά του συναισθήματα αντικείμενο της ποίησης.

Θεωρείται ο εισηγητής του ατομικισμού στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία.

Μίμνερμος ο Κολοφώνιος (600 π.Χ.) => συμποτική => ύμνησε τις απολαύσεις του

έρωτα και της νεότητας.


Σιμωνίδης του Κείου (476 π.Χ.) => θρηνητική (επιτάφια επιγράμματα) => σύντομες

επιγραφές που αναγράφονταν σε ταφικά μνημεία ή σε αφιερώματα στους θεούς =>

συνέθεσε για να τιμήσει τη μνήμη όλων όσων έπεσαν στους Περσικούς πολέμους. Τα

επιγράμματα είχαν δημόσιο χαρακτήρα.

Παρμενίδης του Ελεάτη (480 π.Χ.) => φιλοσοφική

Ελληνιστική Εποχή + Πρώιμοι Βυζαντινοί Χρόνοι => Ερωτική => Παλατινή Ανθολογία ονομάζονταν «επιγράμματα» λόγω της συντομίας και του πνεύματός

τους. Επηρέασαν ποιητές μεταγενέστερων χρόνων, οι οποίοι τα μιμήθηκαν και τα

μετέφρασαν.

ΙΑΜΒΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (ιαμβικό μέτρο)

Ίαμβοι => πόδες με μια βραχεία και μια μακρά συλλαβή υ-

Τροχαίοι => πόδες με μια μακρά και μια βραχεία, -υ

Αρχίλοχος ο Πάριος => πιστεύεται πως ήταν ο δημιουργός ή τουλάχιστον αυτός

που καθιέρωσε τους αυστηρούς κανόνες του ιαμβικού μέτρου. Χρησιμοποίησε το

ιαμβικό μέτρο για να καταφερθεί εναντίον των προσωπικών του εχθρών με έναν βίαιο

και σκωπτικό τρόπο, σ’ αυτό οφείλεται και ο χαρακτηρισμός «ψογερός». Η ιαμβική

ποίηση, έκανε θέμα της τον ψόγο (κατάκριση, επίκριση, μομφή, κατηγορία), τον

χλευασμό και την εξύβριση. Ήταν μια καυστική σάτιρα, με ανεπίσημη και συχνά

άσεμνη φρασεολογία, η οποία είχε βασικό σκοπό να διασκεδάσει. Εν μέρει

απαγγέλλονταν και εν μέρει ψάλλονταν από τον ίδιο το δημιουργό τους, ίσως με

συνοδεία μουσικού οργάνου.

Αρχίλοχος => ο περιφημότερος ιαμβογράφος + πρώτος σατιρικός ποιητής

Η ιαμβική του ποίηση ξεχωρίζει από την επική και ελεγειακή, λόγω του ανεπίσημου

και καθόλου ηρωικού και μάλλον καθημερινού χαρακτήρα της.

Οι αρχαίοι τον θεωρούσαν ισάξιο του Ομήρου και άνοιξε το δρόμο για τη λυρική

ποίηση.


ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Χαρακτηριστικά της λυρικής ποίησης: 1) Χρησιμοποιούσε στροφές με μια μεγάλη ποικιλία από μέτρα 2) παρουσιαζόταν πάντα με τη μορφή ωδής, δηλαδή άσματος, και συνοδευόταν από ενόργανη μουσική, μέλος, γι’ αυτό και η αρχαία της ονομασία είναι μελική ποίηση 3) διέθετε ένταση και πάθος

Η λυρική ποίηση διακρινόταν σε δύο είδη: τη μονωδία και τη χορική λυρική ποίηση

Μονωδία ή μονωδιακή λυρική ποίηση: είχε ιδιωτικό χαρακτήρα και οι ωδές της

εξέφραζαν με πάθος τις σκέψεις και τα έντονα προσωπικά συναισθήματα του

δημιουργού της.

Ο ποιητής ήταν και ο μελωποιός (συνθέτης της μουσικής) των ωδών του, έψαλλε

μόνος, μπροστά σε ένα στενό κύκλο φίλων με συνοδεία λύρας.

Αλκαίος => πραγματευόταν κυρίως πολιτικά θέματα και τα ποιήματά του (γνωστά ως

στασιωτικά) εξαπολύουν σφοδρές επιθέσεις εναντίον των εχθρών του. Έγραψε για

τις απολαύσεις του κρασιού.

Σαπφώ => θέματά της έντονες συγκινήσεις του έρωτα

Χορική λυρική ποίηση: είχε δημόσιο χαρακτήρα και συνδεόταν με διάφορες

θρησκευτικές γιορτές (κρατικές ή πανελλήνιες) ή με σημαντικές οικογενειακές γιορτές

και τελετές (γάμους, κηδείες κ.λπ.). Οι ωδές ήταν ποικίλου περιεχομένου και

εκτελούνταν από ένα χορό, μια ομάδα ανδρών ή γυναικών, που έψαλλαν ή χόρευαν

συνοδεία κιθάρας ή αυλού ή και των δύο μαζί. Συνήθως ο ίδιος ο ποιητής έπαιζε

κιθάρα και διεύθυνε τον χορό. Η χορική ποίηση είναι πληθωρική και επίσημη και έχει

λιγότερο πάθος από την μονωδία.

Πίνδαρος (460 π.Χ.) => «Επινίκιες ωδές», τις έγραφε κατά παραγγελία για να

εξυμνήσει νικητές σε μεγάλους πανελλήνιους, αλλά και τοπικούς αγώνες.


Είδος Ποίησης Χαρακτήρας Θέματα Τρόπος

Παρουσίασης

Επική Επίσημος Ηρωικά Αοιδοί

(απάγγελλαν)

Ελεγειακή Επίσημος

Παραινετικά

(πολεμικά,

πολιτικά, γνωμικά),

συμποτικά, ερωτικά

και προσωπικά,

θρηνητικά,

αναθηματικά,

φιλοσοφικά

Ψάλλονταν ίσως με

συνοδεία αυλού

Ιαμβική Ανεπίσημος

Σκωπτικά,

χλευαστικά και

εξυβριστικά με

στόχο τη

διασκέδαση

(καυστική σάτιρα)

Εν μέρει

ψάλλονταν και ένα

μέρει

απαγγέλλονταν

ίσως με συνοδεία

μουσικού οργάνου

Λυρική Α) Μονωδιακή

λυρική Ιδιωτικός

Σκέψεις και έντονα

προσωπικά

συναισθήματα

Ψάλλονταν με τη

μορφή ωδής, από

τον ίδιο τον ποιητή

και μελοποιό, σε

στενό φιλικό κύκλο

και με συνοδεία

λύρας

Β) Χορική λυρική Δημόσιος και επίσημος

Γαμήλια,

παρθενικά,

συμποτικά,

θρηνητικά,

εγκωμιαστικά,

επινίκια,

θρησκευτικά

Ψάλλονταν με τη

μορφή ωδής, από

ένα χορό ανδρών ή

γυναικών και με

συνοδεία κιθάρας

ή/και αυλού


Οι αλεξανδρινοί ποιητές

Απολλώνιος ο Ρόδιος (245 π.Χ.) => πολυγραφότατος, σώθηκε το επικό του

ποίημα Αργοναυτικά, όπου αφηγείται την εκστρατεία των Αργοναυτών.

Καλλίμαχος ο Κυρηναίος (250 π.Χ.) => 800 βιβλία, ποικιλία από ποιητικά μέτρα και

σε πεζό λόγο. 60 επιγράμματα και αποσπάσματα από τη μεγάλη συλλογή ελεγειών

Αίτια

Θεόκριτος ο Συρακούσιος (270 π.Χ.) => δημιουργός της βουκολικής ποίησης

συνέθεσε και επιγράμματα

Όμηρος, ηρωικό έπος Επική ποίηση

Ησίοδος, διδακτικό έπος

Μίμνερμος, απολαύσεις του έρωτα και

της νεότητας

Θέογνις, γνωμικές ελεγείες

Σόλων, συμβουλές σε πολεμικά +

πολιτικά θέματα

Σιμωνίδης, επιτάφια επιγράμματα

(περσικοί πόλεμοι)

Ελεγειακή ποίηση

Τυρταίος, στρατιωτικά εμβατήρια

Ιαμβική ποίηση Αρχίλοχος ο Πάριος, χλευασμός –

ψόγος – εξύβριση

Πίνδαρος, χορική ποίηση

Σαπφώ, μονωδία Λυρική ποίηση

Αλκαίος, μονωδία


5.1.2 Πεζός λόγος

Οι Έλληνες συγγραφείς άρχισαν να γράφουν σε πεζό λόγο τον 6ο αι. π.Χ. Ο πεζός

λόγος περιελάμβανε Ιστορία, Ρητορική και Μυθιστορία.

Ιστορία 5ος αιώνας π.Χ.

Ηρόδοτος (485-421/413 π.Χ.) => από την Αλικαρνασσό, εισήγαγε τον όρο «Ιστορία»

( η λέξη σήμαινε αρχικά «έρευνα»), ήδη από την αρχαιότητα θεωρούνταν ο Πατέρας

της Ιστορίας.

Στο έργο διηγείται τον πόλεμο μεταξύ Ελλήνων και Περσών (480-479 π.Χ.)

Μεγάλο μέρος του αφιερώνεται σε εισαγωγικό υλικό. Μας δίνει:

1) Την ιστορία της περσικής αυτοκρατορίας μέχρι την περίοδο του πολέμου

2) Μεγάλο μέρος από την πρώιμη ιστορία πολλών ελληνικών κρατών

3) Γεωγραφικές πληροφορίες

4) Εθνογραφικό υλικό από τα ταξίδια του εκτός Ελλάδας

Στόχος: η διαφύλαξη της μνήμης των μεγάλων έργων των Ελλήνων και ξένων

Μέθοδος: υποβολή ερωτήσεων σε καλά πληροφορημένους ανθρώπους και η

καταγραφή όλων όσων του ανέφεραν, ακόμη κι αν ο ίδιος δε τα πίστευε.

Θουκυδίδης ο Αθηναίος (460-390 π.Χ.) => αφηγήθηκε, από την πλευρά του, με

μεγάλη λεπτομέρεια την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404).

Υπερηφανευόταν για την μεγάλη φροντίδα που κατέβαλε προκειμένου να ανακαλύψει

την αλήθεια των γεγονότων. Το έργο όμως δεν περιορίζεται στην πραγματολογική

ανάλυση. Περιγράφει ανθρώπινα πάθη και φιλοσοφεί συνεχώς για τη φύση των

ανθρώπων και των κοινωνιών τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ως μεθόδου του

είναι πως περιλαμβάνει στο κείμενο λόγους, οι οποίοι υποτίθεται πως εκφωνήθηκαν

από ιστορικά πρόσωπα, αλλά στην πραγματικότητα είχαν συνταχθεί με προσοχή

από τον ίδιο (επιτάφιος λόγος του Περικλή).


Ρητορική 5ος αιώνας π.Χ. Αθήνα

Αθηναϊκά Δικαστήρια: αυτός που παρουσιαζόταν ενώπιον της δικαιοσύνης είτε ως

κατήγορος είτε ως κατηγορούμενος έπρεπε να εκφωνήσει λόγο σε ένα πολύ μεγάλο

σώμα (πεντακοσίων ή περισσοτέρων) ενόρκων.

Βουλή των Πεντακοσίων: ο ομιλητής είχε να αντιμετωπίσει ένα μεγάλο αριθμό

ατόμων.

Εκκλησία του Δήμου: το ακροατήριο μπορούσε να φτάσει σε πολλές χιλιάδες

Η επιτυχία στη δημοσία ζωή εξαρτιόταν (σε μεγάλο βαθμό) από τη ρητορική

δεξιοτεχνία.

Τρία είδη ρητορικών λόγων: 1) Δικανικοί λόγοι: χρησιμοποιούνταν στα δικαστήρια

2) Συμβουλευτικοί λόγοι: εκφωνούνταν στη Βουλή ή στην Εκκλησία

3) Πανηγυρικοί ή επιδεικτικοί λόγοι: απαγγέλλονταν σε γιορτές και επίσημες

τελετές π.χ. επικήδειοι λόγοι ή επιτάφιοι.

Λυσίας (445-375 π.Χ.) => ήταν ο μεγαλύτερος συγγραφέας δικανικών λόγων

(λογογράφος). 35 λόγοι σώζονται

Αισχύνης ο Αθηναίος (397-322 π.Χ.) => εξέχουσα πολιτική προσωπικότητα και

πρόξενος της Αθήνας σε σημαντικές διαπραγματεύσεις με ξένες δυνάμεις. Σώζονται

3 δικανικοί λόγοι και όλοι εναντίον του Δημοσθένη, του μεγάλου αντιπάλου του («οι

τρεις χάριτες»)

Δημοσθένης (384-322 π.Χ.) => κατεξοχήν ρήτορας της αρχαιότητας και κορυφαίος

Αθηναίος πολιτικός, γνωστός για την πολιτική αντίστασης που πρότεινε στους

Αθηναίους κατά των Μακεδόνων.

Κυριάρχησε στον πολιτικό στίβο αλλά και στα δικαστήρια. 63 λόγοι σώθηκαν και

ανήκουν και στα τρία είδη ρητορικής.


Αφορούν: μεγάλα ζητήματα της εποχής του, εσωτερική και στρατιωτική πολιτική και

εξωτερικές υποθέσεις του κράτους.

Δικανικοί λόγοι γράφτηκαν για γνωστές δημόσιες υποθέσεις όσο και για ιδιωτικές

διαφορές.

Διάσημος επιδεικτικός λόγος (που δε σώζεται) ήταν ο επικήδειος λόγος (ή επιτάφιος),

τον οποίο εκφώνησε προς τιμήν των Αθηναίων που έπεσαν στη μάχη κατά του

Φιλίππου στη Χαιρώνεια (388 π.Χ.)

Μυθιστόρημα ή μύθος

Φανταστική αφήγηση σε πεζό λόγο, ήταν μια από τις αξιολογότερες εφευρέσεις της

αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας.

Χρονολόγηση αβέβαιη. Πιθανότερο συμπέρασμα ότι το είδος ήκμασε σε περίοδο

ειρήνης και ευημερίας που ταυτίζεται με την ακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

(τέλος 1ου – αρχές 3ου αι. μ.Χ.), όταν η αρχαία ελληνική λογοτεχνική παραγωγή

γνώρισε μια τελευταία άνθηση, σε συνδυασμό με την ύπαρξη ενός ευρέου και

μορφωμένου αναγνωστικού κοινού.

Τυπική πλοκή: εραστές που χώρισαν και εκτέθηκαν σε κινδύνους και τελικά

ξανασμίγουν. «Τα κατά Δάφνιν και Χλόιν» του Λόγγου (300 μ.Χ.) ιστορία δύο νέων

εραστών, η οποία διαδραματίζεται στο βουκολικό περιβάλλον της αγροτικής Λέσβου.


Ενότητα 5.2 – ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ

5.2.1 Καταγωγή του αρχαίου δράματος

Κυρίως 5ος αιώνας π.Χ.

Η τραγωδία και κωμωδία, πιθανόν, να προήλθαν από ιεροτελεστίες, που

αποτελούσαν μέρος της λατρείας του Διονύσου, του θεού του κρασιού.

Ένας χορός (ομάδα χορευτών) με ενδυμασία σατύρων ή τράγων έψαλλε το

διθύραμβο (ωδή της χορικής λυρικής) και ένας κορυφαίος του χορού άνοιγε

διάλογο μαζί τους ψάλλοντας μόνος.

5.2.2 Οργάνωση και χαρακτήρας του αρχαίου δράματος

Οι δραματικοί αγώνες

Τραγωδία και κωμωδία => παριστάνονταν στην Αθήνα σε ανοιξιάτικες και

χειμερινές γιορτές προς τιμήν του Διονύσου, τα Μεγάλα Διονύσια (ή Διονύσια της

πόλης) και τα Λήναια αντίστοιχα.

Στην διάρκεια αυτών των γιορτών που κρατούσαν πολλές μέρες αφιερώνονταν σε

παραστάσεις αρχαίου δράματος, που είχαν αγωνιστικό χαρακτήρα, αγώνες

τραγωδίας και κωμωδίας.

Μεγάλα Διονύσια: ο Επώνυμος Άρχων (ανώτατος αξιωματούχος του κράτους)

επέλεγε:

1) Τρεις πλούσιους πολίτες, τους χορηγούς, για να χρηματοδοτήσουν τις

παραστάσεις τραγωδίας

2) Τρεις ποιητές των οποίων οι τραγωδίες επρόκειτο να παρουσιαστούν στο κοινό,

αφού οι υποψήφιοι είχαν αναγνώσει προηγουμένως ενώπιον του τα έργα τους.


Κατά τη γιορτή καθένας από τους τρεις τραγικούς ποιητές αγωνιζόταν νε τέσσερα

δράματα (τετραλογία): τρεις τραγωδίες (τριλογία) και ένα σατυρικό δράμα.

Τα σατυρικά δράματα δεν ήταν τραγωδίες. Είχαν ένα χορό σατύρων και

παρουσίαζαν μέρη από μύθους, είτε τερατώδη κι αλλόκοτα είτε κωμικά.

Ο νικητής με στεφάνι κισσού, ίσως και με χρηματικό ποσό.

Στα Μεγάλα Διονύσια οι διαδικασίες για την κωμωδία ήταν ίδιες αλλά αγωνίζονταν

πέντε ποιητές και ο καθένας παρουσίαζε ένα μόνο έργο.

Η παράσταση του αρχαίου δράματος

Ηθοποιοί ή υποκριτές => ήταν όλοι άνδρες και υποδύονταν γυναικείους ρόλους

φορώντας τα ανάλογα ρούχα. Φορούσαν μάσκες αυτοί και ο χορός. Επίσης

φορούσαν κοθόρνους, πολύ ψηλά παπούτσια, για να είναι επιβλητικότερη ή

εμφάνισή τους.

Οι κωμικοί υποκριτές, προκειμένου να δημιουργήσουν έντονη κωμική εντύπωση

είχαν υπερβολική σωματική διάπλαση και μέχρι τον 4ο αι. π.Χ. τεχνητά γεννητικά

όργανα.

Οι Σάτυροι στο χορό του σατυρικού δράματος, είχαν μάσκες με σηκωτές μύτες κι

αυτιά αλόγου και πολύ κοντά παντελόνια, που καλύπτονταν με τρίχες ζώων και είχαν

ουρά στο πίσω μέρος και φαλλό μπροστά.

Δομή της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας

Πρόλογος => που παρουσιάζεται το χωρικό => χρονικό και δραματουργικό πλαίσιο

στο οποίο εντάσσεται η υπόθεση του έργου πριν από την είσοδο του χορού στην

ορχήστρα.

Πάροδος => το άσμα που ψάλλεται από τον χορό στη συνέχεια μπαίνοντας από τις

παρόδους, φτάνοντας στην ορχήστρα που παρέμενε σε όλη τη διάρκεια του έργου,

ενώ οι υποκριτές χρησιμοποιούσαν το μέρος αμέσως μπροστά από τη σκηνή.


Επεισόδια => μέρη του έργου που περιέχουν τους διαλόγους μεταξύ των υποκριτών

και αποτελούν το καθαυτό δράμα. Ο αριθμός των επεισοδίων δεν είναι σταθερός

αλλά ποικίλει ανάλογα με την τραγωδία.

Στάσιμα => άσματα του χορού με τα οποία χωρίζονται τα επεισόδια μεταξύ τους.

Έξοδος => το έργο τελειώνει μ’ αυτήν και επέρχεται η «λύση» της πλοκής του έργου,

πριν από την αποχώρηση του χορού από την ορχήστρα.

Δομή της αρχαίας ελληνικής κωμωδίας

Πρώτο μέρος ή πρόλογος => μικρό, πλήρες δράμα, στο τέλος του οποίου

διαμορφώνεται μια αντίθεση, από την οποία ξεπηδά η δράση.

Δεύτερο μέρος => εκτείνεται από την πάροδο (το πρώτο άσμα του χορού κατά την

είσοδό του στην ορχήστρα) μέχρι την πρώτη παράβαση (άσμα χορού, ο οποίος είναι

στραμμένος προς τους θεατές). Σ’ αυτό το μέρος βρίσκεται ο αγών, δηλ. συζήτηση ή

διένεξη μεταξύ δύο συνομιλητών, οι οποίο υποστηρίζουν αντίθετες γνώμες σχετικά

με το κρίσιμο θέμα του έργου, πριν συμφιλιωθούν.

Τρίτο μέρος => εκτείνεται από την πρώτη έως την δεύτερη παράβαση και

παρουσιάζει σε μικρογραφία, την κατάσταση των πραγμάτων που δημιουργήθηκε

από το προηγούμενο μέρος.

Τέταρτο μέρος => εκτείνεται από την δεύτερη παράβαση έως το τέλος και

αποτελείται από διαλογικές σκηνές, οι οποίες δε συνδέονται μεταξύ τους και

συντελούν στο να διαφωτίσουν τις ευχάριστες ή δυσάρεστες συνέπειες της

κατάστασης πραγμάτων που δημιουργήθηκε.

Έξοδος => τέλος του έργου, συνίσταται σε μια εύθυμη πομπή.

Υποθέσεις αρχαίου δράματος

Τραγωδία => αντλούνταν από τη μυθολογία και αφορούσαν τις πράξεις των

περίφημων χαρακτήρων των ηρωικών χρόνων (υπάρχουν όμως και περιπτώσεις

που συνέθεσαν τα έργα τους ορμώμενοι από γεγονότα της εποχής, π.χ. «Μιλήτου

άλωσις» του Φρύνιχου, που αναφέρεται στην άλωση της Μιλήτου από τους Πέρσες

το 494 π.Χ. ή ο Αισχύλος με τους «Πέρσες», εμπνευσμένο από τη ναυμαχία της


Σαλαμίνας). Η επιδεξιότητά του κρινόταν από τον τρόπο με τον οποίο

πραγματευόταν το θέμα. Η τραγωδία ασχολιόταν με τρομερές απόψεις της

ανθρώπινης ζωής όπως ιεροσυλία, ανθρωποθυσία, παιδοκτονία, αυτοκτονία ή

αιμομιξία. Τα πρόσωπα καταδιώκονταν από εχθρούς και απειλούνταν από δουλεία ή

θάνατο, τύραννοι απαγόρευαν την ταφή των νεκρών, λάθη οδηγούν σε φοβερές

καταστροφές και τελικά θάνατο.

Στόχος => να προκαλέσει συναισθήματα ελέου και φόβου, ώστε να επιτευχθεί ένα είδος «κάθαρσης».

ΚΑΘΑΡΣΗ => ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΕΛΕΟΥ + ΦΟΒΟΥ

Κωμωδία => παρουσίαζαν φανταστικές καταστάσεις για να διακωμωδήσουν

διάφορες αντιλήψεις, γεγονότα και πρόσωπα από τη ζωή της εποχής εκείνης, είτε

πραγματευόταν διάφορα κωμικά γεγονότα της καθημερινής ζωής.

Το ύφος του αρχαίου δράματος

Επισημότητα, Μεγαλοπρέπεια, Συμβατικότητα

1) Όλοι οι στίχοι ήταν έμμετροι. Ιαμβικό μέτρο => για τα διαλογικά μέρη

Αναπαιστικό μέτρο παρέλασης (πόδες με δύο βραχείες συλλαβές και μια

μακρά υυ-) για τα άσματα του χορού κατά την είσοδο και έξοδό του.

Λυρικά μέτρα=> διάφορα για τις ωδές του χορού ή για τις μονωδίες, τις οποίες

έψαλλαν οι υποκριτές σε στιγμές μεγάλης συγκίνησης

2) Μουσική Ήταν σημαντική στο αρχαίο δράμα και συνέβαλλε στην επισημότητα της

παράστασης και τη δημιουργία απόστασης ανάμεσα σ’ αυτήν και στην

καθημερινή πραγματικότητα. Ο μουσικός έπαιζε αυλό, αν υπήρχε δεύτερος

έπαιζε κιθάρα. Ο δημιουργός συνέθετε όχι μόνο τους στίχους αλλά και τη

μουσική


3) Ορχηστρικές κινήσεις Ο χορός μιμούνταν τη δράση που περιέγραφε με ορχηστρικές κινήσεις, δηλ.

χορεύοντας.

Περιορισμοί: 1) Βίαια γεγονότα δεν αναπαριστάνονταν εντός σκηνής, γινόταν αναφορά σ’ αυτά

από έναν υποκριτή, που ήταν αγγελιαφόρος

2) Η παρουσία του χορού συνέβαλλε στο να φανταστεί κανείς το χρόνο να κυλά

κάθε φορά που έψαλλε μια ωδή. Οι ωδές χώριζαν τα σκηνές μεταξύ τους.

5.2.3 Οι αρχαίοι Έλληνες δραματουργοί

Θέσπις => πρώτος γνωστός δραματουργός, ο οποίος κέρδισε το πρώτο βραβείο

στους πρώτους επίσημους δραματικούς αγώνες στην Αθήνα το 536 ή 533.

Ασχολήθηκε με την τραγωδία. Εισήγαγε τη μάσκα (προσωπείο) κατά την παράσταση

και πάνω απ’ όλα τον πρώτο υποκριτή, που ονομάστηκε έτσι διότι έπρεπε να

αποκρίνεται (υποκρίνεσθαι) στο άσμα του χορού και να συζητά με τον κορυφαίο του

χορού.

Αισχύλος (525-456 π.Χ.) => κυριότερος τραγικός ποιητής στην Αθήνα. Έγραψε 70-

90 τραγωδίες, κέρδισε το πρώτο βραβείο 13 φορές, δηλ. για 52 τραγωδίες και

σατυρικά δράματα.

Σώζονται ακέραιες μόνο 7, οι οποίες τρεις συγκροτούν μια τριλογία, την Ορέστεια.

Συνέθετε τις τραγωδίες και τις τριλογίες και το σατυρικό δράμα παρουσιάζοντας

διαδοχικές πλευρές ή φάσεις του ίδιου μύθου. Θεωρείται ο δημιουργός της

τραγωδίας διότι:

1) Εισήγαγε έναν δεύτερο υποκριτή στη σκηνή

2) Έδωσε έναν εντονότερο θεατρικό χαρακτήρα στην τραγωδία, τελειοποιώντας

τη θεατρική μέθοδο (εναλλαγή διαλογικών και χορικών μερών, πρώτες

θεατρικές μηχανές, σκηνικός διάκοσμος)

3) Έδωσε μεγαλοπρέπεια στις ενδυμασίες


Χαρακτηριστικά της αισχύλειας τραγωδίας: 1) Έμφαση που δίνει στα μεγαλύτερα προβλήματα του ανθρώπινου

γένους, στον πόλεμο και το έγκλημα. Παρακολουθούμαι το δράμα ολόκληρου

του ανθρώπινου γένους (και όχι μεμονωμένου ατόμου) κάτω από το αυστηρό

βλέμμα των θεών, οι οποίοι ως ανώτατοι δικαστές, φροντίζουν να αποδώσουν

δικαιοσύνη και να τιμωρήσουν την ύβριν. Αυτό προκαλεί μεγάλη ψυχική

οδύνη, αγωνία και φόβο αλλά τελικά τους χαρίζει σωφροσύνη, δύναμη,

υπερηφάνεια, υπευθυνότητα, οδηγώντας στην ελευθερία και τάξη. Έργα =>

σοβαρότητα, επιβλητικότητα και μεγαλοπρέπεια.

2) Σπουδαιότητα του χορού. Ο χορός είναι συνδεδεμένος με τη δράση των

υποκριτών και μερικές φορές έχει τον κύριο ρόλο στο έργο.

Σοφοκλής (496-406 π.Χ.) => Οι αρχαίοι γνώριζαν 123 έργα του, 7 σώθηκαν. Ήταν ο

πιο επιτυχημένος τραγικός ποιητής. Αναδείχθηκε νικητής 20 ή 24 φορές, δηλ. με 80 ή

96 έργα. Ο «Οιδίπους Τύραννος», δεν κέρδισε το πρώτο βραβείο.

Καινοτομίες του Σοφοκλή:

1) Έδωσε μεγαλύτερη αίγλη στο σκηνικό διάκοσμο, επινοώντας τα

(ζωγραφισμένα) σκηνικά

2) Προσέθεσε τρίτο υποκριτή

3) Αύξησε τον αριθμό των χορευτών από 12 σε 15, δίνοντας περισσότερη

μεγαλοπρέπεια στις κινήσεις του χορού

4) Αντικατέστησε την «ενιαία τριλογία» με την «ελεύθερη τριλογία», όπου το κάθε

δράμα αποτελούσε αυτοτελές έργο.

Χαρακτηριστικά των τραγωδιών του Σοφοκλή: 1) Έμφαση στην πάλη που διεξάγει ένα ιδανικό άτομο ενάντια στο

πεπρωμένο. Ο άνθρωπος και τα ηθικά του προβλήματα αποκτούν μεγάλη

σημασία. Ο ήρωας ή η ηρωίδα είναι ένα πλάσμα γεμάτο πάθος και θέληση,

αδιάλλακτο και άκαμπτο μπροστά στη ζωή κι ενώ έρχεται αντιμέτωπο με τις

φρικτές και αφόρητες καταστάσεις, παρόλα αυτά παραμένει ελεύθερο.

Επιβλητικότητα και μεγαλείο, που τα πρόσωπα προκαλούν το θαυμασμό για

την υπέρτατη προσπάθεια τους να υπερβούν τον ίδιο τους τον εαυτό.


2) Ανάπτυξη της δράσης και η έλλειψη συμμετοχής του χορού. Ο χορός

δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για ό,τι συμβαίνει στη σκηνή και κάνει τα σχόλια

που θα έκανε ένας θεατής.

Ευριπίδης (485-406 π.Χ.) => συνέθεσε 92 έργα, 19 έχουν σωθεί. Βραβεύτηκε 4

φορές.

Οι τραγωδίες του Ευριπίδη διακρίνονται:

1) Για τους προλόγους τους (όπου ένας θεός ή ένας ήρωας διηγείται το έργο)

2) Για την έκβασή τους, όπου ένας «από μηχανής θεός» με την έγκαιρη

επέμβασή του επιτρέπει στα πρόσωπα να βγουν από μια δύσκολη κατάσταση

3) Για τη χρήση διαφόρων τεχνασμάτων και σκηνών αναγνώρισης

4) Για τις πολλαπλές αναλύσεις και τα ηθικά ή φιλοσοφικά μηνύματα

Χαρακτηριστικά της τραγωδίας του Ευρυπίδη: 1) Το ενδιαφέρον για το συνηθισμένο άνθρωπο, τις σκοτεινές πτυχές της

ψυχής του και τις μεγάλες ανησυχίες του και τα πάθη που τον κατέχουν.

Θεωρούνταν από του αρχαίους ο «τραγικότερος των ποιητών».

2) Η σπουδαιότητα της δράσης και η αδιαφορία του χορού. Ο χορός παίζει

ένα λιγότερο άμεσο τρόπο στη δράση και μερικές φορές μάλιστα φαίνεται

αποκομμένος απ’ αυτήν και αμέτοχος.

Αριστοφάνης (445-386 π.Χ.) => εκπρόσωπος της παλιά κωμωδίας. Τον

αποδίδονται 44 κωμωδίες, σώζονται οι 11. Κέρδισε το πρώτο βραβείο πολλές φορές

θεωρούνταν δάσκαλος της κωμωδίας. Χρησιμοποιούσε 4 υποκριτές, ο χορός είχε 24

μέλη και είχε πρωταρχική σημασία. Μερικές φορές στην παράβαση ο χορός

απευθύνεται στους θεατές και τότε μιλά εκ μέρους του ποιητή. Τα έργα του είναι

μαχητικά. Σατυρίζει αμείλικτα την αθηναϊκή δημοκρατία καθώς και εξέχοντες άντρες

της εποχής του. Καταδικάζει έντονα τον πόλεμο και κάνει έκκληση για ειρήνη. Η

γλώσσα του είναι πλούσια σε λογοπαίγνια, αθυρόστομη φρασεολογία (αισχρολογία).

Μένανδρος (342-292 π.Χ.) => δημοφιλέστερος κωμικός ποιητής των ελληνιστικών

χρόνων και θεωρείται ο κύριος εκπρόσωπος της λεγόμενης νέας αττικής κωμωδίας η

«Νέας Κωμωδίας».



Ο «Δύσκολος» έχει σωθεί σχεδόν ακέραιος.

Ο χορός παίζει ενεργό ρόλο, η αισχρολογία εγκαταλείφθηκε και η υπόθεση έχει να

κάνει με γεγονότα της καθημερινής πραγματικότητας.

Πρώτα σκηνικά

Καθιέρωση δεκαπενταμελούς χορού Σοφοκλής

Καθιέρωση ελεύθερης τριλογίας

Πρώτη χρήση υποκριτή Θέσπις

Πρώτη χρήση προσωπείων

Πρώτες μεγαλοπρεπείς ενδυμασίες Αισχύλος

Χρήση ενιαίας τριλογίας

Από μηχανής θεός Ευριπίδης

Χρήση προλόγων, αναλύσεων, τεχνασμάτων

Περίληψη 5ο Κεφάλαιο_Β_ ΕΛΠ 10

Documents

Transcript of Περίληψη 5ο Κεφάλαιο_Β_ ΕΛΠ 10